SÁCH EBOOK LỊCH SỬ 8

nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o phan ngäc liªn (Tæng chñ biªn kiªm Chñ biªn) NguyÔn H÷u chÝ - nguyÔn ngäc c¬ - nguyÔn anh dòng trÞnh ®×nh tïng - trÇn thÞ vinh 8lÞch sö (T¸i b¶n lÇn thø mðêi) nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ tÞch Héi ®ång Thµnh viªn kiªm Tæng Gi¸m ®èc NGðT NG¤ TRÇN ¸I Phã Tæng Gi¸m ®èc kiªm Tæng biªn tËp GS.TS vò v¨n hïng Biªn tËp lÇn ®Çu : Lª Hång s¬n - nguyÔn hång liªn Biªn tËp t¸i b¶n : l u hoa s¬n Biªn vÏ lðîc ®å : cï ®øc nghÜa Biªn tËp mÜ thuËt, kÜ thuËt : nguyÔn bÝch la - nguyÔn kim dung Tr×nh bµy b×a : nguyÔn m¹nh hïng Söa b¶n in : lª hång s¬n ChÕ b¶n : c«ng ty cæ phÇn mÜ thuËt vµ truyÒn th«ng B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam - Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o lÞch sö 8 M· sè : 2H815T4 In ............. cuèn, khæ 17 x 24 cm. In t¹i ............................................................................ Sè in : ............. Sè XB : 01-2014/CXB/242-1062/GD. In xong vµ nép lðu chiÓu th¸ng ... n¨m 2014.

PhÇn mét LÞch sö thÕ giíi lÞch sö thÕ giíi cËn ®¹i (Tõ gi÷a thÕ kØ XVI ®Õn n¨m 1917) Chð¬ng I Thêi k× x¸c lËp cña chñ nghÜa tð b¶n (Tõ gi÷a thÕ kØ XVI ®Õn nöa sau thÕ kØ XIX) Bµi 1 Nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n ®Çu tiªn Nh÷ng biÕn ®æi trong kinh tÕ, x· héi vµo cuèi thêi trung ®¹i dÉn tíi nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n ®Çu tiªn : C¸ch m¹ng Hµ Lan, C¸ch m¹ng Anh, ChiÕn tranh giµnh ®éc lËp ë B¾c MÜ. I - Sù biÕn ®æi vÒ kinh tÕ, x· héi t©y ©u trong c¸c thÕ kØ XV - XVII. c¸ch m¹ng hµ lan thÕ kØ xvi 1. Mét nÒn s¶n xuÊt míi ra ®êi Vµo thÕ kØ XV, trªn c¬ së nÒn s¶n xuÊt c«ng trðêng thñ c«ng, ë T©y ¢u b¾t ®Çu xuÊt hiÖn c¸c xðëng dÖt v¶i, luyÖn kim, nÊu ®ðêng... cã thuª mðín nh©n c«ng. NhiÒu thµnh thÞ trë thµnh trung t©m s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n. C¸c ng©n hµng ®ðîc thµnh lËp vµ ngµy cµng cã vai trß to lín. §ã lµ nÒn s¶n xuÊt tð b¶n chñ nghÜa, víi sù h×nh thµnh hai giai cÊp míi : giai cÊp tð s¶n vµ giai cÊp v« s¶n. 3

Trong nÒn s¶n xuÊt míi, giai cÊp tð s¶n cã thÕ lùc vÒ kinh tÕ, nhðng kh«ng cã quyÒn lùc chÝnh trÞ, bÞ nhµ nðíc phong kiÕn k×m h·m. Nh©n d©n lao ®éng (chñ yÕu lµ n«ng d©n, thî thñ c«ng, c«ng nh©n) bÞ ¸p bøc, bãc lét nÆng nÒ. M©u thuÉn gi÷a chÕ ®é phong kiÕn víi giai cÊp tð s¶n vµ c¸c tÇng líp nh©n d©n ngµy cµng gay g¾t ; ®©y lµ nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn tíi c¸c cuéc ®Êu tranh. - H y nªu nh÷ng biÓu hiÖn míi vÒ kinh tÕ, x héi ë T©y ¢u trong c¸c thÕ kØ XV - XVII. 2. C¸ch m¹ng Hµ Lan thÕ kØ XVI Vµo ®Çu thÕ kØ XVI, vïng ®Êt Nª-®Ðc-lan (thuéc hai nðíc Hµ Lan vµ BØ hiÖn nay) cã nÒn kinh tÕ tð b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn nhÊt ë T©y ¢u, song sù thèng trÞ cña Vð¬ng quèc T©y Ban Nha ®· ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn nµy. Nh©n d©n Nª-®Ðc-lan nhiÒu lÇn næi dËy chèng sù ®« hé cña Vð¬ng quèc T©y Ban Nha, m¹nh mÏ nhÊt lµ cuéc ®Êu tranh th¸ng 8 - 1566. Cuéc ®Êu tranh bÞ ®µn ¸p ®Ém m¸u. §Õn n¨m 1581, c¸c tØnh miÒn B¾c Nª-®Ðc-lan thµnh lËp nðíc céng hoµ víi tªn gäi chÝnh thøc lµ C¸c tØnh liªn hiÖp (vÒ sau gäi lµ Hµ Lan). Cuéc chiÕn tranh cßn tiÕp diÔn, m·i ®Õn n¨m 1648 nÒn ®éc lËp cña Hµ Lan míi ®ðîc chÝnh thøc c«ng nhËn. Hµ Lan ®ðîc gi¶i phãng, t¹o ®iÒu kiÖn cho chñ nghÜa tð b¶n ë nðíc nµy ph¸t triÓn. C¸ch m¹ng Hµ Lan thÕ kØ XVI ®ðîc xem lµ cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n ®Çu tiªn trªn thÕ giíi. - Tr×nh bµy diÔn biÕn vµ kÕt qu¶ cña C¸ch m¹ng Hµ Lan. II - C¸ch m¹ng tð s¶n anh thÕ kØ XVII 1. Sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa tð b¶n ë Anh Trong sù ph¸t triÓn chung cña ch©u ©u, quan hÖ tð b¶n chñ nghÜa ë Anh lín m¹nh h¬n c¶, trðíc hÕt lµ ë miÒn §«ng - Nam. NhiÒu c«ng trðêng thñ c«ng : luyÖn kim, c¬ khÝ, lµm ®å sø, dÖt len d¹... ra ®êi, phôc vô cho tiªu dïng trong nðíc vµ xuÊt khÈu sang Hµ Lan, Ph¸p, §øc, I-ta-li-a... NhiÒu trung t©m lín vÒ c«ng nghiÖp, thð¬ng m¹i, tµi chÝnh ®ðîc h×nh thµnh, tiªu biÓu lµ Lu©n §«n. Nh÷ng ph¸t minh míi vÒ kÜ thuËt, c¸c h×nh thøc tæ chøc lao ®éng hîp lÝ lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng nhanh. 4

Tõ n¨m 1551 ®Õn n¨m 1651, sè lðîng than ®ðîc khai th¸c t¨ng 14 lÇn. Vµo ®Çu thÕ kØ XVII, ë Anh cã 800 lß nÊu s¾t, mçi tuÇn s¶n xuÊt 3 - 4 tÊn. Mét sè xðëng dÖt len d¹ thuª hµng ngh×n c«ng nh©n. NhiÒu c«ng ti thð¬ng m¹i ho¹t ®éng m¹nh ë nhiÒu nðíc, næi tiÕng nhÊt lµ C«ng ti §«ng Ên §é. Sè ®«ng ®Þa chñ lµ quý téc võa vµ nhá chuyÓn sang kinh doanh theo lèi tð b¶n. Hä ®uæi t¸ ®iÒn, rµo ®Êt, biÕn ruéng thµnh ®ång cá, thuª nh©n c«ng nu«i cõu, lÊy l«ng cõu cung cÊp cho thÞ trðêng. Hä trë thµnh tÇng líp quý téc míi, cã thÕ lùc lín vÒ kinh tÕ. N«ng d©n trë nªn nghÌo khæ, kÐo ra thµnh thÞ lµm thuª, hay di cð ra nðíc ngoµi. Sù thay ®æi vÒ kinh tÕ, nh÷ng m©u thuÉn gay g¾t gi÷a tð s¶n, quý téc míi víi chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ (bªn c¹nh m©u thuÉn cò gi÷a n«ng d©n víi ®Þa chñ, quý téc) dÉn tíi cuéc c¸ch m¹ng lËt ®æ chÕ ®é phong kiÕn, x¸c lËp quan hÖ s¶n xuÊt tð b¶n chñ nghÜa. - Tr×nh bµy sù ph¸t triÓn chñ nghÜa tð b¶n ë Anh vµ nh÷ng hÖ qu¶ cña nã. 2. TiÕn tr×nh c¸ch m¹ng H×nh 1. Lðîc ®å cuéc néi chiÕn ë Anh a) Giai ®o¹n 1 (1642 - 1648) N¨m 1640, Quèc héi (®ðîc thµnh lËp tõ thÕ kØ XIII) - gåm phÇn lín lµ quý téc míi, ®ðîc triÖu tËp. C¸c ®¹i biÓu ®· tè c¸o chÝnh s¸ch cai trÞ ®éc ®o¸n cña vua S¸c-l¬ I vµ ®Ò ra mét sè yªu cÇu : vua kh«ng ®ðîc tù tiÖn ®Æt thuÕ míi, kh«ng ®ðîc b¾t ngðêi mµ kh«ng ®ða ra toµ ¸n xÐt xö. Nh©n d©n ñng hé Quèc héi, lªn ¸n nhµ vua. S¸c-l¬ I ch¹y lªn phÝa b¾c Lu©n §«n, chuÈn bÞ lùc lðîng chèng l¹i Quèc héi vµ nh©n d©n. Th¸ng 8 - 1642, cuéc néi chiÕn bïng næ. Qu©n ®éi cña Quèc héi, do ¤-li-v¬ Cr«m-oen (1599 - 1658) chØ huy, ®¸nh b¹i qu©n ®éi nhµ vua. Giai ®o¹n 1 cña cuéc néi chiÕn chÊm døt vµo n¨m 1648. 5

b) Giai ®o¹n 2 (1649 - 1688) Trðíc søc Ðp cña qu©n ®éi vµ nh©n d©n, Cr«m-oen ®ða vua ra xÐt xö. Ngµy 30 - 1 - 1649, S¸c-l¬ I bÞ xö tö trðíc sù chøng kiÕn cña ®«ng ®¶o quÇn chóng. Nðíc Anh trë thµnh nðíc céng hoµ. Mäi quyÒn hµnh thuéc vÒ quý téc míi vµ tð s¶n. N«ng d©n, binh lÝnh kh«ng ®ðîc hðëng mét chót quyÒn lîi g×. V× vËy, hä tiÕp tôc næi dËy ®Êu tranh. Cr«m-oen thiÕt lËp chÕ ®é ®éc tµi qu©n sù. Sù bÊt m·n cña quÇn chóng ngµy cµng t¨ng. V× vËy, quý téc míi vµ tð s¶n kh«i phôc l¹i chÕ ®é qu©n chñ nhðng vÉn gi÷ nh÷ng thµnh qu¶ cña c¸ch m¹ng. Th¸ng 12 - 1688, Quèc héi tiÕn hµnh mét cuéc ®¶o chÝnh, phÕ truÊt vua Giªm II (lªn ng«i n¨m 1685) H×nh 2. Xö tö S¸c-l¬ I vµ ®ða Vin-hem O-ran-gi¬ (Quèc trðëng Hµ Lan, con rÓ Giªm II) lªn lµm vua. ChÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn ra ®êi. Nhµ vua kh«ng n¾m thùc quyÒn, mäi quyÒn lùc quèc gia thuéc vÒ tð s¶n vµ quý téc míi. - Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh vÒ cuéc néi chiÕn ë Anh. - V× sao chÕ ®é céng hoµ ë Anh l¹i ®ðîc thay b»ng chÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn ? 3. ý nghÜa lÞch sö cña C¸ch m¹ng tð s¶n Anh thÕ kØ XVII Cuéc C¸ch m¹ng tð s¶n Anh ®· thµnh c«ng, chñ yÕu v× ®ðîc quÇn chóng ñng hé vµ tham gia ®Êu tranh. C¸ch m¹ng më ®ðêng cho chñ nghÜa tð b¶n ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n, ®em l¹i th¾ng lîi cho giai cÊp tð s¶n vµ quý téc míi. Nhðng quyÒn lîi cña nh©n d©n lao ®éng l¹i kh«ng ®ðîc ®¸p øng. VÒ ý nghÜa lÞch sö cña C¸ch m¹ng tð s¶n Anh thÕ kØ XVII, C¸c M¸c viÕt : \"Th¾ng lîi cña giai cÊp tð s¶n cã nghÜa lµ th¾ng lîi cña chÕ ®é x· héi míi, th¾ng lîi cña chÕ ®é tð h÷u tð b¶n chñ nghÜa ®èi víi chÕ ®é phong kiÕn\". - Em hiÓu nhð thÕ nµo vÒ c©u nãi trªn cña M¸c ? - Nªu kÕt qu¶ cña C¸ch m¹ng tð s¶n Anh thÕ kØ XVII. 6

III - ChiÕn tranh giµnh ®éc lËp cña c¸c thuéc ®Þa Anh ë b¾c mÜ 1. T×nh h×nh c¸c thuéc ®Þa. Nguyªn nh©n cña chiÕn tranh Sau khi C«-l«m-b« t×m ra ch©u MÜ, nhiÒu nðíc ch©u ©u lÇn lðît chiÕm vµ chia nhau ch©u lôc míi nµy lµm thuéc ®Þa. Tõ ®Çu thÕ kØ XVII ®Õn ®Çu thÕ kØ XVIII, thùc d©n Anh ®· thµnh lËp 13 thuéc ®Þa cña m×nh ë B¾c MÜ. H×nh 3. Lðîc ®å 13 thuéc ®Þa cña Anh ë B¾c MÜ §©y lµ vïng ®Êt ph× nhiªu, giµu tµi nguyªn, quª hð¬ng l©u ®êi cña ngðêi In-®i-an (thæ d©n da ®á). Trong hai thÕ kØ XVII - XVIII, thùc d©n Anh ®· tiªu diÖt hoÆc dån ngðêi In-®i-an vµo vïng ®Êt phÝa t©y xa x«i. Hä b¾t ngðêi da ®en ë ch©u Phi ®ða sang lµm n« lÖ ®Ó khai khÈn ®Êt hoang, lËp ®ån ®iÒn. - Nªu mét vµi nÐt vÒ sù x©m nhËp vµ thµnh lËp c¸c thuéc ®Þa cña thùc d©n Anh ë B¾c MÜ. 7

