11. sınıf 21122020

11. <(1ø 6,1,) 0h)5('$7$  8<*81 .ú0<$ SORU %$1.$6, .218g=(7/(5ù 0(%.$=$1,07(67/(5ù .RQXQXQPHUNH]LQLHVDVDODQ|÷UHWLFLYH Her sayfada konunun merkezini esas SHNLúWLULFLDQODWÕPODU DODQNRQX\\DRGDNOÕWHVWOHU TYT ve AYT’ye HAZIRLIK h1ù7(7(67/(5ù $<7YH7<7VÕQDYODUÕQD\\|QHOLN hQLWHNRQXODUÕQÕNDSVD\\DQ|÷UHWLFLYH KD]ÕUOÕNHVDVOÕLoHULN SHNLúWLULFLWHVWOHU *(1(/7(.5$57(67/(5ù 7PQLWHOHULNDSVD\\DQ|÷UHWLFLYH SHNLúWLULFLWHVWOHU <(1ù1(6ù/6258/$5 %LOJL\\LDQODPD\\DPXKDNHPHHWPH\\HYH \\RUXPODPD\\D\\|QHOLN|]HOVRUXODU Yavuz Selim NALBANT Hayrettin FİDAN Mustafa BAL Ahmet ERTÜRK Gaffar TÜMER

PERİYODİK TABLO Titanyum Kopernikyum Nihonyum Flerovyum Moskovyum v Tennessine Oganesson Siborgyum Livermoryum Kalifornyum

Bu kitabın tamamının ya da bir kısmının hak sahibinin izni olmadan elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi kağıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır. Bu kitabın tüm hakları saklıdır. YAZARLAR Yavuz Selim NALBANT Ahmet ERTÜRK Hayrettin FİDAN Gaffar TÜMER Mustafa BAL DİZGİ / GRAFİK TASARIM Mehmet Ali MADAK ISBN 978-605-80054-3-3 BASKI YERİ VE TARİHİ Yeni Devir Matbaacılık ve Reklamcılık Anonim Şirketi Cemal Ulusoy caddesi No:35/1 (Milsan Tesisleri) Bahçelievler / İSTANBUL Kasım 2020 SERTİFİKA NO 41910 İLETİŞİM Haseki Sultan Mh. Münif paşa Sk. No.4A Fındıkzade / Fatih - İSTANBUL Tel. 0212 530 00 05 whatsapp : 0552 422 00 05 www.fkdkitap.com [email protected] SOSYAL MEDYA facebook - fkdkitap instagram - @fkdkitap twitter - @fkdkitap Görüş ve Değerlendirmeleriniz İçin [email protected]

Değerli Öğrenciler, Farklı Kadro Yayınları olarak, uzun yıllara dayanan tecrübemizle ve “Farkı hissedeceksiniz” parolasıyla yola çıkan ekibimiz tarafından, yine farklı bir kitap yazmanın heyecanı ile çıkarmış olduğumuz “11.SINIF KONU ÖZETLİ KİMYA SORU BANKASI” kitabımızı, sizlere sunmanın mutluluğunu yaşamaktayız. Okul derslerinde ve TYT- AYT sınavlarında başarıya ulaşmak; sistemli ve bilinçli çalışmaya, bunun yanında güncel konularla ve görsel öğelerle zenginleştirilmiş, günlük hayatı da içerecek şekilde hazırlanmış çok sayıda soru çözmeye bağlıdır. Bu nedenle çok sayıda, özgün ve nitelikli sorudan oluşan bu kitap, hem öğrenmenizi kolaylaştırıp bilgi seviyenizi artıracak hem de sınavlarda başarılı olmanızı sağlayacaktır. Özellikle de kitaptaki yeni nesil ve güncel soruların, hem sizi sınavlara etkin biçimde hazırlamasına hem de dersi destekleme işlevini yerine getirecek nitelikte olmasına özen gösterilmiştir. Bilindiği üzere son yıllarda meydana gelen müfredat değişimi TYT ve AYT sorularını da doğrudan etkilemiştir. Bu sebeple kimya ekibimiz tarafından, üniversite giriş sınavlarında sorulan sorular, en son yapılan sınavdan geriye doğru analiz edildi. Özellikle son MEB müfredatının güncellenmesi ve ÖSYM’nin o konuda sorduğu tüm sorular ayrıntılı bir biçimde incelenmiş ve böylelikle bu kitapta hazırlamış olduğumuz soruların, ÖSYM sınavlarında sorulabilecek sorulara yakın ya da paralel olmasına çok büyük bir derecede özen gösterilmiştir. Kitabın hazırlanmasında ciddi emek harcayan Yavuz Selim NALBANT’a; kitabın yayına hazırlanması esnasında tasarım ve yazım işlerini gerçekleştiren başta Mehmet Ali MADAK olmak üzere Farklı Kadro Yayınları dizgi ekibine teşekkürü bir borç biliriz. Bu kitabın, sizleri Kimya dersinden Okula Yardımcı TYT ve AYT sınavlarına eksiksiz ve en iyi şekilde hazırlayacağına yürekten inanmaktayız. Kaleminizin güçlü, zihninizin açık olması dileğiyle... FARKLI KADRO YAYINLARI

İÇİNDEKİLER ► ATOMUN KUANTUM MODELİ Atomun Kuantum Modeli ........................................................................................................................................................ 7 - 16 Periyodik Sistem ve Elektron Dizilimleri ................................................................................................................................ 17 - 20 Periyodik Özellikler ............................................................................................................................................................... 21 - 26 Elementleri Tanıyalım ........................................................................................................................................................... 27 - 30 Yükseltgenme Basamakları .................................................................................................................................................. 31 - 32 Ünite Ölçme Testi 1-2-3-4-5 ................................................................................................................................................. 33 - 42 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular ......................................................................................................................................... 43 - 44 ► GAZLAR Gazların Özellikleri ve Gaz Yasaları ..................................................................................................................................... 45 - 52 İdeal Gaz Yasası .................................................................................................................................................................. 53 - 54 Gazlarda Kinetik Teori .......................................................................................................................................................... 55 - 56 Gaz Karışımları ..................................................................................................................................................................... 57 - 60 Gerçek Gazlar ....................................................................................................................................................................... 61 - 64 Ünite Ölçme Testi 1-2-3-4-5 ................................................................................................................................................. 65 - 74 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular ......................................................................................................................................... 75 - 76 ►SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK Çözücü - Çözünen Etkileşimleri ............................................................................................................................................ 77 - 80 Derişim Birimleri .................................................................................................................................................................... 81 - 88 Koligatif Özellikler ................................................................................................................................................................. 89 - 92 Çözünürlük ............................................................................................................................................................................ 93 - 96 Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler ........................................................................................................................................ 97 - 100 Ünite Ölçme Testi 1-2-3-4-5 ............................................................................................................................................. 101 - 110 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular ..................................................................................................................................... 111 - 112 ►KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ Tepkimelerde Isı Değişimi ................................................................................................................................................ 113 - 116 Oluşum Entalpisi ............................................................................................................................................................... 117 - 118 Bağ Enerjileri .................................................................................................................................................................... 119 - 120 Tepkime Isılarının Toplanabilirliği ..................................................................................................................................... 121 - 122 Ünite Ölçme Testi 1-2-3-4-5 ............................................................................................................................................. 123 - 132 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular ..................................................................................................................................... 133 - 134

►KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ Tepkime Hızları ................................................................................................................................................................. 135 - 142 Tepkime Hızını Etkileyen Faktörler ................................................................................................................................... 143 - 148 Ünite Ölçme Testi 1-2-3-4-5 ............................................................................................................................................. 149 - 158 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular ..................................................................................................................................... 159 - 160 ►KİMYASAL TEPKİMELERDE DENGE Kimyasal Denge ................................................................................................................................................................ 161 - 167 Dengeyi Etkileyen Faktörler .............................................................................................................................................. 168 - 174 Ünite Ölçme Testi 1-2-3-4-5 ............................................................................................................................................. 175 - 184 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular - 1................................................................................................................................. 185 - 186 Sulu Çözelti Dengeleri ...................................................................................................................................................... 187 - 198 Ünite Ölçme Testi 6-7-8-9-10 ........................................................................................................................................... 199 - 208 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular - 2 ................................................................................................................................ 209 - 210 Çözünme - Çökelme Dengeleri ......................................................................................................................................... 211 - 215 Tuzların Çözünürlüğüne Etki Eden Faktörler .................................................................................................................... 216 - 218 Ünite Ölçme Testi 11-12-13-14-15 ................................................................................................................................... 219 - 228 Beceri Temelli Yeni Nesil Sorular - 3................................................................................................................................ 229 - 230 Genel Değerlendirme Testi 1-2-3-4-5 ............................................................................................................................... 231 - 240 Cevap Anahtarı ................................................................................................................................................................ 241 - 248

ÜNİTE 1 MODERN ATOM TEORİSİ

KAZANIMLAR Anahtar kavramlar: atom, atom modeli, Aufbau Prensibi, değerlik elektronu, değerlik orbital, elektron dizilimi, elekt- ron ilgisi, elektronegatiflik, enerji düzeyi (katman), Hund Kuralı, iyonlaşma enerjisi, kuantum sayıları, küresel simetri, orbital (dalga fonksiyonu), Pauli İlkesi, periyodik sistem, teori, yörünge, yükseltgenme basamağı ► ATOMUN KUANTUM MODELI Atomu kuantum modeliyle açıklar. a. Bohr atom modelinin deney ve gözlemlerden elde edilen bulguları açıklamadaki sınırlılıkları vurgulana- rak modern atom teorisinin (bulut modelinin) önemi üzerinde durulur. b. Tek elektronlu atomlar/iyonlar için orbital kavramı elektronların bulunma olasılığı ile ilişkilendirilir. c. Yörünge ve orbital kavramları karşılaştırılır. ç. Kuantum sayıları orbitallerle ilişkilendirilir. d. Çok elektronlu atomlarda orbitallerin enerji seviyeleri açıklanır. ► PERIYODIK SISTEM VE ELEKTRON DIZILIMLERI Nötr atomların elektron dizilimleriyle periyodik sistemdeki yerleri arasında ilişki kurar. a. Hund Kuralı, Pauli İlkesi ve Aufbau Prensibi açıklanır. b. Atomların ve iyonların elektron dizilimlerine örnekler verilir. Atom numarası 36 ve daha küçük türlerin elektron dizilimleri esas alınır. c. Değerlik orbital ve değerlik elektronu kavramları açıklanır. ç. Elektron dizilimleriyle elementin ait olduğu blok ilişkilendirilerek grup ve periyot belirlenir ► PERIYODIK ÖZELLIKLER Periyodik özelliklerdeki değişim eğilimlerini sebepleriyle açıklar. a. Kovalent yarıçap, van der Waals yarıçapı ve iyonik yarıçapın farkları üzerinde durulur. b. Periyodik özellikler arasında metallik/ametallik, atom/iyon yarıçapı, iyonlaşma enerjisi, elektron ilgisi, elektronegatiflik ve oksit/hidroksit bileşiklerinin asitlik/bazlık eğilimleri üzerinde durulur. Periyodik özel- liklerin nasıl ölçüldüğüne girilmez. c. Ardışık iyonlaşma enerjilerinin grup numarasıyla ilişkisi örneklerle gösterilir. ► ELEMENTLERI TANIYALIM Elementlerin periyodik sistemdeki konumu ile özellikleri arasındaki ilişkileri açıklar. a. s, p, d bloku elementlerinin metal/ametal karakteri, iyon yükleri, aktiflikleri ve yaptıkları kimyasal bağ tipi elektron dizilimiyle ilişkilendirilir. b. f blok elementlerinin periyodik sistemdeki konumlarıyla ilgili özel durumları vurgulanır. c. Asal gaz özellikleri elektron dizilimleriyle ilişkilendirilir. ► YÜKSELTGENME BASAMAKLARI Yükseltgenme basamakları ile elektron dizilimleri arasındaki ilişkiyi açıklar. a. Ametallerin anyon hâlindeki yükleriyle yükseltgenme basamakları arasındaki fark örneklendirilir. b. d bloku elementlerinin birden çok yükseltgenme basamağında bulunabilmeleri, elektron dizilimleriyle ilişkilendirilir.

ATOMUN KUANTUM MODELİ TEST - 1 1. Bohr, atom modeli ile ilgili; 4. Modern Atom Modeli’ne göre, elektronlar ATOMUN KUANTUM MODELİ I. Sadece bir tane elektron taşıyan (1H, çekirdek etrafında elektron bulutu oluştu- a. Bohr Atom Modelinin 2He+, 3Li2+) taneciklerin spektrumunu racak şekilde büyük bir hızla döner. Sınırlıkları Buna göre bu ifade ile, II. Tüm atomların spektrumlarını I. Bohr’un yörünge modeli Bohr atom modeli, tek elektronlu III. Elektronun bir yörüngenin dışında ne- II. Rutherford’un atom çekirdeği kavramı hidrojen atomunun yapısını ve elekt- III. Thomson’un üzümlü kek modeli ronun davranışını başarıyla açıkla- den bulunamayacağını hangileri geçerliliğini yitirmiştir? maktadır. Hidrojen atomundan başka ifadelerinden hangilerini açıklayabil- 2He+, 3Li2+ gibi tek elektronlu iyonla- A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III rın davranışlarının açaklanmasında miştir? da başarılıdır.   D) I ve III  E) I, II ve III  A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve III Ancak Bohr atom modelinin bu ba- 5. Atomun kuantum modeli için; şarılarının yanında deney ve göz-   D) II ve III  E) I, II ve III  lemlerden elde edilen bulguları açık- I. Heisenberg’e göre bir atomdaki elekt- lamada yetersizlikleri vardır. Bunlar: 2. Bohr Atom Modeli için; ronun konumunu ve hızını aynı anda tespit etmek mümkündür. • Çok elektronlu atom ve iyonların çiz- I. Elektronlar dıştan bir etki ile uyarılma- gi spektrumları açıklanamamıştır. dıkça çekirdeğe en yakın katmanları II. Birden fazla elektronlu atomların tercih eder. emisyon spektrumlarını tam anlamıyla • Elektronun ikili yapısı(dalga-tanecik) açıklayan Schrödinger olmuştur. açıklanamamıştır. II. Her atomun kararlı hâline temel hâl denir. III. Üç boyutlu hareket yapan elektronun • Spektrum çizgilerinin yoğunluğu açık- bulunduğu bölgeyi tanımlamak için lanamamıştır. III. Elektron dairesel yörüngelerde hare- farklı kuantum sayıları kullanılır. ket eder. • Bohr’un çizgisel yörünge fikri mo- yargılarından hangileri doğrudur? dern atom teorisine göre yanlıştır. IV. Uyarılmış atom temel hâle geçerken enerji yayar. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II Günümüzde kabul gören modern atom teorisine (bulut modeline) göre ifadelerinden hangileri günümüzde ge-   D) II ve III  E) I, II ve III  elektron devamlı olarak hızla hareket çerliliğini kaybetmiştir? ettiğinden elektron yükünün bir yük 6. Atom ve atom modelleri ile ilgili aşağı- bulutu halinde dağılmış bulunduğu A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III varsayılır. daki ifadelerden hangisi yanlıştır?   D) I ve III  E) II ve IV  Modern atom teorisinde, Bohr atom A) Modern atom teorisine göre bir elektro- modelinin aksine elektronun izlediği 3. Atom modelleri ile ilgili aşağıda verilen nun aynı anda yeri ve hızı belirlenemez. yol tanımlanmaya çalışılmaz, sadece elektronun bulunma olasılığının oldu- ifadelerden hangisi yanlıştır? B) Uyarılmış bir atom temel hâle geri dö- ğu bölgelerden söz edilir. nerken enerji yayar. A) Bohr Atom Modeli’nde tek elektronlu b. Orbital Kavramı taneciklerin davranışları açıklanmıştır. C) ”Elektronlar çekirdekten uzaklaştıkça potansiyel enerjileri artar, kinetik ener- Bohr’un atom modelindeki yörünge B) Thomson Atom Modeli’nin bazı teori- jileri azalır.” Bohr atom modelinde yer kavramı ile atomun kuantum mode- leri günümüzde geçerliliğini yitirmiştir. alan bu ifade modern atom teorisi ta- lindeki orbital kavramını ayırt etmek rafından da benimsenmektedir. önemlidir. Bohr’un atom modelindeki C) Modern Atom Modeli’ne göre elekt- yörünge, elektronun nerede buluna- ronlar belirli yörüngelerde bulunur. D) Elektronun keşfi Rutherford tarafın- bileceğine ilişkin belirli bir bölgeyi dan yapılmıştır. tanımlar. Bir elektronun yörüngesinin D) Rutherford, alfa ışını saçılması deneyi belirlenebilmesi için hem konumunun ile çekirdekli atom modelini geliştir- E) Bohr atom modeline göre elektronlar hem de hızının bilinmesi gereklidir. miştir. çekirdek çevresindeki dairesel yörün- gelerde hareket eder. Atomun kuantum modelindeki orbital E) Dalton Atom Modeli’nin bazı teorileri ise Heisenberg’in Belirsizlik İlkesi’ne günümüzde kabul edilmektedir. göre, bir elektronun konumu hakkın- da asla kesin bilgi vermez. Ancak elektronun çoğunlukla nerede bulu- nabileceğine ilişkin olasılığı verir. Heisenberg Belirsizlik İlkesi’ne göre, “Bir elektronun hem yeri hem de hızı aynı anda kesin olarak belirlenemez.” Schrödinger, dalga fonksiyonlarını tek elektronlu hidrojen atomu ve iyonlar için matematiksel denklem- lerle bulmuştur. 9 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 1 ATOMUN KUANTUM MODELİ Orbital, bir elektronun bulunma ola- 7. Modern Atom Teorisi’ne göre; 9. Aşağıdaki tabloda yörünge ve orbital kav- sılığının en fazla olduğu bölgelerdir. I. Elektronların bulunma olasılığının en ramları karşılaştırılmıştır. • Her orbital en fazla 2 elektron bu- fazla olduğu uzay parçalarına orbital lundurabilir. denir. Yörünge Orbital • Elektronun 3 boyutlu hareketini tem- II. Elektron çekirdek etrafında belirli yö- I. Elektronların IV. Elektronların sil eder. rüngelerde dolaşmaktadır. izlediği varsa- bulunma olası- yılan dairesel lığının en fazla • Farklı şekillere sahiptir. III. Elektronlar herhangi bir anda çekirde- yoldur. oldu bölgelere ğin dışında herhangi bir yerde olabilir. denir. • Her enerji düzeyinde farklı orbital- ler bulunabilir. ifadelerinden hangileri doğrudur? Elektronun üç Elektronların c. Kuantum Sayıları ile Orbital A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve III II. boyutlu hare- V. düzlemsel ha- Arasındaki İlişki ketini temsil reketini temsil   D) II ve III  E) I, II ve III  Kuantum sayıları, Schrödinger denk- eder. eder. leminin çözümü sonucunda elde edi- len sayılar olan baş kuantum sayısı Belirli bir ka- (n), açısal momentum kuantum sa- yısı () ve manyetik kuantum sayısı III. pasiteye sa- VI. En fazla 2 elekt- (m) elektronun bulunma olasılığının hiptir ve belirli ron bulunur. yüksek olduğu bölgelerin yani orbital- sayıda elekt- lerin belirlenmesinde kullanılır. ron bulunur. Baş Kuantum Sayısı (n) Buna göre, verilen bilgilerden hangileri yanlıştır? Elektronun çekirdeğe olan yaklaşık uzaklığını yani enerji düzeyini göste- 8. Kuantum sayıları orbitallerin ve orbitaller- A) I ve IV  B) I ve V  C) II ve IV ren sayıdır. de yer alan elektronların belirlenmesinde   D) II ve V  E) III ve VI  • n pozitif tam sayı değerlerini alır ve kullanılır. n = 1, 2, 3, ... şeklinde gösterilir. 10. Kuantum sayıları ile ilgili aşağıdaki ifa- Başlıca kuantum sayıları şunlardır: • n sayma sayılarla gösterilebileceği delerden hangisi doğrudur? gibi harflerle de gösterilir. • Baş kuantum sayısı (n): Elektronun enerji düzeylerini ifade eden kuantum A) Bir elektronun açısal momentum ku- n=1→K sayısıdır. (n = 1, 2, 3, ...) antum sayısının () değeri baş kuan- tum sayısına (n) eşit olabilir. n=2→L • Açısal momentum kuantum sayısı (): Orbitalin şeklini ve bir enerji düzeyinde B) Açısal momentum kuantum sayısı () n=3→M kaç tane alt enerji düzeyi olduğunu gös- Bohr atom teorisindeki yörüngeleri ifa- teren kuantum sayısıdır. de eder. n=4→N _ = 0, 1, 2, ... (n − 1)i C) 3s orbitalinin baş kuantum sayısı, 3d Açısal Momentum (ikincil) Kuantum orbitalinin baş kuantum sayısına eşittir. Sayısı () • Manyetik kuantum sayısı (m): Alt ener- ji düzeyinde kaç tane orbital olduğunu D) Tüm kuantum sayıları tam sayı olma- Orbitallerin şeklini ve bu şekil farkı ile gösteren kuantum sayısıdır. lıdır. oluşan enerji düzeylerindeki değişimi gösterir. Alt enerji düzeyi ya da ikincil (m) = −, ... 0, ... + ) E) Baş kuantum sayısı (n) 4 ve açısal enerji düzeyi de denilir. Buna göre atomdaki bir elektron aşağı- momentum kuantum sayısı () 2 olan bir elektron N tabakasında p orbitaline • Açısal momentum kuantum sayısı da verilen kuantum sayılarından han- ait elektrondur. 0, 1, 2, 3, ... (n − 1) aralığındaki de- gisine sahip olamaz? ğerleri alabilir. Açısal Momentum Orbital Türü   n    m Kuantum Sayısı () s A) 2 0 0 0 p 1 d 2 f 3 • 1. enerji katmanında sadece s or- B) 2 2 −2 bitalleri, 2. enerji katmanında s ve p orbitalleri, 3. enerji katmanında s, C) 4 3 +3 p, d orbitalleri, 4. enerji katmanında ise s, p, d ve f orbitalleri yer alır. D) 2 1 +1 E) 3 2 0 10 MODERN ATOM TEORİSİ

