SÁCH EBOOK ĐỊA LÍ 11

Bé gi¸o dôc vµ ®µo t◊o Lª th«ng (Tæng Chñ biªn) nguyÔn th˚ minh ph√¬ng (Chñ biªn) Ph◊m viÕt hång - nguyÔn viÖt hïng ≠ng th˚ ®an thanh - TrÇn ®øc tuÊn - nguyÔn ®øc vò Æfia l› 11 (T¸i b¶n lÇn thø b¶y) nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

Ch˚u tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ t˚ch Héi ®ång Thµnh viªn kiªm Tæng Gi¸m ®èc NG∂T NG« TRÇN ¸I Phã Tæng Gi¸m ®èc kiªm Tæng biªn tËp GS.TS vò v¨n hïng Biªn tËp lÇn ®Çu : bïi th˚ b˙ch ngäc - trÇn ngäc ®iÖp Biªn tËp t¸i b¶n : bïi th˚ b˙ch ngäc - vâ ®øc di linh Biªn tËp mÜ thuËt : l∂¬ng quèc hiÖp ThiÕt kÕ s¸ch : nguyÔn thanh long Tr˘nh bµy b˘a : trÇn tiÓu l©m V Ï l∂îc ®å : cï ®øc nghÜa - tr˚nh minh hïng Söa b¶n in : nguyÔn v¨n nguyªn ChÕ b¶n : C«ng ty cæ phÇn mÜ thuËt vµ truyÒn th«ng B∂n quy“n thuÈc Nhµ xu†t b∂n Gi∏o dÙc Vi÷t Nam - BÈ Gi∏o dÙc vµ ßµo tπo ®˚a l˙ 11 M· sè : CH116T4 In ............. cuèn, khæ 17 x 24 cm. In t◊i C«ng ti cæ phÇn in ................... Sè ®¨ng k˙ KHXB : 01-2014/CXB/481-1062/GD. In xong vµ nép l∂u chiÓu th¸ng ... n¨m 2014.

A kh¸i qu¸t nÒn kinh tÕ - x· héi thÕ giíi §√êng « t« v√ît qua d·y An-p¬

QĐ. Hoàng Sa (Việt Nam) QĐ. Trường Sa (Việt Nam) 4

5

Bµi 1 sù t√¬ng ph¶n vÒ tr˘nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi cña c¸c nhãm n√íc. Cuéc c¸ch m◊ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®◊i C¸c n√íc trªn thÕ giíi ®√îc xÕp vµo nh÷ng nhãm kh¸c nhau, víi sù t√¬ng ph¶n râ rÖt vÒ tr˘nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi. Cuéc c¸ch m◊ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®◊i t¸c ®éng m◊nh mÏ ®Õn nÒn kinh tÕ thÕ giíi, chuyÓn dÇn nÒn kinh tÕ thÕ giíi sang mét giai ®o◊n ph¸t triÓn míi, gäi lµ nÒn kinh tÕ tri thøc. I - Sù ph©n chia thµnh c¸c nhãm n√íc ThÕ giíi cã trªn 200 quèc gia vµ vïng l·nh thæ kh¸c nhau vÒ ®Æc ®iÓm tù nhiªn, d©n c√, x· héi, tr˘nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®√îc xÕp vµo hai nhãm n√íc : ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. C¸c n√íc ph¸t triÓn cã tæng s¶n phÈm trong n√íc b˘nh qu©n ®Çu ng√êi (GDP/ng√êi) cao, ®Çu t√ n√íc ngoµi (FDI) nhiÒu, chØ sè ph¸t triÓn con ng√êi (HDI) ë møc cao. H˘nh 1. Ph©n bè c¸c n√íc vµ vïng l·nh thæ trªn thÕ giíi theo møc GDP b˘nh qu©n ®Çu ng√êi (USD/ng√êi - n¨m 2004) 6

C¸c n√íc ®ang ph¸t triÓn th√êng cã GDP/ng√êi thÊp, nî n√íc ngoµi nhiÒu vµ HDI ë møc thÊp. Trong nhãm n√íc ®ang ph¸t triÓn, mét sè n√íc vµ vïng l·nh thæ ®· tr¶i qua qu¸ tr˘nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ ®◊t ®√îc tr˘nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®˚nh vÒ c«ng nghiÖp gäi chung lµ c¸c n√íc c«ng nghiÖp míi (NICs) nh√ : Hµn Quèc, Xin-ga-po, §µi Loan, Bra-xin, ¸c-hen-ti-na,... Dùa vµo h˘nh 1, nhËn xt sù ph©n bè c¸c n√íc vµ vïng l·nh thæ trªn thÕ giíi theo møc GDP b˘nh qu©n ®Çu ng√êi (USD/ng√êi). II -sù t√¬ng ph¶n vÒ tr˘nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi cña c¸c nhãm n√íc GDP b˘nh qu©n ®Çu ng√êi cã sù chªnh lÖch lín gi÷a c¸c n√íc ph¸t triÓn vµ c¸c n√íc ®ang ph¸t triÓn. B¶ng 1.1. GDP b˘nh qu©n ®Çu ng√êi cña mét sè n√íc trªn thÕ giíi - n¨m 2004, theo gi¸ thùc tÕ (§¬n v˚ : USD) C¸c n√íc ph¸t triÓn C¸c n√íc ®ang ph¸t triÓn Tªn n√íc GDP/ng√êi Tªn n√íc GDP/ng√êi §an M◊ch 45 008 An-ba-ni 2372 Thu˛ §iÓn 38 489 C«-l«m-bi-a 2150 Anh 35 861 In-®«-nª-xi-a 1193 Ca-na-®a 30 714 Ên §é 637 Niu Di-l©n 24 314 £-ti-«-pi-a 112 ThÕ giíi : 6393 Dùa vµo b¶ng 1.1, h·y nhËn xt sù chªnh lÖch vÒ GDP b˘nh qu©n ®Çu ng√êi gi÷a c¸c n√íc ph¸t triÓn vµ c¸c n√íc ®ang ph¸t triÓn. B¶ng 1.2. C¬ cÊu GDP ph©n theo khu vùc kinh tÕ cña c¸c nhãm n√íc -n¨m 2004 (§¬n v˚ : %) C¬ cÊu GDP ph©n theo khu vùc kinh tÕ Nhãm n√íc Khu vùc I Khu vùc II Khu vùc III Ph¸t triÓn 2,0 27,0 71,0 §ang ph¸t triÓn 25,0 32,0 43,0 7

Dùa vµo b¶ng 1.2, h·y nhËn xt c¬ cÊu GDP ph©n theo khu vùc kinh tÕ cña c¸c nhãm n√íc -n¨m 2004. C¸c nhãm n√íc cã sù kh¸c biÖt vÒ c¸c chØ sè x· héi. Tuæi thä trung b˘nh (tuæi) -n¨m 2005 : -ThÕ giíi : 67 -C¸c n√íc ph¸t triÓn : 76 -C¸c n√íc ®ang ph¸t triÓn : 65. C¸c n√íc ë ch©u Phi cã tuæi thä trung b˘nh lµ 52 (trong ®ã ë khu vùc T©y Phi, §«ng Phi lµ 47 -thÊp nhÊt thÕ giíi). B¶ng 1.3. chØ sè HDI cña thÕ giíi vµ c¸c nhãm n√íc N¨m 2000 2002 2003 Nhãm n√íc Ph¸t triÓn 0,814 0,831 0,855 §ang ph¸t triÓn 0,654 0,663 0,694 ThÕ giíi 0,722 0,729 0,741 Dùa vµo b¶ng 1.3, kÕt hîp víi th«ng tin ë trªn, nhËn xt sù kh¸c biÖt vÒ chØ sè HDI vµ tuæi thä trung b˘nh gi÷a nhãm n√íc ph¸t triÓn vµ nhãm n√íc ®ang ph¸t triÓn. III - Cuéc c¸ch m◊ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®◊i Cuèi thÕ kØ XX ®Çu thÕ kØ XXI, nh©n lo◊i tiÕn hµnh cuéc c¸ch m◊ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®◊i víi ®Æc tr√ng lµ sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn nhanh chãng c«ng nghÖ cao. §©y lµ c¸c c«ng nghÖ dùa vµo nh÷ng thµnh tùu khoa häc míi, víi hµm l√îng tri thøc cao. Bèn c«ng nghÖ trô cét, cã t¸c ®éng m◊nh mÏ vµ s©u sflc ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi lµ : c«ng nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vËt liÖu, c«ng nghÖ n¨ng l√îng, c«ng nghÖ th«ng tin. Cuéc c¸ch m◊ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®◊i ®· lµm xuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh míi, ®Æc biÖt trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp vµ d˚ch vô, t◊o ra nh÷ng b√íc chuyÓn d˚ch c¬ cÊu kinh tÕ m◊nh mÏ. 8

B»ng hiÓu biÕt cña b¶n th©n, em h·y : -Nªu mét sè thµnh tùu do bèn c«ng nghÖ trô cét t◊o ra. -KÓ tªn mét sè ngµnh d˚ch vô cÇn ®Õn nhiÒu tri thøc (v˙ dô : kÕ to¸n, b¶o hiÓm...). Cuéc c¸ch m◊ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®◊i t¸c ®éng ngµy cµng s©u sflc, lµm cho kinh tÕ thÕ giíi chuyÓn dÇn tõ nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp sang mét lo◊i h˘nh kinh tÕ míi, dùa trªn tri thøc, kÜ thuËt, c«ng nghÖ cao, ®√îc gäi lµ nÒn kinh tÕ tri thøc. C©u hái vµ bµi tËp 1. Tr˘nh bµy nh÷ng ®iÓm t√¬ng ph¶n vÒ tr˘nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi cña nhãm n√íc ph¸t triÓn víi nhãm n√íc ®ang ph¸t triÓn. 2. Nªu ®Æc tr√ng vµ t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m◊ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®◊i ®Õn nÒn kinh tÕ -x· héi thÕ giíi. 3. Dùa vµo b¶ng sè liÖu sau : Tæng nî n√íc ngoµi cña nhãm n√íc ®ang ph¸t triÓn (§¬n v˚ : tØ USD) N¨m 1990 1998 2000 2004 Tæng nî 1310 2465 2498 2724 VÏ biÓu ®å ®√êng biÓu hiÖn tæng nî n√íc ngoµi cña nhãm n√íc ®ang ph¸t triÓn qua c¸c n¨m. Rót ra nhËn xt. 9