Kinh tÕ ë 13 thuéc ®Þa nµy sím ph¸t triÓn theo con ®ðêng tð b¶n chñ nghÜa. Thùc d©n Anh t×m mäi c¸ch ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn c«ng, thð¬ng nghiÖp cña c¸c thuéc ®Þa ë B¾c MÜ (cðíp ®o¹t tµi nguyªn, thuÕ m¸ nÆng nÒ, ®éc quyÒn bu«n b¸n trong vµ ngoµi nðíc). Cð d©n ë c¸c thuéc ®Þa B¾c MÜ, gåm phÇn lín lµ con ch¸u ngðêi Anh di cð sang, m©u thuÉn gay g¾t víi chÝnh quèc. C¸c tÇng líp nh©n d©n thuéc ®Þa, bao gåm tð s¶n, chñ ®ån ®iÒn, c«ng nh©n, n« lÖ ®Òu ®Êu tranh chèng ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Anh. - V× sao nh©n d©n c¸c thuéc ®Þa ë B¾c MÜ ®Êu tranh chèng thùc d©n Anh ? 2. DiÔn biÕn cuéc chiÕn tranh Th¸ng 12 - 1773, nh©n d©n c¶ng B«-xt¬n tÊn c«ng ba tµu chë chÌ cña Anh vµ nÐm c¸c thïng chÌ xuèng biÓn ®Ó ph¶n ®èi chÕ ®é thuÕ cña thùc d©n Anh ë c¸c thuéc ®Þa B¾c MÜ. Tõ 5 - 9 ®Õn 26 - 10 - 1774, ®¹i biÓu c¸c thuéc ®Þa B¾c MÜ ®· häp Héi nghÞ lôc ®Þa ë Phi-la-®en-phi-a, ®ßi vua Anh xo¸ bá c¸c luËt cÊm v« lÝ. Nhµ vua kh«ng chÊp nhËn. Th¸ng 4 - 1775, chiÕn tranh bïng næ gi÷a H×nh 4. G. Oa-sinh-t¬n chÝnh quèc vµ c¸c thuéc ®Þa B¾c MÜ. NghÜa (1732 - 1799) qu©n do Gioãc-gi¬ Oa-sinh-t¬n chØ huy. G. Oa-sinh-t¬n lµ mét chñ n« giµu, cã tµi qu©n sù vµ tæ chøc, ®ðîc cö lµm Tæng chØ huy nghÜa qu©n. Ngµy 4 - 7 - 1776, Tuyªn ng«n §éc lËp ®ðîc c«ng bè, x¸c ®Þnh quyÒn cña con ngðêi vµ quyÒn ®éc lËp cña c¸c thuéc ®Þa. Tuyªn ng«n ®· kh¼ng ®Þnh : Mäi ngðêi sinh ra ®Òu cã quyÒn b×nh ®¼ng. T¹o ho¸ ban cho hä nh÷ng quyÒn kh«ng thÓ tðíc bá. Trong sè nh÷ng quyÒn Êy cã quyÒn ®ðîc sèng, quyÒn ®ðîc tù do vµ quyÒn mðu cÇu h¹nh phóc. - Theo em, tÝnh chÊt tiÕn bé cña \"Tuyªn ng«n §éc lËp\" cña MÜ thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm nµo ? ChiÕn tranh vÉn tiÕp diÔn. Do sè lðîng Ýt, trang bÞ nghÌo nµn nªn lóc ®Çu qu©n khëi nghÜa ®· thÊt b¹i ë mét sè n¬i. Tuy nhiªn, nghÜa qu©n vÉn gi÷ ®ðîc lùc lðîng vµ ®¸nh th¾ng c¸c ®ît tÊn c«ng lín cña qu©n Anh. 8

Ngµy 17 - 10 - 1777, qu©n khëi nghÜa th¾ng mét trËn lín ë Xa-ra-t«-ga. 5000 qu©n Anh bÞ b¾t lµm tï binh, viªn tðíng chØ huy ph¶i ®Çu hµng. ChiÕn th¾ng cña qu©n khëi nghÜa lµm suy sôp tinh thÇn qu©n Anh, cñng cè lßng tin vµo th¾ng lîi cña nh©n d©n c¸c thuéc ®Þa Anh ë B¾c MÜ. TiÕp ®ã, nghÜa qu©n th¾ng nhiÒu trËn kh¸c, buéc Anh ph¶i kÝ HiÖp ðíc VÐc-xai 1783. - Cuéc ChiÕn tranh giµnh ®éc lËp cña c¸c thuéc ®Þa Anh ë B¾c MÜ diÔn ra nhð thÕ nµo ? 3. KÕt qu¶ vµ ý nghÜa cuéc ChiÕn tranh giµnh ®éc lËp cña c¸c thuéc ®Þa Anh ë B¾c MÜ Theo HiÖp ðíc VÐc-xai 1783, Anh thõa nhËn nÒn ®éc lËp cña c¸c thuéc ®Þa B¾c MÜ. ChiÕn tranh kÕt thóc th¾ng lîi víi sù ra ®êi mét quèc gia míi - Hîp chóng quèc MÜ (viÕt t¾t theo tiÕng Anh lµ USA, thðêng gäi lµ nðíc MÜ hay Hoa K×). N¨m 1787, HiÕn ph¸p ®ðîc ban hµnh. Theo HiÕn ph¸p, MÜ lµ nðíc céng hoµ liªn bang. ChÝnh quyÒn trung ð¬ng ®ðîc t¨ng cðêng, nhðng c¸c bang ®ðîc quyÒn tù trÞ réng r·i. Tæng thèng n¾m quyÒn hµnh ph¸p. Quèc héi gåm hai viÖn - Thðîng viÖn vµ H¹ viÖn, n¾m quyÒn lËp ph¸p. QuyÒn d©n chñ bÞ h¹n chÕ. ChØ nh÷ng ngðêi da tr¾ng cã tµi s¶n, ®ãng thuÕ theo quy ®Þnh míi cã quyÒn øng cö, bÇu cö. Phô n÷ kh«ng cã quyÒn bÇu cö. Nh÷ng ngðêi n« lÖ da ®en vµ ngðêi In-®i-an kh«ng cã quyÒn chÝnh trÞ. - Nh÷ng ®iÓm nµo thÓ hiÖn sù h¹n chÕ cña HiÕn ph¸p 1787 cña MÜ ? ChiÕn tranh giµnh ®éc lËp cña c¸c thuéc ®Þa Anh ë B¾c MÜ ®· gi¶i phãng nh©n d©n B¾c MÜ khái ¸ch ®« hé cña chñ nghÜa thùc d©n, lµm cho nÒn kinh tÕ tð b¶n MÜ ph¸t triÓn. Do ®ã, cuéc chiÕn tranh giµnh ®éc lËp nµy ®ång thêi còng lµ mét cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n, cã ¶nh hðëng ®Õn phong trµo ®Êu tranh giµnh ®éc lËp cña nhiÒu nðíc vµo cuèi thÕ kØ XVIII - ®Çu thÕ kØ XIX. - Nh÷ng kÕt qu¶ lín cña ChiÕn tranh giµnh ®éc lËp cña 13 thuéc ®Þa Anh ë B¾c MÜ lµ g× ? C©u hái vµ bµi tËp 1. LËp niªn biÓu vÒ C¸ch m¹ng tð s¶n Anh vµ ChiÕn tranh giµnh ®éc lËp cña 13 thuéc ®Þa Anh ë B¾c MÜ. 2. Nªu ý nghÜa lÞch sö cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n ®Çu tiªn. 9

Bµi 2 C¸ch m¹ng tð s¶n ph¸p cuèi thÕ kØ XVIII C¸ch m¹ng Ph¸p cuèi thÕ kØ XVIII cã nh÷ng ®iÓm gièng vµ kh¸c víi c¸c cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n ®Çu tiªn, cã ý nghÜa lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña lÞch sö. I - nðíc ph¸p trðíc c¸ch m¹ng 1. T×nh h×nh kinh tÕ VÒ n«ng nghiÖp, c«ng cô vµ phð¬ng thøc canh t¸c vÉn th« s¬, l¹c hËu, chñ yÕu dïng cµy vµ cuèc nªn n¨ng suÊt thÊp. Ruéng ®Êt bÞ bá hoang nhiÒu. N¹n mÊt mïa, ®ãi kÐm thðêng x¶y ra. C«ng, thð¬ng nghiÖp ®· ph¸t triÓn, m¸y mãc ®ðîc sö dông trong s¶n xuÊt. NhiÒu trung t©m dÖt, luyÖn kim ra ®êi. C¸c h¶i c¶ng lín nhð M¸c-x©y, Boãc-®«... tÊp nËp tµu bu«n ra vµo, chë hµng xuÊt khÈu (rðîu vang, v¶i vãc, quÇn ¸o, ®å thuû tinh...) ®Õn nhiÒu nðíc vµ nhËp m¸y mãc, ®ðêng, cµ phª tõ Anh, ch©u MÜ. Nhðng chÕ ®é phong kiÕn chuyªn chÕ ®· c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c«ng, thð¬ng nghiÖp : thuÕ m¸ nÆng, kh«ng cã ®¬n vÞ tiÒn tÖ vµ ®o lðêng thèng nhÊt, søc mua cña d©n nghÌo rÊt h¹n chÕ. 2. T×nh h×nh chÝnh trÞ - x héi H×nh 5. T×nh c¶nh n«ng d©n Ph¸p trðíc c¸ch m¹ng Trðíc c¸ch m¹ng, Ph¸p lµ mét nðíc qu©n chñ chuyªn chÕ. Nhµ vua n¾m mäi quyÒn hµnh. X· héi phong kiÕn Ph¸p ph©n thµnh ba ®¼ng cÊp : T¨ng l÷, Quý téc vµ §¼ng cÊp thø ba. §¼ng cÊp Quý téc n¾m gi÷ nh÷ng chøc vô cao trong bé m¸y hµnh chÝnh, qu©n ®éi. T¨ng l÷ vµ Quý téc lµ nh÷ng ®¼ng cÊp ®ðîc hðëng mäi ®Æc quyÒn kinh tÕ, nhðng kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ cho nhµ vua. 10

§¼ng cÊp thø ba gåm nhiÒu giai cÊp vµ tÇng líp : tð s¶n, n«ng d©n, b×nh d©n thµnh thÞ. Hä kh«ng cã quyÒn lîi chÝnh trÞ. N«ng d©n chiÕm 90% d©n sè (kho¶ng 24 triÖu ngðêi), lµ giai cÊp nghÌo khæ nhÊt v× kh«ng cã ruéng ®Êt, bÞ nhiÒu tÇng líp ¸p bøc bãc lét. Tð s¶n ®øng ®Çu §¼ng cÊp thø ba, cã thÕ lùc kinh tÕ, song kh«ng cã quyÒn lùc chÝnh trÞ. - X héi Ph¸p trðíc c¸ch m¹ng ph©n ra nh÷ng ®¼ng cÊp nµo ? - Quan s¸t h×nh 5, h y miªu t¶ t×nh c¶nh ngðêi n«ng d©n trong x héi Ph¸p thêi bÊy giê. 3. §Êu tranh trªn mÆt trËn tð tðëng ChÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ còng bÞ tè c¸o, phª ph¸n gay g¾t trong lÜnh vùc v¨n ho¸, tð tðëng. Tiªu biÓu cho cuéc ®Êu tranh nµy lµ nh÷ng nhµ tð tðëng kiÖt xuÊt cña giai cÊp tð s¶n trong trµo lðu triÕt häc ¸nh s¸ng nhð S¸c-l¬ M«ng-te-xki-¬, V«n-te(1), Gi¨ng Gi¾c Rót-x«. H×nh 6. S. M«ng-te-xki-¬ H×nh 7. V«n-te H×nh 8. G.G. Rót-x« (1689 - 1755) (1694 - 1778) (1712 - 1778) “Tù do vÒ chÝnh trÞ cña c«ng “H·y ®Ëp tan toµ nhµ cña sù “Mäi ngðêi sinh ra tù do, d©n thÓ hiÖn ë chç : c«ng d©n dèi tr¸ !”. nhðng ë kh¾p n¬i hä ®Òu mang ®ã kh«ng ph¶i lo sî, ngðîc l¹i “XÐo n¸t bän ®ª tiÖn”. xiÒng xÝch... Tù do lµ quyÒn tù lu«n c¶m thÊy an toµn. §Ó cã tù nhiªn cña con ngðêi”. do chÝnh trÞ, chÝnh phñ ph¶i (Nh÷ng l¸ thð triÕt häc) ®ðîc tæ chøc ®Ó kh«ng mét ai (KhÕ ðíc x· héi) cã thÓ ®e do¹ ngðêi kh¸c”. (Tinh thÇn luËt ph¸p) - Dùa vµo nh÷ng ®o¹n trÝch ng¾n trªn, em h y nªu mét vµi ®iÓm chñ yÕu trong tð tðëng cña M«ng-te-xki-¬, V«n-te, Rót-x«. (1) Tªn thËt lµ Phr¨ng-xoa Ma-ri A-ru-ª. 11

II - C¸ch m¹ng bïng næ 1. Sù khñng ho¶ng cña chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ Vua Lu-i XVI lªn ng«i n¨m 1774, chÕ ®é phong kiÕn ngµy cµng suy yÕu. Do sè nî Nhµ nðíc vay cña tð s¶n kh«ng thÓ tr¶ ®ðîc (®Õn n¨m 1789 lªn tíi 5 tØ livr¬(1)) nªn nhµ vua ph¶i thu nhiÒu thuÕ. C«ng, thð¬ng nghiÖp ®×nh ®èn lµm nhiÒu c«ng nh©n vµ thî thñ c«ng thÊt nghiÖp. T×nh h×nh nµy ®· th«i thóc nh©n d©n ®Êu tranh m¹nh mÏ chèng chÕ ®é phong kiÕn. N¨m 1788, nhiÒu cuéc khëi nghÜa n«ng d©n næ ra kh¾p n¬i, riªng mïa xu©n n¨m 1789 ®· cã hµng tr¨m cuéc næi dËy cña n«ng d©n vµ b×nh d©n thµnh thÞ. - Sù khñng ho¶ng cña chÕ ®é qu©n chñ chuyªn chÕ thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm nµo ? - V× sao c¸ch m¹ng næ ra ? 2. Më ®Çu th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng Héi nghÞ ba ®¼ng cÊp do nhµ vua triÖu tËp khai m¹c ngµy 5 - 5 - 1789 t¹i Cung ®iÖn VÐc-xai, víi sù tham dù cña c¸c ®¹i biÓu thuéc ba ®¼ng cÊp. Héi nghÞ diÔn ra c¨ng th¼ng v× ®¹i biÓu Quý téc vµ T¨ng l÷ ñng hé nhµ vua t¨ng thuÕ, cßn ®¹i biÓu §¼ng cÊp thø ba kÞch liÖt ph¶n ®èi chñ trð¬ng nµy. Ngµy 17 - 6, c¸c ®¹i biÓu §¼ng cÊp thø ba tù häp thµnh Héi ®ång d©n téc, sau ®ã tuyªn bè lµ Quèc héi lËp hiÕn, cã quyÒn so¹n th¶o HiÕn ph¸p, th«ng qua c¸c ®¹o luËt vÒ tµi chÝnh. Nhµ vua vµ quý téc dïng qu©n ®éi ®Ó uy hiÕp Quèc héi. QuÇn chóng lao ®éng vµ nh÷ng ngðêi tð s¶n c¸ch m¹ng tù vò trang chèng l¹i nhµ vua. PhÇn lín binh lÝnh còng ®øng vÒ phÝa nh©n d©n. Ngµy 14 - 7, quÇn chóng ®ðîc vò trang kÐo ®Õn tÊn c«ng chiÕm ph¸o ®µi - nhµ tï Ba-xti ; sau ®ã lÇn lðît lµm chñ hÇu hÕt c¸c c¬ quan vµ vÞ trÝ quan träng trong thµnh phè. Cuéc tÊn c«ng ph¸o ®µi - nhµ tï Ba-xti ®· më ®Çu cho th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p cuèi thÕ kØ XVIII. (1) §ång tiÒn Ph¸p lóc ®ã. 12

