BÈ gi∏o dÙc vµ Ƶo tπo NGUYŸN V°N KH§I (ChÒ bi™n) TR¡N V°N CH¶•NG - Vü THU∞ D¶•NG V°N Lå HØNG - Vü V°N HIÕN 10C§NG NGHå N´ng, L©m, Ng≠ nghi÷p Tπo lÀp doanh nghi÷p (T∏i b∂n l«n th¯ t∏m) Nhµ xu†t b∂n gi∏o dÙc vi÷t nam
Ch˚u tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ t˚ch Héi ®ång Thµnh viªn kiªm Tæng Gi¸m ®èc NGıT NG« TRÇN ¸I Phã Tæng Gi¸m ®èc kiªm Tæng biªn tËp GS.TS vò v¨n hïng Biªn tËp lÇn ®Çu : nguyÔn hång ¸nh - trÇn v¨n thflng Biªn tËp t¸i b¶n : nguyÔn hång ¸nh Biªn tËp mÜ thuËt : thóy h◊nh - bïi quang tuÊn ThiÕt kÕ s¸ch vµ tr˘nh bµy b˘a : thóy h◊nh Minh ho◊ : thóy h◊nh - tiÕn dòng Söa b¶n in : nguyÔn hång ¸nh ChÕ b¶n : C«ng ty cæ phÇn mÜ thuËt vµ truyÒn th«ng B∂n quy“n thuÈc Nhµ xu†t b∂n Gi∏o dÙc Vi÷t Nam - BÈ Gi∏o dÙc vµ ßµo tπo c«ng nghÖ 10 - N«ng, L©m, Ng∂ nghiÖp, T◊o lËp doanh nghiÖp M· sè : CH010T4 Sè ®¨ng k˙ KHXB : 01-2014/CXB/458-1062/GD. In ............. cuèn, khæ 17 x 24 cm. In t◊i ................... In xong vµ nép l∂u chiÓu th¸ng ... n¨m 2014.
L Íi n„i Æ«u C´ng ngh÷ lµ m´n khoa h‰c ¯ng dÙng, nghi™n c¯u vi÷c vÀn dÙng nh˜ng quy luÀt t˘ nhi™n vµ c∏c nguy™n l› khoa h‰c nhªm Æ∏p ¯ng c∏c nhu c«u vÀt ch†t vµ tinh th«n cÒa con ng≠Íi. Ti’p theo ch≠¨ng tr◊nh m´n C´ng ngh÷ Î Trung h‰c c¨ sÎ, C´ng ngh÷ 10 sœ giÛp c∏c em lµm quen vÌi mÈt sË ¯ng dÙng cÒa C´ng ngh÷ sinh h‰c, ho∏ h‰c, kinh t’ h‰c... trong c∏c l‹nh v˘c s∂n xu†t n´ng nghi÷p, l©m nghi÷p, ng≠ nghi÷p, b∂o qu∂n, ch’ bi’n s∂n ph»m sau thu hoπch vµ trong tπo lÀp doanh nghi÷p. Nh˜ng hi”u bi’t nµy sœ lµm c¨ sÎ Æ” c∏c em h‰c ti’p c∏c ngµnh, ngh“ sau nµy cÚng nh≠ ∏p dÙng vµo th˘c ti‘n cuÈc sËng cÒa b∂n th©n vµ cÈng ÆÂng. S∏ch Æ≠Óc bi™n soπn tr™n c¨ sÎ k’ thıa nh˜ng ≠u Æi”m cÒa s∏ch gi∏o khoa hi÷n hµnh vµ vÌi tinh th«n ÆÊi mÌi ph≠¨ng ph∏p h‰c tÀp theo h≠Ìng t›ch c˘c, chÒ ÆÈng vµ s∏ng tπo. C∏c bµi h‰c Æ≠Óc tr◊nh bµy theo c†u trÛc : mÙc ti™u ; cung c†p d˜ li÷u - th´ng tin v“ Æi“u ki÷n, quy tr◊nh k‹ thuÀt... vµ gÓi ˝ v“ ph≠¨ng ph∏p xˆ l› th´ng tin. Trong qu∏ tr◊nh h‰c tÀp, c∏c em c«n t›ch c˘c tham gia c∏c hoπt ÆÈng (do c∏c th«y, c´ gi∏o tÊ ch¯c) Æ” t˘ m◊nh kh∏m ph∏, chi’m l‹nh ki’n th¯c vµ vÀn dÙng nh˜ng ki’n th¯c Æ„, bi’n n„ thµnh hi”u bi’t c„ ›ch cÒa m◊nh. ChÛc c∏c em h‰c tÀp thµnh c´ng ! C∏c t∏c gi∂ 3