ATOMUN KUANTUM MODELİ TEST - 2 1. Aşağıda baş kuantum sayısı (n) ve açı- 4. Manyetik Kuantum Sayısı (m) Orbitallerin uzaydaki yönlenmesini sal momentum (ikincil) kuantum sayısı BİLGİ gösterir. (), na göre verilen orbital gösterimle- m, manyetik kuantum sayısı olup orbi- • m, − ile + arasındaki değerleri rinden hangisi yanlıştır? talin uzaydaki yönlenmesini gösterir ve bir orbital türünde − ... 0 ... + arasın- alır. n  Orbital türü daki tamsayı değerlerini alır.  = 0 → m = 0 A) 1 0 s  = 1 → m = −1, 0, +1 B) 2 1 p Buna göre, bir atomun baş kuantum  = 2 → m = −2, −1, 0, +1, +2 C) 3 2 d sayısı n = 3, açısal momentum kuan-  = 3 → m = −3, −2 −1, 0, +1, +2, +3 D) 4 2 p tum sayısı  = 2 olan orbitalinin türü ve • m kuantum sayısı bir alt katman- E) 4 2 d manyetik kuantum sayısı (m) aşağıda- kilerin hangisinde doğru olarak veril- da kaç tane orbital olduğunu ifade miştir? eder. 2. Atomun kuantum modeli ile ilgili aşa- Orbital türü m m = 2 + 1 A) f −3, −2, −1, 0, +1, +2, +3 ğıda verilen ifadelerden hangisi yanlış- B) d formülü ile hesaplanabilir. tır? C) p −2, −1, 0, +1, +2 D) s   −1, 0, +1 Spin Kuantum Sayısı (ms) A) 4s ve 3p orbitalinin (n + ) değerleri aynı E) d  0 Elektronun kendi ekseni etrafında (4) olduğundan enerjileri de aynıdır. dönmesi ile ilgili olan kuantum sayı- −3, −2, −1, 0, +1, +2, +3 sıdır. B) Bir atomda tüm kuantum sayıları aynı • ms kuantum sayısı +1/2 ve −1/2 olan iki elektron olamaz. değerlerini alır. C) Bir atomun uyarılmış hali temel halin- • +1/2 yukarı ok (↑), −1/2 aşağı ok (↓) den yüksek enerjilidir. şeklinde gösterilir. D) Atom spektrumları absorbsiyon ve emisyon olmak üzere iki türdür. d. Orbital Çeşitleri E) 3. temel enerji düzeyinde s, p ve d or- s Orbitalleri bitalleri bulunur. • n = 1 enerji düzeyinden başlar. 5. • Küresel şekildedir. BİLGİ • Baş kuantum sayısı arttıkça büyük- Manyetik kuantum sayısı (m); lüğü artar. m = − ... 0 ... +  z z y y arasındaki tamsayı değerlerini alır. x x Aşağıda açısal momentum kuantum sayı- 1s 2s sına karşılık manyetik kuantum sayısı(m) y nın aldığı bazı değerler verilmiştir. z 3. Temel haldeki bir atomun enerji seviyesi Buna göre, () açısal momentum kuan- 3s x tum sayılarına göre m’nin alabileceği en yüksek orbitalinde 1 elektron vardır ve bu elektronun kuantum sayıları aşağıda değerler hangisinde yanlış verilmiştir? p Orbitalleri verilmiştir. • Baş kuantum sayısı (n) = 3 • n = 2 enerji düzeyinden başlar. • Açısal momentum kuantum sayısı () = 1  m • İki lobludur. Bu atomda kuantum sayısı (m) = 0 olan en fazla kaç elektron bulunabilir? A) 0 0 • Baş kuantum sayısı arttıkça büyük- B) 1 −1, 0 lüğü artar. A) 10  B) 9  C) 8  D) 7  E) 6 C) 2 −2, +2 D) 3 −3, +2, +1 • Aynı enerji değerine karşılık gelen E) 1 −1, 0, +2 3 tane p orbitali bulunur. (px, py, pz) • p orbitalleri en fazla 6 elektron ola- bilir. 11 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 2 ATOMUN KUANTUM MODELİ x y 6. I. 2p 9. d orbitalleri ile ilgili; px II. 3d I. Açısal momentum kuantum sayısı () z 2’dir. III.4 s py Yukarıda verilen orbitallerin sırasıyla II. Baş kuantum sayısı (n) 3 olamaz. III. Bir temel enerji seviyesinde, spin baş kuantum (n), açısal momentum ku- antum () sayılarının sayısal değerleri kuantum sayısı −1/2 olan en fazla 5 aşağıdakilerden hangisidir? elektron bulundurabilir. yargılarından hangileri doğrudur? pz n  A) 2, 3, 4 0, 1, 2 A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve III d Orbitalleri B) 2, 3, 4 1, 2, 3 C) 2, 3, 4 1, 2, 0   D) II ve III  E) I, II ve III  • n = 3 enerji düzeyinden başlar. D) 0, 1, 2 2, 3, 4 E) 1, 2, 0 1, 3, 2 10. 9 tane orbital içeren temel enerji sevi- • Eş enerjili 5 alt orbitalden oluşur. En fazla 10 elektron içerebilir. yesi ile ilgili; I. Orbitallerin tamamının enerjisi 4s orbi- z z x x talinden düşüktür. II. İçerdiği elektronların tamamının enerji 3dx2y2 y y 7. z x 3dz2 seviyeleri birbirine eşittir. BİLGİ III. 3s, 3p ve 3d olmak üzere 3 tür orbital z Bir enerji düzeyinde açısal momentum içerir. ifadelerinden hangileri doğrudur? kuantum sayısı () en fazla (n − 1) de- x A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve II ğerini alır.   D) II ve III  E) I, II ve III  y y Buna göre, 3p alt kabuğundaki baş ku- 11. 3dxy 3dxz antum sayısı (n), açısal momentum ku- antum sayısı () ve manyetik kuantum BİLGİ z x sayısı (m) değerleri aşağıdakilerin Elektronların bulunma olasılığının fazla hangisinde doğru verilmiştir? olduğu bölgelere orbital denir. y  n    m Buna göre, orbitaller ile ilgili; 3dyz A) 2 1 −1, 0, +1 I. Temel enerji düzeyi arttıkça, s orbitali- B) 1 2 −1, 0, +1 f Orbitalleri C) 3 1 −2, −1, 0, +1, +2 nin büyüklüğü artar. • n = 4 enerji düzeyinden başlar. D) 3 1 −1, 0, +1 II. Bir temel enerji düzeyinde en fazla 3 • Birbirleriyle özdeş 7 tane f orbitali E) 3 2 −2, −1, 0, +1, +2 tane p orbitali bulunabilir. bulunur ve en fazla 14 elektron içe- III. d orbitalleri manyetik alanda yarılma- rebilir. ya uğrayarak 5 tane eş enerjili orbital e. Atomlarda Elektron Dizilimi 8. Bütün temel enerji seviyelerinde bulu- oluşturur. Orbitallerin Enerji Sıralaması yukarıda verilen ifadelerden hangileri • Orbitallerin enerjileri (n +) değeri- nan bir orbital türü için, doğrudur? I. İkincil kuantum sayısı 1’dir. nin artması ile artar. II. En fazla 6 elektron alabilir. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II • (n + ) değerleri eşit ise n sayısı bü- III. s orbitalidir. ifadelerinden hangileri doğrudur?   D) I ve III  E) I, II ve III  yük olan orbitalin enerjisi büyüktür. A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve II Pauli İlkesi • Bir orbitalde zıt spinli en fazla 2   D) I ve III  E) I, II ve III  elektron bulunur. • Bir atomda herhangi iki elektronun bütün kuantum sayıları aynı olamaz. 12 MODERN ATOM TEORİSİ

ATOMUN KUANTUM MODELİ TEST - 3 1. 4. Temel haldeki 26Fe atomunun elektron Boş orbital  : veya BİLGİ dizilimiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden Yarı dolu orbital :  , veya Orbitallerin enerjileri (n + ) değerleri ile hangisi doğrudur? orantılıdır. (n + ) değerleri eşit olan or-     , bitallerden n değeri büyük olanın ener- A) s orbitallerinde toplam 7 elektron bulu- jisi daha büyüktür. nur. Tam dolu orbital: , veya Buna göre, aşağıdaki orbitallerden B) p orbitallerinde toplam 14 elektron bu-   , hangisinin enerjisi daha büyüktür? lunur. Tam dolu orbital için ya da gösterimleri YANLIŞTIR. A) 3s  B) 2p  C) 4s  D) 4d  E) 6s C) Baş kuantum sayısı (n) 4 olan toplam 8 elektron vardır. Orbital şeması Aufbau İlkesi D) Açısal momentum kuantum sayısı () Bir atomda elektronlar orbitallere yer- 2 olan toplam 6 elektron vardır. leşirken çekirdeğe en yakın, enerjisi en düşük orbitallere elektronlar önce- E) d orbitallerinde toplam 5 elektron bu- likle yerleşir. lunur. n = 1 1s 2. n = 2 2s 2p BİLGİ n = 3 3s 3p 3d n, baş kuantum sayısı olmak üzere; bir enerji düzeyinde en fazla n2 tane orbi- n = 4 4s 4p 4d 4f tal, 2n2 tane elektron bulunabilir. n = 5 5s 5p 5d 5f Buna göre temel halde bulunan bir ato- mun 4. enerji düzeyinde en fazla kaç n = 6 6s 6p 6d tane elektronu bulunabilir? n = 7 7s 7p A) 9  B) 16  C) 18  D) 32  E) 36 5. Kuantum sayıları, elektronların bulunma Elektronların orbitallere dağılım sırası 3. Temel haldeki 15P element atomu ile il- olasılığının yüksek olduğu bölgeleri ta- s orbitallerinde en fazla 2 elektron, p gili, aşağıdaki ifadelerden hangisi yan- nımlamamıza yardımcı olur. orbitallerinde en fazla 6 elektron, d lıştır? orbitallerinde en fazla 10 elektron ve • Baş kuantum sayısı (n), elektronun bu- f orbitallerinde en fazla 14 elektron A) 3p orbitalindeki elektronların hepsi lunduğu katmanı belirtir. bulunabilir. aynı spinlidir. Elektronların orbitallere dolması şu • Açısal momentum kuantum sayısı (), sıra ile gerçekleşir: B) ms = −1/2 olan en fazla 9 elektron içe- elektronun bulunduğu orbital türünü be- 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6 5s2 rebilir. lirtir. 4d10 5p6 6s2 Hund Kuralı C)  = 1 olan 9 elektron vardır. • Manyetik kuantum sayısı (m), elektro- Elektronlar eş enerjili orbitallere yerleşti- D) En yüksek enerjili orbitalin baş kuan- nun manyetik alanda yönelişini belirtir. rilirken öncelikle her orbitale bir elektron yerleştirilir. Daha sonra ikinci elektronlar tum sayısı (n) 3’tür. Verilen bilgilere göre, orbitallere ters spinli olarak yerleştirilir. E) m = 0 olan 8 elektron vardır. n = 3,  = 2, m = −2 kuantum sayılarına sahip bir atomun Örneğin, 8O atomunun elektron dizilişi; elektron dağılımı aşağıdakilerden han- 8O: 1s2 2s2 2p4 gisi olabilir? 1s 2s 2px 2py 2pz A) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2 B) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 Hund kuralına uygun C) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1 D) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 13 E) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 3 ATOMUN KUANTUM MODELİ 8O: 1s2 2s2 2p4 6. Elektronların orbitallere yerleşme kuralları; 8. 24Cr3+ iyonuyla ilgili, 1s 2s 2px 2py 2pz • Eş enerjili orbitallere elektronlar önce I.  = 2 olan 3 elektronu bulunur. aynı spinli birer birer yerleşir. II. m = +1 olan en fazla 5 elektronu bu- Hund kuralına göre, yanlış bir dağılımdır. • Bir orbitale en fazla 2 tane elektron zıt lunur. spinli olarak yerleşir. III. 10 tane tam dolu orbitali bulunur. Soy gaz Temelli Elektron Dağılımı ifadelerinden hangileri doğrudur? Soy gazların elektron dağılımından • Elektronlar önce düşük enerjili orbitalle- faydalanarak da elektron dizilimi ya- re yerleşirler ve düşük enerjili orbitaller A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II pılabilir. dolmadan diğer orbitallere elektron yer- 13AI: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1 leşemez.   D) II ve III  E) I, II ve III   [10Ne] 3s2 3p1 şeklindedir. 9. Buna göre aşağıdaki bazı atomlara ait İyonlarda Elektron Dizilimi BİLGİ İyonlarda elektron dizilimi yapılırken orbital şemalarından hangisinde hata Atomların uyarılması, temel hâldeki bir ilk önce nötr halinin elektron dizilimi yapılmıştır? atoma dışarıdan enerji verildiğinde, alt yapılır. Ardından elektron alması ya enerji düzeyi dolmadan üst enerji sevi- da vermesi durumuna göre elektron A) 7N  : yesine geçmesi olayıdır. eklenir ya da çıkartılır. Elektronlar B) 13AI  : koparılırken öncelikle baş kuantum C) 16S  : X : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5 sayısı büyük olan orbitalden kopar. D) 17CI  : 16S : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4 E) 24Cr: Y : 1s2 2s2 2p6 3s1 3p1 16S2−   : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 26Fe : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d6 Z : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1 26Fe3+: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5 Buna, göre yukarıda elektron dizilişleri İzoelektronik Tanecikler verilen X, Y ve Z atomlarından hangile- ri uyarılmıştır? Elektron sayıları ve dağılımları aynı proton sayıları farklı olan taneciklere A) Yalnız X  B) Yalnız Y  C) X ve Y izoelektronik tanecikler denir.   D) X ve Z  E) X, Y ve Z  3p6 7. Sınır yüzey diyagramı aşağıdaki gibi 19K+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 18Ar   : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 olan bir orbital için; Z İzoelektronik tanecikler y 20Ca : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 22Ti2+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d2 X İzoelektronik olmayan tanecikler 10. f. Atomların Uyarılması, Küresel I. Bütün temel enerji düzeylerinde bulu- BİLGİ Simetri ve Değerlik Elektronları nabilir. Bir atomda elektronlar çekirdeğe en ya- Atomların Uyarılması II. En fazla iki elektron içerebilir. kın, enerjisi düşük orbitallere önce yer- III. Açısal momentum kuantum sayısı () • Temel hâldeki bir atoma dışarıdan leşir. Buna \"Aufbau Kuralı\" denir. enerji verildiğinde, elektronlarından 1’dir. en az bir tanesinin daha yüksek yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, aşağıdakilerden hangisi enerjili orbitale gitmesi durumuna Aufbau Kuralına uymaz? uyarılmış hâl denir. A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve II A) 1s22s22p6 B) 1s22s22p63s1 • Elektronların en düşük enerjili hâli-   D) II ve III  E) I, II ve III  ne temel hâl denir. C) 1s22s12p6 D) 1s22s22p63s23p1 • Uyarılmış hâl yüksek enerjili ve ka- E) 1s22s22p63s23p64s1 rarsız bir durumdur. 14 MODERN ATOM TEORİSİ

