SÁCH EBOOK NGỮ VĂN 8 - TẬP 1

bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nguyÔn kh¾c phi (Tæng Chñ biªn) - nguyÔn hoµnh khung (Chñ biªn phÇn V¨n) nguyÔn Minh thuyÕt (Chñ biªn phÇn TiÕng ViÖt) - trÇn ®×nh sö (Chñ biªn phÇn TËp lµm v¨n) Lª a - diÖp quang ban - hång d©n - bïi m¹nh hïng - lª quang hðng lª xu©n th¹i - ®ç ngäc thèng - trÞnh thÞ thu tiÕt - phïng v¨n töu Ng÷ v¨n 8 tËp mét (T¸i b¶n lÇn thø mðêi s¸u) nhμ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam H·y b¶o qu¶n, gi÷ g×n s¸ch gi¸o khoa ®Ó dµnh tÆng cho c¸c em häc sinh líp sau !

B¶n quyÒn thuéc Nhμ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam - Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o. 01 - 2020/CXBIPH/314- 869/GD M· sè : 2H811T0

Lêi nãi ®Çu Theo nguyªn t¾c ®ång t©m, chð¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THCS ®ðîc cÊu t¹o thμnh hai vßng : vßng I gåm líp 6 vμ líp 7, vßng II gåm líp 8 vμ líp 9. Trõ phÇn V¨n häc d©n gian chØ häc ë vßng I vμ V¨n b¶n thuyÕt minh chØ häc ë vßng II, hÇu hÕt c¸c néi dung lín ë líp 8, líp ®Çu cña vßng II, ®Òu ®· ®ðîc ®Ò cËp ë nh÷ng møc ®é vμ ph¹m vi kh¸c nhau ë vßng I. Tuy nhiªn, ®©y kh«ng ph¶i lμ mét sù lÆp l¹i gi¶n ®¬n mμ lμ mét sù tiÕp nèi vμ ph¸t triÓn hîp l«-gÝc. VÒ phÇn TËp lμm v¨n, sau khi cñng cè, n©ng cao mét sè kiÕn thøc vÒ v¨n b¶n, tiÕp tôc rÌn luyÖn mét sè kÜ n¨ng c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n nhð x©y dùng bè côc, x©y dùng ®o¹n v¨n, liªn kÕt ®o¹n, c¸c em sÏ tËp trung häc ba kiÓu v¨n b¶n : tù sù, thuyÕt minh, nghÞ luËn. Tù sù ®· häc ë líp 6, nghÞ luËn ®· häc ë líp 7 song ë líp 8 sÏ ®ðîc n©ng cÊp trªn mét vμi phð¬ng diÖn, ®Æc biÖt lμ viÖc kÕt hîp hai phð¬ng thøc biÓu ®¹t nμy víi c¸c phð¬ng thøc biÓu ®¹t kh¸c nhð miªu t¶, biÓu c¶m. Sù kÕt hîp c¸c phð¬ng thøc biÓu ®¹t lμ hiÖn tðîng phæ biÕn ë c¸c t¸c phÈm v¨n chð¬ng, bëi vËy, néi dung häc tËp cña phÇn TËp lμm v¨n sÏ t¹o kh¸ nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c em ®äc - hiÓu v¨n b¶n, ®Æc biÖt lμ víi 8 truyÖn (hoÆc ®o¹n trÝch) ë phÇn ®Çu tËp mét vμ 6 v¨n b¶n nghÞ luËn ë phÇn gi÷a tËp hai. ThuyÕt minh, kiÓu v¨n b¶n lÇn ®Çu ®ðîc d¹y trong nhμ trðêng ë ViÖt Nam, tuy kh«ng xuÊt hiÖn nhiÒu trong lÜnh vùc v¨n chð¬ng nhðng l¹i hÕt søc th«ng dông trong mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng, vμ cã lÏ v× vËy, ®ðîc dïng nhiÒu trong v¨n b¶n gi¸o khoa, khoa häc, nhËt dông. Tuy kh«ng tiÕp tôc d¹y - häc biÓu c¶m nhð mét kiÓu v¨n b¶n riªng, song chð¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 8 vÉn cã ®Õn 11 v¨n b¶n th¬ trong giai ®o¹n tõ ®Çu thÕ kØ XX ®Õn n¨m 1945 (th¬ yªu nðíc ®Çu thÕ kØ, th¬ míi, th¬ Hå ChÝ Minh, th¬ Tè H÷u). Nh÷ng bμi th¬ nμy kh«ng chØ cã ý nghÜa gi¸o dôc to lín mμ cßn cho c¸c em thÊy thªm nh÷ng vÎ ®Ñp kh¸c nhau cña t¸c phÈm tr÷ t×nh. §ã còng lμ nh÷ng chÊt liÖu quan träng ®Ó c¸c em lμm tèt c¸c bμi v¨n thuyÕt minh vμ nghÞ luËn. TiÕp theo v¨n tù sù trung ®¹i (líp 6), th¬ tr÷ t×nh trung ®¹i (líp 7), 3

c¸c em sÏ häc 4 v¨n b¶n nghÞ luËn trung ®¹i tiªu biÓu cña ViÖt Nam viÕt vÒ c¸c ®Ò tμi kh¸c nhau vμ b»ng c¸c thÓ v¨n kh¸c nhau (chiÕu, hÞch, c¸o, tÊu). §Ó n¾m ®ðîc di s¶n quý b¸u nμy cña d©n téc, c¸c em cÇn vËn dông mét c¸ch linh ho¹t c¸c kiÕn thøc ®· häc vÒ v¨n nghÞ luËn, cÇn ®äc kÜ c¸c chó thÝch ®¸nh dÊu (M), c¸c chó thÝch vÒ ®iÓn cè vμ tõ cæ. VÒ phÇn TiÕng ViÖt, cã kh¸ nhiÒu vÊn ®Ò míi, trong ®ã mét sè néi dung cã kh¶ n¨ng ¸p dông hÕt søc réng r·i, dï lμ trong kh©u ®äc - hiÓu v¨n b¶n, tËp lμm v¨n (viÕt vμ nãi) hoÆc giao tiÕp thðêng ngμy nhð héi tho¹i, hμnh ®éng nãi, lùa chän trËt tù tõ trong c©u, trðêng tõ vùng, c¸c biÖn ph¸p tu tõ nãi qu¸, nãi gi¶m nãi tr¸nh,... Néi dung SGK Ng÷ v¨n 8 kh¸ phong phó, mét sè ®iÓm ®ðîc nhÊn m¹nh trªn ®©y chØ lμ ®Ó c¸c em lðu ý h¬n trong qu¸ tr×nh häc tËp. TM. Nhãm biªn so¹n Tæng Chñ biªn NguyÔn Kh¾c Phi 4

Bμi 1 KÕt qu¶ cÇn ®¹t · HiÓu ®ðîc t©m tr¹ng håi hép, c¶m gi¸c bì ngì cña nh©n vËt \"t«i\" trong buæi tùu trðêng ®Çu tiªn qua ngßi bót giμu chÊt tr÷ t×nh cña Thanh TÞnh. · Ph©n biÖt ®ðîc c¸c cÊp ®é kh¸i qu¸t kh¸c nhau cña nghÜa tõ ng÷. · Bðíc ®Çu biÕt c¸ch viÕt mét v¨n b¶n b¶o ®¶m tÝnh thèng nhÊt vÒ chñ ®Ò. V¨n b¶n T«i ®i häc H»ng n¨m cø vμo cuèi thu, l¸ ngoμi ®ðêng rông nhiÒu vμ trªn kh«ng cã nh÷ng ®¸m m©y bμng b¹c, lßng t«i l¹i nao nøc nh÷ng kØ niÖm m¬n man cña buæi tùu trðêng(1). T«i quªn thÕ nμo ®ðîc nh÷ng c¶m gi¸c trong s¸ng Êy n¶y në trong lßng t«i nhð mÊy cμnh hoa tð¬i mØm cðêi gi÷a bÇu trêi quang ®·ng. Nh÷ng ý tðëng Êy t«i chða lÇn nμo ghi lªn giÊy, v× håi Êy t«i kh«ng biÕt ghi vμ ngμy nay t«i kh«ng nhí hÕt. Nhðng mçi lÇn thÊy mÊy em nhá rôt rÌ nóp dðíi nãn mÑ lÇn ®Çu tiªn ®i ®Õn trðêng, lßng t«i l¹i tðng bõng rén r·. Buæi mai h«m Êy, mét buæi mai ®Çy sð¬ng thu vμ giã l¹nh, mÑ t«i ©u yÕm n¾m tay t«i dÉn ®i trªn con ®ðêng lμng dμi vμ hÑp. Con ®ðêng nμy t«i ®· quen ®i l¹i l¾m lÇn, nhðng lÇn nμy tù nhiªn thÊy l¹. C¶nh vËt chung quanh t«i ®Òu thay ®æi, v× chÝnh lßng t«i ®ang cã sù thay ®æi lín : h«m nay t«i ®i häc. T«i kh«ng léi qua s«ng th¶ diÒu nhð th»ng Quý vμ kh«ng ®i ra ®ång n« ®ïa nhð th»ng S¬n n÷a. Trong chiÕc ¸o v¶i dï ®en dμi t«i c¶m thÊy m×nh trang träng vμ ®øng ®¾n. Däc ®ðêng thÊy mÊy cËu nhá tr¹c b»ng tuæi t«i ¸o quÇn tð¬m tÊt, nhÝ nh¶nh gäi tªn nhau hay trao s¸ch vë cho nhau xem mμ t«i thÌm. Hai quyÓn vë míi ®ang ë 5

trªn tay t«i ®· b¾t ®Çu thÊy nÆng. T«i bÆm tay gh× thËt chÆt, nhðng mét quyÓn vë còng xÖch ra vμ chªnh ®Çu chói xuèng ®Êt. T«i xãc lªn vμ n¾m l¹i cÈn thËn. MÊy cËu ®i trðíc «m s¸ch vë nhiÒu l¹i kÌm c¶ bót thðíc n÷a. Nhðng mÊy cËu kh«ng ®Ó lé vÎ khã kh¨n g× hÕt. T«i muèn thö søc m×nh nªn nh×n mÑ t«i : - MÑ ®ða bót thðíc cho con cÇm. MÑ t«i cói ®Çu nh×n t«i víi cÆp m¾t thËt ©u yÕm : - Th«i ®Ó mÑ cÇm còng ®ðîc. T«i cã ngay c¸i ý nghÜ võa non nít võa ng©y th¬ nμy : ch¾c chØ ngðêi th¹o míi cÇm næi bót thðíc. ý nghÜ Êy tho¸ng qua trong trÝ t«i nhÑ nhμng nhð mét lμn m©y lðít ngang trªn ngän nói. Trðíc s©n trðêng lμng MÜ LÝ dμy ®Æc c¶ ngðêi. Ngðêi nμo ¸o quÇn còng s¹ch sÏ, gð¬ng mÆt còng vui tð¬i vμ s¸ng sña. Trðíc ®ã mÊy h«m, lóc ®i ngang qua lμng Hoμ An bÉy chim quyªn víi th»ng Minh, t«i cã ghÐ l¹i trðêng mét lÇn. LÇn Êy trðêng ®èi víi t«i lμ mét n¬i xa l¹. T«i ®i chung quanh c¸c líp ®Ó nh×n qua cöa kÝnh mÊy b¶n ®å treo trªn tðêng. T«i kh«ng cã c¶m tðëng nμo kh¸c lμ nhμ trðêng cao r¸o vμ s¹ch sÏ h¬n c¸c nhμ trong lμng. Nhðng lÇn nμy l¹i kh¸c. Trðíc m¾t t«i trðêng MÜ LÝ tr«ng võa xinh x¾n võa oai nghiªm nhð c¸i ®×nh lμng Hoμ Êp. S©n nã réng, m×nh nã cao h¬n trong nh÷ng buæi trða hÌ ®Çy v¾ng lÆng. Lßng t«i ®©m ra lo sî vÈn v¬. Còng nhð t«i, mÊy cËu häc trß míi bì ngì ®øng nÐp bªn ngðêi th©n, chØ d¸m nh×n mét nöa hay d¸m ®i tõng bðíc nhÑ. Hä nhð con chim con ®øng bªn bê tæ, nh×n qu·ng trêi réng muèn bay, nhðng cßn ngËp ngõng e sî. Hä thÌm vông vμ ðíc ao thÇm ®ðîc nhð nh÷ng ngðêi häc trß cò, biÕt líp, biÕt thÇy ®Ó khái ph¶i rôt rÌ trong c¶nh l¹. Sau mét håi trèng thóc vang déi c¶ lßng t«i, mÊy ngðêi häc trß cò ®Õn s¾p hμng dðíi hiªn råi ®i vμo líp. C¶m thÊy m×nh ch¬ v¬ lμ lóc nμy. V× chung quanh lμ nh÷ng cËu bÐ vông vÒ lóng tóng nhð t«i c¶. C¸c cËu kh«ng ®i. C¸c cËu chØ theo søc m¹nh kÐo d×u c¸c cËu tíi trðíc. Nãi c¸c cËu kh«ng ®øng l¹i cμng ®óng h¬n n÷a, hai ch©n c¸c cËu cø dÒnh dμng m·i. HÕt co lªn mét ch©n, c¸c cËu l¹i duçi 6

m¹nh nh𠮸 mét qu¶ ban tðëng tðîng. ChÝnh lóc nμy toμn th©n c¸c cËu còng ®ang run run theo nhÞp bðíc rén rμng trong c¸c líp. ¤ng ®èc(2) trðêng MÜ LÝ cho gäi mÊy cËu häc trß míi ®Õn ®øng trðíc líp ba(3). Trðêng lμng nhá nªn kh«ng cã phßng riªng cña «ng ®èc. Trong lóc «ng ta ®äc tªn tõng ngðêi, t«i c¶m thÊy nhð qu¶ tim t«i ngõng ®Ëp. T«i quªn c¶ mÑ t«i ®øng sau t«i. Nghe gäi ®Õn tªn, t«i tù nhiªn giËt m×nh vμ lóng tóng. Sau khi ®äc xong mÊy mð¬i tªn ®· viÕt s½n trªn m¶nh giÊy lín, «ng ®èc nh×n chóng t«i nãi sÏ : - ThÕ lμ c¸c em ®ðîc vμo líp n¨m(4). C¸c em ph¶i g¾ng häc ®Ó thÇy mÑ ®ðîc vui lßng vμ ®Ó thÇy d¹y c¸c em ®ðîc sung sðíng. C¸c em ®· nghe chða ? (C¸c em ®Òu nghe nhðng kh«ng em nμo d¸m tr¶ lêi. Còng may ®· cã mét tiÕng d¹ ran cña phô huynh ®¸p l¹i.) ¤ng ®èc nh×n chóng t«i víi cÆp m¾t hiÒn tõ vμ c¶m ®éng. MÊy cËu häc trß trong líp ba còng ®ua nhau quay ®Çu nh×n ra. Vμ ngoμi ®ðêng còng cã mÊy ngðêi ®øng dõng l¹i ®Ó nh×n vμo. Trong nh÷ng phót nμy chóng t«i ®ðîc ngðêi ta ng¾m nh×n nhiÒu h¬n hÕt. V× vËy ®· lóng tóng chóng t«i cμng lóng tóng h¬n. ¤ng ®èc lÊy cÆp kÝnh tr¾ng xuèng råi nãi : - Th«i, c¸c em lªn ®øng ®©y s¾p hμng ®Ó vμo líp. T«i c¶m thÊy sau lðng t«i cã mét bμn tay dÞu dμng ®Èy t«i tíi trðíc. Nhðng ngðêi t«i lóc Êy tù nhiªn thÊy nÆng nÒ mét c¸ch l¹. Kh«ng gi÷ ®ðîc chÐo ¸o hay c¸nh tay ngðêi th©n, vμi ba cËu ®· tõ tõ bðíc lªn ®øng dðíi hiªn líp. C¸c cËu lðng lÎo nh×n(5) ra s©n, n¬i mμ nh÷ng ngðêi th©n ®ang nh×n c¸c cËu víi cÆp m¾t lðu luyÕn. Mét cËu ®øng ®Çu «m mÆt khãc. T«i bÊt gi¸c(6) quay lðng l¹i råi dói ®Çu vμo lßng mÑ t«i nøc në khãc theo. T«i nghe sau lðng t«i, trong ®¸m häc trß míi, vμi tiÕng thót thÝt ®ang ngËp ngõng trong cæ. Mét bμn tay quen nhÑ vuèt m¸i tãc t«i. ¤ng ®èc tð¬i cðêi nhÉn n¹i chê chóng t«i. - C¸c em ®õng khãc. Trða nay c¸c em ®ðîc vÒ nhμ c¬ mμ. Vμ ngμy mai l¹i ®ðîc nghØ c¶ ngμy n÷a. Sau khi thÊy hai mð¬i t¸m cËu häc trß s¾p hμng ®Òu ®Æn dðíi hiªn trðêng, «ng ®èc liÒn ra dÊu cho chóng t«i ®i vμo líp n¨m. Mét thÇy trÎ tuæi, gð¬ng mÆt tð¬i cðêi, ®ang ®ãn chóng t«i trðíc cöa líp. Trong thêi th¬ Êu t«i chða lÇn nμo thÊy xa mÑ t«i nhð lÇn nμy. T«i còng lÊy lμm l¹. 7

V× cã nh÷ng h«m ®i ch¬i suèt c¶ ngμy víi chóng b¹n ë ®ång lμng Lª X¸, lßng t«i vÉn kh«ng c¶m thÊy xa nhμ hay xa mÑ t«i chót nμo hÕt. Mét mïi hð¬ng l¹ x«ng lªn trong líp. Tr«ng h×nh g× treo trªn tðêng t«i còng thÊy l¹ vμ hay hay. T«i nh×n bμn ghÕ chç t«i ngåi rÊt cÈn thËn råi tù nhiªn l¹m nhËn(7) lμ vËt riªng cña m×nh. T«i nh×n ngðêi b¹n tÝ hon ngåi bªn t«i, mét ngðêi b¹n t«i chða hÒ quen biÕt, nhðng lßng t«i vÉn kh«ng c¶m thÊy sù xa l¹ chót nμo. Sù quyÕn luyÕn tù nhiªn vμ bÊt ngê qu¸ ®Õn t«i còng kh«ng d¸m tin cã thËt. Mét con chim con liÖng ®Õn ®øng trªn bê cöa sæ, hãt mÊy tiÕng rôt rÌ råi vç c¸nh bay cao. T«i ®ða m¾t thÌm thuång nh×n theo c¸nh chim. Mét kØ niÖm cò ®i bÉy chim gi÷a c¸nh ®ång lóa hay bªn bê s«ng Viªm sèng l¹i ®Çy rÉy trong trÝ t«i. Nhðng tiÕng phÊn cña thÇy t«i g¹ch m¹nh trªn b¶ng ®en ®· ®ða t«i vÒ c¶nh thËt. T«i vßng tay lªn bμn ch¨m chØ nh×n thÇy viÕt vμ lÈm nhÈm ®¸nh vÇn ®äc : Bμi viÕt tËp : T«i ®i häc. (Thanh TÞnh(M), trong Tæng tËp v¨n häc ViÖt Nam, tËp 29B, NXB Khoa häc x· héi, Hμ Néi, 1981) Chó thÝch (M) Thanh TÞnh (1911 - 1988) tªn khai sinh lμ TrÇn V¨n Ninh, quª ë xãm Gia L¹c, ven s«ng Hð¬ng, ngo¹i « thμnh phè HuÕ. Tõ n¨m 1933, «ng ®i lμm ë c¸c së tð råi vμo nghÒ d¹y häc vμ b¾t ®Çu viÕt v¨n, lμm th¬. S¸ng t¸c cña Thanh TÞnh nh×n chung ®Òu to¸t lªn vÎ ®Ñp ®»m th¾m, t×nh c¶m ªm dÞu, trong trÎo. ¤ng ®ðîc tÆng Gi¶i thðëng Nhμ nðíc vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 2007). T¸c phÈm chÝnh : HËn chiÕn trðêng (tËp th¬, 1937), Quª mÑ (tËp truyÖn ng¾n, 1941), NgËm ng¶i t×m trÇm (tËp truyÖn ng¾n, 1943), Søc må h«i (ca dao, 1954), Nh÷ng giät nðíc biÓn (tËp truyÖn ng¾n, 1956),... TruyÖn ng¾n T«i ®i häc in trong tËp Quª mÑ, xuÊt b¶n n¨m 1941. (1) Tùu trðêng : ®Õn trðêng ngμy khai gi¶ng n¨m häc. (2) ¤ng ®èc : ë ®©y lμ «ng hiÖu trðëng. (3), (4) Líp ba, líp n¨m : c¸c líp bËc TiÓu häc. Theo hÖ thèng gi¸o dôc thêi trðíc C¸ch m¹ng, líp n¨m lμ líp thÊp nhÊt. 8

