Дихан Абилев-Тандамалы шығармалары

САИЛАУ К Е Л Д 1 С ай лау келд1, жолдастар, сайлау келдП Усынамыз, сайлаймыз к1м-к1МдердП Сталиндж алтын зан: алка топта Акылдасып алывдар демеп пе едП Инабатты, кад'фл1 адамдар к!м? — Соларды са й л а !— деШи коммунизм! Соларды сайла! — дейд! улы Сталин! Соларды сайла! — дейд! журтшылырым! Тында, достар! Ендеше, таны тында| Халыктан, мемлекеттен дауысыма — Канат 6irri, куатты ун куйылды, Ш арла, ун!М, сайлаушыдан сайлаушыра! Сайлау келд1 жолдастар, сайлау келдИ , Усынамыз, сайлаймыз тандаулы ердП — Коммунизм кесем1, кеменгерд! — Экем!з, устазымыз СталиндП 1950

АРМАНЫ ЖАНЫМЫЗДЫН, АРЫМЫЗДЫН ©шпес нуры секши кун кезшщ. Ар neci адамзат журек сезш Расырдын данышпаны СЛз — Сталин БейбггшЫк туына жазран езщ! Сол ту — журек туымыз бэр1м1здщ! Сол тудай толкыган бар эн1м1зд1н Мазмуны: нурлы дуние — бейбггшшк — Арманы жанымыздыц, арымыздын! — Болмасын жаулаушылык сорыс-майдан! — Деп Ильич ©свет еткен. Сол дана ойдан От алран ¥лы Отаннын солдатымыз, KyHiMie болран емес серттен тайран! Акыннын, колхозшынык, жумысшынын Расырлык. кыймылыньщ жумыс куши Шалкытып: коммунизм б и т н е Сыйлаймыз 6ейб1тш1л' ж Кызыл гулш! Бейбггшшк — Дуниеде ен алып ун! ©йткеш бар арманын журепнщ Бар элем бар дауыспен соган посты, Кандай куш токтатпакшы журек yHiHt 53

Элем нщ б е й б л ш ш к xeripmiHi, Сенна сол э ле м н т аскар шыны! Курыш куйран заводым какпасына Конарда, ушарда да шырка жырды! Дуниеде бейб!тш1л1к OMipi узын! Бейб:тш1л:к кепертер жерд:к жузш! БейбгтшШк Tiperi — 6i3flin Отан, Бейбггшш к м а я п — коммунизм! Кеше Отан eMipiH сактап калган Батыр солдат, жауынгер генералдан Естисш куд^ретт! 6ip тана эндк — «Сактаймыз бейбгш ллж !» — деп шыркаран. — «Соты е врт! Кореяда жаисан даты (Ж азыксыз курбан болтан адам каны) внпредН Жекеш бейблтш 'лж !»— Д еп отыр б1зд!к елд щ барша жаны! BipiHiui боп ундеуге кол KOioFa, — М иллионный 6:pi боп, тун >бойына Куанышпен карсы алдым жана кунд1, Тыныштьгк KeripmiHi Kip койныма! Жолдастар! Колымдары осы калам Сталин атындагы фабрикадан! Жолдастар! Калам емес — ж уреп м ол, Ундеуге уран косып, жыр арнаран! ©шпес нуры оеылд|' кун квзш щ Ар »eci адамзат журек св З !н __ гасырдыч данышпаны . . Ci3 — Сталин! ьей б1тш1Л1к туына жазран 93щ !!!

Сол ту — журек туымыз бэр!'м1зд!н, Сол тудай толк,ыран бар эшкиздш Мазмуны: нурлы дуние — <5efl6iniiuiiK — Арманы жанымыздын, арымыздыц! Октябрь, 1951

БУЛ С Е Н IН ДЕ 0 ЛЕ Н 1К Ж а з кун!ндей жьмындап. Жайраадаран 6e6eriM, Ж уреп м е сьибырлап, Куйды 6ip жана елещ н. Ж а з куншдей жымындап Жайракдаган, бебегГм, Б ерейш енд! мен жырлап, Тында, емip еледан! — ©М1рде нурлы туы к бар, Ленин туы, Кулыным! Жаным б!р шалкып жыр кылар. Сол туда бакыт, урымым. Октябрь — емгр бакыты Алкы зы л туым — айбыным, Суйед! нурлы Отаным С ол тудын туран ай, ку ш! Сталин берген данкты ант Антымыз еда журектен, Болайык Ж!пт, м ейл) карт, Сол ант б:зд1 тулеткен! Жапаига жана к ала сап, А рыздык езен Бетп ж ка. Тен!здерд1 кушакка ап, Аткыттык толкын жан-жакка. Keuiipin тауды орнынан Орнаттык жана алапка. 56

Hyp куйып жерге колымнан Орнаттык, этаж баранка. Шарладык кекп, тец13Д1, Сырларын аштык гасырры, Жана арнада сел жуз;п, Дон Волгага тасыды! Жана орманым — жас орман, Еккемж вз колымнан, Сайрайды жыршы булбул пан, Энмен кутш жолыцнан. Кешем кандай тамаша, — KeripiuiH атты кен кеше! Kbi3biFun жанын балаша Ойнагын келер 6ipece. KeKiperi куй мен эн, Улкеншн де, баланын. Неткен эсем жазгы тан. Жайнаткан аспан аланын! Жайрандап жаз куншдей, Жан шалкыткан, 6e6eriM, ©3iHHin шаттык ушндей — Б ул ceHiH де елешн! 1952