ATOMUN KUANTUM MODELİ TEST - 4 1. 3. • Uyarılmış atom temel hâle döner- ken ışımalar yapar. BİLGİ BİLGİ Temel hâlde atomun orbital dağılımı 3d4 Bir atomun son katmanında bulunan 12Mg: 1s2 2s2 2p6 3s2 ve 3d9 ile bitemez. Daha kararlı yapıya orbital tam dolu veya yarı dolu ise atom Temel hal küresel simetrik özellik kazanır. ulaşmak için 4s orbitalinden 1 elektron Buna göre, aşağıda verilen atomlardan 12Mg: 1s2 2s2 2p6 3s1 3p1 hangisi küresel simetrik özellik göste- Uyarılmış hal kendiliğinden 3d orbitaline geçer. rir? Küresel Simetri Aşağıdaki diyagramda X atomunun 3. ve A) 8O  B) 13Al  C) 17CI  D) 24Cr  E) 22Ti • Elektron dizilimindeki en son orbital 4. katman ve alt katmanlarının elektronla- rının enerji düzeyleri gösterilmiştir. 4. türünün tam dolu ya da yarı dolu olması durumudur. Enerji BİLGİ • Küresel simetri gösteren atomlar Değerlik elektron sayısı baş grup ele- daha kararlıdır. n=4 3d mentlerinde son katmandaki elektron 4s sayısıdır. Örneğin, Örneğin; 15P: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3 3p 7N element atomunun temel hâl elektron n=3 dizilimi 1s2 2s2 2p3 tür. Değerlik elektron Küresel simetri sayısı 5’tir. 3s • Küresel simetriden dolayı bazı −2 iyonunda 10 elektronu bulunan X atomların elektron dizilimleri bekle- element atomu için aşağıdaki yargılar- nenden farklıdır. Buna göre, dan hangisi doğrudur? I.  = 0 olan elektronlarda baş kuantum 24Cr: [Ar] 4s2 3d4 A) Değerlik elektron sayısı 4’tür. olması gerekirken, sayısı arttıkça enerji artar. B) Küresel simetri özelliği gösterir. [Ar] 4s1 3d5 C) Tam dolu orbital sayısı 6’dır. şeklinde olduğu belirlenmiştir. II. X atomu uyarılmıştır. D)  = 1 olan 3 elektron vardır. 29Cu: [Ar] 4s2 3d9 E) Değerlik orbitali 2s ve 2p’dir. olması gerekirken, III. 3d orbitalinin enerjisi 4s orbitalininkin- [Ar] 4s1 3d10 den fazladır. 5. 29X element atomu ile ilgili aşağıdaki şeklinde olduğu belirlenmiştir. • Bu dağılımlar kesinlikle uyarılmış yargılarından hangileri doğrudur? ifadelerden hangisi yanlıştır? hâl elektron dağılımı değildir. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II   D) I ve III  E) I, II ve III  Değerlik Kabuğu, Değerlik Orbitalleri ve Değerlik Elektronları 2. 3+ yüklü iyonun elektron dağılımı 3d5 Bir atomun en yüksek temel enerji düzeyine değerlik kabuğu, değerlik ile sonlanan temel haldeki element kabuğundaki orbitallere değerlik or- atomu ile ilgili aşağıdakilerden hangisi bitalleri, değerlik kabuğundaki elekt- yanlıştır? ronlara ise değerlik elektronları denir. A) 11 tane tam dolu orbitali bulunur. A) Küresel simetrik özellik gösterir. Örneğin, 25Mn: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d5 B) Elektron dizilişindeki son terim için açı- B) Tam dolu orbital sayısı 14’tür. Değerlik kabuğu (Değerlik enerji sal momentum kuantum sayısı () 2’dir. düzeyi) = 4 C) En dış katmanındaki orbitalinde 10 Değerlik orbitali = 4s ve 3d C) Değerlik elektronları yalnız d orbitalin- elektron vardır. Değerlik elektron sayısı = 7 dedir. D)  = 0 olan 7 elektronu vardır. 15 D) 3p orbitalinin baş kuantum sayısı, 3d MODERN ATOM TEORİSİ orbitalinin baş kuantum sayısına eşittir. E) ms = +1/2 değerine sahip en fazla 15 elektronu vardır. E) n = 3,  = 2 ve m = 0 kuantum sayıla- rına sahip en fazla 2 elektron bulunur.

TEST - 4 ATOMUN KUANTUM MODELİ Baş kuantum Orbitaldeki 6. Elektronların orbitallere yerleşme kuralları; 7. sayısını (n) elektron sayısını belirtir. (Temel • Elektronların bir orbitale zıt spinle yer- BİLGİ enerji düzeyi) belirtir. leşmesine Pauli Dışlama İlkesi denir. Eş enerjili orbitallere elektronlar önce • Elektronlar eş enerjili orbitallere yerle- şirken önce tek tek aynı yönlü yerleşir. aynı spinle birer birer yerleşir. Buna, Hund Kuralı denir. He: 1s  2  Buna göre, aşağıdakilerden hangisin- • Elektronlar çekirdeğe en yakın olan Açısal momentum kuantum düşük enerjili orbitallere önce yerleşir. de Vanadyum (23V) element atomunun sayısını () belirtir. (Orbital türü) Buna, Aufbau Kuralı denir. elektron diziliminin orbital şeması gös- • Kuantum sayıları orbitallerin ve orbital- terimi doğru verilmiştir? lerde yer alan elektronların belirlenme- Modern atom teorisine göre çekir- sinde kullanılır. A) [Ar] 3d değin çevresinde bulunan elekt- 4s 3d ronlar katman (yörünge) yerine ku- • Her bir orbital maksimum 2 elektron 3d antum sayıları ve orbital (elektron alır. Bu elektronların kuantum sayıları B) [Ar] 3d bulutu) kavramlarıyla ifade edilir. şunlardır: 4s 3d Çok elektronlu atomlarda aynı baş Baş kuantum sayısı = n C) [Ar] kuantum sayısındaki orbitallerin Açısal momentum kuantum sayısı =  4s enerjileri, s < p < d < f şeklindedir. Manyetik kuantum sayısı = m Spin kuantum sayısı = ms D) [Ar] Örneğin 2s2 için; 4s n  m ms E) [Ar] 4s 1. Elektron 2 0 0 +1/2 En son orbital türünün tam dolu 8. X : [Ar]4s1 veya yarı dolu olması, atoma küre- 2. Elektron 2 0 0 −1/2 sel simetri özelliği kazandırır. Yani şeklinde olabilir. Y : [Ar]4s13d1 elektron dizilimleri s1, s2, p3, p6, d5, Buna göre, d10, f7 ve f14 ile sonlanan atomlar I. 1s22s1 elektron dizilimi için, Z : [Ar]4s2 küresel simetri özelliği gösterir. Nötr X, Y ve Z element atomlarına ait Alt enerji düzeyi = Orbital türü elektron dağılımları yukarıda verilmiştir. Örnek: n  m ms Buna göre, aşağıdakilerden hangisi 1. Elektron 1 0 0 +1/2 yanlıştır? (18Ar) 3d, 4s ve 4p orbitallerinin enerjilerini büyükten küçüğe doğru sıralayınız. 2. Elektron 1 0 0 −1/2 A) X küresel simetriye sahiptir. B) Temel hâldeki X, Y ve Z’nin en büyük Çözüm: 3. Elektron 2 0 0 −1/2 kuantum sayıları yukarıdaki gibi olabilir. baş kuantum sayıları aynıdır. 4s 3d 4p C) Z, Y’den daha kararlıdır. n4 3 4 II. 8O: 1s2 2s2 2p4 Elektron dizilimi D) Y’nin temel hâlde  = 0 değerine sahip 0 2 1 Hund kuralına göre hatalıdır. alt enerji seviyesinde 7 elektronu var- n+ 4 5 5 dır. n +  değerlerinin artmasıyla orbital- III. 9F: 1s2  2s2 2p4  3s1 Elektron dizilimi E) Y ve Z aynı elementin atomlarıdır. lerin enerjileri yükselir. n +  değer- Aufbau kuralına lerin aynı olması halinde n sayısı uygundur. büyük olan orbitalin enerjisi de büyük olur. ifadelerinden hangileri doğrudur? Buna göre 4s, 3d ve 4p orbitallerinin enerjileri arasındaki ilişki 4p > 3d > 4s A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II şeklindedir.   D) II ve III  E) I, II ve III  16 MODERN ATOM TEORİSİ

PERİYODİK SİSTEM VE ELEKTRON DİZİLİMLERİ TEST - 5 1. 3. Modern periyodik sistemle ilgili; MODERN PERİYODİK SİSTEM BİLGİ I. Periyodik tablo s, p, d ve f olmak üze- Modern periyodik sistemin temelle- re 4 bloktan oluşur. rini Meyer ve Mendeleyev atmıştır. Periyodik sistemin yatay sırasına peri- Mendeleyev’in asıl başarısı, yeni ele- II. Aynı periyot elementleri benzer kim- mentlerin bulunabileceği konusun- yot, düşey sütununa grup denir. yasal özellik gösterir. daki öngörüsüdür. Mendeleyev’in en büyük hatası ise, periyodik sistemde Aşağıda bazı elementlerin periyodik sis- III. s bloku elementleri He hariç iyonik elementleri atom kütlesine göre sıra- temdeki yerleri gösterilmiştir. bağ yapabilir. layarak bir tablo hazırlamasıdır. A grubu A grubu ifadelerinden hangileri doğrudur? Henry Moseley X - ışınları ile yaptığı R deneyde, elementlerin atom numara- X A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve III larını bulmuş ve periyodik sistemin, YZ B grubu elementlerin atom numaralarına göre   D) II ve III  E) I, II ve III  sıralanması gerektiğini belirtmiştir. Q Modern periyodik sistemde ele- Buna göre, verilen periyodik sistemde mentler artan atom numaralarına göre sıralanmıştır. ve yerleri belirtilen X, Y, Z, Q ve R ele- mentleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerin- 4. Modern periyodik sistemdeki element- Atomun kuantum modeli periyodik den hangisi yanlıştır? tablodaki düzeni, atomdaki elekt- ler ile ilgili olarak; ronların orbitallere nasıl yerleştiğiyle A) Y ile Z aynı periyottadır. I. Aynı grup elementlerinin kimyasal yani elektron dizilimleriyle ilişki kura- B) X ile Y'nin kimyasal özellikleri benzerdir. rak açıklar. C) Periyodik sistemde 8 adet A grubu özellikleri aynıdır. II. 1A, 2A, 5A, 8A grubu elementleri kü- Periyodik sistemde; vardır. D) Z ve R'nin değerlik elektron sayıları resel simetrik yapıdadır. • Periyodik sistemdeki yatay sıralara III. p bloku elementleri bileşiklerinde sa- periyot denir. aynıdır. E) Q, 4. periyottadır. dece kovalent bağ oluşturur. 7 tane periyot vardır. ifadelerinden hangileri doğrudur? ☞ 1. periyotta 2 element vardır. A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve II ☞ 2. ve 3. periyotta 8 element vardır.   D) II ve III  E) I, II ve III  ☞ 4. ve 5. periyotta 18 element vardır. ☞ 6. ve 7. periyotta 32 element var- dır. ( 14'er element çizelgenin altın- da iki sıra halinde bulunur.) Aynı periyottaki elementlerin baş kuantum sayıları aynıdır. 2. Periyodik sistem ile ilgili olarak aşağı- Periyot Temel En yüksek numarası enerji baş daki bilgilerden hangisi doğrudur? düzeyi kuantum A) s bloku elementlerinin tümü metaldir. 5. Periyodik sistem ile ilgili aşağıdaki bil- sayısı B) Aynı yatay sırada bulunan elementler gilerden hangisi kesinlikle doğrudur? • Düşey (dikey) sütunlara grup denir. benzer kimyasal özellik gösterir. C) Aynı grupta bulunan atomların değer- A) Soy gazların son katmanında 8 elekt- ☞ 18 tane grup vardır. Aynı grup- ron vardır. taki elementler benzer kimyasal lik elektron sayıları kesinlikle aynıdır. özellik gösterir. D) s, p, d ve f bloklarının hepsinde de B) 3. periyotta geçiş elementleri olabilir. C) Her periyotta metal elementi vardır. ☞ İki türlü gruplandırma vardır. metal elementi bulunur. D) 1A grubunda bulunan elementlerin ta- Harf - rakam sistemine göre, bu E) f bloku elementleri pozitif ve negatif gruplar; mamı alkali metaldir. yükseltgenme basamağında buluna- E) B gruplarındaki elementlerin hepsi IA, IIA, IIIA, IVA, VA, VIA, VIIA, bilir. VIIIA, IB, IIB, IIIB, IVB, VB, VIB, metaldir. VIIB, VIIIB olarak adlandırılır. IUPAC'a göre 1'den 18'e kadar sayılarla belirtilir. 17 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 5 PERİYODİK SİSTEM VE ELEKTRON DİZİLİMLERİ ☞ Periyodik sistemde A grubu 6. Periyodik sistem ile ilgili aşağıdaki 8. X : 1s2 2s2 2p6 3s1 elementlerine baş grup, B gru- bu elementlerine yan grup ele- yargılardan hangisi doğrudur? Y2− : 1s2 2s2 2p6 mentleri denir. Z3+  : 1s2 2s2 2p6 A) Değerlik elektron sayıları eşit olan bü- Yukarıda temel hâl elektron dizilimleri ☞ Grup numarası bulunurken en tün elementler aynı gruptadır. üst enerji seviyesine bakılır. En verilen X, Y ve Z tanecikleri ile ilgili aşa- üst enerji seviyesinde yer alan B) Elementler periyodik sistemde artan ğıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? elektronların toplamı grup nu- atom ağırlıklarına göre sıralanmıştır. marasını verir. A) X elementi s bloğunda, Y ve Z ele- C) Tüm periyotlarda soy gazlardan önce mentleri ise p bloğundadır. B gruplarında ise, enerji seviyele- bir halojen gelir. ri birbirine yakın s ve d orbitalle- B) Y ve Z'nin yarı dolu orbital sayısı eşittir. rindeki elektronların sayıları top- D) d bloku elementleri 2A ile 3A grupları C) Z, 2. periyot 5A grubu elementidir. lanarak grup numarası belirlenir. arasında yer alır. D) Y2− iyonu soy gazdır. E) Üçünün de değerlik orbital türü aynıdır. ns1 1A ns2(n −   1  )d1 3B E) 6A grubu elementlerinin elektron dağı- ns2 2A ns2(n −   1  )d3 5B lımı p6 ile biter. ns2np2 4A ns2(n −   1  )d6 8B ns2np5 7A ns2(n −   1  )d10 2B ns ve (n − 1)d orbitallerindeki top- lam elektron sayısı 8, 9 ve 10 olan 8B, 11 olanlar 1B, 12 olanlar 2B grubunda yer alır. B grupları ilk üç periyotta bulunmaz. 4. periyotta başlar, 2A ve 3A grupları arasında yer alır. Bir elementin periyodik sistemdeki 7. 9. Aşağıda bazı elementlerin periyodik sis- yeri, nötr ve temel hâli için bulunur. BİLGİ temdeki yerleri gösterilmiştir. Elektron Dizilimleri ile Periyodik Bir elementin periyodik sistemdeki yeri, Tablodaki Blok İlişkisi nötr ve temel hâli için bulunur. İyonun Z ya da uyarılmış bir atomun yeri değer- YQ Periyodik tablo, elektronların bu- lendirilemez. X lunduğu orbital türleri esas alınarak oluşturulmuştur. Buna göre, T Periyodik tablo dört bloktan oluşmak- X : 1s2 tadır. Bunlar; s, p, d ve f bloklarıdır. Y2+ : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 Z  : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d1 Buna göre, aşağıdaki yargılardan han- 1A 8A gisi yanlıştır? 1s 2A Yukarıda elektron dizilimleri verilen X, 3A 4A 5A 6A 7A 1s Y ve Z tanecikleri ile ilgili aşağıdaki ifa- A) Baş kuantum sayısı en büyük olan T 2s delerden hangisi yanlıştır? elementidir. 3s 3B 4B 5B 6B 7B 8B 2p 4s 3d A) Grup numarası en büyük olan X'tir. B) Y ve T elementlerinin değerlik orbital 5s 4d 1B 2B 3p B) Y ve Z element atomları aynı grupta- türleri aynıdır. 6s 5d 7s 6d 4p dır. C) X+ iyonu ile Q atomunun elektron sa- C) Y ile Z'nin baş kuantum sayıları aynı- yısı ve dağılımları aynıdır. 5p dır. D) Z'nin elektron dizilimi 1s2 2s2 2p4 şek- 6p D) Z'nin değerlik orbitalleri s ve d orbital- lindedir. 7p leridir. E) T'nin atom numarası Q'nun atom nu- E) Z, Y'nin uyarılmış hâlidir. marasından 30 fazladır. 4f 5f s blok elementleri f blok elementleri p blok elementleri d blok elementleri Periyodik tabloda blokların adları ve yerleri • Bir elementin periyodik tablodaki yeri belirlenirken; ☞ Atom numarası bilinen element atomuna ait elektron dizilimi ya- zılır. 18 MODERN ATOM TEORİSİ

