Өтебай Тұрманжанов-Таңдамалы өлендері мен поэмалары

Машинаны сайратып тш 6iiipin, Жер шарына улгФА'к хабар берш. Санай бсрсем таусылмас табысывды Таккалмады к\\м керш шабысьшды! Эдитетпк заманын, эдемге айкын KiM куаибас мактан Fbin дабысыцды. Кандай кызык, эдем1 турмыс, туркы-д! Жарасады бойыма жамкан кулпыц. Акын балац алдына бас иед1— Торбиелеи ecipren ел’ш-журтым. Сан кубылтып сайрар ма булбул гулс^з?! Гулс13 кунс13 мылкау ол — тшсгз унс\\з. ©MipiMHiH жазына жыр арнайын Журепмнщ тубшен таза Kipci3. 1935

КЛИРАТ (Пилот жыры) Аспанга! Айра! Арсыга! Канат как Кайрат кокке ерлеп! Кок дауыл кумге каршыра Шыркай 6ip шыкшы кец сермеп! Бигкке! Шынрэ! Шыранга! Шарыктап, caMFa, сал уран! Тас тулек тал мае кыраш-а Minin уш бшк ж ас улан! Сайр айда, Самра, Вш'кте! Тандандыр кушке тасыган! Бшктен бшк би1*кке!. ©рлесш, ер куш асылдан. Таскында! Талма, талыкпа! Табынсын тагьп тау мен куз! Бас исл'н алрыр алыпка! Мухыйтты тещз, мещреу муз. 52

Жаркыра! Жайна! Жайлау ет! Кегишр кектщ елкесш. Бурюттей б у р ш — турыр ет Ок. жетпес шыцньщ еркешш. Аспанта! AfiFa! Арсыра! Аскактап ассьгн алмас кус! Шыркаран шынта, шыранра Жол тартсын 6i3Ain алып куш! 1935

ШУЛ Ш ЖЫРЫ (Шуши халых; актины Шелефиден еркш аударылды) Патша, молда зор кезшде, ©м!р корлык. — тор кезшде. Кара кустан кашып бурып, Кальщ нуFa жасырынып, Молда сумнаи та гы шошып, Атар танныц жолын тосып, Шуаштардын орманында — Калып дулей зор багында, Жасады 6ip жаз булбулы. Ж ан суйгеш жаздьщ гул1, Калын дулей 61зд1'н орман Сактады опы жаудан торган. Коргады оны тылсым туниен, Тун жамылран козден, титден. Бьтед! оньи. бук?л аймак, Журд! булбул тынбай сайрап, LUapinaFaHFa берд1 кайрат. Сайрады ол жырын t©kti\\ Епшшлер erin с е г т Жолаушылар жолдак етксн Куаттатшгт тыцдап еткен. Оракшылар кунге куйген Булбул унпг сондай суйген. Куз куш'ндей болса ем!р, Кнйры-шерге толса К0*ил, 54

Келшв1, шешен! Келпи, акын! — деп Булбулын шакыратын. Булбул келш жыр тегетш Сырласатын сыр тегетш. Кейде ауыр кайры басып Кейде шат бои кешл тасып. Жалыкпайтын ел тывдайтын Жел буйьггып жер тыцлайтьтн. Б’лел! оны бук!л аймак, Ж упд! булбул тынбай сайрап. Жас балалар орматт барып, ЭлеЙ1* i3aen тауып алып, Сайоататын унш cvftin. Кулак салып, суттей уйьтп. Кулак куршын клндыратын, Уы\\т отьин жанлыратын. Туарем деп темф торга Тузак курды баксы, молда. Кеое алмастан кум1с унд\"1 Ызаланды, саг^ы сыидьг. Булбул кала бара алмады, Олай канат кара алмады. Калага оны ж1бермедк Жольш бегеп шшерледь Ол жырлады сокьто жанлай Шерл1 GMipin nicpiin зарлай... Аттьт 6ip кез бакыт таны, Жайнатты нур айналаны. Жайнады ем in — Бакыт жазы'1 Эн шыркады, Акку, казы. 55

Карагай басы кокке жетп. К,айын гул чоп елец егп. Сон согътлыгт дарил тлсты, Гул байшешек жуллр штаты. Кутком санап мым-^ыч жылды Октябрьдш жазы кулдк Будбуд ушып кала барды, ©лен жырып ала барды. Сопли 6opi еркш ха лык Осы жырды жаттап алы-п, Которыми кокке орлсп. Он шыркайды кумарланып. Шаттан булбул! Сайра булбул! Луние элем жяпнагач гул! Еркш елге к о зтд ! сал! Ерк!и жырлы том‘лд|'р — ал! Линяла гул, жайиаган нур! Сайра булбул! Сайра булбул!

