Дихан Абилев-Тандамалы шығармалары

Д еп герой тартып келед1 елазбенен, Содпастан Мамыттардыц ауылына. Ж урЮ 'Ж ер желг'сш дуыррандай, Туягы жер тамырын суыргандай. Ере алмай ескен ж ел де екшнше, YMiri жетем деуден суынрандай. Кен дала дойный ашып уланына, Сыбырлап жел! шаттыд дулагына, Алдында кун батардыц б!здщ герой Кеп тусн Ушдамыстыд дурашна. Азырад кетермеклл аттыд белш, ©3i де кез шырымын алмад, демш, Kayin жод ешнэрседен кеншнде, Кожанныц жалгыз жайлап жагты кел1Н. Шыддалы еш дарага келген содпай, Несше осы apaFa калды тодтай? Дуаннан солдат ш ы ры п дуып келедд Кезешп найзаларын, мылтыд одтай. Намысын Касдырбайдыд жыртып табы, Кумары, шашпадшысы шмшн даны? Калы н кол кара курттай тауды ey3in, Келед1 6api дуып Шалдыманы. Шалдыма тартданымеи содпай елге, Ж о д па сд1 оны тузде кергендер де? К ез xirin, куд1ктен;п калмап па ед1, М а л жайып ден басында жургендер де. 11 ■/ Уйдтап жатты жалрыз тузде улан, О л туш тускенде жод жерге туман! Орнынан атып турса шошынгандай, Тандары кекжиектен берген кылан. Акбозды ерттеп, тартып айылдарын, Tycipin кепкен xepiii. сыйпап жалын, «Курыншы жод па екен» деп келе жатдан, Шодыра тартты «ш у у » деп жануарым!

Жолшыбай тыннан елден аттар MiHin, Асырыс, т1зе букпей суыт журш, Курыншы жетпеюш бон келед1 екен, Шалкыма Ерейменге кетпей Kipin. Шокынын бишне шырып турып, Караса жан-жарына мойнын бурып, . Калы н кол каптап келед кара курттай, Атой сап камшы устше камшы урып. Шокыдан шауып Tycri, Ti3riH какты, Кун туды шын жуйтютер акбоз атты! (Ш алкыма тунде тунеп калганында Курыншы оран такап жетш капты). Артынан жау жаудырып атты мылтык, Ahfmh акбоз аттыц туспек кыркып, Ок тиген сол колынын жарасын ер Ат ycTi байлап алды, жещн жыртып. Акбоз ат шапкан сайын желдей ecin, Туссе де жау аткдн ок алдын Kecin, Ж уреп селт еткен ж ок Шалкыманын Ат ycTi сешлдешп жорра 6eciK. Кара уздш екеу шыкты озып топтан, Алдымен осылар ет ерге ок аткан. Октары таусылсада, тобын тоспай, Екеулеп туармекдп ерд1 аттан. О л ойын Шалкыма да ce3in калып, Атынын басын тежеп тосып алып, EKeyi ортара ала берген1нде, Тушрд] сойылменен 6ip-6ip салып. Олармен айкасканда, алысканда, О к жауды таяудан да, алыстан да Акбоз ат сылтып калды ок тиген сон, Кездесп кыйын-кыстау арыстанга! Алдында 0лентш1'н долы езеш, Bip тыныс Карашаттын Косезеп. Ш аткалга жаудан бурын к1рмек болып, Шалкыма соран тарткан 6ip кез едi; 206

Жануар елен кылмай кон жарасын, Жетюзд1' шаткалга аман ердж басын! Сартылдап келш калды кугыншы да, Шалкыма сезд! м е екен кутылмасын! TiK жартас Карашаттын apFbi беп. Тубжен арып жатыр долы 0лент1, Буркырап бурадайын Kici алатын, 03eHHin устагандай жынды дерть Бетжде калкып кузп судын ceni, Соктырып 6ipiH-6:pi сузгшедь Тунгыйык судын Ty6i тупаз терен, Адамды жутатындай Kepiнедр Артында топтап куган кугыншы жау, Алдында еткел бермес взен мынау. Dip eaiM, жау колында яки суда, Осыдан жок секы!д1 баска тандау. — Тубшде 6ip елемш, 6ipaK, ерте, — Карманып Kepeftiiiiiii канат серпе, ©лгенше жау огынан боршаланып, Арызып, мейл!, экетсш взен ерке. Деген ой Шалкыманы cyFa бастап, Ж1берд! долы взенге 6ip-aK тастап, Канжарын келдененнен TicTen алып, Сунгдо су астымен басын жаскап. Жартастан ердщ cyFa сеюргенш, Квргенде «аткан ofum тшй мешн» — Д еп ездьез! таласты курыншылар Алм ак кой Kici в л т !р т улык шенш. Ж уп’р тт, 6ip-eKeyi келсе шауып, Алмады таска тамган канды тауып. BipiHen 6ipi Kepin, жанжалдасып, Тебеттей, 6ipiH-6ipi жатты кауып. Туспед! 6ipi сука, турды токтап, Ж ан тэгп, «ж!берсе де Ka3ip соттап», Жалма-жан су устже ок жаудырды, BipiHeH-6ipi Kepin мылтыкка ок сап. 207