PERİYODİK SİSTEM VE ELEKTRON DİZİLİMLERİ TEST - 6 1. 3. Temel hâl elektron dizilimi, ☞ Elektron dizilimindeki en yük- sek enerji düzeyi, o elementin BİLGİ 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3 periyot numarasını verir. Bir elementin periyodik sistemdeki yeri- şeklinde verilen element için aşağıdaki ni belirlemek için; ☞ En yüksek enerji düzeyindeki • Elementin temel hâldeki elektron di- ifadelerden hangisi doğrudur? değerlik elektron sayısı, grubu verir. zilimi yazılır. A) 4. periyot, 3B grubunda bulunur. • En yüksek enerji düzeyi belirlenir. B) Atom numarası 21'dir. ☞ Elektron dizilimi s veya p orbi- C) Baş kuantum sayısı 3'tür. tali ile sonlanan elementler A Bu sayı elementin periyot numarası- D) Küresel simetri özelliği gösterir. grubunda, d ile bitiyorsa B gru- dır. E) Değerlik orbitalleri s ve d'dir. bunda yer alır. • Değerlik elektronlarının sayısı bu- lunur. Toplam sayı 10'dan büyükse İyonların periyodik sistemdeki ye- 10 çıkarılır. Bu sayı elementin grup rine karar verilirken, ilk olarak nötr numarasıdır. ve temel hâldeki elektron dizilimi • Elektron dizilimi s veya p ile bitiyorsa yapılmalıdır. A grubu, d ile bitiyorsa B grubu seri- sinde olduğu anlaşılır. 4. Aşağıdaki elektron dizilimleri verilen yukarıdaki basamaklar uygulanır. X, Y ve Z elementleri ile ilgili; Buna göre, X2+: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 Element Elektron dağılımı Örneğin, yukarıda temel halde 2+ yüklü iyonun 11Na: 1s2 2s2 2p6 3 s  1 1A grubu X 1s2 2s2 2p5 elektron dağılımı verilen X elementinin Y 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3 3. periyot periyodik sistemdeki yeri aşağıdakiler- Z 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1 8B grubu den hangisinde doğru olarak verilmiş- tir? elektron orbital dağılımları veriliyor. 26Fe: 1s2 2  s2 2p6 3   s  2 3p6 4  s 2  3d 6 Buna göre, 4. periyot A) 3. periyot, 2A grubu B) 3. periyot, 2B grubu I. Z'nin değerlik elektronları s, p ve d or- X2+ ... 3p6 3d10 ile biten bir katyonun C) 3. periyot, 6B grubu bitallerinde bulunur. periyodik sistemdeki yerine karar ve- D) 4. periyot, 2B grubu rilirken, nötr haldeki elektron dizilimi E) 4. periyot, 6B grubu II. X ve Y'nin kimyasal özellikleri benzerdir. yapılmalıdır. III. Z, 4. periyot 3B grubunda yer alır. Katyon haline gelen bir elementin 2. s orbitallerinde 7, d orbitallerinde 5 ifadelerinden hangileri doğrudur? elektronları en dış katmanından ve- rilmiştir. elektron bulunan bir elementin peri- yodik sistemdeki yeri aşağıdakilerden 2B grubu hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III 30X: 1s2 2  s2 2p6 3   s  2 3p6 4  s 2    3d  10 A) 4. periyot, 5B grubu   D) I ve III  E) I, II ve III  B) 4. periyot, 6B grubu 4. periyot C) 3. periyot, 6B grubu D) 4. periyot, 6A grubu 2 elektron vermiş halde 28 elektrona E) 3. periyot, 5B grubu sahip olduğuna göre temel ve nötr halde 30 elektrona sahiptir. Örneğin, 6A grubu 5. 5255Mn element atomuyla ilgili olarak; 16S: 1s2 2s2 2p6 3 s    2  3p 4 I. Periyodik cetvelin d blokunda yer alır. 3. periyot II. 2+ yüklü elektron düzeni 3d5 ile biter. III. 4. periyot, 7B grubunda yer alır. 3A grubu ifadelerinden hangileri doğrudur? 13AI: 1s2 2s2 2p6 3s  2  3p 1 A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve III 3. periyot   D) II ve III  E) I, II ve III  19 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 6 PERİYODİK SİSTEM VE ELEKTRON DİZİLİMLERİ AI atomunun en yüksek temel enerji 6. BİLGİ 8. düzeyi 3'tür. p orbitali ile sonlanmıştır. BİLGİ Periyodik sistemdeki düşey sütunlara Değerlik elektron sayısı 2 +   1   =   3  'tür. İyonların periyodik sistemdeki yerine ka- grup denir. IUPAC'a göre 1'den 18'e ka- Bu nedenle AI elementi periyodik tab- rar verilirken, ilk olarak nötr ve temel hâl- dar sayılarla belirtilir. lonun 3. periyot, 3A grubunda yer alır. deki elektron dizilimi yapılarak bulunur. Buna göre; Değerlik elektron Grup numarası X7+ iyonunun elektron dizilimi; sayısı (DES) (He hariç) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 şeklindedir. I. 2He Buna göre, X elementinin periyodik II. 4Be Örnek: III. 13AI sistemdeki yeri aşağıdakilerden hangi- yukarıda verilen elementlerin IUPAC'a 21Sc elementinin elektron dizilimini sinde doğru verilmiştir? yazarak periyodik sistemdeki yerini göre periyodik sistemdeki yerleri aşa- bulunuz. A) 4. periyot, 7A grubu ğıdaki seçeneklerin hangisinde doğru B) 4. periyot, 7B grubu verilmiştir? Çözüm: C) 4. periyot, 6B grubu 21Sc : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1 D) 4. periyot, 2B grubu I II III En yüksek enerji düzeyi 4 olduğun- E) 3. periyot, 7A grubu A) 1. periyot 2. periyot 3. periyot dan 4. periyot, son orbitali d oldu- 2. grup  2. grup         3. grup ğundan B grubu, en yüksek enerji düzeyindeki (4s2 3d1) elektron sayı- B) 1. periyot 2. periyot 3. periyot larının toplamı 2 + 1 = 3 olduğundan 18. grup  2. grup        13. grup Sc periyodik sistemde 4. periyot 3B grubunda yer alır. C) 1. periyot 18. grup Örnek: 2. periyot 3. periyot D) 1. periyot  2. grup         3. grup Bir atomun temel hâl elektron dizilimi 8A grubu yazıldığında 9 tane tam dolu orbitali, 2. periyot 3. periyot 6 tane yarı dolu orbitali vardır. Buna E) 1. periyot 2A grubu  3A grubu göre, bu atomun; 8. grup 2. periyot 3. periyot a) Elektron dizilimini yazınız.  2. grup         3. grup b) Değerlik elektron sayısını bulunuz. 7. 9. 1X, 2Y ve 4Z element atomları ile ilgili c) Periyodik sistemdeki yerini bulunuz. BİLGİ aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru- Atomlar elektron verdiklerinde öncelikle dur? d) Periyodik sistemde hangi blokta en büyük temel enerji seviyesinden yani yer alır? baş kuantum sayısı en büyük olan orbi- A) Y ile Z'nin kimyasal özellikleri benzerdir. talden elektronlar kopar. B) Değerlik elektron sayıları arasındaki Çözüm: Demirin atom numarası 26'dır. ilişki Y > Z > X şeklindedir. a) Elektron dizilimi; Buna göre, Fe3+ iyonunun elektron di- C) X ile Y aynı gruptadır. 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5 D) Y ile Z aynı grupta, X farklı gruptadır. zilimi aşağıdakilerden hangisinde doğ- E) X ile Y'nin baş kuantum sayıları aynıdır. şeklindedir. ru olarak verilmiştir? b) En yüksek enerji düzeyindeki A) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3 (4s13d5) elektron sayılarının topla- B) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 3d6 mı değerlik elektron sayısını verir. C) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5 D) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d9 Değerlik elektron sayısı: 1 + 5 = 6'dır. E) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d10 c) 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5 En yüksek enerji düzeyinin n = 4 olması elementin 4. periyot- ta bulunduğunu gösterir. Elektron dizilimindeki en son orbital türü d olduğu için elementin d blokunda ve B grubu elementi olduğu anla- şılır. 4. periyot 6B grubundadır. d) d orbitali ile sonlandığı için d bloku elementidir. 20 MODERN ATOM TEORİSİ

PERİYODİK ÖZELLİKLER TEST - 7 1. Kalsiyum (Ca) ve oksijen (O) elementleri- 3. PERİYODİK ÖZELLİKLER ne ait; atom, iyon ve iyonik bağlı bileşiğin BİLGİ Elementlerin fiziksel ve kimyasal (CaO) yarıçapları aşağıda gösterilmiştir. Atomlar küresel olduklarından büyüklük- özellikleri de artan atom numaraları- leri yarıçap olarak belirlenir ve bağ yap- na bağlı olarak periyodik özelliklerde 20Ca 2 e− 20Ca2+ tıklarında yarı çaplar değişir. Bir atom değişim eğilimleri gösterir. Bunlar; verirse farklı bağlar yapabileceği için farklı yarı- atom/iyon yarıçapı, iyonlaşma ener- 174 pm 114 pm çap değerlerine sahip olur. jisi, elektron ilgisi, elektronegatiflik, metalik ve ametalik aktiflik, oksit ve 8O 2 e− 8O2− Atom yapıçapı ile ilgili; hidroksit bileşiklerinin asitlik ve bazlık alırsa eğilimleridir. 73 pm 126 pm I. Soy gazlarda, katı halde iki soy gaz ato- munun çekirdekleri arasındaki uzaklığın 1. Atom /  İ yon Yarıçapı 20Ca2+ 8O2− yarısıdır. Atomlar küre gibi düşünüldüklerinde, 100 pm 140 pm II. Metallerde, komşu metal atomların çe- atomların büyüklükleri de atom yarı- kirdekleri arasındaki uzaklığın yarısıdır. çap olarak belirlenir ve bağ yaptıkla- 240 pm rında yarıçapları değişir. CaO bileşiğinin iyonik yarıçapı III. Ametallerde, tek bir kovalent bağ ile Yalnızca bu bilgiden yararlanıldığında; bağlanmış aynı ametal atomların çekir- Kovalent Yarıçapı I. Nötr atomun yarıçapı, katyonun yarı- dekleri arasındaki uzaklığın yarısıdır. Kovalent yarıçapı, kovalent bağ ile çapından büyüktür. ifadelerinden hangileri doğrudur? bağlanmış özdeş iki ametal atomu- II. İyon yarıçapı, iyonlar arasındaki uzak- nun çekirdekleri arasındaki uzaklığın yarısına eşittir. lığın yarısıdır. III. Anyonların yarıçapı oluştuğu atomlar- A) Yalnız I  B) I ve II  C) I ve III CI CI dan daha büyük, katyonlarının ki ise   D) II ve III  E) I, II ve III  daha küçüktür. ifadelerinden hangileri çıkarılabilir? 4. I. Ne Ne r = 198 pm = 99 pm 2 A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III 308 pm Van der Waals Yarıçapı   D) I ve III  E) II ve III  Van der Waals yarıçapı, katı haldeki II. asal gazlarda veya apolar molekül- lerde komşu atomların çekirdekleri arasındaki uzaklığın yarısıdır. 240 pm 2. 144 pm 120 pm F2 molekülü BİLGİ Hidrojen moleküleri arasındaki Periyodik sistemde aynı grupta yukarı- III. Na Na Van der Waals yarıçapı dan aşağıya doğru atom yarıçapı büyür, İyon Yarıçapı aynı periyotta soldan sağa doğru atom İyonik bileşiklerde katyon ve anyon arasında uygun olarak bölüşülerek yarıçapı genellikle küçülür. hesaplanır. İyonlar eş değer büyüklük- te olmadığından iyon yarıçapı, iyonlar X ve Y aynı grupta, Y ve Z aynı periyottadır. 372 pm arasındaki uzaklığın yarısı değildir. Atom yarıçapları X > Z > Y olduğuna Yukarıda görselleri verilen tanecikler- göre, atom numaraları arasında nasıl bir sıralama vardır? den hangileri için katı fazda Van der Na+ CI− Waals yarıçapı hesaplanabilir? 95 pm 181 pm A) X > Y > Z B) X > Z > Y C) Y > Z > X D) Y > X > Z A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II E) Z > Y > X   D) I ve III  E) I, II ve III  21 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 7 PERİYODİK ÖZELLİKLER 5. I. 240 pm 6. r1 Katyonun yükü arttıkça, anyonun BİLGİ da yükü azaldıkça iyon yarıçapı 120 pm genellikle azalır. H2 molekülü Katyonun yarıçapı nötr atomdan küçük, 198 pm r2 anyonun yarıçapı nötr atomdan büyük- tür. Yani, Metal Yapıçapı Katyonun Nötr Anyonun iyon atomun iyon Komşu metal atomların çekirdekleri yarıçapı arasındaki uzaklığın yarısıdır. yarıçapı yarıçapı II. 256 pm X elementine ait atom ve iyonların yarı- çapları aşağıda gösterilmiştir. Nötr X atomu 128 pm 99 pm 43 pm 102 pm 170 pm Katı bakır atomları CI2 molekülü III. 283 pm I II III Buna göre, r3 I. Üç taneciğin de kimyasal özellikleri fark- lıdır. Periyodik tabloda periyot boyunca soldan sağa doğru gidildikçe, ge- CI− iyonu Na+ iyonu II. Birinci tanecikte proton sayısı, elekt- nellikle atom yarıçapı azalır. Grup ron sayısından azdır. boyunca yukarıdan aşağıya doğru inildikçe atom yarıçapı artar. 181 pm III. Üçüncü tanecik anyondur. NaCI bileşiği yargılarından hangileri doğrudur? Genel olarak birim elektrona uy- Yukarıdaki şekillerde belirtilen r1, r2 ve A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve III gulanan çekim kuvveti yani p/e r3 tanecik yarıçaplarının adlandırılması   D) II ve III  E) I, II ve III  oranı arttıkça yarıçap azalır. aşağıdakilerin hangisinde doğru veril- 2. İyonlaşma Enerjisi miştir? Gaz hâlindeki atomdan bir elektro- nun uzaklaştırılması (koparmak) için r1 r2   r3 7. gerekli olan enerjiye iyonlaşma ener- A) Kovalent Kovalent İyonik jisi (İE) denir. B) Kovalent Van der İyonik r2 r2 Waals r1 X(g) + E1 → X+(g) + e− C) Van der Kovalent İyonik (1. iyonlaşma enerjisi) Waals 74 pm X+(g) + E2 → X2(g+) + e− Kovalent Metal H2 molekülü (2. iyonlaşma enerjisi) D) Van der Yukarıda verilen H2 molekülüne ait şe- Waals Kovalent İyonik kile göre, I. r1 Van der Waals, r2 kovelent yarıçaptır. E) İyonik II. r1 > r2'dir. III. H atomunun kovalent yarıçapı 37 pm'dir. Bir atomda kaç elektron varsa, yargılarından hangileri doğrudur? atom o kadar iyonlaşma enerjisi değerlerine sahip olabilir. Bir son- A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II raki iyonlaşma enerjisi her zaman bir önceki iyonlaşma enerjisinden   D) II ve III  E) I, II ve III  daha büyüktür. Hiçbir zaman eşit olmaz. 22 MODERN ATOM TEORİSİ

PERİYODİK ÖZELLİKLER TEST - 8 1. Atom ve taneciklerin yarıçapları ile ilgili; 2. Gaz haldeki nötr bir atomdan bir elekt- • Bir atomda tüm elektronları uzak- laştırmak için gerekli olan iyonlaş- • Atomik yarıçap, genellikle atom çekir- ron koparmak için gerekli olan iyonlaş- ma enerjileri arasında; değinden en dış katmandaki elektrona ma enerjisine 1. iyonlaşma enerjisi, aynı olan uzaklıktır. atomdan 2. elektronu koparmak için ge- İE1 < İE2 < İE3 < İE4 < ... < İEn rekli olan iyonlaşma enerjisine ise 2. iyon- • Kovalent yarıçap, tek bir kovalent bağla laşma enerjisi denir. bağlanmış aynı ametal atomların çekir- dekleri arasındaki uzaklığın yarısıdır. İyonlaşma enerjisi atom çapı (atom hac- ilişkisi vardır. • Van der Waals yarıçap, apolar molekül- mi) ile ters orantılı olduğundan bir atom- ler ve soy gazların katı hale geçerken aralarında oluşan etkileşim sonucu iki dan elektron kopardıkça bir sonraki elekt- atomun çekirdekleri arasındaki uzaklı- ğın yarısıdır. ronu koparmak zorlaşır. Aynı periyotta soldan sağa doğ- bilgileri veriliyor. Verilen bilgiye göre, aşağıdaki ifadeler- ru gidildikçe iyonlaşma enerjisi genellikle artar. Aynı grupta yu- Çekirdek den hangisi yanlıştır? karıdan aşağıya doğru inildikçe Klor atomunun yarıçapı A) X(g) + Enerji → X+(g) + e− iyonlaşma enerjisi azalır. Küresel Klor atomunun kovalent yarıçapı tepkimesinde harcanan enerji, X ato- simetrik özellik gösteren daha CI2 CI2 kararlıdır. Bu nedenle, küresel si- munun 1. iyonlaşma enerjisidir. metrik özellik gösteren atomların Klor molekülleri arasındaki Van iyonlaşma enerjileri, kendilerinden der Waals yarıçapı Buna göre, B) X(g) + Enerji → X2(g+) + 2e− bir sonra gelen atomlarınkinden I. Atomik yarıçap, kovalent yarıçaptan tepkimesinde harcanan enerji, X ato- daha büyüktür. büyüktür. munun 2. iyonlaşma enerjisidir. • Aynı periyottaki A grubu element II. Van der Waals yarıçapı kovalent yarı- C) Mg+ iyonundan elektron koparmak, atomlarının 1. iyonlaşma enerjileri- nin kıyaslanışı, çapından küçüktür. III. Atom yarıçapı Van der Waals yarıça- Mg atomundan elektron koparmaktan pından büyüktür. daha zordur. ifadelerinden hangileri doğrudur? D) Na'nın katı halinden bir elektron ko- 1A <   3  A <   2  A <   4  A <   6  A < 5  A <   7  A <   8  A A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III   D) I ve III  E) I, II ve III  parmak için gereken enerji, Na atomu- şeklindedir. nun 1. iyonlaşma enerjisinden daha büyüktür. • Periyodik sistemde 1A, 2A, 5A ve 8A grubunda yer alan atomlar kü- E) Periyodik sistemde aynı grupta yuka- resel simetrik özellik gösterir. rıdan aşağıya doğru inildikçe atom ya- rıçapı artacağından iyonlaşma enerjisi İyonlaşma enerjisi azalır. N Ne Be F Atom CO numarası Li B 2 4 6 8 10 3. 12Mg, 13AI, 20Ca atomlarının 1. iyonlaş- 2. periyot element atomlarının 1. iyonlaşma enerjisinin atom numarası ma enerjilerinin büyükten küçüğe doğ- ile değişimi ru sıralanışı aşağıdakilerden hangisin- • Eğer iyonlaşma enerjileri tablo ha- de doğru olarak verilmiştir? linde verildiyse iyonlaşma enerjileri arasındaki sıçramalara bakılarak grup numarası bulunabilir. Sıçra- manın en az 3,5 kat olması gerekir. Bu yöntemle A grubu elementleri- nin grup numarası bulunabilir. A) Mg > AI > Ca B) Mg > Ca > AI C) Ca > AI > Mg D) AI > Mg > Ca E) AI > Ca > Mg 23 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 8 PERİYODİK ÖZELLİKLER Örneğin, 4. • Nötr atom elektron aldıkça elektron ba- 6. İE (kkal / m  ol) şına düşen çekirdeğin çekim gücü aza- BİLGİ lacağından atom yarıçapı büyür. Bir atomun iyonlaşma enerji değerleri   İ E1    İE2    İE3 İE4 arasında ani bir sıçramanın olduğu yer, X : 215 420 3548 5020 • Nötr atom elektron verdikçe kalan elekt- atomun kararlı hale geldiği yerdir. Bu ronlar çekirdek tarafından daha güçlü yerden önceki iyonlaşma enerjisinin nu- Sıçrama 2. iyonlaşma enerjisin- çekileceğinden atom yarıçapı küçülür. marası, değerlik elektron sayısını verir. den sonra gerçekleştiği için, X atomunun değerlik elektron sayı- Buna göre, Aşağıda X atomunun koparılan elektron sının 2 olduğu sonucuna ulaşılır. 8O2−, 16S2−, 16S6+, 12Mg2+, 13AI3+ sayısı - enerji grafiği verilmiştir. (2A grubu) kimyasal türlerinin yarıçaplarının küçük- Koparılan elektron sayısı 4 ten büyüğe doğru sıralanışı aşağıdaki- 3 lerden hangisinde doğru verilmiştir? 2 1 3. Elektron İlgisi A) 8O2−, 16S2−, 16S6+, 12Mg2+, 13AI3+ Enerji Gaz hâlindeki atomun bir elektron B) 8O2−, 16S2−, 12Mg2+, 13AI3+, 16S6+ kazanması esnasında meydana ge- C) 16S2−, 8O2−, 16S6+, 13AI3+, 12Mg2+ 176 348 1847 2519 (kkal/mol) len enerji değişimine elektron ilgisi D) 16S6+, 13AI3+, 12Mg2+, 16S2−, 8O2− Buna göre, 3. periyot baş grup elemen- (Eİ) denir. E) 16S2−, 13AI3+, 12Mg2+, 8O2−, 16S2− ti olan X ile ilgili, X(g) + e− → X(−g) (Eİ) I. 2A grubundadır. II. 2. iyonlaşma enerjisi 348 kkal'dir. Genellikle birinci elektron ilgisi ek- III. Atom numarası 12'dir. zotermik, ikinci ve diğer elektron ifadelerinden hangileri doğrudur? ilgileri endotermiktir. A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve II • Periyodik sistemde elektron ilgisi 5. Periyodik sistemin A gruplarında yer alan genellikle soldan sağa doğru artar,   D) I ve III  E) II ve III  yukarıdan aşağıya doğru azalır. X, Y ve Z element atomlarının ilk dört iyonlaşma enerjileri kkal/mol olarak aşa- 7. X: 1s2 2s2 2p6 3s1 • Birinci elektron ilgisi en büyük olan ğıda verilmiştir. element CI elementidir. Y: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 Z: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 İyonlaşma enerjisi (kkal/ mol) Elektron dizilimleri yukarıda verilen 4. Elektronegatiflik Element İE1 İE2 İE3 İE4 elementler ile ilgili; X 140 I. Atom çapları arasında Z > Y > X ilişki- Bir atomun bağ elektronlarını kendi- Y 174 270 1281  1608 sine doğru daha çok çekme yetene- Z 134 si vardır. ğine elektronegatiflik denir. 350 1850 2520 II. İyonlaşma enerjileri arasında Y > X > Z • Elektronegatiflik, elektron ilgisi ve 408 635 2810 ilişkisi vardır. iyonlaşma enerjisine bağlıdır. III. Elektron ilgisi en büyük olan Y'dir. Buna göre X, Y ve Z elementleri ile ilgili ifadelerinden hangileri doğrudur? • Aynı periyotta soldan sağa doğru aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? (soy gazlar hariç) ve bir grupta A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II aşağıdan yukarıya doğru elektro- A) X'in atom çapı, Y'ninkinden büyüktür. negatiflik genellikle artar. B) Z elementi, 3A grubunda bulunur.   D) II ve III  E) I, II ve III  C) X ile Y'nin değerlik elektron sayısı eşittir. • Elektronegatifliği en fazla olan ele- D) Her üçü de bileşik oluştururken elekt- ment F'dir. ron almazlar. İki atomun elektronegatiflikleri ara- E) X ile Y elementleri aynı kimyasal özel- sındaki fark ne kadar büyük ise o bağın polarlığı o kadar fazladır. lik gösterirler. 24 MODERN ATOM TEORİSİ