ДОН ВОЛ ГA FА К.ОСЫЛДЫ Канатты кундер заулаган Дей алмас б:зден жылдаммын. О л асканша ауладан Тындырдык iciH жылдардын.! Атомный да, бомбанын Куштерш жумсап енбекке, Ж асадык бакыт корга нын Нур толкытып тешрекке1 Тек!зд1куйып тешзге 0зге|ртпк езен агысын, 1з 1М1зге ерпзе Каптаттык толкын жарысын! Бетпакка кала орнатып, Теседж болат рельс. Батпактын суын курратып, Жайкалттык жана ну eric. Дон куйылды Волгара! Бес тец!зД1Ц толкыны Торысып мешк ел1мде, Кен арнаны толтырды. Ж асалды Цимлян TeHisi, Б1здерм1з оны жасаран! Кемемен катар ай жузд]... Ж а с тещзд'1 ансаран! Жаркырап Цимлян алабы Жанара тусп глобус: Б8

Шалкыды Ильич каналы. Жузд1 кеме ен тунрыш! Ж а с толкыны теш зд'т Беленд! журек жырына. Tew aAi — бук;л е л б:зд!н Тенед! кесем нурына. — Сталиншн. кемедгер Ж ещ сш акыл кешнщ, TaFbi да тойлап жатканда ел Кврер ме ед 1 ез! Лениннж! — Д еп жырлап тур бар журек, Д еп жырлап тур коммуна! Орманды таулар кумб:рлеп, Оранды тещз буына! Сталиндж курылыс Кетерген жендс туында, Суйс;не карап тур Ильич Ел1н1ц eMip нурына. Сталин дана бастаран Жандары Ильич уй'шщ, Тарих кадам баспаган Жасадык расыр би;гш! 1952

КЫТАИ X АЛ К Ы ТУРАЛЫЖ ЫРЛАР I. Ргсырлар жургеи арман журег!нде Азатшы солдаттардык болы п 6:pi Японнын самурайын соккан жылы, Манчжуриялык 6ip кытай кариянын ЕЫмде ез улына каткан унк «Кы тай халды дозталса жер козталтар» Делен мадал, — кун туды майдан тартар. Аттан балам , айдасда, женбей кайтпа!» — Делен ед1 улына эке катал. С уй е н т шаруа кытай курепне, Турганда дауыл уйткып решнде: Ж арк еткен eai бейне ак алмастай, Расырлар журген арман журегшде. 2. Шаттыд ж ел! Кытай халкы езш:ц азаттыгын Айкаста жауын жекш алатынын, Кун тектес куил ерееен республика боп, Шытыста данкы элсмд! жаратынын. — Айткан ед! 6ip ширек ласыр бурын, Данышпандык сол сэз! Сталиншц Думай келдй К е г т д е куш шалкып, Кытайда e cri ж ел! шат в м 1рд;ц! 60

3. Bip жылда Dip жылда 6ip расырлыщ аттап ipi, Кытайдын кул1мдед1 жан жулдызы; Мун баскан Азияны жымындатты, Азаттык эн шыркаган у л мен кызы! 4. Кен дала, кек таулары Айкаста урыспенен жарып майдан, Ымен канды жорык айрыздаган Кен дала, кек таулары ер Кытайдын Кулпырды жаралгандай кун мен айдан! 5. Толкын эн! Санганнын буйра жалды толкындары Таудай боп кетерше толкындады) Куй сазын кетергенде жана Санган, Дин Линнеи шалкыды жас толкын эн1: — Хайни кыз азаттык ап, суйгенше Косылып, мотор жырын уйренд! де Муэейге тапсырды агаш сокаларын, Трактор кенсш бе онын куйбен-не! Акталган ат т'югндей ак «Ypiiirria Азат е л i гш:гш керу ушш, Ауыр-алып enflipic, алуан завод Кытайдын жайнатпакшы ертенг1с1н1 6. Таудагы эн Хинганиын етепнен шын-кузына Шын-кузынан жогары жулдызына, Шалкыран жорык кунг! б;зд:н эн ед, ДуСнрш арнап Кытай ул-кызьша. . М улriген тау, жартасы ой баскандай, Калран ед жакрырырып той бастардай, Каррыс аткан элемш кул-талкан рып, Кытай буг:н кулпырды иурлы аспандай! 61

7 . Ерл1к мер)... Халкы ту п л Кытайдын жер), ауасы, Е рл)к Mepi ешпепен эрб:р тасы, Бейб:тш:л)к Т1лейд11 Китай eni — IlIbiFUcra бейбггшшк державасы! 1951

Ш А Л К .Ы Й Д Ы К О Р Е Я Н Ы Ц 6 М 1 Р ТУЫ! Ей, Трумэн, муныН не? Бул не сумдык? Миллиондар ушмен ларнат айтам. Урмайды Корей халкы саган кулдык! К етм е, ажалкумар янки сайтан! Бактерия пэлеш шырарраныц Тарих кешпес зулымдык... тек умытпа! Кореяра тастаран жыландарын Сура алмайды у т ш н кекй журтка. Сежи кектен жаудырран оба-бомбан, Сескенте алмае каИарман ел журегш. © з iiuiHHeH кул-талкан болар ордан... Кореяда кун шалкып кектер ег;н! ©Mip уш!Н соккан ел журег:ндей, Батыр корей халкымен жаным 6ipre. Бебепн суйем ез1м бебег;мдей, Бакыт кушпак такыммен такы 6ipre! Hyp куйды KopeaFa кектеп кун, Уланбайды ауасы, мелд:р суы! Улан-асыр шалкыран жер-кектеп ун: — Шалкыйды Кореянын. ©Mip туы! 1952 63