1Ph«n N´ng, L©m, Ng≠ nghi÷p 1. Nh˜ng ki’n th¯c phÊ th´ng c¨ b∂n nh†t v“ giËng c©y trÂng, Ɔt trÂng, ph©n b„n vµ b∂o v÷ c©y trÂng n´ng, l©m nghi÷p. 2. Nh˜ng ki’n th¯c phÊ th´ng c¨ b∂n nh†t v“ giËng, th¯c ®n, v÷ sinh phflng b÷nh cho vÀt nu´i vµ thu˚ s∂n. 3. MÙc Æ›ch, ˝ ngh‹a vµ nÈi dung cÒa c´ng t∏c b∂o qu∂n, ch’ bi’n s∂n ph»m sau thu hoπch. 4. Ph≠¨ng ph∏p vµ k‹ n®ng th˘c hµnh mÈt sË quy tr◊nh k‹ thuÀt v“ n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p vµ b∂o qu∂n, ch’ bi’n mÈt sË s∂n ph»m cÒa trÂng tr‰t, ch®n nu´i. 4
1B µ i Bµi mÎ Æ«u - Bi’t Æ≠Óc t«m quan tr‰ng cÒa s∂n xu†t n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p trong n“n kinh t’ quËc d©n. - Bi’t Æ≠Óc t◊nh h◊nh s∂n xu†t n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p n≠Ìc ta hi÷n nay vµ ph≠¨ng h≠Ìng, nhi÷m vÙ cÒa ngµnh trong thÍi gian tÌi. I - T«m quan tr‰ng cÒa s∂n xu†t n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p trong n“n kinh t’ quËc d©n N≠Ìc ta nªm Î vÔng nhi÷t ÆÌi. ßi“u ki÷n kh› hÀu vµ Ɔt Æai th›ch hÓp cho sinh tr≠Îng, ph∏t tri”n cÒa nhi“u loµi vÀt nu´i, c©y trÂng. ô n≠Ìc ta, g«n hai ph«n ba d©n sË sËng bªng ngh“ n´ng. Nh©n d©n ta c«n cÔ, ch®m chÿ. ß©y ch›nh lµ nh˜ng Æi“u ki÷n thuÀn lÓi cho s∂n xu†t n´ng nghi÷p n≠Ìc nhµ. S∂n xu†t n´ng , l©m, ng≠ nghi÷p c„ nh˜ng Æ„ng g„p Æ∏ng k” trong n“n kinh t’ quËc d©n. 1. S∂n xu†t n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p Æ„ng g„p mÈt ph«n kh´ng nh· vµo c¨ c†u tÊng s∂n ph»m trong n≠Ìc H◊nh 1.1. Bi”u Æ v“ c¨ c†u tÊng s∂n ph»m Î n≠Ìc ta D˘a vµo bi”u Æ em c„ nhÀn xät g◊ v“ Æ„ng g„p cÒa ngµnh n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p trong c¨ c†u tÊng s∂n ph»m trong n≠Ìc ? 5
2. Ngµnh n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p s∂n xu†t vµ cung c†p l≠¨ng th˘c, th˘c ph»m cho ti™u dÔng trong n≠Ìc, cung c†p nguy™n li÷u cho ngµnh c´ng nghi÷p ch’ bi’n Em h∑y n™u mÈt sË s∂n ph»m cÒa n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p Æ≠Óc sˆ dÙng lµm nguy™n li÷u cho c´ng nghi÷p ch’ bi’n. 3. Ngµnh n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p c„ vai trfl quan tr‰ng trong s∂n xu†t hµng ho∏ xu†t kh»u B∂ng 1. Gi∏ trfi hµng ho∏ xu†t kh»u (tri÷u Æ´ la M‹) (NguÂn tÊng cÙc thËng k™ ) N®m 1995 2000 2004 Gi∏ trfi xu†t kh»u 5448,9 14482,0 20149,3 TÊng gi∏ trfi xu†t kh»u 1745,8 2563,3 2672,0 153,9 155,7 195,3 _ N´ng s∂n 621,4 1478,5 2199,6 2521,1 