ШОФЕР (Byл елецшц жел1а батыстыц 6ip жазушысыныц Ленин елеен кезде жазган цые^аша эцгикесшен алынды) ¥зын жолдын ушында, Келед1 cbipFwn 6ip кара, Уйткыган жел ме, куйын ба?! Элде мырза, элде бай, М1нген аты легковой, Барама тьшыз жиынга? Атылган октай зыркырап, Эр жердей шакы буркыраи, Баралы бул кай жакка? Мшген аты легковой, Элле асыгыс, олде жай? Шыккан жан ба ойнакка? Терде отырган анау бай, Элде неге тезе алмай Билеп отыр 6ip тсайгы. Айдаушысы малайы, Жупыньг шофер жабайы, Рульден колын алмайды. Сагатка шофер унллдк.. Машина кьтг кЫрдк Дол сарат терт сокканда Айкай салды: — Журтш-жур? 57

Ей, сатылран шунак, кул1 Сатылыпсыц душпанта... Саратка карап шофер тур. Мен бьяем бе бул не сыр?.. Тым куйзелд1 кожайын, Ашты алтыиныц какпасыи, Шашты уыстап акшасын, «Жетк1з! Жетюз! Ал бэрш!..» Шофер алтын алмады Байда акыл калмады. Eci шыкты жалынлы: «Жетшз-жеткзз! Ертерек!.. Ал аямай не керек!.. Бар дуние малымды...» Шофер кулак салмады Байдын жаны калмады. Куйдк жанды, ертендк — «Сындым, б!тт1М, жец1лд5м Мен мазары еапрдщ! Ооындалмас серт енд1...» Делл езше сыбыолал. (Аузы-басы- жыбьгрлап.) Кимылдамай шофер тур. ©Hi солып сурланып, Калын опта шырмалып TyciHfieai бул не сыр?.. Мерз?мд1* кез толганла, Дол сагат терт болранда, ШосЬер байта п‘л катты: — Ей, алтыкшыл, капитал! Ал, текгешп жиып ал! Ар алтыннан кымбатты. 58

Жерлеибек бугш Ленин ер. Аза тутпак кулл1‘ ел. Барлык кимыл тиылмак. Жаралы журек жай coFbin, Кайгылы кэзден жас тегш, Азара кэшл уйымак. Ей, алтыншыл, бака бас! Алтынга ар сатылмас. BiTTi ceprri сол минут — Дед!* дагы сол шофер А к т а кабы, ал отыр!..— Журш Kerri тез мшш. 1936

ПУШКИН (Пушкиннщ жуз жылдыгына арнап) Шыиайы тулпар шаршамас Канша узак. шапканмен. Кезд*1 дария таусылмас Канша узак акканмен. Тешзде тереи ел1м жок, Муз басып бет! катканмен. Шын гениде елт жок «блд!» деп атак такканмен. Халык суйгенге вл'ш жок, Кара жор беп’н жапканмен Халык улына ©л1м жок Каиды окпен атканмен. Шын жаксыны журт таныр, Жасырганмен, жапканмен Асылы rayhap айнымас, Mauri ©Mipre такканмел: Кешлден шыккап кумк сэз, Юрленбес куйе жакканмен Акылдан шыккан алтын сез LUipiMec мын жыл жатканмен. Комклген кен ашылар, Тау устше швккенмен. 6G

Асыл меруерт алынар Тец1зге терец теккенмен. Теренде жаткан маржандай Тауылмас кымбат асыл-зер. Саркылмас улы дариядай Лцылы дана кемецгер. Музаныц шалкар мухиты Айдынды суат тунык ец. Элемге тускен сэулеЫ Арайлы айкын кушм ец. Акындардын акыны Сездщ жуйрж дулдип. Бар халыктьщ жакыны Тацгажайып булбулы. Алгаш казак аулыиа Epin келд!ц Абаймен. Сеш тартпай баурыма Ж ат керемш калай мен?! Жалыпдьг жырыц гажайып, Жанымды жаста тербегкен. Муцлаисам егер муцайып, К©ЦЛ1МД1 кенег серпткен. Ж урсп м мен сейлесш, Жырыднан лэззат табамын. ©3inMen кунде кездесш Сан рет сабак аламыи. 193G

АДАМ (Туркпен халыц эцг\\месте е.иктеп) Отты кун алаканын сура басты. Су коркып, KypFaiv жаткан кум та кашты. Kipin ап кум койнына кезш жумып Салкында саз тесепш уйктап жатты. Оягты суду суды ерке булан, Эперд1 келin кылып елге сурап. Kercprin кесегес1н кедген жердщ Ky.Mic су шр1мденш акты узак. Ел корд1 игшгш мырза кслш, Суарып бакша орнатты сусыз шелш. Той кылы-п нсше турл1 юлем тесеп, Боинге жарыстырды куйын-желш. Гул кыздар сауык курып, сайран салып Алкызыл алка татыи, жупар жагып. Эшш кус нешетурл1 ушн косым Ьилед1 сылац кагып суда балык. С у мен жер, куп мен адам, посты кешл, Саралап бул тертеуш алдьг. ем!р. Бэршш, киши тапкан адам кушть Су, жер, куид! билеут окай, жендл. 1936 62