ПХЕН ЬЯ НДА Коренный алтын канат кектем!, Азат куска эн шыркатып кектел Тендонганы1 тасып берд1 б:р кун тун, Канды музын мухитка о д а теккель Касына ертш сылтый баскан баланы, Ор 1цйвен шыккан адам жа1ралы, Жарасынан суырып ап ж ау орын Жарра атты да... жан-жарына карады. ...Суда толкы1н, далада тау бектер1 Ж уиар ауа... кэд!мп жаз «ектемН Карт корейдщ кеюрепнде кайтадан Б е й б т ш л ж кенш «y fli кектедП Суйш-кушып куншн нурлы кушарын, Кыйку салран квктемдег! кус эшн Немереа коса шыркап тур ед1, Кустын тулеп, кунде сайрап ушарын... Карт атасы денес1мен суды yHFbin, Кайткан ед1 ж у з т барып б:р сукгш, HeMepeci келсе онын касына, Дэп-дэу балык кайдан жатыр кумды унпп? Карттын OHi кеткеш нес куарып? Жака балык устаранра куанып 64

Шаттанбайды неге irapi журег!? Тур нел1ктен мунша каран суалып? Сулап жаткан алтын кабык балыкты Кария аяп е д к — улап калыпты! — У теккен бе Тендонганра Трумэн?.. Олай болса хабарла, ата, хальгкты1 HeMepeci терш келген шепшект! Балыкка уйш, от бергенде кария Квк тутш мен кызыл жалын бурк erri... Ж алт карады сурлана аккан дария. II Пхеньянда квктем ж ел! еседй Пхеньянда квктем кунг1 к еш ет Азаттыктьщ дауыл жыры толкытып. ¥лып жатыр вл1м сумнын. eceri. Уйрек гген каз баурын твоеп «егалра, Кепршшдер корзиндерде, дуалда... Жас буындар жана квктем леб:мен, Жогары устаи бара жатыр туды ал Fa! Аландарда санкылдаран вктем ун, Адамзаттын ем;р!н:к квктемш Коргамацшы Трумэншк жутынан! « К о р г а !»— деп тур адам т у п л кекте кун! Санитарлар отряды —; «а к ж арак» Сауытты елдщ сай-саласын сак карап, Сауыктырып жатыр удан аймакты, Таракпенен сузгендей-ак шаш тарап. — Окай болмас ем1рд| вл1М куртпары? Трумэншк вл1м жайрыш курттары Карулы елдщ коркыта алмас журегш... Каптаса да ажалеынып жуткалы. Баранары корей карты жаралы Кен аланиа тура тартып барады... HeMepeci томпаландап жанында, Токтай калып унте кулак салады...

Тактага кеп жана газет Ы вдИ ©Mip жайлы, жешс жайлы бипмд! Сталинцев уйренгендей корейлер Гаэеттерге жаныменен ущлдП Суытпаска заводта ыстык жумысты, Суыт журш 6aipa жаткан жумысшы Токтай калып окыранда заулатып, Басдалары уйып тындап турысты. Аман калган тунг! бомба-ажалдан, Кей эйелдер тацертенг1 базардан Кайткан 6eTi — (тебесш де корзинка) Токтай калды... eiii Kipin сазарран: Аспай-саспай окый берд5 жумысшы: — Алыстары Москва, нец тынысты, — «М и ти н п лер е тю зуде» хабарды... Ж урепм ен уйып тындап турысты. — Ceyin жаткан бактерия е л 1мж Трумэншц кун! ертещ — ел1 кун. Совет халкы айыптайды янкидП Совет халкы суйед корей OMipiHl — Тарт, Корейден бактерия каруды! Туншыктырма жас беб екп , аруды! Калжарына кене алмайды фаш истт КаИарман куш корей халкы карулы!.. — Д еп газетген журек сез!н окыран Топ пшнде— ©з колынан токыран Ш апан киген егде эйелд!н етегш Тартты б ала 6ip Д зерлеп отырран. Ана, эрине, сол баланы ц анасы. Бала, эрине, сол ананын баласы — Ь н К1ШЮ1 — бар Tipi улы осы ул1 лчыламады ол — жылады жан жарасы. Ею бфдей улын онын ж ас шырын, к.ыс ш лнде шзрып кеткен «к е к шыбын»

Юм ноберген пэле?— екенш 61л д 1 ана... — Будан бы лай болмас — дед\\ о л — кеп ШЫРЫН... — Жыламакыз, cia мешн, д е анашым! Ci3 рана емес курбан еткен баласын. Кеп кайрысы — к е п т т кеп б ул кайрын... — Деп солдат кыз емдед‘1 ж ан жарасын. Манары карт немереа жаралы, Тындарандай улы сезш дананын Суйсшд1 де ашынран журт жузше Елж'феген журепмен парады. — Аслан астын нурландырран тудары Адамзатгьщ ар толкыны тулады... Тешз тасып, шын козралса орнынан, Таска уры лмак ажал — жайын судары. Москвара, Сталинге сенем мен! Мен елеем де мешн, мынау немерем, — Азат ем'ф азамать болады — Дед! кария кешреп кереген. Ill Неткен ражап десенпп б ул — тамаша! Жакары ка)рт немересш аласа Иырына миш зш ап жайрандап, Кайда тартгы тойра умтылран балашаг Пентагенде атышулы — ажалшы — Девис атты трумэндж итаршы. Кореяра тастамак боп у бомба, К еле жатты о л — TyKipiri д е у эр тамшы TiTipeHTin бултгы, ауаны кектеп, Тенген кезде у бомбасын теккел1, Ок отымен кемш салды «асс»ты , Зенитинлер турган таудык бектерП Катулы е д ! зенитш! у л мен кыз колы! Ж урепнен дэлдеп урран кыз оры в7

