ວັນນະຄະດີອາຊຽນ 1

ກະຊວງສກຶ ສາທກິ ານ ແລະ ກລິ າ ກມົ ສ້າງຄູ ວິທະຍາໄລຄູຫວຼ ງພະບາງ ວທິ ະຍາໄລຄຫູ ວຼ ງພະບາງ ສາ້ ງວຊິ າຊີບຄູສູຄ່ ວາມເປັນເລດີ ປະເສດີ ດ້ວຍຄຸນນະທາໍ ສົ່ງເສີມວັດທະນະທາໍ ທເ່ີ ປັນເອກະລັກ ພດັ ທະນາສງິີ່ ແວດລອ້ ມ ສ້າງຄວາມພອ້ ມກາ້ ວສສູ່ າກົນ ເອກະສານປະກອບການສອນ ວຊິ າ ວັນນະຄະດອີ າຊຽນ 1 ສາຍຄມູ ດັ ທະຍມົ ສມົ ບນູ (ມ1-ມ7) ລະບບົ 12+4 ນາງ ໝມີ່ ີ່ ປະດດິ ນາງ ຕອ໋ ງແກວ້ ຈດິ ຕະວງົ ສາ ປີ 2019

ກະຊວງສຶກສາທິການ ແລະ ກິລາ ກມົ ສາ້ ງຄູ ວທິ ະຍາໄລຄຫູ ວຼ ງພະບາງ ສາ້ ງວຊິ າຄສູ ູ່ຄວາມເປນັ ເລດີ ປະເສີດດວ້ ຍຄຸນນະທໍາ ສ່ົງເສມີ ວດັ ທະນະທໍາທີ່ເປນັ ເອກະລັກ ພດັ ທະນາສງ່ີິ ແວດລອ້ ມ ສ້າງຄວາມພອ້ ມສູ່ສາກນົ ເອກະສານປະກອບການສອນ ວຊິ າ ວນັ ນະຄະດອີ າຊຽນ 1 ຮຽບຮຽງໂດຍ: ທາູ່ ນ ຊອ ປ.ຕີ ນາງ ໝມ່ີ ີ່ ປະດດິ ທາູ່ ນ ອາຈານ ປ. ໂທ ນາງ ຕອ໋ ງແກວ້ ຈດິ ຕະວງົ ສາ ກວດແກໂ້ ດຍ: ທາູ່ ນ ອາຈານ ປ.ໂທ ນາງ ພວງສີ ບນຸ ມາເພດັ ທາູ່ ນ ອາຈານ ປ.ໂທ ນາງ ພອນຈນັ ສພໍ ມິ ພາ ທາູ່ ນ ອາຈານ ປ.ໂທ ບນຸ ຍນື ວງົ ໄພໂລດ ທາູ່ ນ ປ. ໂທ ນາງ ພຄູ າໍ ມດັ ທວິ ງົ ປີ 2019

ຄາໍ ນາໍ ເອກະສານປະກອບການຮຽນ-ການສອນ ວິຊາ ວັນນະຄະດີອາຊຽນ 1 ປີ 2 ສາຍຄູພາສາລາວ-ວັນນະຄະດີ ເຫັຼ້ມນັີ້ຼ ໄດ້ຮັບການຮຽບຮຽງຂັຶ້ຼນຕາມຫຼັກສູດສ້າງຄູມັດທະຍົມ ລະບົບ 12+4. ການຄັຼົ້ນຄວ້າຮຽບຮຽງເອກະສານ ວຊິ າ ວັນນະຄະດອິ າຊຽນ 2 ນ້ັຼີ ໄດ້ອງີ ໃສູເ່ ອກະສານທງັ ພາຍໃນ ແລະ ຕາູ່ ງປະເທດ ໂດຍໄດຮ້ ບັ ການຮ່ວູ ມມຈື າກຫຼາຍ ພາກສ່ວູ ນ. ໂຄງສ້າງບົດສອນ ວຊິ າ ວັນນະຄະດອິ າຊຽນ 1 ຫຼັກສູດສ້າງຄູມັດທະຍົມ ລະບບົ 12+4 ປະກອບມີ 13 ບດົ ຄື ບົດທີ 1 ວນັ ນະຄະດີໄທໂດຍສງັ ເຂບ, ບົດທີ 2 ວນັ ນະຄະດີຂຽນຂອງໄທ, ບົດທີ 3 ບົດເລ່ີືອງ “ລິລິດພະລ”ໍ , ບົດທີ 4 ບົດເລີ່ືອງ ພະອະໄພມະນີ, ບົດທີ 5 ບົດເລືີອ່ ງ ຂນຸ ຊາ້ ງ-ຂນຸ ແຜນ, ບດົ ທີ 6 ຄອບຄວົ ກາງຖະໜົນ, ບດົ ທີ 7 ບດົ ເລີື່ອງ ສົມບັດຂອງພ່ໍ, ບົດທີ 8 ເລີື່ອງ ວັນນະຄະດີຫວຽດນາມໂດຍສັງເຂບ, ບົດທີ 9 ນັກປະພັນຫງວຽນຢູ, ບົດທີ 10 ກອນເລີື່ອງ ນາງ ທຸຍກູ່ຽວ, ບົດທີ 11 ມອດຕະກຽງ, ບດົ ທີ 12 ນັກປະພັນ ໂຕຫຶວບດົ ເລ່ືີອງ, ບົດທີ 13 ບົດກະວີ ບັນທຶກໃນຄຸກ ຜູ້ຮຽບຮຽງຫວັງຢ່າງຍີິ່ງວູ່າ ເອກະສານປະກອບການຮຽນ-ການສອນວິຊາວັນນະຄະດີອາຊຽນ 1 ເຫ້ັຼມນຼັ້ີຈະ ເປັນປະໂຫຍດໃຫ້ແກູ່ການສຶກສາຮ່ໍາຮຽນ, ເຖິງຢ່າງໃດກໍຕາມຖ້າວ່າູ ຍັງມີບອູ່ ນໃດບໍ່ຖືກຕ້ອງຊດັ ເຈນຂໃໍ ຫ້ທູ່ານສົ່ງຂໍ້ ຄວາມ ແລະ ຄໍາຕິຊມົ ມາຍັງວິທະຍາໄລຄູຫຼວງພະບາງດ້ວຍເພີ່ືອຈະໄດ້ນໍາໄປພິຈາລະນາປັບປຸງໃຫ້ດີຂຼຶັ້ນໃນການຮຽບ ຮຽງຄັ້ຼງໜາ້ .

ສາລະບານ ເນ້ຼັອື ໃນ ໜາ້ ທີ ບດົ ທີ 1 ວັນນະຄະດີໄທໂດຍສັງເຂບ...................................……………………………………….1 1. ປະເທດໄທໂດຍສງັ ເຂບ ............................................... ……………………………………….1-6 2. ສະພາບປະຫວັດສາດ ................................................ ……………………………………….6-14 3. ສະພາບວັດທະນະທາໍ - ສງັ ຄມົ ................................... ……………………………………….14-20 4. ສະພາບວນັ ນະຄະດີ................................................. ……………………………………….20-21 ບົດທີ 2 ວນັ ນະຄະດຂີ ຽນຂອງໄທ.....................................……………………………………….22 1. ສະພາບວັນນະຄະດຂີ ຽນສະໄໝສໂຸ ຂໄທ ........................... ……………………………………….22-25 2. ສະພາບວັນນະຄະດຂີ ຽນສະໄໝອາຍດຸ ທະຍາ ...................... ……………………………………….25-28 3. ສະພາບວນັ ນະຄະດີຂຽນສະໄໝກງຸ ທນົ ບລູ ີ ............................. ……………………………………….27 4. ສະພາບວັນນະຄະດີຂຽນສະໄໝລດັ ຕະນະໂກສິນ.................. ……………………………………….27-28 5. ສະພາບວນັ ນະຄະດີຂຽນຫງັຼ ໄດ້ຮບັ ອດິ ທິພົນຈາກຕາເວັນຕົກ ................. …………………………………28 6. ເນອ້ັຼື ໃນຄວາມໝາຍ ແລະ ຄນຸ ຄາູ່ ຂອງວັນນະຄະດີ................ ……………………………………….28-29 7. ການຂະຫຍາຍຕວົ ຂອງວນັ ນະຄະດີ ...................................... ……………………………………….29 ບົດທີ 3 ບດົ ເລ່ອີື ງ “ລລິ ດິ ພະລໍ” .............................................. ……………………………………….30 1. ປະຫວັດຄວາມເປນັ ມາ ແລະ ລກັ ສະນະຂອງເລອີື່ ງ .................. ……………………………………….32 2. ກູ່ຽວກັບນກັ ປະພນັ ...................................................... ……………………………………….33 3. ບດົ ເລອ່ີື ງ “ລລິ ິດພະລໍ” ............................................ ……………………………………….33-37 4. ເນ້ັືອຼ ໃນຄວາມໝາຍ .............................................. ……………………………………….37-38 5. ຄນຸ ຄູາ່ ແລະ ສລິ ະປະການປະດດິ ແຕງູ່ ............................ ……………………………………….38-41 ບົດທີ 4 ບົດເລືີ່ອງ “ພະອະໄພມະນີ” ..................................……………………………………….42 1. ປະຫວດັ ຄວາມເປັນມາ ແລະ ລກັ ສະນະຂອງເລອື່ີ ງ .................. ……………………………………….42 2. ກູ່ຽວກບັ ນກັ ປະພນັ ...................................................... ……………………………………….42 3. ບດົ ເລ່ີືອງ “ພະອະໄພມະນີ” ....................................... ……………………………………….44-48 4. ເນອື້ັຼ ໃນຄວາມໝາຍ ................................................... ……………………………………….48 5. ຄນຸ ຄາູ່ ແລະ ສລິ ະປະການປະດດິ ແຕ່ງູ ............................ ……………………………………….48-49 ບົດທີ 5 ບດົ ເລ່ືີອງ “ຂນຸ ຊາ້ ງ - ຂນຸ ແຜນ” ...........................……………………………………….50 1. ປະຫວດັ ຄວາມເປັນມາ ແລະ ລກັ ສະນະຂອງເລອື່ີ ງ ................…………………………………….50-53 2. ກຽູ່ ວກບັ ນກັ ປະພັນ...................................................... ……………………………………….54 3. ບດົ ເລ່ີືອງ “ຂນຸ ຊາ້ ງຂນຸ ແຜນ” ................................……………………………………….55

4. ເນ້ືັຼອໃນຄວາມໝາຍ............................................... ……………………………………….56 5. ຄຸນຄາູ່ ແລະ ສລິ ະປະການປະດດິ ແຕງູ່ ....................................……………………………………….57-58 ບົດທີ 6 ບົດເລອີື່ ງ “ຄອບຄວົ ກາງຖະໜນົ ” ...................... ……………………………………….59 1. ປະຫວດັ ຄວາມເປນັ ມາ ແລະ ລກັ ສະນະຂອງເລີືອ່ ງ ....................…………………………………….59 2. ກຽູ່ ວກັບນັກປະພັນ....................................................……………………………………59-60 3. ບດົ ເລອ່ີື ງ “ຄອບຄົວກາງຖະໜນົ ” .............................. ………………………………………60-65 4. ເນືອ້ັຼ ໃນຄວາມໝາຍ .................................................. ……………………………………….65 5. ຄຸນຄູ່າ ແລະ ສລິ ະປະການປະດດິ ແຕ່ງູ .......................... ……………………………………….65-66 ບດົ ທີ 7 ບດົ ເລີ່ອື ງ “ສມົ ບດັ ຂອງພ”ໍ່ .............................. ……………………………………….67 1. ປະຫວັດຄວາມເປນັ ມາ ແລະ ລກັ ສະນະຂອງເລອ່ີື ງ.................... ………………………………….67 2. ກູ່ຽວກັບນັກປະພັນ................................................ ……………………………………….67 3. ບົດເລີອ່ື ງ “ສົມບັດຂອງພໍ່” .................................. ……………………………………….67-69 4. ເນັ້ອືຼ ໃນຄວາມໝາຍ............................................... ……………………………………….69 5. ຄຸນຄູ່າ ແລະ ສລິ ະປະການປະດິດແຕູງ່ ...................... ……………………………………….69-70 ບດົ ທີ 8 ວັນນະຄະດຫີ ວຽດນາມໂດຍສັງເຂບ ............................. ……………………………………….71 1. ປະເທດຫວຽດນາມໂດຍສງັ ເຂບ .................................. ……………………………………….71 2. ສະພາບປະຫວດັ ສາດ ............................................... ……………………………………….75 2.1. ສະພາບປະຫວດັ ສາດສະຕະວດັ ທີ X ເຖງິ ສະຕະວັດທີ XIX ............. ……………………….75-77 2.2. ສະພາບປະຫວັດສາດໄລຍະຕນັຼ້ົ ສະຕະວດັ ທີ XX ເຖງິ ປີ ຄສ 1945 ................. ……………77-78 2.3. ສະພາບປະຫວດັ ສາດພາຍຫງັຼ ການປະຕວິ ັດເດອື ນສງິ ຫາ 1945 ເຖິງປດັ ຈບຸ ັນ............. ………78-80 3. ສະພາບວນັ ນະຄະດີ ................................................... ……………………………………….80 3.1. ສະພາບວນັ ນະຄະດີສະຕະວດັ ທີ X ເຖິງສະຕະວັດທີ XIX ....... ………………………….80 3.2. ສະພາບວນັ ນະຄະດໄີ ລຍະຕົ້ຼັນສະຕະວັດທີ XX ເຖງິ ປີ ຄສ 1945 ...…………………81-88 3.3. ສະພາບວນັ ນະຄະດີພາຍຫຼັງການປະຕິວັດເດອື ນສງິ ຫາ 1945 ເຖິງປັດຈຸບັນ.. ………….88-91 ບດົ ທີ 9 ນກັ ກະວີຫງວຽນຢູ ................................................. ……………………………………….92 1. ກູຽ່ ວກບັ ນັກປະພັນ ແລະ ພາລະ ກດິ ການປະດິດແຕູ່ງ ...............……………………………….92-95 2. ຫງວຽນຢກູ ັບສັງຄມົ ສັກດນິ າ ............................... ……………………………………….95-96 3. ເນຼັອື້ ໃນຄວາມໝາຍ.................................................. …………………………………96-97 4. ຄຸນຄູາ່ ແລະ ສລິ ະປະການປະດິດແຕງູ່ ........................... ……………………………………….98 ບດົ ທີ 10 ກອນເລື່ອີ ງ “ນາງ ທຍຸ ກູ່ຽວ” .................................. ……………………………………….98 1. ກຽູ່ ວກັບນກັ ປະພັນ ແລະ ພາລະກດິ ການປະດິດແຕູ່ງ ..............…………………………………….98

2. ກອນເລ່ີອື ງ “ນາງ ທຍຸ ກູຽ່ ວ” ............................. ……………………………………….98-106 3. ເນອັ້ືຼ ໃນຄວາມໝາຍ............................................. ……………………………………….106 4. ຄນຸ ຄາູ່ ແລະ ສລິ ະປະການປະດິດແຕູ່ງ .................. ……………………………………….107-108 ບດົ ທີ 11 ເລ່ອືີ ງ “ມອດຕະກຽງ” ...................................……………………………………….109 1. ກູ່ຽວກັບນກັ ປະພນັ ແລະ ພາລະກິດການປະດິດແຕູ່ງຂອງໂງເຕິດໂຕ້………… …………….109-110 2. ໂງເຕດິ ໂຕກ້ ັບການບນັ ທກຶ ເຫດການ ......................... ……………………………………….110-113 3. ເລ່ອືີ ງ “ມອດຕະກຽງ” ........................................ ……………………………………….113-131 4. ເນຼອັ້ື ໃນຄວາມໝາຍ ........................................... ……………………………………….130-131 5. ຄນຸ ຄູ່າ ແລະ ສລິ ະປະການປະດດິ ແຕູ່ງ ........................ ……………………………………….131-133 ບົດທີ 12 ນັກກະວີ ໂຕຫວຶ ..........................................……………………………………….134 1. ກູ່ຽວກັບນກັ ກະວີ ແລະ ພາລະກິດການປະດດິ ແຕ່ງູ .............…………………………………….134-136 2. ບນັ ດາບດົ ກະວທີ ່ີດເີ ດນັົ່ ........................................ ……………………………………….136-142 3. ບດົ ກອນ “ປາຍອດດຸກເດືີອ່ ” ................................. ……………………………………….142-144 4. ເນືຼ້ອັ ໃນຄວາມໝາຍ ........................................... ……………………………………….144-145 5. ຄນຸ ຄາູ່ ແລະ ສລິ ະປະການປະດດິ ແຕງູ່ ....................................……………………………………….145 ບດົ ທີ 13 ບດົ ກະວີ “ບັນທກຶ ໃນຄຸກ” ..............................……………………………………….146 1. ກຽູ່ ວກັບນກັ ປະພັນ ແລະ ພາລະກດິ ການປະດດິ ແຕງູ່ ຂອງທາູ່ ນໂຮຈູ່ ມິ ິນ.............. ………………….146-151 2. ບດົ ກະວີ “ບັນທຶກໃນຄກຸ ” ................................... ……………………………………….151-155 3. ເນອ້ັຼື ໃນຄວາມໝາຍ ........................................... ……………………………………….155-157 4. ຄນຸ ຄາູ່ ແລະ ສລິ ະປະການປະດດິ ແຕ່ງູ ........................ ……………………………………….157-158

ບດົ ທີ 1 ວນັ ນະຄະດໄີ ທໂດຍສງັ ເຂບ 1. ປະເທດໄທໂດຍສງັ ເຂບ 1.1. ສະພາບພູມສາດ ຮບູ ທີ 1 ທງຸ ຊາດໄທ ຮບູ ທີ 2 ກາແຜນູ່ ດນິ ປະເທດໄທມີເນອັຼື້ ທ່ີທງັ ໝດົ 514,000 ກໂິ ລແມັດມນົ ທນົ , ມີພົນລະເມືອງແຕູ່ລະປີດັ່ົງນັີ:້ຼ - ThePopulation of Thailand ປີ 2011 ມີ 67,041,000 ຄົນ - ThePopulation of Thailand ປີ 2016 ມີ68,863,514 ຄນົ - The Population of Thailand ປີ 2017 ມີ 65,981,659 ຄນົ (1 ກນັ ຍາ ພສ 2553) -The Population of Thailand ປີ2018 ມີ 69,183,173 ຄນົ . -The Population of Thailand ປີ 69,301,338 (Monday, June 17, 2019) ປະເທດໄທນະຄອນຫຼວງແມູ່ນ“ບາງກອກ”(BangKok)ເຊ່ີິງປະກອບດ້ວຍຫຼາຍຊົນຊາດຊົນເຜົ່າເຊົ່ັນໄທ 75%, ຈີນ 14%, ແລະຊົນເຜົ່າອ່ືີນໆ 11% ພາສາທີ່ສໍາຄັນປະກອບມີພາສາໄທ, ຈີນ, ມາເລເຊຍແລະພາສາທ້ອງ ຖີ່ິນອ່ີືນໆ. ສູ່ວນພາສາທ່ີໃຊ້ເປັນທາງການແມູ່ນພາສາໄທ,ປະຊາກອນໄທ 95% ແມູ່ນນັບຖືສາສະໜາພຸດແລະ 4% ນັບຖສື າສະໜາມຸດສະລມີ . ປະເທດໄທມີການປ່ຽນແປງທາງດ້ານພາສາໄທ ເນືີ່ອງຈາກມີການກວດຄົນເຂັ້ຼົາເມືອງກວູ່າ 85% ເວົ້ັຼາພາສາ ໄທ ແລະ ເຊ່ີິງລວມເຖິງພາກກາງ 33,7% ຂອງປະຊາກອນລວມທັງປະຊາກອນຂອງກຸງເທບ, ພາກຕາເວັນອອກ ສູ່ຽງເໜືອຂອງໄທ ຫືຼ ລາວ 34,2%, ພາກເໜອື ຂອງໄທ 18,8% ແລະ ພາກໃຕ້ 13,3%. ປະເທດໄທຕັຼ້ງຢູ່ແຫຼມອິນດູຈີນແລະມາລາຢູໃນເຂດອາຊີຕາເວັນອອກສູ່ຽງໃຕ້ແລະຕິດກັບບັນດາຫຼາຍປະເທດ ເຊົນ່ັ : 1

ຮບູ ທີ 3 ແຜນທີ່ປະເທດໄທ - ພາກຕາເວັນອອກຕດິ ກັບລາຊະອານາຈກັ ກາໍ ປູເຈຍ. - ພາກໃຕຕ້ ິດກບັ ມາເລເຊຍ. - ພາກຕາເວນັ ຕົກຕິດກບັ ພະມາ້ . - ພາກເໜື ອຕິດກັບສາທາລະນະລັດປະຊາທິປະໄຕ ປະຊາຊົນລາວ. ນີຼຄ້ັ ືຈໍານວນລາຍແຂວງຊແືີ່ ຕູ່ລະແຂວງໃນ ປະເທດໄທ (ຂໍ້ມນູ ສໍາຫຼວດປະຊາກອນຂອງໄທ) ເຊ່ີິງມກີ ານຈັດລຽງແຕ່ລູ ະແຂວງໃນປະເທດໄທໃຫ້ທມ່ີ ີ ຄວາມໜາແໜນ້ ຂອງປະຊາກອນໃນພນັ້ຼື ທີ່ ແລະ ຈາໍ ນວນປະຊາກອນແຕູ່ປີ 2005-2009. (ຂໍມ້ ນູ ນີັຼ້ມາ ຈາກການລງົ ທະບຽນລວບລວມໂດຍກົມການປົກຄອງ) Rank Province Area (km²) Population Population Density ລໍາດັບ ແຂວງ ເນອ້ັຼື ທີ (2005) (2009) (inh./km²) ພນົ ລະເມືອງ ພນົ ລະເມອື ງ ຄ ວ າມ ໜ າແ ໜ້ 1 Amnat Charoen 3,161.20 ນ 368,930 369,494 116.69 2 Ang Thong 968.4 283,940 284,836 293.38 3 Ayutthaya 2,556.60 754,590 769,971 294.92 4 Bangkok 1,568.70 - - 3,628.69 5 Bueng Kan n/a n/a n/a n/a 6 Buriram 10,322.90 - - 145.8 7 Chachoengsao 5,351.00 654,300 665,734 122.17 8 Chai Nat 2,469.70 339,000 335,922 137.32 9 Chaiyaphum 12,778.30 1,119,14 1,122,635 87.57 2

10 Chanthaburi 6,338.00 502,380 509,134 79.27 11 Chiang Mai 20,107.00 - - 82.61 12 Chiang Rai 11,678.40 1,225,710 1,228,578 105.41 13 Chon Buri 4,363.00 1,209,290 1,267,765 276.32 14 Chumphon 6,009.00 478,960 486,629 79.71 15 Kalasin 6,946.70 975,270 978,999 140.39 16 Kamphaeng 8,607.50 728,320 725,673 84.61 Phet 17 Kanchanaburi 19,483.20 834,440 849,361 42.91 18 Khon Kaen 10,886.00 - - 160.75 19 Krabi 4,708.50 403,360 419,671 85.51 20 Lampang 12,534.00 773,790 767,691 61.78 21 Lamphun 4,505.90 405,560 405,803 90.08 22 Loei 11,424.60 613,300 618,812 53.66 23 Lop Buri 6,199.80 752,770 753,911 121.2 24 Mae Hong Son 12,681.30 255,170 248,748 - 25 Maha Sarakham 5,291.70 999,050 937,339 177.15 26 Mukdahan 4,339.80 335,440 336,846 77.28 27 Nakhon Nayok 2,122.00 250,000 250,894 117.88 28 Nakhon Pathom 2,168.30 821,900 844,793 378.5 30 Nakhon Phanom 5,512.70 695,350 698,086 126.12 Nakhon 31 20,494.00 - - 124.69 Ratchasima 32 Nakhon Sawan 9,597.70 1,076,010 1,074,117 112.07 3

33 Nakhon Si 9,942.50 - - 151.81 Thammarat 34 Nan 11,472.10 477,660 475,675 41.64 35 Narathiwat 4,475.00 707,170 720,943 157.9 36 Nong Bua Lam 3,859.00 496,690 499,600 128.71 Phu 37 Nong Khai 7,332.30 899,580 905,006 122.61 38 Nonthaburi 622.3 996,072 1,055,199 1,600.63 39 Pathum Thani 1,525.90 861,330 932,870 561.5 40 Pattani 1,940.40 635,730 643,136 327.85 41 Phang Nga 4,170.00 245,390 250,843 58.82 42 Phattalung 3,424.50 503,320 505,391 146.91 43 Phayao 6,335.10 486,210 487,139 76.79 44 Phetchabun 12,668.40 1,002,310 996,446 79.11 45 Phetchaburi 6,225.10 456,680 459,207 73.28 46 Phichit 4,531.00 557,830 553,877 123.15 47 Phitsanulok 10,815.80 844,500 843,841 78.09 48 Phrae 6,538.60 468,370 463,243 71.69 49 Phuket 543 300,730 327,908 552.06 50 Prachin Buri 4,762.40 453,819 459,762 95.18 51 Prachuap Khiri 6,367.60 494,410 507,986 77.57 Khan 52 Ranong 3,298.00 - - 55.06 53 Ratchaburi 5,196.50 828,930 837,526 159.49 4

54 Rayong 3,552.00 573,780 600,279 161.11 55 Roi Et 8,299.40 1,310,040 1,306,967 157.84 56 Sa Kaeo 7,195.10 538,340 542,282 74.84 57 Sakon Nakhon 9,605.80 1,109,040 1,115,539 115.41 58 Samut Prakan 1,004.10 1,104,760 1,149,131 1,099.82 59 Samut Sakhon 872.3 462,510 479,634 529.4 Samut 194,990 194,143 468.31 60 416.7 Songkhram 61 Saraburi 3,576.50 609,850 609,111 170.17 62 Satun 2,479.00 281,540 288,789 113.4 63 Si Sa Ket 8,840.00 - - 163.63 64 Sing Buri 822.5 216,910 215,524 263.9 65 Songkhla 7,393.90 1,317,500 1,330,935 177.77 66 Sukhothai 6,596.10 608,820 603,655 92.32 67 Suphanburi 5,358.00 843,900 844,311 157.5 68 Surat Thani 12,891.50 951,174 984,782 74.41 69 Surin 8,124.10 1,375,560 1,375,998 169.32 70 Tak 16,406.60 527,670 540,219 32.41 71 Trang 4,917.50 607,450 615,420 123.45 72 Trat 2,819.00 219,940 224,136 78.21 Ubon 73 15,744.80 - - 113.21 Ratchathani 74 Udon Thani 11,730.30 - - 130.15 75 Uthai Thani 6,730.20 326,980 327,860 48.59 5