(5) Lðng lÎo nh×n (Ýt dïng) : cã thÓ hiÓu lμ nh×n l¹i víi t©m tr¹ng lðu luyÕn, dïng d»ng. (6) BÊt gi¸c : chît, bçng chît. (7) L¹m nhËn : nhËn qu¸ ®i, nhËn vμo m×nh nh÷ng phÇn, nh÷ng ®iÒu kh«ng ph¶i cña m×nh. §äc - hiÓu v¨n b¶n 1. Nh÷ng g× ®· gîi lªn trong lßng nh©n vËt \"t«i\" kØ niÖm vÒ buæi tùu trðêng ®Çu tiªn ? §äc toμn bé truyÖn ng¾n, em thÊy nh÷ng kØ niÖm nμy ®ðîc nhμ v¨n diÔn t¶ theo tr×nh tù nhð thÕ nμo ? 2. T×m nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt chøng tá t©m tr¹ng håi hép, c¶m gi¸c bì ngì cña nh©n vËt \"t«i\" khi cïng mÑ ®i trªn ®ðêng tíi trðêng, khi nghe gäi tªn vμ ph¶i rêi bμn tay mÑ cïng c¸c b¹n ®i vμo líp, khi ngåi trong líp ®ãn giê häc ®Çu tiªn. 3. Em cã c¶m nhËn g× vÒ th¸i ®é, cö chØ cña nh÷ng ngðêi lín («ng ®èc, thÇy gi¸o ®ãn nhËn häc trß míi, c¸c phô huynh) ®èi víi c¸c em bÐ lÇn ®Çu ®i häc ? 4. H·y t×m vμ ph©n tÝch c¸c h×nh ¶nh so s¸nh ®ðîc nhμ v¨n sö dông trong truyÖn ng¾n. 5. NhËn xÐt vÒ ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n nμy. Søc cuèn hót cña t¸c phÈm, theo em, ®ðîc t¹o nªn tõ ®©u ? Ghi nhí Trong cuéc ®êi mçi con ngðêi, kØ niÖm trong s¸ng cña tuæi häc trß, nhÊt lμ buæi tùu trðêng ®Çu tiªn, thðêng ®ðîc ghi nhí m·i. Thanh TÞnh ®· diÔn t¶ dßng c¶m nghÜ nμy b»ng nghÖ thuËt tù sù xen miªu t¶ vμ biÓu c¶m, víi nh÷ng rung ®éng tinh tÕ qua truyÖn ng¾n T«i ®i häc. LuyÖn tËp 1. Ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em vÒ dßng c¶m xóc cña nh©n vËt \"t«i\" trong truyÖn ng¾n T«i ®i häc. 2. ViÕt bμi v¨n ng¾n ghi l¹i Ên tðîng cña em trong buæi ®Õn trðêng khai gi¶ng lÇn ®Çu tiªn. 9

cÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷ I - Tõ ng÷ nghÜa réng, tõ ng÷ nghÜa hÑp Quan s¸t s¬ ®å dðíi ®©y vμ tr¶ lêi c©u hái. ®éng vËt thó chim c¸ voi, hð¬u,... tu hó, s¸o,... c¸ r«, c¸ thu,... a) NghÜa cña tõ ®éng vËt réng h¬n hay hÑp h¬n nghÜa cña c¸c tõ thó, chim, c¸ ? V× sao ? b) NghÜa cña tõ thó réng h¬n hay hÑp h¬n nghÜa cña c¸c tõ voi, hð¬u ? NghÜa cña tõ chim réng h¬n hay hÑp h¬n nghÜa cña c¸c tõ tu hó, s¸o ? NghÜa cña tõ c¸ réng h¬n hay hÑp h¬n nghÜa cña c¸c tõ c¸ r«, c¸ thu ? V× sao ? c) NghÜa cña c¸c tõ thó, chim, c¸ réng h¬n nghÜa cña nh÷ng tõ nμo, ®ång thêi hÑp h¬n nghÜa cña tõ nμo ? Ghi nhí NghÜa cña mét tõ ng÷ cã thÓ réng h¬n (kh¸i qu¸t h¬n) hoÆc hÑp h¬n (Ýt kh¸i qu¸t h¬n) nghÜa cña tõ ng÷ kh¸c : - Mét tõ ng÷ ®ðîc coi lμ cã nghÜa réng khi ph¹m vi nghÜa cña tõ ng÷ ®ã bao hμm ph¹m vi nghÜa cña mét sè tõ ng÷ kh¸c. - Mét tõ ng÷ ®ðîc coi lμ cã nghÜa hÑp khi ph¹m vi nghÜa cña tõ ng÷ ®ã ®ðîc bao hμm trong ph¹m vi nghÜa cña mét tõ ng÷ kh¸c. - Mét tõ ng÷ cã nghÜa réng ®èi víi nh÷ng tõ ng÷ nμy, ®ång thêi cã thÓ cã nghÜa hÑp ®èi víi mét tõ ng÷ kh¸c. II - LuyÖn tËp 1. LËp s¬ ®å thÓ hiÖn cÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷ trong mçi nhãm tõ ng÷ sau ®©y (theo mÉu s¬ ®å trong bμi häc) : 10

a) y phôc, quÇn, ¸o, quÇn ®ïi, quÇn dμi, ¸o dμi, s¬ mi. b) vò khÝ, sóng, bom, sóng trðêng, ®¹i b¸c, bom ba cμng, bom bi. 2. T×m tõ ng÷ cã nghÜa réng so víi nghÜa cña c¸c tõ ng÷ ë mçi nhãm sau ®©y : a) x¨ng, dÇu ho¶, (khÝ) ga, ma dót, cñi, than. b) héi ho¹, ©m nh¹c, v¨n häc, ®iªu kh¾c. c) canh, nem, rau xμo, thÞt luéc, t«m rang, c¸ r¸n. d) liÕc, ng¾m, nhßm, ngã. e) ®Êm, ®¸, thôi, bÞch, t¸t. 3. T×m c¸c tõ ng÷ cã nghÜa ®ðîc bao hμm trong ph¹m vi nghÜa cña mçi tõ ng÷ sau ®©y : a) xe cé b) kim lo¹i c) hoa qu¶ d) (ngðêi) hä hμng e) mang 4. ChØ ra nh÷ng tõ ng÷ kh«ng thuéc ph¹m vi nghÜa cña mçi nhãm tõ ng÷ sau ®©y : a) thuèc ch÷a bÖnh : ¸t-xpi-rin, ¨m-pi-xi-lin, pª-ni-xi-lin, thuèc giun, thuèc lμo. b) gi¸o viªn : thÇy gi¸o, c« gi¸o, thñ quü. c) bót : bót bi, bót m¸y, bót ch×, bót ®iÖn, bót l«ng. d) hoa : hoa hång, hoa lay-¬n, hoa tai, hoa thðîc dðîc. 5*. §äc ®o¹n trÝch sau vμ t×m ba ®éng tõ cïng thuéc mét ph¹m vi nghÜa, trong ®ã mét tõ cã nghÜa réng vμ hai tõ cã nghÜa hÑp h¬n. Xe ch¹y chÇm chËm... MÑ t«i cÇm nãn vÉy t«i, vμi gi©y sau, t«i ®uæi kÞp. T«i thë hång héc, tr¸n ®Ém må h«i, vμ khi trÌo lªn xe, t«i rÝu c¶ ch©n l¹i. MÑ t«i võa kÐo tay t«i, xoa ®Çu t«i hái, th× t«i oμ lªn khãc råi cø thÕ nøc në. MÑ t«i còng sôt sïi theo [...]. (Nguyªn Hång, Nh÷ng ngμy th¬ Êu) 11

TÝnh thèng nhÊt vÒ chñ ®Ò cña v¨n b¶n I - chñ ®Ò cña v¨n b¶n H·y ®äc l¹i v¨n b¶n T«i ®i häc cña Thanh TÞnh vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái : 1. T¸c gi¶ nhí l¹i nh÷ng kØ niÖm s©u s¾c nμo trong thêi th¬ Êu cña m×nh ? Sù håi tðëng Êy gîi lªn nh÷ng Ên tðîng g× trong lßng t¸c gi¶ ? 2. Néi dung tr¶ lêi c¸c c©u hái trªn chÝnh lμ chñ ®Ò cña v¨n b¶n T«i ®i häc. H·y ph¸t biÓu chñ ®Ò cña v¨n b¶n nμy. 3. Tõ c¸c nhËn thøc trªn, em h·y cho biÕt : Chñ ®Ò cña v¨n b¶n lμ g× ? II - TÝnh thèng nhÊt vÒ chñ ®Ò cña v¨n b¶n 1. C¨n cø vμo ®©u em biÕt v¨n b¶n T«i ®i häc nãi lªn nh÷ng kØ niÖm cña t¸c gi¶ vÒ buæi tùu trðêng ®Çu tiªn ? (Chó ý nhan ®Ò, c¸c tõ ng÷ vμ c¸c c©u trong v¨n b¶n viÕt vÒ nh÷ng kØ niÖm buæi tùu trðêng ®Çu tiªn.) 2. V¨n b¶n T«i ®i häc tËp trung håi tðëng l¹i t©m tr¹ng håi hép, c¶m gi¸c bì ngì cña nh©n vËt \"t«i\" trong buæi tùu trðêng ®Çu tiªn. a) H·y t×m c¸c tõ ng÷ chøng tá t©m tr¹ng ®ã in s©u trong lßng nh©n vËt \"t«i\" suèt cuéc ®êi. b) T×m c¸c tõ ng÷, c¸c chi tiÕt nªu bËt c¶m gi¸c míi l¹ xen lÉn bì ngì cña nh©n vËt \"t«i\" khi cïng mÑ ®i ®Õn trðêng, khi cïng c¸c b¹n ®i vμo líp. (Chó ý ph©n tÝch nh÷ng c¶m gi¸c kh¸c biÖt vÒ cïng mét sù vËt, sù viÖc trðíc vμ trong buæi tùu trðêng ®Çu tiªn.) 3. Tõ viÖc ph©n tÝch trªn, h·y cho biÕt : ThÕ nμo lμ tÝnh thèng nhÊt vÒ chñ ®Ò cña v¨n b¶n ? Lμm thÕ nμo ®Ó b¶o ®¶m tÝnh thèng nhÊt ®ã ? Ghi nhí · Chñ ®Ò lμ ®èi tðîng vμ vÊn ®Ò chÝnh mμ v¨n b¶n biÓu ®¹t. · V¨n b¶n cã tÝnh thèng nhÊt vÒ chñ ®Ò khi chØ biÓu ®¹t chñ ®Ò ®· x¸c ®Þnh, kh«ng xa rêi hay l¹c sang chñ ®Ò kh¸c. · §Ó viÕt hoÆc hiÓu mét v¨n b¶n, cÇn x¸c ®Þnh chñ ®Ò ®ðîc thÓ hiÖn ë nhan ®Ò, ®Ò môc, trong quan hÖ gi÷a c¸c phÇn cña v¨n b¶n vμ c¸c tõ ng÷ then chèt thðêng lÆp ®i lÆp l¹i. 12

III - luyÖn tËp 1. Ph©n tÝch tÝnh thèng nhÊt vÒ chñ ®Ò cña v¨n b¶n sau theo nh÷ng yªu cÇu nªu ë dðíi. Rõng cä quª t«i Ch¼ng cã n¬i nμo ®Ñp nhð s«ng Thao quª t«i, rõng cä trËp trïng. Th©n cä vót th¼ng trêi hai ba chôc mÐt cao, giã b·o kh«ng thÓ quËt ng·. Bóp cä vuèt dμi nhð thanh kiÕm s¾c vung lªn. C©y non võa tråi, l¸ ®· xoμ s¸t mÆt ®Êt. L¸ cä trßn xoÌ ra nhiÒu phiÕn nhän dμi, tr«ng xa nhð mét rõng tay vÉy, trða hÌ lÊp lo¸ n¾ng nhð rõng mÆt trêi míi mäc. Mïa xu©n, chim chãc kÐo vÒ tõng ®μn. ChØ nghe tiÕng hãt lÝu lo mμ kh«ng thÊy bãng chim ®©u. C¨n nhμ t«i ë nóp dðíi rõng cä. Ng«i trðêng t«i häc còng khuÊt trong rõng cä. Ngμy ngμy ®Õn líp, t«i ®i trong rõng cä. Kh«ng ®Õm ®ðîc cã bao nhiªu tμu l¸ cä xoÌ « lîp kÝn trªn ®Çu. Ngμy n¾ng, bãng r©m m¸t rðîi. Ngμy mða, còng ch¼ng ðít ®Çu. Cuéc sèng quª t«i g¾n bã víi c©y cä. Cha lμm cho t«i chiÕc chæi cä ®Ó quÐt nhμ, quÐt s©n. MÑ ®ùng h¹t gièng ®Çy mãm l¸ cä, treo lªn g¸c bÕp ®Ó gieo cÊy mïa sau. ChÞ t«i ®an nãn l¸ cä, l¹i biÕt ®an c¶ mμnh cä vμ lμn cä xuÊt khÈu. ChiÒu chiÒu ch¨n tr©u, chóng t«i rñ nhau ®i nhÆt nh÷ng tr¸i cä r¬i ®Çy quanh gèc vÒ om, ¨n võa bÐo võa bïi. Quª t«i cã c©u h¸t : Dï ai ®i ngðîc vÒ xu«i C¬m n¾m l¸ cä lμ ngðêi s«ng Thao. Ngðêi s«ng Thao ®i ®©u råi còng nhí vÒ rõng cä quª m×nh. (NguyÔn Th¸i VËn) Yªu cÇu : a) Cho biÕt v¨n b¶n trªn viÕt vÒ ®èi tðîng nμo vμ vÒ vÊn ®Ò g×. C¸c ®o¹n v¨n ®· tr×nh bμy ®èi tðîng vμ vÊn ®Ò theo tr×nh tù nμo ? Theo em, cã thÓ thay ®æi tr×nh tù s¾p xÕp nμy ®ðîc kh«ng ? V× sao ? b) Nªu chñ ®Ò cña v¨n b¶n trªn. 13

c) Chñ ®Ò Êy ®ðîc thÓ hiÖn trong toμn v¨n b¶n, tõ viÖc miªu t¶ rõng cä ®Õn cuéc sèng cña ngðêi d©n. H·y chøng minh ®iÒu ®ã. d) T×m c¸c tõ ng÷, c¸c c©u tiªu biÓu thÓ hiÖn chñ ®Ò cña v¨n b¶n. 2. Mét b¹n dù ®Þnh viÕt nh÷ng ý sau trong bμi v¨n chøng minh luËn ®iÓm \"V¨n chð¬ng lμm cho t×nh yªu quª hð¬ng ®Êt nðíc trong ta thªm phong phó vμ s©u s¾c\" : a) V¨n chð¬ng lμm cho nh÷ng hiÓu biÕt cña ta vÒ quª hð¬ng ®Êt nðíc thªm phong phó, s©u s¾c. b) V¨n chð¬ng lÊy ng«n tõ lμm phð¬ng tiÖn biÓu hiÖn. c) V¨n chð¬ng lμm ta thªm tù hμo vÒ vÎ ®Ñp cña quª hð¬ng ®Êt nðíc, vÒ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña «ng cha ta. d) V¨n chð¬ng gióp ta yªu cuéc sèng, yªu c¸i ®Ñp. e) V¨n chð¬ng nung nÊu trong ta lßng c¨m thï bän giÆc cðíp nðíc, bän b¸n nðíc vμ hun ®óc ý chÝ quyÕt t©m hi sinh ®Ó b¶o vÖ nÒn ®éc lËp, tù do cña Tæ quèc. H·y trao ®æi theo nhãm xem ý nμo sÏ lμm cho bμi viÕt l¹c ®Ò. 3. §Ó ph©n tÝch dßng c¶m xóc thiÕt tha, trong trÎo cña nh©n vËt \"t«i\" trong v¨n b¶n T«i ®i häc, cã b¹n dù ®Þnh triÓn khai nh÷ng ý sau : a) Cø mïa thu vÒ, mçi lÇn thÊy c¸c em nhá nóp dðíi nãn mÑ lÇn ®Çu tiªn ®Õn trðêng, lßng l¹i n¸o nøc, rén r·, xèn xang. b) Con ®ðêng ®Õn trðêng trë nªn l¹. c) MÑ n¾m tay dÉn ®Õn trðêng. d) Muèn thö cè g¾ng tù mang s¸ch vë nhð mét cËu häc trß thùc sù. e) S©n trðêng réng, ng«i trðêng cao h¬n. g) Sî h·i, ch¬ v¬ trong hμng ngðêi bðíc vμo líp. h) ¤ng ®èc vμ thÇy gi¸o trÎ tr×u mÕn ®ãn tiÕp häc trß. H·y th¶o luËn cïng b¹n ®Ó bæ sung, lùa chän, ®iÒu chØnh l¹i c¸c tõ, c¸c ý cho thËt s¸t víi yªu cÇu cña ®Ò bμi. 14

Bμi 2 KÕt qu¶ cÇn ®¹t · HiÓu nçi ®au cña chó bÐ må c«i cha ph¶i sèng xa mÑ vμ t×nh yªu thð¬ng v« bê cña chó ®èi víi ngðêi mÑ bÊt h¹nh ®ðîc thÓ hiÖn c¶m ®éng trong ®o¹n trÝch håi kÝ Nh÷ng ngμy th¬ Êu cña Nguyªn Hång. · N¾m ®ðîc thÕ nμo lμ trðêng tõ vùng ; bðíc ®Çu biÕt vËn dông kiÕn thøc vÒ trðêng tõ vùng ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ diÔn ®¹t. · BiÕt c¸ch s¾p xÕp c¸c néi dung trong phÇn Th©n bμi cña v¨n b¶n. V¨n b¶n Trong lßng mÑ (TrÝch Nh÷ng ngμy th¬ Êu) (Chó bÐ Hång ra ®êi lμ kÕt qu¶ cña cuéc h«n nh©n miÔn cðìng kh«ng t×nh yªu ; chó lín lªn trong kh«ng khÝ gi¶ dèi, l¹nh lÏo cña mét gia ®×nh kh«ng h¹nh phóc. Ngðêi bè sèng lÆng lÏ, u uÊt víi bμn ®Ìn thuèc phiÖn. Ngðêi mÑ trÎ trung cã tr¸i tim khao kh¸t yªu ®ð¬ng song ®μnh ch«n tuæi thanh xu©n bªn ngðêi chång nghiÖn ngËp. Gia ®×nh ngμy cμng sa sót råi cuèi cïng sôp ®æ h¼n. Bè chÕt, ngðêi mÑ v× \"cïng tóng qu¸, ph¶i bá con c¸i ®i tha hð¬ng cÇu thùc\", ®Ó l¹i ®øa trÎ sèng b¬ v¬ gi÷a sù ghÎ l¹nh cay nghiÖt cña hä hμng...) T«i ®· bá c¸i kh¨n tang b»ng v¶i mμn ë trªn ®Çu ®i råi. Kh«ng ph¶i ®o¹n tang(1) thÇy(2) t«i mμ v× t«i míi mua ®ðîc c¸i mò tr¾ng vμ quÊn b¨ng ®en. GÇn ®Õn ngμy giç ®Çu(3) thÇy t«i, mÑ t«i ë Thanh Ho¸ vÉn chða vÒ. Trong ®ã nghe ®©u mÑ t«i ®i b¸n bãng ®Ìn vμ nh÷ng phiªn chî chÝnh cßn b¸n c¶ vμng hð¬ng n÷a. T«i nãi \"nghe ®©u\" v× t«i thÊy ngðêi ta b¾n tin(4) r»ng mÑ vμ em t«i xoay ra sèng b»ng c¸ch ®ã. Mét h«m, c« t«i gäi t«i ®Õn bªn cðêi hái : - Hång ! Mμy cã muèn vμo Thanh Ho¸ ch¬i víi mÑ mμy kh«ng ? 15