T iji тарткызбай катырыпты ДевистН — С ол керек, сол! — Шакырыпты юм оны? Жанып TycTi ол... тумсырымен жер кауыш Ж аны ашынган жас солдат кыз кек сауыт Жанып жаткан жаналрышты жарра атты, Жайнады аспан кектем сынды кек Maybrrt Ордан шыккан корей карты жаралы, Шаштан сыйпап зенитам кыз баланы, Немерес:н квк5репне кетер:п, М айдан жакка Kepi кезш кадады! Апрель, 1952

КОМСОМОЛ ТУРАЛЫ с е з Жайнатан жаздык гулшдей, Мактанышы е л 1мн:к, Оганнын >кец!.с ун':ндей, Мактанышы екнрдщ. Жаста болса даикы зор, — Лениншш жас комсомол! Жастык нуры казшщ Жаркырап кунн:ц нурындай, 1ншеп'ндей езщшн,— вз1кнен тура н улындай. Суйк:мд! гой комсомол! — Ж ас та болса данхы зор! Келт|рсек коз алдына Кешеп отан майданын. Жанын кыйып арына Кероеткен ерлж айбарын. Жауынгер куш — миллион кол Ленишшл жас комсомол! Рейхстагка ту Tirin, Жен;спен елге оралкан. Командир, солдат жас ж т т Танып турмын тулкациан, Жатырсык erin жана орман, Жанында тулеп жака армаи! Жана батыр бесжылдык Какканда майдан дабылын; Большевикше умтылып, 69

Бесжылдык майдан тагдырын Жеюспенеи шешуге, Аттанранык ес!мде! Копарып ж е р д т астычан, Курыш, тем1р, коргасын, Заводтарра тасыган 0 зщ мен, ез жолдасын! Фабриканык жырларын Ушннен кунде тындадым! Алтын шашын тарактап, Асыга кшм кишген, А к майданы шабактап, Бииплердей уйршген; С ол комсомол кыздарра Ел-журтынын жаны ырза! EricTiKKe найкалран Ел дэулет! дал ада, Кунднс жерден байкалран Келер 6ip жака кала да. Енбек суйг:ш салтын о л 1 - Ленишшл жас комсомол! К ураулап жылкы кайырран Ерд1ц 6ipi комсомол! Елд1 жаудан айырран Ердщ 6ipi комсомол! Бейб!тш1л 1к мурады — Б1здщ елд щ уланы! Не титгмдей, не.таудай Нелер 6ip алуан жаналык, Комсомолдан тур аумай Жасара тулеп жанарып. Айрылгандай ыркымнан, Кушарым жаям сыртыннан1 Аскар тау вткен айбарлы Ойпатты He6ip аласа. Жастармен e.vip кайнады Жайнады енбек тамаша! 70

0зенд1 байлап, от кылып, Комсомол тартты шат кулш! — «Кайда экетш барасын, ©зенмен ойнау не керек? — Суарам Бетпак даласын , Жылдарра арнап керемет! Каракумра куйылтьгп, Орнатамын тын мухит!» Кайда керсек жастардын, Нажагайдай кыймылы, Жана 6ip fcri бастар кун, Жешп uibiFbm кыйынды. Дауылдай буркау жандары, — © 3iHiK жастык зандары! Куросте, icre шыныккан Шынайы жас комсомол, Былымра жастай куньхкан, Жас ралымдар жэне сол! Kiuiinefiui, тез!мд1 JKypiciHiH 63i улгП Мактаншакка жаны нас! Мазактатпас намысын, Арманы тыным таптырмас, Mice тутып табысын. Ж ы л ш ш д е pacbupFa, О лтей д! кулаш асыра! Кайсыб|рш айтарсын М1незйпн, idHiK, ©здерщ-ак байкарсык Кыймылынан куипшн! К урм егп жас iciMeH — Комсомол! — деп тусшем! К'1р келт1рмес атына: Ленинилл жас комсомол, ©а'рген оны партия, Нурлы eMipre Ылтеп ж ол! Ленинше cyfiin Отанды Ленишшл жас атанды! 71

Бакытгы тугаи комсомол. Эр сататта, эр icre Талабын тзудай, кушщ мол Урпаксындар Ильичке! Суй, халыкты ем:рлП Суй, Ленинше ем1рдП Эр сагатта, эр icre: Кандай болса Сталин!— Сондай бо лу куресте, Арманын, алтын уставын! Сертщ 6epiK, сен!м зор, Леииншш жас комсомол!

Б А К, Ы T K YH 1 Октябрь! Эшм де сен, жырым да сен; Дуниеге тунгыш келген жылым да сен, Лениннш — Сталиикщ Октябре Тоймаймын K,bi3biFbina тойлай берсем. Лайьгк сешк кад:р-курмет1ке Эр жыл тупл, жазсам да эр жепде, KiM айтар орынсыз деп, — Хош келд1ц, дос! Сен келген сайын ойым ержетуде! Былтыррымна.н быйылрым мын есе астам. Ютабымнын б;р!нш! бетш ашеам; Сен турасын жайранкы дидарыцмен, Tapi3Ai жалрасы бар жана дастан! Арымды, бакытымды, намысымды, Нурланткан сенin миллион табысынды. Бар даусыммен шалкыту зор арманым. Басырларга асырып дабысынды! Орак-балра жулдызды кызыл тумен Дуниеге эдшегпк ала келген, Мезгиш — мезпл рана деп туешбен — Тен кврем улы дана Ильич1ммен1 Сеш eMipre келт!рген пролетардын Сол кунп куатынын, жаркылдарын, EKi жуз мын жылдардьщ шындарынан Жырлар эл1 болашак урпактарым! 1951 73