76 Uttaradit 7,838.60 467,480 463,581 59.63 77 Yala 4,521.10 468,520 476,019 103.51 78 Yasothon 4,161.70 540,880 539,265 129.95 2. ສະພາບປະຫວັດສາດ ຊົນຊາດໃນໄທເມີື່ອກູ່ອນເອີັຼ້ນວູ່າ“ສະຫຍາມ”ເຊີ່ິງເປັນກຸູ່ມຄົນໜີ່ຶງໃນເຜ່ົາຕະກຸນໄຕທ່ີມີເຂດດໍາລົງຊີວິດຢູ່ທາງ ພາກເໜືອຄືເຂດລ້ອງແມູ່ນໍ້າຍງັ ຊີກຽງເຂົາເຈຼົ້ັາດາໍ ລົງຊີວິດແບບກົກເລົ່າເຊ່ງິີ ຫົວໜ້າກກົ ເອັ້ຼນີ ວູ່າ“ເຈາັົຼ້ ”ແຕູ່ລະກົກໄດສ້ ໍາ ພັນກັນຂ້ຼັຶນເອຼັີ້ນວູ່າ“ສໍາພັນກົກເຫົຼ່າ”ແລະເອົາເມືອງກົກມິນຕັງຂອງຈີນໃນປັດຈຸບັນເປັນນະຄອນຫຼວງເຊ່ິີງວູ່າໃນ ປະຫວັດສາດຂອງຈີນເອ້ນັຼີ ວູ່າ“ອານາຈກັ ນູ່ານເຈາົ ” ມາຮອດສະຕະວັດທີ XIກູຸ່ມຄົນໄທໄດ້ເຄື່ີອນຍ້າຍລົງມາທາງພາກໃຕ້ແລະປົນເປເຂຼົ້ັາກັບເຜ່ົາອີື່ນໆທີ່ມີພຼືັ້ນຖານ ຫຼັກແຫ່ຼູງຢູ່ກູ່ອນແລ້ວເປັນຕັຼ້ົນແມູ່ນກູຸ່ມຄົນພວກມອນ-ຂະແມແລະລະວ້າຕາມລ້ອງແມູ່ນໍ້າເຈົັ້ຼາພະຍາແລະເຂດທາງ ພາກເໜອື ຂອງແມູ່ນໍ້າຂອງ (ບລໍ ເິ ວນພາກເໜືອຂອງໄທໃນປັດຈບຸ ນັ ). ຕົກມາໃນສະຕະວັດທີ XIIIອານາຈັກສຸໂຂໄທໄດ້ຖຶກສ້າງຕັ້ຼງຂຼັ້ຶນເມື່ີອປະມານຄ.ສ. 1260 ເຊິີ່ງມີອານາເຂດບໍ່ ກວ້າງພໍປານໃດດ້ວຍເຫດນັຼ້ນກະສັດຜູ້ປົກຄອງສະໄໝສຸໂຂໄທຈ່ິີງໄດ້ແຜູ່ຂະຫຍາຍອານາເຂດອອກໃຫ້ກວ້າງກວູ່າ ເກ່ົາ. ໂດຍສະເພາະແມູ່ນໄລຍະລາຊະການຂອງຂຸນລາມຄໍາແຫງ.ໃນສະໄໝຂຸນລາມຄໍາແຫງກະສັດອົງທີ 3 ຂອງ ອານາຈັກສຸໂຂໄທໄດ້ມກີ ານແຜູ່ອໍານາດທາງການເມືອງ, ການທະຫານເພ່ີືອຂະຫຍາຍອດິ ທພິ ົນແລະອານາເຂດ. ພ້ອມ ນ້ັຼນປະຫວັດສາດແລະວັດທະນະທໍາໄທກໍໄດ້ມີຫັຼກການອັນແນູ່ນອນແລະເປັນຮູບເປັນຮູ່າງຂ້ັຼຶນຄືຕົວອັກສອນໄທໄດ້ ປະດິດມາຈາກພາສາມອນ-ຂອມບູຮານເປັນຄຼ້ັງທໍາອິດໃນຄ.ສ. 1283 ແລະມີການນັບຖືສາສະໜາພຸດລັດທິຫິນະ ຍານຈນົ ກາຍເປັນສາສະໜາປະຈໍາຊາດຂອງໄທມາຮອດສະໄໝປດັ ຈຸບັນ. ຮບູ ທີ 4 ຮບູ ປນ້ັ ຂນຸ ລາມຄາໍ ແຫງ 6

ພາຍຫັຼງການສຼ້ິັນພະຈົນຂອງ ຂຸ ນ ລ າ ມ ຄໍ າ ແ ຫ ງ ໃ ນ ຄ .ສ . 1318 ອານາຈັກສຸໂຂໄທກໍກ້າວເຂຼັ້ົາສູ່ຄວາມ ອູ່ອນເພຍຊຸດໂຊມ.ຈາກນ້ັຼນອານາຈກັ ໃ ໝູ່ກໍໄດ້ເກີດຂ້ຼັຶນຄື“ອານາຈັກອາຍຸດທະ ຍາ”ຄ.ສ. 1347 ໂດຍເອົາອາຍຸດທະຍາ ເປນັ ລາຊະທານີ. ຮບູ ທີ 5 ອານສຸ າວະລຂີ ນຸ ລາມຄາໍ ແຫງ ອານາຈັກອາຍຸດທະຍາຂະຫຍາຍຕົວ ຮອບດ້ານບ້ານເມືອງຈະເລີນຮູຸ່ງເຮືອງ ແ ຕູ່ ຍ້ ອ ນ ເ ກີ ດ ສົ ງ ຄ າ ມ ຫຼ າ ຍ ຄຼັ້ ງ ລະຫວູ່າງພະມ້າກັບອາຍຸດທະຍາໃນທີ່ ສຸດອານາຈັກອານາຈັກອາຍຸດທະຍາກໍ ອູ່ອນ ເພ ຍ ຊຸດ ໂຊ ມ ລົ ງໃນ ປີ ຄ .ສ . 1759 ອັ ນ ເປັ ນ ກ ານ ສຼ້ັິ ນ ສຸ ດ ຂ ອ ງ ປະຫວັດສາດໃນສະໄໝອາຍຸດທະຍາ ແລະເປນັ ການເລ່ີມຕນັົຼ້ ສະໄໝທນົ ບູລ.ີ ຮູ ບ ທີ 6 ວດັ ອາຍຸດທະຍາ ອານາຈັກສະຫຍາມສະໄໝທົນບູລີເປັນໄລຍະຫົວລ້ຽວຫົວຕໍ່ລະຫວູ່າງສະໄໝແຕກສະລາຍຂອງອານາຈັກເກົ່າ ແລະສະໄໝແຫູ່ງການຟ້ັນຟູອານາຈັກຄືນໃໝູ່.ຕະຫຼອດໄລຍະ 15 ປີຂອງສະໄໝທົນບູລີຄືເລີ່ມແຕຄູ່ .ສ. 1782 ຖືວູ່າ ເປັນສະໄໝທີ່ເລີ່ມຂ້ຼັຶນໃນລັກສະນະທ່ີສັງຄົມເຕັມໄປດ້ວຍຄວາມປ່ັນປ່ວນເນີ່ືອງຈາກສົງຄາມແລະສ້ິັຼນສຸດລົງດ້ວຍຂ້ໍ ຂັດແຍງູ່ ພາຍໃນກະສດັ ອົງສໍາຄນັ ໃນໄລຍະນແຼັີ້ ມນູ່ “ພະເຈັ້າົຼ ຕາກສນິ ”. 7

ຮບູ ທີ 7 ຮບູ ພາບ ພະເຈາ້ັຼົ ຕາກສນິ ຮບູ ທີ 8 ອານສຸ າວະລພີ ະເຈ້ັົາຼ ຕາກສິນ ຫັຼ ງ ຈ າກ ອ ານ າ ຈັ ກ ສ ະຫ ຍ າມ ສ ະໄໝ ທົ ນ ບູ ລີ ຊຸ ດ ໂຊ ມ ລົ ງ ປ ະຫ ວັ ດ ສ າດ ໄທ ກໍ ເລີ່ ມ ສ ະໄໝ ໃ ໝູ່ ຄື ສ ະໄໝ ກຸ ງ ລັດຕະນະໂກສິນເຊ່ີິງແບູ່ງອອກເປັນ 2 ໄລຍະຄືລັດຕະນະໂກສິນຕອນຕຼົັ້ນແລະຕອນປາຍ. ລັດຕະນະໂກສິນຕອນຕົຼັ້ນ ແມູ່ນໄລຍະລະຫວູ່າງຄ.ສ. 1782-1851 ແລະຕອນປາຍໝາຍເຖິງການປົກຄອງຂອງລາຊະການທີ 4 ພະຈອມເກ້ັຼົາ ເຈົຼັ້າຢູຫົວ (ພະໂອລົດຂອງພະພຸດທະເລີດຫ້ຼານະພາໄລ) ໃນໄລຍະຕັຼົ້ນອານາຈັກສະຫຍາມມີຄວາມຈະເລີນຮູຸ່ງເຮີື່ອງພໍ ສົມຄວນ. ແຕູ່ພມໍ າຮອດຕອນປາຍຖືໄດວ້ ູ່າເປນັ ໄລຍະຫົວລ້ຽວຫວົ ຕໍ່ຂອງສັງຄົມແລະການເມອື ງໄທເຊີິງ່ ກໍາລັງປະເຊີນ ໜາ້ ກບັ ການເຂັ້າຼົ ມາຂອງມະຫາອໍານາດຕາເວນັ ຕົກອນັ ໄດມ້ ີຜົນກະທົບຕ່ສໍ ງັ ຄມົ ແລະວັດທະນາທາໍ ໃນທຸກດ້ານ.ມາເຖິງ ປີ 1932 ສງັ ຄມົ ໄທໄດປ້ ຽ່ ນໄປສູລ່ ະບອບການປກົ ຄອງແບບລາຊາທິປະໄຕພາຍໃຕ້ລດັ ທະທໍາມະນນູ ຈນົ ມາຮອດເທົ່າ ທຸກວນັ ນ.ັ້ີຼ 8

ຮບູ ທີ 9 ພະບາດສມົ ເດດັ ພະຈອມເກາ້ັຼົ່ີ ເຈາຼ້ົັ ຢູຫວົ 2.2 ສະພາບເສດຖະກດິ -ສັງຄົມ ຮູບທີ 10 ອານາຈັກທອງ ຮບູ ທີ 11 ຂະບວນແຮທູ່ ຽນຢ່ໂູ ຄລາດ ປະເທດໄທເປັນປະເທດໜ່ີຶງທີ່ມີຄວາມຈະເລີນໄວທີ່ສຸດໃນພູມີພາກອາຊີຕາເວັນອອກສູ່ຽງໃຕ້ເສດຖະກິດຂອງ ໄທຖືວູ່າມີການຂະຫຍາຍຕົວສູງພໍສົມຄວນໂດຍສະເພາະກໍແມູ່ນທາງດ້ານອຸດສະຫະກໍາ, ກະສິກໍາ, ການຄ້າແລະ ການທອູ່ ງທູ່ຽວ. 2.3 ສະພາບທາງດາ້ ນການເມອື ງ ຮບູ ທີ 12 ເຈາຼ້ັົ ຊວີ ດິ ໄທໃນຣາສະການທີ 9 9

ປະເທດໄທເປັນປະເທດໜ່ຶີງທີ່ຍັງຄົງມີມະຫາກະສັດເປັນເຈຼ້ົັາແຜູ່ນດິນໂດຍມີນາຍົກລັດຖະມົນຕີພ້ອມດ້ວຍ ຄະນະເປັນຜູ້ບໍລິຫານປະເທດພາຍໃຕ້ລັດຖະທໍາມະນູນແລະປະກອບດ້ວຍຫຼາຍພັກຫຼາຍຝ່າຍ. ສະພາບທາງດ້ານການ ເມືອງໄທນ້ຼີັເຫັນໄດ້ວູ່າມີການປ່ຽນແປງໄປຕາມແຕູ່ລະໄລຍະມີຄວາມສັບສົນວຸ້ນວາຍພໍສົມຄວນ.ຕົກມາໃນສະ ໄໝ ປດັ ຈຸບັນປີຄ.ສ. 2006 ສະພາບທາງດ້ານການເມືອງຂອງໄທໄດ້ມີການປ່ຽນແປງຄຼ້ັງຍິ່ີງໃຫຍູ່ໄດ້ເກີດມີການປະຕິຮູບ ລະບອບການເມືອງຂ້ນັຶຼ ເປັນລະບອບປະຊາທິປະໄຕອັນມມີ ະຫາກະສດັ ເປນັ ປະມກຸ . ເຈັົຼ້ າ ຊີ ວິ ດ ໄ ທ ໃ ນ ລ າ ຊ ະ ກ າ ນ ທີ 1 0 ( King of Thailand) ສົມເດັດພະເຈຼົັ້າຢູຫົວມະຫາວະຊິຣາລລົງ ກອນ ບະດິນທອນເທບຍະວະລາງກູນ ເກີດເມ່ືີອວັນທີ 13 ຕລຸ າ 2016 - ປັດຈຸບັນ. ສົ ມ ເດັ ດ ພ ະເ ຈົ້ັຼ າ ສົ ມ ເ ດັ ດ ພ ະເຈຼົ້ັ າ ຢູ ຫົ ວ ມ ະຫ າ ວ ະ ຊິຣາລລົງກອນ ບະດິນທອນເທບຍະວະລາງກູນ ເປັນ ພ ະ ໂ ອ ລົ ດ ດ ຽ ວ ໃ ນ ພ ະ ບ າ ດ ສົ ມ ເດັ ດ ພ ະປຼ າ ມິ ນ ທ ອ ນ ມະຫາພູມພິ ົນ ອະດຍຸ ຍະເດດ ແລະ ສມົ ເດັດພະນາງເຈົັ້ຼາ ສຣິ ິກິດ ພະບົມຣາຊີນີນາດສົມເດັດຣາຊະສົມພົບ ພະທີ່ ນັ່ງົ ອາໍ ພອນສະຖານພະລາຊະວັງດສູ ິດ. ຮູບທີ 13 ເຈັຼ້າົ ຊວີ ິດໄທໃນຣາຊະການທີ 10 ຮບູ ທີ 14 ເຈາຼັ້ົ ຊວີ ດິ ໄທໃນຣາຊະການທີ 10 ພອ້ ມດວ້ ຍຄອບຄວົ ຮວູ່ ມງານສະເຫມີຼ ສະຫອຼ ງພິທແີ ຕງູ່ ຕງຼ້ັ ມະເຫສຄີ ນົ ປດັ ຈບຸ ນັ ພນົ ເອກຍງິ ສມົ ເດດັ ພະນາງເຈາັ້ົຼ ສດຸ ທດິ າ ພດັ ຊະຣະສດຸ າ ພມິ ລະລກັ ພະບມົ ຣາຊີນີ 10

ມະເຫສີຄົນປັດຈຸບັນຂອງພະອົງແມູ່ນພົນເອກຍິງ ສົມເດັດພະນາງເຈ້ຼົັາ ສຸດທິດາ ພັດຊະຣະສຸດາ ພິມລະລັກ ພະບົມຣາຊີນີ ເກີດເມືີ່ອວັນທີ 3 ມິຖຸນາ ພສ 2521 (ອາຍຸ 41 ປີ) ແຂ ວ ງ ຫ າດໃຫ ຍູ່ ປ ະເທ ດ ໄທ . ເຊ່ີິ ງດໍາລົ ງຕໍ າແ ໜູ່ ງວັ ນ ທີ 4 ພດຶ ສະພາ ພສ 2562 ຮບູ ທີ 15 ພນົ ເອກຍງິ ສົມເດດັ ພະນາງເຈຼ້ັົາ ສຸດທດິ າ ພັດຊະຣະສຸດາ ພມິ ລະລກັ ພະບົມຣາຊີນີ ທູ່ານ ພົນເອກ ປຣະຢຸດ ຈັນໂອຊາ ເກີດວັນທີ 21 ມີນາ ພສ 2497, ປັດຈຸບັນເປັນຫົວໜ້າຄະນະຮັກສາຄວາມສະຫງົບແຫູ່ງຊາດ ຄະນະຮັກສາ ຜູ້ຍຶດອໍານາດການປົກຄອງໃນລັດຖະປະຫານໃນປະເທດໄທ ພສ 2557, ນາຍົກລັດຖະມົນຕີຄົນທີ 29 ແລະ ເປັນຜູ້ອໍານວຍການຮັກສາຄວາມໝ້ຼັນ ຄົງພາຍໃນລາຊະອານາຈັກ ຕັ້ຼງແຕູ່ນຼັ້ນຈົນເຖິງວັນທີ 2 ພຶດສະພາ ພສ 2562 ແລະ ດໍາລົງຕໍາແໜູ່ງປະທານສະພານະໂຍບາຍການອຸດົມສຶກສາ ວິທະຍາສາດວໄິ ຈ ແລະ ວັນນະກໍາແຫູ່ງຊາດ. ຮູບທີ 16 ນາຍກົ ລັດຖະມົນຕີໄທໃນປດັ ຈຸບນັ ທ່າູ ນພນົ ເອກ ປຣະຍດຸ ຈນັ ໂອຊາ Prayut Chan-ocha 019 ຮບູ ທີ 17 ບນັ ຍາກາດການພບົ ປະສອງຝາ່ ຍລະຫວາູ່ ງທາູ່ ນ ທອງລຸນ ສສີ ລຸ ດິ ນາຍກົ ລດັ ຖະມນົ ຕຂີ ອງລາວ ພອ້ ມ ດວ້ ຍຄະນະ ແລະ ທາູ່ ນ ພນົ ເອກ ປຣະຍດຸ ຈັນໂອຊາ ນາຍກົ ລດັ ຖະມນົ ຕຂີ ອງໄທ ພອ້ ມດວ້ ຍຄະນະ, ໃນລະຫວາູ່ ງ ກອງປະຊມຸ ສດຸ ຍອດອາຊຽນ ຄງ້ັຼ ທີ 34 ທນີ່ ະຄອນຫວຼ ງບາງກອກ, ປະເທດໄທ, ວນັ ທີ 23 ມຖິ ນຸ າ 2 11

3. ສະພາບວດັ ທະນະທາໍ -ສງັ ຄມົ ຮບູ ທີ 18 ແຫງຼູ່ ທອູ່ ງທຽູ່ ວທມ່ີ ຊີ ສີ່ື ຽງຂອງໄທເກາະພີ ແລະ ໂຮງງານພະລງັ ງານແກຣດັ ວັດທະນະທໍາໄທແມູ່ນໄດຮ້ ັບອິດທິພົນມາຈາກວັດທະນະທໍາອິນເດຍ, ຈນີ ແລະ ຂອມ. ຈົນຮອດການເຊືີອ່ ຖື ທາງສາສະໜາ ພຸດ ແລະ ສາສະໜາຣິນດູ. ວັດທະນະທໍາແຫູ່ງຊາດຂອງປະເທດໄທແມູ່ນໄດ້ມີການສ້າງໃໝູ່ເຊ່ີິງ ປັດຈຸບັນຖືວູ່າເປັນວັດຖຸບູຮານຂອງໄທທີ່ບໍ່ໄດ້ຢູ່ໃນຮູບແບບແຕູ່ກູ່ອນຫຼາຍກວູ່າ 100 ປີແລ້ວ, ຕົັ້ຼນກໍາເນີດແມູ່ນໄດ້ ຮັບການສືບທອດກັບການປົກຄອງໃນລາຊະການພະບາດສົມເດັດພະຈອມເກ້ັຼົາເຈັຼົ້າຢູຫົວ ໃນສະໄໝສົງຄາມໂລກຄັ້ຼງ ທສີ ອງ, ຫວຼ ງພບິ ູນ ໄດ້ເຮັດສງົ ຄາມເຊິີ່ງສະໜັບສະໜູນການສົງ່ ເສີມວັດທະນະທາໍ ໄທກາງເປນັ ວັດທະນະທໍາແຫູ່ງຊາດ ກໍານົດ ແລະຢັບຍັ້ຼງຊົນເຜົ່າຈາກການສະແດງວັດທະນະທໍາຂອງເຂົາເຈຼົັ້າເອງ. ວັດທະນະທໍາຂອງປະຊາຊົນໄທ ໃນ ປັດຈຸບັນສູ່ວນຫຼາຍແມູ່ນອີງໃສູ່ຮູບແບບທ່ີເໝາະສົມຂອງວັດທະນະທໍາໄທກາງ, ເປັນການສ້າງໃໝູ່ທີ່ສົມທົບ ລັກສະນະແຫູ່ງຊາດຂອງລາຊະອານາຈັກກໍາປູເຈຍ, ປະເທດກໍາປູເຈຍແລະ ບຸກຄົນທີ່ມີຊ່ີືສຽງ ຂອງຄົນໄທກາງ ມີສາ ສະໜາໜ່ີງຶ ຄື ພດຸ ທະສາສະໜານິກາຍເຖລະວາດ ແລະຖືກປົກຄອງໂດຍລາຊະວງົ ຈກັ ກີ (Chakri). 12

ຮບູ ທີ 19 ຮບູ ພາບສິລະປະກາໍ ສາສະໜາພຸດນກິ າຍເຖລະວາດຈະເນັຼນ້ ວ່າູ ປະຊາຊົນສ່ວູ ນໃຫຍບູ່ ສ່ໍ າມາດຕດັ ສະລູ້ ແລະ ໄປເຖງິ ນພິ ານແລະ ດີທີ່ ສຸດທີ່ເຮັດໄດ້ແມູ່ນ ການເກັບກໍາຄວາມເປັນລະບຽບຮຽບຮ້ອຍໂດຍຜູ່ານການປະຕິບັດທາງສາສະໜາຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ ເຊັ່ົນການຖະຫວາຍອາຫານ, ພະພຸດທະເຈ້ັຼົາແລະການບໍລິຈາກໃຫ້ແກູ່ວັດ. ຄໍາສອນທາງສາສະໜາໄດ້ຮັບການຄັດ ເລືອກເພື່ີອສະໜັບສະໜູນທັດສະນະທາງສາສະໜາຂົງຈັ້ືຼໃໝູ່ເຊີ່ິງຕັ້ຼງຢູ່ສາມເສົາຫຼັກ. ສາສະໜາໄທຍັງປະກອບດ້ວຍ ການເຊີອ່ື ຖືວິນຍານຂອງກໍາປູເຈຍແລະຄວາມເຊື່ີອຖືພະມະຫາກະສດັ ເປນັ ພະເຈຼັາ້ົ . ນອກຈາກນັ້ນຼ ຍງັ ໄດ້ເນັນຼ້ ໜກັ ເຖິງ ປະລິມານຫຼາຍຄຸນນະພາບ. ປະຊາຊົນໄທຈະເນຼັ້ນຄຸນຄູ່າໃນຮູບແບບມາລະຍາດເພີື່ອຮັກສາສາຍພົວພັນກັນກັບກົດລະບຽບຫຼາຍຢ່າງແມູ່ນ ຜະລິດຕະພັນຂອງສາສະໜາພຸດ. ສັງຄົມໄທແມູ່ນສັງຄົມທີ່ປະເຊີນໜ້າສູ່ຽງຕໍ່ການວິຈານໃນທາງສັງຄົມ, ຄວາມ ອັບອາຍນັຼີ້ເປັນຄວາມອັບອາຍຕໍ່ປະຊາຊນົ ໄທ.ສະນັ້ຼນ, ການຫຼີກເວຼ້ັນການປະເຊີນຫນ້າແລະ ສຄວາມປານີປານອມໃນ ສະຖານະການທີມ່ ຄີ ວາມລໍາບາກ ຖາ້ ສອງຝ່າຍບໍ່ເຫນັ ດນີ ໍາ. ການໄຫວແ້ ມູ່ນຮູບແບບຂອງການທັກທາຍ ແລະ ຄວາມ ເຄົາລົບຂອງຜູ້ນ້ອຍຕໍ່ກັບຜູ້ໃຫຍູ່ອີງຕາມປະເພນີແລະ ພິທີເຂັ້ຼມງວດ. ປະຊາຊົນໄທໃຊ້ຊ່ີືກູ່ອນ ແລ້ວຕາມດ້ວຍ ນາມສະກຸນແລະໃຊຄ້ ໍາວາູ່ \"ທ່າູ ນ\" ກ່ອູ ນຊ.ືີ່ ປະຊາຊົນໄທໄດ້ມີການຜູກຄວາມສໍາພັນກັນໃນລະດັບຄວາມສໍາພັນທ່ີໜຽວແໜ້ນ ເຊິີ່ງຄວາມສໍາພັນດົັງ່ ກູ່າວ ແມນູ່ ເໜນ້ັຼ ທາງສັງຄມົ , ສງັ ຄມົ ກາໍ ນົດວູ່າບຸກຄົນຫນ່ງີຶ ຄົນແມູ່ນສູງກວູ່າຄົນອນີື່ ນນ້ັຼ ຕອ້ ງຮສູ້ າໍ ມາເຊົ່ນັ ພແໍ່ ມສູ່ ູງກວາູ່ ລູກ , ຄູອາຈານແມູ່ນສູງກວູ່ານັກຮຽນ ແລະນາຍຈ້າງແມູ່ນສູງກວູ່າຜູ້ໃຕ້ບັງຄັບບັນຊາ (ລູກຈ້າງ). ເມີ່ືອຄົນໄທພົບຄົນ ແປກຫນ້າ ກໍຈະພະຍາຍາມຕາມລະບຽບທີ່ເຄີຍຮຽນມາ ແລະ ປະຕິບັດຕາມການບອກສອນຂອງຜູ້ເຖ້ັຼົາຜູ້ແກູ່ທີ່ເຄີຍ ບອກສອນຜູ່ານມາ. 13

ຮບູ ທີ 20 ວດັ ພະແກວ້ - ຄອບຄົວເປັນເສົາຫັຼກ ແລະ ການໃຊ້ຊີວິດກັບຄອບຄົວມັກຈະໃກ້ຊິດກັນ ຫຼາຍເໝືອນວັດທະນະທໍາຕາເວັນຕົກ. ຄອບຄົວຊາວໄທເປັນລະບົບນິເວດ ສັງຄົມ ແລະເດັກນ້ອຍໄດ້ຮັບການບອກສອນຈາກພໍ່ແມູ່ ແລະ ສັງຄົມ, ການ ຄາດຫວັງຂອງສະມາຊິກຄອບຄົວກຄໍ ວື ູາ່ ລກູ ຈະດແູ ລພແ່ໍ ມູ່ ແລະ ຄນົ ອາວຸໂສ. ການຟ້ອນໂຂນ + ວັດທະນະທາໍ ແລະປະເພນີໄທ ສິລະປະໄທແມູ່ນສິລະປະທີສ່ ວຍງາມ ການສະແດງສິລະປະໄທສະແດງເຖິງຄວາມອູ່ອນໂຍນ ແລະໄດສ້ າ້ ງສືີສ່ ຽງ ຜູ່ານມາ ຈົນໄດ້ຮັບການຍອມຮັບເປັນສິລະປະແຫູ່ງຊາດທີ່ມີຮູບແບບ ແລະ ແບບສະເພາະ ສູ່ວນໃຫຍູ່ຈະບອກເລີື່ອງລາວກູ່ຽວກັບ ສະພາບ ແວດລ້ອມແລະ ການດໍາລົງຊີວິດຂອງຊາວໄທຈາກລຸ້ນກູ່ອນເຊິ່ີງ ສະທ້ອນໃຫເ້ ຫນັ ຄວາມເຊ່ອີື ຂອງພຸດທະສາສະໜາ. - ສິລະປະການແຕມ້ (Painting) ຊາວໄທນິຍົມແຕ້ມຕາມຝາຂອງອາຄານໃນແບບບູຮານແລະ ວິຖີຊີວິດປະຊາຊົນທຸກຊັຼ້ນຄົນເຊົ່ັນ: ພະລາຊະວັງ ແລະ ລວດລາຍງານ ຕູ່າງໆ. ນອກຈາກນ້ັຼນ, ຮູບແບບສິລະປະໄທແບບທ່ີສວຍງາມ ແລະ ລະອຽດອູ່ອນກ່ໍສາມາດເຫັນໄດ້ໃນຮບູ ແບບສລິ ະປະປະເພດອືີ່ນໆ ເຊົ່ນັ : sculpture ແລະ ສະຖາປັດຕະຍະກໍາໄທ. ຮບູ ທີ 21 ການແຕມ້ ສີນາໍ້ ມນັ 14

- ແບບເຮອື ນໄທ ຮບູ ທີ 22 ລັກສະນະເຮອື ນຂອງຊາວໄທ ເຮອື ນຂອງປະຊາຊົນໄທແມູນ່ ໄດສ້ ະແດງອອກເປັນເຮືອນໄມ້ຊນ້ັຼ ດຽວ, ພາຍໃຕ້ຊ້ນຼັ ໃຕດ້ ິນທ່ີມມີ ຸ້ງ, ຫໍຄອຍ, ຮູບ ຮູ່າງທີ່ບໍ່ສັບສົນແລະມີຄວາມນິຍົມໃນການກໍ່ສ້າງເຮືອນຕາມແຄມແມູ່ນ້ໍາ.ເຫດຜົນທີ່ວູ່າເຮືອນໄທທີ່ມີຄວາມນິຍົມ ແມນູ່ ຈະເລີນເຕີບໂຕພາຍໃຕ້ພນ້ັືຼ ທີ່ສູງເພາະວູ່າພວກເຂົາຊວູ່ ຍລມົ ໂດຍງາູ່ ຍ. ປອດໄພຈາກສ່ງິີ ຊົວ່ ຮາ້ ຍໃນຕອນກາງຄືນ ນອກຈາກນຼັ້ນ, ມນັ ຍງັ ປອ້ ງກນັ ບ່ໍໃຫ້ເກດີ ໄພນໍາ້ ຖ້ວມໃນເຮືອນໃນລະດຝູ ົນເຊົັ່ນດຽວກັນ. ປະເພນີໄທມີອິດທິພົນຕໍ່ຄວາມເຊືີ່ອ, ຄໍາຫມຼັ້ນສັນຍາຂອງປະຊາຊົນແລະ ສາສະໜາ, ດໍາລົງຊີວິດທີ່ຂ້ຼັຶນກັບລະດູ ແລະທາໍ ມະຊາດ. ປະເພນຊີ າວໄທທ່ີສາໍ ຄັນແມູ່ນປະເພນກີ ຽູ່ ວກບັ ຊີວິດແລະປະເພນກີ ູ່ຽວກັບງານບນຸ . - ພທິ ີບວດຈວົ (Ordination) ໃນອະດີດ, ຜູ້ຊາຍຊາວໄທທີ່ມີອາຍຸ 20 ປີຕ້ອງເຂຼົັ້າຮູ່ວມພິທີ (ການ ແຕູ່ງຕັຼ້ງແມູ່ນການແຕູ່ງຕຼັ້ງເປັນພະສົງ) ເພື່ີອສຶກສາຄໍາສອນຂອງຄໍາສອນ ແລະ ນໍາໃຊ້ເພີ່ືອປົກຄອງຊີວິດຕ່ໍໄປໂດຍສະຕິແລະສັນຕິສຸກ. ຊາວໄທມີຄວາມເຊືີ່ອ ວ່າູ ລູກຊາຍຖືກແຕງູ່ ຕັຼ້ງເພີ່ືອເຮັດໃຫພ້ ່ໍແມູ່ຂອງລາວເປັນຜູ້ຊາຍທີ່ຢູໃ່ ນສະຫວັນ ແລະພຈິ າລະນາເປັນການທດົ ແທນສໍາລບັ ພຣະຄນຸ ສາໍ ລັບພ່ແໍ ມ.ູ່ 15