Bµi 2 Xu h√íng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ kinh tÕ Toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸ lµ xu h√íng tÊt yÕu, dÉn ®Õn sù phô thuéc lÉn nhau ngµy cµng t¨ng gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ ; ®ång thêi, t◊o ra nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy sù t¨ng tr√ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÕ giíi. I - xu h√íng toµn cÇu ho¸ kinh tÕ Toµn cÇu ho¸ lµ qu¸ tr˘nh liªn kÕt c¸c quèc gia trªn thÕ giíi vÒ nhiÒu mÆt, tõ kinh tÕ ®Õn v¨n ho¸, khoa häc,... Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ cã t¸c ®éng m◊nh mÏ ®Õn mäi mÆt cña nÒn kinh tÕ -x· héi thÕ giíi. 1. Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ cã nh÷ng biÓu hiÖn râ nt sau : a) Th√¬ng m◊i thÕ giíi ph¸t triÓn m◊nh Tèc ®é t¨ng tr√ëng cña th√¬ng m◊i lu«n cao h¬n tèc ®é t¨ng tr√ëng cña toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Tæ chøc th√¬ng m◊i thÕ giíi (WTO) víi 150 thµnh viªn (t˙nh ®Õn th¸ng 1-2007) chi phèi tíi 95% ho◊t ®éng th√¬ng m◊i cña thÕ giíi vµ cã vai trß to lín trong viÖc thóc ®Èy tù do ho¸ th√¬ng m◊i, lµm cho nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn n¨ng ®éng h¬n. b) §Çu t√ n√íc ngoµi t¨ng nhanh Tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 2004 ®Çu t√ n√íc ngoµi ®· t¨ng tõ 1774 tØ USD lªn 8895 tØ USD. Trong ®Çu t√ n√íc ngoµi, lÜnh vùc d˚ch vô chiÕm tØ träng ngµy cµng lín, trong ®ã næi lªn hµng ®Çu lµ c¸c ho◊t ®éng tµi ch˙nh, ng©n hµng, b¶o hiÓm,... c) Th˚ tr√êng tµi ch˙nh quèc tÕ më réng Víi hµng v◊n ng©n hµng ®√îc nèi víi nhau qua m◊ng viÔn th«ng ®iÖn tö, mét m◊ng l√íi liªn kÕt tµi ch˙nh toµn cÇu ®· vµ ®ang réng më trªn toµn thÕ giíi. C¸c tæ chøc quèc tÕ nh√ Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng ThÕ giíi (WB) ngµy cµng cã vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ toµn cÇu, còng nh√ trong ®êi sèng kinh tÕ -x· héi cña c¸c quèc gia. 10

d) C¸c c«ng ti xuyªn quèc gia cã vai trß ngµy cµng lín C¸c c«ng ti xuyªn quèc gia cã ph◊m vi ho◊t ®éng ë nhiÒu quèc gia kh¸c nhau, nflm trong tay nguån cña c¶i vËt chÊt rÊt lín vµ chi phèi nhiÒu ngµnh kinh tÕ quan träng. 2. HÖ qu¶ cña viÖc toµn cÇu ho¸ kinh tÕ Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®· thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ t¨ng tr√ëng kinh tÕ toµn cÇu, ®Èy nhanh ®Çu t√, t¨ng c√êng sù hîp t¸c quèc tÕ. Tuy nhiªn, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ còng cã nh÷ng mÆt tr¸i cña nã, ®Æc biÖt lµm gia t¨ng nhanh chãng kho¶ng c¸ch giµu nghÌo. II - Xu h√íng khu vùc ho¸ kinh tÕ 1. C¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc Do sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu vµ søc p c◊nh tranh trong c¸c khu vùc trªn thÕ giíi, nh÷ng quèc gia cã nt t√¬ng ®ång vÒ ®˚a l˙, v¨n ho¸, x· héi hoÆc cã chung môc tiªu, lîi ˙ch ph¸t triÓn ®· liªn kÕt víi nhau thµnh c¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ ®Æc thï. B¶ng 2. Mét sè tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc N¨m C¸c n√íc vµ vïng l·nh thæ Sè d©n GDP thµnh thµnh viªn Tªn tæ chøc lËp (triÖu ng√êi - (tØ USD - (T˙nh ®Õn n¨m 2005) n¨m 2005) n¨m 2004) HiÖp √íc tù do 435,7 13323,8 th√¬ng m◊i Bflc 1994 Hoa K˘, Ca-na-®a, Mª-hi-c«. 459,7 12690,5 MÜ (NAFTA) Liªn minh 1957 §øc, Anh, Ph¸p, Hµ Lan, BØ, ch©u ¢u (EU)* I-ta-li-a, Lóc-x¨m-bua, Ai-len, §an M◊ch, Hi L◊p, T©y Ban Nha, Bå §µo Nha, ¸o, PhÇn Lan, Thu˛ §iÓn, Sc, Hung-ga-ri, Ba Lan, Xl«-va-ki-a, L˙t-va, L¸t-vi-a, Xl«-vª-ni-a, Et-xt«-ni-a, Man-ta, S˙p. HiÖp héi In-®«-nª-xi-a, Ma-lai-xi-a, Phi-l˙p-pin, 555,3 799,9 c¸c quèc gia 1967 Xin-ga-po, Th¸i Lan, Bru-n©y, §«ng Nam ¸ ViÖt Nam, Lµo, Mi-an-ma, Cam-pu-chia. (ASEAN) 11

DiÔn ®µn hîp t¸c 1989 Bru-n©y, In-®«-nª-xi-a, Ma-lai-xi-a, kinh tÕ ch©u ¸ - Phi-lip-pin, Xin-ga-po, Th¸i Lan, Th¸i B˘nh D√¬ng Hoa K˘, Ca-na-®a, Mª-hi-c«, NhËt 2648,0 23008,1 (APEC) B¶n, Hµn Quèc, ≠-xtr©y-li-a, Niu Di-l©n, §µi Loan, Trung Quèc, Hång C«ng (Trung Quèc), Pa-pua Niu Ghi-nª, Chi-lª, Pª-ru, Liªn bang Nga, ViÖt Nam. Th˚ tr√êng chung 1991 Bra-xin, ¸c-hen-ti-na, U-ru-goay, Nam MÜ Pa-ra-goay. 232,4 776,6 (MERCOSUR)** * Th¸ng 1 -2007, EU kÕt n◊p thªm Bun-ga-ri vµ Ru-ma-ni. ** Th¸ng 6 -2006, MERCOSUR kÕt n◊p thªm Vª-nª-xu-ª-la. Dùa vµo b¶ng 2, so s¸nh sè d©n vµ GDP cña c¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc. Rót ra nhËn xt. 2. HÖ qu¶ cña khu vùc ho¸ kinh tÕ C¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc võa hîp t¸c, võa c◊nh tranh víi nhau ®· t◊o nªn ®éng lùc thóc ®Èy sù t¨ng tr√ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, t¨ng c√êng tù do ho¸ th√¬ng m◊i, ®Çu t√ d˚ch vô trong ph◊m vi khu vùc còng nh√ gi÷a c¸c khu vùc víi nhau, gãp phÇn b¶o vÖ lîi ˙ch kinh tÕ cña c¸c n√íc thµnh viªn. §ång thêi, còng thóc ®Èy qu¸ tr˘nh më cöa th˚ tr√êng c¸c quèc gia, t◊o lËp nh÷ng th˚ tr√êng khu vùc réng lín, t¨ng c√êng qu¸ tr˘nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ thÕ giíi. Tuy nhiªn, xu h√íng khu vùc ho¸ còng ®Æt ra kh«ng ˙t vÊn ®Ò ®ßi hái c¸c quèc gia ph¶i quan t©m gi¶i quyÕt, nh√ tù chñ vÒ kinh tÕ, quyÒn lùc quèc gia,... C©u hái vµ bµi tËp 1. Tr˘nh bµy c¸c biÓu hiÖn chñ yÕu cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. Xu h√íng toµn cÇu ho¸ kinh tÕ dÉn ®Õn nh÷ng hÖ qu¶ g˘ ? 2. C¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ khu vùc ®√îc h˘nh thµnh dùa trªn nh÷ng c¬ së nµo ? 3. X¸c ®˚nh c¸c n√íc thµnh viªn cña c¸c tæ chøc EU, ASEAN, NAFTA, MERCOSUR trªn b¶n ®å “C¸c n√íc trªn thÕ giíi”. 12

Bµi 3 mét sè vÊn ®Ò mang t˙nh toµn cÇu Cïng víi viÖc b¶o vÖ hoµ b˘nh, nh©n lo◊i hiÖn nay ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu th¸ch thøc mang t˙nh toµn cÇu nh√ : bïng næ d©n sè, giµ ho¸ d©n sè, « nhiÔm m«i tr√êng,... g©y ra nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng. I - d©n sè 1. Bïng næ d©n sè D©n sè thÕ giíi t¨ng nhanh, nhÊt lµ ë nöa sau cña thÕ kØ XX. N¨m 2005, sè d©n thÕ giíi lµ 6477 triÖu ng√êi. Sù bïng næ d©n sè hiÖn nay trªn thÕ giíi diÔn ra chñ yÕu ë c¸c n√íc ®ang ph¸t triÓn. C¸c n√íc nµy chiÕm kho¶ng 80% d©n sè vµ 95% sè d©n gia t¨ng h»ng n¨m cña thÕ giíi. B¶ng 3.1. TØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn trung b˘nh n¨m (§¬n v˚ : %) Giai ®o◊n 1960 -1965 1975 -1980 1985 -1990 1995 -2000 2001 -2005 Nhãm n√íc Ph¸t triÓn 1,2 0,8 0,6 0,2 0,1 §ang ph¸t triÓn 2,3 1,9 1,9 1,7 1,5 ThÕ giíi 1,9 1,6 1,6 1,4 1,2 -Dùa vµo b¶ng 3.1, so s¸nh tØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn cña nhãm n√íc ®ang ph¸t triÓn víi nhãm n√íc ph¸t triÓn vµ toµn thÕ giíi. -D©n sè t¨ng nhanh dÉn tíi nh÷ng hËu qu¶ g˘ vÒ mÆt kinh tÕ -x· héi ? 2. Giµ ho¸ d©n sè D©n sè thÕ giíi ®ang cã xu h√íng giµ ®i. Trong c¬ cÊu theo ®é tuæi, tØ lÖ ng√êi d√íi 15 tuæi ngµy cµng thÊp, tØ lÖ ng√êi trªn 65 tuæi ngµy cµng cao vµ tuæi thä cña d©n sè thÕ giíi ngµy cµng t¨ng. 13