КY3 Г 1 КЕШТЕ Кызыл тулар квтерген нурлы кеше, Кызырына сырласып элденеше, — Папа, мейрам екен foA ? — дед! Ульш Куанатын аркашан мейрам десе. Улыма жауап берд!м тура кальт: — Партиянык съезП Республикальж Парт рапорт берем!з Сталинге! Улы юке улы жолдан барыт алып. — Папажан, келгендер KiM, бул съезге? Меш де, Нарланды да енлзер ме! — Ж ок, калкам, сендер эл1 окып, ecin, Комсомол боласындар 6ip кездерде. — Сонан сон? © з орныкда !стменен ©негецд1 кврсете тусуменен, Коммунизм iciHe улес коссак, M ine сол, партияра муше деген! — Айтшы папа съезге юм делегат? — Коммунистер! «Д е л е га т » деген мандат Алаты ндар— тандаулы коммунистер: — Курылыста данкты батыр солдат! Жердин астын опырып кен копарран — Кенш1, шахтер, инженер He6ip маман, 74

Гектарынан сарайлап астык жыйып. Ел журепн cyflciHTKeH cyfiiKTi адам. Жанымен суюцп Улы Отан танын — Ел сенген басшылары республиканыд: Парторг, секретарь, агроном, Депутат, акын, доктор адамдардын; — Тобынан озат шыккан неб|'р icnep Ленинылл — Сталиниил коммунистер. Съездiк делегаты — мше осылар, Болашакка оешмд! жана куштер! — Сталин ата ез1 де келе ме екен? Келе калса аздермен мен де керсем. Папажан, кандай жаксы болар efli, Жаттатан елгшмд1 айтып берсем! Сонда 6i3 «о к а т коймай бул кенеске Сырласа тускен ед!к к у зп кеште. Жымывдап улым маган карай берд!, Дегендей: «Ертенп ерлер 6i3 емес пе!> Устше кек толкыидар тенкершген, Ceidnfli кек орманмен кемкер1лген Алматы каласына кек ж улдызы Бебектей жымын пакты ерке кулген. Сол шакта ___ троллейбус вокзал жактан, взендей ж ака арнамен ерге аккан, Арындап « е л е жатгы1_ Д еле га„ , р| _ Дест! * v p r П арт с ъ м п . кеде ж а т а я ! 75

К втерген делегаттар тсбын •бастап, Алдында келе жатыр улы Сталин! — Папа, де{Нм!..— д ед 1 д е таппай тыныы, Ушырып колындагы кепршгнж; Алдынан Сталинжн жупрд1 улым Мен ту п л , жетердей боп кустан бурын! Сентябрь, 1952

ОТТЫ ЖЫЛДАРДА IpP-

КОШТ АСУ Тутанды cofuc, достарым, Кагылды дабыл-барабан; Керем1з тагдыр косканын Карсы алып майдан даладан! Е л ш епяе тид! жау, Ер шыдар ма намыска! Кош есен тур, Баян тау, Ш уу, жануар, карышта! Кош , ойын-той, сауык кеш! Ж урек <е жал ын салды кек. Ж абы ркау тартпа, ж ас бикеш, «М е ш к.ыйып кетт1ц1» — дел. Жендстщ кунш мен деп кут! Кош , жас дэурен, кызык. шак! K erri бастап отка умгг. К ош тур 33ip, махаббат! 1941 79

«X А— X А.. X А—» «Х а , ха, ха» лап уй толы жан, Кавказ тауы канатында; b ip вздер1 кожасынып, Какпаиы ашып, жабатын да: Арак, шарап аддарында Етш отыр к‘1мд| мазак!? «Ж а к а жылды карсы аламыз. Россияга бер:п азап». — Д еп генерал карк-карк кулд1 Танауына муртын тыгып. К у л д 1 олар... нен! б:лд:? Bip жас бала Kerri шыкып. Сылдыр erri... сынды рюмка.:. Терезеден кыз ок атты- Мундир1'мен батып канга, Талай бексе сулап жатты. Муны керш, мен суйшд1М. Mine, бгздщ Феодосия! Mine, б:зд:н жап-жас бала, М ше, 6i3AiH Россия! 1942 so

Биялл я Майдаяра жары Keraeni Кундей суду Куралай К.унд1з, тун енбек еткеш, Тан. куткендей шыдамай! Т ж ы п отыр тун’.мен, Ж ан жарына биялай: — «Сэлем , сэулем, елщнен Шын.ра салган уядай. Ей, жан жарым, Ш омболат Саусак.тарыц болсын cayl Айкасга кунйн таскьгндап, Талхандалсын арсыз жау! Бар да uibiFap ез'шде, Д еп ойлама: «б у л к,алай?> Оттай ыстын кез'ще, KepiHciH бул биялай1> 1941 81

КУЛИИДЕП БАРЫГ!, KYH БОП КАИТ (Ананыц аманаты) Ж олы к болсын, кулыкым, Шыгарма «стен ананды. Уз душпанныц жулынын, HypFa бэлеп далавды: Талай тар жол кездесер, Бола кор, калкам, табанды! Жаксылардын жолын ку, Душпанына катал бол! © з канымен езш жу, Bip-ак кездеп атар бол! А т ы жарых, арты ну Кайырлы рана сапар бол! Устем болсын мерейщ, Майдан кызу, майдан зор. Карашыгы кез1'мнщ Ж;берме ел иамысын, ©Mipi учшн ел!нн!н, Шыксын ерл:к дабысын, Батыр болды бала к дел, Суйс:нсш ел-журт... абысын. Е л бон т:'леп т!леущ, Лттандырдык у рыска! Куткарма жаудык 6ipeyin, Сез бер окка, кылышка! Кул:мдеп барып, кун боя кайт Ел-журт, бауыр-туыска. 1942