- ພິທແີ ຕງູ່ ງານແບບດັຼ້ງເດີມ ຮບູ ທີ 23 ປະເພນກີ ານແຕງູ່ ງານແບບຊາວໄທ ໃນເວລາທແ່ີ ມຍູ່ ິງໄດ້ຕກົ ລງົ ທ່ີຈະຢ່ຮູ ູ່ວມກັນ ຈະມປີ ະເພນີການຂໍສໍາລບັ ການແຕງູ່ ງານ ພໍແ່ ມູຍ່ ິງກໍານົດຄາູ່ ເຄືີອ່ ງມື ຫງຼັ ຈາກນັ້ຼນ, ຊອກຫາເວລາທເ່ີ ໝາະສົມສາໍ ລັບພິທີການ ເມີ່ືອມີໂອກາດດີ ຜຊູ້ າຍຈະຍກົ ຂະບວນຂນັ ໝາກມາສ່ຂູ ໍເຈົັ້ຼາ ສາວຢ່ເູ ຮືອນຂອງແມ່ຍູ ິງ. ຫັຼງຈາກນຼັ້ນ, ຮູ່ວມກັນ ແລະເຮດັ ງານພິທີໃຫດ້ ີ ແລະ ເປນັ ທີຍ່ ອມຮບັ ຂອງແຂກທີ່ຖືກເຊີນ ມາຮວູ່ ມງານ. - ພທິ ບີ ນຸ ສງົ ການ (Songkran tradition) ຮບູ ທີ 24 ປະເພນຫີ ນ້ຼິັ ສງົ ການຂອງຊາວໄທ ປະເພນີຫ້ັິຼນບຸນສົງການຖືວູ່າແມູ່ນວັນປະຈໍາປີຂອງໄທ, ເຊິ່ີງແມູ່ນວັນທີ 13-15 ເມສາຂອງທຸກໆປີ. ໃນວັນ ສົງການປະຊາຊົນໄທມັກຈະເຮັດບຸນເພ່ືີອເສີມບາລະມີ ແລະ ເຮັດບຸນເຮັດທານແກູ່ພະສົງ, ຊາວໄທຫ້ັຼິນບຸນສົງການ ເພ່ີືອຄວາມຢູ່ເຢັນເປັນສຸກ ແລະ ມູ່ວນຊືີ່ນຫັຼງຈາກການເກັບຜົນຜະລິດເຄີ່ືອງປູກຝັງໝົດປີ. ການຫ້ັຼິນສົງການກໍຄື ປະຊາຊນົ ລາວ, ກໍາປເູ ຈຍ ແລະ ມຽນມາກຍໍ ັງມປີ ະເພນຫີ ນ້ັິຼ ສົງການເຊນັ່ົ ດຽວກັນ. 16

- ພທິ ລີ ອຍກະທງົ (Loi Krathong tradition) ຮບູ ທີ 25 ປະເພນລີ ອຍກະທງົ ວນັ ລອຍກະທົງຕກົ ຢູ່ໃນວັນທີ 12- 15 ເດືອນພະຈິກຂອງທກຸ ໆປີ ເຊ່ິີງໝາຍເຖິງ ປະຊາຊົນທຸກຄົນຂອບໃຈແມູ່ນັ້ຼາ ທລໍ ະນີເປນັ ການໄດ້ປົດປ່ອຍສີ່ິງທີ່ບດໍ ໃີ ຫໄ້ ຫໄຼ ປຕາມແມ່ນູ ຼ່້ັໍາ ແລະ ໃຫ້ແມນູ່ າໍ້ ອະໂຫສກິ າໍ ໃຫ້ມະນດຸ ທຸກຄົນທີ່ກະທາໍ ສິ່ີງ ບໍດ່ ີຕໍ່ແມູ່ນໍ້າ. ໃນມືຼັ້ທີຫ່ ນີຶ່ງຂອງວັນລອຍກະທງົ ປະຊາຊົນໄທຈະນໍາໃຊ້ວັດສະດທຸ ໍາມະຊາດທີ່ງູ່າຍຕໍກ່ ານຊອກຫາເຊົ່ັນ: ກ້ວຍ, ໃບກ້ວຍ,ໝາກກ້ວຍທ່ີມີຮູບຮາູ່ ງຄ້າຍຄືດອກທີ່ຈະລອຍຢູໃ່ ນແມູ່ນ້ໍາ.ໃນເມີື່ອກູ່ອນໃນງານລອຍກະທົງນ້ຼັີຈະມີ ເກມຫຼິ້ັນ ແລະມູ່ວນຊີື່ນເຊ່ົັນ:ເກມໃນທ້ອງຖິີ່ນຂອງແຕລູ່ ະບູ່ອນ, ເກມການຫິັຼ້ນດົນຕີ, ເຕັຼນ້ ລໍາໃນເຮືອແລະອ່ີືນໆເຊ່ີິງ ໄດປ້ ່ຽນແປງເປນັ ງານບນຸ ທ່ີຈດັ ຂຼຶັ້ນທີວ່ ັດແລະສະຖານທີ່ຕູ່າງໆ. ໃນວັນທີ 23 ພະຈິກຈະມີການແຂູ່ງຂັນທີ່ໂດດເດ່ັົນ ແລະ ສວຍງາມນ້ັຼນກໍຄື ການປະກວດນາງສາວກະທົງ ໂດຍ ມີການຄັດເລືອກຊອກຫາບຸກຄົນຜູ້ທ່ີມີຕໍາແຫນູ່ງທ່ີຈະເໝາະສົມເປັນນາງສາວກະທົງ(Noppamas).ນາງ ພອນລະ ຢາ ເຊີິງ່ ເປນັ ຜທູ້ ເ່ີ ລີ່ມຕົັ້ນຼ ການສ້າງກະທງົ ທ່ີມີຮບູ ຮູ່າງຄ້າຍຄດື ອກບວົ (lotus). 4. ສະພາບວັນນະຄະດີ ວັນນະຄະດີໄທມີເຄຼັ້ົາກໍາເນີດມາຈາກວັນນະຄະດີຊົນຊາດໄຕ, ຂອມແລະຂະແມເຊິ່ີງມີພູມລໍາເນົາຕັຼ້ງຢູ່ບົນແຜູ່ນ ດິນໄທມາກູ່ອນແລ້ວ.ພໍມາຮອດສະໄໝກູ່ອນສຸໂຂໄທວັນນະຄະດີມີລັກສະນະປະຖົມປະຖານ, ມີສີສັນທ້ອງຖ່ິີນແລະ ກມູຸ່ ຄົນຫຼາຍກວູາ່ . ສະໄໝຫັຼງສຸໂຂໄທໄດ້ມີການພັດທະນາທາງດ້ານເນື້ັຼອໃນແລະຮູບການຄືໄດ້ມີການຮີບໂຮມເອົາບົດເລື່ີອງພັືຼ້ນ ເມືອງຈາກຫາຼ ຍທອ້ ງຖິີນ່ ມາດດັ ແກ້ຮຽບຮຽງແລະແຕູ່ເຕມີ ເພີ່ມຕບໍ່ າງສ່ວູ ນທຕີ່ ົກເຮຍູ່ ເສຍຫາຍໄປໃນຄາວກ່ອູ ນ. ວັນນະຄະດສີ ະໄໝກຸງສອີ າຍຸດທະຍາໄດເ້ ຕບີ ໃຫຍູຂ່ ະຫຍາຍຕົວໂດຍສະເພາະແມນູ່ ວນັ ນະຄະດີຄໍາຮອ້ ຍກອງ.ເນອັື້ຼ ໃນທີ່ ພຼ້ົັນເດັ່ົນໃນໄລຍະນັີຼ້ສູ່ວນໃຫຍູ່ຈະເນຼັ້ນເຖິງພຸດທະປັດສະຍາໂດຍສະເພາະໃນເລ່ືີອງຂອງກໍາ (ບາບ, ບຸນ, ຄຸນ, ໂທດ) ສນິ ທໍາເພີື່ອເປັນຄະຕິສອນໃຈໃຫ້ແກູ່ປວງຊົນໂດຍທົ່ວໆໄປໃຫ້ຮູ້ຈັກຈໍາແນກຄວາມດີ, ຊົ່ວ, ໂລບ, ໂກດ, ຫງົຼ …ບົດ ເລື່ີອງທ່ີເດ່ນົັ ໃນໄລຍະນີັຼ້ແມູ່ນເລືີ່ອງ“ລິລິດພະລ”ໍ ເນ້ຼືັອເລ່ືີອງຕນ້ຼົັ ຕໍຂອງກະວີນິຍາຍນແຼັ້ີ ມູ່ນເວ້ຼົາັ ເຖງິ ອະນພຸ າບຂອງຄວາມ ຮັກຄພື ະລໍກບັ ທິດາຂອງເຈົັາ້ຼ ເມືອງທີເ່ ປັນສດັ ຕກູ ນັ . 17

ເຖງິ ພແໍ່ ມູ່ຈະເປນັ ສດັ ຕູກັນແຕູ່ພະລໍແລະນາງບຸນເຫອຼື ກໍເກີດມີຄວາມຮັກຕກ່ໍ ັນຢາ່ ງສດຸ ຊງັຶຼ້ ແລະທັງສອງກໄໍ ດໃ້ ຊ້ ຄວາມພະຍາຍາມທກຸ ສິີ່ງທກຸ ຢ່າງເພີອ່ື ໃຫ້ຄວາມຮັກສມົ ປາຖະໜາແຕູ່ສດຸ ທາ້ ຍກຕໍ ້ອງພົບກບັ ຄວາມຕາຍ. ຈາກຄວາມ ຕາຍທເີ ກີດຂ້ັຶນຼ ຍ້ອນຄວາມຮັກອັນຍີງ່ິ ໃຫຍູ່ນໄ້ີັຼ ດເ້ ຮດັ ໃຫ້ເມືອງທັງສອງຕ້ອງຫນັ ມາເປັນມດິ ກັນ.ມາເຖິງສະໄໝກງຸ ທົນ ບູລີແລະສະໄໝກງຸ ລັດຕະນະໂກສິນວນັ ນະຄະດີຄໍາຮ້ອຍກອງໄດ້ກ້າວເຂັຼົ້າສູ່ລະດັບສຸດຍອດໂດຍແມູ່ນນັກກະວີ“ສູນທ ອນພູ່”ເປັນຜູ້ຖືຄັນທຸງນໍາໜ້າສູ່ວນ“ສູນທອນພູ່”ມີຜົນງານປະດິດແຕູ່ງຫຼວງຫຼາຍແລະໂດດເດົັ່ນໂດຍສະເພາະແມູ່ນ ກະວີນິຍາຍ“ຂຸນຊ້າງຂຸນແຜນ”ແລະ“ພະອະໄພມະນີ”ເລືີ່ອງ“ຂຸນຊ້າງຂຸນແຜນ”ເປັນເລ່ືີອງທີ່ມີເຄຼັົ້າມາຈາກເລີື່ອງຈິງ ເປັນເລີື່ອງຂອງ“ຂຸນຊ້າງຂຸນແຜນ”ທີ່ຫຼົງຮັກຜູ້ຍິງຄົນດຽວກັນຄືນາງພິມສູ່ວນເລີື່ອງ“ພະອະໄພມະນີ”ເປັນກະວີນິຍາຍ ຊນັ້ຼ ຍອດເຊ່ີິງເວົັ້ຼາເຖິງລກູ ເຈັຼ້ົາຟ້າພະມະຫາກະສັດທີ່ພະຈນົ ໄພ, ທັງເລ່ີືອງຄວາມຮກັ ແລະເລືີ່ອງຮົບ. ພາຍຫັຼງອອກບວດ ແລ້ວພິເສດຄືຕົວລະຄອນເອກໃນເລີື່ອງມີລັກສະນະເປັນຄົນທໍາມະດາແຕກຕູ່າງຈາກຕົວລະຄອນເອກໃນເລື່ີອງອືີ່ນໆ. ວນັ ນະຄະດີໄທສະໄໝປັດຈຸບັນເຕີບໃຫຍູ່ຂະຫຍາຍຕົວທາງດ້ານປະລິມານແລະຄຸນນະພາບຕົຼັ້ນຕໍແມູ່ນວັນນະຄະດີຄໍາ ຮ້ອຍແກ້ວ.ໃນໄລຍະນ້ຼັີປະເທດໄທໄດ້ກ້າວເຂົ້ຼັາສູ່ການຫັນເປັນອຸດສະຫະກໍາມີເສດຖະກິດທ່ີຈະເລີນກ້າວໜ້າແລະມີ ການຮູ່ວມມກື ັບນາໆຊາດນັບມ້ືັນຼ ບັ ກວ້າງຂວາງເລກິ ເຊິ່ງີ ອນັ ເຮດັ ໃຫ້ວນັ ນະຄະດີໄທຕິດພັນກັບວນັ ນະຄະດີຂອງໂລກ. 18

ບດົ ທີ 2 ວນັ ນະຄະດຂີ ຽນຂອງໄທ 1. ສະພາບວນັ ນະຄະດຂີ ຽນສະໄໝສຸໂຂໄທພ.ສ.1800-1920 ນັບຕຼ້ັງແຕູ່ສ້າງອານາຈັກສຸໂຂໄທຈົນຮອດການເສຍອິດສະຫຼະພາບແກູ່ກຸງສີອະຍຸດທະຍາເປັນເວລາ 120 ປີ. ໄດ້ ຕົກຢູ່ໃຕ້ອິດທິພົນການເມືອງແລະວັດທະນະທໍາຂອງພວກຂອມເລ່ີມແຕູ່ພຸດສະຕະວັດທີ 16 ນັຼ້ນປາກົດວູ່າອໍານາດຂ ອງຂອມແຫຼມອິນດຈູ ີນເຊ່ີອື ມລົງ. ຊົນຊາດໄທທຕີ່ ັ້ຼງຖີນິ່ ຖານຢູ່ພາຍໃຕ້ການປົກຄອງຂອງພວກຂອມຄູ່ອຍໆມີອໍານາດ ຂ້ຼຶັນ. ພຂໍ ຸນນາງກາງທ້າວເຈາ້ົຼັ ເມືອງບາງຢ່າງກັບພ່ໍຂນຸ ຜາເມືອງເຈຼົັ້າເມອື ງໆລາດໄດຊ້ ູ່ວຍກນັ ຍາດເອົານາໍ ນາດຈາກພວກ ຂອມໄດສ້ ໍາເລັດແລວ້ ກປໍ ະກາດເອກະລາດບໍຂ່ ້ຼຶັນກບັ ພວກຂອມອກີ ຕໄໍ່ ປ. ພະລາຊະໂອລົດຂອງພໍ່ຂຸນສີອິນທາທິດຄືພ່ໍຂຸນບານເມືອງໄດ້ຄອງກຸງສຸ ໂຂໄທສືບມາ, ກະສັດອົງທີ 3 ແຫູງ່ ລາດຊະວົງນ້ັຼີເປນັ ກະສັດທີ່ມອີ ະນຸພາບຫຼາຍທ່ີ ສຸດມຊີ ່ືີວູາ່ : ພໍ່ຂຸນລາມກໍາແຫງ. ໃນສະໄໝນັີຼ້ໄດເ້ ກີດມວີ ັນນະກໍາຂອງຊາດຄສື ີລາ ຈາລຶກແລະສ່ີິງທ່ີສໍາຄັນໃນສະໄໝນຼັີ້ໄດ້ພະຍາຍາມປະດິດອັກສອນໄທຂັຶຼ້ນເມືີ່ອ ປີພ.ສ. 1826. ກະສັດທີ່ຄອງລາດຕ່ໍຈາກຂຸນລາມຄໍາແຫງແມູ່ນພະເຈັົ້ຼາເລີໄທບ່ໍ ຄູ່ອຍຈະມີຄວາມສາມາດໃນດ້ານວັນນະກໍາປານໃດຈນົ ມາຮອດສະໄໝພະເຈົຼ້ັາມັງ ລາຍຈີ່ິງມີວັນນະຄະດີທາງກົດໝາຍເກີດຂຼ້ັຶນເລື່ີອງໜື່ີງມີຊີື່ວູ່າ“ມັງລາຍສາດ”ເຊີິ່ງ ເປນັ ປ້ມັ ລວບລວມບັນດາຂ້ໍກາໍ ນດົ ກດົ ໝາຍເພ່ີືອໃຊ້ສໍາລບັ ພິຈາລະນາຄະດຄີ ວາມ ເຊິ່ີງເປັນປັ້ມວັນນະຄະດີທ່ີມີບົດບາດແລະໄດ້ຮັບຄວາມນິຍົມຊົມຊອບຫຼາຍຢູ່ໃນ ສະໄໝນມຼີັ້ :ີ ຮູບທີ 26 ຮູບປັນ້ ພໍ່ຂນຸ ສອີ ນິ ທາທິດ ສລີ າຈາລຶກຫຼກັ 1 ຫຼືສີລາຈາລກຶ ພໍຂ່ ຸນ ມີເນັຶຼ້ອໃນເວຼັ້ົາເຖິງປະຫັວດສາດຂອງພໍ່ຂຸນລາມຄໍາແຫງຕຼ້ັງແຕູ່ມ້ືັຼເກີດຈົນເຖິງມັ້ືຼຂຼັຶ້ນຄອງຊະບັນລັງ ເວຼັົ້າເຖິງ ສະພາບບ້ານເມືອງ, ຂະນົບທໍານຽມຮີດຄອງປະເພນີ, ການດໍາລົງຊີວິດ, ສາສະໜາຄວາມເຊ່ືີອຖືຕໍ່ກົດໝາຍ, ການ ປະດິດແຕູ່ງຕົວອັກສອນ ແລະ ອ່ືີນໆ. ຕະຫຼອດຮອດການສັນລະເສີນກຽດຕິຄຸນຂອງພ່ໍຂຸນລາມຄໍາແຫງ ແລະ ອານາ ເຂດຂອງສໂຸ ຂໄທ. - ຈາລກຶ ພ່ໍຂນຸ ລາມຄາໍ ແຫງ ອກັ ສອນທມີ່ ີໃນສີ ໄທ, ສໂຸ ຂໄທສີລາຈາລກຶ ສັກກະລາດ ພ.ສ. 1835 ພາສາ ໄທ ດ້ານ/cm ຈໍານວນ 4 ດ້ານ, ມີ 127 cm, ດາ້ ນທີ1 ມີ 35 cm, ດາ້ ນທີ 2 ມີ 35cm. ວດັ ຖຸຈາລຶກ ຫີນຊາຍ, ແປງ້ ເນ້ັຼືອລະອຽດ ລກັ ສະນະວັດຖຸ ຮບູ ສີ່ຫຽຼູ່ ມແຕູ່ລະດາ້ ນເທົ່າກນັ . 19

ຂະໜາດວດັ ຖຸ ກວ້າງດາ້ ນລະ35cm. ສູງ 111 cm. ບັ ນ ຊີ / ທ ະ ບ ຽ ນ -ກອງຫສໍ ະໝດຸ ແຫູງ່ ຊາດກໍານດົ ເປັນ “ສ.ທ”1 . ວດັ ຖຸ -ໃນໜັງສືປະຊຸມສີລາຈາລຶກຕອນທີ 1 ກໍານົດເປັນ “ຫຼັກທີ1ສີລາຈາລຶກພໍ່ຂຸນລາມຄໍາແຫງ ແຂວງ ສຸໂຂໄທ. -ໃນໜັງສືຈາລຶກສະໄໝສຸໂຂໄທກໍານດົ ເປັນ “ສີລາຈາລຶກພໍ່ຂຸນລາມຄໍາແຫງ ພ.ສ. 1835. ຖກື ຄຼ້ົນັ ພົບເມີ່ືອ ພ.ສ. 2376 ສະຖານທ່ີຄັ້ນົຼ ພົບ ເປັນ້ີ ປະສາດເມອື ງເກາົ່ ສໂຸ ຂໄທບາ້ ນເມືອງເກາ່ົ ເມອື ງ ແຂວງສຸໂຂໄທ. ຜຄູ້ ົຼັນ້ ພົບ ພະບາດສົມເດດັ ພະຈອມເກຼາ້ັົ ເຈັ້າຼົ ຢູຫວົ ລາຊະການທີ 4 ປດັ ຈຸບນັ ຢທູ່ ີ່ ຫພໍ ິພດິ ຕະພັນແຫູງ່ ຊາດພະນະຄອນກງຸ ເທບມະຫານະຄອນ. ພມິ ເຜີຍແຜູ່ -ປະຊຸມສລີ າຈາລຶກ ຕອນທ1ີ (ກງຸ ເທບສາໍ ນັກງານນາຍກົ ລັດຖະມນົ ຕ,ີ 2521),15-32. - ຈາລຶກສະໄໝສຸໂຂໄທ (ກຸງເທບກມົ ສິລະປະກອນ, 2526), 4-20. - ສພຸ າສິດພະລູ່ວງ ສຸພາສິດພະລວູ່ ງເປັນປັ້ມຂຽນໄວ້ສາໍ ລບັ ສົ່ັງສອນຢ່າງກົງໄປກົງມາ ມີລັກສະນະຫາ້ ມ ຫືຼ ແນະນາໍ ໂດຍກງົ ໂດຍ ໃຊ້ຄໍາກະທັດຮັດມີຄວາມໝາຍຢ່າງເລິກເຊ່ີິງ ແລະ ນິຍົມໄປໃຊ້ອ້າງອີງຢູ່ໃນວັນນະຄະດີ. ສະໄໝຕໍ່ມາເນືຼ້ັອໃນຂອງ ປມ້ັ ເຫົາ່ຼ ນັ້ີຼ ແມູ່ນເວາົຼ້ັ ເຖິງພະຮູວ່ ງເຈ້ຼົັານະຄອນສໂຸ ຂໄທທີມ່ ີຄວາມຫວັ ງຕ່ຜໍ ົນປະໂຫຍດໃນພາຍໜ້າຈີິ່ງໄດ້ຂຽນສພຸ າສິດ ອອກມາເປັນການເຕືອນສະຕຂິ ອງປະຊາຊົນ. ຮູບທີ 27 ສຸພາສດິ ພະລູ່ວງ ສພຸ າສິດພະລວູ່ ງເປັນວັນນະກໍາຫຼາຍລັກສະນະທຈ່ີ າລຶກລົງໃນແຜູ່ນສີລາຮູບສີຫ່ ຼູ່ຽມຈະຕຸລັດຕິດໄວ້ກັບຝາກໍາ ແພງທາງໃນສາລາພະມະຫາເຈດີຫຼັງເໜືອ, ວັດພະເຊຕຸທົນວິມົນມັງຄະລາລາມ (ກຸງເທບມະຫານະຄອນ) ແລະ ບນັ ທຶກໄວ້ໃນປັ້ມບນັ ທຶກຂອງໄທຈາໍ ນວນຫວຼ ງຫຼາຍ. ສຸພາສິດພະຮູ່ວງແຕູ່ງເປັນຄໍາປະພັນປະເພດກອນຮູ່າຍສຸພາບ ດໍາເນີນຕາມຫັຼກຄໍາປະຈໍາບູ່ອນຢ່າງເຄັົ່ງຄັດທັງໃນ ເລ່ີືອງຄໍາໃນວັນນະຄະດີມີຈໍານວນຄໍາ 5-6 ໂດຍປະມານສໍາຜັດເປັນໄປຢ່າງສະໝ່ໍາສະເໝີ. ກົມສີລະປະກອນໄດ້ຄັດ ລອກກວດແກ້ແລ້ວຈັດພິມເປັນຄັຼ້ງທໍາອິດເມ່ືີອປີ ພ.ສ. 2492 ການກວດແກ້ນ້ັຼນກົມສີລະປະກອນໄດ້ພົບວູ່າແຜູ່ນສີ 20

ລາຈາລກຶ ຂອງວດັ ພະເຊຕຸພົນວິມົນມງັ ຄະລາມເຊງີິ່ ມີຈໍານວນ 6 ແຜນູ່ ແຕູ່ສູນເສຍໄປ 2 ແຜູນ່ ຄື ແຜູ່ນທີ 5 ກບັ ແຜູ່ນ ທີ 6. ສູ່ວນທີ່ເຫອືຼ ບາງແຜນູ່ ຕົວໜັງສືລຶບກມໍ ີ ຈີິງ່ ໄດຂ້ ໍຄວາມຮູ່ວມມືໄປຍງັ ງານບໍລິການໜັງສືພາສາບຮູ ານກອງຫສໍ ະ ໝດຸ ແຫງູ່ ຊາດຄ້ນົັຼ ຫາເລື່ອີ ງສພຸ າສິດພະລວູ່ ງຈາກປມັ້ ໄທ ແລະ ພບົ ວູ່າມີຢູຫ່ າຼ ຍຫົວ. ສໍານວນຄ້າຍຄືກນັ , ແຕກຕາູ່ ງກັນ ແລະ ພົບປັ້ມໄທດໍາເລີ່ືອງ “ບັນທຶກພະຮູ່ວງ”ພະນິພົນສົມເດັດພະມະຫາສໍາມະນາເຈັົ້ຼາ ກົມພະປອນມານຸຊິດຊິໂນ ຈາລຶກລວມກັນຢູ່ກັບເລີ່ືອງ “ກິດສະໜາສອນນ້ອງຄໍາສັຼ້ນ ແລະ ແມູ່ສອນລູກ. ເປັນສະບັບທີ່ມີເນືັຼ້ອໃນຄ້າຍຄືກັບ ຈາລຶກຫຼາຍ ແລະ ມີເລີື່ອງຄົບຖ້ວນ ກົມສິລະປະກອນຈ່ີິງໄດ້ໃຊ້ເປັນເອກະສານໃນການໄຕູ່ຖາມສູ່ວນທີ່ຍັງເຫຼືອຢູ່ຈົນ ສາໍ ເລດັ . ສພຸ າສິດພະລູ່ວງ “ຢ່າຂໍຂອງຮັກມິດ ມັກຊິຈາງຈາກ ພບົ ສັດຕູປາກປາໄສ ຄວາມໃນໃຈຢ່າບອກເຂົາ ຢ່າມົວເມົາ ເນືີ່ອງນິດ ຄິດຕຶກຕອງທຸກເວລາ ເຜີຍແຜູ່ຕ່ໍຍາດພີ່ນ້ອງ ຮູ້ທີ່ໂງູ່ ທີ່ສະຫຼາດ ພົບຄົນພານຢ່າພານຜິດ ຢ່າຜູກມິດໄມຕີ ເພີ່ິນຖາມຈິ່ີງຕອບ ຈົ່ງນອບນອມຜູ້ໃຫຍູ່ ຊາ້ ງໄລູ່ແລູ່ນລ້ຽວໜີສຸວານຂົບຢ່າຂົບຕອບ ຢ່າກອບຈິດອິດສາ ເຈດຕະນາ ຕາມຄະດີ ຢ່າບຸກຜີກາງຄອງ ຢ່າປອງຮຽນອາຖັນມັນຊິຈິບຫາຍວາຍວອດ ຍູ່າອູ່ຽງຖ້ວຍແຕກມີຕິດ ຈົ່ງອູ່ຽງສໍາມິດ ແຕກມີເສຍ ລູກເມຍຢ່າວາງໃຈ ໃຜໃນຢາ່ ນໍາອອກ ພາຍນອກຢ່ານໍາເຂ້ົຼັາ ອາສາເຈ້ັຼົາຈົນຕົວຕາຍ ອາສານາຍຈົງພໍແຮງ ຂອງແພງຢ່າມັກກິນຢ່າຍິນຄໍາຄົນໂລບ ໂອບອ້ອມເອົາໃຈຄົນ ຢ່າເບີ່ິງເຫດແຕູ່ໄກ ທູ່ານໄທ້ຍໍຢ່າໝາຍໂທດ ຄົນໂຫດ ໃຫ້ເອນັ ດູ ຍ້ອງຄຍູ ້ອງຕໍ່ໜາ້ ຍ້ອງຂ້າເມ່ອີື ແລ້ວວຽກ ຍ້ອງເພື່ອີ ນມິດເມອື່ີ ຫຼັບຫັຼງ ລກູ ເມຍຍັງຢ່າສັນລະເສນີ ”. - ໄຕພູມພະລວູ່ ງ ໄຕພູມພະຮູ່ວງແຕູງ່ ຂັຼຶ້ນເພອື່ີ ເທດສະໜາແກູ່ມານດາແລະສັ່ົງສອນປະຊາຊນົ ໄດສ້ ະແດງຂໍ້ຄດິ ເຫັນກູ່ຽວກັບ ຫກຼັ ໃນພະພຸດສາສະໜາຕະຫຼອດຈນົ ຊັ້ຼີໃຫ້ເຫັນຜົນບາບແລະຜນົ ບນຸ ທຄີ່ ົນທັງຫຼາຍໄດ້ກະທໍາໄວ້. ສະແດງໃຫ້ ເຫັນພະປີຊາສາມາດແລະອັດສະລິຍະພາບຂອງບັນພະບຸລຸດໄທໃນການນິພົນວັນນະຄະດີແລະເປັນຜູ້ມີຈິດຕະວິທະຍາ ສູງເນີື່ອງຈາກການກໍຕັ້ຼງອານາຈັກຂັ້ຶຼນໃໝູ່ຍູ່ອມຕ້ອງການຄວາມຮູ່ວມມື, ຮູ່ວມໃຈຂອງປະຊາຊົນໃຫ້ຢູ່ໃນສິນທໍາ, ລະບຽບວິໄນ, ຮູ້ບາບ, ບນຸ ຄນຸ ໂທດແລະຍຶດໝັຼ້ນໃນສາສະໜາເພີອ່ື ສາມາດຕໍ່ສກູ້ ບັ ສັດຕຮູ ອບດາ້ ນທີ່ຫວັງຈະຮກຸ ຮານ. ອີກຢ່າງໜ່ີຶງຍັງສະແດງຄວາມຮູ້ກູ່ຽວກັບທໍາມະຊາດແລະວິທະຍາສາດເຊນົັ່ ຕອນພັນລະນາເຖິງກໍາ ເນີດມະນດຸ ທ້ັຼງໆທີ່ ໃນສະໄໝສຸໂຂໄທວິທະຍາສາດຍັງບໍທ່ ນັ ກາ້ ວໜາ້ ເຊນົ່ັ ປດັ ຈບຸ ນັ . ໄຕພູມມະຮູ່ວງໄດ້ຂຽນຂຶຼ້ັນເພີ່ືອສອນສິລະທໍາໃຫ້ຄົນເຮົາເຊ່ີືອເລື່ີອງ:ບາບ, ບຸນ, ຄຸນ, ໂທດ. ໃຫ້ມີຄວາມສໍາ ນຶກໃນເລືີ່ອງບາບກໍາ, ອະທິບາຍໂລກໄວ້ຢ່າງລະອຽດ ແລະ ເຮັດໃຫ້ຜູ້ ອາູ່ ນຮສູ້ ກຶ ເພງີ່ິ ພໍໃຈ. ນາງນົບພະມາດເປັນເລີື່ອງແບບຢ່າງທາງດາ້ ນການປະພຶດຂອງ ແມູ່ຍິງໄທສໍາລັບສອນເລີ່ືອງດັ່ົງກູ່າວໄດ້ເວົຼ້ັາເຖິງຄວາມເປັນມາຂອງປະ ເພນີໄທ, ມີເນ້ືັຼອໃນເວົັຼ້າເຖິງມະນຸດຊາດ, ການກໍາເນີດຂອງນາງນົບພະ ມາດ, ການຖວາຍຕົວເຂົ້ັຼາຮັບລັດຊະການແລະເວົຼ້ັາເຖິງບັນດາພິທີການ ຕາູ່ ງໆ. ໄຕພູມມິກຖາຫຼືໄຕພູມພະຮູ່ວງງເປັນວັນນະຄະດີທາງພຸດສາ ສະໜາທີ່ເກົ່າແກູ່ແລະສໍາຄັນຫົວໜຶ່ີງຂອງໄທມີອາຍຸກວູ່າ 600 ປີແຕູ່ງ 21