Тунгыйык туп аз терен езен тасып, Бетшде толкын ойнап, кебш шашып. Жутпакшы, батырмакшы кашкан жанды... Д олы езен Kici жутып еткен машык! Yfiipin Ж1п т белш толкын басып, , Батырмак жецсе epfli купи асып. А рызып асау агын эурелейдц Кысылды ер, окпен, сумей жанталасып! Мылтык дауысы шыкканда сура сунпп, Канжарымен толкындарды жарып, уцгш, Жиекке жеткенде ол 6ip кез жузш, Алдынан каптаран кол келед журш. «Артымнан курыншылар келген каптай, Тусе алмай 6ipi сура коркып батпай, Ар жакта калган ж ок па ед, алдагы KiM? Ж а у болса ел^рда рой бас бултартпай1 Шырып ем узак жолрэ, i3flen жарык, Мынау кол кеткеш ме канга малып?» — Деп герой жарра бугып тасаланып, OflFa кап турранында кейш-налып; Yh келд1 куларына музыканык, Шыркаган «Интернационал» энш салып! Ж уреп Шалкыманын дурей карып, Кенеттен бойын от куш билеп алып, Алдынан аткан танныц нур езулеец Жаркырап келе жатыр нурра малып!!! Балкытты жас журеп'н толкындатып, Шалкыма шыдай алмай, жардан атып Ш ыга келеё, калыц кол Кызыл тулы, Келед! лек-леп'мен тура тартып! Жуп'рд|' алдарынан кетерш кол! — Быт-шыт боп кулдык 6yFay узшд1 тор! Кутылып сум ел|'мж'н тырнарынан, Шалкыма бпльшевикпен тартты улы ж ол! 1937

ЦУАТ Аз Fana акдга бултты айкара устап, М уз берюн шекеге сап, бултпен тыстап, Kecinin Алатаудын кузы жатгы, СеюлдЦ TeMip сауыт калыц штаб. Шымырлап, шапшып атып, кайнап булак. К ек толкын ойнак салып убап-шубап, Ceidpin тастан-таска тасып жатты, К уз койнын кулай акып, жортуылдап. Жамылып жасыл жапырак калын, тогай, Мын турл1 ун, жырлап жаткан булбул, TopFafl Санкылдап куз басында кыран отыр, Квз тастап теш'рекке, карап тоймай: Kenipfli Ыстык келде кум!с кебж, К ек толкын бетшде ойнап, Kepiк 6epin. К ерш п, кос канатын а лк ш тастап, Кул1мдеп акку отыр TeciH Kepin. Айнала уйрек ушып, каз канкылдап, Айдыннык самалында жур салкындап, Кызгыштар кыйку салып-, безек кагып, Шаккылдап шагалалар жур жаркылдап. С ол квл мен Алатауды н арасында, Кадаган кек жулдызын жагасына. Отаннын, ел корганы, ерке улдары, Ойнап жур ерюнджтщ даласында. 209

Keundpin уясына ком ан да кун Cowieci кушакка алды куз шекесш. Танталы кызыл-жасыл патсайыга,— Орады батыстагы аспан кепн. Жарнырап тау баурында жанды электр! Тау-таска кун батса да теплд1 нур. «Ж ан а ем ip» колхозынын гулстаны, Электр сэулесше б е л е н т тур. Епстен колхозшылар салып энш, Кайтканда, тау эшмен тербеп мадын. А рылып орталыкка келш жатты, Ветке устап жаркыраган Ленин шамын. Тапсырып capaftmuFa саймандарын, Жуынып беттерш1н шан-тозанын, Болгасын, бригадир жариялады, Юм озып, бупнП кун KiM калганын. Тукым сарай аузында кызыл кулып, Em6ip жау ала алмастай тартып, жулып, Айналып кузетнп жур колда мылтык, Акырын, окта-текте 6ip ыскырып. Сауылып, кенш сыйыр суггер кайнап, Бет1не кишп турып жатыр каймак. 6pri3fli епздерд1 epicKe айдап, 1н1’рде азда болса болып жаймак. Арытты кулындарды, бие сауып, Тай-байтал ойнак салып кегп шауып. Мамырлап жайылымнан каздар кайтып, Отырды уясына тамам тауык. AcrayFa сауылдатып суды тепп, Аттарды жемге байлап койды к ем т Акканда ауызынан сулы майы, Ершнде буркырады KyMic кебж1 Ас уйден бу буркырап, будак-булак, Кек ту лн кекке атылып убан-шубап Дайындап 6ipey ыдыс, 6ipey стол, Б1реулер нан, б^реулер e rri турап.