МЕН1 ДЕ Ж I Б ЕР М А Й Д А Н Г А (Акын сыры) ©3iMH€H езга журш жай, Сыймай-ак. койдым кошеге. Согыскалы к,ас жаумен, Арыз берщм кеше де. Мазамды алдыа десё де, Барайын тары военком. Отыра бермен кенседе, EpiMen тана е л керкем! Курбыларым, курдасым, Мойданда жур 6api де. Айтканым сырым, 1расым, Мен енкейген кэр! ме!? Олай болса ойлакыз, Жзбермейаз... moii'i не? А л а алмаса аскар куз,. Кыран кустын, сэш не? Ж 5бер, жолдас военком, Емесп’.н сыяр кешеге. Бул- ж ургетм бойга мш, Суйк1мс;зб:.н шешеме. Майданда, рас, коп шыгар, Жауынгерлер менс:з де. «Колыма жарак,, бер, курал! Д еп ет:нем, мен, ci3re. Дэм-тузын актап ел:мн!н, Салайын ойран мен жауга. BipiMin мен де ер:нн:н, MeHi де лнбер майданра!

отАгез Нэз1К ун бердщ б :р кез «с э у л е м !» деген Екеум13 тагы кайта кушактастых. Тун калайша еткен;н «iM бар б:лген, Кайрысыз казынасы кек кайран жастык! Аттандым аялдамай жазры танда, Куреннщ улпрместен жалын тарап, «Н еге кош айтыспадым суй ген жарра?» Деген ой журепмд1 журд1 кажап. Согысып жургешмде урыс тузде, Бишепгйн, жараланып каппыи ез1м. Кансырап кулаганда айсыз тунде, Е ла зд е ес жыя алмай жаткан кез^м: Eipey кеп аузыма тамызды су, Шырадай жайнап Kerri э л о з кез:м. «Ж арам а flapi жарып жаткан суду Ю м?» десем, суйген сэулем Ботакез1м1 1942

ЖY РЕКТ ЕН Жыр арнагам жасымнан, Домбырама, досыма. Куй шертуый ем, мен саран Эн салушы ем косьша. Сынрььрлап турсын куй перне Аманат саган суйген жар! К утш уста, ш терге, Куйде KepiK, куйде нэр. Домбыра досты баптай бср, © 3in д е энге дайындал. ©лен,!мд1 жаттай бер. Той болган кун топка айтар. Саусагым перне сарынды, Жентен сон жауды кайтамын Куймен карып дабылды, Кайтамын, эн айтамып. 1942

Д Е У Ш 1 Е Н. 1 3 Есен-сау журмш агажан, Алыста сздеи, урыста. Кептен 6epi хат саран, Ж а за алмай келд1м... Урыспа! Майдан кызу, майдан от, Юм карайды ай-туйге, © л !м буркёп ушкан ок Салады жанды эр куйге. Кэрапайым сол калпым, Айырмам ж ок баскадан. Дэстур еткен ер салтын, Жаным рана баска жаи. Тогай, окоп, блиндаж, — ©зёмёздщ уй еоеп, Сары аяз — бейне ш уак жаз, Курте кар — керпе кус теоек. «К у с уйкы дерен не?» деунп ем. Оньщ да уктык сыярын. Майданга кызып 6ip енсем, К улю м д1о л кун тыямын. Толарсактан кеш:п саз. Тум ан демей, тун демей. ©лт;рсем оный, керш а з __ О л KyHi журем ундемей. «Бейрамсын б а л а м » — деуш! егоз, С актыгым бейне сауьгскан.

Куд!1ретте1гем сеноещз. «У р а !» лаган дауыстан. «¥я ксы к-ау!» — деуип ен1з, Жаным жалын, кез:м от. Б:р кеп «ет:п , керсешз, Дайтар eni3 риза боп. «С е п з кырлы, 6ip сы рлы » — Ер яоптк е айналдым. Талы ту б:лмес тан, нурлы Солдатымын майданный. «Ерд1 намыс елт!рер, — Деуип е щ з— камыс — коянды» ¥ст:мдеп сур шинель, О н т е с т , канта боялды. Ел намысы, ер кеп, Баланнын m a i арына! « Ш е г ш б е — доп — 6ip елИ » Жургендейс1н жанымда. М уз TeceHin, кар жастап, Мызрысам да бес кунде, A hfum октан журое аксап, Сыр шашпайым ешюмге. «Ж!г1т-ак инркш, каж ырлы» — Депен атка иемш. Бет:мде ок ажымы, Ажымды бетт1 суйем:я. Ci3 б!лет!н бойымда, М'1ндер1мнен арылдым. Ауыр алма ойына, ¥лымын майдан дабылдыа. М ен кайтканша, агажан, Ка-ргайып калма! К олы н бер1 Коррайтыным нурлы Отан — © з щ мен S3iM, туган жер! 1942

ДОН, К УБ А Н Ь Болганда не б:р айкастар, Болатпен бел!л буран Дон! Суы тунык, шеб! бал Туран Кубань, туран Д он! Ел журен секиш, Eri3 ескеи саясын! © л!м ге де ел бекшд1, Сендерден не iH аясын! Екш1лес ескен курдасын, Едш, EpTic, А к Жайык, Ержурек ескен улдарын Аттандырды халайык. Майданна «.осты баласыл Атакты Алтай, Алатау KopFa деп Д он Даласын, Татпасын деп суын жау. Эшелоннан-эшелон... Ж:г!ттер б:зд:н урыста: Ержурек еншен эскадрон Сез берд! окна, кылышка. Ж асап 6i3re не керек. Е л сулуы кун болса? Ж асап, 6i3re не керек, Ш аттык жььр—зар-мун болса? Ж асап б!зге не керек, Зарлап калса жан ана? Т!р:дей ж елм тент:реп, Кантып кетое жас б а л а ;— Ж ок! Болмак емес, еш олай Ойыншьгк емес Кубань, Дон- Алынбак емес ешкашан 88

Гранитп гарнизон. Тугаи Кубань, туган Дон, Азаттык, шаттык aftFaFbi. Батырып канга жау жонын. Коргаймыз eMip айбарын. Уа, ж тттер , дауылпаз. ТуFan жер!к Дон, Кубань! — Толас бермей кысы-жез Кыр фашист! кутырган!