ຂຼຶ້ັນໂດຍພະຍາລືໄທ (ພະມະຫາທໍາຮາຊາທີ 1) ພະມະຫາກະສັດອົງທີ 5 ແຫູ່ງລາຊາວົງພະຮູ່ວງ. ເມີື່ອວັນພະຫັດຂຶັ້ຼນ 15 ຄໍ່າເດືອນ 4 ປີລະກາກົງກັບວັນພະຫັດທີ 4 ມີນາຄົມພ.ສ. 1864 (ປີເກ່ົາ) ຈ.ສ. 683 ນັບເປັນປີທີ 6 ທີ່ຂຶຼັ້ນ ຄອງລາດເຊີງິ່ ສອດຄູອ່ ງຕາມບານແພນົກເດີມວູ່າ“ສະເຫວີຍລາຊະສົມບັດໃນເມືອງສດັ ຊະນາໄລຢໄູ່ ດ້ 6 ເຂັຼົາ້ ”. - ມງັ ລາຍສາດ ມຄີ ຸນຄູ່າທາງດ້ານນິຕສິ າດພາສາແລະວັດທະນະທໍາເນັ້ຼືອໃນໄດຂ້ ຽນຢ່າງລະອຽດກູ່ຽວກບັ ການຈດັ ລາໍ ດັບການ ປກົ ຄອງເມອື ງ, ບັນດາກົດໝາຍທີ່ມີຄໍາອະທິບາຍ, ມີຄາໍ ຕັກເຕອື ນ ແລະ ການໃຫ້ບໍາເນດັ ລາງວັນຕາູ່ ງໆ. ເວຼົັ້າລວມແລ້ວ ວັນນະຄະດີສຸໂຂໄທແມູ່ນໄດ້ເນັ້ຼນໜັກໃນທາງພຸດທະສາສະໜາ ແລະ ການອົບຮົມສັ່ົງສອນ ໃຫ້ຄົນເຮົາກາຍເປັນພນົ ລະເມືອງດຂີ ອງຊາດ. ຮບູ ແບບຂອງການປະດິດແຕູ່ງວັນນະຄະດີສະໄໝນ້ັຼນແມ່ນູ ແຕງູ່ ເປັນປະ ເພດຄໍາຮ້ອຍກອງ. ຈຸດປະສົງໃນການແຕູ່ງທ່ົວໄປແມູ່ນບັນທຶກສະພາບຂອງສງັ ຄົມ, ການເມືອງ, ການປົກຄອງ.ເປັນ ເຄີື່ອງມືໃຊ້ສໍາລັບການສອນ ແລະ ການອົບຮົມຄົນໃຫ້ມີຄຸນນະທໍາ, ຈົງຮັກພັກດີເຄົາລົບພະມະຫາກະສັດເພ່ີືອຄວບ ຄຸມການປະພດຶ ແລະ ຮັກສາຂະນົບທໍານຽມຮດີ ຄອງປະເພນອີ ນັ ດີງາມຂອງສັງຄມົ . 2. ສະພາບວນັ ນະຄະດີຂຽນສະໄໝອະຍດຸ ທະຍາ ພ.ສ. 1893-2310 ໃນໄລຍະກວູ່າ 417 ປີ ມີກະສັດປົກຄອງທັງໝົດເຖງິ 33 ຄົນ. ແຕູ່ມພີ ຽງ 5 ຄນົ ເທົາ່ ນັ້ນຼ ທ່ໄີ ດເ້ ຫັນຄວາມສາໍ ຄນັ ຂອງການສ້າງວນັ ນະຄະດີຄື: - ສມົ ເດດັ ພະລາມາທິບດໍ ີ ພະເຈັ້າົຼ ອທູ່ ອງ ປຄີ ອງລາດ ພ.ສ. 1893-1912ລວມ 19 ປີ. - ສົມເດັດ ພະບໍລົມໄຕໂລກນາດລູກຊາຍຂອງເຈັຼ້ົາສາມພະຍາ ປີຄອງລາດ ພ.ສ. 1991-2031 ລວມ 40 ປີ. - ສົມເດດັ ພະສເີ ສົາວະພາກ ລູກຂອງພະເອກະທດົ ປຄີ ອງລາດ ພ.ສ 2153-2154 ລວມ 1 ປີ. - ສົມເດັດ ພະເຈຼາ້ັົ ຊົງທໍາລູກຂອງພະເອກະທດົ ປຄີ ອງລາດ ພ.ສ. 2154-2171 ລວມ 17 ປີ. - ສົມເດັດ ພະນາລາຍ ມະຫາລາດ ລູກຂອງພະເຈຼ້ົັາປາສາດທອງ ປີຄອງລາດ ພ.ສ. 2199-2231 ລວມ 32 ປ.ີ - ສົມເດດັ ພະເຈາ້ົັຼ ຢູຫວົ ບໍລົມໂກດ ລູກຂອງພະເຈາຼັ້ົ ເສອື ປີຄອງລາດ ພ.ສ. 2275-2301 ລວມ 26 ປ.ີ ປີພ.ສ. 2310 ໄທໄດ້ເສຍເອກະລາດຄັ້ຼງທີ 2 ໄດ້ສ້າງຄວາມເສຍຫາຍໃຫ້ແກູ່ວົງການວັນນະຄະດີຢ່າງ ຫຼວງຫາຼ ຍ. ສູ່ວນວນັ ນະຄະດີທີ່ຍັງເຫຼອື ກໍຄອູ່ ຍຊດຸ ໂຊມລງົ ພອ້ ມກັບການເສຍເອກະລາດ. 2.1. ສະໄໝອະຍດຸ ທະຍາຕອນຕ້ຼົັນ ພ.ສ. 1893-2072 ນບັ ແຕລູ່ າຊະການຂອງສມົ ເດດັ ພະລາມາທິບໍດີ 1 ອູທອງ ຈົນເຖິງລາຊະການສົມເດັດພະລາມາທບິ ດໍ ີ 2 ຕ່ໍຈາກນຼັ້ນເວັ້ຼນຫວູ່າງ 91 ປີ ເພາະເຫດການບ້ານເມືອງບໍ່ປົກກະຕິ ແຕູ່ວູ່າວັນນະຄະດີສະໄໝນ້ຼັີໄດ້ມີຫຼາຍເລືີ່ອງເກີດ ຂ້ັຼຶນເຊັົ່ນ ເລີື່ອງໂຄງການແຊູ່ງນ້ໍາ (ນໍ້າສັກສິດ), ເລື່ີອງຍວນພາຍ, ມະຫາຊາດຄໍາຫຼວງ, ເລີ່ືອງພະລໍ, ໂຄງມັງທະລາຕິ ຊຽງໃໝູ່, ກາບມະຫາຊາດ, ໂຄງນິລາດ ລີພູນໄຊເວົ້ັຼາລວມ, ເວຼ້ົັາສະເພາະ ວັນນະຄະດີສະໄໝນ້ຼັີມີເນື້ັຼອໃນເປັນເລືີ່ອງ ກຽູ່ ວກບັ ຊາດ ສາສະໜາ ແລະ ມະຫາກະສັດ. ໂດຍມີເລ່ີືອງໂຄງການແຊູ່ງນໍາ້ (ນໍ້າສັກສິດ) ເປັນເລອີື່ ງກູ່ຽວກັບຄວາມ ໝ້ັຼນຄົງຂອງຊາດ, ກາບມະຫາຊາດຄໍາຫຼວງ ເປັນເລ່ີືອງກູ່ຽວກັບຄວາມເຫືຼ້ັອມໃສສັດທາໃນພຸດທະສາສະໜາ, ເລ່ືີອງ ຍວນພາຍເປນັ ເລີື່ອງກ່ຽູ ວກັບການສັນລະເສນີ ຂອງມະຫາກະສັດ. ຮບູ ແບບນິຍົມໃນການແຕູ່ງເປັນກອນຮູ່າຍກັບໂຄງທ່ີເອີຼ້ັນວູ່າ“ເລ່ີືອງ”ບໍ່ມີການປະພັນເປັນເລືີ່ອງວັນນະກໍາທ່ີ ສາໍ ຄນັ ໃນສະໄໝນຼັ້ີແມູ່ນເລີອ່ື ງ “ພະລໍ” ທີ່ໄດຮ້ ບັ ການຍ້ອງຍໍຈາກສະໂມສອນວນັ ນະຄະດ.ີ ເປາົັ້ ໝາຍແມູ່ນແນໃສູ່ເພີ່ືອ 22

ສນັ ລະເສີນວິລະບູລດຸ , ເພ່ີືອສຶກສາອົບຮົມໃຫ້ປະຊາຊົນມີສິລະທໍາເພືີ່ອເຜີຍແຜູ່ເຊີດຊູສາສະໜາຮີດຄອງປະເພນີ ແລະ ການບນັ ເທິງ. 2.2. ສະໄໝອາຍຸດທະຍາຕອນກາງ (ພ.ສ. 2172-2231) ວັນນະຄະດີລາຊາການສມົ ເດັດພະນາລາຍມະຫາລາດ ເປນັ ຍຸກສາໍ ຄນັ ແຫູ່ງວນັ ນະຄະດີຕໍ່ຈາກນັນຼ້ ເວ້ັຼນ ຫວູ່າງ 44 ປີ ເພາະເຫດການບ້ານເມອື ງບປໍ່ ົກກະຕິ. ໃນສະໄໝນຼັີ້ມວີ ັນນະຄະດີທີ່ດເີ ດົັ່ນຫຼາຍເລື່ອີ ງເຊັົ່ນ ສະໝຸດໂຄຄໍາ ສບັ , ເສືອໂຄຄາໍ ສັບຂອງພະມະຫາລາຊະຄູ, ເລືີ່ອງຈິນດາມະນ,ີ ພົງສາວະດານສະບັບຫຼວງປະເສີດ ແລະ ອີ່ືນໆ ຂອງພະ ໂຫລາບໍດີ. ສະນຼັ້ນ, ຢູ່ໃນສະໄໝນຼັ້ີວັນນະຄະດີມີເນັຼ້ືອໃນເວົ້ັຼາເຖິງຊີວິດການເປັນຢູ່ຂະນົບທໍານຽມ, ຮີດຄອງປະເພນີ, ຄວາມເຊອີ່ື ຖື, ສາສະໜາ, ຄູາ່ ນຍິ ມົ ແລະ ວັດທະນາທໍາຕູ່າງໆ. ນອກຈາກນັຼ້ນຍງັ ໄດສ້ ັງລວມເອົາເນ້ຼອັື ໃນທາງປະຫວັ ດ ສາດ ແລະ ຊາດົກຕູ່າງໆເຂຼ້ັົາກັນເປັນເລີ່ືອງ. ຮູບແບບການປະດິດແຕູ່ງແມູ່ນມີຈໍານວນໜ້ອຍ ເປ້ົັາໝາຍໃນການແຕູ່ງ ແມູ່ນສນັ ລະເສີນກະສັດ, ຄວາມບັນເທິງ, ໃຊ້ເປັນປັ້ມແບບຮຽນ, ບົດພາກໜັງ ບົດແຮູ່ກອູ່ ມຊ້າງ, ສຶກສາອົບຮມົ ໃຫ້ ປະຊາຊົນ, ຂ້າລາຊະການເປັນຄົນດີມີຂະນົບທໍານຽມປະເພນີອັນດີງາມ, ສົ່ງເສີມສາສະໜາ ແລະ ສະແດງເຖິງຄວາມ ສາມາດຂອງນກັ ກະວ.ີ 2.3. ສະໄໝອາຍຸດທະຍາຕອນປາຍ (ພ.ສ. 2275-2310) ໄດ້ແກູ່ຍາວເຖິງ 35 ປີ ນັບຕັຼ້ງແຕູ່ ລາຊະການສົມເດັດພະເຈົຼ້ັາຢູຫົວບໍລົມໂກດຈົນເຖິງສະໄໝເສຍກຸງສີ ອາຍຸດທະຍາຄ້ັຼງທີ 2 ວັນນະຄະດີສະໄໝນັ້ີຼມີຫຼາຍເຊັ່ົນຄໍາຈາລຶກ, ແຜູ່ນສີລາໃນພະວິຫານພຸດໄຊຢາດວັດປ່າໂມກ, ໂຄງນິລາດເຈົັຼ້າຟ້າອາໄຟ, ບົດແຮູ່ເຮືອ, ບົດກອນທໍ່ໂຄງນິລາດ, ນັນໂທນັນທະສູດຄໍາຫຼວງ, ພະມະໄລຄໍາຫຼວງ, ໂຄງ ນລິ າດພະພດຸ ທະລາດ, ຈິນດາມະນີ ສະບັບພະເຈາ້ົັຼ ຢຫູ ົວບລໍ ົມໂກດແລະ ກົນລະບົດ ສີລິບນຸ ກິດເຫົ່າຼ ນ້ີັຼເປັນຕນ້ຼົັ . ແຕູ່ຈະ ຂຍໍ ົກບາງບົດກະວີເທົ່ານັ້ຼນເຊົ່ັນ:ໂຄງສະລໍພະພຸດໄສຍາຂອງສົມເດດັ ພະເຈັຼົ້າບໍລົມໂກດ ສະນ້ຼັນວັນນະຄະດີຢູ່ໃນສະໄໝ ນມ້ັຼີ ເີ ນ້ັຼືອໃນເວາົັ້ຼ ເຖງິ ສາສະໜາຊາດົກ, ບດົ ນິລາດ, ກອນເພງຍາວ ແລະ ບັນທກຶ ເຫດການ. ຮູບແບບການປະດິດແຕູ່ງມີຄວາມກ້າວໜ້າທຸກປະເພດເຊ່ັົນ ໂຄງ, ສານ, ກາບ, ກອນ ແລະ ກອນຮູ່າຍໂດຍ ສະເພາະແມູ່ນກາບກາບເປັນວັນນະຄະດີທ່ີດີເດ່ົັນກວູ່າໝູ່. ສູ່ວນກອນ ແລະ ບົດລະຄອນໄດ້ເປັນແບບຢ່າງໃຫ້ແກູ່ ວນັ ນະຄະດີໄລຍະຕ່ໍມາ. 3. ສະພາບວັນນະຄະດີຂຽນສະໄໝກຸງທົນບູລີ (ພ.ສ. 2310-2325) ຫຼັງຈາກກຸງສີອະຍຸດທະຍາເສຍເອກະລາດໃຫ້ແກູ່ພະມ້າ ໄດ້ມີຜົນກະທົບຕ່ໍວັນນະກໍາຂອງໄທຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ. ບາງວັນນະກໍາກໍໄດ້ຫາຍສາບສູນໄປໃນໄລຍະຕໍ່ມາ ພະເຈັຼົ້າກຸງທົນບູລີຈີິ່ງລຸກຂັຼຶ້ນຕໍ່ສູ້ ແລະ ສາມາດກອບກູ້ເອົາ ເອກະລາດຄືນມາຈາກພວກພະມ້າແລວ້ ສ້າງກງຸ ທນົ ບູລີເປນັ ລາຊະທານ.ີ ໃນເວລາອັນສນັຼ້ ໆນີຼັ້ສົມເດັດເຈຼົາັ້ ກຸງທົນບູລກີ ໍ ບໍ່ໄດປ້ ະລະດ້ານວນັ ນະກໍາເພີນ່ິ ໄດເ້ ອົາໃຈໃສຟນັ້ ຟູຄນື ໃໝູເ່ ຊິີງ່ ລວມມີຫຼາຍບົດກະວ,ີ ບົດເລື່ອີ ງ. ແຕູ່ຈະຂໍຍກົ ເຫັນເປັນ ບາງສູ່ວນເທ່ົານຼັ້ນເຊົັ່ນເລື່ີອງ “ລາມມະກຽນ” ຂອງສົມເດັດພະເຈົັ້ຼາກຸງທົນບູລີເວຼັົ້າລວມແລ້ວວັນນະຄະດີສະໄໝນີັຼ້ ແມນູ່ ການປບັ ປຸງເລື່ີອງທີ່ຂຽນໄວ້ແລ້ວຄນື ໃໝູມ່ ີປະມານ 6 ເລື່ີອງທີ່ໄດແ້ ຕູງ່ ເປນັ ຄໍາຮອ້ ຍກອງມີເນືອ້ັຼ ໃນເວ້ົັຼາເຖິງການ ສນັ ລະເສີນພະມະຫາກະສັດນິລາດສອນໃຈວນັ ນະກໍາສະໄໝນຼັ້ີມີລັກສະນະສືບຕວ່ໍ ດັ ທະນະທໍາທາງດ້ານວັນນະສິນຈາກ ສະໄໝອະຍຸດທະຍາ. ເປັ້ົາໝາຍຂຽນຂ້ຶຼັນມາເພ່ືີອສຶກສາອົບຮົມໃຫ້ຄົນມີນໍ້າໃຈຮັກຊາດມີຄວາມຊີ່ືສັດຍຸດຕິທໍາ ແລະ ຖະນຸຖະໜອມຕົນເອງ. ເນີື່ອງຈາກໄດຮ້ ບັ ອິດທພິ ນົ ຈາກສະໄໝອະຍຸດທະຍາ ຈງ່ີິ ເຮັດໃຫ້ຮູບແບບຂອງການຂຽນເປັນ ໂຄງ, ສານ, ກາບ ແລະ ກອນ. 23

4. ສະພາບວັນນະຄະດີຂຽນສະໄໝລັດຕະນະໂກສນິ (ພ.ສ. 2325-2468) ພະເຈັົ້ຼາກຸງທົນບູລີ ວິລະກະສັດໄທໄດ້ຕໍ່ສູ້ ແລະ ກອບກູ້ເອົາບາ້ ນເມືອງໄວໄ້ ດ້. ຫັຼງຈາກນ້ນັຼ ກໍໄດ້ຟ້ນັ ພູສາສະໜາ ແລະ ວັນນະຄະດີ. ຈົນມາຮອດສະໄໝລັດຕະນະໂກສິນເຊີ່ງິ ສະໄໝນັຼ້ີໄດແ້ ບູ່ງອອກເປັນສອງໄລຍະຄື ສະໄໝກູ່ອນໄດ້ ຮັບອດິ ທພິ ົນຈາກຕາເວນັ ຕກົ (ຕອນຕັົນ້ຼ ) ແລະ ສະໄໝຫຼັງຈາກໄດຮ້ ັບອິດທພິ ນົ ຈາກຊາວຕາເວັນຕົກ (ຕອນປາຍ). 4.1. ສະໄໝກູ່ອນໄດ້ຮັບອິດທພິ ົນຈາກຕາເວນັ ຕກົ ຕອນຕັົ້ນຼ (ພ.ສ. 2325-2394) ໄລຍະນຼີ້ັຖືວູ່າເປັນຂວັນໃຈຂອງວົງການວັນນະຄະດີເພາະວູ່າມະຫາກະສັດທຸກພະອົງເປັນນັກກະວີແລະມີ ຄວາມສນົ ໃຈຢາກສະໜັບສະໜູນວນັ ນະຄະດີ. ສະນັຼ້ນຈິ່ີງມີວັນນະຄະດີຕູ່າງໆເກີດຂ້ຶຼັນຢ່າງຫຼວງຫຼາຍເຊ່ົັນ: ພະພຸດທະ ຍອດຟ້າໄດປ້ ະດດິ ແຕູ່ງເພງຍາວຕໍ່ສກູ້ ບັ ພະມາ້ ທີ່ທູາ່ ດນິ ແດງ, ທາູ່ ນສນູ ທອນພູ່ພັດໄດຂ້ ຽນຄນື ເຫດການຄຼງັ້ ພະເຈົ້າັຼ ປະດຸ ງລາຊະການທີ 1 ມາເປັນເຄ້າັົຼ ໂຄງຂອງເນຼືອັ້ ໃນຕອນສຶກເກັ້າຼົ ທບັ ຂອງເລອືີ່ ງ“ພະອະໄພມະນ”ີ . ໝາຍຄວາມວູ່ານັບຕັຼ້ງແຕູ່ສະໄໝສົມເດັດພະພຸດທະຍອດຟ້າຈຸລາໂລກເຖິງສະໄໝສົມເດັດພະເຈຼົ້ັາເກຼົັ້າເຈ້ຼັົາເ ໜືອຫົວ (ພ.ສ. 2325-2411) ເປັນເວລາ 86 ປີໄດ້ມີນັກກະວີແລະວັນນະຄະດີທີ່ໂດູ່ງດັງຢ່າງຫຼວງຫຼາຍແຕູ່ຈະສະເ ໜີບາງສູ່ວນເທົ່ານ້ຼັນຄືສະໄໝພະພຸດທະຍອດຟ້າຈຸລາໂລກໄດ້ມີເລ່ີືອງລາມມະກຽນ, ອີເໜົາດາຫັຼງແລະເລ່ືີອງອີ່ືນໆ. ສະນຼັ້ນ, ວັນນະຄະດີຢູ່ໃນສະໄໝນັຼ້ີໄດ້ມີການຂະຫຍາຍຕົວຫຼາຍປະເພດເຊັ່ົນ:ນິລາດ, ການປະດິດແຕູ່ງກວ້າງຂວາງມີ ລັກສະນະກູ່ຽວຂ້ອງກັບສາສະໜາ, ການປະດິດແຕູ່ງແມູ່ນນິຍົມເປັນປະເພດວັນນະຄະດີຄໍາຮ້ອຍກອງຫຼາຍກວູ່າຮ້ອຍ ແກວ້ , ມີການພິມໜັງສືແລະເກດີ ມໜີ ັງສືພິມ. 5. ສະພາບວນັ ນະຄະດຂີ ຽນຫຼັງໄດ້ຮັບອິດທພິ ນົ ຈາກຊາວຕາເວັນຕົກພ.ສ. 2314ເປັນຕັຼນ້ົ ມາ ເລມີ່ ແຕູ່ລາຊະການຂອງສົມເດັດພະຈຸລະຈອມເກຼັ້ົາເຈາັ້ຼົ ຢູຫົວເປັນຕົຼັ້ນມາເຊ່ິງີ ເປັນໄລຍະວນັ ນະຄະດີໄດກ້ ້າວເຂົ້ຼັາ ສູ່ຍຸກໃໝູ່. ເນືີ່ອງຈາກວູ່າວັນນະກໍາຕາເວັນຕົກໄດ້ເຂັຼ້ົາມີບົດບາດສາໍ ຄນັ ເຮັດໃຫ້ວນັ ນະກໍາໄທມກີ ານປ່ຽນແປງຢ່າງຈະ ແຈ້ງເຊ່ັນົ ເກີດມນີ ະວະນຍິ າຍ, ເລີື່ອງສັ້ນຼ , ສາລະຄະດ,ີ ບົດລະຄອນເວາັົ້ຼ ແລະອືີ່ນໆອກີ ຢ່າງໜີງ່ຶ ການປະພັນຢູ່ໃນໄລຍະນີຼັ້ ມີຄວາມນິຍມົ ແຕງູ່ ແບບປະເພດຄໍາຮອ້ ຍແກວ້ ຫຼາຍຂຼຶ້ັນ. ກຫຸ ຼາບພັນລກິ ະມາເວ້ົຼັາວູ່າ“ອິດທິພົນຕາເວັນຕົກເລມີ່ ເຂ້ັຼົາສູ່ປະເທດໄທໃນລາຊະການທີ 4 ແຫູ່ງກຸງລັດຕະນະ ໂກສິນ”ແຕູ່ຢ່າງໃດກໍຕາມໃນລາຊະການນີ້ຼັຍັງບ່ໍທັນປ່ຽນແປງເນ່ີືອງຈາກວູ່າການພິມ, ການພົວພັນກັບຕູ່າງປະເທດ, ການຮຽນພາສາອັງກດິ ແລະປະເພດຄາໍ ຮ້ອຍແກ້ວເປັນທີ່ນິຍົມຫຼາຍຂຼຶ້ັນ. ວັນນະຄະດີເລ່ີມໄດ້ຮັບອດິ ທພິ ົນຈາກຕາເວັນ ຕົກໃນລາຊະການທີ 5 ເປັນຕົຼ້ັນມາສະໄໝນັ້ຼີມີນັກກະວີ, ນັກປະພັນແລະບົດເລີື່ອງທີ່ດີເດ່ົັນຢ່າງຫຼາຍເຊ່ັົນ: ຜູ້ທ່ີຖືຄັນ ທງຸ ນໍາໜ້າກູວ່ າໝນູ່ ັນ້ຼ ແມນູ່ ທູ່ານສູນທອນພູ່ທ່າູ ນເປນັ ຜທູ້ ່ີມີຜນົ ງານຫຼາຍຢ່າງແລະດເີ ດົ່ນັ ໄດອ້ ອກສູ່ສາຍຕາຂອງຜອູ້ ູາ່ ນ ໂດຍສະເພາະແມນູ່ ເລີ່ອື ງ“ຂຸນຊ້າງຂຸນແຜນ”ແລະເລືອີ່ ງ“ພະອະໄພມະນ”ີ . 6. ເນຼັ້ືອໃນຄວາມໝາຍ ແລະ ຄນຸ ຄູາ່ ຂອງວນັ ນະຄະດີ ວັນນະຄະດີເປັນບູ່ອນເຕັຼົ້າໂຮມຄວາມຮູ້ສຶກນຶກຄິດ, ຄວາມຮອບຮູ້, ຄວາມສະຫຼາດ ແລະ ສະຕິປັນຍາອັນ ເລກິ ເຊີິງ່ ສະນຼັ້ນ, ຄົນທີ່ອາູ່ ນວນັ ນະຄະດກີ ຈໍ ະໄດ້ຮບັ ຫຼື ຖູາ່ ຍທອດຄວາມສະຫາຼ ດຮອບຮູໄ້ ວ້ດ້ວຍ. ຄຸນຄູ່າຂອງວັນນະຄະດີມີຄື:ຄຸນຄູ່າທາງດ້ານສິນທໍາ, ຄຸນຄູ່າທາງດ້ານປັນຍາ, ຄຸນຄູ່າທາງດ້ານວັດທະນະທໍາ, ຄນຸ ຄູ່າທາງດາ້ ນປະຫວັດສາດ, ຄຸນຄ່າູ ທາງດາ້ ນຈນິ ຕະນາການ, ຄນຸ ຄ່າູ ທາງວຈິ າລະນະຍານ. 24