4197,5 5066,9 _ L©m s∂n _ H∂i s∂n _ TÊng gi∏ trfi xu†t kh»u n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p C®n c¯ vµo sË li÷u trong b∂ng 1, em h∑y cho bi’t : S∂n ph»m cÒa n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p chi’m bao nhi™u % gi∏ trfi hµng ho∏ xu†t kh»u. 4. Hoπt ÆÈng n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p cfln chi’m tr™n 50% tÊng sË lao ÆÈng tham gia vµo c∏c ngµnh kinh t’ H◊nh 1.2. Bi”u Æ v“ c¨ c†u l˘c l≠Óng lao ÆÈng x∑ hÈi Î n≠Ìc ta 6
II - T◊nh h◊nh s∂n xu†t n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p cÒa n≠Ìc ta hi÷n nay 1. Thµnh t˘u Trong nh˜ng n®m g«n Æ©y, ngµnh n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p n≠Ìc ta Æ∑ thu Æ≠Óc nh˜ng thµnh t˘u quan tr‰ng. a) Thµnh t˘u nÊi bÀt nh†t lµ s∂n xu†t l≠¨ng th˘c t®ng li™n tÙc Quan s∏t bi”u Æ v“ s∂n l≠Óng l≠¨ng th˘c Î n≠Ìc ta (h.1.3) : - Em h∑y so s∏nh tËc ÆÈ gia t®ng s∂n l≠Óng l≠¨ng th˘c giai Æoπn tı n®m 1995 Æ’n 2000 vÌi giai Æoπn tı 2000 Æ’n n®m 2004. - H∑y cho bi’t tËc ÆÈ gia t®ng H◊nh 1.3. Bi”u Æ s∂n l≠Óng l≠¨ng th˘c Î s∂n l≠Óng l≠¨ng th˘c b◊nh qu©n n≠Ìc ta (tri÷u t†n) trong giai Æoπn tı n®m 1995 Æ’n 2004. - S∂n l≠Óng l≠¨ng th˘c gia t®ng c„ ˝ ngh‹a nh≠ th’ nµo trong vi÷c b∂o Æ∂m an ninh l≠¨ng th˘c QuËc gia ? b) Thµnh t˘u th¯ hai cÒa ngµnh n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p lµ b≠Ìc Æ«u Æ∑ h◊nh thµnh mÈt sË ngµnh s∂n xu†t hµng ho∏ vÌi c∏c vÔng s∂n xu†t tÀp trung, Æ∏p ¯ng nhu c«u ti™u dÔng trong n≠Ìc vµ xu†t kh»u c) MÈt sË s∂n ph»m cÒa ngµnh n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p Æ∑ Æ≠Óc xu†t kh»u ra thfi tr≠Íng quËc t’ Em h∑y n™u mÈt sË s∂n ph»m n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p cÒa n≠Ìc ta Æ∑ xu†t kh»u ra thfi tr≠Íng th’ giÌi. 2. Hπn ch’ - N®ng su†t vµ ch†t l≠Óng s∂n ph»m cfln th†p. - H÷ thËng giËng c©y trÂng, vÀt nu´i ; c¨ sÎ b∂o qu∂n, ch’ bi’n n´ng, l©m, thu˚ s∂n cfln lπc hÀu vµ ch≠a Æ∏p ¯ng Æ≠Óc y™u c«u cÒa n“n s∂n xu†t hµng ho∏ ch†t l≠Óng cao. 7