К У Д Е Р 1 Н Д 1 Б 1Р СЕН Y3BE Б1ткен!нше бул зор майдан, Кундер де втер, айлар да втер, А ж ал оры торын жайран 0тпсс маран, зу-зу етер. Bip-ак менен хабар-ошар Болмай кетсе, жетпей елге. Ауыл-аймак, жай таныстар, Кудер узер, сенсн взге. Курбьг-курдас, жолдас-жора ■ Мен деген жан, барлык, пенде, Kypcmicep кекрек тола, Ecipnecin егшгенде; Квз1нен жас тег1лер де, Анам найры тец:з кешер. Кабыррасы ceriaep де, Жан-журегш кайгы-у несер. Ага, iHi баурым жоктар, Жоктар мен! б:лет!н жан, Жоктап-жок,тап акыр токтар ©нбегсн сон «вш кен» улан. Кундер де втер, айлар да втер, Менен умпг узер 6api. Ерлж влмес, жыр боп кетер, Тывдарандай жас пен nopi! Каз-калпына келер кайта, ©Mip гул1, сэулет сэнь. во

Ел ерл:г!и жыр кып айта, Толкыр эл1-ак жец:с энП Айлар да втер, жылдар да втер, Ж ака кундер шыкар жайнап. ©м:р жырын елецдетер Алабы кец алтын аймак. ©тер кундер, втер айлар, М енс13 де втер жаз бен куз де. Ж урегщ е е т т айбар, Менен кудер б;р сен узбе! М е т сонда шапак аткан, Квк кербез1 куннен !зде. 8лем1штеп жерд1 жапкан, Кызыл-жасыл гулден !зде. Кырандары канат каккан Катпарлы куз таудан !зде. Ж у з буралып булаты аккан Орман, бакша-баудан !зде. Сыр твп'лте сынкылдатан, Эсем эн мен куйден !зде. «Квкеипм » дсп кынкылдаран, Ж ас бвбект1 уйден !зде. Зор майданды хикая еткен, Дархан дастан жырдан !зде. М алы й батып, еп н еккен 0 з:м туран кырдан !зде. Болмаганта хабар-ошар, Узсш кудер, узсе взге. Жек|’с 6i3fli кайта косар, К удер!HAi б!р сен узбе! 1943

КАЗАК КЫЗЫ Совет Одагыиын Батыры Мэншук Мэыетовам Дауылмен тербеп онык жас 6eciriH, Мэншук деп ела этаFan ерке еамш — Ада мша актау ymiH ана сут1н. Майданный «Максим» менен ашты eciriH. А рыны агынындай туйрын кустык, Акылды, тынык Keai атып ушкын; Ел1мн1'н ерк|'нд1кш!'л жас сэулепп, бртенде журд1 айкасып канды урысгын. «Максим»ш баокан сайын бас бармагы — Фашист! н е л 1м болды жастанраны. Атысты ол, окты, отты тыкдамастан: — Осы деп — б!зд;н жен:с басталганы! Ыскыртып жау жаудырран снарядтын Bipeyi тура тус:п, жалын жапты. Куйреген «Максим»ш;н, сыныктары, Cyfliicri дос куларын шынылдатгы. Ай етпек, жылдар етпек, расыр да етпек. Жец1'спен майдан б!т!п... жас ержетпек, Ерл1п ел журепн теб:рентт, Урпакка у л л болып Мэншук жетнек! 1944

МАПДАНБЕККЕ Майданда журш, кулыным, Майданбек койгам атынды. Канатына «буркггт:н»' Ж азбак ем, жаздым хатымды! Салтанат улы, — бепеилм, Ж !ггг боп ес акылды! Бетщнен суйср кекенпн Б1ткен кун сорыс акырры. 1 «Канатына 6ypKinriH» — бурк!т cypeti бар

Т О РА Б Ы Н Д А ТОП ЖОЛДЫН Торабында топ жолдын T im идей кызыл ту устап, Орай ссрмеп ок-солын, Батыска тана жол нускап, Турран 6i3fliH Ырысты, Жауынгер кызы урыстын! Каракат кез1 от шашып, Кан майданный тершде, Калын кол Fa жол ашып, Карысып тур шпмге, Карындасым Ырысты, Жауынгер кызы урыстын! Жанган шоктай жайнаган, Жастык шары — ел! уш:н1 Кылышын кекк-е кайрараи, Махаббаты, жер1 уцйн, Карындасым Ырысты, Жауынгер кызы урыстын! Торабында топ жолдын, Тиг:мдей кызыл ту устап, Орай сермеп он-солын, Батыска гана жол нускап, Турды б:зд:н Ырысты, Жауынгер кызы урыстын. 1944