B¶ng 3.2. C¬ cÊu d©n sè theo nhãm tuæi, giai ®o◊n 2000 -2005 (§¬n v˚ : %) Nhãm tuæi 0 - 14 15 -64 65 trë lªn Nhãm n√íc 32 63 5 §ang ph¸t triÓn Ph¸t triÓn 17 68 15 -Dùa vµo b¶ng 3.2, so s¸nh c¬ cÊu d©n sè theo nhãm tuæi cña nhãm n√íc ph¸t triÓn víi nhãm n√íc ®ang ph¸t triÓn. -D©n sè giµ dÉn tíi nh÷ng hËu qu¶ g˘ vÒ mÆt kinh tÕ -x· héi ? II - m«i tr√êng 1. BiÕn ®æi kh˙ hËu toµn cÇu vµ suy gi¶m tÇng «d«n L√îng CO2 t¨ng ®¸ng kÓ trong kh˙ quyÓn g©y ra hiÖu øng nhµ k˙nh, lµm cho nhiÖt ®é Tr¸i §Êt t¨ng lªn. ıíc t˙nh trong vßng 100 n¨m trë l◊i ®©y, Tr¸i §Êt nãng lªn 0,6oC. Dù b¸o vµo n¨m 2100, nhiÖt ®é Tr¸i §Êt sÏ t¨ng thªm tõ 1,4oC ®Õn 5,8oC. Ho◊t ®éng c«ng nghiÖp vµ sinh ho◊t, ®Æc biÖt ë c¸c n√íc ph¸t triÓn ®· ®√a vµo kh˙ quyÓn mét l√îng lín kh˙ th¶i g©y ra m√a ax˙t ë nhiÒu n¬i trªn Tr¸i §Êt. §ång thêi, kh˙ th¶i CFCs ®· lµm tÇng «d«n máng dÇn vµ lç thñng tÇng «d«n ngµy cµng réng ra. H·y tr˘nh bµy c¸c hËu qu¶ do nhiÖt ®é Tr¸i §Êt t¨ng lªn vµ tÇng «d«n b˚ thñng ®èi víi ®êi sèng trªn Tr¸i §Êt. 2. ≠ nhiÔm nguån n√íc ngät, biÓn vµ ®◊i d√¬ng ChÊt th¶i c«ng nghiÖp vµ chÊt th¶i sinh ho◊t ch√a ®√îc xö l˙ ®√a trùc tiÕp vµo c¸c s«ng, hå ®· lµm « nhiÔm nghiªm träng nguån n√íc ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Theo Liªn hîp quèc, cã kho¶ng 1,3 tØ ng√êi trªn toµn cÇu, trong ®ã h¬n 1 tØ ng√êi ë c¸c n√íc ®ang ph¸t triÓn b˚ thiÕu n√íc s◊ch. ViÖc ®√a c¸c chÊt th¶i ch√a ®√îc xö l˙ vµo s«ng ngßi vµ biÓn, cïng c¸c sù cè ®flm tµu, röa tµu, trµn dÇu x¶y ra ë nhiÒu n¬i ®ang lµm m«i tr√êng biÓn vµ ®◊i d√¬ng ch˚u nhiÒu tæn thÊt lín. 14

H˘nh 3. ≠ nhiÔm dÇu trªn biÓn ˝ kiÕn cho r»ng “B¶o vÖ m«i tr√êng lµ vÊn ®Ò sèng cßn cña nh©n lo◊i” cã ®óng kh«ng ? T◊i sao ? 3. Suy gi¶m ®a d◊ng sinh vËt ViÖc khai th¸c thiªn nhiªn qu¸ møc cña con ng√êi lµm cho nhiÒu loµi sinh vËt b˚ tuyÖt chñng hoÆc ®øng tr√íc nguy c¬ tuyÖt chñng. HËu qu¶ lµ lµm mÊt ®i nhiÒu loµi sinh vËt, c¸c gen di truyÒn, nguån thùc phÈm, nguån thuèc ch÷a bÖnh, nguån nguyªn liÖu cña nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt,... Dùa vµo hiÓu biÕt cña b¶n th©n, h·y nªu mét sè loµi ®éng vËt ë n√íc ta hiÖn ®ang cã nguy c¬ tuyÖt chñng, hoÆc cßn l◊i rÊt ˙t. III - Mét sè vÊn ®Ò kh¸c Trong nh÷ng thËp niªn cuèi cña thÕ kØ XX vµ nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kØ XXI, xung ®ét sflc téc, xung ®ét t«n gi¸o vµ n◊n khñng bè trë thµnh mèi ®e do◊ trùc tiÕp tíi æn ®˚nh, hoµ b˘nh cña thÕ giíi. N◊n khñng bè ngµy nay xuÊt hiÖn ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, víi rÊt nhiÒu c¸ch thøc kh¸c nhau (s¸t h◊i thñ lÜnh ch˙nh tr˚, bflt cãc con tin, huÊn luyÖn vµ sö dông ng√êi lµm thuª vµo ho◊t ®éng khñng bè,...). §iÒu cùc k˘ nguy hiÓm lµ c¸c phÇn tö khñng bè ®· sö dông c¸c thµnh tùu cña khoa häc, c«ng nghÖ ®Ó thùc hiÖn ho◊t ®éng khñng bè (tÊn c«ng b»ng vò kh˙ sinh ho¸ häc, chÊt næ, ph¸ ho◊i m◊ng vi t˙nh,...). 15

Bªn c◊nh khñng bè, ho◊t ®éng kinh tÕ ngÇm (bu«n lËu vò kh˙, röa tiÒn,...), téi ph◊m liªn quan ®Õn s¶n xuÊt, vËn chuyÓn, bu«n b¸n ma tu˝,... còng lµ nh÷ng mèi ®e do◊ ®èi víi hoµ b˘nh vµ æn ®˚nh trªn thÕ giíi. §Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trªn, cÇn ph¶i cã sù hîp t¸c t˙ch cùc gi÷a c¸c quèc gia vµ toµn thÓ céng ®ång quèc tÕ. C©u hái vµ bµi tËp 1. Chøng minh r»ng trªn thÕ giíi, sù bïng næ d©n sè diÔn ra chñ yÕu ë nhãm n√íc ®ang ph¸t triÓn, sù giµ ho¸ d©n sè diÔn ra chñ yÕu ë nhãm n√íc ph¸t triÓn. 2. Gi¶i th˙ch c©u nãi : Trong b¶o vÖ m«i tr√êng, cÇn ph¶i “t√ duy toµn cÇu, hµnh ®éng ®˚a ph√¬ng”. 3. H·y lËp b¶ng tr˘nh bµy vÒ mét sè vÊn ®Ò m«i tr√êng toµn cÇu theo gîi ˝ sau : VÊn ®Ò m«i tr√êng Nguyªn nh©n HËu qu¶ Gi¶i ph¸p BiÕn ®æi kh˙ hËu ≠ nhiÔm nguån n√íc ngät Suy gi¶m ®a d◊ng sinh vËt 16

Bµi 4 Thùc hµnh t˘m hiÓu nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña toµn cÇu ho¸ ®èi víi c¸c n√íc ®ang ph¸t triÓn 1. Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña toµn cÇu ho¸ ®èi víi c¸c n√íc ®ang ph¸t triÓn Häc sinh tù ®äc nh÷ng th«ng tin d√íi ®©y ; sau ®ã, th¶o luËn nhãm ®Ó lµm râ c¬ héi vµ th¸ch thøc cña toµn cÇu ho¸ ®èi víi c¸c n√íc ®ang ph¸t triÓn. 1. Tù do ho¸ th√¬ng m◊i më réng, hµng rµo thuÕ quan gi÷a c¸c n√íc b˚ b·i bá hoÆc gi¶m xuèng, hµng ho¸ cã ®iÒu kiÖn l√u th«ng réng r·i. 2. Khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· cã t¸c ®éng s©u sflc ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi. Muèn cã søc c◊nh tranh kinh tÕ m◊nh, ph¶i lµm chñ ®√îc c¸c ngµnh kinh tÕ mòi nhän nh√ ®iÖn tö - tin häc, n¨ng l√îng nguyªn tö, ho¸ dÇu, c«ng nghÖ hµng kh«ng vò trô, c«ng nghÖ sinh häc,... 3. C¸c siªu c√êng kinh tÕ t˘m c¸ch ¸p ®Æt lèi sèng vµ nÒn v¨n ho¸ cña m˘nh ®èi víi c¸c n√íc kh¸c. C¸c gi¸ tr˚ ®◊o ®øc cña nh©n lo◊i ®√îc x©y dùng hµng chôc thÕ kØ nay ®ang cã nguy c¬ b˚ xãi mßn. 4. Toµn cÇu ho¸ g©y ¸p lùc nÆng nÒ ®èi víi tù nhiªn, lµm cho m«i tr√êng suy tho¸i trªn ph◊m vi toµn cÇu vµ trong mçi quèc gia. Trong qu¸ tr˘nh ®æi míi c«ng nghÖ, c¸c n√íc ph¸t triÓn ®· chuyÓn c¸c c«ng nghÖ lçi thêi, g©y « nhiÔm sang c¸c n√íc ®ang ph¸t triÓn. 5. Trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸, c¸c quèc gia trªn thÕ giíi cã thÓ nhanh chãng ®ãn ®Çu ®√îc c«ng nghÖ hiÖn ®◊i, ¸p dông ngay vµo qu¸ tr˘nh ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi. 17

6. Toµn cÇu ho¸ t◊o ®iÒu kiÖn chuyÓn giao nh÷ng thµnh tùu míi vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ, vÒ tæ chøc vµ qu¶n l˙, vÒ s¶n xuÊt vµ kinh doanh tíi tÊt c¶ c¸c n√íc. 7. Toµn cÇu ho¸ t◊o c¬ héi ®Ó c¸c n√íc thùc hiÖn chñ tr√¬ng ®a ph√¬ng ho¸ quan hÖ quèc tÕ, chñ ®éng khai th¸c c¸c thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña c¸c n√íc kh¸c. 2. Tr˘nh bµy b¸o c¸o Tr˘nh bµy c¸c kÕt qu¶ th¶o luËn nhãm thµnh b¸o c¸o cã chñ ®Ò : “Nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña toµn cÇu ho¸ ®èi víi c¸c n√íc ®ang ph¸t triÓn”. (L√u ˝ : -Trong b¸o c¸o nªn cã v˙ dô minh ho◊. -B¸o c¸o ngfln gän, kho¶ng tõ 15 ®Õn 20 dßng). 18

Bµi 5 Mét sè vÊn ®Ò cña ch©u lôc vµ khu vùc TiÕt 1.mét sè vÊn ®Ò cña ch©u phi Thêi cæ ®◊i, ch©u Phi ®· tõng cã nÒn v¨n minh s«ng Nin rùc rì, do ng√êi A i CËp x©y dùng. H¬n 4 thÕ kØ b˚ thùc d©n ch©u ¢ u thèng tr˚ (thÕ kØ X VI -X X ), ch©u Phi b˚ c√íp bãc c¶ vÒ con ng√êi vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn. Sù thèng tr˚ l©u dµi cña chñ nghÜa thùc d©n ®· k˘m h·m c¸c n√íc ch©u Phi trong nghÌo nµn, l◊c hËu. I -mét sè vÊn ®Ò vÒ Tù nhiªn H˘nh 5.1. C¸c c¶nh quan vµ kho¸ng s¶n ch˙nh ë ch©u Phi 19