Баскан жок ешюм кадам, ас уйге аттагт. Ортага жыйналысты тэртш сактап. Bip KyHrici емес бул — eric бойы, — Уставтары тэр!зд1, алган жаттап. Ж1берд! патефонный куй!н бурап, Шыркалды эн, шалкып берд1 куй сыккылдап. Ж е л ш н т кешк! салкын самал желде, Колхозшы кулш-ойнап отыр тындап. «Сырракты», «Сурша кыз» бен «Канатталды ». «Дударай», «1смет», «Т о л г а у » эш ойналды. Басканда «Буденныйдын маршы»иа Косылып колхозшылар, эн шыркалды. Орнынан жастар жары ушып турып, Кырандай кетер1лген канат урып, Маршка косылранда Ж1герл1 ундер, Тау мен тас кета тугел жацрырырып. Беленд1 шаттык куйге кешк! тынык, Куй шалкып кенш ауада жатты ж у зт . К ур1лдеп езен б1ткен кетергендей, Сылдырлап булак акты сылк-сылк к у л т . С ол кезде: Дулатып кеига inipfli салран 9Hi, Bip ж т т келе жатты дала паны Астында ойнак салган трактордын, Мандайда жарк-журк ойнап кос фонарьв. Б ул — Куат. Келген бетте тешрекп, — Прожектор отындай шолып erri. К аз мойын, камыс к улак карагер ат Кезше анадайдан. тусе кета. Аттардын тулгасымен тобын жарып — Турран атты сыйпады Куат барып. Куларын кусырып ап, басын шулрып, Карагер К1сшед1 оны танып. Жаясын сыйпап, cypTin жалын тарап. Сымбатына суйсшш тоймай карап, 211

Турран Куат касына ж урт жыйылды, Атты да, Куатты д а тамашалап. «Мунын не, тыныкпастан, Куат шырак, Д э л осыныц турран ж ок онша унап. Жумыстан келсен ылрый iciH осы, Кутуцй бар сена'зде, бул не азап? Эскерге карагерд! MiHin бардын. Пулеметчик деген де атак алдык. Н е сыр бар екеу1нде онан баска, Бугшпше б:ле алмай соран тацмын?» Д еп сурады Куаттан карт Самалык, — «Оный сыры болмаса m r e канык. А л тынданыз айтайын бастан-аяк, 0л1мнен куткарранын калай алып». Дед1 де аккан булак жарасында, Аркасын суйеп TOFafl агашына, К ул1мдеп, KerepLiin бастады сез. CyfiiKTi Самалыктай арасына. II Жыйырма жетшш! жыл рой ол, Мен эскерде журген кез, Лагерьде жатып еепдш, Bip кун1 6ip суык сез. Басмашынын калдыры, BeKinirrri тауларра, Ш еру тартып жеиелдж, Жатамыз ба жау барда? Арада кундер еткенде, . Тау кердж тап осындай, Бел tain кегли тау TiHTin, Буйрык алып жолшыОай. Куздын койнын каулап, Асыи не 6ip тау, жар тас, 212

Келекпз !здеп аптырып, Жауынгер туган енкей жас. К е л т каппыз у е л не, Коршап алды б1зд{ жау, Кутпеген жердей кездест!, Кыйын кезен, тар дурсау. Кынаптан дылыш суырып, Бинтовкадан шыкты од, Жаркылдады пулемет, Мен атданда шашып от. — Берд1вдер ме хабарды? Полк кайда? — Хабар жок, — Сонымен майдан басталды, Тау irni TyTiH, жард-журд от. Жаралап, тЫ п , о д турап, Ынырсыган жатты жан, Терге iiiipin тебш п, Сауыт-сайман болды дан. Кун батардын алдында, Топшымнан к е л т о д урды. Елемед1'м ет дызу, Жарадан дан жосыды. А д бинтики алдымда, Айдара танып тастадым. Кордыныш cyHrin журекке, Кансырайда бастадым, Калжыраура айналдым, Ж ау купи басым, ani кеп. — Полк к е л т сол кезде, Жаудырса цпркш, о д тепеп! — Полк б!зден хабарсыз. Басмашылар тау-дузда Bip жутым суFa зар болдым. Т ш м сыймай аузыма. 213