Tðëng ®Õn vÎ mÆt rÇu rÇu vμ sù hiÒn tõ cña mÑ t«i, vμ nghÜ ®Õn c¶nh thiÕu thèn mét t×nh thð¬ng ñ Êp tõng phen lμm t«i rít nðíc m¾t, t«i toan tr¶ lêi cã. Nhðng, nhËn ra nh÷ng ý nghÜa cay ®éc trong giäng nãi vμ trªn nÐt mÆt khi cðêi rÊt kÞch(5) cña c« t«i kia, t«i cói ®Çu kh«ng ®¸p. V× t«i biÕt râ, nh¾c ®Õn mÑ t«i, c« t«i chØ cã ý gieo r¾c vμo ®Çu ãc t«i nh÷ng hoμi nghi(6) ®Ó t«i khinh miÖt vμ ruång rÉy(7) mÑ t«i, mét ngðêi ®μn bμ ®· bÞ c¸i téi lμ go¸ chång, nî nÇn cïng tóng qu¸, ph¶i bá con c¸i ®i tha hð¬ng cÇu thùc(8). Nhðng ®êi nμo t×nh thð¬ng yªu vμ lßng kÝnh mÕn mÑ t«i l¹i bÞ nh÷ng r¾p t©m tanh bÈn x©m ph¹m ®Õn... MÆc dÇu non mét n¨m rßng mÑ t«i kh«ng göi cho t«i lÊy mét l¸ thð, nh¾n ngðêi th¨m t«i lÊy mét lêi vμ göi cho t«i lÊy mét ®ång quμ. T«i còng cðêi ®¸p l¹i c« t«i : - Kh«ng ! Ch¸u kh«ng muèn vμo. Cuèi n¨m thÕ nμo mî(9) ch¸u còng vÒ. C« t«i hái lu«n, giäng vÉn ngät : - Sao l¹i kh«ng vμo ? Mî mμy ph¸t tμi(10) l¾m, cã nhð d¹o trðíc ®©u ! Råi hai con m¾t long lanh cña c« t«i ch»m chÆp ®ða nh×n t«i. T«i l¹i im lÆng cói ®Çu xuèng ®Êt : lßng t«i cμng th¾t l¹i, khoÐ m¾t t«i ®· cay cay. C« t«i liÒn vç vai t«i cðêi mμ nãi r»ng : - Mμy d¹i qu¸, cø vμo ®i, tao ch¹y cho tiÒn tμu. Vμo mμ b¾t mî mμy may v¸ s¾m söa cho vμ th¨m em bÐ chø. Nðíc m¾t t«i rßng rßng rít xuèng hai bªn mÐp råi chan hoμ ®Çm ®×a ë c»m vμ ë cæ. Hai tiÕng \"em bÐ\" mμ c« t«i ng©n dμi ra thËt ngät, thËt râ, qu¶ nhiªn(11) ®· xo¾n chÆt lÊy t©m can(12) t«i nhð ý c« t«i muèn. Nhðng kh«ng ph¶i v× thÊy mî t«i chða ®o¹n tang thÇy t«i mμ ®· chöa ®Î víi ngðêi kh¸c mμ t«i cã nh÷ng c¶m gi¸c ®au ®ín Êy. ChØ v× t«i thð¬ng mÑ t«i vμ c¨m tøc sao mÑ t«i l¹i v× sî h·i nh÷ng thμnh kiÕn(13) tμn ¸c mμ xa l×a anh em t«i, ®Ó sinh në mét c¸ch giÊu giÕm... T«i cðêi dμi trong tiÕng khãc, hái c« t«i : - Sao c« biÕt mî con cã con ? C« t«i vÉn cø tð¬i cðêi kÓ c¸c chuyÖn cho t«i nghe. Cã mét bμ hä néi xa vμo trong Êy c©n g¹o vÒ b¸n. Bμ ta mét h«m ®i qua chî thÊy mÑ t«i ngåi cho con bó ë bªn ræ bãng ®Ìn. MÑ t«i ¨n vËn r¸ch rðíi, mÆt mμy xanh bñng, ngðêi gÇy r¹c ®i, thÊy thÕ bμ ta thð¬ng t×nh toan gäi hái xem sao th× mÑ t«i véi quay ®i, lÊy nãn che... C« t«i chða døt c©u, cæ häng t«i ®· nghÑn ø khãc kh«ng ra tiÕng. Gi¸ nh÷ng cæ tôc(14) ®· ®μy ®o¹ mÑ t«i lμ mét vËt nhð hßn ®¸ hay côc thuû tinh, ®Çu mÈu gç, t«i quyÕt vå ngay lÊy mμ c¾n, mμ nhai, mμ nghiÕn cho k× n¸t vôn míi th«i. 16

C« t«i bçng ®æi giäng, l¹i vç vai, nh×n vμo mÆt t«i, nghiªm nghÞ : - VËy mμy hái c« Th«ng - tªn ngðêi ®μn bμ hä néi xa kia - chç ë cña mî mμy, råi ®¸nh giÊy(15) cho mî mμy, b¶o dï sao còng ph¶i vÒ. Trðíc sau còng mét lÇn xÊu, ch¶ nhÏ b¸n xíi(16) m·i ®ðîc sao ? Tá sù ngËm ngïi thð¬ng xãt thÇy t«i, c« t«i chËp chõng nãi tiÕp : - MÊy l¹i r»m th¸ng t¸m nμy lμ giç ®Çu cËu mμy, mî mμy vÒ dï sao còng ®ì tñi cho cËu mμy, vμ mμy còng cßn ph¶i cã hä, cã hμng, ngðêi ta hái ®Õn chø ? Nhðng ®Õn ngμy giç ®Çu thÇy t«i, t«i kh«ng viÕt thð gäi mÑ t«i còng vÒ. MÑ t«i vÒ mét m×nh ®em rÊt nhiÒu quμ b¸nh cho t«i vμ em QuÕ t«i. ChiÒu h«m ®ã, tan buæi häc ë trðêng ra, t«i chît tho¸ng thÊy mét bãng ngðêi ngåi trªn xe kÐo gièng mÑ t«i. T«i liÒn ®uæi theo, gäi bèi rèi : - Mî ¬i ! Mî ¬i ! Mî ¬i !... NÕu ngðêi quay l¹i Êy lμ ngðêi kh¸c th× thËt lμ mét trß cðêi tøc bông cho lò b¹n t«i, chóng nã khua guèc inh ái vμ n« ®ïa Çm Ü trªn hÌ. Vμ c¸i lÇm ®ã kh«ng 17

nh÷ng lμm t«i thÑn mμ cßn tñi cùc n÷a, kh¸c g× c¸i ¶o ¶nh(17) cña mét dßng nðíc trong suèt ch¶y dðíi bãng r©m ®· hiÖn ra trðíc con m¾t gÇn r¹n nøt cña ngðêi bé hμnh ng· gôc gi÷a sa m¹c. Xe ch¹y chÇm chËm... MÑ t«i cÇm nãn vÉy t«i, vμi gi©y sau, t«i ®uæi kÞp. T«i thë hång héc, tr¸n ®Ém må h«i, vμ khi trÌo lªn xe, t«i rÝu c¶ ch©n l¹i. MÑ t«i võa kÐo tay t«i, xoa ®Çu t«i hái, th× t«i oμ lªn khãc råi cø thÕ nøc në. MÑ t«i còng sôt sïi theo : - Con nÝn ®i ! Mî ®· vÒ víi c¸c con råi mμ. MÑ t«i lÊy v¹t ¸o n©u thÊm nðíc m¾t cho t«i råi xèc n¸ch t«i lªn xe. §Õn bÊy giê t«i míi kÞp nhËn ra mÑ t«i kh«ng cßm câi x¬ x¸c qu¸ nhð c« t«i nh¾c l¹i lêi ngðêi hä néi cña t«i. Gð¬ng mÆt mÑ t«i vÉn tð¬i s¸ng víi ®«i m¾t trong vμ nðíc da mÞn, lμm næi bËt mμu hång cña hai gß m¸. Hay t¹i sù sung sðíng bçng ®ðîc tr«ng nh×n vμ «m Êp c¸i h×nh hμi m¸u mñ cña m×nh mμ mÑ t«i l¹i tð¬i ®Ñp nhð thuë cßn sung tóc(18) ? T«i ngåi trªn ®Öm xe, ®ïi ¸p ®ïi mÑ t«i, ®Çu ng¶ vμo c¸nh tay mÑ t«i, t«i thÊy nh÷ng c¶m gi¸c Êm ¸p ®· bao l©u mÊt ®i bçng l¹i m¬n man kh¾p da thÞt. H¬i quÇn ¸o mÑ t«i vμ nh÷ng h¬i thë ë khu«n miÖng xinh x¾n nhai trÇu ph¶ ra lóc ®ã th¬m tho l¹ thðêng. Ph¶i bÐ l¹i vμ l¨n vμo lßng mét ngðêi mÑ, ¸p mÆt vμo bÇu s÷a nãng cña ngðêi mÑ, ®Ó bμn tay ngðêi mÑ vuèt ve tõ tr¸n xuèng c»m, vμ g·i r«m ë sèng lðng cho, míi thÊy ngðêi mÑ cã mét ªm dÞu v« cïng. Tõ ng· tð ®Çu trðêng häc vÒ ®Õn nhμ, t«i kh«ng cßn nhí mÑ t«i ®· hái t«i vμ t«i ®· tr¶ lêi mÑ t«i nh÷ng c©u g×. Trong phót r¹o rùc Êy, c¸i c©u nãi cña c« t«i l¹i nh¾c l¹i : - Mμy d¹i qu¸ ! Vμo Thanh Ho¸ ®i, tao ch¹y cho tiÒn tμu. Vμo b¾t mî mμy may v¸, s¾m söa cho vμ bÕ em bÐ chø. Nhðng bªn tai ï ï cña t«i, c©u nãi Êy bÞ ch×m ngay ®i, t«i kh«ng m¶y may nghÜ ngîi g× n÷a... (Nguyªn Hång(M), Nh÷ng ngμy th¬ Êu, NXB §êi nay, Hμ Néi, 1940) Chó thÝch (M) Nguyªn Hång (1918 - 1982) tªn khai sinh lμ NguyÔn Nguyªn Hång, quª ë thμnh phè Nam §Þnh. Trðíc C¸ch m¹ng, «ng sèng chñ yÕu ë thμnh phè c¶ng 18

H¶i Phßng, trong mét xãm lao ®éng nghÌo. Ngay tõ t¸c phÈm ®Çu tay, Nguyªn Hång ®· hðíng ngßi bót vÒ nh÷ng ngðêi cïng khæ gÇn gòi mμ «ng yªu thð¬ng th¾m thiÕt. Sau C¸ch m¹ng, Nguyªn Hång tiÕp tôc bÒn bØ s¸ng t¸c, «ng viÕt c¶ tiÓu thuyÕt, kÝ, th¬, næi bËt h¬n c¶ lμ c¸c bé tiÓu thuyÕt sö thi nhiÒu tËp. Nguyªn Hång ®ðîc Nhμ nðíc tÆng Gi¶i thðëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 1996). T¸c phÈm chÝnh : BØ vá (tiÓu thuyÕt, 1938), Nh÷ng ngμy th¬ Êu (håi kÝ, 1938), Trêi xanh (tËp th¬, 1960), Cöa biÓn (bé tiÓu thuyÕt gåm 4 tËp : Sãng gÇm - 1961, C¬n b·o ®· ®Õn - 1967, Thêi k× ®en tèi - 1973, Khi ®øa con ra ®êi - 1976), Nói rõng Yªn ThÕ (bé tiÓu thuyÕt lÞch sö gåm nhiÒu tËp, ®ang viÕt dë), Bðíc ®ðêng viÕt v¨n (håi kÝ, 1970),... Nh÷ng ngμy th¬ Êu lμ tËp håi kÝ kÓ vÒ tuæi th¬ cay ®¾ng cña t¸c gi¶. T¸c phÈm gåm 9 chð¬ng, ®¨ng b¸o n¨m 1938, in thμnh s¸ch lÇn ®Çu n¨m 1940. §o¹n trÝch Trong lßng mÑ lμ chð¬ng IV cña t¸c phÈm. (1) §o¹n tang : hÕt thêi gian ®Ó tang. (2) ThÇy (tõ dïng ®Ó xðng gäi ë mét sè ®Þa phð¬ng) : bè. (3) Giç ®Çu : giç sau ngμy chÕt mét n¨m. (4) B¾n tin : ®ða ra mét tin nh»m gi¸n tiÕp ®Õn ®ðîc ngðêi nμo ®ã. (5) RÊt kÞch : rÊt gièng nhð ®ãng kÞch ; ë ®©y cã nghÜa lμ rÊt gi¶ dèi. (6) Hoμi nghi : nghi ngê. (7) Ruång rÉy : h¾t hñi, ghÐt bá, kh«ng nh×n g× ®Õn. (8) Tha hð¬ng cÇu thùc (hoÆc tha phð¬ng cÇu thùc) : ®i xa quª kiÕm ¨n. (9) Mî (tõ dïng ®Ó xðng gäi trong gia ®×nh trung lðu, trÝ thøc ngμy trðíc) : mÑ. (10) Ph¸t tμi : (lμm ¨n, bu«n b¸n) kiÕm ®ðîc nhiÒu tiÒn. (11) Qu¶ nhiªn : ®óng nhð thÕ, ®óng nhð ®· ®o¸n biÕt trðíc. (12) T©m can : tim gan, gan ruét ; ý nãi chç s©u kÝn nhÊt, tha thiÕt nhÊt trong lßng. (13) Thμnh kiÕn : c¸ch nh×n nhËn cã phÇn thiªn lÖch tõ trðíc, khã thay ®æi. (14) Cæ tôc : tôc lÖ xða cò. 19

(15) §¸nh giÊy (khÈu ng÷, cò) : viÕt thð. (16) B¸n xíi (hoÆc b¸n síi, khÈu ng÷) : bá quª hð¬ng xø së mμ ®i. (17) ¶o ¶nh : h×nh ¶nh cña c¸i kh«ng cã thËt nhðng gièng nhð thËt ; ë ®©y nãi ®Õn mét hiÖn tðîng ®Æc biÖt chØ thÊy ë sa m¹c : ngðêi ®i trªn sa m¹c thÊy phÝa xa cã h×nh ¶nh c©y cèi soi bãng trªn mÆt nðíc, tðëng ë ®ã cã hå nðíc, nhðng thùc ra, ®ã chØ lμ ¶o ¶nh ®ðîc t¹o ra bëi líp kh«ng khÝ nãng trªn sa m¹c mμ th«i. (18) Sung tóc : ®Çy ®ñ (vÒ ®êi sèng vËt chÊt). §äc - hiÓu v¨n b¶n 1. Ph©n tÝch nh©n vËt ngðêi c« trong cuéc ®èi tho¹i gi÷a bμ ta víi chó bÐ Hång. (Gîi ý : Chó ý vÎ mÆt \"tð¬i cðêi\", giäng nãi \"ngät ngμo\", cö chØ th©n mËt cña ngðêi c« ®èi víi chó bÐ Hång mμ t¸c gi¶ gäi lμ \"rÊt kÞch\". Bμ ta muèn g× khi nãi r»ng mÑ chó ®ang \"ph¸t tμi\" vμ nhÊt lμ cè ý ph¸t ©m hai tiÕng \"em bÐ\" ng©n dμi thËt ngät ? V× sao nh÷ng lêi lÏ cña bμ ta ®· khiÕn lßng chó bÐ \"th¾t l¹i\", \"nðíc m¾t rßng rßng\"... ? Qua cuéc ®èi tho¹i, em thÊy nh©n vËt bμ c« lμ ngðêi nhð thÕ nμo ?) 2. T×nh yªu thð¬ng m·nh liÖt cña chó bÐ Hång ®èi víi ngðêi mÑ bÊt h¹nh ®ðîc thÓ hiÖn nhð thÕ nμo ? (Gîi ý : CÇn chó ý ph©n tÝch : - Ph¶n øng t©m lÝ cña chó bÐ khi nghe nh÷ng lêi gi¶ dèi, th©m ®éc xóc ph¹m s©u s¾c tíi mÑ chó. - C¶m gi¸c sung sðíng cùc ®iÓm cña chó khi gÆp l¹i vμ n»m trong lßng ngðêi mÑ mμ chó mong chê mái m¾t.) 3*. Qua ®o¹n trÝch Trong lßng mÑ, h·y chøng minh r»ng v¨n Nguyªn Hång giμu chÊt tr÷ t×nh. 4. Qua ®o¹n trÝch, em hiÓu thÕ nμo lμ håi kÝ ? 5*. Cã nhμ nghiªn cøu nhËn ®Þnh Nguyªn Hång lμ nhμ v¨n cña phô n÷ vμ nhi ®ång. Nªn hiÓu nhð thÕ nμo vÒ nhËn ®Þnh ®ã ? Qua ®o¹n trÝch Trong lßng mÑ, em h·y chøng minh nhËn ®Þnh trªn. 20

Ghi nhí ®o¹n trÝch Trong lßng mÑ, trÝch håi kÝ Nh÷ng ngμy th¬ Êu cña Nguyªn Hång, ®· kÓ l¹i mét c¸ch ch©n thùc vμ c¶m ®éng nh÷ng cay ®¾ng, tñi cùc cïng t×nh yªu thð¬ng ch¸y báng cña nhμ v¨n thêi th¬ Êu ®èi víi ngðêi mÑ bÊt h¹nh. Trðêng tõ vùng I - thÕ nμo lμ trðêng tõ vùng ? 1. C¸c tõ in ®Ëm trong ®o¹n trÝch sau cã nÐt chung nμo vÒ nghÜa ? MÑ t«i lÊy v¹t ¸o n©u thÊm nðíc m¾t cho t«i råi xèc n¸ch t«i lªn xe. §Õn bÊy giê t«i míi kÞp nhËn ra mÑ t«i kh«ng cßm câi x¬ x¸c qu¸ nhð c« t«i nh¾c l¹i lêi ngðêi hä néi cña t«i. Gð¬ng mÆt mÑ t«i vÉn tð¬i s¸ng víi ®«i m¾t trong vμ nðíc da mÞn, lμm næi bËt mμu hång cña hai gß m¸. Hay t¹i sù sung sðíng bçng ®ðîc tr«ng nh×n vμ «m Êp c¸i h×nh hμi m¸u mñ cña m×nh mμ mÑ t«i l¹i tð¬i ®Ñp nhð thuë cßn sung tóc ? T«i ngåi trªn ®Öm xe, ®ïi ¸p ®ïi mÑ t«i, ®Çu ng¶ vμo c¸nh tay mÑ t«i, t«i thÊy nh÷ng c¶m gi¸c Êm ¸p ®· bao l©u mÊt ®i bçng l¹i m¬n man kh¾p da thÞt. H¬i quÇn ¸o mÑ t«i vμ nh÷ng h¬i thë ë khu«n miÖng xinh x¾n nhai trÇu ph¶ ra lóc ®ã th¬m tho l¹ thðêng. (Nguyªn Hång, Nh÷ng ngμy th¬ Êu) Ghi nhí Trðêng tõ vùng lμ tËp hîp cña nh÷ng tõ cã Ýt nhÊt mét nÐt chung vÒ nghÜa. 2. Lðu ý a) Mét trðêng tõ vùng cã thÓ bao gåm nhiÒu trðêng tõ vùng nhá h¬n. VÝ dô, trðêng tõ vùng \"m¾t\" cã nh÷ng trðêng nhá sau ®©y : - Bé phËn cña m¾t : lßng ®en, lßng tr¾ng, con ngð¬i, l«ng mμy, l«ng mi,... - §Æc ®iÓm cña m¾t : ®ê ®Én, s¾c, lê ®ê, tinh anh, toÐt, mï, loμ,... 21