Dùa vµo h˘nh 5.1 vµ hiÓu biÕt cña b¶n th©n, cho biÕt ®Æc ®iÓm kh˙ hËu, c¶nh quan cña ch©u Phi. PhÇn lín l·nh thæ ch©u Phi cã kh˙ hËu kh« nãng víi c¶nh quan hoang m◊c, b¸n hoang m◊c vµ xa van. §©y lµ nh÷ng khã kh¨n lín ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña nhiÒu n√íc ch©u Phi. H˘nh 5.2. Hoang m◊c Xa-ha-ra Kho¸ng s¶n vµ rõng lµ nh÷ng tµi nguyªn ®ang b˚ khai th¸c m◊nh. Rõng b˚ khai ph¸ qu¸ møc ®Ó lÊy gç, chÊt ®èt vµ më réng diÖn t˙ch canh t¸c lµm cho ®Êt ®ai cña nhiÒu khu vùc b˚ hoang ho¸, nhÊt lµ ven c¸c hoang m◊c, b¸n hoang m◊c. ViÖc khai th¸c kho¸ng s¶n nh»m mang l◊i lîi nhuËn cao cho nhiÒu c«ng ti t√ b¶n n√íc ngoµi ®· lµm cho nguån tµi nguyªn nµy b˚ c◊n kiÖt vµ m«i tr√êng b˚ tµn ph¸. Khai th¸c, sö dông hîp l˙ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p thuû lîi ®Ó h◊n chÕ sù kh« h◊n lµ nh÷ng gi¶i ph¸p cÊp b¸ch ®èi víi ®a sè quèc gia ch©u Phi. II - mét sè vÊn ®Ò vÒ d©n c√ vµ x· héi Dùa vµo b¶ng 5.1, so s¸nh vµ nhËn xt vÒ c¸c chØ sè d©n sè cña ch©u Phi so víi nhãm n√íc ph¸t triÓn, nhãm n√íc ®ang ph¸t triÓn vµ thÕ giíi. 20

B¶ng 5.1. Mét sè chØ sè vÒ d©n sè -n¨m 2005 Ch©u lôc -Nhãm n√íc TØ suÊt sinh TØ suÊt tö th« TØ suÊt gia Tuæi thä (‰) t¨ng d©n sè tù trung b˘nh th« (‰) nhiªn (%) (tuæi) Ch©u Phi 38 15 2,3 52 Nhãm n√íc ®ang ph¸t triÓn 24 8 1,6 65 Nhãm n√íc ph¸t triÓn 11 10 0,1 76 ThÕ giíi 21 9 1,2 67 Do cã tØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn cao nªn d©n sè ch©u Phi t¨ng rÊt nhanh. Tuæi thä trung b˘nh cña ng√êi d©n ch©u Phi thÊp. Ch©u Phi chØ chiÕm gÇn 14% d©n sè thÕ giíi nh√ng tËp trung h¬n 2/3 tæng sè ng√êi nhiÔm HIV trªn toµn thÕ giíi. C¸c cuéc xung ®ét t◊i Bê BiÓn Ngµ (Cèt §i-voa), C«ng-g«, Xu-®¨ng, X«-ma-li,... ®· c√íp ®i sinh m◊ng cña hµng triÖu ng√êi. Tr˘nh ®é d©n tr˙ thÊp, nhiÒu hñ tôc ch√a ®√îc xo¸ bá, xung ®ét sflc téc, ®ãi nghÌo, bÖnh tËt ®· vµ ®ang ®e do◊ cuéc sèng cña hµng tr¨m triÖu ng√êi ch©u Phi, lµ nh÷ng th¸ch thøc lín ®èi víi ch©u lôc nµy. ChØ sè HDI cña ch©u Phi* vµ thÕ giíi -n¨m 2003 -§◊t trªn 0,7 : 3 quèc gia (An-giª-ri, Tuy-ni-di, Cap Ve) -Tõ 0,5 ®Õn 0,7 : 13 quèc gia (Ai CËp, Nam Phi, Ga-na,...) -D√íi 0,5 : 28 quèc gia (Bu-run-®i, Ma-la-uy, Cèt §i-voa,...) -ThÕ giíi : 0,741. C¸c n√íc nghÌo ë ch©u Phi ®ang nhËn ®√îc sù gióp ®ì cña nhiÒu tæ chøc vÒ y tÕ, gi¸o dôc, l√¬ng thùc trªn thÕ giíi th«ng qua c¸c dù ¸n chèng ®ãi nghÌo, bÖnh tËt. NhiÒu quèc gia, trong ®ã cã ViÖt Nam ®· göi chuyªn gia sang gi¶ng d◊y vµ t√ vÊn kÜ thuËt cho mét sè n√íc ch©u Phi. * ChØ t˙nh c¸c n√íc cã sè liÖu thèng kª 21

III - mét sè vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ MÆc dï cã nguån tµi nguyªn kh¸ phong phó, song ®a sè c¸c n√íc ch©u Phi lµ nh÷ng n√íc nghÌo, kinh tÕ km ph¸t triÓn (ch©u Phi chØ ®ãng gãp 1,9% GDP toµn cÇu -n¨m 2004). §ã lµ hËu qu¶ sù thèng tr˚ nhiÒu thÕ kØ qua cña chñ nghÜa thùc d©n. MÆt kh¸c, c¸c cuéc xung ®ét sflc téc, sù yÕu km trong qu¶n l˙ ®Êt n√íc cña nhiÒu quèc gia ch©u Phi non trÎ, tr˘nh ®é d©n tr˙ thÊp,... còng h◊n chÕ nhiÒu ®Õn sù ph¸t triÓn cña ch©u lôc nµy. B¶ng 5.2. Tèc ®é t¨ng tr√ëng GDP cña mét sè n√íc (t˙nh theo gi¸ so s¸nh) (§¬n v˚ : %) N¨m 1985 1990 1995 2000 2004 Quèc gia An-giª-ri 2,5 3,2 4,0 2,4 5,2 Nam Phi -1,2 -0,3 3,1 3,5 3,7 Ga-na 5,1 3,3 4,5 3,7 5,2 C«ng-g« 2,6 3,0 0,7 8,2 4,0 ThÕ giíi 3,7 2,9 2,8 4,0 4,1 Dùa vµo b¶ng 5.2, nhËn xt tèc ®é t¨ng GDP cña mét sè n√íc ë ch©u Phi so víi thÕ giíi. NÒn kinh tÕ cña ch©u Phi hiÖn ®ang ph¸t triÓn theo chiÒu h√íng t˙ch cùc, tèc ®é t¨ng tr√ëng GDP t√¬ng ®èi cao trong thËp niªn võa qua. 22

C©u hái vµ bµi tËp 1. C¸c n√íc ch©u Phi cÇn cã gi¶i ph¸p g˘ ®Ó khflc phôc khã kh¨n trong qu¸ tr˘nh khai th¸c, b¶o vÖ tù nhiªn ? 2. Dùa vµo b¶ng d√íi ®©y, nhËn xt vÒ sù thay ®æi tØ lÖ d©n sè ch©u Phi so víi c¸c ch©u lôc kh¸c. TØ lÖ d©n sè c¸c ch©u lôc trªn thÕ giíi qua mét sè n¨m (§¬n v˚ : %) N¨m 1985 2000 2005 C¸c ch©u Ch©u Phi 11,5 12,9 13,8 Ch©u MÜ 13,4 14,0 13,7 Trong ®ã MÜ La tinh 8,6 8,6 8,6 Ch©u ¸ 60,0 60,6 60,6 Ch©u ¢u 14,6 12,0 11,4 Ch©u §◊i D√¬ng 0,5 0,5 0,5 ThÕ giíi 100,0 100,0 100,0 3. H·y ph©n t˙ch t¸c ®éng cña nh÷ng vÊn ®Ò d©n c√ vµ x· héi ch©u Phi tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ch©u lôc nµy. 23

Bµi 5 mét sè vÊn ®Ò cña ch©u lôc vµ khu vùc (tiÕp theo) TiÕt 2. Mét sè vÊn ®Ò cña MÜ La tinh MÆc dï ®· tuyªn bè ®éc lËp tõ trªn 200 n¨m nay, song nÒn kinh tÕ cña hÇu hÕt c¸c n√íc MÜ La tinh vÉn ®ang phô thuéc vµo n√íc ngoµi ; ®êi sèng cña ng√êi d©n lao ®éng ˙t ®√îc c¶i thiÖn, chªnh lÖch giµu nghÌo gi÷a c¸c nhãm d©n c√ rÊt lín. I - mét sè vÊn ®Ò vÒ tù nhiªn, d©n c√ vµ x· héi H˘nh 5.3. C¸c c¶nh quan vµ kho¸ng s¶n ch˙nh ë MÜ La tinh 24

-Dùa vµo h˘nh 5.3, cho biÕt : MÜ La tinh cã nh÷ng c¶nh quan vµ tµi nguyªn kho¸ng s¶n g˘ ? MÜ La tinh cã nhiÒu tµi nguyªn kho¸ng s¶n, chñ yÕu lµ quÆng kim lo◊i mµu, kim lo◊i qu˝ vµ nhiªn liÖu. Tµi nguyªn ®Êt, kh˙ hËu thuËn lîi cho ph¸t triÓn rõng, ch¨n nu«i ®◊i gia sóc, trång c©y c«ng nghiÖp vµ c©y ¨n qu¶ nhiÖt ®íi. Tuy nhiªn viÖc khai th¸c c¸c nguån tµi nguyªn giµu cã trªn ch√a mang l◊i nhiÒu lîi ˙ch cho ®◊i bé phËn d©n c√ MÜ La tinh. B¶ng 5.3. TØ träng thu nhËp cña c¸c nhãm d©n c√ trong GDP cña mét sè n√íc -n¨m 2000 Quèc gia GDP theo gi¸ TØ träng GDP TØ träng GDP thùc tÕ cña 10% d©n c√ nghÌo cña 10% d©n c√ (tØ USD) nhÊt giµu nhÊt Chi-lª 75,5 1,2 47,0 Ha-mai-ca 8,0 2,7 30,3 Mª-hi-c« 581,3 1,0 43,1 Pa-na-ma 11,6 0,7 43,3 Dùa vµo b¶ng 5.3, nhËn xt tØ träng thu nhËp cña c¸c nhãm d©n c√ ë mét sè n√íc MÜ La tinh. ë hÇu hÕt c¸c n√íc MÜ La tinh, d©n c√ cßn nghÌo ®ãi, thu nhËp gi÷a ng√êi giµu vµ ng√êi nghÌo cã sù chªnh lÖch rÊt lín. Cho tíi ®Çu thÕ kØ XXI, sè d©n sèng d√íi møc nghÌo khæ cña MÜ La tinh cßn kh¸ ®«ng, dao ®éng tõ 37% ®Õn 62%. C¸c cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt kh«ng triÖt ®Ó ®· t◊o ®iÒu kiÖn cho c¸c chñ trang tr◊i chiÕm gi÷ phÇn lín ®Êt canh t¸c. D©n nghÌo kh«ng cã ruéng ko ra thµnh phè t˘m viÖc lµm, dÉn ®Õn hiÖn t√îng ®« th˚ ho¸ tù ph¸t. D©n c√ ®« th˚ cña MÜ La tinh chiÕm tíi 75% d©n sè vµ 1/3 trong sè ®ã sèng trong ®iÒu kiÖn khã kh¨n. T˘nh tr◊ng trªn ®· ¶nh h√ëng lín ®Õn viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi vµ t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia MÜ La tinh. 25