ສະນັ້ນຼ , ຄຸນຄູ່າຂອງວັນນະຄະດແີ ມູນ່ ພາໃຫ້ມີຄວາມຮູ້ ແລະ ຄວາມເຂ້ັຼາົ ໃຈກຽູ່ ວກັບວັນນະຄະດ,ີ ພາໃຫມ້ ີ ຄວາມເຂຼ້ົັາໃຈຕນົ ເອງ ແລະ ຜູ້ອນີື່ , ສາມາດທໍາຕົວໃຫ້ເປັນສຸກ ແລະ ຢ່ລູ ອດໃນສງັ ຄົມ, ຮ້ໝູ ູນໃຊວ້ ັນນະຄະດີ ເປັນເຄື່ີອງມື ຫືຼ ເປັນຕົວຢ່າງໃນການດໍາເນີນຊີວິດເຊົ່ັນ: ຮູ້ນໍາໃຊ້ຖ້ອຍຄໍາພາສາຫຼາຍຂຶຼັນ້ , ຮູ້ນໍາໃຊ້ສໍານວນພາສາອັນ ຈະຊວູ່ ຍໃຫເ້ ວົາັຼ້ ຫຼື ຂຽນໄດຢ້ າ່ ງຄອູ່ ງແຄວ້ , ພາໃຫມ້ ີຄວາມເພີດເພນີ . 7. ການຂະຫຍາຍຕົວຂອງວັນນະຄະດີ ປະຊາຊົນເຮົາກັບຊາດອື່ີນອື່ີນໆກໍຍູ່ອມມີການພົວພັນໄປມາຫາສູ່ກັນເພີື່ອແລກປ່ຽນເຄ່ີືອງໃຊ້ຂອງສອຍຕະຫຼອດ ເຖິງວັດທະນະທໍາຄວາມຮູ້ສຶກນຶກຄິດນໍາກັນ. ສະນ້ຼັນ, ຈ່ິີງພາໃຫ້ມີຜົນສະທ້ອນດ້ານວັດທະນະທໍາ, ຮີດຄອງປະເພນີ, ວັດທະນະທໍາ ສິລະປະກາໍ ເຊ່ງີິ ກັນ ແລະ ກນັ . ຜົນສະທອ້ ນດ້ານວັນນະຄະດີສລິ ະປະກາໍ ລະຫວາູ່ ງປະເທດຕາູ່ ງໆຕິດພັນກບັ ຜນົ ສະທອ້ ນດາ້ ນການເຊີ່ືອຖສື າສະໜາ , ຄວາມໃກ້ຄຽງກັບຮີດຄອງປະເພນີເຊີິ່ງສະແດງອອກຢ່າງຈະແຈ້ງຢູ່ບູ່ອນວູ່າ ແຕູ່ລະປະເທດກໍລ້ວນແຕູ່ມີວັນນະຄະດີ ພຼ້ັືນເມືອງທີ່ມີເນັຼ້ືອໃນຄ້າຍຄືກັນເຊ່ັົນ: ເລີ່ືອງກູ່ຽວກັບກໍ່າພ້າກໍາພອຍ, ເລ່ີືອງ ຄົນສະຫຼາດກັບຄົນໂລູ່, ເລີ່ືອງຕະຫຼົກ ສຽດສີຕູ່າງໆ. ສະນັ້ຼນ, ຈິີ່ງເຫັນສົມຄວນວູ່າ ການຊອກຮູ້ວັນນະຄະດີຂອງປະເທດເພ່ີືອນມິດຜູ້ໃກ້ຊິດກັບພວກເຮົາກໍ ເປນັ ໜ້າສນົ ໃຈເພອື່ີ ຈະມີຄວາມຮຄູ້ ວາມເຂົຼ້ັາໃຈເຖິງຊວີ ິດ, ແນວຄດິ ຈດິ ໃຈ ແລະ ຄວາມເປນັ ມາຂອງແຕູ່ລະຊນົ ຊາດ. ເມ່ີືອມີຄວາມຮູ້ ແລະ ຄວາມເຂົຼັ້າໃຈກູ່ຽວກັບປະເທດ, ວັດທະນະທໍາ, ວັນນະຄະດີ ແລະ ສິລະປະກໍາຂອງປະເທດ ເພີ່ືອນມິດແລ້ວຈະເຫັນວູ່າປະເທດເຮົາ, ວັດທະນະທໍາເຮົາກໍຄືວັນນະຄະດີ ແລະ ສິລະປະກໍາຂອງເຮົາກໍເປັນພາກສູ່ວນ ໜງຶີ່ ທ່ີຕິດພນັ ກັບການເຕບີ ໃຫຍູຂ່ ະຫຍາຍຕົວຂອງວັດທະນະທາໍ ກຄໍ ືວັນນະຄະດີ ແລະ ສລິ ະປະຂອງໂລກ. 25

ບດົ ທ3ີ ບດົ ເລອື່ີ ງ“ລລິ ດິ ພະລ”ໍ 1. ປະຫວັດຄວາມເປັນມາແລະ ລກັ ສະນະຂອງເລ່ອີື ງ 1.1. ທ່ີມາຂອງເລອ່ືີ ງ“ລິລິດພະລ”ໍ ເລີື່ ອ ງ “ລິ ລິ ດ ພ ະລໍ ”ແ ຕູ່ ງ ຂັ້ຼຶ ນ ຈ າ ກ ນິ ທ າ ນ ພື້ຼັ ນ ເມື ອ ງ ຂ ອ ງ ລ້ າ ນ ນ າ ໄ ທ ໂດ ຍ ພິ ຈ າ ລ ະ ນ າ ຈ າ ກ ພູ ມ ສ າ ດ , ວດັ ທະນະທໍາ, ປະເພນີຕະຫຼອດເຖິງສັບພາສາສາໍ ນວນຢູ່ໃນເລ່ີືອງທ່ີກຽູ່ ວກັບໄທພາກເໜືອທັງໝົດວັນນະຄະດີເລືີ່ອງນັ້ີຼ ຍັງມີບັນຫາກູຽ່ ວກບັ ຜແູ້ ຕູ່ງແລະສະໄໝທີ່ແຕູ່ງຈາກໜັງສື“ລິລິດພະລໍ”ສະບັບຈັດພິມໂດຍກະຊວງສຶກສາທິການພ.ສ. 2477ກູ່າວວູ່າເປັນໜັງສືທີ່ນັກປາດແຕູ່ງຂຶຼັ້ນຄາວພ.ສ. 1991-2076ແລະຜູ້ແຕູ່ງອາດເປັນສົມເດັດພະບໍລົມລາທິ ລາດທີ 3 ຫືຼສົມເດັດພະບລໍ ົມພະລາທິບດໍ ີທີ 2 ຫືຼສົມເດັດລາຊະພຸດທະກາງກຸນກໍໄດ້. ແຕູ່ກູ່ອນເຂົຼັ້າໃຈກັນວູ່າເປນັ ພະ ລາຊະນະນິພົນສົມເດັດພະນາລາຍມະຫາລາດໂດຍອາໄສໂຄງເລືີ່ອງໃນຕອນທ້າຍວູ່າ“ຈົບແລ້ວມະຫາລາດເຈຼົັ້ານິພົນ” ແລ້ວຊົງຄວາມເຫັນວູ່າເປັນພະນາລາຍມະຫາລາດ.ເບຼ້ັືອງນະຄອນໄດ້ສັນນິຖານວູ່າອາດຈະເປັນພະຍາແສນຫຼວງເຈັຼົ້າ ເມືອງຊຽງໃໝູ່ເພາະວູ່າມະຫາລາດເປັນຄໍາຮຽກຊີື່ເຈັົ້ຼາຄອງນະຄອນຊຽງໃໝູ່ເຊິີ່ງບໍ່ແມູ່ນໃຊ້ກັບກະສັດໄທໃນສະໄໝ ນຼນັ້ . ຄວາມເຊືີ່ອວູ່າ“ລິລິດພະລໍ”ແຕູ່ງຂຶຼ້ັນໃນສະໄໝພະນາລາຍມະຫາລາດຜູ້ແຕູ່ງຄືພະມະຫາລາຄູ. ທູ່ານພຸມກະວີ ສະໄໝລາຊະການທີ 3 ໄດ້ກູ່າວໄວ້ໃນເພງຍາວກໍມີຄວາມເຊ່ືີອຄືແນວນັຼ້ນບາງຄົນໃຫ້ຄວາມເຫັນວູ່າສົມເດັດພະນາ ລາຍມະຫາລາດແຕູ່ງເອງ. ຕໍ່ມາສົມເດັດກົມພະຍາດໍາລົງລາຊານຸພາບໄດ້ກ່າູ ວໄວ້ວູ່າ“ລລິ ິດພະລໍ”ອາດຈະແຕູ່ງກູ່ອນສະ ໄໝພະນາລາຍມະຫາລາດເພາະເປັນເລ່ືີອງເກົ່າ. ອີກປະການໜຶ່ີງຖ້າວັນນະຄະດີສະບັບນ້ຼີັຫາກຂຽນຂຼັ້ຶນໃນສະໄໝສົມ ເດັດພະນາລາຍມະຫາລາດທຸກສະບັບແມູ່ນມີຊີ່ືຜູ້ແຕູ່ງຢ່າງຄັກແນູ່. ຕໍ່ມາສາດສະດາຈານໝູ່ອມລາດຊະວົງສຸມົນຊາດ ສະຫັວດດີກນຸ ໄດສ້ ຶກສາຄົຼັນ້ ຄ້ວາກູ່ຽວກັບເລີື່ອງ“ລລິ ິດພະລໍ”ແລະໄດໃ້ ຫ້ຄໍາອະທິບາຍທປີ່ ະກອບດ້ວຍເຫດຜົນອນັ ໜ້າ ສົນໃຈຢາ່ ງຍ່ິີງໂດຍສະເພາະເລີື່ອງຜແູ້ ຕງູ່ ແລະໄລຍະເວລາທແ່ີ ຕູງ່ . ດ່ົັງຄາໍ ອະທິບາຍຊີຼ້ັແຈງ້ ບາງຂໍ້ຂອງໝອູ່ ມລາດຊະວງົ ສຸ ມົນຊາດສະຫວັດດີກຸນ“ເລີ່ືອງພະລໍເປັນເລື່ີອງທີ່ແຕູ່ງໃນສະໄໝກຸງສີອະຍຸດທະຍາຕອນຕ້ົັຼນເປັນເລື່ີອງສໍານວນເກົ່າລຸ້ນ ລາວຄາວດຽວກັບມະຫາລາດຄາໍ ຫວຼ ງໂດຍກາໍ ສວນສີປາກ, ຍວນພູ່າຍແລະທະວາທົດສະມາດ. ເນື້ັຼອເລືີ່ອງເປັນນິທານ ຂອງໄທບູຮານທາງພາກເໜືອແລະເຂັົຼ້າໃຈໄດ້ວູ່າເປັນເລ່ືີອງຈິງໂດຍອ້າງຫັຼກຖານໜັງສືໄທບູຮານລາຍລ້ານຊ້າງແລະ ພງົ ສາວະດານໂຍນົກກູ່າວວູ່າ: ພະລໍເປັນຄົນສະໄໝດຽວກັນ ກັບທ້າວຮຸູ່ງທ້າວເຈືອງ” (ສະບັບກົມສິລະປະກອນພ.ສ. 2485 ໜ້າ 324 ເລ່ອີື ງລາວຕາມລິລິດພະລເໍ ກີດຂນຼຶ້ັ ໃນສະໄໝໜງ່ຶີ ພ.ສ. 1616-1695). ຈຸດປະສົງຂອງການແຕູ່ງແມນູ່ ເພີື່ອຄວາມບັນເທີງຕາມພນູ ິພົນກູ່າວໄວ້ວູ່າຜູ້ແຕູ່ງໆເພືີ່ອຄວາມບັນເທີງເພອ່ີື ບໍາ ເລີທາ້ ວໃຫ້ຜມູ້ ບີ ນຸ , ອີກຢາ່ ງໜ່ີງຶ ທາ້ ວພິລາດນັກກະວີສັນນຖິ ານວູ່າສມົ ເດັດພະບລໍ ມົ ໄຕໂລກກະມາດ. 26

1.2. ລັກສະນະຂອງເລ່ືີອງ - ຮບູ ແບບແລະພາສາ ໃນດ້ານພາສາ“ລິລດິ ພະລໍ”ເປນັ ພາສາຖິ່ີນໄທທຸກພາກໃນການດໍາເນນີ ເລີອ່ື ງສະແດງວູ່າເຖິງຊ່ີືຜແູ້ ຕູ່ງຈະບ່ໍ ແນູ່ນອນກໍຕາມແຕູ່ກໍເຫັນໄດ້ວູ່າຜູ້ແຕູ່ງມີຄວາມຮູ້ດີພໍສົມຄວນໃນດ້ານພາສາໂດຍສະເພາະແມູ່ນພາສາທ້ອງຖ່ີິນຂອງ ໄທມີພາສາຖ່ິີນເໜືອຫຼາຍກູ່ວາໝູ່ທັງຜູ້ແຕູ່ງຍັງມີຄວາມສາມາດໃນດ້ານການປະພນັ ທີ່ດີຢ້ຽມ.ໃນວັນນະຄະດີເລື່ີອງນັ້ີຼ ໄດ້ສະແດງໃຫ້ເຫັນຄວາມພັດທະນາການຂອງພາສາໄດ້ເປັນຢ່າງດີ,ໃຊ້ພາສາສະແດງພາບພົດໄດ້ດີເຊັ່ົນຕອນທີ່ຂຽນ ເມືີ່ອພະລໍແລະພະເພື່ີອນ, ພະແພງຖືກລ້ອມແລະຖືກຂ້າຕາຍ. “ໄລູ່ຟອນຟັນແທງແວງວັດຕັດຫົວຂາດູມະຫວືມາທັງ ສາມງາມເງີື່ອນດົັ່ງລາຊະສີກະວີອາຍຸອົງອາດເກີດອໍານາດບໍ່ມີຢ້ານຍຼິ້ັມແຍ້ມຫົວຫິ້ັຼນພາງກາງກອນຮອນຮໍາຮົກນ້າວນິ ພົບສ່ໍາຫັຍບເຂົາຂັບກັນເຂຼົ້ັາຮົບຮອບດຸດຫອບຟາງຖອດໄຟເຂົາຢູ່ແຕູ່ໄກບ່ໍມີໃກ້ໄຮ້ໂສມຍິງສາມກະສັດບໍ່ເອົາດາບວັດ ກະຈັດກະຈາຍເຂາົ ເຂ້ັົຼາຫາຼ ຍເຫອືຼ ປ້ອງຈ່ີິງຢນຕ້ອງພະອງົ ສອງອານົງບ່ໍມີກົວເອາົ ຕົວອອກຮັບປນຢນຢູ່ກັບຈອມລາດເຂົາ ເລົັ່ງສາດສອນພິດຕິດສາມກະສັດສະພັງເລືອດຕົກລົ່ັງທົງລົຼ້ັມສາມພະອົງອີງກັນຫັນໜ້າຕ່ໍສັດຕູພິດດູດຈົນລືມິດສຼັ້ິນ ຊີວິດພ້ອມກັນຢນຢູ່ສັນບໍ່ມີຕາຍເຂົາທັງຫຼາຍກົວໄກຂູ່າວຂະຈອມໄປບ່ໍມີມິດເຖິງທ້າວພິສະນຸພອນພູທອນດູ່ວນສະ ເດັດມາເຫັນສອງທິດາສຸດສະຫວາດແລະພະບາດລໍດີລົບພະລໍເລືອດຕົກອາບທັງຕົວຢນຢູ່ກົວບ່ໍມີຕາຍກໍພາຍນ້ໍາເນ ດຈະໄຈ້ຮຽກລູກໄພ້ແລະເຂີຍຂວັນຮຽກສັນໃດກໍບໍ່ມີຂ້ອງຕ້ອງສັນໃດກໍບໍ່ມີຕີງຢນອີງກັນຢູ່ກະດ້າງເຈຼັ້ົາຊ້າງຮູ້ສະບັດ ວູ່າສາມກະສັດສະເຫີວຍກໍາກໍທໍາສັນບໍ່ມີໂກດວູ່າຂ້ານັກໂທດທັງຫຼາຍຕາຍຕາມກັນໜໍາໃຈແຕູ່ຜູ້ໃດກ້າສາມາດອາດ ອາສາລ້າງເຂົາໃຫ້ມາເອົາລາງວັນຜູ້ໃດອັນແກ້ວຫານຈະບໍານານໃຫ້ຮູ້ລັບເຮົາຈະໃຫ້ສັກເປັນຂຸນປຸນເປັນໝ່ືີນເປັນພັນ ເຂົາກໍຫາກັນບໍ່ມີຊ້າມາຖ້ວນບ່ໍຫຼໍ່ໄດ້ກໍໃຫ້ເອົາເຊືອກສວາມຄໍປໍສະບັດມັດສອກແລ້ວໃຫ້ເອົາຫອກຫ້ອຍຂາຕາສືຖ້ວນ ທຸກຄົນກໃໍ ຫ້ຟັນກັນຟັນຍວກດາບຈວບກ້ິຼງັ ເກືອກຕາຍສູ່ວນໝູ່ນາຍນຼັນ້ ກໍໃຫ້ຕົ້ັຼມໃຫ້ຄໍແຕູ່ຕຼົ້ັນຫຍ້ານັຼ້ນໃຫ້ແລບໍ່ແມູ່ນ ເຈ້ັຼາົ ລາດກໃໍ ຫ້ຂ້າໃຫ້ລະວາດລາກເອົາສບົ ກສໍ ະເດັດຍັງລູກໃຫ້ບໍ່ຮູ້ກີ່ໃຫ້ໂອລກູ ແກວ້ ກບັ ຕົນພເໍ່ ອຍີ ”. ໃນການສະແດງບ່ໍຄູ່ອຍສະແດງສາກພະເພື່ີອນ, ພະແພງຕາຍເນ່ີືອງຈາກເປັນສາກຫວາດສຽວເກີນໄປເຖິງ ວາູ່ ການອູ່ານເລືີ່ອງກໍນຶກເຫັນພາບທາລຸນຈິດໃຈຢ່າງຍ່ີິງແລ້ວສະແດງວາູ່ ຜູ້ແຕູ່ງໃຊ້ພາສາສະແດງໃຫ້ເຫັນພາບຢ່າງຊັດ ເຈນ. 2. ກຽູ່ ວກັບນັກປະພນັ ຮບູ ທີ 28 ລລິ ດິ ພະລໍ 27

ລິລິດພະລໍ ເປັນປະເພດບົດກະວີ ບ່ໍປະກົດໃຫ້ຮູ້ວູ່າແມູ່ນໃຜແຕູ່ງ ເຊີ່ິງນອນໃນນະວະນິຍາຍ, ຄວາມຍາວ 600 ບດົ ກະວ,ີ ໃນສະໄໝກງຸ ສອີ າຍດຸ ທະຍາ, ປີທີແ່ ຕູ່ງບໍ່ປະກົດໃຫເ້ ຫນັ . ລິລິດພະລໍໄດ້ຮັບການຍົກຍ້ອງຈາກວັນນະຄະດີເມືີ່ອ ພສ 2459 ໃຫ້ເປັນຍອດແກູ່ງບົດກະວີ. ສໍາລັບຜູ້ທີ່ແຕູ່ງ ແລະ ປີທ່ີແຕູ່ງນ້ັຼນບໍ່ປະກົດຫຼັກຖານໃຫ້ຮູ້ ຫຼື ຫັຼກຖານໃດໆທີ່ກູ່ຽວຂ້ອງ ແຕູ່ອາດອາໄສເນ້ັືຼອເລີ່ືອງທ່ີລະບຸເຖິງສົງຄາມ ລະຫວູ່າງໄທ ແລະ ຊຽງໃໝູ່ມາເປັນຈຸດອ້າງອີງ ເຊິີ່ງແຕູ່ກູ່ອນນັ້ຼນເຊີື່ອວູ່າ ໜ້າຈະແຕູ່ງຂ້ຼັຶນໃນສະໄໝສົມເດັດພະນາ ລາຍມະຫາລາດ (ພສ 2199-2231) ແຕູ່ບໍ່ປະກົດຫຼັກຖານຊັດເຈນ ແລະ ເປັນທ່ີຖົກຖຽງກັນມາທຸກມ້ຼືັນີັ້ຼ. ນັກ ວິຈານວັນນະຄດີສວູ່ ນໃຫຍູ່ຈະລົງຄວາມເຫັນວູ່າ ລິລດິ ພະລໍ ແຕງູ່ ຂຶນໃນສະໄໝອາຍດຸ ທະຍາ ແລະ ເຊ່ືີອວູ່າເປນັ ໄປໄດ້ ທີ່ຈະແຕູ່ງກູ່ອນສະໄໝສົມເດັດພະນາລາຍ ເນ່ີືອງຈາກໜັງສືສອນກູ່ຽວກັບພາສາໄທ ຈິນດາມະນີ ທີ່ແຕູ່ງໂດຍ ພະໂຫຣາທິບໍດີ ໃນສະໄໝສົມເດດັ ພະນາລາຍ ໄດຄ້ ດັ ເອົາໂຄງການແຕ່ງູ ກາບກອນຈາກລິລດິ ພະລ.ໍ ໃນຊູ່ວງຕອນຕຼົັ້ນນັບແຕູ່ລາຊະການສົມເດັດພະບົມໄຕໂລການາດ ເຊິ່ີງມັກແຕູ່ງລິລິດເປັນພື້ັຼນແບບ ເຊ່ົັນ ໂອງການແຊູ່ງນໍາ້ ພະພິພັດນະລັດຕະຍາ, ລລິ ດິ ເລອີ່ື ງຍວນພູ່າຍ ແລະ ລິລິດເລີ່ືອງພະລເໍ ປນັ ຕົວຢາ່ ງກູ່ຽວກັບສໍານວນໃນ ຊູ່ວງເວລາກັນທັງ 3 ເລ່ີືອງ ແຕູ່ ກະວີນິພົນຕອນກາງ ແລະ ຕອນປາຍກຸງສີອາຍຸດທະຍາບ່ໍປະກົດມີການແຕູ່ງລິລິດ ເລ່ືີອງທ່ີກູ່ຽວຂ້ອງ ດ່ົັງນຼັ້ນ, ຈ່ີິງມີຫັຼກຖານເຊ່ືີອວູ່າ ລິລິດພະລໍ ເປັນວັນນະຄະດີທີ່ແຕູ່ງໃນກຸງສີອາຍຸດທະຍາຕອນຕັ້ຼົນ ໃນລະຫວູາ່ ງ ພສ 1991-2026 ແຕູ່ຍັງມບີ າງ 3. ບດົ ເລືອ່ີ ງ “ລລິ ດິ ພະລ”ໍ ເລ່ີ ມ ເລ່ືີ ອ ງ ກູ່ າ ວ ເຖິ ງ ເມື ອ ງ ສ ະ ຫຼ ວ ງ ມີ ເຈົັຼ້ າ ເມື ອ ງ ຊີື່ ແມນສະຫຼວງມພີ ັນລະຍາຊືີ່ນາງບຸນເຫອຼື , ມໂີ ອລດົ ຊື່ີ ພະລໍເຊີິ່ງມີຮູບຮູ່າງໜ້າຕາງາມເປັນພິເສດ. ທາງຕາ ເວັນຕົກຂອງເມືອງສະຫຼວງມີເມືອງທ່ີມີສັກສະເໝີ ກັນກັບເມືອງສະຫຼວງຊື່ີເມືອງສະຫຼອງເຈຼັ້ົາເມືອງຊີື່ ພິມພະສະພອນມີໂອລົດຊືີ່ທ້າວພິໄຊພິສະນຸກອນ. ທ້າວພິໄຊພິສະນຸກອນມີພັນລະຍາຊ່ີືດາຮາວະດີແລະ ມທີ ດິ າສອງນາງຄພື ະເພີອື່ ນ, ພະແພງ. ເມືອງສະຫຼວງ ແລະ ເມືອງສະຫຼວງສູ້ຮົບກັນ, ທ້າວ ແມນສະຮວງໄດ້ຂ້າທ້າວພິມພະສະພອນຕາຍເທິງຄໍ ຊ້າງ. ທ້າວພໄິ ຊ ພິສະນຸກອນໄດ້ນໍາພາສົບເຂ້ັຼົາເມອື ງ ແລະ ປິດປະຕູຮັກສາເມືອງໄວ້ ທ້າວແມນສະຮວງກໍ ຍົກທັບກັບນະຄອນ. ທ້າວພິໄຊ ພິສະນຸກອນຂັ້ຼຶນ ຄອງເມອື ງຕໍ່ຈາກພະບດິ າ. ຮບູ ທີ 29 ຮູບພາບພະເພີື່ອນ ແລະ ພະແພງ ພະລໍໄດ້ສົມລົດກັບນາງລັກສະນະວະດີ ແລະ ໄດ້ຄອງເມືອງສະຫຼວງເມື່ີອພະລາດຊະບິດາສຼິັ້ນພະຊົນ ຄວາມ ງາມຂອງພະລໍເປັນທີ່ຮູ້ຈັກ ແລະ ຊູ່າລືຈົນມີນັກສິລະປິນນໍາເອົາຄວາມງາມຂອງພະລໍໄປປະພັນເປັນບົດເພງທີ່ ສັນລະເສນີ ຄວາມງາມຂອງເພິີ່ນໄດ້ເຜີຍແຜສູ່ ່ເູ ມອື ງຕາູ່ ງໆໃຫ້ຮັບຊາບ. 28

ພະເພີື່ອນ, ພະແພງໄດຍ້ ິນກຫໍ ົຼງຮັກທ້ງັຼ ໆທີ່ບ່ໍເຫັນໜ້ າພະລໍມາກູ່ອນ ນາງລ່ີືນ, ນາງໂລຍເຊິີ່ງເປັນແມູ່ລ້ຽງ ຂອງພະເພ່ີືອນ, ພະແພງກໍອາສາຈະຈັດການໃຫ້ພະ ເພືີ່ອນ, ພະແພງສມົ ປາຖະໜາແລ້ວຈີິ່ງໃຫ້ຄົນສະໜິ ດ ທູ່ ຽ ວ ໄ ປ ຂັ ບ ລໍ າ ສັ ນ ລ ະເສີ ນ ຄ ວ າ ມ ງ າ ມ ຂ ອ ງ ພ ະ ເພືີ່ອນ, ພະແພງ ເມີື່ອພະລໍໄດ້ຊາບກເໍ ກີດຄວາມຮັກ ຕໍນ່ າງທັງສອງເຊ່ັົນດຽວກັນ. ນາງລ່ນືີ , ນາງໂລຍ ເມອີື່ ຮູ້ຂ່າູ ວວູ່າພະລໍກມໍ ີ ຄວາມຮັກມັກພະເພີ່ືອນ, ພະແພງຈິີ່ງດໍາເນີນການ ໃຫ້ໝໍເຮັດສະເໜູ່ເພ່ີອື ໃຫ້ພະລໍມາເມືອງສະຫຼອງ. ປູ່ ເຈັຼົ້າສະໝິງພາຍຫຼິງເຫັນວິນຍານທັງສາມພະອົງເຊີ່ິງ ໄດ້ສ້າງກໍາກັນມ າແຕູ່ປາງກູ່ອນຈ່ີິງຮັບປາກຈະ ຊູ່ວຍເຫືຼອ ແຕູ່ການເຮັດສະເໜູ່ຄ້ັຼງທໍາອິດບ່ໍສໍາເລັດ ເພາະວູ່າໝໍສິດທິໄຊທາງເມອື ງສະຫອຼ ງແກ້ໄດ້. ປູ່ເຈັາ້ຼົ ສະໝິງພາຍຈີ່ິງເຮັດສະເໜູ່ໃໝູ່ຢ່າງເລິກແລບຊັບຊ້ອນຈົນໝໍເມືອງສະຫຼວງແກ້ບໍໄ່ ດ້ ພະລໍເກີດຄວາມ ຄົ່ັງໄຄ້ຫຼົງຮັກພະເພ່ີືອນ, ພະແພງຢ່າງແຮງຈົນທົນຢູ່ໃນເມືອງບ່ໍໄດ້ຈິີ່ງຂໍອະນຸຍາດນາງບຸນເຫຼືອເຊ່ີິງເປັນມານດາອອກ ເດນີ ທາງ. ນ າ ງ ບຸ ນ ເຫືຼ ອ ບ່ໍ ອ າ ດ ຫ້ າ ມ ຈິ ດ ໃ ຈ ຂ ອ ງ ພ ະ ລໍ ໄ ດ້ ຈ່ິີ ງ ອະນຸຍາດໃຫ້ໄປ ພະລໍຍົກກອງທັບອອກຈາກເມືອງ ໄປເຖິງເມືອງສະຫຼອງກໍໃຫ້ກອງທັບກັບເມືອງ, ແບູ່ງ ທະຫ ານເອົາໄວ້ຮ້ອຍຄົນ, ພະລໍ ກັບທ້າວແກ້ວ, ທ້າວຂັວນ ເຊິງເປັນພໍ່ລ້ຽງເດີນທາງໄປເຖິງແມູ່ນໍ້າ ກາຫຼົງດ້ວຍຄວາມວິຕົກວູ່າຈະເຂຼັົ້າໄປໃນດິນແດນ ຂອງສັດຕູຈິງລອງສູ່ຽງນາໍ້ ເບ່ີງິ ມີລາງບອກວາູ່ ຈະໄດ້ຮບັ ອັນຕະລາຍ. ແຕູ່ດ້ວຍຄວາມພະຍາຍາມພະລໍຈິ່ີງໄດ້ ເດີນທາງຕໍ່ບໍ່ຍອມກັບໃຫ້ທ້າວແກ້ວ, ທ້າວຂັວນເຂົັຼ້າ ໄປເບິີ່ງເຫດການໃນເມືອງແລ້ວມາລາຍງານຕົວທີ່ພັກ ສວູ່ ນຕວົ . 29