Олген он бес адаммен, Мен жатырмын жаралы. Куздан кыран сацк, етш, Жулдыздар кектен карады. Келд1 сол кез касыма Жануарым карагер! Ак сабындай бурдыpan, Колтырынан аккан тер. .«MiHiui досым!» дегендей Cyfipeiin жерге шылбырын; «Мынадан устап!» — дегендей Келбендето куйрырын. Ею K63i жаутандап, Маган карай бередк Козралар менде дэрмен жок. 31л басдандай денемдк Турайын деп умтылдым, Таянып таптык намысты. Бауырына тартып кара жер, Каусыра устап, жабысты. О н 6eci де ез баурым, Жамылыпты кан кебш. 6ртенд1 пшм, куйшддм, ©лгенше ерлерд1д. Ш ырып Keiri кез!'мнен, Бурлктеген ыстык жас — Кабакка каткан кан epin, Жаспен тамды аралас. Тун. От басы. BipiHin Пулемелм колында. Кекл журек « 0 л ! » — дед1 — «Пулеметок жолында». Куйшгеннен квз1м' е Ж ас келш ед, от жевдП

Токтау салып ез!м е, - Кенеттен 6ip ой келдк «0лсем , душпан жарыйды. Пулемет пен ат, окка. Жауды ертен жайратып, Жасауым керек кан сокта. •Кан теплмей, окна ушпай, Болмайды рой кан майдан. Ер елгснмен ел Tipi М энп жасайд улы отан. KeriMfli ж-ayFa эюбермес, Жауынгер Кызы л Армия. ' Kip” келлрм ей етейш. EjiiMHiu намыс-арына». Деген ойдын уст!нде, Жатыр ем от басында, Сакалды napi басмашы Ж е т т келд! касыма. «Жатканын кара мундардык? Дед! де тепт1 кеудемнен. Ышкынып каллым, корландым, ImiMe арен сыйды дем. — Кайдан шыкты, канша кол, Bi3fli куган ж ау кайда? Сендерден баска тары да, Эскер бар ма манайда?» И л катпадым. Тары да Жанагы шал акырды: «Кесю леп влт!р кылышпен!» Деп жендетш шакырды. Карсыласар дэрмен жок, KaHFa баткан 6ip кез!м. TiciMfli кайрап жатырмын: Келерсщ деп кезегш! 2IS

Bipeyi кеп кылышын Суырып алды кынаптан. 0TKip жуз1 Д1'ршдеп, Ормак кой м е т тамактан О'лтей 6epin кылышын, Шаппады жау, муд1рд1, Онысына TyciimiM — Квбейщ ездБез Ky6ipi. — Айтасык ба, ж ок па элде, Айтпасан аман калмайсын? — Бьлмеймш. Айгтым, нанбайсын... — Сезщнен aai танбайсын? — «Кылышты боска кандамай. Кару керек куйрырын! Отка тем ip тез с а л » деп, Берд! 6ipi буйрырын. Салды да отка тем!рд!, Какты жерге аспа aFani. Бассалып м е т басмашы, Шешшд1рд1 жалакаш. Аяк, колым такылып, Жатырмын аспа арашта. «М ен жекем де, «м ен женем» 0Mip мен вл1м таласта. — Окпен атып мунан да, ©лт'осендер болмай ма? — 0iuip, сайтан, уш тй ? — Сазарран мундар солай ма? — Сонша азап квргенше, Айтсак кайтед, батыр-ау! Тырнарынан аш м тц , Босансан негй жапыр-ау! — Полктык кушш жауыма. Калай айтып беремш?