II - mét sè vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ H˘nh 5.4. Tèc ®é t¨ng GDP cña MÜ La tinh Dùa vµo h˘nh 5.4 h·y nhËn xt tèc ®é t¨ng GDP cña MÜ La tinh trong giai ®o◊n 1985 -2004. §a sè c¸c n√íc MÜ La tinh cã tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng ®Òu. T˘nh h˘nh ch˙nh tr˚ kh«ng æn ®˚nh ®· t¸c ®éng m◊nh tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c¸c nhµ ®Çu t√, khiÕn cho ®Çu t√ tõ n√íc ngoµi vµo khu vùc nµy gi¶m m◊nh. Cuèi thËp niªn 90, nguån FDI vµo MÜ La tinh ®◊t 70 -80 tØ USD/n¨m, ®Õn n¨m 2003 gi¶m xuèng cßn 31 tØ USD, n¨m 2004 t¨ng lªn ®√îc 40 tØ USD. Trªn 50% nguån ®Çu t√ lµ tõ Hoa K˘ vµ T©y Ban Nha. B¶ng 5.4. GDP vµ nî n√íc ngoµi cña mét sè quèc gia MÜ La tinh -n¨m 2004 (§¬n v˚ : tØ USD) Quèc gia GDP Tæng sè nî Quèc gia GDP Tæng sè nî Ac-hen-ti-na 151,5 158,0 Mª-hi-c« 676,5 149,9 Bra-xin 605,0 220,0 Pa-na-ma 13,8 8,8 Chi-lª 94,1 44,6 Pa-ra-goay 7,1 3,2 £-cu-a-®o 30,3 16,8 Pª-ru 68,6 29,8 Ha-mai-ca 8,0 6,0 Vª-nª-xu-ª-la 109,3 33,3 Dùa vµo b¶ng 5.4, cho biÕt ®Õn n¨m 2004, nh÷ng quèc gia nµo ë MÜ La tinh cã tØ lÖ nî n√íc ngoµi cao (so víi GDP). 26

Giµnh ®√îc ®éc lËp sím song c¸c n√íc MÜ La tinh ®· duy tr˘ c¬ cÊu x· héi phong kiÕn trong thêi gian dµi, c¸c thÕ lùc b¶o thñ cña Thiªn chóa gi¸o tiÕp tôc c¶n trë sù ph¸t triÓn x· héi. Do ch√a x©y dùng ®√îc ®√êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®éc lËp, tù chñ, nªn c¸c n√íc MÜ La tinh ph¸t triÓn kinh tÕ chËm, thiÕu æn ®˚nh, phô thuéc vµo t√ b¶n n√íc ngoµi, nhÊt lµ Hoa K˘. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhiÒu quèc gia MÜ La tinh ®· tËp trung cñng cè bé m¸y nhµ n√íc, ph¸t triÓn gi¸o dôc, c¶i c¸ch kinh tÕ, quèc h÷u ho¸ mét sè ngµnh kinh tÕ, thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n√íc, t¨ng c√êng vµ më réng bu«n b¸n víi n√íc ngoµi nªn t˘nh h˘nh kinh tÕ tõng b√íc ®√îc c¶i thiÖn. BiÓu hiÖn râ nhÊt lµ xuÊt khÈu t¨ng nhanh, kho¶ng 10% n¨m 2003 vµ 21% n¨m 2004. NhiÒu n√íc ®· khèng chÕ ®√îc l◊m ph¸t. Tuy nhiªn, qu¸ tr˘nh c¶i c¸ch kinh tÕ ®ang gÆp ph¶i sù ph¶n øng cña c¸c thÕ lùc b˚ mÊt quyÒn lîi tõ nguån tµi nguyªn giµu cã ë c¸c quèc gia MÜ La tinh nµy. C©u hái vµ bµi tËp 1. V˘ sao c¸c n√íc MÜ La tinh cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ nh√ng tØ lÖ ng√êi nghÌo ë khu vùc nµy vÉn cao ? 2. Dùa vµo h˘nh 5.4, lËp b¶ng vµ nhËn xt tèc ®é t¨ng GDP cña MÜ La tinh trong giai ®o◊n 1985 -2004. 3. Nh÷ng nguyªn nh©n nµo lµm cho kinh tÕ c¸c n√íc MÜ La tinh ph¸t triÓn kh«ng æn ®˚nh ? 27

Bµi 5 Mét sè vÊn ®Ò cña ch©u lôc vµ khu vùc (tiÕp theo) TiÕt 3.Mét sè vÊn ®Ò cña khu vùc T©y nam ¸ vµ khu vùc trung ¸ V ˚ tr˙ ®˚a l˙ mang t˙nh chiÕn l√îc, nguån tµi nguyªn dÇu má giµu cã, sù tån t◊i c¸c vÊn ®Ò d©n téc mang t˙nh l˚ch sö, c¸c t«n gi¸o víi nh÷ng t˙n ng√ìng kh¸c biÖt vµ c¸c phÇn tö cùc ®oan trong c¸c t«n gi¸o, sù can thiÖp vô lîi cña c¸c thÕ lùc bªn ngoµi... ®ang lµ nh÷ng nguyªn nh©n ch˙nh g©y nªn sù tranh chÊp, xung ®ét ko dµi t◊i khu vùc T©y Nam ¸ vµ khu vùc Trung ¸ . I - §Æc ®iÓm cña khu vùc T©y Nam ¸ vµ khu vùc Trung ¸ 1. T©y Nam ¸ H˘nh 5.5. Khu vùc T©y Nam ¸ 28

H·y x¸c ®˚nh trªn b¶n ®å (hoÆc A tlat §˚a l˙ thÕ giíi) v˚ tr˙ c¸c quèc gia cña khu vùc T©y Nam ¸ . T©y Nam ¸ cã diÖn t˙ch kho¶ng 7 triÖu km2, sè d©n h¬n 313 triÖu ng√êi (n¨m 2005), tµi nguyªn chñ yÕu lµ dÇu má, kh˙ tù nhiªn..., tËp trung nhiÒu nhÊt ë vïng v˚nh Pc-xich. Tõ thêi cæ ®◊i, ë T©y Nam ¸ ®· xuÊt hiÖn nhiÒu quèc gia cã nÒn v¨n minh rùc rì. §©y còng lµ n¬i ra ®êi cña nhiÒu t«n gi¸o cã ¶nh h√ëng lín trªn thÕ giíi. Ngµy nay phÇn lín d©n c√ trong khu vùc theo ®◊o Håi, mét phÇn nhá theo c¸c t«n gi¸o kh¸c. §◊o Håi lµ t«n gi¸o cã ¶nh h√ëng s©u, réng trong khu vùc, nh√ng hiÖn nay b˚ chia rÏ bëi nhiÒu gi¸o ph¸i kh¸c nhau. Nh÷ng phÇn tö cùc ®oan cña c¸c t«n gi¸o, gi¸o ph¸i ®ang gãp phÇn g©y ra sù mÊt æn ®˚nh trong khu vùc. H˘nh 5.6. V√ên treo Ba-bi-lon (tranh vÏ) 29

2. Trung ¸ H˘nh 5.7. Khu vùc Trung ¸ Quan s¸t h˘nh 5.7, h·y cho biÕt Trung ¸ cã nh÷ng quèc gia nµo ? V ˚ tr˙ ®˚a l˙ vµ l·nh thæ cña khu vùc cã ®Æc ®iÓm g˘ ? Trung ¸ cã diÖn t˙ch kho¶ng 5,6 triÖu km2, lµ khu vùc giµu tµi nguyªn thiªn nhiªn : dÇu má, kh˙ tù nhiªn vµ than ®¸ (cã ë hÇu hÕt c¸c n√íc), tiÒm n¨ng thuû ®iÖn (C√-r¬-g√-xtan, T¸t-gi-ki-xtan), sflt (Ca-dflc-xtan), ®ång (M«ng Cæ), ngoµi ra Trung ¸ cßn cã vµng, kim lo◊i hiÕm, u-ra-ni-um, muèi má,... Kh˙ hËu cña Trung ¸ kh« h◊n, nÕu gi¶i quyÕt ®√îc vÊn ®Ò n√íc t√íi th˘ cã thÓ ph¸t triÓn trång b«ng vµ mét sè c©y c«ng nghiÖp kh¸c. C¸c th¶o nguyªn thuËn lîi cho viÖc ch¨n th¶ gia sóc. VÒ x· héi, Trung ¸ lµ khu vùc ®a d©n téc, cã mËt ®é d©n sè thÊp, tØ lÖ d©n theo ®◊o Håi cao (trõ M«ng Cæ). Trung ¸ tõng cã “Con ®√êng t¬ lôa” ®i qua, nªn ®√îc tiÕp thu nhiÒu gi¸ tr˚ v¨n ho¸ cña c¶ ph√¬ng §«ng vµ ph√¬ng T©y. 30

II - Mét sè vÊn ®Ò cña khu vùc T©y Nam ¸ vµ khu vùc Trung ¸ 1. Vai trß cung cÊp dÇu má T©y Nam ¸ vµ Trung ¸ ®Òu cã tr÷ l√îng dÇu má lín, chØ riªng T©y Nam ¸ ®· chiÕm trªn 50% tr÷ l√îng thÕ giíi. C¸c quèc gia trong khu vùc cã tr÷ l√îng dÇu lín trªn thÕ giíi lµ A-rËp Xª-ót (kho¶ng 263 tØ thïng), I-ran (kho¶ng 131 tØ thïng), I-rflc (kho¶ng 115 tØ thïng), C«-ot (kho¶ng 94 tØ thïng), C¸c TiÓu v√¬ng quèc A-rËp Thèng nhÊt (kho¶ng 92 tØ thïng -n¨m 2003). H˘nh 5.8. BiÓu ®å l√îng dÇu th« khai th¸c vµ tiªu dïng ë mét sè khu vùc cña thÕ giíi, n¨m 2003 (ngh˘n thïng*/ ngµy) -Dùa vµo h˘nh 5.8, h·y t˙nh l√îng dÇu th« chªnh lÖch gi÷a khai th¸c vµ tiªu dïng cña tõng khu vùc. -NhËn xt vÒ kh¶ n¨ng cung cÊp dÇu má cho thÕ giíi cña khu vùc T©y Nam ¸ . Trong ®iÒu kiÖn thiÕu hôt c¸c nguån n¨ng l√îng trªn quy m« toµn cÇu hiÖn nay, T©y Nam ¸ vµ gÇn ®©y lµ c¶ Trung ¸ ®· trë thµnh n¬i c◊nh tranh ¶nh h√ëng cña nhiÒu c√êng quèc. NhiÒu tæ chøc t«n gi¸o, ch˙nh tr˚ cùc ®oan t¨ng c√êng ho◊t ®éng, g©y nªn t˘nh tr◊ng mÊt æn ®˚nh, mµ nguyªn nh©n s©u xa lµ nguån dÇu má vµ v˚ tr˙ ®˚a -ch˙nh tr˚ quan träng cña khu vùc. * 1 thïng ≈ 138 kg. 31