PERİYODİK ÖZELLİKLER TEST - 9 1. 2. Aşağıda verilen periyodik sistemde 5. Metalik ve Ametalik Özellik Metaller kolaylıkla elektron vererek BİLGİ gösterilen yöndeki oklarla ilgili, pozitif yüklü iyonları oluştururken Kimyasal bir bağdaki atomların bağ 2 ametaller kolaylıkla elektron alarak elektronlarını çekme gücüne elektrone- negatif yüklü iyonları oluşturur. gatiflik denir. 1 Periyodik tabloda periyot boyunca soldan sağa doğru gidildikçe element Periyodik tabloda periyot boyunca sol- atomlarının metalik özelliği azalırken dan sağa doğru gidildikçe elektronega- ametalik özelliği artar. Gruplar bo- tiflik genellikle artar, aynı grupta yuka- I. Atom yarıçapı yunca yukarıdan aşağıya doğru inil- rıdan aşağıya inildikçe genellikle azalır. II. İyonlaşma enerjisi dikçe metalik özellik artarken ameta- III. Elektronegatiflik lik özellik azalır. Baş grup elementlerinden olduğu bilinen özelliklerinden hangileri genellikle 1 X, Y, Z, T ve Q elementlerinin elektrone- 6. Oksit ve Hidroksit Bileşiklerinin gatiflik değerleri aşağıdaki tabloda veril- yönünde azalırken, 2 yönünde artar? Asitlik ve Bazik Özellikleri miştir. A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve II Elementlerin oksijenle oluşturduğu Element Elektronegatiflik   D) I ve III  E) II ve III  bileşiklere oksitli bileşikler denir. • Metallerin oksijenle oluşturduğu X3 3. Periyodik sistemde bulunan element- oksitli bileşiklere metal oksit denir. Y 2,8 lerin periyodik özellikleri ile ilgili aşa- Metal oksitlerin büyük çoğunluğu- ğıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? Z4 nun sulu çözeltileri bazik özellik gösterdiğinden, metal oksitler T 2,5 genellikle bazik oksitler olarak da nitelendirilir. Q 2,1 X, Y ve Z elementleri aynı grupta; X, T A) Elektron ilgisi, atomların bağ elektron- Na2O(k) + H2O(s) → 2NaOH(suda) ve Q elementleri aynı periyotta olduğu- larını çekme yeteneğidir. MgO(k) + H2O(s) → Mg(OH)2(suda) na göre bu elementlerin yer aldığı pe- riyodik sistem kesiti aşağıdakilerden B) Aynı grupta bulunan elementlerin me- • Ametallerin oksijenle oluşturduğu hangisi olabilir? talik/ametalik aktiflikleri aynıdır. oksitli bileşiklere ametal oksit denir. A) Y B) Y C) Aynı periyotta bulunan elementlerin 1. Ametal oksitlerin büyük çoğunlu- QTX iyonlaşma enerjileri aynıdır. ğunun sulu çözeltileri asidik özellik X TQ Z gösterir. D) Atom yarıçapının azaldığı yönde Z elektronegatiflik genellikle artar. CI2O7(s) + H2O(s) → 2HCIO4(suda) C) Z D) Z E) 1A grubu metallerinin oksitlerinin sulu QTX çözeltilerindeki bazik karakter grupta XQT Y aşağı doğru azalır. Y • Metal oksitlerin bazik karakteri yu- karıdan aşağıya doğru artar; ame- E) X Y Z 4. Periyodik tabloda periyot boyunca sol- tal oksitlerin asidik karakteri azalır. T Q dan sağa doğru gidildikçe genellikle • Ametal oksitlerin asidik karakteri aşağıdakilerden hangisi azalır? soldan sağa doğru artarken metal oksitlerin bazik karakteri azalır. A) Elektronegatiflik Hem asit hem de baz özelliği gös- B) Ametalik özellik teren maddelere amfoter madde, C) Atom yarıçapı oksitlere ise amfoter oksit denir. D) Elektron ilgisi (AI2O3, ZnO ...) E) Oksitlerin asitlik özelliği 25 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 9 PERİYODİK ÖZELLİKLER 7. Değişen Özelliklerin Periyodik 5. Aşağıdaki periyodik sistemdeki bazı ele- 7. Periyodik özelliklerle ilgili, Sistemde Gösterimi mentlerin yerleri gösterilmiştir. I. Aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru II elektron verme özelliği azalır. He I F II. Aynı periyotta soldan sağa doğru ok- Mg AI CI sitlerin asidik kuvveti artar. Kr III. Metal oksitlerin bazik karakteri soldan sağa doğru azalır. I yönünde; • Atom numarası, kütle numarası ve Buna göre, aşağıda verilen bilgilerden ifadelerinden hangileri yanlıştır? elektron sayısı artar. hangisi doğrudur? A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III • Değerlik elektron sayısı değişmez. • Atom yarıçapı artar. A) He'nin 1. iyonlaşma enerjsi Kr'nin   D) I ve II  E) I ve III  • Metalik özellik artar, ametalik özel- 1. iyonlaşma enerjisinden küçüktür. 8. Periyodik özelliklerle ilgili, lik azalır. B) Mg'nin 1. iyonlaşma enerjisi AI'nin • Elektron ilgisi azalır. 1. iyonlaşma enerjisinden büyüktür. I. Atom yarıçapı (atom hacmi) katman • Elektronegatiflik azalır. C) Elektron ilgisi en fazla olan element sayısına bağlı olarak yukarıdan aşa- • İyonlaşma enerjisi azalır. ğıya doğru artar. • Oksitlerin bazlık özelliği artar, asit- F'dir. D) F'nin atom yarıçapı en küçüktür. II. Elektronegatiflik aynı grupta yukarı- lik özelliği azalır. E) AI ve CI'nin değerlik elektron sayıları dan aşağıya doğru artar. II yönünde; eşittir. III. İyonlaşma enerjisi aynı periyotta sol- • Atom numarası artar. dan sağa doğru düzenli olarak artar. • Kütle numarası artar. 6. Aşağıda bazı elementlerin periyodik sis- • Elektron sayısı artar. ifadelerinden hangileri doğrudur? • Değerlik elektron sayısı artar. temdeki yerleri gösterilmiştir. • Atom yarıçapı genellikle azalır. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II • Metalik özellik azalır. H He • Ametalik özellik artar.   D) I ve III  E) II ve III  • İyonlaşma enerjisi genellikle artar. Na CI • Oksitlerin bazlık özelliği azalır. Fe Br 9. Periyodik sistem ile ilgili olarak aşağı- • Oksitlerin asitlik özelliği artar. • Elektron ilgisi genellikle artar. daki bilgilerden hangisi kesinlikle yan- • Elektronegatiflik genellikle artar. lıştır? • Elektron alma isteği artar. Buna göre, verilen bilgilerden hangisi • Elektron verme eğilimi genellikle yanlıştır? A) Gruplarda yukarıdan aşağıya doğru kütle numarası artar. azalır. B) Atom yarıçapının azaldığı yönde Uyarılmış bir atomun periyodik A) Na elementinin oksijenli bileşiğinin elektron ilgisi genellikle artar. tablodaki yeri, değerlik elektron sulu çözeltisi baziktir. sayısı ve değerlik orbital türü de- C) 7A grubu ametallerinin oksitlerinin ğişmez. B) Elektron ilgisi en büyük olan Br ele- sulu çözeltilerinde asidik karakter mentidir. grupta aşağı doğru artar. 26 MODERN ATOM TEORİSİ C) Fe, asitlerle tepkimeye girerek tuz ve D) Atom yarıçapının arttığı yönde elekt- H2 gazı oluşturur. ronegatiflik genellikle artar. D) CI'nin hidrojenli bileşiği asidik özellik E) Oksitlerin bazlık özelliği azaldığı yön- gösterir. de asitlik özelliği artar. E) 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan He elementidir.

ELEMENTLERİ TANIYALIM TEST - 10 1. s bloku metalleri ile ilgili; 4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi alkali ELEMENTLERİ TANIYALIM I. Değerlik elektron sayıları 1 veya 2’dir. metaller için yanlıştır? Periyodik sistemdeki elementler s, II. +1 veya +2 iyon yükü alır. A) Oda koşullarında hepsi katı halde bu- p, d ve f olmak üzere dört ana bloka III. Atom çapları aynı periyottaki diğer ayrılır. lunurlar. elementlerden daha küçüktür. B) Bileşiklerinde +1 yükseltgenme basa- a. s Bloku Elementleri ifadelerinden hangileri doğrudur? mağına sahiptir. Elektron dizilimleri s orbitali ile sonla- A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II C) Elektron dizilimleri ns1 (n >1) ile sonla- nan elementler s blokunda yer alır. Bu blokta 1A ve 2A grubu elementleri   D) I ve III  E) I,II ve III  nır. vardır. (He: 1s2 hariç) D) Doğada serbest halde bulunurlar. 2. Aşağıda verilen ifadelerden hangisi p E) Erime noktaları, grupta yukarıdan aşa- 1A Grubu Elementleri Elektron dizilimleri ns1 ile biten 1H, bloku elementlerinin genel özelliklerin- ğıya doğru azalır. 3Li, 11Na, 19K, 37Rb, 55Cs, 87Fr 1A den değildir? grubunda yer alır. Ametal olan hid- 5. Temel hâl elektron dizilimi p orbitali ile rojen (H) hariç, alkali metal olarak A) Blokta yukarıdan aşağı inildikçe çekir- adlandırılan 1A grubu doğadaki en dek yükü artar. biten bir element ile ilgili; aktif metallerdir. I. Metaldir. B) Blokta soldan sağa gidildikçe ametal- II. Kararlı iyonu soy gaz elektron düze- • Değerlik elektron sayıları 1'dir. lerin aktifliği artar. nindedir. • Alkali metaller, bileşiklerinde +1 yük- C) Son enerji seviyelerindeki s ve p orbi- III. Değerlik orbitalleri tam doludur. seltgenme basamağına sahiptir. tallerinde toplam 3, 4, 5, 6, 7 veya 8 yargılarından hangileri doğru olabilir? elektronları vardır. • Alkali metaller, bütün metaller A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve II içinde aktifliği en yüksek metaller- D) Değerlik orbitalleri s veya p’dir.   D) II ve III  E) I, II ve III  dendir. Dolayısıyla doğada serbest halde bulunmaz. E) Blokta yukarıdan aşağı doğru inildikçe 6. I. Doğada bileşikleri halinde bulunur. metallerin aktifliği artar. • Grup boyunca yukarıdan aşağıya II. Aktifliği en yüksek elementlerdendir. doğru inildikçe alkali metallerin me- 3. s bloku elementlerinin tamamı ile ilgili; III. Elektron dizilimleri ns1 ile sonlanır. talik karakteri artar. Yukarıda verilen özellikler aşağıdaki- I. Baş grup elementidir. 2A Grubu Elementleri II. Metaldir. lerden hangisine aittir? Elektron dizilimi ns2 (n ≥ 2) ile biten III. Küresel simetrik özellik gösterir. A) Asal gazlar 4Be, 12Mg, 20Ca, 38Sr, 56Ba, 88Ra 2A ifadelerinden hangileri doğrudur? B) Toprak alkali metaller grubunda yer alır. Toprak alkali metal C) Halojenler olarak adlandırılan 2A grubu metalle- A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve III D) Alkali metaller ri doğada saf halde değil, bileşikleri E) Geçiş elementleri hâlinde bulunur.   D) II ve III  E) I,II ve III  • Değerlik elektron sayıları 2'dir. • Bileşiklerinde +2 yükseltgenme ba- samağına sahiptir. • Erime noktaları alkali metallerden yüksektir. • Grup boyunca yukarıdan aşağıya inildikçe metalik karakterleri artar. b. p Blok Elementleri Elektron dizilimleri p orbitali ile son- lanan elementler p blokunda yer alır. p blokunda 3A, 4A, 5A, 6A, 7A ve 8A grubu elementleri yer alır. (He hariç) 3A Grubu Elementleri 3A grubu elementleri toprak metalleri olarak adlandırılır. Elektron dizilimi ns2np1 (n ≥ 2) ile sonlanır. • Bor (B) elementi yarı metal, diğer- leri metaldir. • AI amfoter metaldir. 27 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 10 ELEMENTLERİ TANIYALIM • Değerlik elektron sayıları 3'tür. 7. Elektron dizilimi ns2 np5 şeklinde son- 10. Aşağıdaki periyodik sistemde bazı ele- • Değerlik orbital türleri s ve p'dir. lanan elementler ile ilgili; mentlerin yerleri gösterilmiştir. I. Değerlik elektron sayıları 7’dir. • Kararlı bileşiklerinde +3 yükselt- II. Tamamı ametaldir. XZ genme basamağına sahiptirler. III. Periyodik sistemin p blokunda yer alır- T 4A Grubu Elementleri lar. Y Elektron dizilimleri ns2np2 (n ≥ 2) ile yargılarından hangileri doğrudur? sonlanır. Karbon grubu elementleri olarak da bilinir. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II Buna göre, aşağıda verilen ifadelerden   D) I ve III  E) I, II ve III  • Karbon (C) ametal, silisyum (Si) ve hangisi yanlıştır? germanyum (Ge) yarı metal, kalay 8. 5A grubu elementleri ile ilgili aşağıdaki A) Y’nin metalik aktifliği X’ten fazladır. (Sn) ve kurşun (Pb) ise metaldir. B) T, amfoter özellik gösterir. özelliklerden hangisi yanlıştır? C) Z’nin elektron dizilimi 2p5 orbitali ile • Değerlik elektron sayıları 4'tür. A) Elektron dizilimleri ns2np5 ile sonlanır. B) Küresel simetri özelliği gösterir. sonlanır. • Değerlik orbital türleri s ve p'dir. C) Grupta aşağıya doğru inildikçe elekt- D) X, Y ve T oda koşullarında katı hâlde 5A Grubu Elementleri ron alma isteği azalır. bulunurlar. Elektron dizilimleri ns2np3 (n ≥ 2) ile D) Grupta metal, yarı metal ve ametal E) Z, bileşiklerinde hem (+) hem de (−) sonlanır. Azot (N) grubu elementleri olarak ta bilinir. türü elementler bulunur. değerlik alabilir. E) Grupta yukarıdan aşağıya doğru inil- • N, P, As, Sb ve Bi elementlerinden 11. Aşağıdakilerden hangisi atom numara- oluşur. dikçe erime ve kaynama noktaları ar- tar. sı soy gazlardan bir fazla olan element- • Değerlik elektron sayıları 5'tir. ler için yanlıştır? 9. Bir element atomunun elektron dizilimi A) Asitlerle etkileşerek H2 gazı açığa çı- • N ve P ametal, As ve Sb yarı metal, Bi ise metaldir. 2p5 ile sonlanmaktadır. karırlar. Bu element atomu ile ilgili; B) Alkali metaller olarak adlandırılırlar. • N ve P elementleri, canlı yaşamı I. Elektronegatifliği en yüksek elementtir. C) Tepkime verme yatkınlıkları çok fazla- için oldukça önemlidir. II. Kararlı bileşiklerinde sadece −1 iyon dır. • Tamamı ametaldir.. yüküne sahiptir. D) Erime noktaları grupta yukarıdan aşa- III. En aktif ametaldir. 6A Grubu Elementleri ifadelerinden hangileri doğrudur? ğıya doğru artar. Elektron dizilimleri ns2np4 (n ≥ 2) ile E) Tümü metaldir. sonlanır. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II   D) II ve III  E) I, II ve III  • Oksijen grubu olarak bilinir. Kalko- jenler de denir. • Değerlik elektron sayıları 6'dır. • Değerlik orbital türleri s ve p'dir. • Oksijen (O), grubun en önemli ele- mentidir. 7A Grubu Elementleri Elektron dizilimleri ns2np5 (n ≥ 2) ile sonlanır. Bu gruba \"tuz yapan\" anla- mına gelen halojenler de denir. • Değerlik elektron sayıları 7'dir. • F, CI, Br, I ve At elementlerinden oluşur. • Doğada iki atomlu moleküller halin- de bulunur. (F2, CI2, Br2, ...) • Kararlı bileşiklerinde −1'den +7'ye kadar çeşitli yükseltgenme basa- maklarında olabilirler. (F, sadece −1 değerliklidir.) • Halojenler oldukça aktif oldukların- dan doğada serbest halde bulun- maz. • Hidrojenli bileşikleri asidik özellik gösterir. Asidik özellik grupta aşağı doğru gidildikçe artar. 28 MODERN ATOM TEORİSİ