Айтсам оным жан cayFa, Ж ауга icTerea кемепм. Айтпасамда, айтсамда, 6лт1ред1 бьлемш. Отган коркып сескен!п, Селт етпед! myperiM. Кокке карап шалкамнан, Шыкырлатып TiciMfli, Козралмастан жатырмын: Сактап 'прлж тш ш дй — Аянышты бммейгш- Айуан жау, тас журек. ©леем — елд1м, елмесем, Маганда тиёр 6ip кезек. Азаптан аман калам деп, Айта алмаспын саган сыр. Кутпе жауап алам деп, Азаптай бер. К ел, влттр! — Тимеген ед октан кем, Касара айткан сездер1м. Былайша ед1 сол азап, EciM барда сезгешм. Тунерген тундд как Turin, Оттан тем1*р шыжылдап Шыкты. Тэшм турники, Ай аунады кырындап. ¥шкын ушып, жалындап, К еле жатыр Кызыл от. Не кыларым бшмешм, Денем Kerri муздай боп. — Кыйнамай ©лир жауыздар Ыршып туен м сынды агаш Тушмен талып жатыппын От басында ж ал апаш. 217

Тун ортасы ayганда Кэз1мд1 арен ашып ем. Тук шамам жок аунаура, . Кеудеме колым басып ем... — Атып тастау керек! — деп Свз байласты, токтады. Кенесш алып кел!сш, Bipeyi мылтыц октады. — Токта, атпа елп'рме? Б[‘зд|'к болсын, ок атсын. Сонры сезш берей1к, Не дейд1 e3i, tui катсын. — Егер оран квнбесе... Десп', шалды куларым, Ж е т т келд1 касыма, Кайырып мылтык куларын. Кара бастын камы ушш, 6л1мнен крркып каймырып, Ж ауга неге берйлем, Tan туынан айрылып?! О к атканша отанра, Жерге KipceM болмай ма? Асыру керек б|'рак,та, Айланы жаудан муидай да. Полктан sai сыбыс жок, Таба алмай жур-ау сабылып. К уп демесем ж ау сезш, Окка ушам, канга малынып. Су iuiTiM де 6ip жутым, Салкындаттым iiuiMni, Басымды рана изед!'м, «Б!зд!к> деп ж ау тусшд!. 218

Дуылдасып ездьез1, Каркылдасып калысты. Жет1 жерге ет асып, Лаулатып от жарысты. Кылыштарын кайрасып. Найзаларын саптасты; Жараларын байласып, От басына каптасты. Куркшдесш кул|’с!п, Масаттанды, мактанды, Коразданып, койкыйып, Шанкылдасты, шаттанды Тамактанып алтан сод, Шолушысы аттанды, Ж1берд1 отка-далара, Bipcbinupa аттарды. KaparepiM шуркырап. Жоктагандай yflipiH; Туягымен жер тарпып, Ышкынып, coFun буй1р!н; Жануарым далада, Жалрызсырап, пыскырып, Жургенж шалып куларым, Дем алдым ш тен ышкынып Козгаларлык дэрмен жок, Ыдырсып, аунап жатырмын. Куш куатым жыйранша, KyTin icriu акырын. ill Тун тунерш, тунжырап Куз калрып, тау мулгий, Ояу жаткан кез1м ед Естйцц аттыд Ay6ipi. 219

Асау булак арындап, Курсшгендей курии. Ай аунакшып кырынан, Тау тшткендей булшдь Алып ушып журегш, Элденеге жорыды; 0з-ез1мнен кулшынып, Ысдылай берд1м колымды Сонша болмай, боз атты Шауып келед далактап, Кой болар ма? Алдында ©дгергеш салакдап. Эйел екен — кой емес, Аузын танып тастапты, Кабыррасын куйрете, Ер касына жастапты. Ербендетт колдарын, А ярын басып такымра. Шауып келш токтады, Ниязбай жаткан шатырра Сылк erKi3in боз аттан, Кызды жерге кулаггы, Шатырдан шыгып Ниязбай, Кызды керд!, «унатты». Kipri3in шатыр Шине, Тил катпастан кулатты, Кыздыц даусы шыркырап, Шыкты 6ip кез там катты. Кинем, кшз, тон, шекпен, Экеп жатты тары да, Ке31‘м Tycri кылыштыц, Кынапка тамган каиына. Тау куысын толтырды, Мандары елдщ малына.

Кек устiне кек кайнап, Калыпты ж урт зарыга. Кылыш т!лген мандайын. Жар таска Tipen 6ip адам, Кол-аяры юсенд!, Ынырсыйды «т и и л з» жан. Тан белпсш бергенде, Дем алды сорлы ышкынып. KyHipeHin тау, торай, Ж ел улыды ыскырып. Ыкылык атып, кыйналып, Кез жумарда бишара, Кызра: — «к у т ы л !» дегендей Етш кетп ишара. TycKi тынык мезг1п ед, Ж аулар жатты тынырып, Булакка карай тартты кыз. Жаралы бел1 бугш п. Жан-жагыма карап ап, Турмадым мен де Kwipin, Арасымен агаштын, Кызга жегпм жупрш. — Арай! — дед! кыз мен!н, Вепме карап укш п, Кезше алFan бурт'ж жас Ж агага тамды уз!л!п, — Байкауымша ci3 мешн, Жауым емес, жакыным, Icin, тусГн езгеше, KiMCin айтшы, жаркыным? — Оныц рас карындас, Туысыимын, досынмын. К.олрэ TycriM, туткынмын, Келмей жатыр косыным. 221