2. Xung ®ét sflc téc, xung ®ét t«n gi¸o vµ n◊n khñng bè Trong l˚ch sö khu vùc ®· diÔn ra sù xung ®ét dai d⁄ng gi÷a ng√êi ¶-rËp vµ ng√êi Do Th¸i, ®iÓn h˘nh lµ nh÷ng cuéc xung ®ét gi÷a I-xra-en víi Pa-le-xtin trong nöa thÕ kØ qua. NhËn xt vÒ hËu qu¶ cña c¸c cuéc chiÕn tranh, xung ®ét trong khu vùc T©y Nam ¸ ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi vµ m«i tr√êng. H˘nh 5.9. N◊n nh©n cña xung ®ét b◊o lùc ë T©y Nam ¸ T˙nh chÊt gay gflt trong c¸c cuéc ®Êu tranh giµnh ®Êt ®ai, nguån n√íc vµ c¸c tµi nguyªn kh¸c ë khu vùc T©y Nam ¸ ®· trë nªn quyÕt liÖt h¬n khi cã sù tham gia cña c¸c tæ chøc ch˙nh tr˚, t«n gi¸o cùc ®oan. Sù can thiÖp cña c¸c thÕ lùc bªn ngoµi vµ nh÷ng lùc l√îng khñng bè ®· lµm mÊt æn ®˚nh khu vùc Trung ¸ vµ khu vùc T©y Nam ¸, lµm cho t˘nh tr◊ng ®ãi nghÌo ngµy cµng t¨ng. -C¸c vÊn ®Ò cña khu vùc T©y Nam ¸ vµ khu vùc Trung ¸ nªn ®√îc bflt ®Çu gi¶i quyÕt tõ ®©u ? V ˘ sao ? 32

C©u hái vµ bµi tËp 1. T˘m trong b¶ng sau, c¸c quèc gia lín nhÊt, nhá nhÊt (vÒ diÖn t˙ch, d©n sè) ë tõng khu vùc vµ x¸c ®˚nh v˚ tr˙ ®˚a l˙, l·nh thæ cña chóng trªn b¶n ®å (hoÆc Atlat §˚a l˙ thÕ giíi). DiÖn t˙ch, d©n sè c¸c quèc gia ë khu vùc T©y Nam ¸ vµ khu vùc Trung ¸ -n¨m 2005 STT Tªn n√íc DiÖn D©n sè Tªn n√íc DiÖn D©n sè t˙ch (triÖu STT t˙ch (triÖu (km2) ng√êi) (km2) ng√êi) Khu vùc T©y Nam ¸ 7009101 313,3 14 Li- b¨ng 10399 3,8 1 ¸c-mª-ni-a 29801 3,0 15 ≠-man 212460 2,4 6260 3,8 2 A-dc-bai-gian 86599 8,4 16 L·nh thæ 9249 1,0 Pa-le-xtin 3 A-rËp Xª-ut 2149690 24,6 17 S˙p 4 ¸p-ga-ni-xtan 652089 29,9 18 Thæ NhÜ K˘ 774819 72,9 19 Xi-ri 185180 18,4 C¸c TiÓu v√¬ng 20 Y-ª-men 527969 20,7 5 quèc A-rËp 83600 4,6 Thèng nhÊt 6 Ba-ranh 689 0,7 7 Ca-ta 11000 0,8 Khu vùc Trung ¸ 5560900 61,3 8 C«-ot 17819 2,6 1 Ca-dflc-xtan 2717301 15,1 9 Gru-di-a 69699 4,5 2 C√-r¬-g√-xtan 198500 5,2 10 Gioãc-®a-ni 89210 5,8 3 M«ng Cæ 1566499 2,6 11 I-ran 1633189 69,5 4 T¸t-gi-ki-xtan 143100 6,8 12 I-rflc 438321 28,8 5 Tuèc-mª-ni-xtan 488101 5,2 13 I-xra-en 21059 7,1 6 U-d¬-bª-ki-xtan 447399 26,4 2. Quan hÖ gi÷a I-xra-en vµ Pa-le-xtin cã ¶nh h√ëng nh√ thÕ nµo tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ -x· héi cña c¶ hai quèc gia ? §Ó cïng ph¸t triÓn, hai n√íc cÇn ph¶i lµm g˘ ? 33

34

B §˚A L˙ KHU VùC Vµ QUèC GIA Trô së EU ë CHLB §øc

Bµi 6 Hîp chóng quèc Hoa k˘ DiÖn t˙ch : 9629 ngh˘n km2 D©n sè : 296,5 triÖu ng√êi (n¨m 2005) Thñ ®« : Oa-sin-t¬n Hoa K˘ lµ quèc gia réng lín ë trung t©m Bflc MÜ, cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó. D©n c√ ®√îc h˘nh thµnh chñ yÕu do qu¸ tr˘nh nhËp c√. NÒn kinh tÕ cña Hoa K˘ ph¸t triÓn m◊nh nhÊt thÕ giíi. TiÕt 1.tù nhiªn vµ d©n c√ I - l·nh thæ vµ v˚ tr˙ ®˚a l˙ 1. L·nh thæ L·nh thæ Hoa K˘ gåm phÇn réng lín ë trung t©m Bflc MÜ, b¸n ®¶o A-la-xca vµ quÇn ®¶o Ha-oai. PhÇn ®Êt ë trung t©m Bflc MÜ cã diÖn t˙ch h¬n 8 triÖu km2 víi chiÒu tõ ®«ng sang t©y kho¶ng 4500 km vµ chiÒu tõ bflc xuèng nam kho¶ng 2500 km. §©y lµ khu vùc réng lín nªn thiªn nhiªn cã sù thay ®æi râ rÖt tõ ven biÓn vµo néi ®˚a, tõ ph˙a nam lªn ph˙a bflc. H˘nh d◊ng l·nh thæ c©n ®èi lµ mét thuËn lîi cho ph©n bè s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn giao th«ng. 2. V˚ tr˙ ®˚a l˙ VÒ c¬ b¶n, v˚ tr˙ ®˚a l˙ cña Hoa K˘ cã mét sè ®Æc ®iÓm ch˙nh : -N»m ë b¸n cÇu T©y. -N»m gi÷a hai ®◊i d√¬ng lín : §◊i T©y D√¬ng vµ Th¸i B˘nh D√¬ng. -TiÕp gi¸p Ca-na-®a vµ khu vùc MÜ La tinh. H·y cho biÕt v˚ tr˙ ®˚a l˙ cña Hoa K˘ cã thuËn lîi g˘ cho ph¸t triÓn kinh tÕ. 36

H˘nh 6.1. §˚a h˘nh vµ kho¸ng s¶n Hoa K˘ II - §iÒu kiÖn tù nhiªn L·nh thæ Hoa K˘ cã sù ph©n ho¸ ®a d◊ng. 1. PhÇn l·nh thæ Hoa K˘ n»m ë trung t©m Bflc MÜ ph©n ho¸ thµnh 3 vïng tù nhiªn -Vïng ph˙a T©y Vïng ph˙a T©y cßn gäi lµ vïng Coãc-®i-e, bao gåm c¸c d·y nói trÎ cao trung b˘nh trªn 2000m, ch◊y song song theo h√íng bflc -nam, xen gi÷a lµ c¸c bån ®˚a vµ cao nguyªn cã kh˙ hËu hoang m◊c vµ b¸n hoang m◊c. §©y lµ n¬i tËp trung nhiÒu kim lo◊i mµu nh√ : vµng, ®ång, ch˘. Tµi nguyªn n¨ng l√îng còng hÕt søc phong phó. DiÖn t˙ch rõng t√¬ng ®èi lín, ph©n bè chñ yÕu ë c¸c s√ên nói h√íng ra Th¸i B˘nh D√¬ng. Ven Th¸i B˘nh D√¬ng cã c¸c ®ång b»ng nhá, ®Êt tèt, kh˙ hËu cËn nhiÖt ®íi vµ «n ®íi h¶i d√¬ng. -Vïng ph˙a §«ng Gåm d·y nói giµ A-pa-lat vµ c¸c ®ång b»ng ven §◊i T©y D√¬ng. D·y A-pa-lat cao trung b˘nh kho¶ng 1000m -1500m, s√ên tho¶i, víi nhiÒu thung lòng réng cflt ngang, giao th«ng tiÖn lîi. Kho¸ng s¶n chñ yÕu lµ than ®¸, 37

H˘nh 6.2. Vïng nói Coãc-®i-e quÆng sflt víi tr÷ l√îng rÊt lín, n»m lé thiªn, dÔ khai th¸c. Nguån thuû n¨ng phong phó. Kh˙ hËu «n ®íi, cã l√îng m√a t√¬ng ®èi lín. C¸c ®ång b»ng phï sa ven §◊i T©y D√¬ng cã diÖn t˙ch t√¬ng ®èi lín, ®Êt ph˘ nhiªu, kh˙ hËu mang t˙nh chÊt «n ®íi h¶i d√¬ng vµ cËn nhiÖt ®íi, thuËn lîi cho trång nhiÒu lo◊i c©y l√¬ng thùc, c©y ¨n qu¶... -Vïng Trung t©m Vïng nµy gåm c¸c bang n»m gi÷a d·y A-pa-l¸t vµ d·y Rèc-ki. PhÇn ph˙a t©y vµ ph˙a bflc cã ®˚a h˘nh gß ®åi thÊp, nhiÒu ®ång cá réng thuËn lîi cho ph¸t triÓn ch¨n nu«i. PhÇn ph˙a nam lµ ®ång b»ng phï sa mµu mì vµ réng lín do hÖ thèng s«ng Mi-xi-xi-pi båi ®flp, rÊt thuËn lîi cho trång trät. Kho¸ng s¶n cã nhiÒu lo◊i víi tr÷ l√îng lín nh√ : than ®¸ vµ quÆng sflt ë ph˙a bflc, dÇu má, kh˙ tù nhiªn ë bang TÕch-d¸t vµ ven v˚nh Mª-hi-c«. PhÇn lín c¸c bang ë ph˙a bflc cña vïng cã kh˙ hËu «n ®íi. C¸c bang ven v˚nh Mª-hi-c« cã kh˙ hËu cËn nhiÖt. 2. A-la-xca vµ Ha-oai A-la-xca lµ b¸n ®¶o réng lín, n»m ë t©y bflc cña Bflc MÜ, ®˚a h˘nh chñ yÕu lµ ®åi nói. §©y lµ n¬i cã tr÷ l√îng dÇu má vµ kh˙ tù nhiªn lín thø hai cña Hoa K˘. Ha-oai lµ quÇn ®¶o n»m gi÷a Th¸i B˘nh D√¬ng, cã tiÒm n¨ng rÊt lín vÒ h¶i s¶n vµ du l˚ch. 38