ປູ່ເຈຼ້ົັາສະໝິງພາຍຊາບວູ່າ ພະລໍເດີນທາງມາແລ້ວຈິີ່ງສົ່ງ ໄກູ່ລ້ໍ ພະລໍກັບທ້າວແກ້ວ, ທ້າວຂັວນຕາມໄກູ່ໄປຈົນ ຫົຼງເຂດໝູ່ບ້ານ. ແລ້ວກໍຊູ່ອນຕົວຢູ່ສວນແຫູ່ງໜຶ່ີງໃກ້ ກັບສວນຂອງພະເພ່ີືອນ, ພະແພງ ພະລໍໄດ້ປອມຕົວ ເປັນພາມຊືີ່ເຈາ້ຼົັ ສີເກດ, ທ້າວແກວ້ , ທ້າວຂວັ ນກປໍ ່ຽນຊ່ີື ເປັນທ້າວຮັດ, ທ້າວຮາມໃນນາມນັກທູ່ອງທູ່ຽວຕູ່າງ ເມືອງ. ທ້າວແກ້ວ, ທ້າວຂັວນໄດ້ຜູກມິດກັບຊາວ ເມືອງຈໍານວນໜີຶ່ງ ເພີ່ືອໃຫ້ພະລໍໄດ້ຮັບຄວາມສະດວກ ສະບາຍແລ້ວກໍໄດ້ເຂົຼ້ັາໄປພັກໃນສວນຂອງພະເພ່ີືອນ, ພະແພງ, ນາງລ່ີືນ, ນາງໂລຍອອກມາສວນກໍພົບພະລໍ ແລະ ທ້າວແກ້ວ. ທ້າວຂັວນ ທັງສອງຝ່າຍລະຫວູ່າງຜູ້ ເປັນພໍ່ລ້ຽງ ແລະ ແມູ່ລ້ຽງກໍຂັນອາສາເປັນພໍ່ສີ່ື ແລະ ແມູ່ສືີ່ໃຫ້ແກູ່ພະລໍ ຈາກນ້ຼັນກໍໃຫ້ທັງສອງລະຫວູ່າງພະລໍ ແລະ ພະເພ່ືີອນ, ພະແພງໄດ້ພົບກັນ. ຂະນັ້ຼນກໍໄດ້ເຊີື່ອງ ພະລໍເອົາໄວທ້ ປີ່ ະທບັ ຂອງພະເພອື່ີ ນ, ພະແພງ. ຈາກນັຼ້ນ, ພະລໍກໍໄດ້ລັກລອບເຂົັຼ້າໄປນອນນໍາພະ ເພ່ີືອນ, ພະແພງເປັນເວລາເຄ່ິີງເດືອນແລ້ວຄວາມລັບ ຖືກເປິດເຜີຍ. ເລື່ີອງລາວດ່ັົງກູ່າວກໍໄດ້ໄປເຖິງທ້າວ ພິໄຊ ພິສະນຸກອນ ແລ້ວທ້າວກໍໄດ້ສືບຮູ້ເລີື່ອງລາວ ດົັ່ງກູ່າວ ແລະ ຮູ້ວູ່າແມູ່ນຄວາມຈິງຕາມທ່ີໄດ້ຊາບ ຂູ່າວ ເມ່ີືອທ້າວໄດ້ຮູ້ຄືແນວນຼັ້ນ, ທ້າວກໍມີຄວາມ ໂກດແຄ້ນຄິດວູ່າຈະຂ້າພະລໍ. ແຕູ່ໃນເມືີ່ອພົບກັບພະ ລໍຊໍ້າພັດບໍ່ກ້າຂ້າ ເພາະວູ່າໃຈອູ່ອນຍ້ອນຄວາມງາມ ຂອງພະລໍກົງກັນຂາ້ ມຊາ້ໍ ພດັ ເຫັນດີເຫັນພ້ອມສະໜັບ ສະໜູນກບັ ພະລໃໍ ຫ້ໄດສ້ ົມລົດກັບພະເພ່ືີອນ, ພະແພງ ຕາມເວລາອັນຄວນ. ແຕູ່ເຈັົຼ້າຍາູ່ ບໍ່ເຫັນດີຍ້ອນຄວາມ ແຄ້ນທ່ີລາດຊະບິດາຂອງພະລໍຂ້າສາມີຕົນຈ່ິີງໄດ້ນໍາ ເອົາທະຫານເຂຼັົ້າຈັບພະລໍໃນຕອນເດິກຂອງຄືນໜ່ຶີງ ພະລໍ, ພະເພ່ືີອນ, ພະແພງ, ທ້າວແກ້ວ, ທ້າວຂັວນ ແລະ ນາງລີື່ນ, ນາງໂລຍໄດ້ຕໍ່ສູ້ກັບທະຫານຈົນເສຍ ຊີວິດໝົດ. 30

ເມ່ືີອທ້າວພິໄຊ ພິສະນຸກອນຊາບເລື່ີອງກໍສັົ່ງຈັບທະຫານທ່ີກໍການໃນຄືນນ້ັຼນພ້ອມທັງເຈັ້ຼົາຍູ່າ ແລະ ລົງໂທດ ດວ້ ຍການປະຫານຊີວິດ (ເພາະວູ່າເຈ້ັົຼາຍູ່າບ່ໍແມນູ່ ແມູ່ແທຂ້ ອງຕົນເອງ) ແລ້ວກໍໄດຈ້ ັດພິທີຊາປະນະກິດສົບໃຫ້ທັງສາມ ພະອົງພອ້ ມທັງພໍລ່ ້ຽງ, ແມລູ່ ຽ້ ງແລວ້ ສົ່ງສາມະນະທູດພ້ອມດ້ວຍເຄອ່ີື ງບູຊາສບົ ເດີນທາງໄປຍັງເມອື ງສະຫຼອງເພືີ່ອຮູວ່ ມ ພະເພີງສົບ. ເມ່ີືອທ້າວພິໄຊ ພິສະນຸກອນ ຈັດການພິທີປະນະກິດສົບຮຽບຮ້ອຍແລ້ວກໍສ້າງຮູບປັ້ນບັນຈຸອັງຄານທັງ 31

ສາມພະອົງ ແລະ ພໍ່ລ້ຽງ, ແມູ່ລ້ຽງເອົາໄວ້ ຕັຼ້ງແຕູ່ນຼັ້ນມາເມືອງສະຫຼວງ ແລະ ເມືອງສະຫຼອງກໍກັບມາເປັນມິດໄມຕີຕໍ່ ກັນ. 4. ເນ້ອຼືັ ໃນຄວາມໝາຍ ເລ່ືອີ ງ“ລິລິດພະລໍ”ເວາົັ້ຼ ເຖິງຄວາມຮັກຕ້ອງຫ້າມຫືຼອະນຸພາບຂອງຄວາມຮກັ ທີ່ເຈົັ້າຼ ເມອື ງສອງເມືອງເຊີິ່ງເປັນສັດຕູ ກນັ ເກີດມີຄວາມຮັກຢ່າງຮຸນແຮງຕອ້ ງໃຊ້ຄວາມພະຍາຍາມທຸກວທິ ີທາງເພື່ີອຈະໃຫ້ຄວາມຮັກນັຼ້ນສົມຄວາມປາຖະໜ າ. ເມີື່ອໄດ້ຄວາມສົມຄວາມປາຖະໜາແລ້ວກໍປະສົບກັບຊະຕາກໍາຄືຄວາມຕາຍຄວາມຕາຍເກີດຂ້ັືຼນກໍເພາະວູ່າຄວາມ ຮັກນ້ຼັນເຮັດໃຫ້ເມືອງທັງສອງປ່ຽນຈາກການທີ່ເປັນສັດຕູກັນກັບມາເປັນມິດກັນ ແລະ ເວ້ົຼັາເຖິງຄວາມເຊີ່ືອທາງ ໄສຍະສາດແລະເວດມນົ ຄາຖາອນັ ເປັນອງົ ປະກອບຂອງຄວາມພະຍາຍາມທຕີ່ ້ອງການໃຫ້ຄວາມຮກັ ບັນລຸຜນົ . + ແນວຄິດທາງປັດຊະຍາ ເຖິງວູ່າລິລິດພະລໍເປັນເລີ່ືອງຄວາມຮັກເລີ່ືອງງົມງວາຍກໍຕາມແຕູ່ວັນນະຄະດີເລີ່ືອງນັຼີ້ມີຄວາມຄິດດ້ານສະຕິປັນຍາ ຊາວພດຸ ຢາ່ ງຫວຼ ງຫຼາຍຄໍາເວົ້າຼັ ຊົນທິລາດຖດັ ຢໄູ່ ດສ້ ຶກສາລລິ ດິ ພະລໍຕາມປັດຊະຍາຂອງຊາວພຸດແລະສະຫບຼຸ ວ່າູ : ກະວີຜູ້ແຕູ່ງເລ່ືີອງນັຼ້ີໄດຊ້ ີຼ້ັໃຫ້ເຫັນປັດຊະຍາຊີວິດອນັ ເລິກເຊິີ່ງຂອງມະນຸດໂດຍມີຄວາມເຊື່ີອແບບພາມຄວາມ ເຊີ່ອື ດ້ັຼງເດີມຂອງສງັ ຄົມເປັນອົງປະກອບ, ປັດຊະຍາຊວີ ິດໃນ“ລິລິດພະລໍ”ໂດຍມພີ ຸດທະສາສະໜາເປັນພຼັ້ນື ຖານປະກົດ ຢູ່ໃນເລື່ອີ ງຫຼາຍຕອນເຊັົ່ນໃນຄາໍ ໂຕຕ້ ອບລະຫວູາ່ ງພະລໍກັບນາງບຸນເຫືຼອ. ພະລໍ ເຖງິ ກໍາຈະຢູ່ໄດ້ ສນັ ໃດພະເອີຍ ນາງບຸນເຫອຼື ກໍາບ່ໍມີໃຜ ຂາ້ ຂາ້ ກສຸ ົນສົ່ງສະໜອງໄປ ເຖິງທີ່ສຸກນາ ບາບສ່ງົ ຈາໍ ຕົກຊາ້ ຊູວ່ ຍໄດສ້ ັນໃດ ຜໄີ ປເຖງິ ແລ້ວແລະ ເຖງິ ກາໍ ກໍດີ ຕົກນາລົກແສນສນັ ໝ່ີືນໄໝ້ ສະເຫີວຍສກຸ ໂສດສະເຫີວຍສັນ ເພາະຢກູ່ ດໍ ີ ບ່ຢໍ ູ່ເລຍີ ລາໄທ້ ທລິ າດແລ້ວຈກັ ໄປ ທາດຕອີ ົກໃຫ້ພ່າູ ງ ເມອື ນານ ຄາໍ ແມູ່ສອນສດຸ ສອນ ບ່ໍໄດ້ ຮອຍກໍາລາດສະຈກັ ຫອຼ ນ ຈັກລ່ໍພະເອີຍ ຮູ້ເທົ່າຮູ້ເວ້ັຼນໄວ້ ຄງ່ົັ ຄ້ມຸ ມວົ ເມາົ ຈາໍ ສິນບ່ໍຖ່ອູ ຍຖ້ວນ ເຈັດວນັ ລູກເອຍີ ຄົງັ່ ຄີທ່ ານຜນົ ປນັ ເທ່ົາຟ້າ ຂລໍ ກູ ມໃີ ຈທາໍ ຊາຍຊອບໃຈນາ ສດຸ ໃຈສຸດແມູ່ຫ້າມ ພທູ ອນ ສອນບ່ໍຟັງຄາໍ ສອນ ຈກັ ເຕຼົາັ້ ໜັກໃຈໜກັ ອາວອນ ທກຸ ໃຫຍູ່ຫຼວງນາ ແຕູ່ຢຕູ່ ັ້ຼງແຕູ່ເສ້ຼົັາ ໂຊກຮອ້ ນຫຼືສະເບຍີ . 32

ຄໍາທີ່ໃຊ້ໃນບົດສົນທະນາລະຫວູ່າງນາງບຸນເຫືຼອແລະພະລໍນັ້ຼນຈະປາກົດຄໍາກໍາ, ບາບ, ທຸກແລະສຸກຢູ່ຫຼາຍ ບູ່ອນ. ຄໍາເຫົຼ່ານຼີັ້ເປັນສັບທໍາມະດາທັງໝົດໃນສູ່ວນທີ່ກູ່ຽວຂ້ອງຂອງເລ່ືີອງກໍາໃນ“ລິລິດພະລໍ”ໄດ້ສະແດງປັດຊະຍາ ຊີວິດຂອງຕົວລະຄອນໄວ້ຢ່າງຊັດເຈນວູ່າກໍາ (ກໍາເວນ)ໄດ້ກໍານົດຊີວິດຂອງຕົວລະຄອນ, ການສະເຫີວຍກໍາຂອງຕົວ ລະຄອນຄືພະລໍ, ພະເພືີ່ອນ, ພະແພງ, ທ້າວແກ້ວ, ທ້າວຂວັນ, ນາງລືີ່ນ, ນາງໂລຍ, ເກີດຂັຶ້ຼນກັບການກະທໍາຂອງເຂົາ ເອງກໍາທເ່ີ ຈ້ັຼົາຢາກກະທໍາຕຄໍ່ ົນທັງ 7 ກໍມຜີ ນົ ຕໍ່ຕົວເຈົ້າຼັ . ພຸດທະປັນຍາຫຼືປັດຊະຍາ, ພຸດທະສາສະໜາຄືອະນິຈັງຄືຄວາມບໍ່ທູ່ຽງແທ້ແນູ່ນອນເຊີິ່ງເປັນສູ່ວນໜຶີ່ງຂອງ ອະນຈິ ັງທຸກຂງັ ອານດັ ຕາ, ພະລກໍ າູ່ ວກບັ ນາງລັດສະນະວາລີຕອນໜ່ຶງີ ວູ່າ: ສີງ່ິ ໃດໃນໂລກລວ້ ນ ອະນິຈງັ ຄງົ ແຕູ່ບາບບນຸ ຍງັ ທຽູ່ ງແທ້ ຄເື ງາົ ຕິດຕົວຕັງ ຕຶີ່ງແໜ້ນຢູໜາ້ ຕາມແຕູ່ບາບບນຸ ແລ ກໍເກັ້ຼືອຮກັ ສາ ໃນເລີ່ອື ງທຸກຂັງນັຼ້ນກະວີຜແູ້ ຕ່ງູ ເລີືອ່ ງພະລໍໄດສ້ ະແດງໃຫ້ເຫັນວູ່າທໍາມະຊາດຂອງຊີວິດເປັນທຸກປາຖະ ໜ າສ່ີິງໃດກໍເປັນທຸກ, ສົມຫວັງກໍເປັນທຸກ, ໝົດຫັວງກໍເປັນທຸກ, ແມູ່ນຕາຍໄປແລ້ວກໍເກີດເປັນທຸກແຕູ່ຜູ້ມີຊີວິດຢູ່ທຸກ ໃນເລອ່ີື ງນແຼີັ້ ມູ່ນຄຄື ວາມຕັນຫາທງັ ໝດົ . ແນວຄິດປັດຊະຍາໃນເລີື່ອງ“ລິລດິ ພະລ”ໍ ມີຄວາມສໍາຄນັ ທີ່ຜອູ້ ູ່ານຄວນພິຈາລະນາ, ບ່ຄໍ ວນເບີິ່ງແບບຜິວເຜີນ ວູ່າເປັນເລ່ີືອງຜິດສິນທໍາ, ບ່ໍຄວນນໍາມາສຶກສາການເບີິ່ງວັນນະຄະດີບໍ່ແມູ່ນຈະເບ່ິີງພຽງຄວາມສະໜຸກສະໜານຂອງ ເນ້ອັຼື ໃນເລີືອ່ ງເທົ່ານັຼນ້ ຄວນພຈິ າລະນາກະທຂູ້ ອງເລີື່ອງໃຫ້ເລິກເຊີ່ງິ ລິລິດພະລໍເປັນຕົວຢ່າງວນັ ນະຄະດີທ່ີທ້າທາຍຄວາມ ນຶກຄິດຂອງຜອູ້ ູາ່ ນເປນັ ຢ່າງດແີ ນວຄດິ ຂອງຜຂູ້ ຽນທີ່ນໍາມາສະເໜີໃນທນີ່ ເັ້ຼີ ປນັ ພຽງແນວທາງທີ່ເຮັດໃຫ້ນກັ ສກຶ ສາເຫັນ ໄດ້ຂອບເຂດວັນນະຄະດີມີຄວາມກວ້າງໄກພຽງໃດ, ຄວາມກວ້າງໄກນີຼ້ັນັກສຶກສາຄວນສະແຫວງຫາແນວທາງການ ສກຶ ສາ, ວິຈານດ້ວຍຕົນເອງໄດຢ້ າ່ ງເສລແີ ລະບໍມ່ ີເຫດຜົນ. 5. ຄນຸ ຄູ່າ ແລະ ສິລະປະການປະດດິ ແຕູງ່ 5.1. ດາ້ ນພາສາ ສຸພາພັນຈາລຸເທວິນໄດ້ວິເຄາະ“ລິລິດພະລໍ”ດ້ານພາສາວູ່າໄດ້ມີການສ້າງຄໍາໃໝູ່ເພ່ືີອຄວາມເໝາະສົມກັບ ບົດປະພັນເລ່ືີອງນ.້ີັຼ ມີການຫ້ັຼິນຄໍາ, ມີການຊາໍ້ ຄາໍ ເພີື່ອເຮັດໃຫເ້ ກີດເປນັ ພາສາທ່ມີ ່ວູ ນ, ເຮັດໃຫ້“ລລິ ິດພະລ”ໍ ເປັນທຕີ່ ິດ ຫູ, ຕິດປາກຂອງຜູ້ອູ່ານວັນນະຄະດີທ່ົວໆໄປ. ສິີ່ງໜຶີ່ງທີ່ໜ້າສົນໃຈໃນລິລິດພະລໍທີ່ກ່ໍໃຫ້ເກີດບັນຫາແກູ່ຜູ້ສຶກສາລຸ້ນ ຫຼັງຄືເລື່ີອງຂອງພາສາຖ່ີິນຕູ່າງໆທີ່ປາກົດໃນເລືີ່ອງກະວີໄດ້ນໍາເອົາພາສາຖິີ່ນທັງ 3 ຄືຖິີ່ນເໜືອ, ຖິີ່ນໃຕ້ແລະອີສານມາ ໃຊ້ໃນຂ້ໍຄວາມທີ່ຕ້ອງການນັບວູ່າຜູ້ແຕູ່ງມີຄວາມຮູ້ພໍສົມຄວນ. ພາບແລະຈິນຕະນາການທ່ີປາກົດໃນລິລິດພະລໍເປັນ ສູ່ວນໜຶີ່ງທ່ີກະວີໄດ້ໃຊ້ພາສາຢ່າງດີເຂ້ຼົັາໃນການປະພັນພາສາທີ່ມີຄວາມໝາຍຊູ່ວຍໃຫ້ຜູ້ອູ່ານເຫັນພາບແລະເກີດ ຄວາມຄດິ ຄອ້ ຍຕາມໄປນໍາອາລົມຂອງກະວີນັບວູ່າເປນັ ພາສາທີ່ດີຄວນແກູ່ການສກຶ ສາການໃຊ້ຖອ້ ຍຄາໍ ກະທັດຫດັ ເຊນ່ັົ ຕອນພະລໍສູ່ຽງນາ້ໍ . ມາກຈູ ະສຽູ່ ງນໍ້າ ມອງໄປປີຮນາ 33

ນໍາ້ ຊ່ີືກາຫງຼົ ໄຫຼ ສຽ້ ວແທ້ ຜວິ ກຈູ ະຄາໄຄ ບໍ່ລອດຄືນມາ ນ້າໍ ຈງົ ວຽນວົນແພ ລອດແທ້ຈົງໄຫຼ ຄໍາອະທິຖານທີ່ບັນຈຸໃນໂຄງນີັ້ຼຄົບຖ້ວນບັນລະຍາຍລັກສະນະຂອງແມູ່ນ້ໍາເຊິີ່ງໄດ້ໄຫຼສ້ຽວ(ແຮງ) ເຊ່ິີງ ວັນນະຄະດີເລື່ີອງອນືີ່ ໆບ່ໍສາມາດບນັ ລະຍາຍໄດຄ້ ົບຖວ້ ນຄືແນວນ.້ັຼີ ເມືີອ່ ວາງພະໂອດນ້ໍາ ວຽນວົນຢູ່ນາ ເຫັນແຕູ່ຕາແດງກົນ ເລອື ດຍອ້ ມ ລໄື ທລະທົດທນົ ທຸກໃຫຍູ່ຫວຼ ງນາ ຖະນດັ ດົ່ງັ ໄມ້ຮົ້ວັຼ ອອ້ ມ ທາູ່ ວທ້າວທັບຊວງ ສະແດງໃຫ້ເຫນັ ເຖງິ ຜົນການສູ່ຽງນ້ໍາແລະຄວາມຮູ້ສຶກຂອງພະລຢໍ ່າງຊັດເຈນໃນໂຄງພຽງບາດດຽວ. 5.2. ດ້ານສັງຄມົ ແລະ ວັດທະນະທໍາ ການພນັ ລະນາຊວີ ິດການເປັນຢູ່ແລະສະພາບແວດລອ້ ມໃນພະລາຊະສາໍ ນັກຂອງພະລ,ໍ ພະເພີ່ອື ນແລະພະແພງ. ສະທ້ອນໃຫ້ເຫັນພາບຂອງຜູ້ປົກຄອງນະຄອນໃນຕັ້ົຼນສະຕະວັດທີ 21 ເປັນຢ່າງດີປະເພນີບາງຢ່າງເຊົ່ັນການສະແດງ ຄວາມຈົງຮັກພັກດີດ້ວຍການແກະມວຍຜົມແລະເອົາຜົມເຊັດຕີນຂອງຜູ້ທີ່ຕົນນັບຖື (ຜົວ) ດ່ົັງນາງລັດສະນະວະດີກະ ທໍາຕໍ່ພະລໍຕອນຈະເດີນທາງອອກຈາກເມືອງເຊິີ່ງຈະເປັນອີກວິທີໜ່ີຶງທີ່ຜູ້ຍ່ິີງຊາວເໜືອປະຕິບັດກັນມາດ່ົັງໂຄງທີ່ກູ່າວ ວູ່າ: ສຸດທານສຸດທດັ ທາ້ ວ ສຸດຂຸນ ຊງົ ໂຊກພັກຊົບຊຸນ ຮ່ໍາໄຮ ເໜືອບາດສຄຸ ນົ ຂນຸ ຄວນຄາໍ່ ໄປນາ ສະຫຍາຍເກດເຊັດບາດໄທ້ ທີລາດໄວ້ເປັນສະເຫຼີມ ປະເພນີທີ່ເຫັນໄດ້ຊັດເຈນອີກຢ່າງໜືີ່ງໃນເລືີ່ອງ“ລິລິດພະລໍ”ປະເພນີບັນຈຸສົບສາມກະສັດຄືພະລໍ, ພະເພື່ີອນ ແ ລ ະພ ະແ ພ ງ ໄ ວ້ ໃ ນ ໂລ ງ ຄໍ າ ແ ທ ນ ທ່ີ ຈ ະບັ ນ ຈຸ ໄວ້ ໃ ນ ໂ ບ ດ ເຊ່ັົ ນ ສ ະໄ ໝ ອ ະຍຸ ດ ທ ະຍ າ ຕ ອ ນ ປ າ ຍ ຈົ ນ ເຖິ ງ ປັ ດ ຈຸ ບັ ນ . ນອກຈາກນັຼີ້“ລິລິດພະລໍ”ຍັງໃຫ້ຄວາມຮູ້ດ້ານອ່ືີນໆອີກເຊົັ່ນທໍາມະທີ່ເປັນຂ້ໍປະຕິບັດສໍາລັບຜູ້ທີ່ເປັນກະສັດດັົ່ງນາງບຸນ ເຫືຼອໃຫ້ໂອວາດແກູ່ພະລໍຕອນພະລໍລາໄປຫາພະເພ່ືີອນ, ພະແພງ. ຄວາມຮູ້ດ້ານຄວາມເຊ່ີືອໃນເລີື່ອງໄສຍະສາດຕາູ່ ງໆ ເຊ່ີິງມີອດິ ທິພນົ ຕໍຄ່ ວາມນກຶ ຄິດຂອງຄນົ ໄທບູຮານຕົວຢາ່ ງເລື່ີອງ“ສະເໜູ່”. 5.3. ຄຸນຄາູ່ ທາງອາລມົ “ລິລິດພະລໍ”ໃຫ້ຄຸນຄູ່າທາງດ້ານອາລົມທ່ີເປັນພັື້ຼນຖານຂອງອາລົມມະນຸດໂດຍທ່ົວໄປເຊີິ່ງຍົກເອົາບົດ ວັນນະຄະດີໄທມາກາູ່ ວມີດ່ັົງນ:້ີັຼ ກ. ເສົາວອນຈະດີ ເປັນບົດຊົມຄວາມງາມຂອງຕົວລະຄອນທໍາມະຊາດທົ່ວໄປໃນເລີື່ອງ“ລິລິດພະລໍ”ກູ່າວເຖິງຄວາມງາມ ໄວ້ວາູ່ : ຮອຍຮບູ ອິນຍາດຟາ້ ມາອາ້ ອງົ ໃນຫ້ຼາ 34