H×nh 9. TÊn c«ng ph¸o ®µi - nhµ tï Ba-xti - Nh÷ng nguyªn nh©n nµo dÉn tíi C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p ? - C¸c nhµ tð tðëng tiÕn bé Ph¸p vµo thÕ kØ XVIII ® ®ãng gãp g× trong viÖc chuÈn bÞ cho cuéc c¸ch m¹ng ? - C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p 1789 b¾t ®Çu nhð thÕ nµo ? III - Sù ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng 1. ChÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn (tõ ngµy 14 - 7 - 1789 ®Õn ngµy 10 - 8 - 1792) C¸ch m¹ng th¾ng lîi ë Pa-ri vµ nhanh chãng lan réng kh¾p nðíc. Ph¸i LËp hiÕn cña tÇng líp ®¹i tð s¶n lªn cÇm quyÒn, nhðng Lu-i XVI vÉn ®ðîc gi÷ ng«i vua, mÆc dï kh«ng cã quyÒn hµnh g×. Cuèi th¸ng 8 - 1789, Quèc héi th«ng qua Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vµ D©n quyÒn, nªu khÈu hiÖu næi tiÕng : “Tù do - B×nh ®¼ng - B¸c ¸i”. Néi dung Tuyªn ng«n cã mét sè ®iÒu sau : §iÒu 1 : Mäi ngðêi sinh ra ®Òu cã quyÒn sèng tù do vµ b×nh ®¼ng... §iÒu 2 : ... (®ðîc hðëng) quyÒn tù do, quyÒn së h÷u, quyÒn ®ðîc an toµn vµ quyÒn chèng ¸p bøc. §iÒu 17 : QuyÒn së h÷u lµ quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ thiªng liªng, kh«ng ai cã thÓ tðíc bá. - Qua nh÷ng ®iÒu trªn, em cã nhËn xÐt g× vÒ “Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vµ D©n quyÒn” ? 13

Th¸ng 9 - 1791, HiÕn ph¸p ®ðîc th«ng qua, x¸c lËp chÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn : nhµ vua kh«ng n¾m thùc quyÒn, mäi quyÒn lùc thuéc vÒ Quèc héi. Tuy vËy, nhµ vua ®· liªn kÕt víi lùc lðîng ph¶n ®éng trong nðíc vµ cÇu cøu c¸c nðíc phong kiÕn ch©u ¢u mang qu©n can thiÖp ®Ó chèng ph¸ c¸ch m¹ng. Th¸ng 4 - 1792, hai nðíc ¸o, Phæ liªn minh víi nhau, cïng bän ph¶n ®éng trong nðíc Ph¸p chèng l¹i c¸ch m¹ng. Th¸ng 8 - 1792, 80 v¹n qu©n Phæ trµn vµo nðíc Ph¸p. Trðíc t×nh h×nh “Tæ quèc l©m nguy”, ngµy 10 - 8 - 1792, nh©n d©n Pa-ri cïng qu©n t×nh nguyÖn c¸c ®Þa phð¬ng ®øng lªn lËt ®æ sù thèng trÞ cña ph¸i LËp hiÕn, ®ång thêi xo¸ bá chÕ ®é phong kiÕn. - Nh©n d©n Ph¸p ® hµnh ®éng nhð thÕ nµo khi “Tæ quèc l©m nguy” ? KÕt qu¶ ra sao ? 2. Bðíc ®Çu cña nÒn céng hoµ (tõ ngµy 21 - 9 - 1792 ®Õn ngµy 2 - 6 - 1793) Sau cuéc khëi nghÜa cña nh©n d©n lËt ®æ ph¸i LËp hiÕn, chÝnh quyÒn l¹i chuyÓn sang tay tð s¶n c«ng thð¬ng nghiÖp, ®ðîc gäi lµ ph¸i Gi-r«ng-®anh. Mét Quèc héi míi ®ðîc bÇu ra (nam giíi tõ 21 tuæi ®ðîc quyÒn bÇu cö, kh«ng h¹n chÕ theo møc thuÕ ). Ngµy 21 - 9 - 1792, nÒn céng hoµ ®Çu tiªn cña nðíc Ph¸p ®ðîc thµnh lËp. Ngµy 21 - 1 - 1793, vua Lu-i XVI bÞ ®ða lªn m¸y chÐm v× téi ph¶n quèc. Trõ ®ðîc bän ph¶n ®éng trong nðíc, nh©n d©n vµ qu©n ®éi c¸ch m¹ng dèc søc chèng ngo¹i x©m. Ngµy 20 - 9 - 1792, qu©n Ph¸p ®¸nh th¾ng qu©n x©m lðîc ¸o - Phæ mét trËn lín ë cao ®iÓm Van-mi (thuéc §«ng B¾c Ph¸p, gÇn biªn giíi BØ). Sau ®ã, qu©n Ph¸p chuyÓn sang ph¶n c«ng, ®uæi ®Þch ra khái ®Êt nðíc ; trªn ®ðêng truy kÝch chiÕm lu«n BØ vµ vïng t¶ ng¹n s«ng Ranh. Mïa xu©n 1793, qu©n Anh cïng qu©n c¸c nðíc phong kiÕn ch©u ¢u tÊn c«ng nðíc Ph¸p c¸ch m¹ng. Trong nðíc, bän ph¶n ®éng l¹i næi lo¹n ë vïng V¨ng-®ª vµ c¶ miÒn T©y B¾c. N¹n ®Çu c¬ tÝch tr÷ hoµnh hµnh. Gi¸ c¶ t¨ng vät. §êi sèng nh©n d©n rÊt khèn khæ. Trong khi ®ã, ph¸i Gi-r«ng-®anh kh«ng lo tæ chøc chèng ngo¹i x©m, néi ph¶n vµ æn ®Þnh cuéc sèng nh©n d©n mµ chØ lo cñng cè quyÒn lùc. 14

H×nh 10. Lðîc ®å lùc lðîng ph¶n c¸ch m¹ng tÊn c«ng nðíc Ph¸p n¨m 1793 Trðíc t×nh h×nh Êy, ngµy 2 - 6 - 1793, nh©n d©n Pa-ri, dðíi sù l·nh ®¹o cña R«-be-spie, ®· khëi nghÜa th¾ng lîi, lËt ®æ ph¸i Gi-r«ng-®anh. - Tr×nh bµy diÔn biÕn chiÕn sù trªn ®Êt Ph¸p vµo nh÷ng n¨m 1792 - 1793. - V× sao nh©n d©n Pa-ri ph¶i lËt ®æ ph¸i Gi-r«ng-®anh ? 3. Chuyªn chÝnh d©n chñ c¸ch m¹ng Gia-c«-banh (tõ ngµy 2 - 6 - 1793 ®Õn ngµy 27 - 7 - 1794) Sau khi ph¸i Gi-r«ng-®anh bÞ lËt ®æ, chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng thuéc vÒ ph¸i Gia-c«-banh, gåm nh÷ng ngðêi d©n chñ c¸ch m¹ng ®ðîc quÇn chóng ñng hé. Quèc héi do ph¸i Gia-c«-banh chiÕm ®a sè, cö ra Uû ban cøu nðíc, ®øng ®Çu lµ R«-be-spie. 15

H×nh 11. M. R«-be-spie (1758 - 1794) Ma-xi-mi-liªng ®¬ R«-be-spie lµ mét luËt sð trÎ tuæi, ®¹i biÓu Quèc héi, cã tµi hïng biÖn. Trong Quèc héi, «ng tÝch cùc b¶o vÖ quyÒn lîi cña nh©n d©n. R«-be-spie trë thµnh l·nh tô xuÊt s¾c cña ph¸i Gia-c«-banh vµ næi tiÕng lµ \"Con ngðêi kh«ng thÓ bÞ mua chuéc.\" - Nªu mét vµi phÈm chÊt tèt ®Ñp cña R«-be-spie. ChÝnh quyÒn c¸ch m¹ng thi hµnh nhiÒu biÖn ph¸p kiªn quyÕt ®Ó trõng trÞ bän ph¶n c¸ch m¹ng vµ gi¶i quyÕt nh÷ng yªu cÇu cña nh©n d©n. §Êt c«ng x· mµ quý téc phong kiÕn chiÕm ®o¹t, ®ðîc lÊy chia cho n«ng d©n. Ruéng ®Êt tÞch thu cña Gi¸o héi vµ quý téc trèn ra nðíc ngoµi ®ðîc chia thµnh nh÷ng kho¶nh nhá b¸n cho n«ng d©n. Uû ban cøu nðíc cßn trðng thu lóa m×, quy ®Þnh gi¸ b¸n tèi ®a c¸c mÆt hµng thiÕt yÕu cho d©n nghÌo, ®ång thêi còng quy ®Þnh møc lð¬ng tèi ®a cña c«ng nh©n. QuÇn chóng phÊn khëi, hðëng øng lÖnh tæng ®éng viªn. Qu©n ®éi c¸ch m¹ng ®ðîc tæ chøc vµ trang bÞ tèt, l¹i cã tinh thÇn chiÕn ®Êu cao. Liªn minh chèng Ph¸p bÞ ®¸nh b¹i vµ b¾t ®Çu tan r· tõ ngµy 26 - 6 - 1794. 16

- Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸c biÖn ph¸p cña chÝnh quyÒn Gia-c«-banh ? Sau khi chiÕn th¾ng ngo¹i x©m vµ néi ph¶n, néi bé ph¸i Gia-c«-banh bÞ chia rÏ. Nh©n d©n còng kh«ng ñng hé chÝnh quyÒn n÷a v× quyÒn lîi kh«ng ®ðîc ®¶m b¶o nhð giíi cÇm quyÒn Gia-c«-banh ®· høa. Ngµy 27 - 7 - 1794, tð s¶n ph¶n c¸ch m¹ng tiÕn hµnh cuéc ®¶o chÝnh. R«-be-spie vµ c¸c b¹n chiÕn ®Êu cña «ng bÞ b¾t vµ bÞ xö tö. Thêi k× chuyªn chÝnh Gia-c«-banh chÊm døt. - V× sao sau n¨m 1794, C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p kh«ng thÓ tiÕp tôc ph¸t triÓn ? 4. ý nghÜa lÞch sö cña C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p cuèi thÕ kØ XVIII C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p cuèi thÕ kØ XVIII ®· lËt ®æ chÕ ®é phong kiÕn, ®ða giai cÊp tð s¶n lªn cÇm quyÒn, xo¸ bá nhiÒu trë ng¹i trªn con ®ðêng ph¸t triÓn cña chñ nghÜa tð b¶n. QuÇn chóng nh©n d©n lµ lùc lðîng chñ yÕu ®ða c¸ch m¹ng ®¹t tíi ®Ønh cao - nÒn chuyªn chÝnh d©n chñ Gia-c«-banh. Tuy nhiªn, C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p còng cã nh÷ng h¹n chÕ : chða ®¸p øng ®Çy ®ñ quyÒn lîi c¬ b¶n cña nh©n d©n, nhð kh«ng gi¶i quyÕt ®ðîc triÖt ®Ó vÊn ®Ò ruéng ®Êt cho n«ng d©n, kh«ng hoµn toµn xo¸ bá chÕ ®é bãc lét phong kiÕn... \"C¸ch mÖnh Ph¸p còng nhð c¸ch mÖnh MÜ, nghÜa lµ c¸ch mÖnh tð b¶n, c¸ch mÖnh kh«ng ®Õn n¬i, tiÕng lµ céng hoµ vµ d©n chñ, k× thùc trong th× nã tðíc lôc (tøc tðíc ®o¹t) c«ng n«ng, ngoµi th× ¸p bøc thuéc ®Þa\". (Hå ChÝ Minh) - Dùa vµo ®o¹n trÝch trªn, em h y nhËn xÐt vÒ c¸c cuéc c¸ch m¹ng MÜ vµ Ph¸p trong thÕ kØ XVIII. C©u hái vµ bµi tËp 1. LËp niªn biÓu nh÷ng sù kiÖn chÝnh cña C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p cuèi thÕ kØ XVIII. 2. Vai trß cña nh©n d©n trong C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p ®ðîc thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm nµo ? 3. Nªu nh÷ng sù kiÖn chñ yÕu qua c¸c giai ®o¹n ®Ó chøng tá sù ph¸t triÓn cña C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p. 4. Tr×nh bµy vµ ph©n tÝch ý nghÜa lÞch sö cña C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p cuèi thÕ kØ XVIII. 17

Bµi 3 chñ nghÜa tð b¶n ®ðîc x¸c lËp trªn ph¹m vi thÕ giíi C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp khëi ®Çu ë Anh vµ lan nhanh ra c¸c nðíc tð b¶n kh¸c. §ång thêi, c¸ch m¹ng tð s¶n tiÕp tôc thµnh c«ng ë nhiÒu nðíc víi nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau, ®¸nh dÊu sù th¾ng lîi cña chñ nghÜa tð b¶n trªn ph¹m vi thÕ giíi. I - C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp 1. C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë Anh Tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kØ XVIII, m¸y mãc ®ðîc ph¸t minh vµ sö dông trong s¶n xuÊt ®Çu tiªn ë Anh, trðíc hÕt ë ngµnh dÖt, víi sù ra ®êi cña m¸y kÐo sîi Gien-ni. H×nh 12. Chñ bao mua vµ nh÷ng ngðêi thî kÐo sîi Thêi bÊy giê, hµng dÖt cña Anh b¸n ch¹y lµm cho nghÒ dÖt rÊt ph¸t ®¹t, mÆc dï cã sù mÊt c©n ®èi gi÷a kh©u kÐo sîi vµ dÖt v¶i - cø 10 ngðêi kÐo sîi míi ®ñ sîi cho mét thî dÖt. ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng \"®ãi sîi\", n¨m 1764 Giªm Ha-gri-v¬ s¸ng chÕ ra m¸y kÐo sîi vµ lÊy tªn con g¸i m×nh ®Æt cho m¸y, gäi lµ m¸y Gien-ni. M¸y xe ®ðîc 16 sîi b«ng mét lóc, n¨ng suÊt t¨ng 8 lÇn. - Quan s¸t h×nh 12 vµ 13, em h y cho biÕt viÖc kÐo sîi ® thay ®æi nhð thÕ nµo ? - Theo em, ®iÒu g× x¶y ra trong ngµnh dÖt cña nðíc Anh khi m¸y kÐo sîi Gien-ni ®ðîc sö dông réng r i ? 18