- C¶m gi¸c cña m¾t : chãi, qu¸ng, hoa, cém,... - BÖnh vÒ m¾t : qu¸ng gμ, thong manh, cËn thÞ, viÔn thÞ,... - Ho¹t ®éng cña m¾t : nh×n, tr«ng, thÊy, liÕc, nhßm,... b) Mét trðêng tõ vùng cã thÓ bao gåm nh÷ng tõ kh¸c biÖt nhau vÒ tõ lo¹i (Xem c¸c vÝ dô ë môc (a) : thuéc trðêng \"m¾t\" cã c¸c danh tõ nhð con ngð¬i, l«ng mμy,... c¸c ®éng tõ nhð nh×n, tr«ng,... c¸c tÝnh tõ nhð lê ®ê, toÐt,...). c) Do hiÖn tðîng nhiÒu nghÜa, mét tõ cã thÓ thuéc nhiÒu trðêng tõ vùng kh¸c nhau. VÝ dô : trðêng mïi vÞ (cïng trðêng víi cay, ®¾ng, ch¸t, th¬m,...) ngät trðêng ©m thanh (cïng trðêng víi the thÐ, ªm dÞu, chèi tai,...) trðêng thêi tiÕt (trong rÐt ngät, cïng trðêng víi hanh, Èm, gi¸,...) d) Trong th¬ v¨n còng nhð trong cuéc sèng h»ng ngμy, ngðêi ta thðêng dïng c¸ch chuyÓn trðêng tõ vùng ®Ó t¨ng thªm tÝnh nghÖ thuËt cña ng«n tõ vμ kh¶ n¨ng diÔn ®¹t (phÐp nh©n ho¸, Èn dô, so s¸nh,...). VÝ dô : Con chã tðëng chñ m¾ng, vÉy ®u«i mõng ®Ó lÊy lßng chñ. L·o H¹c n¹t to h¬n n÷a : - Mõng μ ? VÉy ®u«i μ ? VÉy ®u«i th× còng giÕt ! Cho cËu chÕt ! ThÊy l·o sõng sé qu¸, con chã võa vÉy ®u«i võa chùc l¶ng. Nhðng l·o véi n¾m lÊy nã, «m ®Çu nã, ®Ëp nhÌ nhÑ vμo lðng nã vμ dÊu dÝ : - μ kh«ng ! μ kh«ng ! Kh«ng giÕt cËu Vμng ®©u nhØ !... CËu Vμng cña «ng ngoan l¾m ! ¤ng kh«ng cho giÕt... ¤ng ®Ó cËu Vμng «ng nu«i... (Nam Cao, L·o H¹c) Trong ®o¹n v¨n nμy, t¸c gi¶ ®· chuyÓn c¸c tõ (in ®Ëm) tõ trðêng tõ vùng \"ngðêi\" sang trðêng tõ vùng \"thó vËt\" ®Ó nh©n ho¸. 22

II - LuyÖn tËp 1. §äc v¨n b¶n Trong lßng mÑ cña Nguyªn Hång, t×m c¸c tõ thuéc trðêng tõ vùng \"ngðêi ruét thÞt\". 2. H·y ®Æt tªn trðêng tõ vùng cho mçi d·y tõ dðíi ®©y : a) lðíi, n¬m, c©u, vã. b) tñ, rð¬ng, hßm, va li, chai, lä. c) ®¸, ®¹p, giÉm, xÐo. d) buån, vui, phÊn khëi, sî h·i. e) hiÒn lμnh, ®éc ¸c, cëi më. g) bót m¸y, bót bi, phÊn, bót ch×. 3. C¸c tõ in ®Ëm trong ®o¹n v¨n sau ®©y thuéc trðêng tõ vùng nμo ? V× t«i biÕt râ, nh¾c ®Õn mÑ t«i, c« t«i chØ cã ý gieo r¾c vμo ®Çu ãc t«i nh÷ng hoμi nghi ®Ó t«i khinh miÖt vμ ruång rÉy mÑ t«i, mét ngðêi ®μn bμ ®· bÞ c¸i téi lμ go¸ chång, nî nÇn cïng tóng qu¸, ph¶i bá con c¸i ®i tha hð¬ng cÇu thùc. Nhðng ®êi nμo t×nh thð¬ng yªu vμ lßng kÝnh mÕn mÑ t«i l¹i bÞ nh÷ng r¾p t©m tanh bÈn x©m ph¹m ®Õn... (Nguyªn Hång, Nh÷ng ngμy th¬ Êu) 4. XÕp c¸c tõ mòi, nghe, tai, thÝnh, ®iÕc, th¬m, râ vμo ®óng trðêng tõ vùng cña nã theo b¶ng sau (mét tõ cã thÓ xÕp ë c¶ hai trðêng) : Khøu gi¸c ThÝnh gi¸c 5*. T×m c¸c trðêng tõ vùng cña mçi tõ sau ®©y : lðíi, l¹nh, tÊn c«ng (xem vÝ dô ph©n tÝch tõ ngät ë môc I.2). 6. Trong ®o¹n th¬ sau, t¸c gi¶ ®· chuyÓn c¸c tõ in ®Ëm tõ trðêng tõ vùng nμo sang trðêng tõ vùng nμo ? 23

Ruéng rÉy lμ chiÕn trðêng, Cuèc cμy lμ vò khÝ, Nhμ n«ng lμ chiÕn sÜ, HËu phð¬ng thi ®ua víi tiÒn phð¬ng. (Hå ChÝ Minh) 7. ViÕt mét ®o¹n v¨n cã Ýt nhÊt n¨m tõ cïng trðêng tõ vùng \"trðêng häc\" hoÆc trðêng tõ vùng \"m«n bãng ®¸\". Bè côc cña v¨n b¶n I - Bè côc cña v¨n b¶n §äc v¨n b¶n sau vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái. Ngðêi thÇy ®¹o cao ®øc träng ¤ng Chu V¨n An ®êi TrÇn næi tiÕng lμ mét thÇy gi¸o giái, tÝnh t×nh cøng cái, kh«ng mμng danh lîi. Häc trß theo «ng rÊt ®«ng. NhiÒu ngðêi ®ç cao vμ sau nμy gi÷ nh÷ng träng tr¸ch trong triÒu ®×nh nhð c¸c «ng Ph¹m Sð M¹nh, Lª B¸ Qu¸t, v× thÕ vua TrÇn Minh T«ng vêi «ng ra d¹y th¸i tö häc. §Õn ®êi Dô T«ng, vua thÝch vui ch¬i, kh«ng coi sãc tíi viÖc triÒu ®×nh, l¹i tin dïng bän nÞnh thÇn. ¤ng nhiÒu lÇn can ng¨n nhðng vua kh«ng nghe. Cuèi cïng «ng tr¶ l¹i mò ¸o cho triÒu ®×nh, tõ quan vÒ lμng. Häc trß cña «ng, tõ ngðêi lμm quan to tíi nh÷ng ngðêi b×nh thðêng, khi cã dÞp th¨m thÇy cò, ai còng gi÷ lÔ. NÕu hä cã ®iÒu g× kh«ng ph¶i, «ng tr¸ch m¾ng ngay, cã khi kh«ng cho vμo th¨m. Khi «ng mÊt, mäi ngðêi ®Òu thð¬ng tiÕc. ¤ng ®ðîc thê t¹i V¨n MiÕu ë kinh ®« Th¨ng Long. (Theo Phan Huy Chó) C©u hái : 1. V¨n b¶n trªn cã thÓ chia lμm mÊy phÇn ? ChØ ra c¸c phÇn ®ã. 2. H·y cho biÕt nhiÖm vô cña tõng phÇn trong v¨n b¶n trªn. 3. Ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c phÇn trong v¨n b¶n trªn. 4. Tõ viÖc ph©n tÝch trªn, h·y cho biÕt mét c¸ch kh¸i qu¸t : Bè côc cña v¨n b¶n gåm mÊy phÇn ? NhiÖm vô cña tõng phÇn lμ g× ? C¸c phÇn cña v¨n b¶n quan hÖ víi nhau nhð thÕ nμo ? 24

II - c¸ch bè trÝ, s¾p xÕp néi dung phÇn th©n bμi cña v¨n b¶n Trong ba phÇn cña v¨n b¶n, phÇn Më bμi, KÕt bμi thðêng ng¾n gän, ®ðîc tæ chøc tð¬ng ®èi æn ®Þnh. Th©n bμi lμ phÇn phøc t¹p nhÊt, ®ðîc tæ chøc theo nhiÒu kiÓu kh¸c nhau. Chóng ta sÏ t×m hiÓu mét sè c¸ch thøc s¾p xÕp néi dung phÇn Th©n bμi. Tr¶ lêi c¸c c©u hái sau : 1. PhÇn Th©n bμi v¨n b¶n T«i ®i häc cña Thanh TÞnh kÓ vÒ nh÷ng sù kiÖn nμo ? C¸c sù kiÖn Êy ®ðîc s¾p xÕp theo tr×nh tù nμo ? 2. V¨n b¶n Trong lßng mÑ cña Nguyªn Hång chñ yÕu tr×nh bμy diÔn biÕn t©m tr¹ng cña cËu bÐ Hång. H·y chØ ra nh÷ng diÔn biÕn cña t©m tr¹ng cËu bÐ trong phÇn Th©n bμi. 3. Khi t¶ ngðêi, vËt, con vËt, phong c¶nh,... em sÏ lÇn lðît miªu t¶ theo tr×nh tù nμo ? H·y kÓ mét sè tr×nh tù thðêng gÆp mμ em biÕt. 4. PhÇn Th©n bμi v¨n b¶n Ngðêi thÇy ®¹o cao ®øc träng nªu c¸c sù viÖc ®Ó thÓ hiÖn chñ ®Ò \"ngðêi thÇy ®¹o cao ®øc träng\". H·y cho biÕt c¸ch s¾p xÕp c¸c sù viÖc Êy. 5. Tõ c¸c bμi tËp trªn vμ b»ng nh÷ng hiÓu biÕt cña m×nh, h·y cho biÕt c¸ch s¾p xÕp néi dung phÇn Th©n bμi cña v¨n b¶n. Ghi nhí · Bè côc cña v¨n b¶n lμ sù tæ chøc c¸c ®o¹n v¨n ®Ó thÓ hiÖn chñ ®Ò. V¨n b¶n thðêng cã bè côc ba phÇn : Më bμi, Th©n bμi, KÕt bμi. · PhÇn Më bμi cã nhiÖm vô nªu ra chñ ®Ò cña v¨n b¶n. PhÇn Th©n bμi thðêng cã mét sè ®o¹n nhá tr×nh bμy c¸c khÝa c¹nh cña chñ ®Ò. PhÇn KÕt bμi tæng kÕt chñ ®Ò cña v¨n b¶n. · Néi dung phÇn Th©n bμi ®ðîc tr×nh bμy theo tr×nh tù tuú thuéc vμo kiÓu v¨n b¶n, chñ ®Ò, ý ®å giao tiÕp cña ngðêi viÕt. Nh×n chung, néi dung Êy thðêng ®ðîc s¾p xÕp theo tr×nh tù thêi gian vμ kh«ng gian, theo sù ph¸t triÓn cña sù viÖc hay theo m¹ch suy luËn, sao cho phï hîp víi sù triÓn khai chñ ®Ò vμ sù tiÕp nhËn cña ngðêi ®äc. 25

III - luyÖn tËp 1. Ph©n tÝch c¸ch tr×nh bμy ý trong c¸c ®o¹n trÝch sau : a) T«i véi ra khoang trðíc nh×n. Xa xa tõ vÖt rõng ®en, chim cÊt c¸nh tua tña bay lªn, gièng hÖt ®μn kiÕn tõ lßng ®Êt chui ra, bß li ti ®en ngßm lªn da trêi. Cμng ®Õn gÇn, nh÷ng ®μn chim ®en bay kÝn trêi, cuèn theo sau nh÷ng luång giã vót lμm t«i rèi lªn, hoa c¶ m¾t. Mçi lóc, t«i cμng nghe râ tiÕng chim kªu n¸o ®éng nhð tiÕng xãc nh÷ng ræ tiÒn ®ång. Chim ®Ëu chen nhau tr¾ng xo¸ trªn nh÷ng ®Çu c©y m¾m, c©y chμ lμ, c©y vÑt rông trôi gÇn hÕt l¸. Cång céc ®øng trong tæ vð¬n c¸nh nhð tðîng nh÷ng ngðêi vò n÷ b»ng ®ång ®en ®ang vð¬n tay móa. Chim giμ ®Éy, ®Çu hãi nhð nh÷ng «ng thÇy tu mÆc ¸o x¸m, trÇm tð rôt cæ nh×n xuèng ch©n. NhiÒu con chim rÊt l¹ to nhð con ngçng ®Ëu ®Õn qu»n nh¸nh c©y. Chim tËp trung vÒ ®©y nhiÒu kh«ng thÓ nãi ®ðîc. Chóng ®Ëu vμ lμm tæ thÊp l¾m, ®øng dðíi gèc c©y cã thÓ thß tay lªn tæ nhÆt trøng mét c¸ch dÔ dμng. Xa xa thÊp tho¸ng cã ngðêi qu¶y giá, cÇm sμo tróc ®Ó b¾t chim, coi bé dÔ h¬n b¾t gμ trong chuång. TiÕng chim kªu vang ®éng bªn tai, nãi chuyÖn kh«ng nghe nhau ®ðîc n÷a. ThuyÒn chóng t«i tiÕp tôc chÌo, ®i tíi ba ngh×n thðíc råi mμ vÉn thÊy chim ®Ëu tr¾ng xo¸ trªn nh÷ng cμnh c©y gie s¸t ra s«ng. (theo §oμn Giái, §Êt rõng phð¬ng Nam) b) VÎ ®Ñp cña Ba V× biÕn ¶o l¹ lïng tõng mïa trong n¨m, tõng giê trong ngμy. Thêi tiÕt thanh tÞnh, trêi trong trÎo, ngåi phãng tÇm m¾t qua nh÷ng thung lòng xanh biÕc, Ba V× hiÖn lªn nhð hßn ngäc bÝch. VÒ chiÒu, sð¬ng mï to¶ biÕc, Ba V× næi bång bÒnh nhð vÞ thÇn bÊt tö ngù trªn sãng. Nh÷ng ®¸m m©y nhuém mμu biÕn ho¸ mu«n h×nh, ngh×n d¹ng tùa nhð nhμ ¶o thuËt cã phÐp t¹o ra mét ch©n trêi rùc rì. Khi vÇng s¸ng nan qu¹t khÐp l¹i dÇn, tr¨ng vμng mÞn nhð mét nèt nh¹c bay lªn bÇu trêi, ru ngñ mu«n ®êi thÇn tho¹i. (Vâ V¨n Trùc, Vêi vîi Ba V×) c) LÞch sö thðêng s½n nh÷ng trang ®au thð¬ng, mμ hiÕm nh÷ng trang vui vÎ : bËc anh hïng hay gÆp bðíc gian nguy, kÎ trung nghÜa thðêng l©m c¶nh khèn ®èn. Nh÷ng khi Êy, trÝ tðëng tðîng d©n chóng t×m c¸ch ch÷a l¹i sù thËt, ®Ó khái ph¶i c«ng nhËn nh÷ng t×nh thÕ ®¸ng ðu uÊt. 26

Ta thö lÊy truyÖn Hai Bμ Trðng mμ xÐt. Tuy trong lÞch sö cã chÐp râ rμng Hai Bμ ph¶i tù vÉn sau khi ®· thÊt trËn, nhðng ngay ë lμng §ång Nh©n n¬i thê Hai Bμ vÉn chÐp r»ng Hai Bμ ®Òu ho¸ ®i, chø kh«ng ph¶i tö trËn. §èi víi c¸c n÷ tðíng cña Hai Bμ còng vËy, ta chØ thÊy c¸c vÞ anh hïng ®ã ho¸ lªn trêi. Nghe truyÖn Phï §æng Thiªn Vð¬ng, t«i thðêng tðëng tðîng ®Õn mét trang nam nhi, søc vãc kh¸c ngðêi, víi t©m hån chÊt ph¸c vμ gi¶n dÞ, nhð t©m hån ngðêi thuë xða. Tr¸ng sÜ Êy gÆp lóc nðíc nhμ l©m nguy ®· x«ng pha ra trËn, ®em søc khoÎ mμ ®¸nh tan giÆc, nhðng bÞ thð¬ng nÆng. Tuy thÕ ngðêi trai lμng Phï §æng vÉn cßn ¨n mét b÷a c¬m (chç Êy nay lËp ®Òn thê ë lμng Xu©n T¶o) råi nh¶y xuèng Hå T©y t¾m, xong míi «m vÕt thð¬ng lªn ngùa ®i t×m mét rõng c©y ©m u nμo, ngåi dùa mét gèc c©y to, giÊu kÝn nçi ®au ®ín cña m×nh mμ chÕt. (NguyÔn §×nh Thi, Søc sèng cña d©n ViÖt Nam trong ca dao vμ cæ tÝch) (Gîi ý : Trðíc hÕt t×m c¸c tõ ng÷ hoÆc c©u v¨n thÓ hiÖn chñ ®Ò, sau ®ã ph©n tÝch c¸ch triÓn khai chñ ®Ò Êy trong ®o¹n trÝch.) 2. NÕu ph¶i tr×nh bμy vÒ lßng thð¬ng mÑ cña chó bÐ Hång ë v¨n b¶n Trong lßng mÑ, em sÏ tr×nh bμy nh÷ng ý g× vμ s¾p xÕp chóng ra sao ? 3. §Ó chøng minh tÝnh ®óng ®¾n cña c©u tôc ng÷ §i mét ngμy ®μng, häc mét sμng kh«n, cã b¹n dù ®Þnh s¾p xÕp trong phÇn Th©n bμi c¸c ý sau : a) Chøng minh tÝnh ®óng ®¾n cña c©u tôc ng÷ : - C¸c vÞ l·nh tô b«n ba t×m ®ðêng cøu nðíc. - Nh÷ng ngðêi thðêng xuyªn chÞu khã hoμ m×nh vμo ®êi sèng sÏ n¾m ch¾c t×nh h×nh, häc hái ®ðîc nhiÒu ®iÒu bæ Ých. - Trong thêi k× ®æi míi, nhê giao lðu víi nðíc ngoμi, ta häc tËp ®ðîc c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thÕ giíi. b) Gi¶i thÝch c©u tôc ng÷ : - NghÜa ®en vμ nghÜa bãng cña vÕ ®i mét ngμy ®μng. - NghÜa ®en vμ nghÜa bãng cña vÕ häc mét sμng kh«n. Theo em, c¸ch s¾p xÕp trªn ®· hîp lÝ chða ? NÕu chða hîp lÝ th× nªn söa l¹i nhð thÕ nμo ? 27

Bμi 3 KÕt qu¶ cÇn ®¹t · ThÊy ®ðîc sù tμn ¸c, bÊt nh©n cña x· héi thùc d©n phong kiÕn, nçi cùc khæ cña ngðêi n«ng d©n bÞ ¸p bøc vμ nh÷ng phÈm chÊt cao ®Ñp cña hä ®ðîc thÓ hiÖn trong ®o¹n trÝch Tøc nðíc vì bê. ThÊy ®ðîc tμi n¨ng nghÖ thuËt cña Ng« TÊt Tè qua ®o¹n trÝch nμy. · N¾m vμ biÕt c¸ch triÓn khai ý trong mét ®o¹n v¨n. VËn dông kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng x©y dùng ®o¹n v¨n ®Ó lμm tèt bμi tËp lμm v¨n sè 1. V¨n b¶n Tøc nðíc vì bê (TrÝch T¾t ®Ìn) (Më ®Çu t¸c phÈm lμ kh«ng khÝ c¨ng th¼ng, ngét ng¹t cña mét lμng quª trong nh÷ng ngμy sðu thuÕ. TiÕng trèng mâ, tï vμ inh ái, tiÕng thÐt l¸c, ®¸nh ®Ëp, tiÕng kªu khãc vang lªn nhð trong mét cuéc s¨n ngðêi. Gia ®×nh chÞ DËu thuéc lo¹i \"nhÊt nh× trong h¹ng cïng ®inh\" nªn mÊy h«m nay chÞ ph¶i ch¹y v¹y ngðîc xu«i ®Ó cã tiÒn nép suÊt sðu cho anh DËu. Anh DËu ®ang èm còng bÞ bän tay sai x«ng ®Õn ®¸nh trãi, l«i ra ®×nh cïm kÑp. ChÞ ®μnh ph¶i røt ruét ®em c¸i TÝ, ®øa con g¸i ®Çu lßng 7 tuæi, b¸n cho l·o NghÞ QuÕ bªn th«n §oμi. Ngê ®©u chÞ l¹i cßn buéc ph¶i nép c¶ suÊt sðu cña ngðêi em chång ®· chÕt tõ n¨m ngo¸i ! ThËt lμ cïng ®ðêng. Gi÷a ®×nh lμng, tiÕng kªu uÊt øc cña chÞ vang lªn th¶m thiÕt. §ªm h«m Êy, ngðêi ta câng anh DËu rò rðîi nhð mét x¸c chÕt ë ngoμi ®×nh vÒ tr¶ cho chÞ. Gäi m·i anh kh«ng tØnh, chÞ v« cïng ho¶ng sî, ®au ®ín. May sao, nhê bμ con xung quanh xóm ®Õn cøu gióp, anh DËu ®· tõ tõ më m¾t. Mét bμ l·o hμng xãm ¸i ng¹i c¶nh c¶ nhμ chÞ nhÞn ®ãi suèt tõ h«m qua, mang ®Õn cho chÞ b¸t g¹o ®Ó nÊu ch¸o...) 28