ELEMENTLERİ TANIYALIM TEST - 11 1. Asal gaz atomlarının elektron dizilişlerin- 4. 8A Grubu Elementleri 8A grubu elementleri soy gaz ya da de en dış enerji düzeyleri tam doludur. I III asal gaz olarak adlandırılır. Aşağıdakilerden hangisi bu durumun II • He elementi 1s2 elektron dizilimine asal gazlara verdiği özelliklerden de- IV sahipken, diğer soy gazlar ns2np6 ğildir? ile sonlanır. A) Elektron alışverişinde bulunmaz. Periyodik tabloda numaralandırılmış • Soy gazlar doğada tek atomlu gaz B) Kararlı yapıya sahiptir. yerlerle ilgili aşağıdaki yargılardan halde bulunur. C) Isı ve elektriği iletmez. hangisi doğrudur? • He, Ne, Ar, Kr, Xe ve Rn elementle- D) Standart koşullarda bileşik oluşturmaz. rinden oluşur. E) Erime ve kaynama noktaları çok yük- A) I. bölgedeki elementlerin hepsi metal- • Kimyasal olaylara karşı ilgisiz ol- dir. dukları için, çoğunlukla bileşik oluş- sektir. turmazlar. B) Asal gazlar IV. bölgede yer alır. • Soy gazlardan Xe araçların farla- 2. Soy gazlar ile ilgili aşağıdaki ifadeler- C) II. bölge elementlerinin elektron dizi- rında, He uçan balonlarda, zeplin- lerde, dalgıçların oksijen tüplerinde den hangisi kesinlikle yanlıştır? limleri f orbitali ile biter. ve dondurucu sıvı olarak çeşitli A) Genel olarak bağ yapma özelliği yoktur. D) IV. bölgede geçiş elementleri yer alır. alanlarda, Ne ise aydınlatmada kul- B) Standart koşullarda tek atomludur. E) II. bölge elementleri geçiş elementleri- lanılır. C) Elektron dizilimi ns2 np6 ile sonlanır. D) Tamamı p blokunda yer alır. dir. c. d Bloku Elementleri E) Tamamı küresel simetrik özellik gösterir. Elektron dizilimleri ns2 (n − 1)d (n ≥ 4) 5. YZ ile biten elementler d blokunda yer 3. Periyodik sistemle ilgili aşağıdaki bil- alır. Geçiş elementleri olarak da X adlandırılan d bloku elementlerinin gilerden hangisi doğrudur? hepsi metaldir. A) p bloku elementlerinin tamamı ısı ve Q • Birden fazla pozitif yükseltgenme elektriği iletir. Periyodik sistemde yerleri belirtilen X, basamağına sahip olabilirler. B) d bloku elementlerinin tamamı birden Y, Z ve Q elementleri ile ilgili aşağıdaki • 2A ile 3A grupları arasında yer alır- ifadelerden hangisi yanlıştır? çok pozitif yükseltgenme basamağın- lar. da bulunabilir. A) Elektron ilgisi en büyük olan Y'dir. • 3B ile başlar, 2B grubu ile biter. C) f bloku periyodik cetvelin alt kısmında B) X+ ile Z tanecikleri birbirinin izoelekt- • 10 tane gruptan oluşur. Bu gruplar- ayrı olarak konumlandırılmıştır. D) s bloku elementlerinin hepsi metaldir. roniğidir. dan 3 tanesi 8B grubudur. E) d bloku elementlerinin tümü standart C) 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan • Cıva hariç oda koşullarında hepsi koşullarda katıdır. Z'dir. katıdır. D) Q bileşiklerinde sadece pozitif değer- • Isı ve elektriği iletirler. • Erime noktaları oldukça yüksektir. lik alır. E) X, Y ve Q elektriği ve ısıyı iletirken Z d. f Bloku Elementleri Elektron dizilimleri f orbitali ile sonla- iletmez. nan elementler f bloku elementleridir. f blokunun esas yerleri 6. ve 7. periyot- larda 3B grubundaki elementlerden sonradır. • Bu blok elementlerine iç geçiş ele- mentleri de denir. • 6. periyottaki iç geçiş metallerine lantanitler, 7. periyottaki iç geçiş metallerine aktinitler adı verilir. 29 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 11 ELEMENTLERİ TANIYALIM Örnek: 6. Periyodik cetvelin aynı yatay sırasında 8. 1s 2s 2p 3s 3p Modern periyodik sistem, element- bulunan X, Y, Z ve Q elementleri ile ilgili X: lerin artan atom numarasına göre şu bilgiler veriliyor. Y: düzenlenmiştir. Z: X: Alkali metal Aşağıdaki periyodik sistemden yarar- Y: Toprak metali Temel hâl elektron dizilişleri verilen X, lanarak sembolleri verilen elementler- Z: Değerlik elektronları s ve d orbitallerin- Y ve Z element atomları için aşağıdaki le ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız. ifadelerden hangisi yanlıştır? de olan element H He Q: 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan ele- A) Y metal, X ve Z ametaldir. B) X katı halde elektriği iletir. Mg Al Si P S Ar ment C) Y katı ve sıvı halde elektriği iletir. Ca Ni Cu Zn D) X ve Z p bloku elementleridir. E) X ile Y küresel simetri özelliği gösterir. Buna göre, aşağıdaki ifadelerden han- gisi yanlıştır? a) Atom yarıçapı en büyük olan ele- ment hangisidir? A) X'in atom numarası 11 olabilir. B) Atom numaraları arasında Q > Y > Z > X b) 3. periyotta yer alan elementlerin birinci iyonlaşma enerjilerini bü- ilişkisi vardır. yükten küçüğe doğru sıralayınız. C) Y'nin proton sayısı 31 olabilir. D) Z geçiş elementidir. c) Metalik aktifliği en yüksek olan E) Q küresel simetri özelliği gösterebilir. element hangisidir? 9. Aşağıda verilen bilgilerden hangisi d) Ametalik aktifliği en yüksek olan element hangisidir? yanlıştır? e) s bloku elementleri hangileridir? A) f bloku elementlerine iç geçiş ele- mentleri denir. f) p bloku elementleri hangileridir? B) d bloku elementleri ilk üç periyotta bu- g) d bloku elementleri hangileridir? lunmaz. Çözüm: C) f bloku elementlerinin kimyasal özel- likleri birbirine çok benzer. a) Genellikle temel enerji düzeyi D) 6. periyottaki iç geçiş metallerine akti- sayısı fazla olan elementin atom nitler denir. yarıçapı daha büyüktür. Temel 7. X T E) f bloku elementleri lantanitler ve akti- enerji düzeyi sayıları eşit ise, atom Q nitlerden oluşur. numarası küçük olanın atom yarı- Y çapı daha büyüktür. Z Ca olur. b) Aynı periyottaki elementlerin iyon- R laşma enerjileri arasında; Yukarıdaki periyodik sistemde yerle- 1A< 3A< 2A< 4A< 6A< 5A< 7A< 8A ri gösterilen X, Y, Z, Q ve R element ilişkisi vardır. atomları ile ilgili aşağıdaki ifadelerden Ar > P > S > Si > Mg > AI hangisi yanlıştır? c) Periyodik sistemde sola ve aşağı- ya gidilirse metalik aktiflik genellik- le artar. Ca olur. d) Periyodik sistemde yukarı ve sağa A) YQ bileşiğinin sulu çözeltisi elektrik 10. Bir oksitin yanabilmesi için oluşturduğu gidilirse ametalik aktiflik artar. akımını iletir. bileşikte en yüksek yükseltgenme basa- S olur. B) R'nin elektron dizilimi 5f orbitali ile mağına ulaşmamış olması gerekir. sonlanır. e) s bloku elementleri; Buna göre, aşağıdaki bileşiklerden han- H, He, Mg ve Ca'dır. C) X ile Y aralarında alaşım oluşturur. gisi yanmaz? (8O, 7N, 6C, 16S) f) p bloku elementleri; D) Z'nin değerlik elektronları s ve d orbi- A) CO  B) SO2  C) SO3 AI, Si, P, S ve Ar'dır. tallerindendir.   D) N2O3  E) N2O  g) d bloku elementleri; E) T standart koşullarda gaz hâlinde bu- Ni, Cu ve Zn'dir. lunur. 30 MODERN ATOM TEORİSİ

YÜKSELTGENME BASAMAKLARI TEST - 12 1. Bir bileşikte atomların yükseltgenme ba- 3. Aşağıdaki bileşiklerden hangisinde hid- YÜKSELTGENME BASAMAKLARI samakları bulunurken, bileşiğin yük den- rojenin yükseltgenme basamağı diğer- Bileşiği oluşturan element atomunun gesi sıfıra eşitlenir. lerinden farklıdır? aldığı, verdiği veya ortaklaşa kullan- (1H, 6C, 7N, 8O, 19K, 17CI) dığı elektronların sayısına yükselt- Örnek: genme basamağı denir. H2SO4 bileşiğindeki S'nin yükseltgenme A) NaH  B) H2O  C) NH3 basamağını bulalım.   D) CH4  E) HCI  Yükseltgenme basamağı yerine Çözüm: yükseltgenme sayısı kavramı kul- H2SO4 bileşiğindeki H, S ve O element- lanılabilir. lerinin yükseltgenme basamakları toplamı 4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış- • Bir atom elektron alır ya da verirse sıfır olmalıdır. iyon durumuna geçer. Pozitif yüklü 2.H + S + 4.O = 0 tır? (8O, 20Ca) iyonlara katyon, negatif yüklü iyon- 2 . 1 + S + 4 .(−2) = 0 lara ise anyon denir. S = 6+ A) 2A grubu elementlerinin yükseltgen- Kükürt elementinin H2SO4 bileşiğindeki me basamağı 2+'dır. • İyon yükü yazılırken ilk önce sayı, yükseltgenme basamağı 6+'dır. ardından işaret yazılır. B) Bir bileşikteki atomların yükseltgenme Buna göre, basamakları toplamı sıfırdır. Yükseltgenme Basamağı Bulma Kuralları I. HNO3 C) Serbest halde bulunan atom ve mole- • Serbest element atomunun veya II. Na2CO3 küllerin yükseltgenme basamağı sıfır- III. H3PO4 dır. element molekülünün yükseltgen- Yukarıda verilen bileşiklerde altı çizili me basamağı sıfırdır. D) Hidrojenin metallerle oluşturduğu hid- Na0, Fe0, H20, CI02, O20 ... elementlerin yükseltgenme basamak- rür bileşiklerinde yükseltgenme basa- • Bileşikler nötr olduğundan bir bi- ları aşağıdakilerden hangisinde doğru mağı 1−'dir. leşikteki atomların yükseltgenme olarak verilmiştir? basamaklarının toplamı sıfırdır. E) Ca3(PO4)2 bileşiğinde P atomunun yük- N C P seltgenme basamağı 4+'tür. Örneğin, A) 5+ 4+ 5+ Na3PO4 bileşiğindeki P'nin değer- B) 6+ 5+ 5+ liğini bulalım. C) 5+ 4+ 6+ Na, 1+ ; O, 2− yükseltgenme ba- D) 4+ 1+ 5+ samakları aldıklarından; E) 2+ 4+ 5+  1+    x    2  − Na3PO4 � 3.(1+) + x + 4.(2−) = 0 � x = 5+ bulunur. • Poliatomik iyonlarda (kök), yükselt- genme basamakları toplamı iyon yüküne eşittir. 2. I. Na2Cr2O7 5. I. NaNO3 − N2O4 Örneğin, Cr2O72− iyonundaki Cr'nin değerli- II. KCIO4 II. Mg(NO3)2 − NO2 ğini bulalım. Oksijen 2− yükseltgenme basa- III. HCIO2 III. Ca3N2 − N2O mağını aldığından; x 2− Yukarıda verilen bileşiklerdeki altı çizi- Yukarıda verilen bileşik çiftlerinden (Cr2O7)2− � 2.x + 7.(2−) = 2− li atomların yükseltgenme basamakları sırasıyla hangi seçenekte doğru veril- hangilerinde azotun (N) yükseltgenme � x = 6+ bulunur. miştir? (1H, 8O, 11Na, 19K) basamakları farklıdır? • Hidrojenin ametallerle yaptığı bile- şiklerde yükseltgenme basamağı A) 6+, 7+, 5+ B) 6+, 7+, 3+ (8O, 11Na, 12Mg, 20Ca) 1+, metallerle yaptığı bileşiklerde 1− dir. C) 5+, 7+, 3+ D) 5+, 3+, 3+ A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II 31 E) 7+, 6+, 3+   D) II ve III  E) I, II ve III  MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 12 YÜKSELTGENME BASAMAKLARI • Oksijenin bileşiklerinde yükseltgen- 6. 8. Periyodik sistemin d blokunda bulunan Fe me basamağı genellikle 2− dir. BİLGİ ve Zn element atomları ile ilgili; • 1A grubu metalleri bileşiklerinde 1+ Çok atomlu iyonlarda (köklerde) atom- yükseltgenme basamağını alır. \"Fe elementi bileşiklerinde genellikle 2− ların yükseltgenme basamakları toplamı yükseltgenme basamağına sahip olan • 2A grubu metalleri bileşiklerinde 2+ iyonun yüküne eşittir. Bileşiklerde ise oksijen (O) ile FeO ve Fe2O3 bileşiklerini yükseltgenme basamağını alır. oluştururken, Zn elementi sadece ZnO bi- atomların yükseltgenme basamakları leşiğini oluşturmaktadır.\" • Elektronegatifliği en yüksek ele- ment olan flor, bütün bileşiklerinde toplamı sıfırdır. bilgisi veriliyor. 1− yükseltgenme basamağına sa- hiptir. Bileşik / Kök Azot atomunun Buna göre; yükseltgenme I. Zn elementi O elementi ile yaptığı bi- Genellikle pozitif yükseltgenme basamağına sahip element ilk sı- basamağı leşikte 1+ yükseltgenme basamağına rada yazılır. sahiptir. I. KNO3 5+ II. NO−2 3+ II. Fe elementi bileşiklerinde 2+ ve 3+ yükseltgenme basamağına sahiptir. III. NH3 3− III. d bloku elementlerinin tamamı bileşik- IV. NH4CI 3− lerinde farklı yükseltgenme basama- ğına sahiptir. Örnek: V. HCN 2− ifadelerinden hangilerine ulaşılabilir? Aşağıda verilen bileşik ve iyonlarda Yukarıda verilen iyon ve bileşiklerden (26Fe, 30Zn) altı çizili atomların yükseltgenme ba- hangisinde N taneciğinin yükseltgen- samaklarını bulunuz. me basamağı yanlış verilmiştir? A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II (1H, 6C, 7N, 8O, 17CI, 19K) a) Na2MnO4 b) H2SO3   D) II ve III  E) I, II ve III  c) KNO3 d) CaC2O4 A) I  B) II  C) III  D) IV  E) V e) HCO−3   f ) SO24− Çözüm: a) Na2MnO4 � 2.Na + Mn + 4.O = 0     � 2.(1+) + Mn + 4.(2−)     � Mn = 6+ b) H2SO3   � 2H + S + 3O = 0 9. C + O2 → CO2 � 2 .  ( 1+) +   S   +   3   .  ( 2−) = 0 tepkimesine göre,   �  S = 4+ I. Tepkimeye giren atomların yükselt- c) KNO3 � K +   N   +   3  O = 0 7. Aşağıdaki çok atomlu iyonlarda altı genme basamakları sıfırdır. � 1 .  ( 1+) + N +   3   .  ( 2−) = 0 II. CO2 bileşiğinde elementlerin yükselt- çizili atomlardan hangisinin yükselt- � N = 5+ genme basamağı karşısında yanlış ve- genme basamakları toplamı sıfırdan rilmiştir? (1H, 8O) büyüktür. d) CaC2O4 � Ca + 2C + 4O = 0 III. CO2 bileşiğinde, C atomunun yük- � 1 .  ( 2+) +   2  C +   4   .  ( 2−) = 0 İyon Yükseltgenme basamağı seltgenme basamağı reaktiflerdeki C A) MnO24− 6+ atomunun yükseltgenme basamağına � C = 3+ B) HPO23− 3+ eşittir. C) C2O24− 6+ yargılarından hangileri doğrudur? e) HCO−3 � H +   C   +   3  O = 1− D) HCO−3 4+ � 1 .  ( 1+) +   C   +   3   .  ( 2−) = 1− E) NO−3 5+ A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II  �  C = 4+   D) II ve III  E) I, II ve III  f) SO24−   � S + 4O = 2− � S +   4   .  ( 2−) = 2− � S = 6+ 32 MODERN ATOM TEORİSİ

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ TEST - 1 1. 3. 15P element atomunun elektron dizilimi ve elektron- BİLGİ ların orbitallere dağılımıyla ilgili; Bohr atom modeli, tek elektronlu atom ve iyonların I. 3px, 3py ve 3pz orbitallerinin enerji düzeyleri aynıdır. davranışlarını (spektrumlarını) başarıyla açıklaması- II. 2s ve 2p orbitallerinin enerji düzeyleri aynıdır. na rağmen, çok elektronlu atom ve iyonların spekt- III. 2p ve 3p orbitallerinde altışar elektron bulunur. rumlarını açıklamakta yetersiz kalmaktadır. yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, aşağıda verilen atom ve iyonlardan; A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve III I. 2He+ II. 3Li   D) II ve III  E) I, II ve III  III. 3Li2+ IV. 1H hangilerinin spektrumları Bohr atom modeli ile açıklanabilir? A) Yalnız III  B) Yalnız IV  C) I ve III   D) III ve IV  E) I, III ve IV  4. Bohr atom modelindeki katman (yörünge) tanımla- ması yerine atomun kuantum modelinde hangi kav- ram kullanılır? A) Enerji seviyesi  B) Orbital  C) Spektrum   D) Işıma  E) Emisyon  2. Periyodik sistemde yatay sıralara periyot, düşey sütun- 5. lara grup denir. BİLGİ XQ Orbitallerin enerjileri baş kuantum sayısı ve açısal YZ momentum kuantum sayısı toplamının (n + ) artma- sı ile artar. Bu toplamın aynı olması durumunda baş M kuantum sayısı büyük olan orbitalin enerjisi daha faz- ladır. T Yukarıdaki periyodik sistemde yerleri gösterilen X, Bu bilgilere göre, aşağıdakilerin hangisinde verilen I. orbitalin enerjisi II. orbitalin enerjisinden büyük- Y, Z, T, M ve Q element atomları ile ilgili aşağıdaki tür? ifadelerden hangisi doğrudur? I. Orbital II. Orbital A) Q'nun değerlik elektron sayısı 8'dir. A) 2p 3p B) Atom çapı en büyük olan element M'dir. B) 3s 3d C) Z'nin 1. iyonlaşma enerjisi Y'ninkinden büyüktür. C) 3d 5s D) X, Y, M ve T farklı blokta yer alır. D) 6s 5p E) X, alkali metaldir. E) 4p 4d 33 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 1 ÜNİTE ÖLÇME TESTİ 6. 8O, 16S ve 34Se element atomları ile ilgili; 9. 2A grubunda olan X, Y ve Z element atomları ile ilgili, I. Atom yarıçapı en büyük olan Se'dir. • 1. iyonlaşma enerjisi en büyük olan Y'dir. II. Aynı grupta bulunurlar. III. Elektronegatiflik değeri en büyük olan O'dur. • X'in erime noktası Z'ninkinden büyüktür. ifadelerinden hangileri doğrudur? bilgisi veriliyor. A) Yalnız I  B) Yalnız III  C) I ve III Buna göre X, Y ve Z element atomlarının periyodik sistemdeki konumları aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?   D) II ve III  E) I, II ve III  A) Y   B) Y   C) Z X Z X Z X Y 7. Aşağıda temel haldeki X, Y ve Z element atomlarının   D) Z   E) Y Z X   Y orbital şemaları verilmiştir. X X: 10. Aşağıda verilen periyodik cetvel kesitinde X, Y, Z, Q, K Y: Z: ve T elementlerinin yerleri belirtilmiştir. Buna göre X, Y ve Z element atomları ile ilgili aşağı- daki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) X ile Z farklı blok elementleridir. B) Y ile Z benzer kimyasal özellik gösterir. C) Birinci iyonlaşma enerjileri arasındaki ilişki Y > Z > X şeklindedir. D) Y'nin hidrojenli bileşiği asidik özellik gösterir E) Y'nin elektronegatifliği diğerlerinkinden yüksektir. T KZ X Q Y 8. Temel haldeki 27Co element atomunun en yüksek enerjili orbitalinin baş kuantum sayısı, orbital türü Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? ve toplam elektron sayısı aşağıdakilerden hangisin- A) Elektron ilgisi en fazla olan element Z'dir. B) Birinci iyonlaşma enerjisi en küçük olan element de doğru verilmiştir? X'tir. Baş kuantum Orbital türü Toplam C) Y, kendi atomları arasında metalik bağ oluşturur. sayısı elektron sayısı D) T ile Q'nun oluşturduğu bileşiğin sulu çözeltisi elekt- s A) 4 s 2 rik akımını iletir. B) 4 d 27 E) K ve Q'nun oksitlerinin sulu çözeltileri asidik özellik C) 3 d 7 D) 3 s 27 gösterir. E) 4 8 34 MODERN ATOM TEORİSİ