III - D©n c√ 1. Gia t¨ng d©n sè Hoa K˘ cã sè d©n ®«ng thø ba trªn thÕ giíi. D©n sè t¨ng nhanh, mét phÇn quan träng lµ do nhËp c√. D©n nhËp c√ ®a sè lµ ng√êi ch©u ¢u, tiÕp ®Õn lµ MÜ La tinh, ch©u ¸, Ca-na-®a vµ ch©u Phi. B¶ng 6.1. sè D©n Hoa K˘ giai ®o◊n 1800 -2005 (§¬n v˚ : triÖu ng√êi) N¨m 1800 1820 1840 1860 1880 1900 1920 1940 1960 1980 2005 Sè d©n 5 10 17 31 50 76 105 132 179 227 296,5 Ng√êi nhËp c√ ®· ®em l◊i cho Hoa K˘ nguån tri thøc, vèn vµ lùc l√îng lao ®éng lín mµ ˙t ph¶i mÊt chi ph˙ ®Çu t√ ban ®Çu. B¶ng 6.2. Mét sè chØ sè vÒ d©n sè Hoa K˘ N¨m 1950 2004 TØ suÊt gia t¨ng d©n sè tù nhiªn (%) 1,5 0,6 Tuæi thä trung b˘nh (tuæi) 70,8 78,0 Nhãm d√íi 15 tuæi (%) 27,0 20,0 Nhãm trªn 65 tuæi (%) 8,0 12,0 Dùa vµo b¶ng 6.2, nªu nh÷ng biÓu hiÖn cña xu h√íng giµ ho¸ d©n sè cña Hoa K˘. 2. Thµnh phÇn d©n c√ Thµnh phÇn d©n c√ cña Hoa K˘ ®a d◊ng. HiÖn nay, 83% d©n sè Hoa K˘ cã nguån gèc ch©u ¢u. D©n c√ cã nguån gèc ch©u Phi vµo kho¶ng 33 triÖu ng√êi. D©n c√ cã nguån gèc ch©u ¸ vµ MÜ La tinh gÇn ®©y t¨ng m◊nh. D©n Anh ®iªng (b¶n ®˚a) chØ cßn kho¶ng h¬n 3 triÖu ng√êi. 39

3. Ph©n bè d©n c√ Do l˚ch sö, d©n nhËp c√ ph©n bè ë nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi, cßn ng√êi Anh ®iªng b˚ dån vµo sinh sèng ë vïng ®åi nói hiÓm trë ph˙a t©y. H˘nh 6.3. Ph©n bè d©n c√ Hoa K˘, n¨m 2004 Quan s¸t h˘nh 6.3, h·y nhËn xt sù ph©n bè d©n c√ cña Hoa K˘. D©n c√ ®ang cã xu h√íng di chuyÓn tõ c¸c bang vïng §«ng Bflc ®Õn c¸c bang ph˙a Nam vµ ven bê Th¸i B˘nh D√¬ng. Ng√êi d©n Hoa K˘ chñ yÕu sèng trong c¸c thµnh phè. TØ lÖ d©n thµnh th˚ cao, n¨m 2004 lµ 79%. C¸c thµnh phè võa vµ nhá (d√íi 500 ngh˘n d©n) chiÕm 91,8% sè d©n ®« th˚, do vËy h◊n chÕ ®√îc nh÷ng mÆt tiªu cùc cña ®« th˚ ho¸. C©u hái vµ bµi tËp 1. Ph©n t˙ch nh÷ng thuËn lîi cña v˚ tr˙ ®˚a l˙ vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn ®èi víi ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp ë Hoa K˘. 2. Dùa vµo b¶ng 6.1, h·y vÏ biÓu ®å thÓ hiÖn sè d©n cña Hoa K˘ qua c¸c n¨m. Gi¶i th˙ch nguyªn nh©n vµ ph©n t˙ch ¶nh h√ëng cña sù gia t¨ng d©n sè ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ. 40

Bµi 6 Hîp chóng quèc Hoa k˘ (tiÕp theo) TiÕt 2. kinh tÕ I - Quy m« nÒn kinh tÕ Hoa K˘ ®√îc thµnh lËp n¨m 1776, B¶NG 6.3. GDP CñA HOA K˘ nh√ng ®Õn n¨m 1890 nÒn kinh tÕ ®· Vµ MéT Sè CH¢U LôC -N¡M 2004 v√ît qua Anh, Ph¸p ®Ó gi÷ v˚ tr˙ ®øng ®Çu thÕ giíi cho ®Õn ngµy nay. (§¬n v˚ : tØ USD) GDP b˘nh qu©n theo ®Çu ng√êi n¨m Toµn thÕ giíi 40887,8 2004 lµ 39 739 USD. Hoa K˘ 11667,5 Dùa vµo b¶ng 6.3, h·y so s¸nh GDP cña Hoa K˘ víi thÕ giíi vµ mét sè Ch©u ¢u 14146,7 ch©u lôc. Ch©u ¸ 10092,9 II - C¸c ngµnh kinh tÕ Ch©u Phi 790,3 1. D˚ch vô Khu vùc d˚ch vô ph¸t triÓn m◊nh víi tØ träng trong GDP n¨m 1960 lµ 62,1%, n¨m 2004 lµ 79,4%. a) Ngo◊i th√¬ng Tæng kim ng◊ch xuÊt, nhËp khÈu cña Hoa K˘ n¨m 2004 lµ 2344,2 tØ USD, chiÕm kho¶ng 12% tæng gi¸ tr˚ ngo◊i th√¬ng thÕ giíi. Tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 2004, gi¸ tr˚ nhËp siªu cña Hoa K˘ ngµy cµng lín : n¨m 1990 nhËp siªu 123,4 tØ USD, n¨m 2004 nhËp siªu 707,2 tØ USD. b) Giao th«ng vËn t¶i HÖ thèng c¸c lo◊i ®√êng vµ ph√¬ng tiÖn vËn t¶i cña Hoa K˘ hiÖn ®◊i nhÊt thÕ giíi. Hoa K˘ cã sè s©n bay nhiÒu nhÊt thÕ giíi víi kho¶ng 30 h·ng hµng kh«ng lín ho◊t ®éng, vËn chuyÓn 1/3 tæng sè hµnh kh¸ch trªn thÕ giíi. N¨m 2004, Hoa K˘ cã tíi 6,43 triÖu km ®√êng «t« vµ 226,6 ngh˘n km ®√êng sflt. Ngoµi ra vËn t¶i biÓn vµ vËn t¶i ®√êng èng còng rÊt ph¸t triÓn. 41

H˘nh 6.4. Mét gãc thµnh phè Lèt An-gi¬-lt c) C¸c ngµnh tµi ch˙nh, th«ng tin liªn l◊c, du l˚ch N¨m 2002, Hoa K˘ cã h¬n 600 ngh˘n tæ chøc ng©n hµng, tµi ch˙nh thu hót kho¶ng 7 triÖu lao ®éng. Ngµnh ng©n hµng vµ tµi ch˙nh ho◊t ®éng khflp thÕ giíi, ®ang t◊o ra nguån thu lín vµ nhiÒu lîi thÕ cho kinh tÕ Hoa K˘. Th«ng tin liªn l◊c cña Hoa K˘ rÊt hiÖn ®◊i. Hoa K˘ cã nhiÒu vÖ tinh vµ thiÕt lËp hÖ thèng ®˚nh v˚ toµn cÇu (GPS) cung cÊp d˚ch vô viÔn th«ng cho nhiÒu n√íc trªn thÕ giíi. Ngµnh du l˚ch cña Hoa K˘ ph¸t triÓn m◊nh. N¨m 2004 cã 1,4 tØ l√ît kh¸ch ®i du l˚ch trong n√íc vµ h¬n 46 triÖu l√ît kh¸ch n√íc ngoµi ®Õn Hoa K˘. Doanh thu du l˚ch (tõ kh¸ch quèc tÕ) n¨m 2004 lµ 74,5 tØ USD. 2. C«ng nghiÖp C«ng nghiÖp lµ ngµnh t◊o nguån hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña Hoa K˘. Tuy nhiªn, tØ träng gi¸ tr˚ s¶n l√îng c«ng nghiÖp trong GDP cã xu h√íng gi¶m : n¨m 1960 lµ 33,9%, n¨m 2004 lµ 19,7%. S¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña Hoa K˘ gåm ba nhãm ngµnh : -C«ng nghiÖp chÕ biÕn chiÕm 84,2% gi¸ tr˚ hµng xuÊt khÈu cña c¶ n√íc vµ thu hót trªn 40 triÖu lao ®éng (n¨m 2004). -C«ng nghiÖp ®iÖn lùc gåm nhiÖt ®iÖn, ®iÖn nguyªn tö, thuû ®iÖn vµ c¸c lo◊i kh¸c nh√ : ®iÖn ®˚a nhiÖt, ®iÖn tõ giã, ®iÖn mÆt trêi... 42