Ch¸o chÝn, chÞ DËu b¾c mang ra gi÷a nhμ, ng¶ m©m b¸t móc ra la liÖt. Råi chÞ lÊy qu¹t qu¹t cho chãng nguéi. TiÕng trèng vμ tiÕng tï vμ(1) ®· thñng th¼ng ®ua nhau tõ phÝa ®Çu lμng ®Õn ®×nh. TiÕng chã sña vang c¸c xãm. Bμ l·o l¸ng giÒng l¹i lËt ®Ët ch¹y sang : - B¸c trai ®· kh¸ råi chø ? - C¶m ¬n cô, nhμ ch¸u ®· tØnh t¸o nhð thðêng. Nhðng xem ý h·y cßn lÒ bÒ lÖt bÖt(2) chõng nhð vÉn mái mÖt l¾m. - Nμy, b¶o b¸c Êy cã trèn ®i ®©u th× trèn. Chø cø n»m ®Êy, chèc n÷a hä vμo thóc sðu(3), kh«ng cã, hä l¹i ®¸nh trãi th× khæ. Ngðêi èm rÒ rÒ nhð thÕ, nÕu l¹i ph¶i mét trËn ®ßn, nu«i mÊy th¸ng cho hoμn hån. - V©ng, ch¸u còng ®· nghÜ nhð cô. Nhðng ®Ó ch¸o nguéi, ch¸u cho nhμ ch¸u ¨n lÊy vμi hóp c¸i ®·. NhÞn su«ng tõ s¸ng h«m qua tíi giê cßn g×. - ThÕ th× ph¶i giôc anh Êy ¨n mau ®i, kÎo n÷a ngðêi ta s¾p söa kÐo vμo råi ®Êy ! Råi bμ l·o lËt ®Ët trë vÒ víi vÎ mÆt b¨n kho¨n. Ch¸o ®· h¬i nguéi. Th»ng DÇn vôc ®Çu võa thæi võa hóp soμn so¹t. ChÞ DËu rãn rÐn bðng mét b¸t lín ®Õn chç chång n»m : - ThÇy em h·y cè ngåi dËy hóp Ýt ch¸o cho ®ì xãt ruét. Råi chÞ ®ãn lÊy c¸i TØu vμ ngåi xuèng ®ã nhð cã ý chê xem chång chÞ ¨n cã ngon miÖng hay kh«ng. Anh DËu uèn vai ng¸p dμi mét tiÕng. UÓ o¶i, chèng tay xuèng ph¶n, anh võa rªn võa ngáng ®Çu lªn. Run rÈy cÊt b¸t ch¸o, anh míi kÒ vμo ®Õn miÖng, cai lÖ(4) vμ ngðêi nhμ lÝ trðëng ®· sÇm sËp tiÕn vμo víi nh÷ng roi song, tay thðíc(5) vμ d©y thõng. Gâ ®Çu roi xuèng ®Êt, cai lÖ thÐt b»ng giäng khμn khμn cña ngðêi hót nhiÒu x¸i(6) cò : - Th»ng kia ! ¤ng tðëng mμy chÕt ®ªm qua, cßn sèng ®Êy μ ? Nép tiÒn sðu ! Mau ! Ho¶ng qu¸, anh DËu véi ®Ó b¸t ch¸o xuèng ph¶n vμ l¨n ®ïng ra ®ã, kh«ng nãi ®ðîc c©u g×. Ngðêi nhμ lÝ trðëng cðêi mét c¸ch mØa mai : - Anh ta l¹i s¾p ph¶i giã(7) nh𠮪m qua ®Êy ! 29

Råi h¾n chØ lu«n vμo mÆt chÞ DËu : - ChÞ khÊt tiÒn sðu ®Õn chiÒu mai ph¶i kh«ng ? §Êy ! ChÞ h·y nãi víi «ng cai, ®Ó «ng Êy ra ®×nh kªu víi quan cho ! Chø «ng lÝ t«i th× kh«ng cã quyÒn d¸m cho chÞ khÊt mét giê nμo n÷a ! ChÞ DËu run run : - Nhμ ch¸u ®· tóng l¹i ph¶i ®ãng c¶ suÊt sðu cña chó nã n÷a, nªn míi l«i th«i nhð thÕ. Chø ch¸u cã d¸m bá bÔ(8) tiÒn sðu cña nhμ nðíc ®©u ? Hai «ng lμm phóc nãi víi «ng lÝ cho ch¸u khÊt... Cai lÖ kh«ng ®Ó cho chÞ ®ðîc nãi hÕt c©u, trîn ngðîc hai m¾t, h¾n qu¸t : - Mμy ®Þnh nãi cho cha mμy nghe ®Êy μ ? Sðu cña nhμ nðíc mμ d¸m më måm xin khÊt ! ChÞ DËu vÉn thiÕt tha : - Khèn n¹n ! Nhμ ch¸u ®· kh«ng cã, dÉu «ng chöi m¾ng còng ®Õn thÕ th«i. Xin «ng tr«ng l¹i ! Cai lÖ vÉn giäng hÇm hÌ : - NÕu kh«ng cã tiÒn nép sðu cho «ng b©y giê, th× «ng sÏ dì c¶ nhμ mμy ®i, chöi m¾ng th«i μ ! Råi h¾n quay ra b¶o anh ngðêi nhμ lÝ trðëng : - Kh«ng h¬i ®©u mμ nãi víi nã, trãi cæ th»ng chång nã l¹i, ®iÖu ra ®×nh kia ! Ngðêi nhμ lÝ trðëng h×nh nhð kh«ng d¸m hμnh h¹ mét ngðêi èm nÆng, sî hoÆc x¶y ra sù g×, h¾n cø lãng ngãng ng¬ ng¸c, muèn nãi mμ kh«ng d¸m nãi. §ïng ®ïng, cai lÖ giËt ph¾t c¸i thõng trong tay anh nμy vμ ch¹y sÇm sËp ®Õn chç anh DËu. ChÞ DËu x¸m mÆt, véi vμng ®Æt con xuèng ®Êt, ch¹y ®Õn ®ì lÊy tay h¾n : - Ch¸u van «ng, nhμ ch¸u võa míi tØnh ®ðîc mét lóc, «ng tha cho ! - Tha nμy ! Tha nμy ! Võa nãi h¾n võa bÞch lu«n vμo ngùc chÞ DËu mÊy bÞch råi l¹i sÊn ®Õn ®Ó trãi anh DËu. H×nh nhð tøc qu¸ kh«ng thÓ chÞu ®ðîc, chÞ DËu liÒu m¹ng cù l¹i : - Chång t«i ®au èm, «ng kh«ng ®ðîc phÐp hμnh h¹ ! 30

Cai lÖ t¸t vμo mÆt chÞ mét c¸i ®¸nh bèp, råi h¾n cø nh¶y vμo c¹nh anh DËu. ChÞ DËu nghiÕn hai hμm r¨ng : - Mμy trãi ngay chång bμ ®i, bμ cho mμy xem ! Råi chÞ tóm lÊy cæ h¾n, Ên dói ra cöa. Søc lÎo khoÎo cña anh chμng nghiÖn ch¹y kh«ng kÞp víi søc x« ®Èy cña ngðêi ®μn bμ lùc ®iÒn(9), h¾n ng· cháng quÌo(10) trªn mÆt ®Êt, miÖng vÉn nham nh¶m thÐt trãi vî chång kÎ thiÕu sðu. Ngðêi nhμ lÝ trðëng sÊn sæ bðíc ®Õn gi¬ gËy chùc ®¸nh chÞ DËu. Nhanh nhð c¾t, chÞ DËu n¾m ngay ®ðîc gËy cña h¾n. Hai ngðêi gi»ng co nhau, du ®Èy nhau, råi ai nÊy ®Òu bu«ng gËy ra, ¸p vμo vËt nhau. Hai ®øa trÎ con kªu khãc om sßm. KÕt côc, anh chμng \"hÇu cËn(11) «ng lÝ\" yÕu h¬n chÞ chμng con män, h¾n bÞ chÞ nμy tóm tãc l¼ng cho mét c¸i, ng· nhμo ra thÒm. Anh DËu sî qu¸ muèn dËy can vî, nhðng mÖt l¾m, ngåi lªn l¹i n»m xuèng võa run võa kªu : - U nã kh«ng ®ðîc thÕ ! Ngðêi ta ®¸nh m×nh kh«ng sao, m×nh ®¸nh ngðêi ta th× m×nh ph¶i tï, ph¶i téi. ChÞ DËu vÉn chða ngu«i c¬n giËn : - Thμ ngåi tï. §Ó cho chóng nã lμm t×nh lμm téi(12) m·i thÕ, t«i kh«ng chÞu ®ðîc... (Ng« TÊt Tè(M), T¾t ®Ìn, trong Ng« TÊt Tè - T¸c phÈm, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1977) Chó thÝch (M) Ng« TÊt Tè (1893 - 1954) quª ë lμng Léc Hμ, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh (nay thuéc §«ng Anh, Hμ Néi), xuÊt th©n lμ mét nhμ nho gèc n«ng d©n. ¤ng lμ mét häc gi¶ cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¶o cøu vÒ triÕt häc, v¨n häc cæ cã gi¸ trÞ ; mét nhμ b¸o næi tiÕng víi rÊt nhiÒu bμi b¸o mang khuynh hðíng d©n chñ tiÕn bé vμ giμu tÝnh chiÕn ®Êu ; mét nhμ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c chuyªn viÕt vÒ n«ng th«n trðíc C¸ch m¹ng. Sau C¸ch m¹ng, nhμ v¨n tËn tuþ trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn v¨n nghÖ phôc vô kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Ng« TÊt Tè ®ðîc Nhμ nðíc tÆng Gi¶i thðëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 1996). T¸c phÈm chÝnh : 31

c¸c tiÓu thuyÕt T¾t ®Ìn (1939), LÒu châng (1940) ; c¸c phãng sù TËp ¸n c¸i ®×nh (1939), ViÖc lμng (1940),... T¾t ®Ìn lμ t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña Ng« TÊt Tè. §o¹n Tøc nðíc vì bê trÝch trong chð¬ng XVIII cña t¸c phÈm, nhan ®Ò do ngðêi biªn so¹n SGK trðíc ®©y ®Æt. (1) Tï vμ : dông cô lμm b»ng sõng tr©u hoÆc vá èc to, khi thæi ph¸t ra ©m thanh vang xa, dïng ®Ó b¸o hiÖu. (2) LÒ bÒ lÖt bÖt (tõ gèc : lÖt bÖt) : (tr¹ng th¸i) ®uèi søc, mÖt mái, vËn ®éng khã kh¨n. (3) Sðu : kho¶n tiÒn mμ ngðêi ®μn «ng lμ d©n thðêng tõ 18 ®Õn 60 tuæi (gäi lμ d©n ®inh) h»ng n¨m ph¶i nép cho nhμ nðíc thùc d©n phong kiÕn ; sðu cßn cã nghÜa lμ c«ng viÖc lao ®éng nÆng nhäc mμ d©n ®inh ph¶i lμm cho nhμ nðíc thêi ®ã. (4) Cai lÖ : viªn cai chØ huy mét tèp lÝnh lÖ (cai : viªn chØ huy cÊp thÊp nhÊt trong qu©n ®éi chÕ ®é thùc d©n phong kiÕn ; lÖ : lÝnh phôc vô hÇu h¹ n¬i quan nha). (5) Tay thðíc : thanh gç cøng, vu«ng c¹nh, gièng nhð c¸i thðíc to, cã khi ®ðîc dïng lμm c«ng cô trÊn ¸p. (6) X¸i : phÇn b· thuèc phiÖn (hoÆc thuèc lμo) cßn l¹i sau khi hót, cã thÓ hót l¹i nÕu kh«ng cã thuèc míi. (7) Ph¶i giã (cßn gäi lμ tróng giã) : gÆp c¬n giã ®éc mμ bÞ bÖnh. (8) Bá bÔ : bá kh«ng quan t©m ®Õn viÖc cÇn lμm. (9) Lùc ®iÒn : ngðêi lμm ruéng khoÎ m¹nh (lùc : søc, søc m¹nh ; ®iÒn : ruéng). (10) Cháng quÌo : ng· ngöa, ch©n tay co qu¾p. (11) HÇu cËn : kÎ hÇu h¹ gÇn gòi, th©n cËn. (12) Lμm t×nh lμm téi : lμm ®ñ mäi ®iÒu khiÕn ngðêi kh¸c ph¶i khæ së. §äc - hiÓu v¨n b¶n 1. Khi bän tay sai x«ng vμo nhμ chÞ DËu, t×nh thÕ cña chÞ nhð thÕ nμo ? 2. Ph©n tÝch nh©n vËt cai lÖ. Em cã nhËn xÐt g× vÒ tÝnh c¸ch cña nh©n vËt nμy vμ sù miªu t¶ cña t¸c gi¶ ? 32

(Gîi ý : \"Cai lÖ\" lμ chøc danh g× ? Tªn cai lÖ cã mÆt ë lμng §«ng X¸ víi vai trß g× ? H¾n vμ tªn ngðêi nhμ lÝ trðëng x«ng vμo nhμ anh DËu víi ý ®Þnh g× ? V× sao h¾n chØ lμ mét tªn tay sai m¹t h¹ng l¹i cã quyÒn ®¸nh trãi ngðêi v« téi v¹ nhð vËy ? Qua ®ã, em hiÓu nhð thÕ nμo vÒ chÕ ®é x· héi ®ð¬ng thêi ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ nghÖ thuËt kh¾c ho¹ nh©n vËt cña t¸c gi¶ ? Ngo¹i h×nh, hμnh ®éng, ng«n ng÷ cña nh©n vËt ®ðîc thÓ hiÖn nhð thÕ nμo ?) 3. Ph©n tÝch diÔn biÕn t©m lÝ cña chÞ DËu trong ®o¹n trÝch. Theo em, sù thay ®æi th¸i ®é cña chÞ DËu cã ®ðîc miªu t¶ ch©n thùc, hîp lÝ kh«ng ? Qua ®o¹n trÝch nμy, em cã nhËn xÐt g× vÒ tÝnh c¸ch cña chÞ ? 4. Em hiÓu nhð thÕ nμo vÒ nhan ®Ò Tøc nðíc vì bê ®Æt cho ®o¹n trÝch ? Theo em, ®Æt tªn nhð vËy cã tho¶ ®¸ng kh«ng ? V× sao ? 5. H·y chøng minh nhËn xÐt cña nhμ nghiªn cøu phª b×nh v¨n häc Vò Ngäc Phan : \"C¸i ®o¹n chÞ DËu ®¸nh nhau víi tªn cai lÖ lμ mét ®o¹n tuyÖt khÐo\". (Gîi ý : t×m hiÓu viÖc t¹o dùng t×nh huèng, viÖc miªu t¶ ngo¹i h×nh, hμnh ®éng, ng«n ng÷, t©m lÝ nh©n vËt, nghÖ thuËt kÓ chuyÖn, ng«n ng÷ t¸c gi¶ vμ ng«n ng÷ ®èi tho¹i... ; chó ý nªu râ nh÷ng g× khiÕn cho ®o¹n v¨n ®ðîc coi lμ \"tuyÖt khÐo\".) 6*. Nhμ v¨n NguyÔn Tu©n cho r»ng, víi t¸c phÈm T¾t ®Ìn, Ng« TÊt Tè ®· \"xui ngðêi n«ng d©n næi lo¹n\". Em hiÓu thÕ nμo vÒ nhËn xÐt ®ã ? Qua ®o¹n trÝch Tøc nðíc vì bê, h·y lμm s¸ng râ ý kiÕn cña NguyÔn Tu©n. Ghi nhí B»ng ngßi bót hiÖn thùc sinh ®éng, ®o¹n v¨n Tøc nðíc vì bê (trÝch tiÓu thuyÕt T¾t ®Ìn cña Ng« TÊt Tè) ®· v¹ch trÇn bé mÆt tμn ¸c, bÊt nh©n cña x· héi thùc d©n phong kiÕn ®ð¬ng thêi ; x· héi Êy ®· ®Èy ngðêi n«ng d©n vμo t×nh c¶nh v« cïng cùc khæ, khiÕn hä ph¶i liÒu m¹ng chèng l¹i. §o¹n trÝch cßn cho thÊy vÎ ®Ñp t©m hån cña ngðêi phô n÷ n«ng d©n, võa giμu t×nh yªu thð¬ng võa cã søc sèng tiÒm tμng m¹nh mÏ. LuyÖn tËp Mét nhãm bèn em víi sù gióp ®ì cña thÇy, c« gi¸o, h·y ®äc diÔn c¶m v¨n b¶n cã ph©n vai (bèn vai : chÞ DËu, anh DËu, cai lÖ, ngðêi nhμ lÝ trðëng). 33

X©y dùng ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n I - thÕ nμo lμ ®o¹n v¨n ? §äc v¨n b¶n sau vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái. Ng« TÊt Tè vμ t¸c phÈm \"T¾t ®Ìn\" Ng« TÊt Tè (1893 - 1954) quª ë lμng Léc Hμ, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh (nay thuéc §«ng Anh, ngo¹i thμnh Hμ Néi) ; xuÊt th©n lμ mét nhμ nho gèc n«ng d©n. ¤ng lμ mét häc gi¶ cã nhiÒu c«ng tr×nh kh¶o cøu vÒ triÕt häc, v¨n häc cæ cã gi¸ trÞ ; mét nhμ b¸o næi tiÕng víi rÊt nhiÒu bμi b¸o mang khuynh hðíng d©n chñ tiÕn bé vμ giμu tÝnh chiÕn ®Êu ; mét nhμ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c chuyªn viÕt vÒ n«ng th«n trðíc C¸ch m¹ng. Sau C¸ch m¹ng, nhμ v¨n tËn tuþ trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn v¨n nghÖ phôc vô kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Ng« TÊt Tè ®ðîc Nhμ nðíc tÆng Gi¶i thðëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 1996). T¸c phÈm chÝnh cña «ng : c¸c tiÓu thuyÕt T¾t ®Ìn (1939), LÒu châng (1940) ; c¸c phãng sù TËp ¸n c¸i ®×nh (1939), ViÖc lμng (1940),... T¾t ®Ìn lμ t¸c phÈm tiªu biÓu nhÊt cña Ng« TÊt Tè. Qua vô thuÕ ë mét lμng quª, nhμ v¨n ®· dùng lªn mét bøc tranh x· héi cã gi¸ trÞ hiÖn thùc s©u s¾c vÒ n«ng th«n ViÖt Nam ®ð¬ng thêi. T¾t ®Ìn ®· lμm næi bËt mèi xung ®ét giai cÊp hÕt søc gay g¾t gi÷a bän thèng trÞ vμ ngðêi n«ng d©n lao ®éng trong x· héi Êy. Trong t¸c phÈm, nhμ v¨n ®· ph¬i trÇn bé mÆt tμn ¸c, xÊu xa cña bän phong kiÕn thèng trÞ ë n«ng th«n, tõ bän ®Þa chñ keo kiÖt ®éc ¸c, bän hμo lÝ tham lam hèng h¸ch, bän quan l¹i d©m « bØ æi ®Õn bän tay sai hung h·n, ®Óu c¸ng. Chóng mçi tªn mçi vÎ nhðng tÊt c¶ ®Òu kh«ng cã tÝnh ngðêi. §Æc biÖt, qua nh©n vËt chÞ DËu, t¸c gi¶ ®· thμnh c«ng xuÊt s¾c trong viÖc x©y dùng h×nh tðîng mét ngðêi phô n÷ n«ng d©n sèng trong hoμn c¶nh tèi t¨m cùc khæ nhðng cã nh÷ng phÈm chÊt cao ®Ñp. Tμi n¨ng tiÓu thuyÕt cña Ng« TÊt Tè ®ðîc thÓ hiÖn rÊt râ trong viÖc kh¾c ho¹ næi bËt c¸c nh©n vËt tiªu biÓu cho c¸c h¹ng ngðêi kh¸c nhau ë n«ng th«n, tÊt c¶ ®Òu ch©n thùc, sinh ®éng. (Theo NguyÔn Hoμnh Khung) C©u hái : 1. V¨n b¶n trªn gåm mÊy ý ? Mçi ý ®ðîc viÕt thμnh mÊy ®o¹n v¨n ? 34