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ TEST - 2 1. 20Ca ve 22Ti2+ tanecikleri ile ilgili; 4. I. Birbirinin izoelektroniği olan taneciklerdir. BİLGİ II. Nötr ve temel hâlde m = 0 olan elektron sayısı Ti'de Bir iyonda yükseltgenme basamaklarının toplamı daha fazladır. hem büyüklük hem de işaret olarak iyonun yüküne III. Ca ve Ti2+ 'nin 3. katmanlarında eşit sayıda elektron vardır. eşittir. ifadelerinden hangileri yanlıştır? X2O42− iyonunda toplam 46 elektron bulunmaktadır. Buna göre, X elementinin yükseltgenme basamağı A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III ve atom numarası aşağıdakilerin hangisinde doğru   D) I ve II  E) I, II ve III  verilmiştir? (8O) 2. Yükseltgenme basamağı Atom numarası A) 6+ 12 BİLGİ B) 6+  6 Periyodik sistemde elementler kuantum modeli elekt- C) 3+ 12 D) 3+  6 ron dağılımlarına göre yerleştirilmiş olup elektron E) 2+ 12 dağılımındaki son terim elementin bulunduğu bloku belirtir. Buna göre, aşağıdaki element çiftlerinden hangileri periyodik tabloda aynı blok elementleri olarak grup- landırılır? A) 13AI - 20Ca  B) 12Mg - 30Zn  C) 2He - 19K   D) 17CI - 21Sr  E) 18Ar - 55Cs  5. Aşağıda bazı elementlerin periyodik sistemdeki yerleri gösterilmiştir. 3. Aşağıda X, Y ve Z element atomlarının elektron diziliş- X TZ Y lerindeki son orbitaller verilmiştir. Q Element Son orbitali X :..............................3s1 Y : .............................3p2 Buna göre, verilen periyodik sistemde ve yerleri Z : .............................3d3 belirtilen X, Y, Z, T ve Q element atomları ile ilgili Buna göre X, Y ve Z element atomları ile ilgili aşağı- aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? daki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) X ile T aralarında iyonik bağlı bileşik oluşturur. A) Üçü de aynı periyottadır. B) Elektronegatifliği en fazla olan T'dir. B) Atom yarıçapı en küçük olan Y'dir. C) Metalik aktifliği en fazla olan Y'dir. C) Z'nin proton sayısı diğerlerininkinden büyüktür. D) Q'nun değerlik elektron sayısı 3'tür. D) Üçünün de değerlik orbitallerinin türü farklıdır. E) X ve Y elementleri s; T ve Z elementleri p; Q ele- E) X ve Z katı halde elektrik akımını iletir. menti ise d bloku elementleridir. 35 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 2 ÜNİTE ÖLÇME TESTİ 6. X3+ iyonun elektron dizilimi, 9. X, Y, Z ve Q element atomları için, 1s2 2s2 2p6 3s2 • X element atomunun temel haldeki elektron dizilimi 2p3 ile bitiyor. şeklindedir. Buna göre, nötr X element atomu ile ilgili, • Y ile X elementleri aynı grupta olup Y'nin atom yarıça- I. 3 tane yarı dolu p orbitali vardır. pı daha fazladır. II. n = 3,  = 0 kuantum sayılarında 2 tane elektron • Z element atomunun atom numarası en büyüktür. bulunur. III. Değerlik elektron sayısı 5'tir. • Q ile X element atomları aynı periyotta olup X'in birin- yargılarından hangileri doğrudur? ci iyonlaşma enerjisi ve atom yarıçapı daha büyüktür. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II bilgileri veriliyor.   D) II ve III  E) I, II ve III  Yukarıdaki bilgilere göre X, Y, Z ve Q element atom- larının periyodik tablodaki dizilişi aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir? A) X Q Y   B) Y X Q   C) X Q Z Z YZ 7.   D) X Q Z   E) Y   Y QX BİLGİ Z Hund kuralına göre, elektronlar eş enerjili orbitallere önce aynı spinli olmak üzere birer birer yerleşir. 10. Aşağıda baş grup elementlerinin iyonlaşma enerjisi - Buna göre, aşağıdaki elektron dizilimlerinden han- atom numarası grafiği verilmiştir. gisi Hund kuralına uymaz? İyonlaşma enerjisi (kJ) Z A) 1s2 2s2 2p0x 2p1y 2p0z B) 1s2 2s2 2px2 2py2 2p2z T C) 1s2 2s2 2p2x 2p1y 2p2z D) 1s2 2s2 2p1x 2p1y 2p1z XW E) 1s2 2s2 2px2 2p1y 2p0z Y Q 8. Temel hal elektron dağılımı, Atom numarası 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d5 şeklinde olan X element atomu için aşağıdaki ifade- Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? lerden hangisi yanlıştır? A) X, T, Z ve Q'nun elektron dizilişi küresel simetriktir. B) X, 2A grubu elementidir. A) Değerlik elektronları 4s ve 3d orbitalleridir. C) W, 6A grubu elementidir. B) +3 yüklü iyonun elektron dağılımı, D) Z, soy gazdır. 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d3 şeklindedir. E) Hepsi aynı periyotta yer alırlar. C) 4. periyot, 7B grubunda yer alır. D) d bloku elementidir. E) Bileşiklerinde birden fazla pozitif yükseltgenme ba- samağında bulunabilir. 36 MODERN ATOM TEORİSİ

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ TEST - 3 1. Bohr atom teorisi, 4. I. 1H, 2He+, 3Li2+ gibi tek elektrona sahip atom ve BİLGİ iyonların spektrumunu Modern atom modelinde, elektronların atomda bulun- ma ihtimalinin yüksek olduğu bölgelere orbital (elekt- II. Elektronun bir yörüngenin dışında neden buluna- ron bulutu) denir. mayacağını Buna göre, orbital ve orbital türleri ile ilgili aşağıda- III. Dairesel yörüngelerde hareket eden elektronların ki ifadelerden hangisi doğrudur? çekirdeğe düşmeme nedenini A) Alt enerji seviyeleridir. yukarıda verilen açıklamaların hangilerini açıklama- B) s orbitali çekirdekten uzaklaştıkça boyutu küçülür. da yetersiz kalmıştır? C) p orbitalleri bütün enerji katmanlarında bulunur. D) Bir katmanda d orbitalleri 10 tanedir ve uzayda farklı A) Yalnız II  B) Yalnız III  C) I ve II yönelimler gösterirler.   D) II ve III  E) I, II ve III  E) Aynı katmandaki d orbitalinin enerjisi f orbitalinin enerjisinden daha büyüktür. 2. X2+ iyonunun elektron dizilişi 3d8 ile sona eriyor. 5. Atomun kuantum modeli ile ilgili aşağıdaki ifadeler- Buna göre, X element atomu için aşağıdaki ifadeler- den hangisi yanlıştır? den hangisi yanlıştır? A) Atom numarası 28'dir. A) 7N : 1s2 2s2 2p3 B) Küresel simetri özelliği göstermez. C) IUPAC'a göre 8B grubu elementidir. N element atomunun yukarıdaki elektron dizilimi D) Manyetik kuantum sayısı (m) değeri −1 olan en faz- Hund kuralına uygundur. la 6 elektronu vardır. E) En büyük baş kuantum sayısı (n) değeri 4'tür. B) 6C : 1s2 2s2 2p0x 2p1y 2p1z 3. Modern periyodik sistem ile ilgili aşağıdaki ifadeler- Yukarıdaki elektron dizilimine göre C atomu uyarıl- mış bir atomdur. den hangisi yanlıştır? A) IUPAC sistemine göre 13. grup 3A grubudur. C) 3d, 4f ve 5s orbitallerinin enerjileri arasında; B) 8 tane baş grup bulunur. 4f > 5s > 3d ilişkisi vardır. C) B grubu elementleri d ve f blokundadır. D) Temel hâl elektron dağılımı 3d8 ile biten bir atomda D) 10 tane B grubu, 8 tane A grubu bulunur. E) Aynı grupta bulunan tüm element atomların değerlik n = 3 ve m = 0 değerlerine sahip en fazla 6 elektron içerir. elektron sayısı eşittir. E) Bir atomda, dört kuantum sayısı da aynı olan 2 elektron bulunamaz. 37 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 3 ÜNİTE ÖLÇME TESTİ 6. Aşağıda verilen tabloda baş grup elementleri olan X, Y, 8. Bir orbitaldeki elektronların bulunma olasılıklarının da- Z ve T'nin ilk dört iyonlaşma enerjileri belirtilmiştir. ğılımı şekildeki gibidir. y İyonlaşma enerjisi (kkal/mol) x Element İE1 İE2 İE3 İE4 X 435 4320 6240 − z Buna göre, yüzey diyagramı verilen orbital için aşa- Y 630 985 1060 5910 ğıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Z 340 520 645 3248 A) Bütün enerji düzeylerinde bulunur. B) Manyetik kuantum sayısı m = 0'dır. T 308 1390 2154 3260 C) Açısal momentum (ikincil) kuantum sayısı  = 1'dir. D) Küreseldir. Buna göre, iyonlaşma enerjisi verilen elementlerle E) En düşük enerjili orbital çeşididir. ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) T, küresel simetriktir. B) X, 2. periyot 1A grubu elementidir. C) Y ile Z'nin kimyasal özellikleri aynıdır. D) Z'nin atom numarası Y'den büyüktür. E) Y'nin elektron dizilimi np1 ile biter. 7. Kuantum sayıları, atomdaki elektronların tanımlanma- 9. X : ............................ 4s2 sında kullanılır. Y : ............................ 4p2 Z : ............................ 3d2 Buna göre, kuantum sayıları ile ilgili aşağıdaki ifa- delerden hangisi yanlıştır? Yukarıda temel haldeki son orbitaldeki elektron da- ğılımları verilen nötr X, Y ve Z element atomları için A) Kuantum sayıları, orbitallerin ve orbitallerde yer aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? alan elektronların belirlenmesinde kullanılır. A) Y'de spin kuantum sayısı (ms) +1/2 (↑) olan en az 15 B) Elektronun konumunu ifade eden üç tane kuantum elektron bulunur. sayısı vardır. B) Z'de manyetik kuantum sayısı (m) 0 olan en fazla C) Baş kuantum sayısı n ile gösterilir ve elektron bulu- 13 elektron vardır. tunun çekirdeğe olan yaklaşık uzaklığını ifade eder. C) Açısal momentum kuantum sayısı () = 0 kuantum D) Açısal momentum kuantum sayısı,  ile gösterilir ve sayısına sahip elektron sayıları eşittir. orbitalin şeklini belirler. D) +2 yüklü iyonlarındaki dolu orbital sayıları arasında- E) En büyük baş kuantum sayısı (n) 3 olan bir elementte ki ilişki Y > Z > X şeklindedir. manyetik kuantum sayısı (m) +3 olan bir orbital bu- lunabilir. E)  = 2 kuantum sayısına sahip en fazla elektron Y element atomunda bulunur. 38 MODERN ATOM TEORİSİ

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ TEST - 4 1. 3. BİLGİ BİLGİ • Gaz hâlindeki nötr bir atomun elektron alması sıra- Bileşiklerde atomların yükseltgenme basamakları sındaki ısı değişimine elektron ilgisi denir. toplamı sıfırdır. • Gaz hâlindeki nötr bir atomdan elektron koparmak Buna göre, için gereken enerjiye iyonlaşma enerjisi denir. Na2CO3, H2SO4 ve Mg3(PO4)2 Buna göre, aşağıda verilen tepkimelere göre, • F(g) + e− → F(−g) + E1 bileşiklerindeki altı çizili atomların yükseltgenme • N(g) + e− + E2 → N−(g) basamakları hangi seçenekte doğru olarak veril- • Cl(g) + E3 → Cl(+g) + e− miştir? (1H, 8O, 11Na, 12Mg) I. F− iyonu kararlı yapıdadır.  C  S P II. E1, F'nin birinci elektron ilgisidir. A) 4+ 6+ 5+ III. E3, CI'nin birinci iyonlaşma enerjisidir. B) 4+ 6+ 6+ IV. N element atomu oktetine ulaşmıştır. C) 4+ 6+ 3+ D) 3+ 6+ 5+ V. Elektron ilgisi endotermik ya da ekzotermik olabilir. E) 2+ 5+ 2+ ifadelerinden hangisi yanlıştır? (7N, 9F, 17CI) A) I  B) II  C) III  D) IV  E) V 2. Atomun kuantum modeline göre, aşağıdaki ifade- 4. Aşağıda atom numaraları ardışık olan elementlerin 1. lerden hangisi yanlıştır? iyonlaşma enerjileri ve atom numaraları grafikteki gibi değişmektedir. A) 3s orbitalindeki elektronlar 2s orbitaline göre çekir- dek tarafından daha az kuvvetle çekilirler. İyonlaşma enerjisi (kJ/mol) B) İki elektrona ait dört kuantum sayısı değerleri aynı Y TQ olamaz. XZ C) n = 3 ise  değeri 0,1, 2, 3 olabilir. M D) 2p orbitalinde 4 tane elektron bulunduğunda bu Atom numarası elektronların minimum 1 tanesi ms = −1/2 olabilir. E) Sınır yüzey diyagramı, Buna göre X, Y, Z, T, Q ve M element atomları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? y z A) M'nin periyodu diğerlerinkinden daha büyüktür. B) Y, Q ve M'nin elektron dizilimleri küresel simetriktir. x C) Q'nun elektron ilgisi X, Y ve T'den daha büyüktür. D) Elektronegatifliği en büyük olan element T'dir. E) X'in atom yarıçapı Z ve T'nin yarıçapından daha bü- şeklinde olan orbitalin m değeri 0 olabilir. yüktür. 39 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 4 ÜNİTE ÖLÇME TESTİ 5. • X(k) + 2H2O(s) → X(OH)2(suda) + H2(g) 8. I IV • Y2O(k) + H2O(s) → 2YOH(suda) III • Z2O5(k) + 3H2O(s) → 2H3ZO4(suda) • T(k) + 3HCI(suda) → TCI3(suda) + 3   H2(g) 2 Yukarıda verilen tepkimelerle ilgili aşağıdaki ifade- II lerden hangisi kesinlikle yanlıştır? Periyodik sistemde belirtilen ok yönleri ile ilgili aşa- A) X, toprak alkali metaldir. ğıda verilen genellemelerden hangisi yanlıştır? B) Y, alkali metaldir. C) T, toprak metalidir. A) IV yönünde iyonlaşma enerjisi artar. D) Z2O5 bileşiğinin sulu çözeltisi bazik özellik gösterir. B) I ve IV yönünde ametalik özellik artar. E) Z, 5A grubunda bulunan bir ametaldir. C) II ve III yönünde elektron verme isteği artar. D) III yönünde çekirdek yükü değişmez. E) III yönünde metallerin erime noktası azalır. 6. Periyodik sistemin bir kesiti aşağıda verilmiştir. XYZT 9. d bloku elementleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? Buna göre X, Y, Z ve T element atomları ile ilgili, I. Elektron ilgisi en büyük olan T elementidir. A) Kendi aralarında kovalent karakter taşıyan bağlar II. Birinci iyonlaşma enerjileri, T > Z > Y > X şeklinde- yapabilirler. dir. B) İlk üç periyotta bulunmazlar. III. En büyük baş kuantum sayıları aynıdır. C) Değerlik elektronlarının bulunduğu orbitallerin baş ifadelerinden hangileri kesinlikle doğrudur? kuantum sayıları farklıdır. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) Yalnız III D) B gruplarında bulunurlar ve tamamı metaldir. E) Doğada serbest hâlde moleküler yapılıdırlar.   D) I ve II  E) II ve III  7. 10. 9F, 17CI, 35Br, 53I element atomları ile ilgili, BİLGİ I. Elektron ilgisi F > CI > Br > I şeklindedir. II. Hidrojenli bileşiğinin asit özelliği en fazla olan ele- Gaz hâlindeki +1 yüklü iyondan bir elektron (ikincil ment I'dır. elektronu) koparmak için gerekli olan enerjiye 2. iyon- III. Periyodik tabloda 17. grupta bulunur. ifadelerinden hangileri doğrudur? laşma enerjisi denir. Aşağıda verilen element atomlarından hangisinin 2. A) Yalnız I  B) Yalnız II  C) I ve II iyonlaşma enerjisi en büyüktür? A) 10Ne  B) 3Li  C) 11Na  D) 4Be  E) 12Mg   D) II ve III  E) I, II ve III  40 MODERN ATOM TEORİSİ

ÜNİTE ÖLÇME TESTİ TEST - 5 1. Aşağıdaki bileşiklerde altı çizili element atomların- 4. dan hangisinin yükseltgenme basamağı karşısında BİLGİ Periyodik sistemde metalik aktifliğin arttığı yönde yanlış verilmiştir? (1H, 7N, 8O, 11Na, 12Mg, 13AI, 15P, yani atom çapının arttığı yönde metallerin oksit ve 17CI, 20Ca) hidroksit bileşiklerinin bazlık kuvveti artar. Bileşik Yükseltgenme basamağı Buna göre 19K, 11Na, 12Mg ve 13AI atomlarının ok- sitlerinin ya da hidroksitlerinin bazik özelliklerine A) CaCI2 1− göre sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru B) AI2O3 2+ verilmiştir? C) HNO3 5+ D) MgO 2− A) AI2O3 > MgO > Na2O > K2O B) NaOH > KOH > Mg(OH)2 > AI(OH)3 E) Na3PO4 5+ C) K2O > Na2O > MgO > AI2O3 D) AI(OH)3 > Mg(OH)2 > KOH > NaOH E) K2O > Na2O > AI2O3 > MgO 2. 1A grubu elementleri ile ilgili aşağıdaki ifadelerden 5. Aşağıdaki tabloda alkali metallerin yaklaşık erime sı- hangisi yanlıştır? caklıkları (t) ve sertlikleri verilmiştir. A) İyonik veya kovalent bileşik oluşturabilirler. B) Atom numaraları kendilerine en yakın soy gazdan Element 3Li 11Na 19K 37Rb 55Cs 87Fr bir fazla ya da bir eksiktir. Erime noktası (°C) 180 97 63 40 28 26 C) Alkali metaller su ile tepkimeye girerek baz çözeltisi Sertlik 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 ve hidrojen gazı oluştururlar. D) Atom numarası arttıkça iyonlaşma enerjileri de artar. Buna göre, aşağıdaki yorumlardan hangisi kesinlik- E) Bulundukları periyotta atom çapı en büyük olan ele- le yanlıştır? mentlerdir. A) Aşağı doğru yumuşaklığın artması ve erime nok- tasının düşmesi metalik bağının zayıflamasından 3. Halojenler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi kaynaklanır. yanlıştır? B) Yukarıdan aşağıya inildikçe metalik aktiflik artar ve A) Periyodik tablonun 7A grubunda bulunurlar. yumuşaklığı azalır. B) p bloku elementleridir. C) Atom numaraları arttıkça atom çapı da artar. C) Metal atomlarının çapı arttıkça metalik bağ zayıflar. D) Atom numaraları arttıkça kaynama noktaları da ar- D) Metalik bağın en sağlam olduğu alkali metal Li ele- tar. mentidir. E) Hidrojenli bileşiklerinin sulu çözeltilerinin pH değeri E) En yumuşak alkali metal Fr elementidir. 7'den büyüktür. 41 MODERN ATOM TEORİSİ