КY3 (Тоцайдан) Куз мынау, кслд!, лостар, сургылт, суык.. Артыиан ак тонды кыс келср куып. Кустар да кете бастар жылы жакха Олар б1зден кыстайды тым узаклга. Мысалы заиырандай саргайды орман. Епниплер егшш орып болран. Такыр татар басындай тулед1* кыр, Тамак. 1здеп ушады торгай пыр-пыр Кун жарыгын кемirin тарта бастар. Кайры мен шер журекте арта бастар. Кулактьг шынылдатып ызрарлы жел, Д енет miMipKeHTin муздай тиер. Канша айтсан да кещлсйз, куз к©шлаз, Шсшеказ куз, влещмз, ©Mip гулс13. Мазарыстан1 сеюлд1 болды кырлар Отсыз, iiiencis, тып-ты*кыр ой, шукырлар. ©лс турсам меи дары алты айдай, Балкып cpin уйыктасам сарымайдай 1 Мазарыстан мола, бейт, корым. 63

Кектемп тудгыш гул мен 6ipre турсам, Гул кушып жасыл жерде тагы отырсам. Бакытты, сол уакытта мен бакытгы, Бакытты болар ед1*м тож-такытты. Кашан болар сорльг ултым сенщ жазын! Кашан кетер кара тун, атыл таныц. Келер ме элде мен керге Kipген кезде. Киямепе 'прьлш журген кезде? 1936

Ж Y Р Б Г 1 М Д 1 Б Е Р Г Е II Ml1 Н Лени имен алгаш таныстым, Бай уйiнде, cciкте. Экеп берген танысым: «Окы! — дед! — KemiKiic». К^таптыц бетш аштым да Карай бердом Лснинге! Куандым ба, састым 6а?! Дей 6epinnin «Келдщ бе?!» Жаркырап к е т жазган сез (Казакша бэрш айтып тур). Кадалды хатка eici кез Ж ури те жарык жанды пур. Тулабойым елж'феп Кез1мнен ыстык. жас тамды. Куана кецл!’м елб1*реп Булкыидырды жас жанды. Окыдым, Уктым, 0рлед1м! ©Mipaiu сырын акгарып. Ленинд1 алгаш коргешм Кеп карадым тацданып. Окыдым, туйд1м ойыма — ¥лы Ленин ернепн. Кесем нiк сонда колына Журепмдд бсргенмш. 1937 5 ©. Турмачжанов. 65

Ж А Р Ы Н А Ж I Г l Т А Н Т ЕТТ1 1\\ызык 6ip eMip тойынан, Майданга Kerri жас ж'ичт. Кызы 6ip шыкпай ойынан, Кыздырдь» бойын жас умп*. Жау жецуге жар ушш Жарыка жнлт анг erri; Елшщ арын, намысын — О к втпес сауы т — к а я к а erri. Булбулы кетш мувданып, Бакша ш ш де гул к.алды. Жас жары Kerin сурланып Гул касында к.ыз калды. Сагына Kyrri сол б ip гул, Сахара кеткен булбулын. Сарган Kyrri сулу кыз, Сайыскд кеткеп жулдызын. 1941 66

Г YЛ Эй IМ (Отан согысы кезшдег1‘ 6ip елее) Гул ед!ц кеше шрилкЫз, Жаны ла таза, мулошм. Ары ла таза, мултьксаз Баспаран бойын уайым. Кенет 6ip булт баскандай Лп-ашык куннщ шырайын. Саррайып, солып жасыгандай Не болды жаным, Гулэшм?! Алаудай жуз!ц албырткан, Усайды ойлы айFa нак., Кумарлы козщ кап жуткан Карайды неге тым узак?! Кабагыц катвдн, кайгы мал, KyiliKTi неге жас жанын?! Кагерл! сапар, узак жол K en i ме суйген жас жарыц? Ж ас басынмен жабырып, Ой нама жаным кайгымен. Жарыц да кайтар сагынып Саргая кутни* сабырмен. Ж ау жен!*п кайткаи жарыпды, Журт больт-п 6Spre ардакдар. KipuiiKcia сенш арынды Жары н.а айтыи ел мактар. 1942 67

Т У FА Н ЖЕР Кымбат ей кандай тугаи жер?! Жай куиде оны билдам бе? Баткапда жанра кайрьыаер, Жыладым да... де... Алысып жаумен сен ушш, Каннан кейлек кид!'м дс. Ту шп тутан жер ушш, Топырагыкнан еуйдам де. Бермеске ж ауга ант егпм, Жарты суйем жер]'мдк Найзагайдай жарк, erriM Жер]'м де керкем кершдй Кызрана суйд!м кыздайын, Kipin те KeTTiM кыррынра. Мундайда неге кызбайын?! BepiKTi жерге урдым да. Тун жамылган урылар, Удере бер/ii тунменен, Шамасы жок, бур ыл ар Куып келем кунменен. 68