H×nh 13. M¸y kÐo sîi Gien-ni N¨m 1769, ¸c-crai-t¬ ph¸t minh ra m¸y kÐo sîi ch¹y b»ng søc nðíc. N¨m 1785, Ðt-m¬n C¸c-rai chÕ t¹o ra m¸y dÖt ®Çu tiªn ë Anh, lµm cho n¨ng suÊt dÖt t¨ng gÇn 40 lÇn so víi dÖt b»ng tay. VÒ sau, m¸y dÖt còng ch¹y b»ng søc nðíc. Do m¸y dÖt ch¹y b»ng søc nðíc nªn c¸c nhµ m¸y ph¶i ®Æt gÇn nh÷ng khóc s«ng ch¶y xiÕt. VÒ mïa ®«ng, m¸y ph¶i ngõng ho¹t ®éng v× nðíc ®ãng b¨ng. N¨m 1784, Giªm O¸t hoµn thµnh viÖc ph¸t minh ra m¸y h¬i nðíc. Tõ ®ã, c¸c nhµ m¸y cã thÓ x©y dùng ë bÊt cø n¬i nµo thuËn tiÖn. Lóc ®Çu m¸y mãc míi ®ðîc sö dông trong H×nh 14. G. O¸t ngµnh dÖt v¶i, vÒ sau ®ðîc ®ða dÇn vµo c¸c ngµnh (1736 - 1819) kinh tÕ kh¸c. Nhu cÇu vËn chuyÓn nguyªn vËt liÖu ®Õn nhµ m¸y vµ ®ða hµng ho¸ ®i c¸c n¬i ngµy mét t¨ng. Tõ ®ã, m¸y mãc ®ðîc sö dông trong giao th«ng vËn t¶i. §Çu thÕ kØ XIX, tµu thuû ch¹y b»ng m¸y h¬i nðíc thay thÕ dÇn thuyÒn buåm ; xe löa vµ ®ðêng s¾t b¾t ®Çu phôc vô ®êi sèng x· héi. N¨m 1825, ®o¹n ®ðêng s¾t ®Çu tiªn ë nðíc Anh ®ðîc kh¸nh thµnh. N¨m 1830, c¶ nðíc Anh chØ cã 108 km ®ðêng s¾t, ®Õn n¨m 1850 - t¨ng lªn 10 000 km. 19

H×nh 15. Xe löa Xti-phen-x¬n M¸y mãc vµ ®ðêng s¾t ph¸t triÓn ®ßi hái c«ng nghiÖp nÆng ph¸t triÓn. N¨m 1850, Anh s¶n xuÊt ®ðîc mét nöa sè gang, thÐp vµ than ®¸ cña thÕ giíi. - V× sao vµo gi÷a thÕ kØ XIX, Anh ®Èy m¹nh s¶n xuÊt gang, thÐp vµ than ®¸ ? Nhð vËy, tõ n¨m 1760 ®Õn n¨m 1840, ë Anh diÔn ra qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ s¶n xuÊt nhá thñ c«ng sang s¶n xuÊt lín b»ng m¸y mãc. §©y lµ cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp hay c«ng nghiÖp ho¸ viÖc s¶n xuÊt. C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ®· lµm cho s¶n xuÊt ph¸t triÓn nhanh chãng, cña c¶i ngµy cµng dåi dµo. C«ng nghiÖp ho¸ diÔn ra ®Çu tiªn ë Anh, sím h¬n c¸c nðíc kh¸c kho¶ng 60 ®Õn 100 n¨m vµ trë nªn phæ biÕn ë c¸c nðíc tð b¶n chñ nghÜa. Anh tõ mét nðíc n«ng nghiÖp trë thµnh nðíc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhÊt thÕ giíi. Thêi bÊy giê, nðíc Anh ®ðîc gäi lµ “c«ng xðëng cña thÕ giíi”. - Nªu kÕt qu¶ cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë Anh. 2. C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë Ph¸p, §øc ë Ph¸p, c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp b¾t ®Çu tõ n¨m 1830. Trong 20 n¨m (1830 - 1850), c¸c ngµnh s¶n xuÊt cña Ph¸p t¨ng lªn nhiÒu. 20

S¶n lðîng gang, s¾t t¨ng 3 lÇn, ®é dµi ®ðêng s¾t t¨ng 100 lÇn (tõ 30 km lªn ®Õn 3000 km). Gi÷a thÕ kØ XIX, Ph¸p cã trªn 5000 m¸y h¬i nðíc, ®Õn n¨m 1870 - kho¶ng 27 000 chiÕc. Nðíc Ph¸p hoµn thµnh c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, kinh tÕ ph¸t triÓn, ®øng thø hai sau Anh, h¬n h¼n c¸c nðíc kh¸c trªn lôc ®Þa ch©u ¢u. ë §øc, tuy ®Êt nðíc chða thèng nhÊt nhðng c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp vÉn diÔn ra vµo nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kØ XIX. Trong nh÷ng n¨m 1850 - 1860, kinh tÕ ph¸t triÓn víi tèc ®é nhanh vµ ®¹t ®ðîc nhiÒu kÕt qu¶. S¶n lðîng than, s¾t, thÐp vµ ®é dµi ®ðêng s¾t t¨ng tõ 2 ®Õn 3 lÇn, sè m¸y h¬i nðíc t¨ng 6 lÇn. Nhê tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc - kÜ thuËt míi, c«ng nghiÖp ho¸ chÊt, c«ng nghiÖp luyÖn kim ph¸t triÓn vµ cã vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ §øc. H×nh 16. M¸y mãc trong n«ng nghiÖp M¸y mãc còng ®ðîc sö dông trong n«ng nghiÖp. Trªn ®ång ruéng cña c¸c nðíc tiÕn hµnh c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ®· xuÊt hiÖn m¸y cµy, m¸y bõa, m¸y gÆt ®Ëp. §ång thêi, ph©n bãn ho¸ häc ®ðîc sö dông réng r·i, lµm t¨ng n¨ng suÊt c©y trång. - Sù ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë Ph¸p, §øc ®ðîc thÓ hiÖn ë nh÷ng mÆt nµo ? 21

3. HÖ qu¶ cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ®· lµm thay ®æi bé mÆt cña c¸c nðíc tð b¶n : nhê ph¸t minh m¸y mãc, nhiÒu khu c«ng nghiÖp lín, nhiÒu thµnh phè mäc lªn, thu hót dßng ngðêi tõ n«ng th«n ®Õn t×m viÖc lµm. H×nh 17. Lðîc ®å nðíc Anh gi÷a thÕ kØ XVIII H×nh 18. Lðîc ®å nðíc Anh nöa ®Çu thÕ kØ XIX - Quan s¸t hai lðîc ®å trªn, em h y nªu nh÷ng biÕn ®æi ë nðíc Anh sau khi hoµn thµnh c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp. VÒ mÆt x· héi, hÖ qu¶ quan träng nhÊt cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp lµ h×nh thµnh hai giai cÊp c¬ b¶n cña x· héi tð b¶n : giai cÊp tð s¶n vµ giai cÊp v« s¶n. Do n¾m ®ðîc kinh tÕ, giai cÊp tð s¶n thèng trÞ x· héi. Giai cÊp v« s¶n lµ nh÷ng ngðêi lao ®éng lµm thuª, bÞ ¸p bøc, bãc lét. Ngay tõ ®Çu hä ®· ®øng lªn ®Êu tranh chèng l¹i ¸ch ¸p bøc, bãc lét cña giai cÊp tð s¶n víi c¸c h×nh thøc : ®Ëp ph¸ m¸y mãc, nªu yªu cÇu vÒ quyÒn lîi, khëi nghÜa vò trang. 22

II - chñ nghÜa tð b¶n x¸c lËp trªn ph¹m vi thÕ giíi 1. C¸c cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n thÕ kØ XIX Sang thÕ kØ XIX, do sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña kinh tÕ tð b¶n chñ nghÜa, phong trµo d©n téc d©n chñ ë c¸c nðíc ch©u ¢u vµ ch©u MÜ ngµy cµng d©ng cao, tÊn c«ng m¹nh mÏ vµo thµnh tr× cña chÕ ®é phong kiÕn. Do t¸c ®éng cña ChiÕn tranh giµnh ®éc lËp ë B¾c MÜ vµ C¸ch m¹ng tð s¶n Ph¸p cuèi thÕ kØ XVIII, nh©n lóc thùc d©n T©y Ban Nha vµ Bå §µo Nha ®ang suy yÕu, c¸c thuéc ®Þa cña hai nðíc nµy ë khu vùc MÜ La-tinh ®· næi dËy ®Êu tranh giµnh ®éc lËp, dÉn ®Õn sù ra ®êi cña mét lo¹t quèc gia tð s¶n míi. - Quan s¸t lðîc ®å, lËp b¶ng thèng kª c¸c quèc gia tð s¶n ë khu vùc MÜ La-tinh theo thø tù niªn ®¹i thµnh lËp. H×nh 19. Lðîc ®å khu vùc MÜ La-tinh ®Çu thÕ kØ XIX 23

H×nh 20. Lðîc ®å c¸ch m¹ng 1848 - 1849 ë ch©u ¢u ë ch©u ¢u, th¸ng 7 - 1830 phong trµo c¸ch m¹ng tð s¶n l¹i næ ra ë Ph¸p, lËt ®æ nÒn thèng trÞ cña triÒu ®¹i Buèc-b«ng (tõng bÞ lËt ®æ trong c¸ch m¹ng 1789, ®ðîc phôc håi tõ n¨m 1815). Sau ®ã, c¸ch m¹ng lan nhanh sang c¸c nðíc BØ, §øc, I-ta-li-a, Ba Lan, Hi L¹p ... Trong nh÷ng n¨m 1848 - 1849, c¸ch m¹ng tð s¶n diÔn ra s«i næi ë nhiÒu nðíc ch©u ¢u. Nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng nµy ®· cñng cè sù th¾ng lîi cña chñ nghÜa tð b¶n ë Ph¸p, lµm rung chuyÓn chÕ ®é phong kiÕn ë §øc, I-ta-li-a vµ ®Õ quèc ¸o - Hung. ë §øc, I-ta-li-a, nhiÖm vô cña c¸ch m¹ng lµ thèng nhÊt ®Êt nðíc, më ®ðêng cho kinh tÕ tð b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn. C¸c d©n téc trong ®Õ quèc ¸o - Hung nhð Hung-ga-ri, SÐc, Sl«-va-ki-a, Ru-ma-ni, Ba Lan, c¸c d©n téc trªn b¸n ®¶o Ban-c¨ng,... ®Êu tranh ®ßi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò d©n téc, thµnh lËp c¸c quèc gia ®éc lËp. 24

Mðêi n¨m sau c¸ch H×nh 21. Khëi nghÜa th¸ng 2 - 1848 ë Pa-ri m¹ng 1848 - 1849, c¬n b·o t¸p c¸ch m¹ng míi H×nh 22. §oµn qu©n Ga-ri-ban-®i tiÕn vµo Pa-lÐc-m« l¹i bïng lªn ë ch©u ¢u. ngµy 27-5-1860 Tõ n¨m 1859 ®Õn n¨m 25 1870, dðíi sù l·nh ®¹o cña tð s¶n mµ ®¹i diÖn lµ Ca-vua - mét quý téc tð s¶n ho¸, 7 quèc gia ë b¸n ®¶o I-ta-li-a ®· thèng nhÊt thµnh Vð¬ng quèc I-ta-li-a. Trong sù nghiÖp thèng nhÊt nµy, quÇn chóng nh©n d©n, dðíi sù l·nh ®¹o cña ngðêi anh hïng d©n téc Ga-ri-ban-®i, ®· ®ãng vai trß quan träng.

Cïng thêi gian ®ã, tõ n¨m 1864 ®Õn ®Çu n¨m 1871, nðíc §øc ®ðîc thèng nhÊt tõ 38 quèc gia lín nhá b»ng c¸c cuéc chiÕn tranh chinh phôc dðíi sù l·nh ®¹o cña quý téc qu©n phiÖt Phæ, ®øng ®Çu lµ Thñ tðíng Bi-xm¸c. H×nh 23. LÔ tuyªn bè thèng nhÊt §øc th¸ng 1 - 1871 t¹i Cung ®iÖn VÐc-xai ë Nga, dðíi ¸p lùc c¸c cuéc b¹o ®éng cña n«ng n«, diÔn ra dån dËp trong nh÷ng n¨m 1858 - 1860, th¸ng 2 - 1861 Nga hoµng ban bè “S¾c lÖnh gi¶i phãng n«ng n«”. Cuéc c¶i c¸ch cã tÝnh chÊt tð s¶n nµy, dï rÊt h¹n chÕ, ®· më ®ðêng cho nðíc Nga chuyÓn nhanh sang chñ nghÜa tð b¶n. - LËp niªn biÓu c¸c cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n ë ch©u ¢u trong nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kØ XIX. Nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n nµy ®ða ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ g× ? 2. Sù x©m lðîc cña tð b¶n phð¬ng T©y ®èi víi c¸c nðíc ¸, Phi Trong thêi k× c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, kinh tÕ tð b¶n chñ nghÜa ë Anh vµ Ph¸p ph¸t triÓn nhanh chãng lµm t¨ng nhu cÇu tranh giµnh thÞ trðêng, ®Èy m¹nh viÖc x©m lðîc c¸c nðíc ë phð¬ng §«ng, ®Æc biÖt lµ Ên §é, Trung Quèc vµ khu vùc §«ng Nam ¸. Ên §é tõ l©u lµ n¬i tranh chÊp gi÷a Anh vµ Ph¸p. Cuèi thÕ kØ XVIII, Ph¸p ph¶i ®Ó cho Anh ®éc chiÕm Ên §é. 26