III - Ph≠¨ng h≠Ìng, nhi÷m vÙ ph∏t tri”n n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p Î n≠Ìc ta Trong thÍi gian tÌi, ngµnh n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p n≠Ìc ta c«n th˘c hi÷n tËt c∏c nhi÷m vÙ ch›nh sau Æ©y : 1. T®ng c≠Íng s∂n xu†t l≠¨ng th˘c Æ” Æ∂m b∂o an ninh l≠¨ng th˘c QuËc gia. 2. ß«u t≠ ph∏t tri”n ch®n nu´i Æ” Æ≠a ngµnh nµy thµnh ngµnh s∂n xu†t ch›nh. 3. X©y d˘ng mÈt n“n n´ng nghi÷p t®ng tr≠Îng nhanh vµ b“n v˜ng theo h≠Ìng n´ng nghi÷p sinh th∏i - mÈt n“n n´ng nghi÷p s∂n xu†t ÆÒ l≠¨ng th˘c, th˘c ph»m Æ∏p ¯ng y™u c«u ti™u dÔng trong n≠Ìc vµ xu†t kh»u, nh≠ng kh´ng g©y ´ nhi‘m vµ suy tho∏i m´i tr≠Íng. 4. Ép dÙng khoa h‰c c´ng ngh÷ vµo l‹nh v˘c ch‰n, tπo giËng vÀt nu´i, c©y trÂng Æ” n©ng cao n®ng su†t vµ ch†t l≠Óng s∂n ph»m. 5. ß≠a ti’n bÈ khoa h‰c k‹ thuÀt vµo kh©u b∂o qu∂n, ch’ bi’n sau thu hoπch Æ” gi∂m bÌt hao hÙt s∂n ph»m vµ n©ng cao ch†t l≠Óng n´ng, l©m, thu˚ s∂n. C©u h·i 1. Em h∑y n™u vai trfl cÒa ngµnh n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p trong n“n kinh t’ quËc d©n. 2. N™u nh˜ng thµnh t˘u vµ hπn ch’ cÒa ngµnh n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p cÒa n≠Ìc ta hi÷n nay. Cho v› dÙ minh hoπ. 3. N™u nh˜ng nhi÷m vÙ ch›nh cÒa s∂n xu†t n´ng, l©m, ng≠ nghi÷p n≠Ìc ta trong thÍi gian tÌi. Th´ng tin bÊ sung TÊng s∂n ph»m trong n≠Ìc (th≠Íng g‰i lµ GDP) lµ chÿ ti™u tÊng hÓp ph∂n ∏nh k’t qu∂ cuËi cÔng cÒa c∏c hoπt ÆÈng s∂n xu†t kinh doanh cÒa QuËc gia trong kho∂ng thÍi gian nh†t Æfinh (th≠Íng lµ mÈt n®m). 8
Ch≠¨ng 1 TrÂng tr‰t, l©m nghi÷p Æπi c≠¨ng 2B µ i Kh∂o nghi÷m giËng c©y trÂng - Bi’t Æ≠Óc mÙc Æ›ch, ˝ ngh‹a cÒa c´ng t∏c kh∂o nghi÷m giËng c©y trÂng. - Bi’t Æ≠Óc nÈi dung cÒa c∏c th› nghi÷m so s∏nh giËng, ki”m tra k‹ thuÀt, s∂n xu†t qu∂ng c∏o trong h÷ thËng kh∂o nghi÷m giËng c©y trÂng. I - MÙc Æ›ch, ˝ ngh‹a cÒa c´ng t∏c kh∂o nghi÷m giËng c©y trÂng 1. M‰i t›nh trπng vµ Æ∆c Æi”m cÒa giËng c©y trÂng th≠Íng chÿ bi”u hi÷n ra trong nh˜ng Æi“u ki÷n ngoπi c∂nh nh†t Æfinh. V◊ vÀy, kh∂o nghi÷m giËng c©y trÂng tπi c∏c vÔng sinh th∏i kh∏c nhau nhªm Æ∏nh gi∏ kh∏ch quan, ch›nh x∏c vµ c´ng nhÀn kfip thÍi giËng c©y trÂng mÌi phÔ hÓp vÌi tıng vÔng vµ h÷ thËng lu©n canh lµ vi÷c lµm c«n thi’t. 2. ß” sˆ dÙng ÆÛng vµ khai th∏c tËi Æa hi÷u qu∂ cÒa giËng mÌi, nh†t thi’t ph∂i næm v˜ng Æ∆c t›nh vµ y™u c«u k‹ thuÀt cÒa giËng mÌi. Kh∂o nghi÷m giËng c©y trÂng cung c†p cho chÛng ta nh˜ng th´ng tin chÒ y’u v“ y™u c«u k‹ thuÀt canh t∏c vµ h≠Ìng sˆ dÙng nh˜ng giËng mÌi Æ≠Óc c´ng nhÀn. Nh≠ vÀy, mÈt giËng c©y trÂng mÌi ch‰n tπo ho∆c mÌi nhÀp nÈi, nh†t thi’t ph∂i qua kh©u kh∂o nghi÷m. N’u Æ≠a giËng mÌi vµo s∂n xu†t kh´ng qua kh∂o nghi÷m, k’t qu∂ sœ nh≠ th’ nµo ? II - c∏c loπi th› nghi÷m kh∂o nghi÷m giËng c©y trÂng ß” c„ th” kh∂o nghi÷m giËng c©y trÂng, ng≠Íi ta ti’n hµnh c∏c th› nghi÷m sau Æ©y : 9