Жапырла берд1 жay бугып, Тасыдым тешз суыидай. Квкке ерлей берд1 кун шырып Жсндспн к,ызыл туындай. Кымбат ей кандай туган жср?! Жай кунде оиы бивдм бе?.. Женгенде жауын туган ел Жаркырай сопда кулд1’м дс. 1942

БАТЫР Т У Р А Л Ы БАЛЛАДА (Араб елдер'шщ оянуына) 1 Курап калгагг ку баска Конактап отыр ак сункар. Оралып басы* 6ip таска, Ойнактап тур жас тулпар. Шылбырындай тулпардын. Жылан жатыр жирылып. Канатындай сункардын Кайгы твнген уйриип. Батырын кутш басында Конып отыр ак сункар. Оралып тылс.ым тасына Ойнактап тур жас тулпар. Сикьфлы куш сер!лш, Ашылды 6ip кез сур туман. Жаны серпп тебшш Батыр турдьг «уйкыдан». Астында ойнап ж ас тулпар, Колыида жайнап зулфукар/ Сацкылдап кокте ак. сункар Жауына батыр умтылар. Тылсьгм тас зсалды талкан боп, Жаншылды жылан сыйкырлы. Ашылып аспан жер мен кек Дуние жайнап кулпырды. у л ф v к а р — арабша кылыш дегс!г сез. 70

«к АЙРАТ» АТТЫ КОЛХОЗ ЫМ Турмыстын ©31 толгатып, Колхоз деген ул туды. Сонан 6epi кол батып, ¥лы icKe журт умтылды. Журт жиналып баланын, Атын койды «Кайрат» деп; «©згсртш калпын даланыц Ел турмысыи жайнат!» деп. «Жаксы бетке жаксы ниет» — Дсп куанды кепшшк,— Жокшылыктьг баска теп, Келсш, келсш токшылык! Тоз-тоз тур мыс турмыс па?! Мы к кайраттан 6ip кайрат! BipiKKew куш жумыска ©MipiMAi гул жайнат! Жаксы ниетке ау дескен Журт куанып барады. Кейб1реулер сенбестен А ртынга кеп парады... 71

Коптесш Konip сялынлы. Жолдагы ж артас а чiлиды. Жалынды кушпеи жалынды-, Жас «Каират» журтка танылды. КэптеЫп мектеп салынды, Кеп саймаи сатыи альшды. Козгалды 61р куш да рынды. Далада да был какылды. Журт жумыска жабылды, 1здегсн жок табылды. Таудан булак агылды Далада нур жагылды. Кеп жыл ©TTi арада «Каират» ©cin ер жетть Сондары ж ас бала да Кайратпенен 6ip жетть Були бipi инженер, Уилер салган манерлеп. Бупн 6ipi землямер, Жер ©лшеген еперлсп. Bipi 1здеп жер коймасын, Жорге бурры салып жур. Bipi ©cipin мал басын Кец жайлауда багып жур. Ойда eriH, кырда мал Молшылыкка K i p i m i . 72

Тауда булак* бауда бал Кандай e\\iip кызыкты! Ырыс алды ынтымак,! Ыитымакда береке! Byrin корд1м куншуак, Сол ауылда мереке! 1946

ЖА3FЫ ДАЛЛ Жымиып кулд1 жазры 6ip дала — Гулдер1мен кызыл-ала. Жырлады торгай, ж упрд5 бала, Жангыртып тауды эндерш сала. Жас жупар жанбыр T eryiH кара! Гулдерге маржан себуш кара! Балкыды жаны бал жиган ара, Жас гулд! суши шьгн кумарлана.. Осы-ны туран табигат ана, Десейил* e3i кандай 6ip дана! Сан ундер сайрап сабырмен гана Сан ем!р жабнап салтанат жана!... Саятшы, сэулем сарынсан сагын! Жайдары жаздьщ осы 6ip шарын! Жаз бейнел-i менщ де жарым Жаз нурымен суйейш жаным! 1946

HVP ТУРАЛЫ ЖЫР 1920 жылдыц 14 ноябршде Кашино дсрев- нясында улы Лениннш сл1*м1’зд1* электрлеширу планын icKe асыруынын ту крыш адымы бо- лыл, ел шаруалары электр станциясын сал- ды. Станция салынып б1ткен сон, онын ашы- луына арнап — Ленинд1 конакка шакырды. Ленин мен Крупская Кашино шаруаларыныц тойына барды. Кашино алеаш электр жакты! Карацрылык. сергиле тустП > Сымдарды бойлап сэулелер акты! Сэулелер акты, TinTi 6ip куштП Ленинд!* арнап, шакырды халык, 0з тойьпна куаныш еткен. Электрдон жарыкты жагып, Арман еткен — арманга жеткен. Кашинота Ленин де келд1, Лампаларда жарык та жанды. Карацгылык мэнгЫк сендП Ленин окелд‘1 ез*1мсн тацды! KoceMAi халык коиак cttl Ж аиын жайып, кушагын ашып. 75