2. Em thðêng dùa vμo dÊu hiÖu h×nh thøc nμo ®Ó nhËn biÕt ®o¹n v¨n ? 3. H·y kh¸i qu¸t c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña ®o¹n v¨n vμ cho biÕt thÕ nμo lμ ®o¹n v¨n. II - tõ ng÷ vμ c©u trong ®o¹n v¨n 1. Tõ ng÷ chñ ®Ò vμ c©u chñ ®Ò cña ®o¹n v¨n a) §äc ®o¹n thø nhÊt cña v¨n b¶n trªn vμ t×m c¸c tõ ng÷ cã t¸c dông duy tr× ®èi tðîng trong ®o¹n v¨n (tõ ng÷ chñ ®Ò). b) §äc ®o¹n thø hai cña v¨n b¶n vμ t×m c©u then chèt cña ®o¹n v¨n (c©u chñ ®Ò). V× sao em biÕt ®ã lμ c©u chñ ®Ò cña ®o¹n ? c) Tõ c¸c nhËn thøc trªn, em hiÓu tõ ng÷ chñ ®Ò vμ c©u chñ ®Ò lμ g× ? Chóng ®ãng vai trß g× trong v¨n b¶n ? 2. C¸ch tr×nh bμy néi dung ®o¹n v¨n a) Néi dung ®o¹n v¨n cã thÓ ®ðîc tr×nh bμy b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. H·y ph©n tÝch vμ so s¸nh c¸ch tr×nh bμy ý cña hai ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n nªu trªn. (Gîi ý : §o¹n thø nhÊt cã c©u chñ ®Ò kh«ng ? YÕu tè nμo duy tr× ®èi tðîng trong ®o¹n v¨n ? Quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c c©u trong ®o¹n v¨n nhð thÕ nμo ? Néi dung cña ®o¹n v¨n ®ðîc triÓn khai theo tr×nh tù nμo ? C©u chñ ®Ò cña ®o¹n thø hai ®Æt ë vÞ trÝ nμo ? ý cña ®o¹n v¨n nμy ®ðîc triÓn khai theo tr×nh tù nμo ?) b) ®äc ®o¹n v¨n sau vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái. C¸c tÕ bμo cña l¸ c©y cã chøa nhiÒu lôc l¹p. Trong c¸c lôc l¹p nμy cã chøa mét chÊt gäi lμ diÖp lôc, tøc lμ chÊt xanh cña l¸. Së dÜ chÊt diÖp lôc cã mμu xanh lôc v× nã hót c¸c tia s¸ng cã mμu kh¸c, nhÊt lμ mμu ®á vμ mμu lam, nhðng kh«ng thu nhËn mμu xanh lôc mμ l¹i ph¶n chiÕu mμu nμy vμ do ®ã m¾t ta míi nh×n thÊy mμu xanh lôc. Nhð vËy, l¸ c©y cã mμu xanh lμ do chÊt diÖp lôc chøa trong thμnh phÇn tÕ bμo. - §o¹n v¨n cã c©u chñ ®Ò kh«ng ? NÕu cã th× nã ë vÞ trÝ nμo ? - Néi dung cña ®o¹n v¨n ®ðîc tr×nh bμy theo tr×nh tù nμo ? 35

Ghi nhí · §o¹n v¨n lμ ®¬n vÞ trùc tiÕp t¹o nªn v¨n b¶n, b¾t ®Çu tõ ch÷ viÕt hoa lïi ®Çu dßng, kÕt thóc b»ng dÊu chÊm xuèng dßng vμ thðêng biÓu ®¹t mét ý tð¬ng ®èi hoμn chØnh. ®o¹n v¨n thðêng do nhiÒu c©u t¹o thμnh. · §o¹n v¨n thðêng cã tõ ng÷ chñ ®Ò vμ c©u chñ ®Ò. Tõ ng÷ chñ ®Ò lμ c¸c tõ ng÷ ®ðîc dïng lμm ®Ò môc hoÆc c¸c tõ ng÷ ®ðîc lÆp l¹i nhiÒu lÇn (thðêng lμ chØ tõ, ®¹i tõ, c¸c tõ ®ång nghÜa) nh»m duy tr× ®èi tðîng ®ðîc biÓu ®¹t. C©u chñ ®Ò mang néi dung kh¸i qu¸t, lêi lÏ ng¾n gän, thðêng ®ñ hai thμnh phÇn chÝnh vμ ®øng ë ®Çu hoÆc cuèi ®o¹n v¨n. · C¸c c©u trong ®o¹n v¨n cã nhiÖm vô triÓn khai vμ lμm s¸ng tá chñ ®Ò cña ®o¹n b»ng c¸c phÐp diÔn dÞch, quy n¹p, song hμnh,... III - LuyÖn tËp 1. V¨n b¶n sau ®©y cã thÓ chia thμnh mÊy ý ? Mçi ý ®ðîc diÔn ®¹t b»ng mÊy ®o¹n v¨n ? Ai nhÇm Xða cã mét «ng thÇy ®å d¹y häc ë mét gia ®×nh nä. Ch¼ng may bμ chñ nhμ èm chÕt, «ng chång bÌn nhê thÇy lμm cho bμi v¨n tÕ. Vèn lðêi, thÇy liÒn lÊy bμi v¨n tÕ «ng th©n sinh ra chÐp l¹i ®ða cho chñ nhμ. Lóc vμo lÔ, bμi v¨n tÕ ®ðîc ®äc lªn, kh¸ch khøa ai còng bôm miÖng cðêi. Bùc m×nh, «ng chñ nhμ gäi thÇy ®å ®Õn tr¸ch : \"Sao thÇy l¹i cã thÓ nhÇm ®Õn thÕ ?\". ThÇy ®å trîn m¾t lªn c·i : \"V¨n tÕ cña t«i ch¼ng bao giê nhÇm, ho¹ ch¨ng ngðêi nhμ «ng chÕt nhÇm th× cã\". (TruyÖn d©n gian ViÖt Nam) 2. H·y ph©n tÝch c¸ch tr×nh bμy néi dung trong c¸c ®o¹n v¨n sau : a) TrÇn §¨ng Khoa rÊt biÕt yªu thð¬ng. Em thð¬ng b¸c ®Èy xe bß \"må h«i ðít lðng, c¨ng sîi d©y thõng\" chë v«i c¸t vÒ x©y trðêng häc, vμ mêi b¸c vÒ nhμ m×nh... Em thð¬ng thÇy gi¸o mét h«m trêi mða ®ðêng tr¬n bÞ ng·, cho nªn d©n lμng bÌn ®¾p l¹i ®ðêng. (Theo Xu©n DiÖu) 36

b) Mða ®· ngít. Trêi r¹ng dÇn. MÊy con chim chμo mμo tõ hèc c©y nμo ®ã bay ra hãt r©m ran. Mða t¹nh, phÝa ®«ng mét m¶ng trêi trong v¾t. MÆt trêi lã ra, chãi läi trªn nh÷ng vßm l¸ bðëi lÊp l¸nh. (T« Hoμi, O chuét) c) Nguyªn Hång (1918 - 1982) tªn khai sinh lμ NguyÔn Nguyªn Hång, quª ë thμnh phè Nam §Þnh. Trðíc C¸ch m¹ng, «ng sèng chñ yÕu ë thμnh phè c¶ng H¶i Phßng, trong mét xãm lao ®éng nghÌo. Ngay tõ t¸c phÈm ®Çu tay, Nguyªn Hång ®· hðíng ngßi bót vÒ nh÷ng ngðêi cïng khæ gÇn gòi mμ «ng yªu thð¬ng th¾m thiÕt. Sau C¸ch m¹ng, Nguyªn Hång tiÕp tôc bÒn bØ s¸ng t¸c, «ng viÕt c¶ tiÓu thuyÕt, kÝ, th¬, næi bËt h¬n c¶ lμ c¸c bé tiÓu thuyÕt sö thi nhiÒu tËp. Nguyªn Hång ®ðîc Nhμ nðíc tÆng Gi¶i thðëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 1996). (Ng÷ v¨n 8, tËp mét) 3. Víi c©u chñ ®Ò \"LÞch sö ta ®· cã nhiÒu cuéc kh¸ng chiÕn vÜ ®¹i chøng tá tinh thÇn yªu nðíc cña d©n ta\", h·y viÕt mét ®o¹n v¨n theo c¸ch diÔn dÞch, sau ®ã biÕn ®æi ®o¹n v¨n diÔn dÞch thμnh ®o¹n v¨n quy n¹p. 4. §Ó gi¶i thÝch c©u tôc ng÷ ThÊt b¹i lμ mÑ thμnh c«ng, mét b¹n ®· ®ða ra c¸c ý sau : a) Gi¶i thÝch ý nghÜa c©u tôc ng÷. b) Gi¶i thÝch t¹i sao ngðêi xða l¹i nãi ThÊt b¹i lμ mÑ thμnh c«ng. c) Nªu bμi häc vËn dông c©u tôc ng÷ Êy trong cuéc sèng. H·y chän mét trong ba ý trªn ®Ó viÕt thμnh mét ®o¹n v¨n, sau ®ã ph©n tÝch c¸ch tr×nh bμy néi dung trong ®o¹n v¨n ®ã. ViÕt bμi tËp lμm v¨n sè 1 - v¨n tù sù (lμm t¹i líp) I - ®Ò bμi tham kh¶o §Ò 1. KÓ l¹i nh÷ng kØ niÖm ngμy ®Çu tiªn ®i häc. §Ò 2. Ngðêi Êy (b¹n, thÇy, ngðêi th©n,...) sèng m·i trong lßng t«i. §Ò 3. T«i thÊy m×nh ®· kh«n lín. II - Yªu cÇu 1. ¤n l¹i c¸ch viÕt bμi v¨n tù sù ; chó ý t¶ ngðêi, kÓ viÖc, kÓ nh÷ng c¶m xóc trong t©m hån m×nh. 2. LuyÖn tËp viÕt ®o¹n v¨n, bμi v¨n. 37

Bμi 4 KÕt qu¶ cÇn ®¹t · ThÊy ®ðîc t×nh c¶nh khèn cïng vμ nh©n c¸ch cao quý cña nh©n vËt l·o H¹c ; ®ång thêi hiÓu ®ðîc niÒm thð¬ng c¶m, sù tr©n träng ®èi víi ngðêi n«ng d©n vμ tμi n¨ng nghÖ thuËt cña nhμ v¨n Nam Cao. · HiÓu ®ðîc thÕ nμo lμ tõ tðîng h×nh, tõ tðîng thanh. · BiÕt c¸ch liªn kÕt c¸c ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n. v¨n b¶n L·o H¹c L·o H¹c thæi c¸i måi r¬m, ch©m ®ãm. T«i ®· th«ng ®iÕu vμ bá thuèc(1) råi. T«i mêi l·o hót trðíc. Nhðng l·o kh«ng nghe... - ¤ng gi¸o hót trðíc ®i. L·o ®ða ®ãm cho t«i... - T«i xin cô. Vμ t«i cÇm lÊy ®ãm, vo viªn mét ®iÕu. T«i rÝt mét h¬i xong, th«ng ®iÕu råi míi ®Æt vμo lßng l·o. L·o bá thuèc, nhðng chða hót véi. L·o cÇm lÊy ®ãm, g¹t tμn, vμ b¶o : - Cã lÏ t«i b¸n con chã ®Êy, «ng gi¸o ¹ ! L·o ®Æt xe ®iÕu(2), hót. T«i võa thë khãi võa gμ gμ(3) ®«i m¾t cña ngðêi say, nh×n l·o, nh×n ®Ó lμm ra vÎ chó ý ®Õn c©u nãi cña l·o ®ã th«i. ThËt ra th× trong lßng t«i rÊt döng dðng. T«i nghe c©u Êy ®· nhμm råi. T«i l¹i biÕt r»ng : l·o nãi lμ nãi ®Ó ®ã ®Êy th«i, ch¼ng bao giê l·o b¸n ®©u. V¶ l¹i, cã b¸n thËt n÷a th× ®· sao ? Lμm qu¸i g× mét con chã mμ l·o cã vÎ b¨n kho¨n qu¸ thÕ !... L·o hót xong, ®Æt xe ®iÕu xuèng, quay ra ngoμi, thë khãi. Sau mét ®iÕu thuèc lμo, ãc ngðêi ta tª d¹i ®i trong mét nçi ®ª mª nhÑ nhâm. L·o H¹c ngåi lÆng lÏ, hðëng chót kho¸i l¹c con con Êy. T«i còng ngåi lÆng lÏ. T«i nghÜ ®Õn mÊy quyÓn s¸ch quý cña t«i. T«i quý chóng cã lÏ cßn h¬n nh÷ng ngãn tay t«i. Håi bÞ èm nÆng ë Sμi Gßn t«i b¸n gÇn hÕt c¶ ¸o quÇn, nhðng vÉn kh«ng chÞu b¸n cho ai mét quyÓn. èm dËy, t«i vÒ quª, hμnh lÝ(4) chØ vÎn vÑn cã mét c¸i va-li ®ùng toμn nh÷ng s¸ch. ¤i nh÷ng quyÓn s¸ch rÊt n©ng niu ! T«i ®· nguyÖn gi÷ chóng suèt ®êi, ®Ó lðu l¹i c¸i kØ niÖm mét thêi ch¨m chØ, h¨ng h¸i vμ tin tðëng ®Çy nh÷ng say mª ®Ñp vμ cao 38

väng(5) ; mçi lÇn më mét quyÓn ra, chða kÞp ®äc dßng nμo, t«i ®· thÊy bõng lªn trong lßng t«i nhð mét r¹ng ®«ng, c¸i h×nh ¶nh tuæi hai mð¬i trong trÎo, biÕt yªu vμ biÕt ghÐt... Nhðng ®êi ngðêi ta kh«ng chØ khæ mét lÇn. Mçi lÇn cïng ®ðêng ®Êt sinh nhai(6) vμ b¸n hÕt mäi thøc råi, t«i l¹i ph¶i b¸n ®i mét Ýt s¸ch cña t«i. Sau cïng chØ cßn cã n¨m quyÓn, t«i nhÊt ®Þnh dï cã ph¶i chÕt còng kh«ng chÞu b¸n. Êy thÕ mμ t«i còng b¸n ! Míi c¸ch ®©y cã h¬n mét th¸ng th«i, ®øa con nhá cña t«i bÞ chøng lÞ gÇn kiÖt søc... Kh«ng ! L·o H¹c ¬i ! Ta cã quyÒn gi÷ cho ta mét tÝ g× ®©u ? L·o quý con chã vμng cña l·o ®· thÊm vμo ®©u víi t«i quý n¨m quyÓn s¸ch cña t«i... T«i nghÜ thÇm trong bông thÕ. Cßn l·o H¹c, l·o nghÜ g× ? §ét nhiªn(7) l·o b¶o t«i : - Nμy ! Th»ng ch¸u nhμ t«i, ®Õn mét n¨m nay, ch¼ng cã giÊy m¸(8) g× ®Êy, «ng gi¸o ¹ ! μ ! Th× ra l·o ®ang nghÜ ®Õn th»ng con l·o. Nã ®i cao su(9) n¨m s¸u n¨m råi. Håi t«i míi vÒ, nã ®· hÕt mét h¹n c«ng-ta(10). L·o H¹c ®em thð cña nã sang, mðîn t«i xem. Nhðng nã xin ®¨ng(11) thªm mét h¹n n÷a... L·o véi c¾t nghÜa cho t«i hiÓu t¹i sao l·o ®ang nãi chuyÖn con chã l¹i nh¶y vät sang chuyÖn th»ng con nhð vËy : - Con chã lμ cña ch¸u nã mua ®Êy chø !... Nã mua vÒ nu«i, ®Þnh ®Ó ®Õn lóc cðíi vî th× giÕt thÞt... Êy ! Sù ®êi l¹i cø thðêng nhð vËy ®Êy. Ngðêi ta ®Þnh råi ch¼ng bao giê ngðêi ta lμm ®ðîc. Hai ®øa mª nhau l¾m. Bè mÑ ®øa con g¸i biÕt vËy, nªn còng b»ng lßng g¶. Nhðng hä th¸ch(12) nÆng qu¸ : nguyªn tiÒn mÆt ph¶i mét tr¨m ®ång b¹c, l¹i cßn cau, cßn rðîu... c¶ cðíi n÷a th× mÊt ®Õn cøng hai tr¨m b¹c. L·o H¹c kh«ng lo ®ðîc. ý th»ng con l·o th× nã muèn b¸n vðên, cè lo cho b»ng ®ðîc. Nhðng l·o kh«ng cho b¸n. Ai l¹i b¸n vðên ®i mμ lÊy vî ? V¶ l¹i b¸n vðên ®i, th× cðíi vî, vÒ ë ®©u ? Víi l¹i, nãi cho cïng n÷a, nÕu ®»ng nhμ g¸i hä cø kh¨ng kh¨ng ®ßi nhð vËy, th× dÉu cã b¸n vðên ®i còng kh«ng ®ñ cðíi. L·o H¹c biÕt vËy ®Êy, nhðng còng kh«ng d¸m x½ng(13). L·o t×m lêi lÏ gi¶ng gi¶i cho con trai hiÓu. L·o khuyªn nã h·y d»n lßng(14) bá ®¸m nμy ®Ó dïi gi¾ng(15) l¹i Ýt l©u, xem cã ®¸m nμo kh¸ mμ nhÑ tiÒn h¬n sÏ liÖu ; ch¼ng lÊy ®øa nμy th× lÊy ®øa kh¸c ; lμng nμy ®· chÕt hÕt con g¸i ®©u mμ sî ?... L¹y trêi l¹y ®Êt ! Nã còng lμ th»ng kh¸, nã thÊy bè nãi thÕ th× th«i ngay, nã kh«ng ®¶ ®éng ®Õn viÖc cðíi xin g× n÷a. Nhðng nã cã vÎ buån. Vμ l·o biÕt nã vÉn theo ®uæi con kia m·i. L·o thð¬ng con l¾m. Nhðng biÕt lμm sao ®ðîc ?... Th¸ng mðêi n¨m Êy, con kia ®i lÊy chång ; nã lÊy con trai mét «ng phã lÝ(16), nhμ cã cña. Th»ng con l·o sinh phÉn chÝ(17). Ngay mÊy h«m sau, nã ra tØnh ®Õn së mé phu(18), ®ða thÎ(19), kÝ giÊy xin ®i lμm ®ån ®iÒn cao su... L·o r©n rÊn nðíc m¾t, b¶o t«i : - Trðíc khi ®i, nã cßn cho t«i ba ®ång b¹c, «ng gi¸o ¹. Ch¶ biÕt nã göi thÎ xong, vay trðíc ®ðîc mÊy ®ång, mμ ®ða vÒ cho t«i ba ®ång. Nã ®ða cho t«i ba ®ång vμ b¶o : \"Con biÕu thÇy ba ®ång ®Ó thØnh tho¶ng thÇy ¨n quμ ; xða nay con ë nhμ m·i 39