N¨m 1840, Anh g©y ra cuéc ChiÕn tranh thuèc phiÖn víi triÒu ®×nh M·n Thanh, më ®Çu sù x©m chiÕm Trung Quèc. Sau ®ã, c¸c nðíc kh¸c nhð MÜ, Ph¸p, §øc... ®ua nhau x©u xÐ Trung Quèc, biÕn Trung Quèc thµnh nðíc nöa thuéc ®Þa. §«ng Nam ¸ n»m gi÷a Ên §é vµ Trung Quèc, tiÕp gi¸p víi Ên §é Dð¬ng vµ Th¸i B×nh Dð¬ng, cã mét vÞ trÝ chiÕn lðîc quan träng vµ giµu tµi nguyªn, nªn sím bÞ tð b¶n phð¬ng T©y nhßm ngã. Phi-lÝp-pin ®· lµ thuéc ®Þa cña T©y Ban Nha tõ thÕ kØ XVI. QuÇn ®¶o In-®«-nª-xi-a bÞ Hµ Lan x©m lðîc tõ thÕ kØ XVI - XVII. N¨m 1824, Anh b¾t ®Çu x©m lðîc MiÕn §iÖn (1) ; ®Õn cuèi thÕ kØ XIX, hoµn thµnh c«ng cuéc chinh phôc nðíc nµy. M· Lai (2) còng r¬i vµo tay Anh. ViÖt Nam, Cam-pu-chia, Lµo lÇn lðît bÞ Ph¸p ®« hé. Xiªm (3) trë thµnh n¬i tranh chÊp thÕ lùc gi÷a c¸c nðíc Anh vµ Ph¸p. Ch©u Phi vµo nöa ®Çu thÕ kØ XIX cßn lµ mét lôc ®Þa bÝ hiÓm ®èi víi c¸c nðíc tð b¶n phð¬ng T©y. C¸c nðíc nµy míi ®Æt ®ðîc mét sè c¨n cø thð¬ng m¹i ë ven biÓn. Riªng Anh cã thuéc ®Þa KÕp ë Nam Phi, Ph¸p cã thuéc ®Þa An-giª-ri ë B¾c Phi. §Õn nöa sau thÕ kØ XIX, thùc d©n phð¬ng T©y míi t×m c¸ch ®i s©u vµo ®Êt liÒn. \"V× lu«n lu«n bÞ thóc ®Èy bëi nhu cÇu vÒ nh÷ng n¬i tiªu thô s¶n phÈm, giai cÊp tð s¶n x©m lÊn kh¾p toµn cÇu. Nã x©m nhËp vµo kh¾p n¬i, trô l¹i ë kh¾p n¬i vµ thiÕt lËp nh÷ng mèi liªn hÖ kh¾p n¬i. Nã buéc tÊt c¶ c¸c d©n téc ph¶i thùc hµnh phð¬ng thøc s¶n xuÊt tð b¶n, nÕu kh«ng sÏ bÞ tiªu diÖt ; nã buéc tÊt c¶ c¸c d©n téc ph¶i du nhËp c¸i gäi lµ v¨n minh, nghÜa lµ ph¶i trë thµnh tð s¶n. Nãi tãm l¹i, nã t¹o ra cho nã mét thÕ giíi theo h×nh ¶nh cña nã\". (M¸c, ¨ng-ghen - Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n) KÕt qu¶ lµ, hÇu hÕt c¸c nðíc ch©u ¸, ch©u Phi lÇn lðît trë thµnh thuéc ®Þa hoÆc phô thuéc cña thùc d©n phð¬ng T©y. - V× sao c¸c nðíc tð b¶n phð¬ng T©y ®Èy m¹nh viÖc x©m chiÕm thuéc ®Þa ? C©u hái vµ bµi tËp 1. Nh÷ng sù kiÖn nµo chøng tá ®Õn gi÷a thÕ kØ XIX, chñ nghÜa tð b¶n ®· th¾ng lîi trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi ? 2. Dïng lðîc ®å thÕ giíi, ®¸nh dÊu c¸c nðíc ë ch©u ¸, ch©u Phi ®· trë thµnh thuéc ®Þa (cña nðíc thùc d©n nµo ?). (1) Nay lµ Mi-an-ma. (2) Nay lµ Ma-lai-xi-a vµ Xin-ga-po. (3) Nay lµ Th¸i Lan. 27

Bµi 4 Phong trµo c«ng nh©n vµ sù ra ®êi cña chñ nghÜa m¸c Phong trµo ®Êu tranh cña c«ng nh©n vµo nöa ®Çu thÕ kØ XIX cã nh÷ng bðíc tiÕn míi. Trªn c¬ së phong trµo c«ng nh©n, chñ nghÜa M¸c ra ®êi víi “Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n” cã ý nghÜa rÊt quan träng. I - Phong trµo c«ng nh©n nöa ®Çu thÕ kØ XIX 1. Phong trµo ®Ëp ph¸ m¸y mãc vµ b i c«ng Cïng víi sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, giai cÊp c«ng nh©n h×nh thµnh sím ë Anh, råi ë c¸c nðíc kh¸c. Lßng tham lîi nhuËn, sù bãc lét nÆng nÒ cña giai cÊp tð s¶n ®· lµm cho t×nh c¶nh c«ng nh©n v« cïng khèn khæ. Hä ph¶i lµm viÖc tõ 14 ®Õn 16 giê mçi ngµy trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lao ®éng vÊt v¶ ®Ó nhËn ®ång lð¬ng chÕt ®ãi. §µn bµ, trÎ em còng ph¶i lµm viÖc nÆng, lð¬ng thÊp h¬n ®µn «ng. §iÒu kiÖn ¨n ë rÊt tåi tµn. H×nh 24. Lao ®éng trÎ em trong hÇm má ë Anh N¨m 1833, mét ''c«ng nh©n'' nhá tuæi ®· kÓ : \"T«i n¨m nay 12 tuæi, ®· lµm viÖc trong xðëng dÖt tõ n¨m ngo¸i. B×nh qu©n mçi ngµy lµm viÖc 12 giê 30 phót. ThØnh tho¶ng cßn ph¶i lµm thªm giê\". 28

Mét ngðêi kh¸c kÓ : \"T«i ®· lµm viÖc hai n¨m ë ®©y, tõ lóc 12 tuæi ; h»ng ngµy ph¶i lµm viÖc 16 giê. Giê ®©y t«i kh«ng chÞu ®ðîc n÷a, bÞ èm nªn ®· ®Ò nghÞ rót xuèng 12 giê. ¤ng chñ b¶o t«i : NÕu vËy th× mµy ra khái nhµ m¸y, ®õng quay l¹i n÷a\". - V× sao giíi chñ l¹i thÝch sö dông lao ®éng trÎ em ? Vµo cuèi thÕ kØ XVIII, phong trµo ®Ëp ph¸ m¸y mãc vµ ®èt c«ng xðëng næ ra m¹nh mÏ ë Anh. §Çu thÕ kØ XIX, phong trµo nµy lan ra c¸c nðíc kh¸c nhð Ph¸p, BØ, §øc. C«ng nh©n cßn ®Êu tranh b»ng h×nh thøc b·i c«ng, ®ßi t¨ng lð¬ng, gi¶m giê lµm. - V× sao trong cuéc ®Êu tranh chèng tð s¶n, c«ng nh©n l¹i ®Ëp ph¸ m¸y mãc ? Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh, giai cÊp c«ng nh©n ®· thµnh lËp c¸c c«ng ®oµn. C«ng ®oµn lµ tæ chøc nghÒ nghiÖp cña c«ng nh©n, cã nhiÖm vô ®oµn kÕt, tæ chøc hä ®Êu tranh ®ßi quyÒn lîi cho m×nh, nhð ®ßi t¨ng lð¬ng, gi¶m giê lµm, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lµm viÖc (vÖ sinh m«i trðêng, an toµn lao ®éng...), gióp ®ì nhau khi gÆp khã kh¨n (èm ®au, tai n¹n, thÊt nghiÖp)... 2. Phong trµo c«ng nh©n trong nh÷ng n¨m 1830 - 1840 Tõ nh÷ng n¨m 30 - 40 cña thÕ kØ XIX, giai cÊp c«ng nh©n ®· lín m¹nh, tiÕn hµnh ®Êu tranh chÝnh trÞ, trùc tiÕp chèng l¹i giai cÊp tð s¶n. N¨m 1831, c«ng nh©n dÖt t¬ thµnh phè Li-«ng (Ph¸p) khëi nghÜa ®ßi t¨ng lð¬ng, gi¶m giê lµm vµ ®ßi thiÕt lËp chÕ ®é céng hoµ. Tinh thÇn ®Êu tranh cña hä thÓ hiÖn qua khÈu hiÖu viÕt trªn l¸ cê “Sèng trong lao ®éng, chÕt trong chiÕn ®Êu”. Cuéc khëi nghÜa bÞ ®µn ¸p. N¨m 1834, thî t¬ Li-«ng l¹i khëi nghÜa, ®· chiÕn ®Êu quyÕt liÖt víi qu©n chÝnh phñ trong bèn ngµy. N¨m 1844, c«ng nh©n dÖt vïng S¬-lª-din (§øc) khëi nghÜa, chèng sù hµ kh¾c cña chñ xðëng vµ ®iÒu kiÖn lao ®éng tåi tÖ. Cuéc khëi nghÜa chØ cÇm cù ®ðîc ba ngµy råi bÞ ®µn ¸p ®Ém m¸u. Tõ n¨m 1836 ®Õn n¨m 1847, mét phong trµo c«ng nh©n réng lín, cã tæ chøc, ®· diÔn ra ë Anh, ®ã lµ “Phong trµo HiÕn chð¬ng”. 29

H×nh 25. C«ng nh©n Anh ®ða HiÕn chð¬ng ®Õn Quèc héi H×nh thøc ®Êu tranh cña phong trµo nµy lµ mÝt tinh, biÓu t×nh ®ða kiÕn nghÞ (cã hµng triÖu ch÷ kÝ) ®Õn Quèc héi ®ßi quyÒn phæ th«ng bÇu cö, t¨ng lð¬ng, gi¶m giê lµm cho ngðêi lao ®éng. Phong trµo cuèi cïng bÞ dËp t¾t nhðng ®· tá râ tÝnh chÊt quÇn chóng réng lín, tÝnh tæ chøc vµ môc tiªu chÝnh trÞ râ nÐt. Nh÷ng cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n Ph¸p, §øc, Anh nªu trªn cuèi cïng ®Òu bÞ thÊt b¹i v× thiÕu tæ chøc l·nh ®¹o v÷ng vµng vµ chða cã ®ðêng lèi chÝnh trÞ ®óng ®¾n, nhðng ®· ®¸nh dÊu sù trðëng thµnh cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ vµ t¹o tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi cña lÝ luËn c¸ch m¹ng. - Tr×nh bµy c¸c sù kiÖn chñ yÕu vÒ phong trµo c«ng nh©n trong nh÷ng n¨m 1830 - 1840. - Nªu kÕt côc phong trµo ®Êu tranh cña c«ng nh©n ë c¸c nðíc ch©u ¢u trong nöa ®Çu thÕ kØ XIX. II - Sù ra ®êi cña chñ nghÜa M¸c 1. M¸c vµ ¨ng-ghen C¸c M¸c sinh n¨m 1818 trong mét gia ®×nh trÝ thøc gèc Do Th¸i ë thµnh phè T¬-ri-¬ (§øc). Tõ nhá, M¸c næi tiÕng th«ng minh ; n¨m 23 tuæi ®ç TiÕn sÜ triÕt häc. 30

M¸c võa nghiªn cøu khoa häc, võa céng t¸c víi c¸c b¸o cã khuynh hðíng c¸ch m¹ng. BÞ trôc xuÊt khái §øc, n¨m 1843 M¸c sang Pa-ri tiÕp tôc nghiªn cøu vµ tham gia phong trµo c¸ch m¹ng ë Ph¸p. Trong nh÷ng bµi viÕt cña m×nh, M¸c kÕt luËn : Giai cÊp v« s¶n ®ðîc vò trang b»ng lÝ luËn c¸ch m¹ng sÏ ®¶m ®ð¬ng sø mÖnh lÞch sö gi¶i phãng loµi ngðêi khái ¸ch ¸p bøc bãc lét. Phri-®rÝch ¨ng-ghen sinh n¨m 1820 trong mét gia ®×nh chñ xðëng giµu cã ë thµnh phè B¸c-men, thuéc vïng c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhÊt cña §øc thêi ®ã. HiÓu râ thñ ®o¹n lµm giµu cña giai cÊp tð s¶n, «ng tá ra khinh ghÐt chóng. N¨m 1842, «ng sang Anh vµ ®i s©u t×m hiÓu nçi khæ cña nh÷ng ngðêi c«ng nh©n, c«ng bè nhiÒu bµi viÕt, trong ®ã cã cuèn T×nh c¶nh giai cÊp c«ng nh©n Anh. ¨ng-ghen cho r»ng giai cÊp v« s¶n kh«ng chØ lµ n¹n nh©n cña chñ nghÜa tð b¶n mµ cßn lµ mét lùc lðîng cã thÓ ®¸nh ®æ sù thèng trÞ cña giai cÊp tð s¶n vµ tù gi¶i phãng khái mäi xiÒng xÝch. - Nªu ®iÓm gièng nhau trong tð tðëng cña M¸c vµ ¨ng-ghen. H×nh 26. C.M¸c (1818 - 1883) H×nh 27. Ph. ¨ng-ghen (1820 - 1895) 31

N¨m 1844, ¨ng-ghen tõ Anh sang Ph¸p vµ gÆp M¸c ; tõ ®ã b¾t ®Çu mét t×nh b¹n l©u dµi, bÒn chÆt vµ c¶m ®éng gi÷a hai nhµ lÝ luËn c¸ch m¹ng lçi l¹c. 2. “§ång minh nh÷ng ngðêi céng s¶n” vµ “Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n” H×nh 28. Trang b×a Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n, xuÊt b¶n lÇn ®Çu tiªn ë Anh th¸ng 2 - 1848 Trong thêi gian ë Anh, M¸c vµ ¨ng-ghen liªn hÖ víi mét tæ chøc bÝ mËt cña c«ng nh©n T©y ¢u lµ “§ång minh nh÷ng ngðêi chÝnh nghÜa” vµ c¶i tæ thµnh “§ång minh nh÷ng ngðêi céng s¶n”. §©y lµ chÝnh ®¶ng ®éc lËp ®Çu tiªn cña v« s¶n quèc tÕ. Hai «ng ®ðîc uû nhiÖm so¹n th¶o cð¬ng lÜnh cña §ång minh. Th¸ng 2 - 1848, cð¬ng lÜnh ®ðîc c«ng bè ë Lu©n §«n dðíi h×nh thøc mét b¶n tuyªn ng«n - Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n. Tuyªn ng«n gåm cã Lêi më ®Çu vµ bèn chð¬ng. Lêi më ®Çu nªu môc ®Ých, nguyÖn väng cña nh÷ng ngðêi céng s¶n. Tuyªn ng«n nªu râ quy luËt ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngðêi lµ sù th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi. Tuyªn ng«n nhÊn m¹nh vai trß cña giai cÊp v« s¶n lµ lùc lðîng lËt ®æ chÕ ®é tð b¶n vµ x©y dùng chÕ ®é x· héi chñ nghÜa. Tuyªn ng«n kÕt thóc b»ng lêi kªu gäi : “V« s¶n tÊt c¶ c¸c nðíc ®oµn kÕt l¹i !”. 32

Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n lµ v¨n kiÖn quan träng cña chñ nghÜa x· héi khoa häc, bao gåm nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n vÒ sù ph¸t triÓn cña x· héi vµ c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa. - “Tuyªn ng«n cña §¶ng Céng s¶n” ra ®êi trong hoµn c¶nh nµo ? Néi dung chñ yÕu cña nã. 3. Phong trµo c«ng nh©n tõ n¨m 1848 ®Õn n¨m 1870 - Quèc tÕ thø nhÊt Trong nh÷ng n¨m c¸ch m¹ng 1848 - 1849, giai cÊp c«ng nh©n nhiÒu nðíc ë ch©u ©u ®· ®øng lªn ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng ¸p bøc bãc lét. Ngµy 23 - 6 - 1848, c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng Pa-ri l¹i khëi nghÜa, dùng chiÕn luü vµ chiÕn ®Êu anh dòng liªn tôc trong bèn ngµy. Cuéc khëi nghÜa bÞ ®µn ¸p ®Ém m¸u, nhðng - nhð M¸c nhËn ®Þnh, “®©y lµ trËn ®¸nh lín ®Çu tiªn gi÷a hai giai cÊp ph©n chia x· héi hiÖn nay”. ë §øc, c«ng nh©n vµ thî thñ c«ng còng næi dËy. Sî h·i trðíc phong trµo quÇn chóng, tð s¶n §øc kh«ng quyÕt liÖt ®Êu tranh chèng thÕ lùc phong kiÕn. Tuy vËy, phong trµo c¸ch m¹ng vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn. Tõ sau c¸ch m¹ng 1848 - 1849 ®Õn n¨m 1870, chÕ ®é tð b¶n ®¹t ®ðîc sù th¾ng lîi ®èi víi chÕ ®é phong kiÕn trªn ph¹m vi thÕ giíi. Tuy thµnh qu¶ c¸ch m¹ng r¬i vµo tay giai cÊp tð s¶n, song c«ng nh©n còng ®· trðëng thµnh trong ®Êu tranh, nhËn thøc râ h¬n vÒ vai trß giai cÊp m×nh vµ tinh thÇn ®oµn kÕt quèc tÕ cña c«ng nh©n. - Phong trµo c«ng nh©n tõ sau c¸ch m¹ng 1848 - 1849 ®Õn n¨m 1870 cã nÐt g× næi bËt ? Ngµy 28 - 9 - 1864, trong cuéc mÝt tinh lín ë Lu©n §«n cã ®¹i biÓu c«ng nh©n nhiÒu nðíc tham gia, Héi Liªn hiÖp lao ®éng quèc tÕ ®ðîc thµnh lËp (sau ®i vµo lÞch sö víi tªn gäi Quèc tÕ thø nhÊt). M¸c lµ ®¹i biÓu cña c«ng nh©n §øc, ®ðîc cö vµo Ban l·nh ®¹o vµ trë thµnh linh hån cña Quèc tÕ thø nhÊt. Tõ khi thµnh lËp ®Õn n¨m 1870, Quèc tÕ thø nhÊt võa tiÕn hµnh truyÒn b¸ häc thuyÕt M¸c, võa ®ãng vai trß trung t©m thóc ®Èy phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. N¨m 1868, ë Anh næ ra cuéc b·i c«ng lín, chñ tð b¶n Anh ®Þnh ®ða c«ng nh©n Ph¸p sang lµm viÖc nh»m lµm thÊt b¹i cuéc b·i c«ng. Do sù thuyÕt phôc cña Quèc tÕ thø nhÊt, c«ng nh©n Ph¸p ®· tõ chèi sang Anh lµm viÖc. Cuèi cïng, cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n Anh th¾ng lîi. 33

H×nh 29. Quang c¶nh buæi lÔ thµnh lËp Quèc tÕ thø nhÊt Trong nh÷ng n¨m 1868 - 1869, c«ng nh©n má ë BØ ®· liªn tôc b·i c«ng ; chÝnh phñ BØ ra lÖnh khñng bè, tµn s¸t nhiÒu ngðêi. Quèc tÕ thø nhÊt ®· kªu gäi c«ng nh©n c¸c nðíc quyªn gãp, ñng hé c«ng nh©n BØ. - Nªu vai trß cña C. M¸c trong viÖc thµnh lËp Quèc tÕ thø nhÊt. C©u hái vµ bµi tËp 1. Tr×nh bµy ®«i nÐt vÒ tiÓu sö (hoÆc giíi h¹n ë c«ng lao, t×nh b¹n) cña C. M¸c vµ Ph. ¨ng-ghen. 2. Tr×nh bµy vai trß cña Quèc tÕ thø nhÊt ®èi víi phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. 34

Chð¬ng II c¸c nðíc ©u - mÜ cuèi thÕ kØ XIX - ®Çu thÕ kØ XX Bµi 5 c«ng x· pa-ri 1871 Nðíc Ph¸p b¹i trËn, m©u thuÉn giai cÊp cµng s©u s¾c. C«ng x· Pa-ri ra ®êi, trë thµnh nhµ nðíc kiÓu míi vµ cã ý nghÜa lÞch sö to lín. I - Sù thµnh lËp C«ng x· 1. Hoµn c¶nh ra ®êi cña C«ng x Nh»m gi¶m nhÑ c¸c m©u thuÉn trong nðíc vµ ng¨n c¶n qu¸ tr×nh thèng nhÊt nðíc §øc, Ph¸p tuyªn chiÕn víi Phæ (1). N¨m 1870, chiÕn tranh Ph¸p - Phæ næ ra trong ®iÒu kiÖn kh«ng cã lîi cho Ph¸p. Tr¸i víi Phæ, qu©n Ph¸p chða chuÈn bÞ chu ®¸o ®Ó tham gia chiÕn tranh : qu©n ®éi chða ®ðîc huÊn luyÖn kÜ cµng, thiÕu sù chØ huy thèng nhÊt, thiÕu vò khÝ, trang thiÕt bÞ, ngay c¶ kÕ ho¹ch t¸c chiÕn còng kh«ng cã. Ngµy 2 - 9 - 1870, Hoµng ®Õ nðíc Ph¸p lµ Na-p«-lª-«ng III cïng toµn bé qu©n chñ lùc gåm 10 v¹n ngðêi bÞ qu©n Phæ b¾t lµm tï binh t¹i thµnh X¬-®¨ng (gÇn biªn giíi Ph¸p - BØ). (1) Thêi ®ã, Phæ lµ vð¬ng quèc lín nhÊt ë §øc, cã lùc lðîng qu©n sù hïng m¹nh vµ hiÕu chiÕn, gi÷ vai trß chñ ®¹o trong chiÕn tranh víi Ph¸p. 35

§ðîc tin ®ã, ngµy 4 - 9 - 1870, nh©n d©n Pa-ri, phÇn lín lµ c«ng nh©n vµ tiÓu tð s¶n, ®· ®øng lªn khëi nghÜa, lËt ®æ chÝnh quyÒn Na-p«-lª-«ng III, ®ßi thµnh lËp chÕ ®é céng hoµ vµ b¶o vÖ “Tæ quèc l©m nguy”. ChÝnh phñ l©m thêi tð s¶n ®ðîc thµnh lËp, mang tªn “ChÝnh phñ vÖ quèc”. Theo ®µ chiÕn th¾ng, qu©n Phæ tiÕn s©u vµo ®Êt Ph¸p vµ bao v©y Pa-ri. ChÝnh phñ tð s¶n véi v· xin ®×nh chiÕn. BÊt chÊp th¸i ®é ®Çu hµng vµ hµnh ®éng ®µn ¸p phong trµo ®Êu tranh cña chÝnh phñ tð s¶n, nh©n d©n Pa-ri kiªn quyÕt chiÕn ®Êu b¶o vÖ Tæ quèc. - Th¸i ®é cña “ChÝnh phñ vÖ quèc” vµ cña nh©n d©n Ph¸p trðíc t×nh h×nh ®Êt nðíc sau ngµy 4 - 9 - 1870 nhð thÕ nµo ? 2. Cuéc khëi nghÜa ngµy 18 - 3 - 1871. Sù thµnh lËp C«ng x M©u thuÉn gi÷a chÝnh phñ tð s¶n ®ãng ë VÐc-xai víi nh©n d©n Pa-ri (do Uû ban Trung ð¬ng Quèc d©n qu©n chØ huy) ngµy cµng t¨ng. Chi-e - ngðêi n¾m vai trß quyÕt ®Þnh trong chÝnh phñ míi, ra lÖnh tðíc vò khÝ cña Quèc d©n qu©n, hßng b¾t hÕt c¸c uû viªn cña Uû ban Trung ð¬ng. Ba giê s¸ng 18 - 3 - 1871, Chi-e cho qu©n ®¸nh óp ®åi M«ng-m¸c (B¾c Pa-ri), n¬i tËp trung ®¹i b¸c cña Quèc d©n qu©n, nhðng gÆp ph¶i sù ph¶n kh¸ng m¹nh mÏ cña nh©n d©n. C«ng nh©n Pa-ri vµ gia ®×nh hä kÐo ®Õn ngµy cµng ®«ng ®Ó hç trî cho c¸c chiÕn sÜ Quèc d©n qu©n. Qu©n Chi-e bÞ v©y chÆt. Bän chØ huy ®iªn cuång ra lÖnh b¾n vµo nh©n d©n nhðng binh lÝnh kh«ng tu©n lÖnh. Hä ng¶ vÒ phÝa nh©n d©n, tðíc vò khÝ cña chóng. ¢m mðu chiÕm ®åi M«ng-m¸c cña Chi-e bÞ thÊt b¹i. ChiÕn sù còng diÔn ra ë c¸c n¬i kh¸c víi th¾ng lîi cña Quèc d©n qu©n. Cuéc chiÕn ®Êu kÕt thóc khi nh©n d©n lµm chñ Pa-ri. Qu©n chÝnh phñ th¸o ch¹y vÒ VÐc-xai. Uû ban Trung ð¬ng Quèc d©n qu©n ®¶m nhiÖm vai trß ChÝnh phñ l©m thêi. Ngµy 26 - 3 - 1871, nh©n d©n Pa-ri tiÕn hµnh bÇu Héi ®ång C«ng x· theo nguyªn t¾c phæ th«ng ®Çu phiÕu. 86 ®¹i biÓu ®· tróng cö, hÇu hÕt lµ c«ng nh©n vµ trÝ thøc, ®¹i diÖn cho nh©n d©n lao ®éng Pa-ri. - Tr×nh bµy diÔn biÕn chÝnh cña cuéc khëi nghÜa ngµy 18 - 3 - 1871. II - Tæ chøc bé m¸y vµ chÝnh s¸ch cña C«ng x· Pa-ri C¬ quan cao nhÊt cña Nhµ nðíc míi lµ Héi ®ång C«ng x·, võa ban bè ph¸p luËt, võa lËp c¸c uû ban thi hµnh ph¸p luËt. 36

Uû ban §èi ngo¹i Uû ban An ninh x· héi Uû ban Tð ph¸p Uû ban Qu©n sù Uû ban Lð¬ng thùc Uû ban C«ng t¸c x· héi Héi ®ång c«ng x· Uû ban Gi¸o dôc Uû ban Thð¬ng nghiÖp Uû ban Tµi chÝnh H×nh 30. S¬ ®å bé m¸y Héi ®ång C«ng x· (th¸ng 4-1871) C«ng x· ra s¾c lÖnh gi¶i t¸n qu©n ®éi vµ bé m¸y c¶nh s¸t cña chÕ ®é cò, thµnh lËp lùc lðîng vò trang vµ lùc lðîng an ninh cña nh©n d©n. C«ng x· ®· ban bè vµ thi hµnh c¸c s¾c lÖnh phôc vô quyÒn lîi cña nh©n d©n : - T¸ch nhµ thê khái ho¹t ®éng cña Nhµ nðíc, nhµ trðêng kh«ng ®ðîc d¹y kinh Th¸nh. - Giao cho c«ng nh©n qu¶n lÝ nh÷ng xÝ nghiÖp cña bän chñ bá trèn. - Quy ®Þnh vÒ tiÒn lð¬ng tèi thiÓu, gi¶m lao ®éng ban ®ªm, cÊm cóp ph¹t, ®¸nh ®Ëp c«ng nh©n. - Ho·n tr¶ tiÒn thuª nhµ, ho·n tr¶ nî. - Quy ®Þnh gi¸ b¸n b¸nh m×. - Thùc hiÖn chÕ ®é gi¸o dôc b¾t buéc, miÔn häc phÝ. C«ng x· Pa-ri trë thµnh mét Nhµ nðíc kiÓu míi. - Nh÷ng chÝnh s¸ch cña C«ng x Pa-ri phôc vô quyÒn lîi cho ai ? III - Néi chiÕn ë Ph¸p. ý nghÜa lÞch sö cña C«ng x· Pa-ri Tõ ®Çu th¸ng 4, qu©n VÐc-xai b¾t ®Çu tiÕn c«ng Pa-ri. §Õn ®Çu th¸ng 5, phÇn lín c¸c ph¸o ®µi ë phÝa t©y vµ phÝa nam bÞ qu©n VÐc-xai chiÕm l¹i. 37

§Çu th¸ng 5 -1871, chÝnh phñ Chi-e kÝ hoµ ðíc víi §øc, c¾t cho §øc tØnh An-d¸t vµ mét phÇn tØnh Lo-ren giµu cã, chÞu båi thðêng 5 tØ phr¨ng vµng. ®¸p l¹i, §øc th¶ 10 v¹n tï binh ®Ó Chi-e cã thªm lùc lðîng chèng l¹i C«ng x·. - T¹i sao §øc ñng hé ChÝnh phñ VÐc-xai trong viÖc chèng l¹i C«ng x Pa-ri ? Ngµy 20 - 5, qu©n chÝnh phñ VÐc-xai b¾t ®Çu tæng tÊn c«ng vµo thµnh phè. Tõ ®ã diÔn ra cuéc chiÕn ¸c liÖt giµnh giËt tõng ng«i nhµ, gãc phè, kÐo dµi cho ®Õn ngµy 28 - 5 - 1871, lÞch sö gäi lµ “TuÇn lÔ ®Ém m¸u”. Nh©n d©n lao ®éng Pa-ri, kÓ c¶ ngðêi giµ, phô n÷, trÎ em ®Òu tham gia chiÕn ®Êu. TrËn chiÕn ®Êu cuèi cïng cña c¸c chiÕn sÜ C«ng x· diÔn ra ë nghÜa ®Þa Cha La-se-d¬ ngµy 27 - 5. H×nh 31. Cuéc chiÕn ®Êu trªn chiÕn luü Tuy chØ tån t¹i 72 ngµy, nhðng C«ng x· Pa-ri cã ý nghÜa thùc sù lín lao. C«ng x· lµ h×nh ¶nh cña mét chÕ ®é míi, x· héi míi, lµ sù cæ vò nh©n d©n lao ®éng toµn thÕ giíi trong sù nghiÖp ®Êu tranh cho mét tð¬ng lai tèt ®Ñp h¬n. C«ng x· ®Ó l¹i nhiÒu bµi häc quý b¸u : c¸ch m¹ng v« s¶n muèn th¾ng lîi ph¶i cã §¶ng c¸ch m¹ng ch©n chÝnh l·nh ®¹o, thùc hiÖn liªn minh c«ng n«ng ; ph¶i kiªn quyÕt trÊn ¸p kÎ thï, x©y dùng nhµ nðíc cña d©n, do d©n vµ v× d©n. - Cuéc chiÕn ®Êu gi÷a chiÕn sÜ C«ng x Pa-ri vµ qu©n VÐc-xai diÔn ra nhð thÕ nµo ? 38