— Жасынды тый, кайрат кыл. Карындасым жасыма, Унамайды кайрыру, Б1здщ елдщ жасына. — Кездесе алмай жур ед1м Слзбенен — деп, — касыма Жакындай тусш карындас, Сырын айтты ашына: — Азаматы ауылдын., Ж ур efli швп басында, Уйде жалрыз теш ем ед, Ак юрген бурыл шашына Ойымда тук жок, одаша Отыр ед1м уй'шде, «Келш калды!» деп тешем, 9 щ кдшып юрд1 уйге. Басмашылар екенш, Бш йм: састым, кысылдым, Tipi тастап кетпес деп, 0л1мге бас усындым. Урейленш, Kyripin, Шеп астына тырылдым, Жасырынбай жаланаш, Калса керек бурымым. Алып шыкты суйретш, Бурымымнан жауыздар, Суырып алды кылышын, Деп ойладым бауыздар. Алдына 6ipi ецгере, Бергешнде жан анам, «Кайда экетт барасыд?!» Деп жармасты-жалма-жан. «Bisre керек кызы д» деп, «Ш у у » дед!, атын тебпдо. 222

Шылбырына оранып, Жылады шешем, егшдт К внбш жау, квнбед!, Налыды анам, каррады. Ардан шыккан айуанга, ©тпед1 ана зарлары. «Калмайтугын какбас!» деп, Катуланып кылышын, Суырып алып шапканда Найзамен 6ipi жарды iiuiii... — Дед| де кыз еНлш, Жылады ексш тары да. «Кутылар кун бар ма екен!» Дед1 катты кдмыра. — Квп сейлеуге уакыт тар, Карынлас ес жый, ерлж кылГ Ертенп тун кашамыз, Осы арада дайын тур. — Тез кетеШк, асажан, Тарылып барад тынысым! — Деп куро'нш калды да, Кыз кещтп тынысын. IV Тыкырымды бйшрмей, Орнымиап жылжып, сырранап, Жерге тесеп баурымды, Пулеметке ж егп м жорралап, Айдын бетж б улт басты, Болыскандай жасырып, «Б ол ж ылдам !» деп журепм, Лапыра сокты асыгып. Колым тие бергенле. П улеметик бойына.

Жарлык ыстык. тесшдей, Болды маган мойны да. Bip суынып, 6ip ысып, Умтылдым да муд1рд!м, Тындап ем кепет ой Tycin Журепмнщ Ay6ipiH: «Батылыц барып к.олым-ау, Замокке калай жупрдан, Осыным не жапыр-ау?...» Дед1м дагы муд^рдам. TaFbi создым колымды, Пулеметке, — замокке, Колыммен кысып хобытган TycTiM 6ip зор элекке. Босамасын деунп ед1м, Пулеметтен жалрыз винт: «Алм а, таста, сау калсын, Пулеметщ болмай мерт». Деген ой кеп тары да, Колымды тарттым, — кенбеда. Алкына соккан журепм: « А л , замокт!, а л ! » — деда. Кышкаштай болат саусарым, Замокке тид1,‘ жабысты, Не тартып, не коймадым. Жаралы карым, карысты. — Ж ан жолдасым пулемет1 Жаура арнаран жарагым, Ж ау колынан босанып, Жылысып, кашып барамын. Замогвд1 алмасам, 6з|'м сенен елемш, Достым, майдан жолдасым, Сондыктан Fana кенемш. 224

Жау колында коймаска, Жаныммен серт беремш. Отряд ап полктан, Кайта оралып келемш!» Батылы бармай бузута, Д|р|'лдеген дененщ, Купли жыйнап алдым да, Кораптан алдым замопн. Журш берда'м коштасып, Пулеметпен тун imi, Кузетплден баска aai, Бшнбейд жаннын дыбысы. KaparepiM какшыйып, Басын жерге салмастан, Ак мандайын ай суйш, Жердей 6ip men алмастан — Тур екен шетте оцаша, Калыкдыктай жар куткен, Атта сейлер тш бар ма? Т ш жок деп сыр букпей: CeHcin сенген, ж уй ртм , Жауда калды пулемет, Замогш алып мен кетом, Пулеметке 6epin серт. Жаралы жанды жайнатып, «Полкка апар.ж ылдам жет!» Дедам де MiHin атыма, Тауып алдым кызды 1здеп. Колыма колы тшс1мен, Каррып мшд! карындас. — « А л бастаныз, агажан, Туткынта бакыт жолынды аш!» Жана журе бергенде, Аттан салып, куды жау, 225