ПИСТОЛЕТТ1 к ы з Bip кыз жур кан майданда пистолеттП — Отанныц душпанына жаны кектП «Кайтпаймын кепмд1 алмай фашистен» деп, Мэйтшде экесшщ берген cepxi. Жайнавдап, оттай жанып, ею к ез1 «Отан ymliH» — бар айтар онын св31. Кас душпанын каусата кыйраткдндай ©л!мнен де корыкпас ер мшезь Долданса дауылта ырык бермейтутын, ©штескешн елл р ш , жерлейтутыи. Жузшдей жуз) етюр ак алмастын, Кайрап ап калын, жауга сериейтутын. К:р:скенде сорыска о л белоен';п, Тастатандай жау тупл тауды енсерт, Аттан сап атаката о л шапканда, Думпушен кеткендей ден. тенселш. Бул жауынгер отаннын кызы Валя, Панфиловтан батыр боп тутан бала. Колында экес:н:н пистолет! — Алдырмайды ажалта, тажалта да. 1942

КОЦЫР ЖЕЛ (Жауынгер жиры) Айдарымнан еокен жел, Аялдамай тез женел! Алатауда б:зд1н уй, У нш п журек сырына, Косылып коныр жырына, С э ул еи т ш мен боп суй1 Ай жарырын жамылып, Жатпаран болар жабырып, Жаркын ед1 мшезк Кыйырдан карал майданра, С уй сш л дуб'!р, айбарра Турран muFap о да ез1. Кошхенде майдан жалынын, Мандай терill жарынын, Курратдан кутты коныр жел! CoFbic отын сапырып, Жеткешнде лапырып, Ж енщ бар оран еркелер1 Усынып саган жен ушын, Менипктене мен унйн; Сураса сэулем не дейсш? Жапырып жаудын толкынын, Елемей жара колтырьщ Батыска тартты дегейсщ. Ш абуыл бастап берд1 де, Окпен жол сап Берлинге, Неманнан асты дегейсщ!

Ашынган жарын кектене, Ажалды Teyin екпеге, Кыядан асты дегейсщ! Айдарымнан ескен жел, Аялдамай тез женел! Алатауда 6i3flin уй, YiiLnin журек сырына, Косылып копир жырыиа, Сэуле!шмд1 м о : боп суй! 1944

жан сез I Болушы ед 6ip курдасым Жатыр екен жаралы; Ж ерге жайран кулашын Жыйып ем, демш санады. Шыкырлап -rici, кынжылып, Жатканда ел1м койнында. TipaiKTi кыймай ah у рыл, Айткан ceai ойымда: — Баска 6ipey кыйса да, Мен кыймаспын ем'1р д П — Деуип ед1м, достым не шара? Болыадар сендер еипрлП М ай д ан а тары, тары енш, Сонан сок елоем, уа, ппркш! Ж ок, менде жок енд1 epiK, E«i емес eMip— бip дуркш! Жаткан не анау жаркылдап? Сок нажарай, шатырла! Ж ап та маран жапырак, Тез мш, достым, атыда! 1944

Т9ИПЕШ1К Кдшкене рана темпенпк Еш картара туспеген; Сен уш ш жаумен куресш, CepTiMfli кекпен устегем! «¥лтандай-аксын.» десем де, ¥(раным сен боп кызды урыс! Кеудемд! окка твоерде, Бергендей болды ц сен тыныс! Ветке б1ткен мевдей ед, Бейб1т кунп дарамын! Аскар таумен тендей боп, Белдеекен куш жарадык! Каным тамган ж ертв Г у л шырар, элиак. танырмын! Несер жанбыр, тун желй У зе алмас оныц тамырын. Юшкене рана темнели к, Жанарында кезш н1н: Ж а у жалыны мулде einin, Т ул га ц тур титтей езщнш. BipiHmi Балтык майданы. 1943 >9

КY И Ойнатып саусак елеамен Бурайын куйш кек!лдга, Жьцрсыз, куйсю— елер ем Суйм еа болсам ем 1рдщ. Текшлеп TepiH асаудай Кызгаиам жаттан куй1мдь Кыз бала жыйган жасаудай Жайнатсын жыр ез уй;мд1. Астан-кесген жат жердей Асыр сап кайткан тулпардай; Айналсын сен1 ак сэулем, Агында куй1м, бултармай! Лабияу, Март. 1945 100

ЖАНА ЖЫЛД ЫЦ КЕШ1НДЕ Зенфректер омыраулап Туш у кун цып, тургенде ipre, Содты он ек! коныраулап, Б1зд щ сарат Кремльде! Дуние eoiriH тунгыш ашып, Келген ж итг омыраулап; Кэр! элем ге ид1 басын, Жарарынан оттар лаулап! Айкай салрым келд1 менin: ' «Хош келдщ, деп, жалынды дос!» К®тер1лд! кулл1 ел!м, Колдарында кошемет тост! Колымдары кружканын, Ty6iH шалды коз кыйырым: Ойлы ж узбгн отыр жарым, YftimiMfle тойлы жыйын! Еркелжпен ершн емш, ¥йктап жаткан ез 6e6eriM Турегелд1 коншден'ш, Ояткандай майдан лебк 03iM барда оран арнап. Ёлка 1'стейтш кек белмеге. К,арады д а ол 6ip жаутандап, Мснше, мен боп шыкты торге! ¥лы Сталин, улы элем Т ост карысты1 Иш басын 101

Суйген жарым кегерд1 арен Ж ез оймактай рюмкасын. Солдат кол-мен менде туп ы м , Кружкамнын от туткасын, Шарап емес шэрбат жуттым, Саулыгыма сен жуткасын. Ж еш с куш: колдыд ушын Tyfiicripe сотый бакал, Терт жака жыл жорыпл ушш Кетерерм!з турып катар1 1944 юг