ແຫ່ງຼູ ໃຫ້ຄນົ ຊົມ ແລຫືຼ ພະອງົ ອົມກອູ່ ງແກ້ມ ແອວອູອ່ ນອລໍ ະຊອນ ຖ້ວນແຫ່ງູຼ ເຈ້າຼັົ ງາມບາລາມີ ໂສມພະຈນົ ສາມແຜູ່ນແພ້ ງາມເລດີ ງາມລວ້ ນແລ ຮູບຕ້ອງຕິດໃຈ ບາລາມີ ລຄື ະຈອນໃນແຫຼູງ່ ຫາ້ຼ ທກຸ ທົ່ວຄນົ ທ່ຽູ ວຄາ້ ເລົາ່ ລວ້ ນຍໍໂສມ ທູາ່ ນແລ ຫຼບື ົດຊມົ ໂສມພະເພືີອ່ ນ, ພະແພງທກີ່ າູ່ ວໄວ້ວູ່າ: ໂສມສອງເໜອື ນຢາດຟາ້ ລົງດນິ ງາມເງີື່ອນອກັ ສອນອິນ ສູ່ຫາ້ຼ ຢ່າຄດິ ກະຢໍາຖະຫວນິ ເຖງິ ຢາດແລນາ ຊົມຍະແຍ້ມທ່ົວໜາ້ ໜທໍ່ າ້ ວມີບຸນ ຂ. ນາລີປາໂມດ ເປັນບົດກ້ຽວຫືຼບົດໂອລົມທ່ີສະແດງເຖິງຄວາມຮັກໄຄູ່ໃນ“ລິລິດພະລໍ”ປະກົດມີຫຼາຍຕອນເຊັ່ົນຕອນພະລໍ ກູ່າວກບັ ພະເພອ່ືີ ນ, ພະແພງວ່າູ : ພພີ່ ົບນ້ອງແຕູ່ພຽງ ຍາມດຽວ ຄືເຊືອກຜະສມົ ສາມກຽວ ແຝດຝັ້ນ ດັງົ່ ຄຈື ະພະລັງຫຽຼ ວ ຄືນຈາກຮຽນມາ ເຈ້າຼົັ ຈາກຮຽນຈະກຼັນ້ ສະຫວາດກຼັນ້ ໃຈຕາຍ ຫບືຼ ໍ່ເປັນໃດເຈ້ັົາຼ ພີ່ ຢ່າແຄນ ຮກັ ແມູ່ສດຸ ດນິ ແດນ ກູວ່ າຟາ້ ຮຽມສະຫງວນພະນຸແສນ ສະຫຼຽວຍ່ງິີ ຕົວນາ ຍາມໜຶີ່ງບ່ໍເຫນັ ໜ້າ ອ່ອູ ນທ້າວຮຽມຕາຍ ຄ. ພິໂລດວາທງັ ພໂິ ລດວາຫັງໄດ້ແກູ່ບດົ ແຄນ້ ຫຼືສະແດງຄວາມແຄ້ນປະກດົ ຢູໃ່ ນ“ລິລິດພະລ”ໍ ຫຼາຍຕອນເຊນັົ່ ວູາ່ ນາງລດັ ສະ ນະວະດີເວາັຼົ້ ດວ້ ຍຄວາມນ້ອຍໃຈວ່າູ : ພະໄປແມູ່ນພະໄດ້ ສມົ ສອງ ໃຈຈະຄວນຄົມຄອງ ຄອບເກັຼົາ້ ຢາ່ ຄິດຢາ່ ຈງົ່ ປອງ ສອງປ່ອຍມາຫຼື ສອງຈກັ ປອງໂລມເຫ້ຼັາົ ຢ່ວູ າ້ ວັງຂັງ ຫຕືຼ ອນເຈົ້ັຼາຢາ່ ສະແຫງຼ ເມືອງສະຫຼອງຊາບວູ່າພະລມໍ າຢູກ່ ບັ ພະເພີ່ືອນ, ພະແພງກໍສະແດງຄວາມແຄນ້ ວາູ່ ລູກໄພ້ລໃີ ຈສະກາດ ຂ້າພະລາດຊະບດິ າ ແລ້ວລອຍມາດູຖູກ ປະໝາດລກູ ຫຼານເຮາົ ຈະໃຫ້ເອາົ ຈນົ ໄດ້ ຢ່າໄວ້ຊ້າດດັ ສະກອນ ເຮົາຈະໃຫ້ຜູ່ອນໃຫ້ຜນັ ເຮາົ ຈະໃຫ້ປນັ ໃຫ້ແລ ທກຸ ກະແບໜູ່ າໍ ໃຈ + ສະຫຼຸບ 35

1. ດາ້ ນເນືຼັອ້ ໃນ ເລືີ່ອງ“ລິລິດພະລໍ”ໄດ້ເປັນບົດຮຽນແລະເປັນຄະຕິເຕືອນໃຈໃຫ້ແກູ່ພວກເຮົາທຸກຄົນຢ່າງຫຼວງຫຼາຍຄືຄວາມ ຮັກຕ້ອງຫ້າມຫືຼອະນຸພາບຂອງຄວາມຮັກທ່ີພະຍາຍາມເຮັດທຸກວິທີທາງເພືີ່ອໃຫ້ຄວາມຮັກນັ້ຼນສົມປາຖະໜາແລ້ວກໍ ພົບກັບຊະຕາກາໍ ແຫງູ່ ຄວາມຕາຍຍອ້ ນຄວາມຕນັ ຫາທງັ ໝດົ . 2. ດ້ານສລິ ະປະການແຕູງ່ ຜູ້ແຕູ່ງໄດ້ໃຊ້ສັບພາສາທີ່ມີຄວາມມູ່ວນອອນຊອນຂອງຖ້ອຍຄໍາທ່ີເຕັມໄປດ້ວຍພາບບົດໃນການບັນຍາຍ ເນອ້ືຼັ ເລ່ືອີ ງທ່ີມີຫຼາກຫາຼ ຍອາລມົ ໂດຍສະເພາະແມູ່ນໃຊ້ພາສາທອ້ ງຖີ່ິນຂອງໄທ. ໝາຍເຫດ: ລິລດິ ມາຈາກ ລລິ ຕິ : - ຖາ້ ເປນັ ນາມ: ຄໍາປະພັນຊະນິດໜ່ີຶງທີໃ່ ຊ້ໂຄງ ແລະ ຮາູ່ ຍຕ່ໍສາໍ ຜັດກັນ. - ຖາ້ ເປນັ ຄໍາກາໍ ມະ: ສໍາຜັດຄໍາ. 36

ບດົ ທີ 4 ບດົ ເລອືີ່ ງ “ພະອະໄພມະນີ” 1. ປະຫວັດຄວາມເປັນມາແລະລັກສະນະຂອງເລອີ່ື ງ“ພະອະໄພມະນີ” ກ. ປະຫວັດຄວາມເປັນມາ ເລ່ີືອງ ພະອະໄພມະນີ ເປັນວັນນະຄະດີທ່ີດີເດັົ່ນເລີ່ືອງໜີ່ຶງຂອງໄທເຊີິ່ງເປັນຜົນງານທີ່ມີຊີ່ືສຽງຂອງນັກປະພັນ ສູນທອນ (ພູ່), ນັກປະພັນເອກແຫູ່ງກຸງລັດຕະນະໂກສິນທີ່ປະພັນຂ້ຶຼັນທ່ີມີລັກສະນະເປັນຄໍາກອນທ່ີມີຄວາມຍາວເຖິງ 94 ເຫຼັມ້ . ເຊງີິ່ ເລ່ີືອງ ພະອະໄພມະນີ ຈະມີຄວາມຍາວປະມານ 1.200 ໜ້າ ແລະ ໄລຍະເວລາໃນການແຕູ່ງແມູ່ນບ່ໍມີ ລຸບຸໄວ້ຢ່າງລະອຽດແຕູ່ຄາດຄະເນໄດ້ວູ່າ ສູນທອນ ພູ່ເລີ່ມແຕູ່ງປະມານ ພສ 2364-2366 ແລະ ແຕູ່ງໄປຫຍຸດໄປ ຕະຫອຼ ດໄລຍະສ້ຼີນັ ສຸດການແຕງູ່ ແມູນ່ ປະມານປີ ພສ 2388 ລວມເວລາຫຼາຍກວູ່າ 20 ປີ. ຂ. ລກັ ສະນະຂອງເລ່ອີື ງ“ພະອະໄພມະນີ” - ຮູບແບບ ສູນທອນພູ່ແຕູ່ງເລືີ່ອງ“ພະອະໄພນີ”ເປັນນິທານຄໍາສອນຮູບແບບຂອງການປະພັນເປັນກອນສຸພາບຫືຼກອນ ແບບທາໍ ມະດາມຄີ ວາມຍາວເຖງິ 4,500 ຕອນ. ລ້ວນແຕູ່ເປັນຄໍາກອນທີງ່ າູ່ ຍແຕູ່ມູ່ວນເຊ່ີງິ ລກັ ສະນະສະເພາະຂອງສູນ ທອນພູ່ເຊ່ົັນ ລັກສະນະຂອງຕົວລະຄອນ, ຄໍາເວ້ັຼົາຂອງຕົວລະຄອນ, ສາກຕູ່າງໆຕະຫຼອດເຖິງການພັນລະນາຄວາມ ຮູ້ສກຶ ນຶກຄິດ ແລະ ອາລມົ ຈດິ ຂອງຕົວລະຄອນ. - ການດໍາເນີນເລີື່ອງ ເລືີ່ອງ “ພະອະໄພມະນີ”ເປັນເລ່ີືອງທີ່ຜູ້ແຕູ່ງປັ້ນແຕູ່ງມາເອງບໍ່ໄດ້ເອົາມາຈາກນິທານເລີ່ືອງໃດເລີື່ອງໜ່ຶີງແຕູ່ ເນ້ືຼັອໃນກໍຄືກັບນິທານທົ່ວໄປທ່ີຜູ້ຄົນສະໄໝນັ້ຼນນິຍົມຄື ຕົວລະຄອນເອກຕ້ອງເປັນເຊ້ັຼືອກະສັດໄປຮຽນວິຊາຢູ່ຕູ່າງ ເມືອງ. ເມີ່ືອຮຽນຈົບແລ້ວກໍກັບມາ ແລະ ມີການພະຈົນໄພຕູ່າງໆຕາມເສັຼ້ນທາງທີ່ເດີນກັບ ຫືຼ ບາງເທ່ີືອເມີື່ອກັບມາ ເຖິງບ້ານແລ້ວກໍຕ້ອງພັດພາກຈາກໄປດ້ວຍເຫດການອັນໃດອັນໜີ່ຶງ ຫືຼ ຖືກໄລູ່ອອກຈາກນອກເມືອງໄປພະຈົນໄພ ຊີວິດດ້ວຍວາດສະໜາ ແລະ ຄວາມສາມາດຂອງຕົນເອງ. ແລ້ວໃນທ່ີສຸດກໍຈະມີແຕູ່ສິີ່ງດີໆ ແລະ ຈົບລົງດ້ວຍ ຄວາມສຸກສມົ ຫວງັ . 2. ກູຽ່ ວກັບນັກປະພັນ ກ. ນັກປະພນັ ສູນທອນພູ່ ແລະ ຜນົ ງານການປະດິດແຕງູ່ ສນູ ທອນພເູ່ ປັນຜແູ້ ຕງູ່ ເຊ່ິີງມີນາມເດີມວູ່າ (ພ)ູ່ ແຕູ່ຊີ່ືທຕ່ີ ິດປາກຄົນທົ່ວໄປແມູ່ນສູນທອນພູ່ເຊິ່ງີ ເປັນນກັ ກະວີ ເອກໃນລາຊະການທີ 2 ແຫູ່ງກງຸ ລດັ ຕະນະໂກສິນທູ່ານໄດ້ຮບັ ສົມຍານາມວູ່າ“ບດິ າແຫູ່ງກອນສພຸ າບ”ສນູ ທອນພເູ່ ກີດ ຢູ່ຝ່ັງທົນບູລີບໍລິເວນພະລາຊະວັງຫຼວງ. ເມືີ່ອວັນທີ 26 ມີຖຸນາ (ພ.ສ. 1786) ກົງກັບວັນຈັນເດືອນ 8 ຂັຼ້ຶນ 1ຄໍ່າປີ ມະແມ (ພ.ສ. 2329) ບໍ່ມີໃຜຮູ້ຊີ່ືບິດາມານດາຂອງສູນທອນພູ່ຮູ້ແຕູ່ວູ່າບິດາເປັນຄົນບ້ານກໍ່າເມືອງແກງແຂວງລະ ຍອງພ່ອໍ າດຈະໄດຮ້ ັບລາຊາການຢກູ່ ງຸ ເທບໄດພ້ ົບແລະແຕງູ່ ງານກບັ ມານດາຂອງສູນທອນພ.ູ່ 37

ເມ່ີືອສູນທອນພູ່ມີອາຍຸໄດ້ 4ຂວບພ່ໍແລະແມູ່ກໍໄດ້ແຍກທາງກັນ, ພໄໍ່ ປບວດຢູ່ກັບພີ່ນ້ອງທ່ີເມືອງແກງ ສູ່ວນ ແມູ່ແຕູ່ງງານໃໝູ່ ແລະ ໄປຮັບໃຊ້ເປັນແມູ່ນົມໃນວັງຫຼວງ. ຍ້ອນແນວນັ້ຼນສູນທອນພູ່ຈິງໄດ້ຢູ່ໃນລາຊະວັງຫຼວງກັບ ມານດາ ແລະ ໄດ້ຖະຫວາຍຕົວເປັນມະຫາດເລັກຕ້ັຼງແຕູ່ ຄາວຍັງນ້ອຍ ສູນທອນພູ່ໄດ້ຮັບການສຶກສາໃນເບຼື້ັອງຕົນ ທີ່ວັດສີສຸດາຮາມ ຮິມຄອງບາງກອກນ້ອຍ. ທູ່ານຮູ້ອູ່ານ, ຮູ້ຂຽນ ແລະ ເຮັດສະໝຽນໄດ້ດີທັງສົນໃຈໃນການແຕູ່ງ ກາບກອນ ພ.ສ. 2349. ຄ.ສ. 1806 ສູນທອນພູ່ໄດ້ອອກເດີນທາງໄປ ຍາມພໍ່ທ່ີເມືອງແກງ ແລະ ທູ່ານກໍໄດ້ກັບຄືນມາຢູ່ວັງຫຼວງ ຄືເກົ່າ ແລະ ໄດ້ແຕູ່ງງານກັບນາງຈັນ. ເມືີ່ອຮອດ ພ.ສ. 2363 (ຄ.ສ.2820) ພະບາດສົມເດັດພະເລີດຫ້ຼານະພາ ໄລລາຊາການທີ 2 ກໍໄດ້ແຕູ່ງໃຫ້ສູນທອນພູ່ເຂ້ັຼົາຮັບ ລາຊະການໃນກມົ ຮບູ ທີ 30 ນກັ ປະພນັ ສນູ ທອນພູ່ ພະອາລັກຂາເພາະຈະໄດ້ມີໂອກາດປກສາຫາລືໃນພະອົງແຕູ່ງ ບົດລະຄອນຕູ່າງໆ ແລະ ໃນປນີ ເຼີັ້ ອງພັນລະຍາຂອງສູນທອນພກູ່ ໍ ໄດ້ກໍາເນີດບຸດຊາຍຄົນໜຶ່ີ ງຊີື່ວູ່າ ໜູ ພັດ. ຍ້ອນຄາມປີຊາ ສາມາດໃນການແຕູ່ງກາບກອນ ໃນໄລຍະຕໍ່ມາສູນທອນພູ່ຈ່ິີງ ໄດ້ເລືີ່ອນຕໍ່າແໜູ່ງຄືໄດ້ເປັນຂນຸ ສນູ ທອນ ໂວຫານ (ນັກກະວີທີ່ ປກສາ) ແລະ ມີສິດເຂຼ້ັາົ ເຝັາ້ົ ເຈຼັ້ົາຊວີ ິດໄດຕ້ ະຫຼອດເວລາ. ພ.ສ. 2367 (ຄ.ສ. 1824) ພະພຸດທະເລີດຫຼ້າ ນະພາໄລໄດ້ສະຫັ ວ ນນະຄົ ດ ສູນ ທ ອນ ພູ່ຈິ່ີງໄດ້ ລາອອກ ລາຊະການແລ້ວບວດຈໍາພັນສາທ່ີວັດຮາຊະບູນ ແລະ ຕໍ່ມາກໍ ໄດ້ຊິກອອກຈາກຜ້າເຫຼືອງໃນປີພ.ສ. 2385 (ຄ.ສ. 1842) ແລະ ກບັ ມາຮັບລາຊະການອກີ ຄງັຼ້ ໜຶີ່ງ. + ຜົນງານການປະດິດແຕູ່ງຂອງສູນທອນພູ່ກໍມີຢ່າງຫຼວງຫຼາຍ ເຊ່ົນັ : - ຂຽນກະວີນຍິ າຍໄດ້ 5 ເລ່ອີື ງ - ຂຽນນລິ າດໄດ້ 8 ເລື່ອີ ງ - ສພຸ າສິດ 3 ເລອ່ີື ງ - ບດົ ລະຄອນ 1 ເລື່ອີ ງ - ເສພາ 2 ເລີອື່ ງ - ບດົ ເຫູ່ 4 ເລ່ືອີ ງ 38

ຜົນງານທກີ່ າູ່ ວມາລ້ວນແຕູ່ມີຄຸນຄ່າູ ສງູ ແລະໄດ້ຮບັ ຄວາມນິຍົມຊມົ ຊອບຈາກຜອູ້ າູ່ ນທຸກຍກຸ ທກຸ ສະໄໝ. ສູນ ທອນພໄູ່ ດຈ້ າກໂລກໄປໃນປີພ.ສ. 2398 (ຄ.ສ. 1855) ໂດຍປະຜົນງານທ່ີອາໍ ມະຕະໄວ້ຈົນມາຮອດປະຈບຸ ນັ ນ້ີັຼ. 3. ບົດເລີື່ອງ “ພະອະໄພມະນີ”ໂດຍຫຍໍ້ ຮູບທີ 31 ພະອະໄພມະນີ ພະອະໄພມະນີແລະສີສຸວອນເປັນລູກຂອງພະຍາສຸທັດແລະນາງ ປະທຸມເກສອນແຫູ່ງເມອື ງລັດຕະນາເມືີ່ອພະອະໄພມະນີມີອາຍຸ 15 ປີແລະສີສຸວອນມີອາຍຸ 13 ປີໄດ້ເດີນທາງໄປຮຽນວິຊາ ອາຄົມຢູ່ສໍານັກທິສາປະໂມກພະອະໄພມະນີເລືອກຮຽນວິຊາ ເປົັ່າປີ່, ສູ່ວນສີສຸວອນເລືອກຮຽນວິຊາກະບ່ີກະບອງ. ເມ່ືີອ ຮຽນໄດ້ເຈັດເດືອນກໍສໍາເລັດການສຶກສາແລ້ວກໍກັບມາເມືອງ ລັດຕະນາແຕູ່ພະຍາສຸທັດເກີດຄວາມໂມໂຫເພາະເຫັນວູ່າເປັນ ວຊິ າທ່ີບໍ່ເໝາະສົມກັບກະສດັ ຈີິ່ງຂບັ ໄລູ່ອອກຈາກເມອື ງ. ທງັ ສອງອ້າຍນອ້ ງເດນີ ທາງໄປບັງເອີນໄດ້ພົບກັບພາມ ສາມຄົນ ເຊ່ີິງເປັນເພ່ີືອນກັນຊື່ີ ໂມລາ ມີຄວາມສາມາດເອົາ ຫຍ້າມາມັດເປັນເຮືອໄດ້, ສານົນເອຼ້ີັນລົມ ແລະ ຝົນໄດ້, ວິຊຽນຍິງທະນູໄດເ້ ທ່ືີອລະ 7 ລູກ. ທັງສາມຄົນໄດພ້ ົບ ແລະ ຖາມພະອະໄພມະນີເວົຼັ້າເຖິງປະໂຫຍດຂອງວິຊາ ດົນຕີ ພະອະໄພມະນີ ກໍເປ່ົັາປີ່ໃຫ້ຟັງແລ້ວພາມທັງ ສາມກມໍ ອ້ ຍນອນຫັບຼ ໄປ. ຕມ່ໍ າມານາງກະເບ້ອັຼື ສະໝຸດ (ຜີເຊຼັ້ືອສະໝດຸ ) ຍິນສຽງປ່ີກໍຫົຼງໄຫຼພັ້ຼົນຂ້ຶຼັນຈາກໜ້າທະເລມາອູ້ມເອົາ ພະອະໄພມະນີ ໄປໄວ້ໃນຖໍ້າແລ້ວແປງເປັນສາວງາມ ພະອະໄພມະນີໃຫ້ນາງສາບານວູ່າໃນພາຍໜ້າຖ້າຄິດ ຮ້າຍ ຫືຼ ແນວບ່ໍດີຕໍ່ພະອົງກໍຂໍໃຫ້ມີອັນເປັນໄປ ເມ່ືີອ ນາງຮັບຄາໍ ສາບານແລ້ວ, ພະອະໄພມະນີຈິີງ່ ຈໍາໃຈຢ່ນູ ໍາ ນາງໃນຖ້ໍາ. ສູ່ວນ ສສີ ຸວອນ ແລະ ພາມທັງສາມຕ່ີືນຂຼ້ຶັນມາບໍເ່ ຫັນພະອະໄພມະນີກໍເດີນທາງຊອກຫາຈນົ ຫົຼງເຂົ້ັຼາໄປໃນເມືອງໜີ່ຶງມີ ຊີ່ວື ູ່າ ເມືອງລມົ ມະຈັກ ແລະ ໄດ້ພົບກັບນາງເກສະລາເປນັ ລກູ ສາວຂອງພະຍາທົດສະວົງ. ສີສວຸ ອນ ແລະ ນາງເກສະລາ ກໍເກີດມີຄວາມຄິດພິດສະຫວາດຕໍ່ກັນກໍພໍດີມີເສິກ ທ້າວອຸເທນ ມາຮຸກຮານເມືອງລົມມະຈັກ. ສີສຸວອນ ແລະ ພາມ ທັງສາມກໍອອກສູ້ຮົບ ເມືີ່ອໄດ້ຮັບໄຊຊະນະແລ້ວຈະເດີນທາງຊອກຫາພະອະໄພມະນີຕໍ່ແຕູ່ນາງເກສະລາເກີດມີຄວາມ ຄິດຮອດ, ຄິດເຖິງຈົນລ້ມົັຼ ປ່ວຍ, ສີສຸວອນໄດ້ຢູ່ປນິ່ີ ປົວນາງຈນົ ດີ. ແລວ້ ພະຍາທົດສະວງົ ຈິ່ງີ ຍົກນາງໃຫ້ເຂົາທງັ ສອງໄດ້ ຮູ່ວມຊີວິດນາໍ ກນັ ຈົນມລີ ູກສາວຊີວ່ື ່າູ ອະລຸນລດັ ສະໝ.ີ 39

ສວູ່ ນພະອະໄພມະນີກໍມີລູກຊາຍກບັ ນາງແມງກະເບອ້ືຼັ ສະໝຸດ ມີຊວີື່ ່າູ ສນິ ສະໝຸດເຊີິ່ງມີກໍາລງັ ວງັ ຊາຄືກບັ ແມູ່ ແລະ ກໍໄດ້ຮຽນວິຊາເປົັ່າປີ່ຈາກພໍ່ຄື ພະອະໄພມະນີ ຕໍ່ມາເມີ່ືອຮູ້ວູ່າແມູ່ເປັນຍັກຈ່ີິງຊວນກັນໜີໂດຍມີນາງເງືອກຄູ່ຜົວ ເມຍ ແລະ ລູກພາໄປສູ່ເກາະແກວ້ ພສິ ະດານ. ສ່ວູ ນນາງແມງກະເບຼື້ັອ ໄດ້ມາພ້ອມທັງຈບັ ເງອື ກຄູ່ຜົວເມຍນນຼັ້ ກິນ ສວູ່ ນ ເງືອກເປັນລູກສາວກໍພາກັນເດີນທາງໄປຕໍ່ຈົນເຖິງເກາະແລ້ວ ໄດ້ພົບກັບພະລືສີຜູ້ໜ່ີຶງຜູ້ມີລິດເດດ. ນາງແມງກະເບັື້ຼອ ນໍາມາ ແລະ ດໍາລົງຊີວິດຢູ່ເກາະໄດ້ເຈັດ ເດອື ນ. ເມີ່ືອກູ່າວເຖິ່ີງເມືອງ ພະລຶກ ເຈັົຼ້າເມືອງມີ ຊືີ່ວູ່າ ພະຍາສີລະລາດ ແລະ ເມຍຊືີ່ວູ່າ ນາງມົນທາເຂົາທັງສອງມີລູກສາວຊ່ີືວູ່າ ນາງສຸວນັ ນະມະລີ ເຊ່ີິງມີເຈັົຼ້າເມືອງລັງກາ ມາສູ່ຂໍ ແລະ ກໍານົດວູ່າຈະແຕູ່ງງານກັນ. ມີວັນໜີຶ່ງນາງຝັນວູ່າໄດ້ໄປທູ່ຽວທະເລ ແລະ ໄດ້ດວງແກ້ວຢູ່ກາງເກາະ ເມືີ່ອ ຊວາດຕືນຂັຼ້ຶນມາດວງແກ້ວກໍຫາຍໄປ ແລະ ນາງກເໍ ກີດມີຄວາມໂສກເສັົຼາ້ ພະຍາ ສີລະລາດຈິງພາໄປທູ່ຽວທະເລໄດ້ເກີດມີ ພະຍຸມາເຈັດມືັຼ້ເຈັດຄືນ ເຮັດໃຫ້ເຮືອຫົຼງ ທິດໄປທາງລັງກາ. ເຈາົ້ຼັ ເມອື ງລງັ ກາມີລູກ ຊາຍຊືີ່ວູ່າ ອຸດສະເລນ ເຊີິ່ງນັດໝາຍວູ່າຈະມາແຕູ່ງງານກັບນາງສຸວັນນະມາລີນໍາຂະບວນມາແຕູ່ບ່ໍພົບນາງຈິງຍົກຂະ ບວນມາຕາມຫຼັງ. ຢູ່ເກາະພະອະໄພມະນີເຝິກຫັດຮຽນພາສາຕູ່າງໆກັບສິດພະລືສີຈົນເວັ້ຼົາໄດ້ຢ່າງຄູ່ອງແຄ້ວ ແຕູ່ກໍຍັງ ຄິດເຖິງເຄາະກໍາທີ່ຜູ່ານມາຈີ່ິງອອກບວດພ້ອມກັບສິນສະໝຸດ ຕໍ່ມາເຮືອຂອງພະຍາສິລະລາດມາເຖິງເກາະ ແລະ ໄດ້ ພົບກັບພະອະໄພມະນີ ກໍໄດ້ຖາມຂາູ່ ວເລ່ືີອງລາວເຊິີ່ງກັນ ແລະ ກັນ. ພະຍາສລີ ະລາດ ຂໍຟງັ ສຽງປີ່ ແຕູ່ພະອະໄພມະນຖີ ື ສິນຈີິ່ງໃຫ້ສິນສະໝຸດລາບວດເປັ່ົາປ່ີແທນ ທຸກຄົນກໍມ້ອຍຫຼັບໄປພະອະໄພມະນີກໍເກີດຫຼົງມັກນາງສຸວັນນະລີ. ສິນສະ ໝຸດຂໍເປັນລກູ ນາງ ສຸວັນນະລີ ແລະ ທັງສອງກໍຮກັ ກນັ ເໝອື ນແມູ່ລູກຄງີ ໆ. ຕໍມ່ າພະອະໄພມະນີ ແລະ ສິນສະໝຸດກໍຂໍຂີ່ເຮືອໄປນາໍ ໂດຍຝາກນາງເງອື ກທມ່ີ ີລກູ ໄດ້ 3ເດອື ນໄວ້ນໍາພະລືສີ ແລະ ມອບປນ່ິີ ເກຼົ້າັ ຄາໍ ໄວ້ໃຫ້ບຸດທີ່ເກີດມາ. ນາງແມງກະເບືອັ້ຼ ທ່ີຄອຍເຝ້ັົາຢກູ່ ໍໄດພ້ າບໍລິວານຜີປສີ າດມາທາໍ ລາຍເຮືອ ຕໍມ່ າພະອະໄພມະນກີ ໜໍ ີໄປເຖງິ ເກາະ ແຫູ່ງໜ່ຶີງແລ້ວສິກ (ອອກບວດ) ແລະ ໃຫ້ໄພູ່ພົນເອົານໍ້າລາຍຢອດໃສູ່ຫູເພ່ີືອບໍໃຫ້ໄດ້ຍິນສຽງປີ່ແລ້ວເປ່ັົາປີ່ຈົນນາງ ແມງກະເບຼັືອ້ ຂາດໃຈຕາຍ. ນາງໄດກ້ າຍເປັນຫີນແລ້ວມີສາຍນ້ໍາໄຫຼອອກມາໃນຂະນະນໄຼີັ້ ດມ້ ີຜວູ້ ິເສດມາບອກວູ່າ ໃຫ້ ດີື່ມນ້ໍານ້ັຼນເພາະເປັນນ້ໍາສັກສິດເມີື່ອດືີ່ມແລ້ວຈະມີກໍາລັງວັງຊາ ແລະ ບອກວູ່າບ່ໍໃຫ້ເຜົານາງ. ເພາະວູ່າໄຟຈະເຮັດນາງ ຟນັ້ ຄືນຂຶ້ນຼັ ມາອກີ ພະອະໄພມະນີພອ້ ມດວ້ ຍໄພູພ່ ົນກໍປະຕບິ ັດຕາມຄໍາແນະນາໍ . 40