Жан-Дэрмен Каша жвнелд1к, Жакрырыкды кузды тау. Ойнакдап, оргып кэрагер, Тастан-таска ceidpin. Акты жуйрж жулдыздай, Туягы жерд! жешрш. Аса бердис жартастан, Алдымыз, езен асау сек. Артымыз жау, жан-жак тау Кезде<гп кыйын-тар кезек. Kici алатын бурадай, Буркылдады долы езен, Бастан ofu зу етш Жатты, жаудын кездеген. Койып бердж взенге, Карындас айтты: «Жапырм-ай, Неткен долы езен ед, Коймас мынау батырмай! Мынау толкын, каггы aFbiH, Мшгешвпз жалгыз ат, Элде нешж боламы з!» Дед1 коркып, калтырап. Топырласып, шуылдап Ж ау да Tycri езенге, Уйдей толкын yflipe, Сокты 6|ЗД1 езенде. Судык суйеп бетше, KaparepiM иепн, Жузш келед тар кезен: Изпимен басын демед1'м. Жал-куйрыры жайылып. Су ус-пне калк.ыды, Толкынды ypin танауы, Achfuc ол... малтыды.

Шыга келдш жиекке! Карындас кулш ж1бердП KayiirreHin таскыннан, Узген екен кудерда. Артымызра карасак, Жауды толкын yfiipin, Айдап барад арызып, Алдында сап yftipin, Батып шырып Kefi6ipi, Kefi6ipi кейш кашып жур, Басымен кайры Kei6ipiн — Сед белшен басып жур. — Карындас! — дедам таката, — Аулыка алып барайын. Аман керш ауылыц, Куансын туран арайын. — Жок, аражан, болмайды, Оздерден неге калайын? Полкка мен де косылып, Майданра 6ipre барайын. — Деп кыйылып карындас, Колкалады, етшдП Не керсе б!збен керуге Болаттай боп беиндь Жет-пк аман полкка, Замокт! алып, асырып, Куанысып достарым, Мойнымнан жатыр асылып. Аттын TepiH кургатпай, Жау-жаракты асынып, Тарттык майдан, саптанып, Женгенше жауды асырып. V Сергей, алда «ура»лап, Жаудын шрдак шебше, 227

Жеткешн осы, залым жау, блетурын жерще! Тау )Ш1 болды тас-талкан, Атыс, шабыс, ок-тут1н, Eki жакта улы егес, <Женд!рмеймш!» — «Ж ок, женем!» Манары кыз — Акбала Майданнык журд1 бепнде! Ж ау ормелел TayFa асты, Таска бурып бею не. Жет1 жердей пулемет, Курып тастап тауды аттык, 'Гауды емес-ау, тау аспак — Болрэн ендпен жауды аттык. Кейде кылыш сермесш, Найзаластык, кагыстык, Косынды тосып, куш жыйып, Атакага шабыстык^ | ’ - Ала туы жалп ет!п, Жаудык жерге жырылды. Ту кетерген Ниязбай, Тас куыска тырылды. Кере сала Акбала Ниязбайра атты ок, 9 з канына боялып Ниязбай жатты быт-шыт боп. Пулемета кеп 1здеп, Тауып алдым даладан, Замогж сап сол жерде. Винт бурадым жавддап. Оыака боп ж ау калды, Табанра тусш таптала, Б1здж болды, алынды, Ж ау жайлаган жат дала.

Кайратка досым суйс!н!п, Куйжд!, куйд1 жат-жара. Елейтугын ерме 6i3, «Ж аралы » деген ат кана! Жорыкха жауды жайратып, Кайтып келдж к.алага, Ту кетерш карсы алды, Туыск,ан, туран iHi-aFa. Карт Самалык сыры осы, Карагердщ — атымнын,- Майдан cepiK жолдасым, Шын ДОСЫМ, ШЫН ЖЛК.ЫНЫМ. EriH салып, мал барып, Шаруа кунттап жатырмын, Отанга K.ayin кун туса, Майданра дайын батырмын. 1935—1952