Бар жаксылык \\зг\\ ниегп Жолына тесен, Жулдыздай шашып. КвК1*рспнде K i p i u i r i калмай, Карсы алды халык, кесемш суй'т. Ел п'легш шекер мен балдай Кесем дс алды кеныине туйт. Халык батыры — бакытка туган, Ел тагдырын колына алды. Жана 6ip расыр жаратып тыннан, Бакытка жарык. улы жол салды! Сонан 6epi сан жьглдар erri, Электр иуры ©зеп боп акты. Жулдызды журт жерге де окт\\ Ленин арманы epiciH тапты. Куштерш кос.ып б!рлесп халык Кедейл1кт1* кеудеге теггп. Арыктар казып, алыптар салып, Табигатты кул кылып жекть Жомарттана жер 6epin астык ©те;п ердщ ецбегш-терш. Алыптар Minin асудан астык Сез болмады ылдиьщ-ерщ. Кесем жолымеп кесьлип жаткан, Келем!з ерлеп ©Mip шынына. К е р т п з б1'зд11д достарра мактан, Куанар олар ж уреп жылына. 76

Ел1*м1*з 6i3/UH ерлж уясы, Умгылар ajiFa алыпша басып. Алыста емес, бакыт кыясы, Жетемйз ofsh тешздей тасып. Жолымда жарык Ильич нуры! Квшсмде жанган соулелi гулдер. Электрдщ расыры улы — Б1здщ осы дацкты кундер. 1947

9РДЛЙЫМ ЛДЛМ ЕНБЕК СA F Ы НЛ Д Ы Жалкаулык жаман ауру, жазылады. 1здесе, оиыц ewi табылады. Бой куйезш калмаура. акыл uierin, Эрдайым адам ецбек сарынады. Бойда кан тыным таппай арылады, Bopi де 6ip енбекке багынады*. Каи кызып ойнакшиды журек суйсе Суюден бар жаксылык. табылады. Корее егер, ез бойынан казынасын, Сол сэтте жалкау ауру жазылатын. Адаскак элде кал ай оз жолынан Адам рой о да енбекке багынатыи. Кейде адамра ж аксы улп кемек керек Адасып журсе окшау елден ерек. Осьгндай жалкаулардын бэрше де Жаксы енбек— жанра шипа Aopi дер ек. 1947 78

БА Л ЛМА Сыртывды рана тузетш, Сыртта к.ал;ма, карагым! Опык. суын — у етш, Урттап калма, карагым! Кур сыртынмен жаркырап Ал*ма журтты кезщмен. Журектщ иурьг тамшылап Теплш турсьш жузщнен. Арык, айтып, сем1з шык.! Ор адамга улп сол» Туралыкха *пзе бук! Улык болсан, KimiK бол! Ецбек етсед елще, А лрысы жауар басыца. Болмай жатып керьчме, Бекер боска тасыма! Жупарын болса жанында Ж урт бымейд! демеп'н; Жаркылдама, жарылма, Уайым боска жемегш. 1947 79

ж Л С ШЫБЫК Жас шыбыкты жсрге цадап, «0с!» деп оже п‘лед1. Жас ульгна сонда карал Ойра алраны бул едк — «Анау турран Kapi кайыц, Ертец курап солады. Жас шыбык. та не уайым?! 0ссд1 де толады. Мен де соидай Kopi кайыц, Ертец мен де содамын. Кецшиде жок. уайым Жас шыбыкдай баланыц...» Кайыц солды, оже ©лдь.. Орман болды жас шыбыц. Жас ержеттц есш-ендк Жас ормандай кудпырып. Жас ормаиныц саясында Жастар журд1 гул алый. Эдкесшщ аясында, Жургендсй-ак. цуанып. 1947 80

Л У Л Ы М ОСЫ АК К А Л А Кептсн 6epi кермеген, Кслемш ансап ауылга. Дидарласып елменен, Аунап-кунап алуга. Алые жолды аз журдьм, Ж ол жетпес жуйрж ерешм. Козге ыстык, жастык тукшрш, Квз1ммен снд1 керемш. Квнл'шде жатыр келбел*, Kemeri кунспз ауылдьщ. Зейнел жок, бейнеп* — Коргасындай ауыр кун. Бытыранкы ел, буран жол, Белкин коные жок едк Мекиен дала, бегпак шол, Корлыры кандай кеп ед1?! Дамыл бермей дауылы, TiKKe.ii унд1жыратын. Жауыр болып сауыры Жер кепелер букатын... EcKi журтта ауыл жок, Октан тузу жол жатыр. 6 _О Турма”жапОВ- 31