ສູ່ວນສິນສະໝຸດໄດ້ແບກນາງ ສຸວັນນະມາລີລອຍຂ້າມນໍ້າມາໄດ້ 7 ວັນໄດ້ມາເຖິງຝັ່ງເກາະແຫູ່ງໜີ່ຶງ ໄດ້ມີ ພວກໂຈນຕູ່າງພາສາມາພົບ ແລະ ໄດ້ເກືອເຫົຼັ້າສິນສະໝຸດແລ້ວກ້ຽວພາລາສີນາງ ສຸວັນນະມາລີ. ນາງກໍປິດປ່າຍຂໍ ປກສາຫາລືນໍາລູກຊາຍ ເມືີອ່ ສິນສະໝຸດຟ້ັນຕົວຮູ້ເລອືີ່ ງໄດຂ້ າ້ ຫົວໜ້າໂຈນຕາຍແລ້ວຄຸມເຮອື ເດນີ ທາງຕາມຫາ ພະອະ ໄພມະນີຈົນມາເຖິງເມືອງລົມມະຈັກ ໄດ້ສູ່ຮົບຕົບຕີກັບສີສຸ ວອນ. ໃນເວລາເຮັດເສິກ, ສິນສະໝຸດເຫັນວູ່າ ສີສຸວອນມີ ໃບໜ້າຄືກັບພໍ່ ກໍບໍ່ຄິດຈະຂ້າຈ່ີິງຖືກສີສຸວອນຕີຕົກມ້າ ແຕູ່ບໍ່ ຕາຍພຽງແຕູ່ສະຫຼົບໄປເທົ່ານັຼ້ນ ວັນຕໍ່ມາຕໍ່ສູ້ກັນໃໝູ່ ສີສຸ ວອນແປກໃຈຈ່ີິງຖາມວູ່າເຈົັ້ຼາແມູ່ນໃຜ? ສິນສະໝຸດກໍຕອບ ຄວາມຈິງ ແຕູ່ສີສຸວອນຍັງບໍ່ເຊ່ືີອເພາະເຫັນໜ້າຕາເປັນຍັກກໍ ສູ້ຮົບກັນອີກ ຕ່ໍມາສີສຸວອນຈີ່ິງຖືກຈັບໄດ້. ເມ່ືີອແນມເຫັນ ແຫວນ ແລະ ຜ້າພັນບາດຈີິ່ງຈີື່ໄດ້ວູ່າແມູ່ນຂອງພະອະໄພ ມະນີແທ້ຈ່ີິງຮ້ອງໄຫ້ຂຼ້ຶັນ ແຕູ່ສິນສະໝຸດບໍ່ເຊື່ີອວູ່າເປັນອາວ ຈ່ີິງຖາມວູ່າພະອະໄພມະນີຮຽນວິຊາອັນໃດ? ສີສຸວອນ ຕອບຖກື ພອ້ ມທັງເລົ່າປະຫວັ ດໃຫ້ຟັງ. ຢູ່ຕໍ່ມາເມືີ່ອຮູ້ວູາ່ ເປັນອາວ-ຫຼານແລວ້ ກໍຊວນກນັ ອອກຕາມຫາ ພະອະໄພມະນີ ໂດຍມີ ນາງອາລຸນລັດສະໝີເຊີ່ິງເປັນລູກ ສີສຸວອນຕິດຕາມໄປ ນໍາ. ເຮືອສິນສະໝຸດພົບກັບເຮືອອຸດສະເຮນ ພະອະໄພມະນີ ເປົ່ັາປ່ີເອຼ້ັີນ ສິນສະໝຸດຫຼັງຈາກນ້ຼັນພໍ່ລູກ ແລະ ພີ່ໆນ້ອງໆກໍໄດ້ ພົບກັນດ້ວຍຄວາມພໍໃຈ ສິນສະໝຸດບໍ່ຍອມມອບນາງ ສຸວັນນະ ມາລີໃຫ້ແກູ່ອຸດສະເຮນຈິ່ີງເກີດມີການສູ້ຮົບ. ສຸວັນນະມາລີ ປອມເປັນຊາວລັງກາອອກສູ້ຮົບຊູ່ວຍສິນສະໝຸດ ແລະ ຈັບອຸດ ສະເຮນໄດ້ ພະອະໄພມະນີບໍ່ໃຫ້ຂ້າອຸດສະເຮນເພາະວູ່າເຫັນ ຄຸນງາມຄວາມດີທີ່ໄດ້ຂີ່ເຮືອມານໍາ. ຕໍ່ມາພະອະໄພມະນີໄດ້ຂຼ້ັຶນ ຄອງເມອື ງພະລຶກສູ່ວນນາງ ສຸວນັ ນະມາລີກໄໍ ດ້ໜີໄປບວດ. ນາງວາລີ ອາຍຸໄດ້ 34 ປີຮູບຮູ່າງຂີັຼ້ຮ້າຍຕົນຕົວດໍາ ແຕູ່ນາງມີ ວິຊາໄດ້ເຂ້ຼົັາມະຖະຫວາຍຕົນເປັນນາງສະໜົມຂອງ ພະອະໄພ ມະນີ ແລະ ຊູ່ວຍອບຸ າຍໃຫ້ນາງສຸວນັ ນະມາລລີ າບວດແລ້ວແຕູງ່ ງານກບັ ພະອະໄພມະນີ. ຫງັຼ ຈາກນຼັ້ນພະອະໄພມະນໃີ ຫ້ ສີສຸວອນພາສິນສະໝຸດໄປຍາມພ່ໍທີ່ເມືອງລັດຕະນາ ນາງເງືອກໄດ້ເກີດລູກເປັນຜູ້ຊາຍມີຊ່ືີວູ່າ ສຸດສາຄອນ ທ້າວໄດ້ ຮຽນວິຊາກັບລືສີ ເມີ່ືອໄດ້ອາຍຸໄດ້ 3 ປີ ທ້າວສາມາດຈັບມ້າມັງກອນໄດ້ ແລະ ຕ່ໍມາກໍອອກຕິດຕາມຫາພ່ໍ. ສຸດ ສາຄອນ ເດີນທາງແບບພະຈົນໄພ ຖືກຊີເປອຍຫຼອກໃຫ້ຕົກຜາແລ້ວລັກເອົາໄມ້ຄັນເທາ້ັຼົ ວິເສດພ້ອມດ້ວຍມ້າມັງກອນ ໄປ ພະລືສີມາຊູ່ວຍສຸດສາຄອນ ເອີຼ້ັນມ້າມັງກອນກັບຄືນມາແລ້ວໃຫ້ພາໄປຕາມຫາ ຊີເປອຍ ເຊ່ີິງໜີໄປແຕູ່ງຕຼັ້ງຕົນ ເປັນຜູ້ວິເສດຢູ່ເມືອງ ກາລະເວກ. ຕ່ໍມາກໍໄດ້ໄມ້ຄັນເທົັ້ຼາຄືນ ແລະ ອາໄສຢູ່ກັບເຈັຼົ້າເມືອງເຊີ່ິງມີລູກສາວຊ່ືີວູ່າ ເສົາວະ ຄົນ ອຸດສະເຮນຄຽດແຄ້ນໃຫ້ພວກເຂົາທ່ີຍາດຊີງເອົານາງສຸວັນນະມາລີ ຈິີ່ງໄດ້ຍົກທັບມາຕີເມືອງພະລຶກແຕູ່ຖືກ ຜູ່າຍແພ້ ແລະ ສະຫົຼບໄປ ພະອະໄພມະນີໄດ້ພາເຂຼົ້ັາໃນວັງເວົຼັ້າຈາດ້ວຍຄວາມອູ່ອນຫວານແຕູ່ອຸດສະເຮນເວັ້ົຼາຈາແບບ ທາ້ ທາຍ. ນາງວາລຈີ ີິ່ງໃຊ້ກົນອຸບາຍແຕູ່ງຕົວເປັນທະຫານເຂົຼັ້າມາທູນ ພະອະໄພມະນວີ ູ່າເຈົ້າັຼ ເມອື ງລງັ ກາ ພ່ຂໍ ອງອຸດສະ 41

ເຮນຖືກເກົນທັນໜີໄປຈະຕ້ອງຕາຍພາຍໃນສາມວັນ. ອຸດສະເຮນເສຍໃຈຈົນເອິກແຕກຕາຍ ແລະ ຜີກໍເຂ້ົຼັາສູນນາງ ວາລີຈົນເຖິງແກູ່ຄວາມຕາຍ. ສບົ ຂອງອຸດສະເຮນຖືກນາໍ ສງົ່ ກັບຄນື ໄປເມອື ງ ເຈັາ້ຼົ ເມອື ງກໍເສຍໃຈຈນົ ຕາຍ ລກູ ສາວຊືວີ່ ູາ່ ນາງລະເວງວນັ ລາ ເຊ່ີິງເປັນນ້ອງສາວຂອງອຸດສະເຮນຈີ່ິງຂຼ້ັຶນຄອງເມືອງລັງກາແທນ ນາງຄິດຄຽດແຄ້ນໃຫ້ພະອະໄພມະນີຈິງຂໍຄວາມ ຊູ່ວຍເຫຼືອຈາກເຈ້ຼັົາລະມານນໍາເອົາກອງທັບໄປສູ້ຮົບ. ແຕູ່ຖືກພະອະໄພມະນີ ເຫັນຮູບໂສມຂອງນາງສວຍງາມທີ່ເສກ ມນົ ສະເໜູ່ໃສູ່ກຫໍ ງົຼ ຮັກ ນາງ ສຸວນັ ນະມາລເີ ອາົ ຮບູ ໄປເຜົາກບໍ ໍ່ໄໝ້, ເອາົ ໄປຖ້ິຼມັ ໃສູ່ນໍາ້ ກບໍ ໍ່ໄຫ,ຼ ກບັ ຄນື ມາອກີ . ສຸດສາຄອນຄິດຮອດພ່ໍກໍອອກຕາມຫາໂດຍມີນາງເສົາວະຄົນ ແລະ ຫດັ ໄຊລູກເຈັຼົ້າເມອື ງລະເວກຕິດຕາມມາ ນໍາ. ເວລາເດີນທາງໄປໄດ້ພົບກັບນາງແມງກະເບັ້ຼືອຍັກ ສຸດສາຄອນຂ້າມັນຕາຍແລ້ວຈົກເອົາໜູ່ວຍຕາເຊິີ່ງເປັນຂອງ ວິເສດໃຫ້ນາງເສົາວະຄົນ ແລະ ຫັດໄຊໄວ້ປ້ອງກັນຕົວ. ແລ້ວກໍອອກເດີນທາງຈົນຮອດເມືອງພະລຶກ ຢູ່ຕໍ່ມາໄດ້ພົບ ກັບເສິກ 9 ແມູ່ທັບ, ນາງລະເວງກໍໄດຊ້ ູ່ວຍສູ້ຮບົ ນາງສຸວັນນະມາລີຖືກບາດເຈັບ ພໍດີສີສຸວອນກັບສິນສະໝຸດ ຮູ້ຂູ່າວ ກໍຊັກຊວນພາມທັງສາມມາຊູ່ວຍສູ້ຮົບ ສຸດສາຄອນໄດ້ໃຊ້ໄມ້ເທັົຼ້າວິເສດຈຼີັ້ໃສູ່ ນາງລະເວງຜີທີ່ເຂົຼັ້າສູນກໍຫາຍໄປ. ພະ ອະໄພມະນຫີ າຍຄວາມໂສກເສົັ້າຼ ເພາະໄດພ້ ບົ ກບັ ນ້ອງຊາຍ ແລະ ລູກພອ້ ມໜາ້ ພ້ອມຕາກັນ. ພະອະໄພມະນີ ໄດ້ຍົກທັບມາຕີເມືອງລັງກາ ໄດ້ສູ້ຮົບກັບນາງ ລະເວງເມ່ີືອເຫັນນາງກໍໄດ້ກ້ຽວພາລາສີ ແຕູ່ ຄວາມຄຽດຍັງມີຢູ່ນາງໄດ້ຂີ່ມ້າໜີໄປ. ພາຍຫັຼງນາງລະເວງໃຫ້ນາງ ຍຸພາຍະກາ ແລະ ລໍາພາສະຫີຼໄປຫຼອກພະອະໄພ ມະນີສີສຸວອນ ແລະ ສິນສະໝຸດກໍນໍາໄປ ເມື່ີອຖືກສະເໜູ່ຂອງ ຍຸພາຍະກາ ແລະ ລໍາສະຫຼີທັງສອງຝ່າຍມີທັງຮັກ ແລະ ທັງຮົບ. ໃນທີ່ສຸດສົງຄາມກໍສຼ້ັິນສຸດລົງ ພະອະໄພມະນີໄດ້ນາງລະເວງແລ້ວກໍແຕູ່ງງານໃຫ້ສຸດສາຄອນກັບນາງເສົາວະ ຄົນ, ຫດັ ໄຊກັບສ້ອຍສວຸ ນັ ແລະ ຈັນສຸດາ. ຕອນທ້າຍເລ່ືີອງນາງລະເວງ ກັບ ນາງສຸວັນນະມາລີປອງດອງກັນແຕູ່ຕໍ່ມາພະອະໄພມະນີເກີດລັ້ົຼມປວ່ ຍ ແລະ ເບີ່ືອໜູ່າຍທາງໂລກກໍອອກບວດ. ສູ່ວນນາງທັງສອງກໍໄປບວດເປັນນາງຊີ ຢູ່ຕ່ໍມາກໍເກີດມີການສູ້ຮົບລະຫວູ່າງລູກ ຫຼານ ພະອະໄພມະນີກັບສັດຕທູ ່ີຍັງເຫືຼອຢູ່ ສູ່ວນນາງເງອື ກນຼ້ັນ ພະອະໄພມະນີໄດ້ໃຫ້ຄົນໄປບອກໃຫ້ຖືກສິນຫ້າ. ນາງ ຖືສິນຈົນພະອິນລົງມາຕັດຫາງໃຫ້ ຕໍ່ມານາງໄດ້ເປັນມະນຸດສຸດສາຄອນໄດ້ຍົກໃຫ້ແມູ່ເປັນພະຈັກທະວະດີພັນປີຫຼວງ ສູ່ວນພະອະໄພມະນີ, ນາງລະເວງ ແລະ ນາງສຸວນັ ນະມາລກີ ໍຈາໍ ສນິ ຢູທ່ ່ີເຂາົ ສິງຄດຸ ສບື ໄປ. 4. ເນອຼື້ັ ໃນຄວາມໝາຍ ເລ່ືອີ ງ “ພະອະໄພມະນີ”ເວົັ້ຼາເຖິງຄວາມຮັກຂອງແລະ ການພະຈົນໄພຂອງຕົວລະຄອນທີສ່ ໍາຄັນໃນເລອື່ີ ງແຕູ່ລະຕົວ ລະຄອນຈະເປັນພະອະໄພມະນີ, ສີສຸວັນ, ສິນສະໝຸດ, ອາລຸນລັດສະໝີ ແລະ ຕົວລະຄອນອີື່ນໆ ຕູ່າງກໍກູ່ຽວພັນກັບ ເລືີ່ອງຄວາມຮັກ ແລະ ພະຈົນໄພຕະຫຼອດທັງເລີ່ືອງ. ການພະຈົນໄພຂອງພະອະໄພມະນີເປັນການພະຈົນໄພທີ່ແຕກ ຕູ່າງຈາກວັນນະຄະດີອ່ີືນໆ ເຊ່ິີງສູ່ວນຫຼາຍມັກຈະຮຽນວິຊາສາດຕະວຸດ, ຮຽນເຮັດສົງຄາມ, ກົນລະຍຸດອ່ີືນໆ. ແຕູ່ສໍາ ລບັ ພະອະໄພມະນີພະຈົນໄພໄປດ້ວຍຄວາມຢ້ານກວົ ມຄີ ວາມຮູ້ຕິດຕົວພຽງແຕູ່ຢ່າງດຽວຄືດົນຕີ ເຖງິ ວູ່າຈະຜູ່ານການສູ້ ລບົ ຫາຼ ຍຄຼັງ້ ກຕໍ າມແຕູ່ມນັ ກໍບໍ່ແມນູ່ ຄວາມອາດສາມາດຂອງພະອະໄພມະນີ. ປັດສະຍາໃນເລີື່ອງນກຼີ້ັ ໍມີຄືກັບເລືີອ່ ງອືີ່ນໆ ຄືເລີ່ມຕັ້ຼງແຕູ່ເລີ່ືອງກໍາ ທີ່ເຮັດໃຫ້ອອກຈາກບ້ານເກີດເມືອງນອນ ເດີນດົງເດີນປ່າແລ້ວໄປພົບເພື່ີອນ 3 ຄົນທີ່ຊູ່ວຍເຫືຼອຕະຫຼອດພະອະໄພມະນີ ແລະ ກໍາຕູ່າງໆກໍເປັນຈຸດເລີ່ມຕົຼັ້ນຂອງ ການພະຈນົ ໄພຄງຼ້ັ ຕໄໍ່ ປ. ເລ່ືີອງຍັງສູ່ອງແສງໃຫ້ເຫັນເຖິງແນວຄິດຄວາມເຊ່ີືອໃນເລື່ີອງ ທູດຜີປີສາດ, ເວດມົນຄາຖາເຊັົ່ນ ພະໂຍຄີ, ເກາະແກ້ວພິສະດານ ໄດ້ສົັ່ງສອນອົບຮົມສິນສະໝຸດ, ສຸດສາຄອນໂດຍສອນໃຫ້ປາບພວກຜີປີສາດ, ການຜູກໃຈມ້າ ມງັ ກອນຂອງສດຸ ສາຄອນ. 42

ສະຫຼຸບລວມແລ້ວ ເລອ່ືີ ງ “ພະອະໄພມະນ”ີ ເປັນກະວີນຍິ າຍຂອງສູນທອນພູ່ ເຊງິ່ີ ໄດ້ຮັບຄວາມນິຍົມຊມົ ຊອບ ຈາກປະຊາຊນົ ທຸກຍກຸ ທຸກສະໄໝ, ເລອ່ີື ງໄດນ້ ໍາມາສະແດງເປນັ ລະຄອນໃນປີ 1995 (ໃນໂທລະທັດ ຫຼື ທີວີ). 5. ຄນຸ ຄາູ່ ແລະ ສິລະປະການປະດດິ ແຕງູ່ - ຄຸນຄູ່າທາງສະຕິປັນຍາ ຈນິ ຕະນາການຂອງຜແູ້ ຕູ່ງສູນທອນພູ່ ມີຈນິ ຕະນາການກວາ້ ງໄກແບບໃໝ່ບູ ຊໍ່ ້ໍາຄວາມໃຜບໍ່ວູ່າຈະເປັນຄວາມ ມະຫັດສະຈນັ ຂອງຟອງທະເລ, ພດຶ ຕິກາໍ ໃນສະໜາມຮບົ ເມອື ງລັງກາ, ລວມທງັ ຈິນຕະນາການລູ່ວງໜາ້ ເຖິງຄວາມ ກ້າວໜ້າທາງວິທະຍາສາດ, ຄວາມຮູ້ເລ່ີືອງຄະຕິທໍາປະກົດມີຫຼາຍຢູ່ໃນເລີ່ືອງ “ພະອະໄພມະນີ” ຄະຕິທໍາເຫົຼ່ານີ້ັຼເໝາະ ກັບການເວລາຢູ່ສະເໝີ ແລະ ມີຜຈູ້ ໄີ່ື ດດ້ ເີ ຊ່ນັົ ວາູ່ : ບຮູ ານວ່າູ ຖ້າເຫຼອື ກໍາລັງລາກ ໃຫ້ອອກປາກໃຫ້ແຂກຊູ່ວຍແບກຫາບ ຮູ້ອນັ ໃດບ່ທໍ ່ໍຮູ້ວິຊາ ຮຈູ້ ັກຮກັ ສາຕົວລອດເປນັ ຍອດດີ ຄວາມຮັກ ແລະ ຄວາມກະຕັນຍູ ສູນທອນພູ່ໄດ້ນໍາຄວາມຮັກປະເພດຕູ່າງໆມາສະແດງໃຫ້ເຫັນໃນເລີື່ອງ “ພະອະໄພມະນີ” ຢ່າງເອົາຈິງເອົາຈັງ. ບໍ່ວູ່າຈະເປັນຄວາມຮັກລະຫວູ່າງບິດາ, ມານດາ ແລະ ບຸດເຊ່ັົນ ພະອະໄພມະນີ ກັບສິນສະໝຸດຄວາມຮັກ, ຄວາມເມດຕາໃນເພືີ່ອນມະນຸດຂອງພະໂຍຄີທ່ີເກາະແກ້ວພິສະດານ, ຄວາມຮັກລະຫວູ່າງ ເພ່ີືອນເຊັນ່ົ ສາມພາມກັບສີສຸວັນ, ຄວາມຮັກລະຫວູ່າງສາມີກັບພັນລະຍາແບບຕູ່າງໆເຊ່ັົນ ຮັກດຽວໃຈດຽວ, ຂຼີັ້ຫຶງຄື ສຸວນັ ມາລເີ ຄາົ ລບົ ເທີດທູນເໝືອນນາງເກດສະລາ, ຮັກ ແລະ ເສຍສະຫຼະຄືນາງເງືອກ. - ຄນຸ ຄູ່າທາງອາລົມ ▪ ເສົາວອນຈະນີ (ບດົ ຊົມຄວາມງາມ) ເຊນ່ັົ ຈອນຊົມໂສມສີສວຸ ັນເມີືອ່ ປອມເປນັ ພາມເຂາັຼົ້ ເມືອງຮົມຈັດ ▪ ນາລີປະໂມດ (ບົດກຽ້ ວພະລາສີ) ຕອນສສີ ວຸ ນັ ສະຫກັຼ ໃບຕອງອອູ່ ນເປັນສານຮກັ ເຖງິ ນາງເກສະລາ ▪ ພໂິ ລດລາທງັ (ບດົ ແຄ້ນຫືຼບົດຕວໍ່ າູ່ ຕຂໍ່ ານ) ຕອນພະໂຍຄີຄຽດໃຫ້ຜີເສອຼ້ືັ ສະຫມຸດກ່າູ ວຫາວູ່າບໍ່ຢູ່ໃນສິນ ▪ ສັນວາປັງຄະພິໄລເປັນບົດຄໍາຄວນຫືຼບົດໂສກເສັ້ົຼາຕອນສຸດສາຄອນລໍາພັນເຖງິ ມານດາຕອນຈາກໄປຕາມຫາ ພ.ໍ່ + ສະຫບຸຼ ກ. ດາ້ ນເນຼືັ້ອໃນ ເລ່ອີື ງ “ພະອະໄພມະນີ”ໄດ້ສະທ້ອນໃຫ້ເຮົາເຫັນເຖິງຄວາມຮັກ ເຊີ່ິງຄວາມຮັກນັ້ຼນເປັນຄວາມຮັກທີເ່ ກິດ ຂ້ັຶຼນ ລະຫວູ່າງບູ່າວສາວ, ຄວາມຮັກລະຫວູ່າງອ້າຍນ້ອງ, ຄວາມຮັກລະຫວູ່າງພໍ່ແມູ່ທ່ີມີຕໍ່ລູກ ແລະ ຄວາມຮັກລະຫວູ່າງ ຍາດຕິພນີ່ ້ອງ. ຄວາມຮັກນຼັ້ນໄດເ້ ກີດຂັຶຼ້ນຍ້ອນຫຼາຍເງືີ່ອນໄຂເປນັ ຕົ້ຼັນແມ່ນູ ຍອ້ ນຄວາມຈາໍ ເປນັ , ຍ້ອນຄວາມສົງສານ, ຍ້ອນຄວາມຮັກມັກ ແລະ ຍ້ອນການພັດພາກຈາກກັນ ທັງໝົດເຫຼົ່ານັຼ້ນກໍລ້ວນແຕູ່ເກີດຂຼັ້ຶນ ແລະ ດໍາເນີນຄຽງຄູ່ກັບ ການຜະຈົນໄພ. ຂ. ດ້ານສລິ ະປະການແຕ່ງູ ທາູ່ ນສນູ ທອນພໄູ່ ດ້ສາ້ ງໂຄງເລີ່ອື ງນີ້ັຼຂນຶ້ຼັ ມາຖືກຕາມລາໍ ດບັ ແລະ ເຫດການຂອງເລີອ່ື ງ, ໄດສ້ ້າງຂໍ້ຂດັ ແຍູ່ງຕົວ ລະຄອນໄດ້ສົມເຫດການມີບາງຄັ້ຼງຮັກ, ມີບາງຄ້ັຼງຮົບ ແລະ ມີບາງຄັຼ້ງກໍມີທັງຮັກທັງຮົບ, ແຕູ່ທັງໝົດນ້ັຼນທູ່ານໄດ້ໃຊ້ ຄໍາສັບທມີ່ ີຮບູ ພາບ, ອາູ່ ນງູ່າຍ ແລະ ເຂົາ້ັຼ ໃຈດີ. 43

ບດົ ທີ 5 ບດົ ເລອີື່ ງ “ຂນຸ ຊາ້ ງຂນຸ ແຜນ” 1. ປະຫວດັ ຄວາມເປນັ ມາ ແລະ ລັກສະນະຂອງເລືີ່ອງ 1.1.ທີມ່ າຂອງເລືີ່ອງ “ຂນຸ ຊ້າງຂນຸ ແຜນ” ຮບູ ທີ 32ຮບູ ແຕມ້ ເມອື ງສຸພນັ ບລູ ີ ເລີື່ອງ “ຂຸນຊ້າງຂຸນແຜນ”ເປັນເລີື່ອງທ່ີມີເຄຼັົ້າມາຈາກເລ່ີືອງຈິງທ່ີເລົ່າສືບຕໍ່ກັນມາຈົນກາຍເປັນນິທານ ພ້ຼືັນເມືອງຂອງຊາວສຸພັນບຸລີ, ການຈະນະບູລີ. ຕ່ໍມາໄດ້ມີການແຊກຄໍາກອນຕອນສໍາຄັນເຊົັ່ນ ບົດຊົມໂສມ, ບົດໂອ້ ລົມ ແລະ ບົດຊົມດົງເປັນຕັົຼ້ນ ກູ່າວພໍເລ່ົານິທານໄປເຖິງຕອນນ້ັຼນກໍແຊກບົດກອນເຂັ້ົຼາໄປໃຫ້ຜູ້ຟັງເກີດມີຄວາມສະໜຸ ກສະໜານເພີດເພີນ. ຕ່ໍຈາກນັຼ້ນກໍໄດ້ມີຄົນທໍາມາຂັບເປັນເສພາ ໂດຍແຕູ່ງເປັນກອນເສພາຕະຫຼອດ ແຕູ່ເລ່ືີອງ “ຂຸນ ຊາ້ ງຂຸນແຜນ”ເປັນເລືີ່ອງຍາວທີສ່ ດຸ ການແຕ່ງູ ກອນເສພາບໍ່ສາມາດນໍາມາຂັບໃຫ້ຈບົ ຕະຫຼອດຄນື ໜີຶງ່ ຄນື ດຽວໄດ້ ບົດ ເສພາຂຸນຊ້າງຂຸນແຜນເດີມສະໄໝກຸງເກົ່າເປັນຕອນໆບໍ່ໄດ້ຕິດຕ່ໍກັນເພາະເຈດຈະນາຂອງຜູ້ແຕູ່ງ. ແຕູ່ງເປັນຕອນໃນ ກຸງສີອະຍຸດທະຍາຈິ່ີງມີໜ້ອຍຈົນມີຜູ້ຄິດແຕູ່ງຂັຶ້ຼນໃໝູ່ໃນສະໄໝລາຊະການທີ 2-3 ໃນສະໄໝກຸງລັດຕະນະໂກສິນ ເພາະສະໄໝດ່ົັງກູາ່ ວມຜີ ນູ້ ຍິ ົມຂັບເສພາກນັ ຫາຼ ຍ. ໃນສະໄໝລາຊະການທີ 3 ມີຜູ້ພະຍາຍາມແຕູ່ງເສພາໃຫ້ເປັນເລືີ່ອງຕິດຕໍ່ກັນແຕູ່ໜັງສືຍັງມີລັກສະນະ ເປັນຕອນໆ ໂດຍຜູ້ແຕງູ່ ແຕູລ່ ະຕອນກໍໄດແ້ ຕູ່ງຕາມເລີືອ່ ງທີ່ຕນົຼ້ັ ໄດ້ຮູ້ມາ ສົມເດັດພະເຈາົ້ຼັ ບລໍ ະວົງເທີກມົ ພະຍາດໍາລົງລາ ຊານຸພາບ ແລະ ພະລາດສະວໍລະວົງເທກີ ມົ ໝືນກະວພີ ດົ ສະປຊີ າໄດ້ຊົງຮູ່ວມກນັ ຮວບລວມ ແລະ ສໍາລະບົດເສພາເລ່ີືອງ “ຂຸນຊ້າງຂຸນແຜນ”ຂຼັ້ຶນເປັນສະບັບຫໍສະໝຸດວະຊີຮະຍານ. ໂດຍຜູ້ຮວບລວມໄດ້ພະຍາຍາມນໍາບົດເກ່ົາທີ່ມີຜູ້ແຕູ່ງໄວ້ ມາເປັນຕອນໆມາລໍາດັບເລືີ່ອງ ແລະ ແຕູ່ງບົດເຊ່ືີອມຄວາມໃຫ້ສອດຄູ່ອງກັນພ້ອມທັງສັນນິຖານຜູ້ແຕູ່ງເປັນຕອນ ຕາູ່ ງໆ. 44