-C«ng nghiÖp khai kho¸ng ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ khai th¸c phèt ph¸t, m«lip®en ; thø hai vÒ vµng, b◊c, ®ång, ch˘, than ®¸ vµ thø ba vÒ dÇu má. B¶ng 6.4. S¶n l√îng mét sè s¶n phÈm c«ng nghiÖp Hoa K˘, n¨m 2004 S¶n phÈm S¶n l√îng XÕp h◊ng trªn thÕ giíi Than ®¸ (triÖu tÊn) 1069 2 DÇu th« (triÖu tÊn) 437 3 Kh˙ tù nhiªn (tØ m3) 531 2 §iÖn (tØ kWh) 3979 1 Nh«m (triÖu tÊn) 2,5 4 ≠ t« c¸c lo◊i (triÖu chiÕc) 16,8 1 C¬ cÊu gi¸ tr˚ s¶n l√îng gi÷a c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cã sù thay ®æi : gi¶m tØ träng cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp : luyÖn kim, dÖt, gia c«ng ®å nhùa,... t¨ng tØ träng cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp : hµng kh«ng -vò trô, ®iÖn tö,... Tr√íc ®©y, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp tËp trung chñ yÕu ë vïng §«ng Bflc víi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng nh√ luyÖn kim, chÕ t◊o «-t«, ®ãng tµu, ho¸ chÊt, dÖt... HiÖn nay, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp më réng xuèng vïng ph˙a Nam vµ ven Th¸i B˘nh D√¬ng víi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®◊i nh√ ho¸ dÇu, c«ng nghiÖp hµng kh«ng -vò trô, c¬ kh˙, ®iÖn tö, viÔn th«ng... 3. N«ng nghiÖp H˘nh 6.5. Sö dông ph√¬ng tiÖn hiÖn ®◊i trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë Hoa K˘ Hoa K˘ cã nÒn n«ng nghiÖp ®øng hµng ®Çu thÕ giíi. Gi¸ tr˚ s¶n l√îng cña 43 n«ng nghiÖp n¨m 2004 lµ 105 tØ USD, chiÕm 0,9% GDP. C¬ cÊu n«ng nghiÖp cã sù chuyÓn d˚ch : gi¶m tØ träng ho◊t ®éng thuÇn n«ng vµ t¨ng tØ träng d˚ch vô n«ng nghiÖp trong gi¸ tr˚ s¶n l√îng toµn ngµnh n«ng nghiÖp. Ph©n bè s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë Hoa K˘ ®· thay ®æi theo h√íng ®a d◊ng ho¸ n«ng s¶n trªn cïng mét l·nh thæ. C¸c vµnh ®ai chuyªn canh tr√íc kia

nh√ : vµnh ®ai rau, vµnh ®ai lóa m˘, vµnh ®ai nu«i bß s÷a,... ®· chuyÓn thµnh c¸c vïng s¶n xuÊt nhiÒu lo◊i n«ng s¶n hµng ho¸ theo mïa vô. H˘nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt chñ yÕu trong n«ng nghiÖp lµ c¸c trang tr◊i. Sè l√îng c¸c trang tr◊i cã xu h√íng gi¶m, nh√ng diÖn t˙ch b˘nh qu©n mçi trang tr◊i l◊i t¨ng. N¨m 1935 cã 6,8 triÖu trang tr◊i víi diÖn t˙ch b˘nh qu©n lµ 63 ha, ®Õn n¨m 2000 chØ cßn h¬n 2,1 triÖu trang tr◊i nh√ng diÖn t˙ch trung b˘nh mçi trang tr◊i l◊i lµ 176 ha. NÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸ ®√îc h˘nh thµnh sím vµ ph¸t triÓn m◊nh. Hoa K˘ lµ n√íc xuÊt khÈu n«ng s¶n lín nhÊt thÕ giíi. H»ng n¨m, xuÊt khÈu trung b˘nh kho¶ng 10 triÖu tÊn lóa m˘, 61 triÖu tÊn ng«, 17 -18 triÖu tÊn ®ç t√¬ng... Gi¸ tr˚ xuÊt khÈu kho¶ng 20 tØ USD. Ngoµi ra, n«ng nghiÖp cßn cung cÊp nguån nguyªn liÖu dåi dµo cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn. H˘nh 6.6. Ph©n bè c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ch˙nh cña Hoa K˘ Dùa vµo h˘nh 6.6, h·y tr˘nh bµy sù ph©n bè c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ch˙nh cña Hoa K˘. C©u hái 1. Dùa vµo b¶ng 6.3, vÏ biÓu ®å so s¸nh GDP cña Hoa K˘ víi thÕ giíi vµ mét sè ch©u lôc. 2. NhËn xt xu h√íng chuyÓn d˚ch c¬ cÊu ngµnh c«ng nghiÖp vµ gi¶i th˙ch nguyªn nh©n. 3. Tr˘nh bµy nh÷ng nguyªn nh©n ¶nh h√ëng ®Õn sù ph©n ho¸ l·nh thæ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña Hoa K˘. 44

Bµi 6 Hîp chóng quèc Hoa K˘ (tiÕp theo) TiÕt 3.Thùc hµnh T˘m hiÓu sù ph©n ho¸ l·nh thæ s¶n xuÊt cña hoa k˘ 1. Ph©n ho¸ l·nh thæ n«ng nghiÖp LËp b¶ng theo mÉu sau vµ ®iÒn vµo b¶ng c¸c lo◊i n«ng s¶n ch˙nh. N«ng s¶n ch˙nh C©y C©y c«ng nghiÖp Gia sóc Khu vùc l√¬ng thùc vµ c©y ¨n qu¶ Ph˙a §«ng C¸c bang ph˙a Bflc Trung t©m C¸c bang ë gi÷a C¸c bang ph˙a Nam Ph˙a T©y 45

2. Ph©n ho¸ l·nh thæ c«ng nghiÖp H˘nh 6.7. C¸c trung t©m c«ng nghiÖp ch˙nh cña Hoa K˘ LËp b¶ng theo mÉu sau vµ ®iÒn vµo b¶ng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ch˙nh cña Hoa K˘. Vïng Vïng Vïng Vïng §«ng Bflc ph˙a Nam ph˙a T©y C¸c ngµnh c«ng nghiÖp ch˙nh C¸c ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng C¸c ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®◊i 46

Bµi 7 Liªn minh ch©u ©u (EU) D©n sè : 459,7 triÖu ng√êi (n¨m 2005) Trô së : Bróc-xen (BØ) Liªn minh ch©u ¢u (EU) lµ mét trong nh÷ng tæ chøc liªn kÕt khu vùc cã nhiÒu thµnh c«ng nhÊt trªn thÕ giíi. Tõ khi ra ®êi ®Õn nay, sè l√îng c¸c n√íc thµnh viªn EU liªn tôc t¨ng, víi sù hîp t¸c, liªn kÕt ®√îc më réng vµ ph¸t triÓn. Ngµy nay, EU ®· trë thµnh mét trung t©m kinh tÕ hµng ®Çu thÕ giíi. TiÕt 1.EU -liªn minh khu vùc lín trªn thÕ giíi I - Qu¸ tr˘nh h˘nh thµnh vµ ph¸t triÓn 1. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, c¸c n√íc T©y ¢u ®· cã nhiÒu ho◊t ®éng nh»m t¨ng c√êng qu¸ tr˘nh liªn kÕt ë ch©u ¢u. N¨m 1951, c¸c n√íc Ph¸p, CHLB §øc, I-ta-li-a, BØ, Hµ Lan, Lóc-x¨m-bua ®· thµnh lËp Céng ®ång Than vµ thp ch©u ¢u, sau ®ã s¸ng lËp Céng ®ång Kinh tÕ ch©u ¢u (tiÒn th©n cña EU ngµy nay) vµo n¨m 1957 vµ Céng ®ång Nguyªn tö ch©u ¢u n¨m 1958. N¨m 1967, Céng ®ång ch©u ¢u (EC) ®√îc thµnh lËp trªn c¬ së hîp nhÊt ba tæ chøc nãi trªn. Víi hiÖp √íc Ma-xtrich, n¨m 1993 Céng ®ång ch©u ¢u ®æi tªn thµnh Liªn minh ch©u ¢u (EU). H˘nh 7.1. Trô së EU ë Bróc-xen (BØ) 47

EU ngµy cµng më réng vÒ sè l√îng thµnh viªn vµ ph◊m vi l·nh thæ. Tõ 6 n√íc thµnh viªn ban ®Çu (n¨m 1957), ®Õn ®Çu n¨m 2007, EU ®· cã 27 thµnh viªn (EU 27). H˘nh 7.2. Liªn minh ch©u ¢u -n¨m 2007 H·y x¸c ®˚nh trªn h˘nh 7.2 c¸c n√íc gia nhËp EU ®Õn c¸c n¨m 1995, 2004 vµ 2007. 2. Môc ®˙ch vµ thÓ chÕ H˘nh 7.3. Nh÷ng trô cét cña ng«i nhµ chung EU Môc ®˙ch cña EU lµ x©y dùng, ph¸t triÓn mét khu vùc mµ ë ®ã hµng ho¸, d˚ch vô, con ng√êi, tiÒn vèn ®√îc tù do l√u th«ng gi÷a c¸c n√íc thµnh viªn ; t¨ng c√êng hîp t¸c, liªn kÕt kh«ng chØ vÒ kinh tÕ, luËt ph¸p, néi vô mµ c¶ trªn lÜnh vùc an ninh vµ ®èi ngo◊i. Dùa vµo h˘nh 7.3 tr˘nh bµy nh÷ng liªn minh, hîp t¸c ch˙nh cña EU. 48

HiÖn nay, nhiÒu vÊn ®Ò quan H˘nh 7.4. C¸c c¬ quan ®Çu n·o cña EU träng vÒ kinh tÕ vµ ch˙nh tr˚ kh«ng ph¶i do ch˙nh phñ cña c¸c quèc gia thµnh viªn ®√a ra mµ do c¸c c¬ quan cña EU quyÕt ®˚nh (Héi ®ång ch©u ¢u, Ngh˚ viÖn ch©u ¢u, Héi ®ång bé tr√ëng EU, Uû ban Liªn minh ch©u ¢u). Ph©n t˙ch h˘nh 7.4 ®Ó thÊy râ c¬ cÊu tæ chøc vµ ho◊t ®éng cña c¸c c¬ quan ®Çu n·o EU. II - V˚ thÕ cña EU trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi 1. Trung t©m kinh tÕ hµng ®Çu thÕ giíi EU ®· thµnh c«ng trong viÖc t◊o ra mét th˚ tr√êng chung cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho hµng ho¸, con ng√êi, d˚ch vô, tiÒn vèn ®√îc tù do l√u th«ng gi÷a c¸c n√íc thµnh viªn vµ sö dông mét ®ång tiÒn chung (¬-r«). Nhê nh÷ng thµnh c«ng nµy, EU ®· trë thµnh mét trung t©m kinh tÕ hµng ®Çu cña thÕ giíi. Tuy nhiªn, vÉn cã sù chªnh lÖch ®¸ng kÓ vÒ tr˘nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a c¸c n√íc thµnh viªn. B¶ng 7.1. Mét sè chØ sè c¬ b¶n cña c¸c trung t©m kinh tÕ hµng ®Çu trªn thÕ giíi ChØ sè EU Hoa K˘ NhËt B¶n Sè d©n (triÖu ng√êi -n¨m 2005) 459,7 296,5 127,7 GDP (tØ USD -n¨m 2004) 12690,5 11667,5 4623,4 TØ träng xuÊt khÈu trong GDP 26,5 7,0 12,2 (% -n¨m 2004) TØ träng trong xuÊt khÈu cña thÕ 37,7 9,0 6,25 giíi (% -n¨m 2004) Dùa vµo b¶ng 7.1, so s¸nh v˚ thÕ kinh tÕ cña EU víi Hoa K˘ vµ NhËt B¶n. 49