Keuieri боран, дауыл жок, Квкала орман жаи-жасыл. Булбулы сайрап бутакта, Бодене салып бытпылдык. Береке кедin бул жакка Жог-ал«ып1•ы<ж арл ылык. EcKi кыстау орнына Орнапты жас кала. Жалауын устап колына Ж уп рт жур жас бала. Алты катар ак уй тур, Балалардын. мектебк Ак уйде жантан жарык нур Ел1мнin осы коктемн Кез1ммен Kopiri бул сыйды, Жайланды жаным шаттана Кок тебед!, коп уйл! — Ауылым осы А к кала! 1947

ТОРРЛИЛАР Сурита булт, суык жел, Солтустжтен согады. KniMi жок, Ky3ri жер, flip каккандай болады. Топтана ушып тортайлар, Тал басына конады. Жылы жаз жок, жерде ойиар Аяктары тоцады. Сур шекпешн стлкшш Карып-катып алады. Кайтыланып, KypciHin Кузге квзш салады. Б1рде жацбыр, б1рде кар, Дуркш-дурюн жауады. Тоназыган торгайлар Куин in квз1н сауады. Кешке дейш тпскш , Тамактарын табады. Шаршатан соц жумые кып, Тунде да мыл алады. Кушпц кез1 жылт етее, Кыл мыц-кылм ыц етедi. 83

Тоцрандарын умытып Тагы ойнап кетедь Топлгенд1 Tepin жеп, Тумсыктарыи суртедй «Тоддым MOHi еипз!» деп Терезеш туртедк Уйде отырран балалар Терезеш ашады. «Жесшшг дел торрайлар» Нан кикымын шашады. Ауыр кыста ала реп Ацлагандай талайды. Келер жазра кез ririn, Куанышпен кдрайды. 1947

Б Е С I К ЖЫРЫ (Е л сарынымен) 0лди, элди ак бегтем, Лк беа'кке жат боием. Жылама бопем, жылама! Ж ш к шагып берейш. Байкасканын куиры-гын Жшке тагыи берешн. Тсспей оойып Tepicin, InriK кылып 6epeftiH. Кулагин кесш колыка Кукик кылып берейш. Бас Tepicin KenTipin, Тубек кылып берейш. А к т а асык жшггн Шумек кылып берейш. Жылама бвпем, жылама Жылаганыц бола ма?! Тауда гулдер долянл. Бауда гулдер кок алма. Алмадай болып шеереш. Журт квзше тусерсщ. Кыз алам деп таласар, Таласканы жарасар. ¥л алам деп таласар, Таласар да, тарасар. Анан суйер алмам дсп. 85

Hiciii тэтп балдан деп. Колына бсрер сылдырмак Сылдырлат та алдан деп, Лтан суйер алмам деп, Экен; суйер балжан деп. Сен турганда балдай боп Балды* аузыма салман деп. Эжен суйер каргам деп, Осы емес пе ед арман деп Бетш Кызыл алмадай, Етш аппак кардан деп... Элди-элди аппагым, Кояп ж уш жумсагым Козы жуш калпаFbiM. Жанымдагы жупарым. Кошпмдсп гул багым. Тебсмдеп жулдызым, Жагамдагы кундызым, Жан канатым, жан жырым. Жарык купим, коз нурым. Сэулесш Т0КТ1* жарык ай, Уйыктай койшы жаным-ай!

САРЫСУ Ей, Сарысу, Сарысу! Кайда кеткен cap масаи? Дарытпакка денеме у Талай макан жармаскан. Жас кез1мде жаланаш, Жакана кеупй ем мал жайып Кайгы мен суыц арал ас Жатушы ед сен де саргайып. Жсл шакырып бегите Жур^т’ш жалкыз желнайык; Желип’ пи желдщ отшде Турушы ем recri кен. жайып.. Жакьгндай жылы дидарыц, Жаранда енд1* жасьгл к©к; Курыран екен куларыц Канымды соркаи масыл боп. 1949 87

Д А Р И F А, С О Л Ж А С Т Ы К Т Ы СA F Ы НА М ЫН Махаббат шскен кезде гулш жарып, Жастык. жупар шс( бойга дарып. KiM езше адал жар 1‘злемейд{?! Оттай ыстык журегш колына алып. Кыз кызыл гул сек!лд! бакшадагы, Керюме.н тартпас па жаксы араны?! Гул мен булбул сы»якты Mouri ыитык Бар роман осыдан басталады. Булбул бар ма бакшада гул суймеген?! Жастык бар ма жалынды жыр суймеген?! Оралыиын барында ойнап-кулш ©Mip зан демей ме 6ip суймеген?! ©Mip кызык. от жалын жастырымен. Тешз кызык туларан таскыньшсн. Ж ор де жайнап жаныкды жадыратар Балбыраган балауса ж ас г\\унмен. Аласурып аспандап албырт жастык, Абайламай аякты шалые бастык. Алкызыл гул жупарды арзан сатып Асыл жастык маржанын тектж-шаштык. Кш елшеген жастыктын осы шагын? Жинап алган езше дуние багын. Киген кезде сол жастык, жастык тэжш, Байдык малый не кылсын патша тагын?! ©тюзш капияда мейр!*м канбай Дарига сол жастыкты сарынамын. 1949 88