C©u hái vµ bµi tËp 1. V× sao nh©n d©n Pa-ri ®Êu tranh vµ thµnh lËp C«ng x· Pa-ri ? 2. LËp niªn biÓu nh÷ng sù kiÖn c¬ b¶n cña C«ng x· Pa-ri. 3. V× sao nãi C«ng x· Pa-ri lµ nhµ nðíc kiÓu míi ? 4. Tr×nh bµy ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc cña C«ng x· Pa-ri. Bµi 6 C¸c nðíc anh, ph¸p, ®øc, mÜ cuèi thÕ kØ XIX - ®Çu thÕ kØ XX Cuèi thÕ kØ XIX - ®Çu thÕ kØ XX, chñ nghÜa tð b¶n chuyÓn sang giai ®o¹n chñ nghÜa tð b¶n ®éc quyÒn hay chñ nghÜa ®Õ quèc, tiªu biÓu lµ Anh, Ph¸p, §øc, MÜ. T×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i cña c¸c nðíc nµy cã nhiÒu thay ®æi quan träng. I - t×nh h×nh C¸c nðíc anh, ph¸p, ®øc, MÜ 1. Anh Tõ vÞ trÝ dÉn ®Çu thÕ giíi vÒ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, cuèi thÕ kØ XIX c«ng nghiÖp Anh ph¸t triÓn chËm h¬n c¸c nðíc MÜ, §øc. Anh mÊt dÇn vÞ trÝ ®éc quyÒn c«ng nghiÖp, xuèng hµng thø ba thÕ giíi. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do c«ng nghiÖp ë Anh ph¸t triÓn sím, hµng lo¹t m¸y mãc, trang thiÕt bÞ dÇn dÇn trë nªn l¹c hËu. Giai cÊp tð s¶n Anh l¹i chó träng ®Çu tð vµo c¸c nðíc thuéc ®Þa h¬n lµ ®Çu tð, ®æi míi vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp trong nðíc. - V× sao giai cÊp tð s¶n Anh chó träng ®Çu tð vµo c¸c nðíc thuéc ®Þa ? Tuy mÊt vai trß b¸ chñ thÕ giíi vÒ c«ng nghiÖp nhðng Anh vÉn lµ nðíc dÉn ®Çu thÕ giíi vÒ xuÊt khÈu tð b¶n, thð¬ng m¹i vµ thuéc ®Þa. §Çu thÕ kØ XX, nhiÒu c«ng ti ®éc quyÒn vÒ c«ng nghiÖp vµ tµi chÝnh ra ®êi, tõng bðíc chi phèi toµn bé ®êi sèng kinh tÕ cña ®Êt nðíc. Cã thÕ lùc nhÊt lµ 5 ng©n hµng ë Lu©n §«n, chiÕm 40% sè vèn ®Çu tð cña nðíc Anh. 39

VÒ chÝnh trÞ, Anh vÉn lµ nðíc qu©n chñ lËp hiÕn. Hai ®¶ng - §¶ng Tù do vµ §¶ng B¶o thñ, thay nhau cÇm quyÒn, b¶o vÖ quyÒn lîi cho giai cÊp tð s¶n. §Èy m¹nh x©m lðîc thuéc ®Þa lµ chÝnh s¸ch ðu tiªn hµng ®Çu cña giíi cÇm quyÒn ë Anh. §Õn n¨m 1914, khi thÕ giíi ®· bÞ c¸c nðíc ®Õ quèc chia xong, thuéc ®Þa Anh réng tíi 33 triÖu km2 víi 400 triÖu ngðêi, b»ng 1/4 diÖn tÝch vµ 1/4 d©n sè thÕ giíi, gÊp 12 lÇn thuéc ®Þa cña §øc vµ 3 lÇn thuéc ®Þa cña Ph¸p. Lª-nin gäi chñ nghÜa ®Õ quèc Anh lµ “chñ nghÜa ®Õ quèc thùc d©n”. Nðíc Anh cã hÖ thèng thuéc ®Þa réng lín, ®ðîc gäi lµ “®Õ quèc mµ MÆt Trêi kh«ng bao giê lÆn”, tr¶i dµi tõ Niu Di-l©n, ¤-xtr©y-li-a, Ên §é, Ai CËp, Xu- ®¨ng, Nam Phi, Ca-na-®a cïng nhiÒu vïng ®Êt kh¸c ë ch©u ¸, ch©u Phi vµ c¸c ®¶o trªn ®¹i dð¬ng. - Tr×nh bµy nguyªn nh©n chÝnh dÉn tíi t×nh tr¹ng tôt hËu vÒ c«ng nghiÖp cña Anh. - Nªu ®Æc ®iÓm cña chñ nghÜa ®Õ quèc Anh. 2. Ph¸p Do hËu qu¶ cña chiÕn tranh Ph¸p - Phæ (1870 - 1871), nhÞp ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Ph¸p chËm l¹i. C«ng nghiÖp Ph¸p tõ hµng thø hai thÕ giíi (sau Anh), ®Õn cuèi thÕ kØ XIX tôt xuèng thø tð (sau MÜ, §øc, Anh). Tuy nhiªn, vµo ®Çu thÕ kØ XX, mét sè ngµnh ®ðîc ph¸t triÓn : ®ðêng s¾t, khai má, luyÖn kim, thð¬ng m¹i. Mét sè ngµnh c«ng nghiÖp míi ra ®êi vµ t¨ng trðëng rÊt nhanh : ®iÖn khÝ, ho¸ chÊt, chÕ t¹o « t«... N«ng nghiÖp vÉn trong t×nh tr¹ng s¶n xuÊt nhá, gÆp khã kh¨n trong viÖc sö dông m¸y mãc vµ kÜ thuËt canh t¸c míi. Trong bèi c¶nh ®ã, c¸c c«ng ti ®éc quyÒn ra ®êi vµ dÇn dÇn chi phèi nÒn kinh tÕ Ph¸p, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc ng©n hµng. 2/3 sè tð b¶n trong nðíc thuéc vÒ 5 ng©n hµng, phÇn lín ®Çu tð ra nðíc ngoµi. N¨m 1914, Ph¸p xuÊt khÈu 60 tØ phr¨ng, trong ®ã h¬n mét nöa cho nðíc Nga vay, cßn l¹i cho Thæ NhÜ K×, c¸c nðíc CËn §«ng, Trung ¢u vµ MÜ La-tinh vay, chØ cã 2 - 3 tØ ®ða vµo thuéc ®Þa. Lª-nin nhËn xÐt chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p lµ “chñ nghÜa ®Õ quèc cho vay l·i”. VÒ chÝnh trÞ, tõ sau c¸ch m¹ng 4 - 9 - 1870, nÒn Céng hoµ thø ba(1) ë Ph¸p ®ðîc thµnh lËp. ChÝnh phñ céng hoµ thi hµnh c¸c chÝnh s¸ch ®µn ¸p nh©n d©n, tÝch cùc ch¹y ®ua vò trang vµ t¨ng cðêng x©m lðîc thuéc ®Þa. (1) NÒn Céng hoµ thø nhÊt ra ®êi trong thêi k× c¸ch m¹ng 1789 ; nÒn Céng hoµ thø hai ra ®êi trong c¸ch m¹ng 1848 - 1849 ë Ph¸p. 40

Ph¸p còng cã hÖ thèng thuéc ®Þa ®øng thø hai thÕ giíi, b»ng 1/3 diÖn tÝch thuéc ®Þa cña Anh. §ã lµ c¸c thuéc ®Þa ë ch©u Phi (An-giª-ri, Tuy-ni-di, Ma-rèc, Ma-®a-ga-xca...), ë ch©u ¸ (ViÖt Nam, Lµo, Cam-pu-chia) vµ mét sè ®¶o trªn Th¸i B×nh Dð¬ng. - C¸c tæ chøc ®éc quyÒn ë Ph¸p ra ®êi trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ nhð thÕ nµo ? - T¹i sao nãi chñ nghÜa ®Õ quèc Ph¸p lµ “chñ nghÜa ®Õ quèc cho vay l i” ? 3. §øc Tõ khi ®Êt nðíc ®ðîc thèng nhÊt (18 - 1 - 1871), §øc ph¸t triÓn rÊt nhanh trªn con ®ðêng tð b¶n chñ nghÜa. Sau vµi thËp niªn, §øc vðît Ph¸p, ®uæi kÞp råi vðît Anh, trë thµnh nðíc ®øng ®Çu ch©u ¢u, thø hai thÕ giíi (sau MÜ) vÒ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. N¨m 1913, s¶n lðîng gang, thÐp cña §øc gÊp ®«i Anh. Sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña §øc lµ do giµnh ®ðîc nhiÒu quyÒn lîi tõ Ph¸p sau chiÕn tranh Ph¸p - Phæ vµ øng dông nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc - kÜ thuËt vµo s¶n xuÊt. Cuèi thÕ kØ XIX, qu¸ tr×nh tËp trung s¶n xuÊt, tËp trung tð b¶n ®· diÔn ra ë §øc, dÉn ®Õn viÖc h×nh thµnh c¸c c«ng ti ®éc quyÒn vÒ luyÖn kim, than ®¸, ®iÖn, ho¸ chÊt... chi phèi nÒn kinh tÕ §øc. §iÓn h×nh lµ c«ng ti than ®¸ vïng Rai-n¬ - Ve-xpha-len thµnh lËp n¨m 1893, ®Õn n¨m 1910 ®· kiÓm so¸t h¬n 50% tæng s¶n lðîng than toµn quèc vµ 95% s¶n lðîng than vïng Rua (vïng c«ng nghiÖp lín nhÊt cña §øc). VÒ chÝnh trÞ, §øc theo thÓ chÕ liªn bang. MÆc dï cã HiÕn ph¸p, cã Quèc héi, §øc vÉn lµ nhµ nðíc chuyªn chÕ dðíi sù thèng trÞ cña quý téc ®Þa chñ vµ tð s¶n ®éc quyÒn. Nhµ nðíc ®ã thi hµnh chÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i ph¶n ®éng : ®Ò cao chñng téc §øc, ®µn ¸p phong trµo c«ng nh©n, truyÒn b¸ b¹o lùc, tÝch cùc ch¹y ®ua vò trang. Nðíc §øc tiÕn sang giai ®o¹n ®Õ quèc chñ nghÜa khi phÇn lín ®Êt ®ai trªn thÕ giíi ®· trë thµnh thuéc ®Þa hoÆc nöa thuéc ®Þa cña Anh, Ph¸p. Nhð “con hæ ®ãi ®Õn bµn tiÖc muén”, giíi cÇm quyÒn §øc hung h·n ®ßi dïng vò lùc ®Ó chia l¹i thÞ trðêng, chia l¹i c¸c khu vùc ¶nh hðëng trªn thÕ giíi. Chñ nghÜa ®Õ quèc §øc lµ “chñ nghÜa ®Õ quèc qu©n phiÖt, hiÕu chiÕn”. - C¸c c«ng ti ®éc quyÒn ë §øc ra ®êi trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ nhð thÕ nµo ? - Nªu ®Æc ®iÓm cña ®Õ quèc §øc vµ gi¶i thÝch. 41

4. MÜ Trong sè c¸c nðíc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn, MÜ cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh nhÊt. Trong 30 n¨m cuèi thÕ kØ XIX, MÜ tõ vÞ trÝ thø tð (sau Anh, Ph¸p, §øc) nh¶y vät lªn ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. N¨m 1894, s¶n phÈm c«ng nghiÖp cña MÜ ®· gÊp ®«i Anh vµ b»ng 1/2 c¸c nðíc T©y ¢u gép l¹i. C«ng nghiÖp MÜ ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn thuËn lîi : tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, thÞ trðêng trong nðíc kh«ng ngõng më réng, thu hót hµng chôc triÖu nh©n lùc nhËp cð cña thÕ giíi (nhÊt lµ tõ ch©u ¢u), øng dông khoa häc - kÜ thuËt vµ hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt, lîi dông nguån ®Çu tð cña ch©u ¢u vµ hoµn c¶nh hoµ b×nh l©u dµi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Cuèi thÕ kØ XIX - ®Çu thÕ kØ XX, ë MÜ xuÊt hiÖn c¸c c«ng ti ®éc quyÒn khæng lå, cã ¶nh hðëng rÊt lín ®Õn kinh tÕ, chÝnh trÞ. §øng ®Çu c¸c c«ng ti ®ã lµ nh÷ng «ng “vua” nhð “vua dÇu má” Rèc-phe-l¬, “vua thÐp” Moãc-gan, “vua « t«” Pho... C«ng ti thÐp cña Moãc-gan thµnh lËp n¨m 1903, kiÓm so¸t 60% s¶n lðîng thÐp. C«ng ti cßn cã 5000 ha má than, 1600 km ®ðêng s¾t, 100 tµu thuû. C«ng ti dÇu má cña Rèc-phe-l¬ kiÓm so¸t 90% ngµnh s¶n xuÊt dÇu má víi 70 000 km ®ðêng èng dÉn dÇu, hµng tr¨m tµu biÓn vµ kho tµng ë trong vµ ngoµi nðíc, ®ång thêi cã tµi s¶n lín trong c¸c ngµnh h¬i ®èt, ®iÖn khÝ, luyÖn kim...Hai tËp ®oµn trªn lòng ®o¹n ngµnh ng©n hµng, n¾m trong tay 1/3 sè vèn ng©n hµng toµn nðíc MÜ. N«ng nghiÖp còng ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu lín. Nhê ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi (®Êt ®ai bao la vµ mµu mì), phð¬ng thøc canh t¸c hiÖn ®¹i (trang tr¹i, chuyªn canh, c¬ giíi ho¸), MÜ ®· trë thµnh nguån cung cÊp lð¬ng thùc, thùc phÈm cho ch©u ¢u. ChÕ ®é chÝnh trÞ MÜ ®Ò cao vai trß Tæng thèng do hai ®¶ng - §¶ng Céng hoµ vµ §¶ng D©n chñ, thay nhau cÇm quyÒn, thi hµnh c¸c chÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i phôc vô giai cÊp tð s¶n. Vµo nh÷ng thËp niªn cuèi thÕ kØ XIX, khi c¸c nðíc ®Õ quèc T©y ¢u t¨ng cðêng x©m chiÕm thuéc ®Þa th× MÜ m¶i miÕt khai th¸c nh÷ng vïng ®Êt réng lín ë miÒn Trung vµ miÒn T©y, më réng biªn giíi ®Õn bê Th¸i B×nh Dð¬ng. Cuèi thÕ kØ XIX, MÜ t¨ng cðêng bµnh trðíng ë khu vùc Th¸i B×nh Dð¬ng, g©y chiÕn tranh víi T©y Ban Nha ®Ó tranh giµnh thuéc ®Þa, can thiÖp vµo khu vùc Trung, Nam MÜ b»ng søc m¹nh cña vò lùc vµ ®ång ®«la MÜ. 42