МАЗМ'УНЫ I. б л е н д е р вмЕр сыйпаттары Большевиктер........................................... ..... 5 Ленин . . . . . . . . . ......................... . . 10 Валили сабак .................................. ..................... И Жас е м е в ...................................................................... 12 Шал с ы р ы ....................• ..... ....................................... 13 Мабданнан кайткан жауынгер жыры . 14 Зайсан .............................................................................. 15 Ке.менгер касиетЕ С т ал и н ш н ......................... 17 Коргасыи толкы ны ................................................. 1219 Ертеи май деген тун! . . .............................. Бибшур .......................................................................... 22 Жаз ерке ...................................— ............................ 2245 взен ............................................ _ . ..................... Ленинск ез!ндей боп Кремльде . . . . 27 .28 вмЕрде б!р ыстык шэгын болады . . , . 30 33 МезгЕл ед1 кун батар . ........................................ Жартас .......................................................................... 35 36 Алтай сулулары ........................ • ....................... 38 Москва туралы ж ы р л а р .................................... 43 45 Кун боп тугаи елмЕз . . . ■ ......................... 47 Жолдастарык ез1н д ей ............................................. 48 Сешн кушЕн ........................................................... 49 Жас бутактар ....................................... .... . . . 52 Сайлау келдЕ . • ...................................................... 53 Арманы жанымыздыя, арымыздыя . . , . 56 58 Бул ceHiK де е л е щ н ............................................ 60 Дон Волгыга к о с ы л д ы ....................................... 63 Кытай халкы туралы ж ы р л ар ......................... 64 Шзлкыйды Кореявын ем Ер.туы .................... 69 Пхеньянда ................................................................ 73 Комсомол туралы с а з ........................................ . 74 Бакыт K y H i................................................. ..... КузгЕ кеште ............................................................ 79 80 Отты жылдарда 81 Коштасу . . ................................................. 82 «Ха... ха... х а . . . » ................................................... Биялай ...................................................................... КулЕмдеп барып, кун боп кайт . . . . Ш

Меш M g ж1бер майданга Бота1^р Журектен Дон, Кубань ....................... Кудер1нд1 б!р сен узбе . . Казак кызы ............................. Майданбеккс ........................ Торабында топ жолдын . . Пистолета кыз ....................... Кокыр жел ............................. Жан сез! ................................... Темпеипк ................................... Куй ......................................... Жака жылдык кешшде . . Неман ................ •_ Кешпеймш ....................... Мус)Л1м ............. ... Москва тубЫде . . . . Жещс ......................... Хинган ................................... Тыныштык тшеп шырыста . Карден кесе . . . . . . Куздаты ж ул д ы з........................ Кайда кетт!к? . ; . . . . Ала барана................................... Куты ........................................ Азиянык адырынан . . . .Тыныксын енд! азырак . . Россияга кайтканда . • • Сол кокыр уй кайда кеткен? Тастак ................................... Курен жал ............................. Коштасу .............................. Алрашкы жырлар 8p6i енд1 ....................... Дэулетбай мен Дэмеш . Кел, жМттер . . . Ж аГлебГ ' ’ ' ’ ' Воршен де сен кымбат Мен большевик баласы Солем ciare, Сталин! . 2. П о э м а л а р . Шалкыма .......................................................... 155 Куат ...................................................................... гга 231

ОКУШЫЛАРДЫЦ ЕС1НЕ/ Казацтыц мемлекеттЫ квркем здебиет баспа- сы осы кгтап туралы ninipAepiubdi мына адрес, ке ж1берулер1ц!зд1 сурайды: Алматы, Пролетар квшеа, Ч уй. Б А Н К АЛ F А Н 'Д А Т Е Л Е Р Жо Басылганы Дурысы Бет1 Жомры - дан Т’ “ Т 137 7 - сайыкер оиыскер 158 - 6 кулына кулыньша 213 8 виговкадан 230 бинтовкадан ВолгаFa 11 Волгыгз Дихан Абилев ИЗБРАННОЕ Стихи и поэмы Издание Казгослйтиздата-1952 Редактор Ж. О м н р б е к о а Техред. В. Г и р и ч е в Художник К. Х а м и т о в Корректор С . Л л н п п к а л и е в а Сдано в набор 18/Х-52 г. Подписано к печати 4,'XU-1952 г. УГ07857. Изд. Н 154 Бумага 84X108■ /»-Бум. л. 3.62.-Уч.-печ. л. 1Ш . (Уч.-изд. л. 8.) _____________________ Тираж 1000Q. Цена S руб. 50 коп г. Алма-Ата, Гостипография JA 1Казполиграфиздата при СоветеМинистровКазССР.