còng ch¼ng nu«i thÇy ®ðîc b÷a nμo, th× con ®i còng ch¼ng ph¶i lo ; thÇy bßn vðên(20) ®Êt víi lμm thuª lμm mðín thªm cho ngðêi ta thÕ nμo còng ®ñ ¨n ; con ®i chuyÕn nμy cè chÝ lμm ¨n, bao giê cã b¹c tr¨m con míi vÒ ; kh«ng cã tiÒn, sèng khæ sèng së ë c¸i lμng nμy, nhôc l¾m !...\". T«i chØ cßn biÕt khãc chø cßn biÕt lμm sao ®ðîc n÷a ? ThÎ cña nã, ngðêi ta gi÷. H×nh cña nã, ngðêi ta ®· chôp råi. Nã l¹i ®· lÊy tiÒn cña ngðêi ta. Nã lμ ngðêi cña ngðêi ta råi, chø ®©u cã cßn lμ con t«i ?... * ** L·o H¹c ¬i ! B©y giê th× t«i hiÓu t¹i sao l·o kh«ng muèn b¸n con chã vμng cña l·o. L·o chØ cßn mét m×nh nã ®Ó lμm khu©y. Vî l·o chÕt råi. Con l·o ®i b»n bÆt. Giμ råi mμ ngμy còng nh𠮪m, chØ thui thñi mét m×nh th× ai mμ ch¶ ph¶i buån ? Nh÷ng lóc buån, cã con chã lμm b¹n th× còng ®ì buån mét chót. L·o gäi nã lμ cËu Vμng nhð mét bμ hiÕm hoi gäi ®øa con cÇu tù(21). ThØnh tho¶ng kh«ng cã viÖc g× lμm, l·o l¹i b¾t rËn cho nã hay ®em nã ra ao t¾m. L·o cho nã ¨n c¬m trong mét c¸i b¸t nhð mét nhμ giμu. L·o ¨n g× l·o còng chia cho nã cïng ¨n. Nh÷ng buæi tèi, khi l·o uèng rðîu, th× nã ngåi ë dðíi ch©n. L·o cø nh¾m vμi miÕng l¹i g¾p cho nã mét miÕng nhð ngðêi ta g¾p thøc ¨n cho con trÎ. Råi l·o chöi yªu nã, l·o nãi víi nã nhð nãi víi mét ®øa ch¸u bÐ vÒ bè nã. L·o b¶o nã thÕ nμy : - CËu cã nhí bè cËu kh«ng, h¶ cËu Vμng ? Bè cËu l©u l¾m kh«ng cã thð vÒ. Bè cËu ®i cã lÏ ®ðîc ®Õn ba n¨m råi ®Êy... H¬n ba n¨m... Cã ®Õn ngãt bèn n¨m... Kh«ng biÕt cuèi n¨m nay bè cËu cã vÒ kh«ng ? Nã mμ vÒ, nã cðíi vî, th× nã giÕt cËu. LiÖu hån cËu ®Êy ! Con chã vÉn hÕch mâm lªn nh×n, ch¼ng lé mét vÎ g× ; l·o lõ m¾t nh×n trõng trõng vμo m¾t nã, to tiÕng do¹ : - Nã giÕt mμy ®Êy ! Mμy cã biÕt kh«ng ? ¤ng cho th× bá bè ! Con chã tðëng chñ m¾ng, vÉy ®u«i mõng ®Ó lÊy lßng chñ. L·o H¹c n¹t to h¬n n÷a : - Mõng μ ? VÉy ®u«i μ ? VÉy ®u«i th× còng giÕt ! Cho cËu chÕt ! ThÊy l·o sõng sé qu¸, con chã võa vÉy ®u«i võa chùc l¶ng. Nhðng l·o véi n¾m lÊy nã, «m ®Çu nã, ®Ëp nhÌ nhÑ vμo lðng nã vμ dÊu dÝ : - µ kh«ng ! µ kh«ng ! Kh«ng giÕt cËu Vμng ®©u nhØ !... CËu Vμng cña «ng ngoan l¾m ! ¤ng kh«ng cho giÕt... ¤ng ®Ó cËu Vμng «ng nu«i... L·o bu«ng nã ra ®Ó nhÊc chÐn, ghÐ lªn m«i uèng. L·o ngÈn mÆt ra mét chót, råi bçng nhiªn thë dμi. Råi l·o lÈm bÈm tÝnh. §Êy lμ l·o tÝnh tiÒn bßn vðên cña con... Sau khi th»ng con ®i, l·o tù b¶o r»ng : \"C¸i vðên lμ cña con ta. Håi cßn må ma(22) mÑ nã, mÑ nã cè th¾t lðng buéc bông(23), dÌ sÎn m·i, míi ®Ó ra ®ðîc n¨m mð¬i ®ång b¹c tËu(24). Håi Êy, mäi thøc cßn rÎ c¶... Cña mÑ nã tËu th× nã hðëng. Líp(25) trðíc nã ®ßi b¸n, ta kh«ng cho b¸n lμ ta cã ý gi÷ cho nã, chø cã ph¶i gi÷ ®Ó 40

ta ¨n ®©u ! Nã kh«ng cã tiÒn cðíi vî, phÉn chÝ bðíc ra ®i, th× ®Õn lóc cã tiÒn ®Ó lÊy vî, míi chÞu vÒ. Ta bßn vðên cña nã, còng nªn ®Ó ra cho nã ; ®Õn lóc nã vÒ, nÕu nã kh«ng ®ñ tiÒn cðíi vî th× ta thªm vμo víi nã, nÕu nã cã ®ñ tiÒn cðíi vî, th× ta cho vî chång nã ®Ó cã chót vèn mμ lμm ¨n...\". L·o tù b¶o l·o nhð thÕ, vμ l·o lμm ®óng nhð thÕ. L·o lμm thuª ®Ó kiÕm ¨n. Hoa lîi(26) cña khu vðên ®ðîc bao nhiªu, l·o ®Ó riªng ra. L·o ch¾c mÈm(27) thÕ nμo ®Õn lóc con l·o vÒ, l·o còng cã ®ðîc mét tr¨m ®ång b¹c... L·o l¾c ®Çu ch¸n n¶n, b¶o t«i : - Êy thÕ mμ b©y giê hÕt nh½n, «ng gi¸o ¹ ! T«i chØ èm cã mét trËn ®Êy th«i. Mét trËn ®óng hai th¸ng mðêi t¸m ngμy, «ng gi¸o ¹ ! Hai th¸ng mðêi t¸m ngμy ®· kh«ng lμm ra ®ðîc mét xu, l¹i cßn thuèc, l¹i cßn ¨n... ¤ng thö tÝnh ra xem bao nhiªu tiÒn vμo ®Êy ?... Sau trËn èm, l·o yÕu ngðêi ®i ghª l¾m. Nh÷ng c«ng viÖc nÆng kh«ng lμm ®ðîc n÷a. Lμng mÊt vÐ sîi(28), nghÒ v¶i ®μnh ph¶i bá. §μn bμ rçi r·i nhiÒu. Cßn tÝ viÖc nhÑ nμo hä tranh nhau lμm mÊt c¶. L·o H¹c kh«ng cã viÖc. Råi l¹i b·o. Hoa mμu(29) bÞ ph¸ s¹ch sμnh sanh. Tõ ngμy b·o ®Õn nay, vðên l·o chða cã mét tÝ g× b¸n. G¹o th× cø kÐm(30) m·i ®i. Mét l·o víi mét con chã, mçi ngμy ba hμo g¹o, mμ ra sù(31) vÉn cßn ®ãi deo ®ãi d¾t(32)... - TÝnh ra cËu Vμng cËu Êy ¨n khoÎ h¬n c¶ t«i, «ng gi¸o ¹. Mçi ngμy cËu Êy ¨n thÕ, bá rÎ(33) còng mÊt hμo rðìi, hai hμo ®Êy. Cø m·i thÕ nμy th× t«i lÊy tiÒn ®©u mμ nu«i ®ðîc ? Mμ cho cËu Êy ¨n Ýt th× cËu Êy gÇy ®i, b¸n hôt tiÒn, cã ph¶i hoμi kh«ng ? B©y giê cËu Êy bÐo trïng trôc, mua ®¾t, ngðêi ta còng thÝch... L·o ng¾t l¹i mét phót, råi tÆc lðìi : - Th«i th× b¸n ph¾t ®i ! §ì ®ðîc ®ång nμo, hay ®ång Êy. B©y giê tiªu mét xu còng lμ tiªu vμo tiÒn cña ch¸u. Tiªu l¾m chØ chÕt nã. T«i b©y giê cã lμm g× ®ðîc ®©u ! * ** H«m sau l·o H¹c sang nhμ t«i. Võa thÊy t«i, l·o b¸o ngay : - CËu Vμng ®i ®êi råi, «ng gi¸o ¹ ! - Cô b¸n råi ? - B¸n råi ! Hä võa b¾t xong. L·o cè lμm ra vÎ vui vÎ. Nhðng tr«ng l·o cðêi nhð mÕu vμ ®«i m¾t l·o Çng Ëng nðíc, t«i muèn «m choμng lÊy l·o mμ oμ lªn khãc. B©y giê th× t«i kh«ng xãt xa n¨m quyÓn s¸ch cña t«i qu¸ nhð trðíc n÷a. T«i chØ ¸i ng¹i cho l·o H¹c. T«i hái cho cã chuyÖn : - ThÕ nã cho b¾t μ ? 41

MÆt l·o ®ét nhiªn co róm l¹i. Nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho nðíc m¾t ch¶y ra. C¸i ®Çu l·o ngoÑo vÒ mét bªn vμ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nhð con nÝt. L·o hu hu khãc... - Khèn n¹n... ¤ng gi¸o ¬i !... Nã cã biÕt g× ®©u ! Nã thÊy t«i gäi th× ch¹y ngay vÒ, vÉy ®u«i mõng. T«i cho nã ¨n c¬m. Nã ®ang ¨n th× th»ng Môc nÊp trong nhμ, ngay ®»ng sau nã, tãm lÊy hai c¼ng sau nã dèc ngðîc nã lªn. Cø thÕ lμ th»ng Môc víi th»ng Xiªn, hai th»ng chóng nã chØ loay hoay mét lóc ®· trãi chÆt c¶ bèn ch©n nã l¹i. BÊy giê cu cËu míi biÕt lμ cu cËu chÕt !... Nμy ! ¤ng gi¸o ¹ ! C¸i gièng nã còng kh«n ! Nã cø lμm in nhð nã tr¸ch t«i ; nã kªu ð ö, nh×n t«i, nhð muèn b¶o t«i r»ng : \"A ! L·o giμ tÖ l¾m ! T«i ¨n ë víi l·o nhð thÕ mμ l·o xö víi t«i nhð thÕ nμy μ ?\". Th× ra t«i giμ b»ng nμy tuæi ®Çu råi cßn ®¸nh lõa mét con chã, nã kh«ng ngê t«i nì t©m lõa nã ! T«i an ñi l·o : - Cô cø tðëng thÕ ®Êy chø nã ch¶ hiÓu g× ®©u ! V¶ l¹i ai nu«i chã mμ ch¶ b¸n hay giÕt thÞt ! Ta giÕt nã chÝnh lμ ho¸ kiÕp(34) cho nã ®Êy, ho¸ kiÕp ®Ó cho nã lμm kiÕp kh¸c. L·o chua ch¸t b¶o : - ¤ng gi¸o nãi ph¶i ! KiÕp con chã lμ kiÕp khæ th× ta ho¸ kiÕp cho nã ®Ó nã lμm kiÕp ngðêi, may ra cã sung sðíng h¬n mét chót... kiÕp ngðêi nhð kiÕp t«i ch¼ng h¹n !... T«i bïi ngïi nh×n l·o, b¶o : - KiÕp ai còng thÕ th«i, cô ¹ ! Cô tðëng t«i sung sðíng h¬n ch¨ng ? - ThÕ th× kh«ng biÕt nÕu kiÕp ngðêi còng khæ nèt th× ta nªn lμm kiÕp g× cho thËt sðíng ? L·o cðêi vμ ho sßng säc. T«i n¾m lÊy c¸i vai gÇy cña l·o, «n tån b¶o : - Ch¼ng kiÕp g× sung sðíng thËt, nhðng cã c¸i nμy lμ sung sðíng : b©y giê cô ngåi xuèng ph¶n nμy ch¬i, t«i ®i luéc mÊy cñ khoai lang, nÊu mét Êm nðíc chÌ tð¬i thËt ®Æc ; «ng con m×nh ¨n khoai, uèng nðíc chÌ, råi hót thuèc lμo... ThÕ lμ sðíng. - V©ng ! ¤ng gi¸o d¹y ph¶i ! §èi víi chóng m×nh th× thÕ lμ sung sðíng. L·o nãi xong l¹i cðêi ®ða ®μ(35). TiÕng cðêi gðîng nhðng nghe ®· hiÒn hËu l¹i. T«i vui vÎ b¶o : - ThÕ lμ ®ðîc, chø g× ? VËy cô ngåi xuèng ®©y, t«i ®i luéc khoai, nÊu nðíc. - Nãi ®ïa thÕ, chø «ng gi¸o cho ®Ó khi kh¸c... 42

- ViÖc g× cßn ph¶i chê khi kh¸c ?... Kh«ng bao giê nªn ho·n sù sung sðíng l¹i. Cô cø ngåi xuèng ®©y ! T«i lμm nhanh l¾m... - §· biÕt, nhðng t«i cßn muèn nhê «ng mét viÖc... MÆt l·o nghiªm trang l¹i... - ViÖc g× thÕ, cô ? - ¤ng gi¸o ®Ó t«i nãi... Nã h¬i dμi dßng mét tÝ. - V©ng, cô nãi. - Nã thÕ nμy, «ng gi¸o ¹ !... Vμ l·o kÓ. L·o kÓ nhá nhÎ vμ dμi dßng thËt. Nhðng ®¹i kh¸i(36) cã thÓ rót vμo hai viÖc. ViÖc thø nhÊt : l·o th× giμ, con ®i v¾ng, v¶ l¹i nã còng cßn d¹i l¾m, nÕu kh«ng cã ngðêi tr«ng nom cho th× khã mμ gi÷ ®ðîc vðên ®Êt ®Ó lμm ¨n ë lμng nμy ; t«i lμ ngðêi nhiÒu ch÷ nghÜa, nhiÒu lÝ luËn, ngðêi ta kiªng nÓ, vËy l·o muèn nhê t«i cho l·o göi ba sμo vðên cña th»ng con l·o ; l·o viÕt v¨n tù(37) nhðîng cho t«i ®Ó kh«ng ai cßn t¬ tðëng(38) dßm ngã ®Õn ; khi nμo con l·o vÒ th× nã sÏ nhËn vðên lμm, nhðng v¨n tù cø ®Ó tªn t«i còng ®ðîc, ®Ó thÕ ®Ó t«i tr«ng coi cho nã... ViÖc thø hai : l·o giμ yÕu l¾m råi, kh«ng biÕt sèng chÕt lóc nμo, con kh«ng cã nhμ, lì chÕt kh«ng biÕt ai ®øng ra lo cho ®ðîc ; ®Ó phiÒn cho hμng xãm th× chÕt kh«ng nh¾m m¾t ; l·o cßn ®ðîc h¨m nh¨m ®ång b¹c víi n¨m ®ång b¹c võa b¸n chã lμ ba mð¬i ®ång b¹c, muèn göi t«i, ®Ó lì cã chÕt th× t«i ®em ra, nãi víi hμng xãm gióp, gäi lμ cña l·o cã tÝ chót, cßn bao nhiªu ®μnh nhê hμng xãm c¶... T«i bËt cðêi b¶o l·o : - Sao cô lo xa qu¸ thÕ ? Cô cßn khoÎ l¾m, chða chÕt ®©u mμ sî ! Cô cø ®Ó tiÒn Êy mμ ¨n, lóc chÕt h·y hay ! Téi g× b©y giê nhÞn ®ãi mμ tiÒn ®Ó l¹i ? - Kh«ng, «ng gi¸o ¹ ! ¡n m·i hÕt ®i th× ®Õn lóc chÕt lÊy g× mμ lo liÖu ? (*) - §· ®μnh r»ng thÕ, nhðng t«i bßn vðên cña nã bao nhiªu, tiªu hÕt c¶. Nã vî con chða cã. Ngé nã kh«ng lÊy g× lo ®ðîc, l¹i b¸n vðên th× sao ?... T«i c¾n r¬m, c¾n cá(39) t«i l¹y «ng gi¸o ! ¤ng gi¸o cã nghÜ c¸i t×nh t«i giμ nua tuæi t¸c mμ thð¬ng th× «ng gi¸o cø cho t«i göi. ThÊy l·o n»n n× m·i, t«i ®μnh nhËn vËy. Lóc l·o ra vÒ, t«i cßn hái : - Cã ®ång nμo, cô nhÆt nh¹nh ®ða cho t«i c¶ th× cô lÊy g× mμ ¨n ? (*) V¨n b¶n gèc in sãt lêi cña nh©n vËt \"t«i\" (NBS). 43

L·o cðêi nh¹t b¶o : - §ðîc ¹ ! T«i ®· liÖu ®©u vμo ®Êy... ThÕ nμo råi còng xong. Lu«n mÊy h«m, t«i thÊy l·o H¹c chØ ¨n khoai. Råi th× khoai còng hÕt. B¾t ®Çu tõ ®Êy, l·o chÕ t¹o ®ðîc mãn g×, ¨n mãn Êy. H«m th× l·o ¨n cñ chuèi, h«m th× l·o ¨n sung luéc, h«m th× ¨n rau m¸, víi thØnh tho¶ng mét vμi cñ r¸y(40) hay b÷a trai, b÷a èc. T«i nãi chuyÖn l·o víi vî t«i. ThÞ g¹t ph¾t ®i : - Cho l·o chÕt ! Ai b¶o l·o cã tiÒn mμ chÞu khæ ! L·o lμm l·o khæ chø ai lμm l·o khæ ! Nhμ m×nh sung sðíng g× mμ gióp l·o ? ChÝnh con m×nh còng ®ãi... Chao «i ! §èi víi nh÷ng ngðêi ë quanh ta, nÕu ta kh«ng cè t×m mμ hiÓu hä, th× ta chØ thÊy hä gμn dë, ngu ngèc, bÇn tiÖn, xÊu xa, bØ æi... toμn nh÷ng cí ®Ó cho ta tμn nhÉn ; kh«ng bao giê ta thÊy hä lμ nh÷ng ngðêi ®¸ng thð¬ng ; kh«ng bao giê ta thð¬ng... Vî t«i kh«ng ¸c, nhðng thÞ khæ qu¸ råi. Mét ngðêi ®au ch©n cã lóc nμo quªn ®ðîc c¸i ch©n ®au cña m×nh ®Ó nghÜ ®Õn mét c¸i g× kh¸c ®©u ? Khi ngðêi ta khæ qu¸ th× ngðêi ta ch¼ng cßn nghÜ g× ®Õn ai ®ðîc n÷a. C¸i b¶n tÝnh tèt cña ngðêi ta bÞ nh÷ng nçi lo l¾ng, buån ®au, Ých kØ che lÊp mÊt. T«i biÕt vËy, nªn t«i chØ buån chø kh«ng nì giËn. T«i giÊu giÕm vî t«i, thØnh tho¶ng gióp ngÊm ngÇm l·o H¹c. Nhðng h×nh nhð l·o còng biÕt vî t«i kh«ng ðng gióp l·o. L·o tõ chèi tÊt c¶ nh÷ng c¸i g× t«i cho l·o. L·o tõ chèi mét c¸ch gÇn nhð lμ h¸ch dÞch(41). Vμ l·o cø xa t«i dÇn dÇn... L·o kh«ng hiÓu t«i, t«i nghÜ vËy, vμ t«i cμng buån l¾m. Nh÷ng ngðêi nghÌo nhiÒu tù ¸i vÉn thðêng nhð thÕ. Hä dÔ tñi th©n nªn rÊt hay ch¹nh lßng(42). Ta khã mμ ë cho võa ý hä... Mét h«m, t«i phμn nμn viÖc Êy víi Binh Tð. Binh Tð lμ mét ngðêi l¸ng giÒng kh¸c cña t«i. H¾n lμm nghÒ ¨n trém nªn vèn kh«ng ða l·o H¹c bëi v× l·o lð¬ng thiÖn qu¸. H¾n bÜu m«i vμ b¶o : - L·o lμm bé ®Êy ! ThËt ra th× l·o chØ t©m ngÈm thÕ, nhðng còng ra phÕt chø ch¶ võa ®©u : l·o võa xin t«i mét Ýt b¶(43) chã... T«i trè to ®«i m¾t, ng¹c nhiªn. H¾n th× thÇm : - L·o b¶o cã con chã nhμ nμo cø ®Õn vðên nhμ l·o... L·o ®Þnh cho nã x¬i mét b÷a. NÕu tróng, l·o víi t«i uèng rðîu. Hìi ¬i l·o H¹c ! Th× ra ®Õn lóc cïng l·o còng cã thÓ lμm liÒu nhð ai hÕt... Mét ngðêi nhð thÕ Êy !... Mét ngðêi ®· khãc v× trãt lõa mét con chã !... Mét ngðêi nhÞn ¨n ®Ó tiÒn l¹i lμm ma, bëi kh«ng muèn liªn luþ ®Õn hμng xãm, l¸ng giÒng... Con ngðêi ®¸ng kÝnh Êy b©y giê còng theo gãt Binh Tð ®Ó cã ¨n ð ? Cuéc ®êi qu¶ thËt cø mçi ngμy mét thªm ®¸ng buån... * ** 44