- C¸c c«ng ti ®éc quyÒn ë MÜ h×nh thµnh trong t×nh h×nh kinh tÕ nhð thÕ nµo ? - T¹i sao nãi MÜ lµ xø së cña c¸c “«ng vua c«ng nghiÖp” ? ii - chuyÓn biÕn quan träng ë c¸c nðíc ®Õ quèc 1. Sù h×nh thµnh c¸c tæ chøc ®éc quyÒn S¶n xuÊt c«ng nghiÖp ph¸t triÓn m¹nh mÏ lµm xuÊt hiÖn viÖc c¹nh tranh gay g¾t, tËp trung s¶n xuÊt vµ tð b¶n. C¸c c«ng ti ®éc quyÒn lín h×nh thµnh, chi phèi ®êi sèng x· héi. - Qua t×nh h×nh cña c¸c nðíc Anh, Ph¸p, ®øc, MÜ cuèi thÕ kØ XIX - ®Çu thÕ kØ XX, h y nªu ®Æc ®iÓm chung, næi bËt trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c nðíc ®ã. H×nh 32. Tranh ®ð¬ng thêi nãi vÒ quyÒn lùc cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn ë MÜ (ch÷ trªn m×nh m·ng xµ : monopoly - ®éc quyÒn) - Quan s¸t h×nh 32, em h y cho biÕt quyÒn lùc cña c¸c tæ chøc ®éc quyÒn ë MÜ ®ðîc thÓ hiÖn nhð thÕ nµo ? 43

2. T¨ng cðêng x©m lðîc thuéc ®Þa, chuÈn bÞ chiÕn tranh chia l¹i thÕ giíi Tõ gi÷a thÕ kØ XIX, c¸c nðíc phð¬ng T©y t¨ng cðêng x©m lðîc thuéc ®Þa ®Ó ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu ph¸t triÓn cña chñ nghÜa ®Õ quèc. §Õn ®Çu thÕ kØ XX, “thÕ giíi ®· bÞ ph©n chia xong”. Lðîc ®å dðíi ®©y thÓ hiÖn c¸c nðíc ®Õ quèc lín ®· chia nhau x©m chiÕm c¸c nðíc nhá yÕu trªn thÕ giíi : H×nh 33. Lðîc ®å c¸c nðíc ®Õ quèc vµ thuéc ®Þa ®Çu thÕ kØ XX - Quan s¸t lðîc ®å, kÕt hîp víi b¶n ®å thÕ giíi vµ c¸c kiÕn thøc ® häc, ghi tªn c¸c thuéc ®Þa cña Anh, Ph¸p, §øc, MÜ. - T¹i sao c¸c nðíc ®Õ quèc t¨ng cðêng x©m lðîc thuéc ®Þa ? c©u hái vµ bµi tËp 1. Dðíi ®©y lµ b¶ng so s¸nh vÒ vÞ trÝ cña c¸c nðícAnh, Ph¸p, §øc, MÜ trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ë hai thêi ®iÓm : 1870, 1913. H·y ®iÒn vµo « trèng tªn c¸c nðíc nhð néi dung ®· häc : 44

VÞ trÝ Thø nhÊt Thø hai Thø ba Thø tð N¨m 1870 1913 2. Nªu m©u thuÉn chñ yÕu gi÷a c¸c ®Õ quèc “giµ” (Anh, Ph¸p) víi c¸c ®Õ quèc “trΔ (§øc, MÜ). 3. M©u thuÉn ®ã ®· chi phèi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña c¸c nðíc ®Õ quèc nhð thÕ nµo ? Bµi 7 Phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ cuèi thÕ kØ XIX - ®Çu thÕ kØ xX Vµo cuèi thÕ kØ XIX - ®Çu thÕ kØ XX, phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ ph¸t triÓn, Quèc tÕ thø hai ra ®êi. C¸ch m¹ng Nga 1905 - 1907 bïng næ, lµm suy yÕu chÕ ®é Nga hoµng. I - phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ cuèi thÕ kØ xix. Quèc tÕ thø hai 1. Phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ cuèi thÕ kØ XIX Vµo 30 n¨m cuèi thÕ kØ XIX, trong c¸c nðíc tð b¶n ¢u - MÜ, m©u thuÉn gi÷a tð s¶n vµ v« s¶n ngµy cµng trë nªn s©u s¾c. Giai cÊp c«ng nh©n ®· tiÕn hµnh c¸c cuéc ®Êu tranh chèng l¹i mäi thñ ®o¹n ¸p bøc cña giai cÊp tð s¶n. 45

ë Anh, nhiÒu cuéc b·i c«ng lín ®· næ ra, ®Æc biÖt lµ cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n khu©n v¸c Lu©n §«n ®· buéc chñ ph¶i t¨ng lð¬ng (n¨m 1889). ë Ph¸p, n¨m 1893 c«ng nh©n giµnh th¾ng lîi trong cuéc bÇu cö Quèc héi. ë MÜ, ®Çu n¨m 1886 nhiÒu cuéc b·i c«ng lín næ ra trong toµn quèc. Ngµy 1 - 5 - 1886, h¬n 350 000 c«ng nh©n ®×nh c«ng, xuèng ®ðêng biÓu t×nh ®ßi ngµy lµm 8 giê. Cuéc ®×nh c«ng lan ra trªn 11 000 nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, hÇm má ; ®Æc biÖt lµ cuéc biÓu t×nh cña 40 v¹n c«ng nh©n Si-ca-g«. Tuy bÞ ®µn ¸p, nhðng ®· cã 50 000 ngðêi ®ðîc quyÒn lµm viÖc 8 giê/ngµy. Tõ n¨m 1889, ngµy 1 - 5 trë thµnh ngµy Quèc tÕ lao ®éng. H×nh 34. Cuéc biÓu t×nh cña c«ng nh©n Niu Oãc n¨m 1882 46

Sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n cïng víi ¶nh hðëng s©u réng cña chñ nghÜa M¸c dÉn tíi sù thµnh lËp c¸c tæ chøc chÝnh trÞ ®éc lËp cña giai cÊp c«ng nh©n ë mçi nðíc. - N¨m 1875, §¶ng X· héi d©n chñ §øc ra ®êi. - N¨m 1879, §¶ng C«ng nh©n Ph¸p ®ðîc thµnh lËp. - N¨m 1883, Nhãm Gi¶i phãng lao ®éng Nga h×nh thµnh. - Nh÷ng sù kiÖn lÞch sö nµo chøng tá phong trµo c«ng nh©n thÕ giíi vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XIX ? 2. Quèc tÕ thø hai (1889 - 1914) Sù ra ®êi cña nh÷ng tæ chøc c«ng nh©n ë c¸c nðíc ®ßi hái thµnh lËp mét tæ chøc quèc tÕ míi thay thÕ cho Quèc tÕ thø nhÊt. Ngµy 14 - 7 - 1889, kØ niÖm 100 n¨m ngµy ph¸ ngôc Ba-xti, gÇn 400 ®¹i biÓu c«ng nh©n cña 22 nðíc häp ®¹i héi ë Pa-ri, tuyªn bè thµnh lËp Quèc tÕ thø hai. §¹i héi ®· th«ng qua c¸c nghÞ quyÕt quan träng : sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp chÝnh ®¶ng cña giai cÊp v« s¶n ë mçi nðíc ; ®Êu tranh giµnh chÝnh quyÒn, ®ßi ngµy lµm 8 giê vµ lÊy ngµy 1 - 5 h»ng n¨m lµm ngµy ®oµn kÕt vµ biÓu dð¬ng lùc lðîng cña giai cÊp v« s¶n thÕ giíi. Ho¹t ®éng cña Quèc tÕ thø hai tr¶i qua hai giai ®o¹n : - Giai ®o¹n mét (tõ n¨m1889 ®Õn n¨m 1895) : Dðíi sù l·nh ®¹o cña ¨ng-ghen, Quèc tÕ thø hai ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng vµo viÖc ph¸t triÓn phong trµo c«ng nh©n thÕ giíi. - Giai ®o¹n hai (tõ n¨m 1895 ®Õn n¨m 1914) : Sau khi ¨ng-ghen tõ trÇn (1895), c¸c ®¶ng trong Quèc tÕ thø hai kh«ng nh÷ng xa rêi ®ðêng lèi ®Êu tranh c¸ch m¹ng, tho¶ hiÖp víi tð s¶n, kh«ng tÝch cùc chèng chiÕn tranh ®Õ quèc, mµ cßn ®Èy quÇn chóng nh©n d©n vµo nh÷ng cuéc chiÕn tranh v× quyÒn lîi cña bän ®Õ quèc g©y chiÕn. Khi ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt bïng næ vµo n¨m 1914, Quèc tÕ thø hai ®i ®Õn chç ph©n ho¸ vµ tan r·. C¸c nghÞ quyÕt, tuyªn ng«n chØ cßn lµ lêi nãi su«ng. Trªn thùc tÕ, c¸c ®¶ng cña Quèc tÕ thø hai, trõ §¶ng C«ng nh©n x· héi 47

d©n chñ Nga, ®Òu ®· ñng hé chÝnh phñ tð s¶n ®Õ quèc. Ngän cê ®Êu tranh cho sù nghiÖp cña giai cÊp c«ng nh©n, cho sù th¾ng lîi cña chñ nghÜa M¸c, tõ ®©y ®· thuéc vÒ §¶ng C«ng nh©n x· héi d©n chñ Nga víi l·nh tô lµ Lª-nin. - Hoµn c¶nh ra ®êi cña Quèc tÕ thø hai. V× sao Quèc tÕ thø hai tan r ? II - Phong trµo c«ng nh©n nga vµ cuéc c¸ch m¹ng 1905 - 1907 1. Lª-nin vµ viÖc thµnh lËp ®¶ng v« s¶n kiÓu míi ë Nga H×nh 35. V.I. Lª-nin (1870 - 1924) V. I. Lª-nin(1) sinh ngµy 22 - 4 - 1870 trong mét gia ®×nh nhµ gi¸o tiÕn bé. Ngay tõ thêi sinh viªn, Lª-nin ®· tham gia phong trµo c¸ch m¹ng chèng Nga hoµng. N¨m 1893, Lª-nin ®Õn thñ ®« Pª-tÐc-bua vµ trë thµnh ngðêi l·nh ®¹o nhãm c«ng nh©n m¸cxÝt ë ®©y. Sau khi bÞ b¾t vµ bÞ ®µy ®i Xi-bia, Lª-nin sèng ë nðíc ngoµi mét thêi gian, ®Õn n¨m 1903 thµnh lËp §¶ng C«ng nh©n x· héi d©n chñ Nga (2) víi Cð¬ng lÜnh c¸ch m¹ng. (1) V. I. Lª-nin lµ bÝ danh ho¹t ®éng c¸ch m¹ng cña Vla-®i-mia I-lÝch U-li-a-nèp. (2) ®¹i héi lÇn I ®ðîc tiÕn hµnh vµo n¨m 1898, nhðng trªn thùc tÕ ®¹i héi lÇn II (1903) míi ®ðîc coi lµ ®¹i héi thµnh lËp ®¶ng C«ng nh©n XHDC Nga. 48

Cð¬ng lÜnh kh¼ng ®Þnh nhiÖm vô chñ yÕu cña §¶ng lµ tiÕn hµnh c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa, ®¸nh ®æ chÝnh quyÒn cña giai cÊp tð s¶n, thµnh lËp chuyªn chÝnh v« s¶n. Trðíc m¾t lµ ®¸nh ®æ chÕ ®é Nga hoµng, thµnh lËp nðíc céng hoµ, thi hµnh nh÷ng c¶i c¸ch d©n chñ, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ruéng ®Êt cho n«ng d©n. Lª-nin vµ §¶ng C«ng nh©n x· héi d©n chñ Nga dÇn dÇn trë thµnh lùc lðîng l·nh ®¹o phong trµo c¸ch m¹ng ë Nga. - T×m hiÓu vµ tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh vÒ cuéc ®êi vµ ho¹t ®éng c¸ch m¹ng cña Lª-nin. - Nh÷ng ®iÓm nµo chøng tá §¶ng C«ng nh©n x héi d©n chñ Nga lµ ®¶ng kiÓu míi ? 2. C¸ch m¹ng Nga 1905 - 1907 §Çu thÕ kØ XX, nðíc Nga l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng. NhiÒu nhµ m¸y bÞ ®ãng cöa, sè c«ng nh©n thÊt nghiÖp ngµy cµng t¨ng, tiÒn lð¬ng gi¶m sót, ngµy lao ®éng kÐo dµi tõ 12 ®Õn 14 giê, ®iÒu kiÖn sèng rÊt tåi tÖ. Nh©n d©n ngµy cµng ch¸n ghÐt chÕ ®é Nga hoµng thèi n¸t. ChÕ ®é Nga hoµng l¹i cßn ®Èy nðíc Nga vµo cuéc chiÕn tranh víi NhËt B¶n (1904 - 1905) ®Ó tranh giµnh thuéc ®Þa. Tõ cuèi n¨m 1904, nhiÒu cuéc b·i c«ng ®· næ ra víi c¸c khÈu hiÖu “§¶ ®¶o chuyªn chÕ ”, “§¶ ®¶o chiÕn tranh”, “Ngµy lµm 8 giê ”. Lín nhÊt lµ phong trµo cña c«ng nh©n, n«ng d©n vµ binh sÜ, diÔn ra trong nh÷ng n¨m 1905 - 1907. Ngµy chñ nhËt 9 - 1 - 1905, 14 v¹n c«ng nh©n Pª-tÐc-bua vµ gia ®×nh kh«ng mang theo vò khÝ kÐo ®Õn trðíc Cung ®iÖn Mïa ®«ng (cung ®iÖn cña Nga hoµng) ®Ó ®ða b¶n yªu s¸ch lªn nhµ vua. Nga hoµng Ni-c«-lai II ra lÖnh cho qu©n ®éi vµ c¶nh s¸t næ sóng vµo ®oµn biÓu t×nh. GÇn 1000 ngðêi chÕt, 2000 ngðêi bÞ thð¬ng. Lµn sãng c¨m phÉn cña nh©n d©n lan ra kh¾p n¬i. Hðëng øng lêi kªu gäi cña nh÷ng ngðêi b«n-sª-vÝch, c«ng nh©n næi dËy cÇm vò khÝ, dùng chiÕn luü khëi nghÜa. Xung ®ét ®æ m¸u gi÷a c«ng nh©n vµ c¶nh s¸t Nga hoµng diÔn ra trªn c¸c ®ðêng phè. Th¸ng 5 - 1905, n«ng d©n nhiÒu vïng næi dËy, ®¸nh ph¸ dinh c¬ cña ®Þa chñ phong kiÕn, thiªu huû v¨n tù, khÕ ðíc, lÊy cña ngðêi giµu chia cho ngðêi nghÌo. Th¸ng 6 - 1905, thuû thñ trªn chiÕn h¹m P«-tem-kin khëi nghÜa. NhiÒu ®¬n vÞ h¶i qu©n, lôc qu©n kh¸c còng næi dËy. 49