БАЛ А ПАН Балапан отыр уяда, темip канат, Кезш сальщ кияга, бойын балап. Бшк пгында керет те 6ip нокатты Кошл козin салады соран кадап. Кумарлапа талпыиад кун козiне, Кен дуние керектей 6ip езше. Жыбырлаган жсрдеп куртты керш Жирешшпен карайдьв мГнезше. Бала кен/п нак 6ip сол балапандай, О да итыннан 6ip лэззат алатьиндай. «Берии маран жарыкты, кен дуниенП Сыймадьгм — дер — уйще алакандай.» Так-так. сейлеп аярын тапыл басып, Ыдыс-аяк сындырып, теп'п-шашып... «Жолын болсын далата шьша ро й !» деп, Ана турар жымиып есж ашып. 1950 89

«ИТ к в й ЛЕК» Келд1* макан 6ip ак, жэиик алыстан. Элде туран, элде достан — таныстан. Алып келд1*м ашуга жан ынтьтып — Асау аттай журек тулап алыскан. Жарым маран ж 1бертт1 май мен курт. Эуес ас кой деген шыгар жесгн журт. «Мынау саган балан шешкен «ит кейлск!» — Депп ырым гып тоб1*рек ет, козьи сург.' Жапырак гул, жас и!с бул «ит кейлек» Коп нэрсеш квз1ме айтып тур свйлеп. Бала nici балбырагып жанымды Жылап алдым журттан кезд1 куркелеп Кергендей боп нзрестемд! квз1ммен Белшгендей 6ipey тары оз!мнен. Апрельдщ аяры ед\\ квктеме, Квктем лебш квшл1М сопла сезшген. 1950

Ж У Л Д Ы З Д Ы TYH, А И Л Ы А С Л А Н TayFa тепл алтын нур, Кызара барып кун батты. Жанынды жайлап салкын 6ip Жер бетжде тун жатты. H kv-khkv басылып. Тьгна калды табират. Сулу сырын жасырып, Сыбырласты ракат. Ауладта ауыл шетшде, ©зен акты саркырап. Тунп асианнын бетигде, Жулдыз жанды жаркырап. Ал каракек кулпырды, Жулдызды тун, аилы аслан. Жасыргандай 6ip сырды, Жатыр жартас ой баскан. Сэулесш Torin акта ай, Карайды тент томепге. Жулдыздар алтын акшадай, Шомылып жатыр езенге. Жапырагын жамылып, Кезш жумган гулд1 бак. 91

Шацга оранып шанытып... Жолда уйыктаган бул уак... Жолаушы да ты ны ры п Жол meiiiie жатыпты... Жер куЙ1*степ, жел тынып, О да уйкыра батыпты. Элеммен жалгыз свйлесш, Отырмын ©З1м онаша. Ой ерлеп, шалкып квшл ecin, Куанам сэби балаша. Кондырып айды жарык, кып, Алатаудын, басына. Жулдызбен жазам анык, кып, Жырьгмды такта тасына. Жулдызды тун, айлы аспан Ой бшк, 03iM аласа. Кдртаймас мэнп с ы р — дастан Дуние кандай тамаша! 1951

Б0 ГЕН Бар ед1 туран жер1м Беген деген, Жас кезде жаланаяк, дедевдегем. Жастыктын балдыррандай бала шагын, Кайгынын когенше кегендеген. Бойыма буралык, сап, еармеген, Ойьима ©релж сап, кесшмеген. Калы erri кайран жастык кара кунде, Тар тусау аягымнап шешшмеген. Саргайып шолдеп оскен бала гулдей, Жайпатып жапырарыя жаза бшмей. Талпындьш тар турмыстыц таптауьгнда Ерюндеп канатымды кага бшмей. Еркелеп ез анамды суйе бшмей, Елж1реп жас балаша куле бшмей. 0тюзд1м сол вкшни жастык. такты, Жазылып жас курбымен журе бшмей. Журуш1 см мал соцьгнда жалацаяк, Жалгыз-ак. жан жолдасым колда таяк. Кей кезде кыса жецш энге салсам Карайтып кен дала да меш аягг. Копнде шырылдайтын бозша торгай, CecKenin кырги кустан жерге конбай. Торгайдай тозрындаган eMip улап, Жас жаным аласурган ойга тоймай... 93