TEST - 5 ÜNİTE ÖLÇME TESTİ 6. Kimya öğretmeni Hayrettin Bey, performans sınavında 7. Aşağıdaki periyodik sistemde bazı elementlerin yerleri tahtaya aşağıdaki periyodik tabloyu çiziyor. gösterilmiştir. He He F Be B N O F Ne CI Ar Na Mg K AI P S CI Ar Na K Ca Fe Cu Br La Buna göre, verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? Periyodik tabloda yerleri belirtilen elementlerle ilgili (Elementler aynı ortamdadır) Hayrettin öğretmenin sorduğu sorular ve öğrencilerin cevapları şöyledir: A) CI2'nin kaynama noktası F2'ninkinden küçüktür. B) Ca'nın erime noktası K'ninkinden büyüktür. Hayrettin Öğretmen: İyonlaşma enerjisi en düşük baş C) Na'nın erime noktası K'ninkinden büyüktür. grubu elementi ile elektron ilgisi en yüksek elementin D) CI2O7'nin asidik karakteri Na2O'nunkinden fazladır. oluşturduğu bileşiğin formülü ve kimyasal bağ türü ne- E) He'den bir elektron koparmak için verilmesi gereken dir? enerji Ar'den daha fazladır. Elif: KCI, iyonik 8. Periyodik sistemin 8A grubu elementleri ile ilgili Hayrettin Öğretmen: 3. periyotta yer alan elementlerin iyonlaşma enerjilerini büyükten küçüğe doğru sıralayı- aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? nız. A) Asal gaz ya da soy gaz olarak adlandırılır. Halil İbrahim: Ar > CI > P > S > Mg > AI > Na B) 8. grup elementleridir. C) Bulundukları periyotlarda birinci iyonlaşma enerjileri Hayrettin Öğretmen: Hem kuvvetli asit hem de kuvvetli bazın sulu çözeltileriyle tuz ve H2 gazı oluşturan ele- en büyük elementlerdir. ment/elementler hangileridir? D) He hariç p blokunda yer alırlar. E) 2. periyottan itibaren değerlik orbitalleri s ve p'dir. Yusuf: P, S ve CI 9. 15P elementinin temel hâldeki atomda bulunan Hayrettin Öğretmen: Hangi elementler metalik özellik gösterir? elektronların kuantum sayıları ile ilgili aşağıdaki ifa- delerden hangisi yanlıştır? Emre: Na, K, Be, Mg, Fe, Cu, AI ve La A) En az 7 elektronun ms değeri -1/2 (↓)'dir. Hayrettin Öğretmen: Hangi baş grup elementlerinin te- B) Değerlik elektronları için n değeri 3'tür. mel hâldeki elektron dizilimleri küresel simetriktir? C) Dokuz tane elektronun  değeri 0'dır. D) Enerji düzeyi eşit olan orbitallerde bulunan elektron- Tarık: Na, K, Be, Mg, N, P, He, Ne ve Ar Buna göre, Hayrettin Öğretmen hangi öğrencinin lar için  değeri 1'dir. E) Üçüncü enerji düzeyinde bulunan üç elektronun m cevabının yanlış olduğunu değerlendirmiştir? değeri 0'dır. A) Elif  B) Halil İbrahim  C) Yusuf   D) Emre  E) Tarık  42 MODERN ATOM TEORİSİ

BECERİ TEMELLİ / YENİ NESİL SORULAR 1. s orbitali p orbitalleri • Kuantum sayıları d orbitalleri ☞ Baş kuantum sayısı (n) ☞ Açısal momentum ku- antum sayısı () ☞ Manyetik kuantum sa- yısı (m) ☞ Spin kuantum sayısı (ms) • Aufbau kuralına göre, elekt- ronlar en düşük enerji sevi- yeli orbitalden başlanarak orbitallere dizilirler. Derse başlamadan önce sınıf tahtasına resim yapıştıran ve yazıları yazan Hayrettin Öğretmen, öğrencilerin beyin fırtınası yapmasını ve hazır bulunuşluk düzeyini ölçmek istemiştir. Buna göre, tahtadaki resim ve yazılara göre Hayrettin Öğretmen, hangi atom modelini anlatmaktadır? A) Bohr atom model  B) Rutherford atom modeli  C) Kuantum atom modeli   D) Dalton atom modeli  E) Thomson atom modeli  2. Son zamanlarda birçok organizas- 3. • Tek bir kovalent bağla bağlanmış aynı ametal atomla- yonda uçan balon kullanılmakta- rın çekirdekleri arasındaki uzaklığın yarısına kovalent dır. Uçan balonların şişirilmesinde yarıçap denir. helyum gazı kullanıldığını bilen ve yeterli bilgiye sahip olan bir öğren- • Bütün katyonlar oluştuğu atomlardan daha küçüktür. ci bunun nedenini araştırdığında havadan daha az yoğun gazların Bütün anyonlar da oluştuğu atomlardan daha büyüktür. nesneleri uçurabileceği sonucuna varmış ve kendi uçan balonunu Örneğin; üretmeyi planlamıştır. FF r2=133pm Uçan balon için helyum gazı bulunan mağazaları bul- makta zorlanmıştır. r1=72pm Bununla ilgili bir deney tasarlamak isteyen öğren- Nötr F atomu F− iyonu ci, kimyasal denklemi aşağıdakilerden hangisi gibi olursa istediği gibi bir gaz elde etmiş olur? r = 142 = 71 pm 2 A) CO(g) + O2(g) → B) CaCO3(k) + HNO3(suda) → Buna göre, C) Ca(k) + O2(g) → D) NaOH(suda) + HCI(suda) → CI atomu CI atomu E) Na(k) + HCI(suda) → 198 pm CI2 molekülü klor molekülünde (CI2) çekirdekler arası mesafeyi 198 pm olarak ölçen bir bilim insanı CI− iyonunun yarıçapı için aşağıdaki değerlerden hangisini ver- miş olabilir? A) 99  B) 136  C) 198  D) 86  E) 212 43 MODERN ATOM TEORİSİ

BECERİ TEMELLİ / YENİ NESİL SORULAR 4. Günümüzde kullanılan modern periyodik tabloyu elde edebilmek için tarih boyunca farklı bilim insanları çeşitli görüşler ileri sürerek oluşumuna katkıda bulundular. Başta Dimitri Mendeleyev, Lothar Meyer ve Henry Moseley olmak üzere uzun yıllar bilim insanlarının çalışmasıyla elde edilen bilgilerin derlenmesi sonucunda modern periyodik tablo oluşturuldu. PERİYODİK TABLO VE ELEMENTLER Atomun kuantum modeli, periyodik tablonun altında yatan nedenleri açıklayan bir modeldir. Atomun kuantum modeli, peri- yodik tablodaki düzeni, atomdaki elektronların orbitallere nasıl yerleştiğiyle yani elektron dizilimleriyle ilişki kurarak açıklar. Modern atom teorisinde, elektronların anlık yerleri bilinemez, bulunma ihtimalinin olduğu bölgeler tahmin edilir. Buna göre, periyodik tablonun tarihsel gelişimi ile ilgili yukarıdaki bilgilere göre hangisi söylenemez? A) Tarihsel gelişim içerisinde ortaya atılan bilimsel bilgiler farklılık gösterebilir. B) Periyodik tablo ile ilgili bazı kavramlar ilerleyen yıllarda ortaya çıkabilir. C) Her model kendinden sonraki modelin gelişimine katkı sağlayabilir. D) Bilim insanlarının ortaya attığı bazı görüşler zamanla geçerliliğini yitirebilir. E) Elektronların çekirdeğin etrafında rastgele değil, çekirdeğe belli uzaklıkta bulunan katmanlarda dolaştıkları konusundaki fikirleri ortaktır. 44 MODERN ATOM TEORİSİ

YAZILIYA HAZIRLIK 1. Elektron dizilimi yazıldığında 3. enerji düzeyinde 3. Atom numarası 29 olan atom için; olan değerlik orbitallerinde 7 elektron bulundu- a. Elektron dizilimini ve orbital şemasını gösteriniz. ran elementin; a. Atom numarası kaçtır? b. Hangi blokta bulunur? b. Değerlik orbitalini belirtiniz. c. Periyodik sistemdeki yeri neresidir? c. Değerlik elektron sayısını yazınız. d. Periyodik sistemdeki yerini belirtiniz. 2. a. 3d, 4s ve 4 p orbitallerinin enerjilerini küçükten 4. Aşağıdaki tabloda elementlerle ilgili boş bırakı- büyüğe doğru sıralayınız. lan yerleri doldurunuz. b. 4d alt enerji düzeyindeki orbitallerin n,  ve m de- Bulunduğu grup ğerlerini bulunuz. Element Bulunduğu Değerlik Değerlik Bulunduğu Yaygın IUPAC blok orbital elektron periyot çeşidi sayısı 9F 2He 25Mn 30Zn 35Br 45 MODERN ATOM TEORİSİ

YAZILIYA HAZIRLIK 5. Aşağıdaki tabloda bazı baş grup elementlerin ilk dört 7. • Periyodik sistemdeki yatay sıralara periyot denir. iyonlaşma enerjileri kj / mol cinsinden verilmiştir. • Periyodik sistemdeki düşey sütunlara grup denir. Element 1. iyonlaşma 2. iyonlaşma 3. iyonlaşma 4. iyonlaşma • Periyodik sistem, elementlerin atom numarasına enerjisi enerjisi enerjisi enerjisi göre düzenlenmiştir. Hidrojenin atom numarası 1, argonun atom numarası ise 18'dir. A 500 4565 6950 9600 • Elementlerin tepkimeye girme, bileşik yapma is- B 740 1453 7755 10510 teğine aktiflik denir. Metallerin aktifliğinin ölçüsü elektron verme, ametallerin aktifliğinin ölçüsü ise C 420 3060 4415 5910 elektron alma eğilimidir. D 590 1155 4920 6540 Tabloyu inceleyerek; H He a. Elementlerin değerlik elektron sayısını bulunuz. Ne Na Mg AI P S CI Ar K Ca b. Periyodik sistemdeki grup numaralarını bulunuz. Yukarıdaki periyodik sistemden yararlanarak sembolleri verilen elementlerle ilgili aşağıdaki c. Aynı grupta yer alan elementler varsa bu ele- soruları cevaplayınız. mentlerin atom yapıçapının büyüklüğünü karşı- a. Atom yarıçapı en büyük olan element hangisidir? laştırınız. b. Ametalik aktifliği en yüksek olan element hangisidir? 6. Temel hâlde bulunan bir element atomunun 9 orbitali c. Metalik aktifliği en yüksek olan element hangisidir? tam dolu, 6 orbitali yarı doludur. d. 3. periyotda yer alan elementlerin iyonlaşma enerjilerini küçükten büyüğe doğru sıralayınız. Buna göre; elektron dizilimini yazarak, değerlik elektron sayısını belirtiniz. 46 MODERN ATOM TEORİSİ

YAZILIYA HAZIRLIK Modern Atom Teorisi hakkında araştırmalar yapan 8. Tabloda Halil'in ulaştığı sonuçları destekleyen Halil aşağıdaki tabloları inceliyor ve araştırdığı kay- naktan ilgisini çeken aşağıdaki metnin altını çiziyor bilgiler nelerdir? Açıklayınız. ve altındaki tabloları inceliyor. 9. Tabloları ve metni incelediğinizde bir atoma ait “Shrödinger her bir atom orbitalini tanımlamak için baş kuantum sayısı (n), açısal momentum kuan- elektronların en fazla kaç kuantum sayısının aynı tum sayısı () ve manyetik kuantum sayısını (m) olabileceğini açıklayınız. kullanmıştır. Fakat hidrojen spektrumda tam olarak açıklayamadığı sapmalar bulunur. Bilim adamları bir 1 0. Açısal momentum kuantum sayısı (  ) = 4 olan g gezegenin kendi ekseni etrafında dönüşüne benzer şekilde elektronun da kendi etrafında döndüğünü ile- orbitali tabloda verilmemiştir. g orbitalinin man- ri sürdüler. Elektronun kendi ekseni etrafında dönme yetik kuantum sayısını ve alabileceği en yüksek hareketi spin olarak adlandırılır ve elektronlar birbi- elektron sayısını tahmin ediniz. rine zıt iki spine sahiptir. Elektronlar dönme yönüne göre ms = (+1/2) veya (–1/2) değerlerini alabilir.” 47 MODERN ATOM TEORİSİ Katman K LMNO ... ... Baş kuantum 1 2 3 4 5 sayısı (n) Enerji düzeyleri ve baş kuantum sayısı tablosu Açısal momentum 0 1 2 3 ... kuantum sayısı () Orbital türü s p d f ... Açısal momentum kuantum sayısı ve orbital türü tablosu Orbital türü  m s 00 p 1 –1, 0, +1 d 2 –2, –1, 0, +1, +2 f 3 –3, –2, –1, 0, +1, +2, +3 Manyetik kuantum sayısı ve orbital türü tablosu Halil, tabloları inceledikten sonra elektronların bulun- duğu bölgeler hakkında aşağıdaki sonuçlara ulaşı- yor: ☞ 1. enerji düzeyinde 1 tane s orbitali vardır. ☞ 2. enerji düzeyinde 3 tane p orbitali vardır. ☞ 3. enerji düzeyinde 5 tane d orbitali vardır. ☞ 4 ve 5. enerji düzeylerinde 7 tane f orbitali vardır. 8, 9 ve 10. soruları yukarıdaki bilgilere göre cevap- landırınız.

YAZILIYA HAZIRLIK 1 1. Aşağıda verilen atom ve iyonların elektron dizi- 1 2. Aşağıda verilen bileşik ve iyonlardaki altı çizili limlerini yazınız. atomun yükseltgenme basamağını bulunuz. a. 28Ni a. MgSO4 b. 25Mn b. KCIO4 c. 15P d. 24Cr3+ c. NaMnO4 e. 35Br7+ f. 16S2– d. CO32– e. Cr2O72– 1 3. Periyodik sistemde IUPAC'a göre 3. periyot 13. grupta bulunan X element atomunun proton sa- yısı kaçtır? 48 MODERN ATOM TEORİSİ

DOĞRU /   Y  ANLIŞ ETKİNLİKLERİ Aşağıdaki cümlelerin sonundaki kutucuklara ifade doğru ise “D”, yanlış ise “Y” harfini yazınız. 1. Bohr Atom Modeli çok elektronlu atomların spektrumlarını açıklamada yetersiz kalmıştır. 2. Baş kuantum sayısı 2 olan bir elektron  = 2 değerini alabilir. 3. Açısal momentum kuantum sayısı (  ) = 1 olan alt enerji düzeyinde toplam 3 orbital bulunur. 4. Bir anyonun iyon yarıçapı oluştuğu atomun yarıçapından büyüktür. 5. Elektron dizilimi 4s2 3d7 ile sonlanan bir element atomu periyodik tablonun 4. periyot 7B grubundadır. 6. 9F atomunun elektron ilgisi 17CI atomunun elektron ilgisinden daha büyüktür. 7. Elektronun bulunduğu en düşük enerji düzeyine temel hâl denir. 8. Atom numarası 24 olan elementin elektron dizilişi 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d4  ’tür. 9. PO43– iyonunda P atomunun yükseltgenme basamağı +5’tir. 10. Periyodik tabloda periyot boyunca soldan sağa doğru gidildikçe atom yarıçapı genellikle artar. 11. Gaz halindeki atomun bir elektron kazanması esnasında oluşan enerji değişimine iyonlaşma enerjisi denir. 12. Elektronun izlediği varsayılan dairesel yola orbital denir. 13. Heisenberg Belirsizlik İlkesi, Bohr’un çizgisel yörünge kavramını desteklemiştir. 14. Bohr Atom Modeli, oksijen gazının emisyon spektrumunu başarı ile açıklamıştır. 15. Pauli İlkesi’ne göre elektronlar ilk olarak tek tek ve zıt yönlü olacak şekilde yerleşir. 49 MODERN ATOM TEORİSİ

BOŞLUK DOLDURMA ETKİNLİKLERİ A şağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifa- 6. delerle tamamlayınız. Bir element atomun bağ elektronlarını çekme yeteğine .................. denir. grup orbital değerlik elektronu 7. asidik oksit yörünge +5 Bir elementin bileşiğinde aldığı iyon yüküne .................. denir. –2 artar iyonlaşma –1 enerjisi 8. Elektronun bulunma ihtimalinin yüksek olduğu yükseltgenme basamağı periyot bölgelerin sayılarının ve bu bölgelerde bulunan elektronların belirlenmesinde .................. sayıları elektronegatiflik kuantum Hund Kuralı kullanılır. değerlik Pauli İlkesi Aufbau Prensibi 9. Elementlerin elektron dizilimi belli kurallara göre +6 p d yapılır. Bu kurallar ....................., ....................., .....................’dır. Elektron diziliminde en yüksek enerji düzeyinde- ki orbitallere .................. orbitali, değerlik orbital- 10. lerinde bulunan elektronlara .................. denir. H2O2 bileşiğinde O atomunun yükseltgenme ba- Periyodik sistemdeki yatay sıralara .................., samağı ..................’dır. düşey sütunlara .................. denir. 11. Ametal oksitlerinin genellikle oksijence zengin olanlarına .................. denir. Elektronun bulunabileceği enerji düzeyleri Bohr 12. SO42– iyonunda S atomunun yükseltgenme basa- Atom Modeli’nde .................. kavramı ile tanım- lanırken atomun kuantum modelinde .................. mağı ..................’dir. kavramı ile tanımlanır. 13. Gaz halindeki bir atomdan bir elektron kopar- mak için gerekli olan enerjiye .................. denir. Orbitallerin boyutları baş kuantum sayısının artışı ile .................. 5. 14. (NH4)3PO4 bileşiğinde fosforun (P) yükseltgen- .................. bloku elementleri 2A grubu ile 3A me basamağı .................. tir. grubu elementleri arasında yer alır. 50 MODERN ATOM TEORİSİ