Kh«ng ! Cuéc ®êi chða h¼n ®· ®¸ng buån, hay vÉn ®¸ng buån nhðng l¹i ®¸ng buån theo mét nghÜa kh¸c. T«i ë nhμ Binh Tð vÒ ®ðîc mét lóc l©u th× thÊy nh÷ng tiÕng nhèn nh¸o ë bªn nhμ l·o H¹c. T«i m¶i mèt ch¹y sang. MÊy ngðêi hμng xãm ®Õn trðíc t«i ®ang x«n xao ë trong nhμ. T«i xång xéc ch¹y vμo. L·o H¹c ®ang vËt v· ë trªn giðêng, ®Çu tãc rò rðîi, quÇn ¸o xéc xÖch, hai m¾t long sßng säc. L·o tru trÐo, bät mÐp sïi ra, kh¾p ngðêi chèc chèc l¹i bÞ giËt m¹nh mét c¸i, n¶y lªn. Hai ngðêi ®μn «ng lùc lðìng ph¶i ngåi ®Ì lªn ngðêi l·o. L·o vËt v· ®Õn hai giê ®ång hå råi míi chÕt. C¸i chÕt thËt lμ d÷ déi. Ch¼ng ai hiÓu l·o chÕt v× bÖnh g× mμ ®au ®ín vμ bÊt th×nh l×nh nhð vËy. ChØ cã t«i víi Binh Tð hiÓu. Nhðng nãi ra lμm g× n÷a ! L·o H¹c ¬i ! L·o h·y yªn lßng mμ nh¾m m¾t ! L·o ®õng lo g× cho c¸i vðên cña l·o. T«i sÏ cè gi÷ g×n cho l·o. §Õn khi con trai l·o vÒ, t«i sÏ trao l¹i cho h¾n vμ b¶o h¾n : \"§©y lμ c¸i vðên mμ «ng cô th©n sinh ra anh ®· cè ®Ó l¹i cho anh trän vÑn ; cô thμ chÕt chø kh«ng chÞu b¸n ®i mét sμo...\". 1943 (Nam Cao(M), Nam Cao - T¸c phÈm, tËp 1, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1975) Chó thÝch (M) Nam Cao (1917(a) - 1951) tªn khai sinh lμ TrÇn H÷u Tri, quª ë lμng §¹i Hoμng, phñ LÝ Nh©n (nay lμ x· Hoμ HËu, huyÖn LÝ Nh©n), tØnh Hμ Nam. ¤ng lμ mét nhμ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c víi nh÷ng truyÖn ng¾n, truyÖn dμi ch©n thùc viÕt vÒ ngðêi n«ng d©n nghÌo ®ãi bÞ vïi dËp vμ ngðêi trÝ thøc nghÌo sèng mßn mái, bÕ t¾c trong x· héi cò. Sau C¸ch m¹ng, Nam Cao ch©n thμnh, tËn tuþ s¸ng t¸c phôc vô kh¸ng chiÕn. ¤ng ®· hi sinh trªn ®ðêng c«ng t¸c ë vïng sau lðng ®Þch. Nam Cao ®ðîc Nhμ nðíc tÆng Gi¶i thðëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 1996). T¸c phÈm chÝnh : c¸c truyÖn ng¾n ChÝ PhÌo (1941), Gi¨ng s¸ng (1942), §êi thõa (1943), L·o H¹c (1943), Mét ®¸m cðíi (1944),... tiÓu thuyÕt Sèng mßn (1944), truyÖn ng¾n §«i m¾t (1948), tËp nhËt kÝ ë rõng (1948), kÝ sù ChuyÖn biªn giíi (1951),... L·o H¹c lμ mét trong nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c viÕt vÒ ngðêi n«ng d©n cña Nam Cao, ®¨ng b¸o lÇn ®Çu n¨m 1943. (a) Cã tμi liÖu ghi n¨m sinh cña Nam Cao lμ 1915. 45

(1) Th«ng ®iÕu vμ bá thuèc : lÊy que nhá th«ng nâ ®iÕu råi bá thuèc lμo ®· vª thμnh viªn vμo ®ã, chuÈn bÞ hót. (2) Xe ®iÕu : èng nhá vμ dμi, c¾m vμo ®iÕu b¸t (lo¹i ®iÕu lμm b»ng c¸i b¸t to) ®Ó hót thuèc lμo. (3) Gμ gμ : tr¹ng th¸i l¬ m¬ cña con ngðêi khi buån ngñ hoÆc khi h¬i say thuèc, say rðîu. (4) Hμnh lÝ : ®å dïng mang theo khi ®i xa. (5) Cao väng : ðíc väng cao xa. (6) Sinh nhai : kiÕm sèng ; lμm ¨n ®Ó sinh sèng. (7) §ét nhiªn : mét c¸ch ®ét ngét. (8) GiÊy m¸ : giÊy tê nãi chung ; ë ®©y lμ thð tõ. (9) §i cao su : ®i lμm ë ®ån ®iÒn cao su. (10) C«ng-ta (tiÕng Ph¸p : contrat, ®äc lμ c«ng-t¬-ra) : hîp ®ång, giao kÌo. (11) §¨ng (khÈu ng÷, cò) : ®¨ng kÝ, ghi tªn ®Ó nhËn mét tr¸ch nhiÖm nμo ®ã (®¨ng lÝnh, ®¨ng phu). (12) Th¸ch : ë ®©y ®ðîc dïng víi nghÜa lμ th¸ch cðíi - nhμ g¸i nªu yªu cÇu víi nhμ trai vÒ ®å sÝnh lÔ cðíi con g¸i. (13) X½ng : giäng nãi gay g¾t, khã chÞu. (14) D»n lßng : nÐn lßng. (15) Dïi gi¾ng (khÈu ng÷, ®Þa phð¬ng) : n¸n ®îi. (16) Phã lÝ : chøc phã cho lÝ trðëng (ngðêi ®øng ®Çu bé m¸y hμnh chÝnh trong lμng). (17) PhÉn chÝ : uÊt hËn v× kh«ng ®¹t ®ðîc ðíc muèn, trë nªn bi quan, cã thÓ lμm liÒu. (18) Së mé phu : n¬i tuyÓn mé, thu nhËn ngðêi ®i lμm phu trong c¸c ®ån ®iÒn, hÇm má thêi Ph¸p thuéc. (19) ThÎ : giÊy chøng nhËn mét tð c¸ch nμo ®ã, thðêng nhá, gän (thÎ ®oμn viªn, thÎ ®äc s¸ch,...). ë ®©y lμ thÎ c¨n cðíc thêi thuéc Ph¸p cÊp cho ngðêi d©n tõ 18 ®Õn 60 tuæi ®Ó kiÓm tra khi ®i l¹i, lóc sðu thuÕ, tð¬ng tù nhð chøng minh thð ngμy nay. (20) Bßn vðên (khÈu ng÷, ®Þa phð¬ng) : t×m kiÕm, gãp nhÆt tõng Ýt mét tõ m¶nh vðên. (21) CÇu tù : cÇu trêi lÔ PhËt ë c¸c ®Òn chïa ®Ó ®ðîc sinh con, thðêng lμ con trai (theo quan niÖm cò). 46

(22) Må ma (khÈu ng÷) : thêi cßn sèng cña ngðêi nμo ®ã ®· chÕt kh¸ l©u. (23) Th¾t lðng buéc bông (thμnh ng÷) : (nghÜa ®en : th¾t bông chÆt l¹i ®Ó cè chÞu ®ùng c¸i ®ãi) h¹n chÕ hÕt søc nh÷ng nhu cÇu tiªu dïng ®Ó tiÕt kiÖm trong hoμn c¶nh khã kh¨n. (24) TËu : mua thø cã gi¸ trÞ quan träng ®èi víi ®êi sèng gia ®×nh (tËu ruéng, tËu nhμ, tËu tr©u,...). (25) Líp (khÈu ng÷) : kho¶ng thêi gian (kh«ng x¸c ®Þnh) nμo ®ã ; líp trðíc : d¹o trðíc, håi trðíc, ngμy trðíc. (26) Hoa lîi : nh÷ng thø thu ho¹ch ®ðîc do trång trät. (27) Ch¾c mÈm : tin ch¾c nhð vËy. (28) VÐ sîi : vÐ ®ðîc cÊp ®Ó mua sîi dÖt v¶i. (29) Hoa mμu : c©y trång ®Ó lμm lð¬ng thùc, thùc phÈm ngoμi lóa (nhð ng«, ®ç,...), nãi kh¸i qu¸t. (30) KÐm (trong g¹o kÐm, hoÆc thãc cao g¹o kÐm) : (thãc g¹o) ®¾t ®á, gi¸ cao so víi b×nh thðêng do khan hiÕm. (31) Ra sù (khÈu ng÷) : cã vÎ nhð lμ, dðêng nhð lμ. (32) §ãi deo ®ãi d¾t (khÈu ng÷) : ®ãi dai d¼ng kh«ng døt. (33) Bá rÎ (khÈu ng÷) : tÝnh (gi¸ tiÒn) Ýt nhÊt, Ýt ra. (34) Ho¸ kiÕp : chuyÓn ho¸ sang kiÕp kh¸c (tÝn ngðìng d©n gian cho r»ng mét sinh vËt chÕt ®i chÝnh lμ sÏ chuyÓn ho¸ sang mét kiÕp sèng kh¸c). (35) §ða ®μ (trong cðêi ®ða ®μ, nãi ®ða ®μ ) : (cðêi, nãi) cèt ®Ó phô ho¹, ®ða ®Èy c©u chuyÖn. (36) §¹i kh¸i : nh×n chung trªn nÐt lín. (37) V¨n tù : giÊy tê do hai bªn mua b¸n cïng tho¶ thuËn kÝ kÕt. (38) T¬ tðëng (khÈu ng÷) : nghÜ ngîi, m¬ tðëng, ®Ó ý ®Õn. (39) C¾n r¬m c¾n cá (tæ hîp tõ cò) : (lêi) tá ý h¹ m×nh hÕt møc ®Ó van xin mét c¸ch khÈn thiÕt. (40) R¸y : lo¹i c©y th©n cá, l¸ to, cñ cã bét ¨n ®ðîc nhðng ngøa. (41) H¸ch dÞch : cËy oai, hèng h¸ch víi ngðêi kh¸c. (42) Ch¹nh lßng : tho¸ng cã c¶m xóc nμo ®ã (nhð buån, tñi, xÊu hæ,...) do bÞ ch¹m ®Õn mét ®iÒu riªng tð. (43) B¶ : thøc ¨n trén thuèc ®éc dïng lμm måi ®Ó lõa b¾t giÕt thó nhá ; b¶ chã : b¶ dïng ®Ó giÕt chã. 47

§äc - hiÓu v¨n b¶n 1. Ph©n tÝch diÔn biÕn t©m tr¹ng cña l·o H¹c xung quanh viÖc b¸n chã. Qua ®ã, em thÊy l·o H¹c lμ ngðêi nhð thÕ nμo ? 2. Em hiÓu nhð thÕ nμo vÒ nguyªn nh©n c¸i chÕt cña l·o H¹c ? Qua nh÷ng ®iÒu l·o H¹c thu xÕp nhê cËy \"«ng gi¸o\" råi sau ®ã t×m ®Õn c¸i chÕt, em suy nghÜ g× vÒ t×nh c¶nh vμ tÝnh c¸ch cña l·o ? 3. Em thÊy th¸i ®é, t×nh c¶m cña nh©n vËt \"t«i\" ®èi víi l·o H¹c nhð thÕ nμo ? 4. Khi nghe Binh Tð cho biÕt l·o H¹c xin h¾n b¶ chã ®Ó b¾t mét con chã hμng xãm th× nh©n vËt \"t«i\" c¶m thÊy \"cuéc ®êi qu¶ thËt... ®¸ng buån\", nhðng khi chøng kiÕn c¸i chÕt ®au ®ín cña l·o H¹c, \"t«i\" l¹i nghÜ : \"Kh«ng ! Cuéc ®êi chða h¼n ®· ®¸ng buån, hay vÉn ®¸ng buån nhðng l¹i ®¸ng buån theo mét nghÜa kh¸c\". Em hiÓu ý nghÜ ®ã cña nh©n vËt \"t«i\" nhð thÕ nμo ? 5. Theo em, c¸i hay cña truyÖn thÓ hiÖn râ nhÊt ë nh÷ng ®iÓm nμo ? ViÖc t¹o dùng t×nh huèng truyÖn bÊt ngê cã t¸c dông nhð thÕ nμo ? C¸ch x©y dùng nh©n vËt cã g× ®Æc s¾c ? ViÖc truyÖn ®ðîc kÓ b»ng lêi cña nh©n vËt \"t«i\" (ng«i thø nhÊt) cã hiÖu qu¶ nghÖ thuËt g× ? 6*. Em hiÓu thÕ nμo vÒ ý nghÜ cña nh©n vËt \"t«i\" (cã thÓ coi lμ t¸c gi¶) qua ®o¹n v¨n sau : \"Chao «i ! §èi víi nh÷ng ngðêi ë quanh ta, nÕu ta kh«ng cè t×m mμ hiÓu hä, th× ta chØ thÊy hä gμn dë, ngu ngèc, bÇn tiÖn, xÊu xa, bØ æi... toμn nh÷ng cí ®Ó cho ta tμn nhÉn ; kh«ng bao giê ta thÊy hä lμ nh÷ng ngðêi ®¸ng thð¬ng ; kh«ng bao giê ta thð¬ng [...]. C¸i b¶n tÝnh tèt cña ngðêi ta bÞ nh÷ng nçi lo l¾ng, buån ®au, Ých kØ che lÊp mÊt\". 7*. Qua ®o¹n trÝch Tøc nðíc vì bê vμ truyÖn ng¾n L·o H¹c, em hiÓu g× vÒ cuéc sèng vμ phÈm chÊt cña ngðêi n«ng d©n trong x· héi cò ? Ghi nhí TruyÖn ng¾n L·o H¹c ®· thÓ hiÖn mét c¸ch ch©n thùc, c¶m ®éng sè phËn ®au thð¬ng cña ngðêi n«ng d©n trong x· héi cò vμ phÈm chÊt cao quý tiÒm tμng cña hä. §ång thêi, truyÖn cßn cho thÊy tÊm lßng yªu thð¬ng, tr©n träng ®èi víi ngðêi n«ng d©n vμ tμi n¨ng nghÖ thuËt xuÊt s¾c cña nhμ v¨n Nam Cao, ®Æc biÖt trong viÖc miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt vμ c¸ch kÓ chuyÖn. 48

Tõ tðîng h×nh, tõ tðîng thanh I - §Æc ®iÓm, c«ng dông §äc c¸c ®o¹n trÝch sau (trong L·o H¹c cña Nam Cao) vμ tr¶ lêi c©u hái. - MÆt l·o ®ét nhiªn co róm l¹i. Nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho nðíc m¾t ch¶y ra. C¸i ®Çu l·o ngoÑo vÒ mét bªn vμ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nhð con nÝt. L·o hu hu khãc... - Nμy ! ¤ng gi¸o ¹ ! C¸i gièng nã còng kh«n ! Nã cø lμm in nhð nã tr¸ch t«i ; nã kªu ð ö, nh×n t«i, nhð muèn b¶o t«i r»ng : \"A ! L·o giμ tÖ l¾m ! T«i ¨n ë víi l·o nhð thÕ mμ l·o xö víi t«i nhð thÕ nμy μ ?\". - T«i ë nhμ Binh Tð vÒ ®ðîc mét lóc l©u th× thÊy nh÷ng tiÕng nhèn nh¸o ë bªn nhμ l·o H¹c. T«i m¶i mèt ch¹y sang. MÊy ngðêi hμng xãm ®Õn trðíc t«i ®ang x«n xao ë trong nhμ. T«i xång xéc ch¹y vμo. L·o H¹c ®ang vËt v· ë trªn giðêng, ®Çu tãc rò rðîi, quÇn ¸o xéc xÖch, hai m¾t long sßng säc. C©u hái : a) Trong c¸c tõ in ®Ëm trªn, nh÷ng tõ nμo gîi t¶ h×nh ¶nh, d¸ng vÎ, tr¹ng th¸i cña sù vËt ; nh÷ng tõ nμo m« pháng ©m thanh cña tù nhiªn, cña con ngðêi ? b) Nh÷ng tõ gîi t¶ h×nh ¶nh, d¸ng vÎ, tr¹ng th¸i hoÆc m« pháng ©m thanh nhð trªn cã t¸c dông g× trong v¨n miªu t¶ vμ tù sù ? Ghi nhí · Tõ tðîng h×nh lμ tõ gîi t¶ h×nh ¶nh, d¸ng vÎ, tr¹ng th¸i cña sù vËt. Tõ tðîng thanh lμ tõ m« pháng ©m thanh cña tù nhiªn, cña con ngðêi. · Tõ tðîng h×nh, tõ tðîng thanh gîi ®ðîc h×nh ¶nh, ©m thanh cô thÓ, sinh ®éng, cã gi¸ trÞ biÓu c¶m cao ; thðêng ®ðîc dïng trong v¨n miªu t¶ vμ tù sù. II - LUYÖN TËP 1. T×m tõ tðîng h×nh, tõ tðîng thanh trong nh÷ng c©u sau (trÝch tõ T¾t ®Ìn cña Ng« TÊt Tè) : - Th»ng DÇn vôc ®Çu võa thæi võa hóp soμn so¹t. ChÞ DËu rãn rÐn bðng mét b¸t lín ®Õn chç chång n»m. 49

- Võa nãi h¾n võa bÞch lu«n vμo ngùc chÞ DËu mÊy bÞch råi l¹i sÊn ®Õn ®Ó trãi anh DËu. - Cai lÖ t¸t vμo mÆt chÞ mét c¸i ®¸nh bèp, råi h¾n cø nh¶y vμo c¹nh anh DËu. - Råi chÞ tóm lÊy cæ h¾n, Ên dói ra cöa. Søc lÎo khoÎo cña anh chμng nghiÖn ch¹y kh«ng kÞp víi søc x« ®Èy cña ngðêi ®μn bμ lùc ®iÒn, h¾n ng· cháng quÌo trªn mÆt ®Êt, miÖng vÉn nham nh¶m thÐt trãi vî chång kÎ thiÕu sðu. 2. T×m Ýt nhÊt n¨m tõ tðîng h×nh gîi t¶ d¸ng ®i cña ngðêi. MÉu : ®i lß dß. 3. Ph©n biÖt ý nghÜa cña c¸c tõ tðîng thanh t¶ tiÕng cðêi : cðêi ha h¶, cðêi h× h×, cðêi h« hè, cðêi h¬ hí. 4. §Æt c©u víi c¸c tõ tðîng h×nh, tðîng thanh sau ®©y : l¾c r¾c, l· ch·, lÊm tÊm, khóc khuûu, lËp loÌ, tÝch t¾c, lép bép, l¹ch b¹ch, åm åm, μo μo. 5*. Sðu tÇm mét bμi th¬ cã sö dông c¸c tõ tðîng h×nh, tðîng thanh mμ em cho lμ hay. liªn kÕt c¸c §O¹N V¡N TRONG V¡N B¶N I - T¸C DôNG CñA VIÖC liªn kÕt c¸c §O¹N V¡N TRONG V¡N B¶N 1. Hai ®o¹n v¨n sau ®©y cã mèi liªn hÖ g× kh«ng ? T¹i sao ? Trðíc s©n trðêng lμng MÜ LÝ dμy ®Æc c¶ ngðêi. Ngðêi nμo ¸o quÇn còng s¹ch sÏ, gð¬ng mÆt còng vui tð¬i vμ s¸ng sña. Lóc ®i ngang qua lμng Hoμ An bÉy chim quyªn víi th»ng Minh, t«i cã ghÐ l¹i trðêng mét lÇn. LÇn Êy trðêng ®èi víi t«i lμ mét n¬i xa l¹. T«i ®i chung quanh c¸c líp ®Ó nh×n qua cöa kÝnh mÊy b¶n ®å treo trªn tðêng. T«i kh«ng cã c¶m tðëng nμo kh¸c lμ nhμ trðêng cao r¸o vμ s¹ch sÏ h¬n c¸c nhμ trong lμng. 2. ®äc l¹i hai ®o¹n v¨n cña Thanh TÞnh vμ tr¶ lêi c©u hái. Trðíc s©n trðêng lμng MÜ LÝ dμy ®Æc c¶ ngðêi. Ngðêi nμo ¸o quÇn còng s¹ch sÏ, gð¬ng mÆt còng vui tð¬i vμ s¸ng sña. 50