Талпындым, талангандым, талыкпадым, Ойлаудан куши'з, туш жалыкпадым, YMiTTi уядагы балапандай К ыялды-ц кыясында кдлыктадым. Кимадым сопла несли сол даланын?! Он ойлап, теб]‘ренемш, толганамын. Алыстап ауылымнан бара жатып Артыма жалтак-жалтак кеп карадым. Кайрылмай сол кеткешгеп кала бардым. Даланын кайры-зарын ала бардым. Калада кайта туып кайраттаньш Окыдым, GMip керд1*м, шын жанардым. Ел1*мш‘ц epici кен жерш керд1*м, Аскар тау, ылдиы мен орш керд!м. Келемш сарынышты кушак, жайып, Аунауга топырарына туран жердш. Тулаган туран >KepiM тыц кетерген, Ту Tirin тескейше кун кетерген. Бол маеа б]'рл1’к куш ак берекел! Ел1*мищ epre ©Mipin ki‘m кетерген?! Шел1мнен аркырараи езен аккан, Жаркылдап электрик шамын жаккан. 0 p iмнен орын теуin жайль\\ коныс Кала сап байсалдьг GMip бабын тапкан. О, нлркиг, туган жср!м Беген дегеи! ©Mipi ернектелген енсрменен. Жасымла жан куйзслш жылап кетсем, Колемin 6yriH шаттык елецмеиеи. 19М

Ж Ы Л А Н Ш А АРБАП Комарай к,улк.ын нэпеiно epin, Уяттан, ардан аттасац азып; Typuiirin жаны, журт карар жерш Журеп муздап, квн.ш калып. Аямай жасты жыланша. арбап, Солдырдыц кешлш нэзж 6ip гулдей. Ывдд буркеп, тулюше шарлагг, Дедщ-ау, cipa адасар бичмей? Жайнап турган жас гулд! жулып, Кандырсан кешлщ кумарын. Сенщ керген радатыннан кулш Бимедщ бе гуддщ жыларын?.. 1934 95

КY Н МЕН ГYЛ Терезеден кун келш, Сыралады, карады. Уйде турран гул кулш, Шашын сэндеп тарады. Гулден кезш ала алмай K\\viiMcipen кун турды. Гул де уялып бара алмай, Кызарды да, кулпырды. Гул уст1не тастап 1з, Кун сэулеа ойнады. Косте тжкен сулу кыз, Bip киялра бойлады. 1954 96

А Р ЫС ТУРЛЛ Ы ЖЫР (Арыс-Туркстан каналына арнап) Ак; жаркыи, мснщ анамдай, Жакынсыд кандай Арысым! Жаркырап жана замандай, Кул1мдеп кабак, кагасыц!.. Жакавда жаста отыры-п, Шертупп ем саган сырымдьи, Суыцды жаснеи толтырып, Жырлаушы ем жастык. муцымды. Кетеркяе кун шыгып, Жубатып меш суйетш. Толкыпын тулап булкынып, КенДл1ме 6ip ой туйетш. Агысыцнан 6ip сырдьр, Угатын жаным жылынып. Экетш ауыр-зш мунды Кекейге куньш 6ip умп\\.. Суында сенщ калдыргам, Суыада мсн:ц жастыгым. Жаганда оскен балдырган, Жайнаган мент жас гул1м. 7— © Турманжанов. 97

Жаганда журш жаз жайлап, Жарында козы кайтардым. Сыбызры тартып сырпанлап, Сырымды юмге айта алдым?! Жарлылык кандай жаман ец! Жаныма батып байкадым. Жандагы таппай жарара ем, Басымды талай шайкадым. Балалыкты бай алып... Жана кунге жетп'м мен. Жанадан кайта жаралып, Алыска узап кегпм мен. Уядаи ушкан бала пан Кететш бшк кияра, Кетсе де узап уядан Сонда да кендн кия ма? Айнальип келд1м тагы да Аисап ceni Арысым, КорД1'м колхоз барында Арнавда емес арысыц. Арыктармен аралап, Ауылга кепсш асаудай. Жагацнын жаткан 6opi абат, Асыл казына жасаудай. Отырсам араш тубшде, Жапырактан аиасын. Жехпсгл ар ат гулшде Аузыма бал боп тамасыц. 98

Макта тсрсем колыма Макпалдай майда тиеаа, Нурынды T©rin жолыма, Соулецмен ыстык суйесщ. Эр уйде жанган сеибес нур, Недегсн жарык ражайып. Ж ана емip осы жана емiр! Кушарын келед кец жайып. Арнана сыймай эуелде, Жатушы сд толкын жар атыи. Болмастан ещи тэуелде, Альшты эр уй таратып. Уй алдыида гул жайкаи, Уй артында бак ескен. Багында булбул кус сайрап, Тес1нде торгын жел ескен. Терт тутик малый 6ip белек, Ынырсып жатыр жазыкта. Суында ойнап каз, уйрек, Байланран ырыс казыкка. Тенгел1 терек, буйра тал, Ойпанда ескен жас орман. Ойда eriu орай кок арал, Жер тулеп, елдс жасарран. Карасан кезщ тоймаган, Недеген керкем бул euip! Жастары анау ойнаран Ашылраи бейне жана гул. 99

Сусынын жердщ кандыры>п, Суыцды caya 6epinciH. Ецбепн елдщ жандырып, Анядай иш ершсщ. Жагацда жаста отырып Шертсем шерлi сырымды. Куанышка толтырып Тартайын 6 yriH жырымды. 1955