1. Th› nghi÷m so s∏nh giËng GiËng mÌi ch‰n tπo ho∆c nhÀp nÈi Æ≠Óc so s∏nh vÌi giËng nµo ? So s∏nh v“ c∏c chÿ ti™u g◊ ? GiËng mÌi ch‰n tπo ho∆c nhÀp nÈi H◊nh 2.1. RuÈng lÛa th› nghi÷m so s∏nh giËng Æ≠Óc so s∏nh vÌi c∏c giËng phÊ bi’n rÈng r∑i trong s∂n xu†t Æπi trµ. C¨ quan ch‰n tπo giËng bË tr› th› nghi÷m so s∏nh toµn di÷n v“ c∏c chÿ ti™u : sinh tr≠Îng, ph∏t tri”n, n®ng su†t, ch†t l≠Óng n´ng s∂n vµ t›nh chËng chfiu vÌi Æi“u ki÷n ngoπi c∂nh kh´ng thuÀn lÓi. N’u giËng mÌi v≠Ót trÈi so vÌi giËng phÊ bi’n trong s∂n xu†t Æπi trµ v“ c∏c chÿ ti™u tr™n th◊ Æ≠Óc ch‰n vµ gˆi Æ’n Trung t©m Kh∂o nghi÷m giËng QuËc gia Æ” kh∂o nghi÷m trong mπng l≠Ìi kh∂o nghi÷m giËng tr™n toµn quËc. 2. Th› nghi÷m ki”m tra k‹ thuÀt MÙc Æ›ch cÒa th› nghi÷m ki”m tra k‹ thuÀt lµ g◊ ? Th› nghi÷m ki”m tra k‹ thuÀt Æ≠Óc ti’n hµnh Î phπm vi nµo ? - Th› nghi÷m ki”m tra k‹ thuÀt Æ≠Óc ti’n hµnh nhªm ki”m tra nh˜ng Æ“ xu†t cÒa c¨ quan ch‰n tπo giËng v“ quy tr◊nh k‹ thuÀt gieo trÂng. - Th› nghi÷m ki”m tra k‹ thuÀt Æ≠Óc H◊nh 2.2. RuÈng lÛa th› nghi÷m ki”m tra ti’n hµnh trong mπng l≠Ìi kh∂o ch’ ÆÈ ph©n b„n nghi÷m giËng QuËc gia nhªm x∏c Æfinh thÍi vÙ, mÀt ÆÈ gieo trÂng, ch’ ÆÈ ph©n b„n cÒa giËng... Tr™n c¨ sÎ k’t qu∂ cÒa th› nghi÷m ki”m tra k‹ thuÀt, ng≠Íi ta x©y d˘ng quy tr◊nh k‹ thuÀt gieo trÂng Æ” mÎ rÈng s∂n xu†t ra Æπi trµ. 10
Sau khi Æ∑ kh∂o nghi÷m, n’u giËng nµo Æ∏p ¯ng Æ≠Óc y™u c«u sœ Æ≠Óc c†p gi†y ch¯ng nhÀn giËng QuËc gia vµ Æ≠Óc phäp phÊ bi’n trong s∂n xu†t. 3. Th› nghi÷m s∂n xu†t qu∂ng c∏o Th› nghi÷m s∂n xu†t qu∂ng c∏o nhªm mÙc Æ›ch g◊ ? ß” tuy™n truy“n Æ≠a giËng mÌi vµo s∂n xu†t Æπi trµ, c«n bË tr› th› nghi÷m s∂n xu†t qu∂ng c∏o. Th› nghi÷m s∂n xu†t qu∂ng c∏o Æ≠Óc tri”n khai tr™n di÷n t›ch rÈng lÌn. Trong thÍi gian th› nghi÷m, c«n tÊ ch¯c hÈi nghfi Æ«u bÍ Æ” kh∂o s∏t, Æ∏nh gi∏ k’t qu∂. ßÂng thÍi c«n phÊ bi’n qu∂ng c∏o tr™n c∏c ph≠¨ng ti÷n th´ng tin Æπi chÛng Æ” m‰i ng≠Íi Æ“u bi’t v“ giËng mÌi. H◊nh 2.3. HÈi nghfi Æ«u bÍ khu s∂n xu†t giËng lÛa mÌi (Ånh cÒa Vi÷n Di truy“n N´ng nghi÷p) C©u h·i 1. Tπi sao ph∂i kh∂o nghi÷m giËng c©y trÂng tr≠Ìc khi Æ≠a vµo s∂n xu†t Æπi trµ ? 2. Th› nghi÷m so s∏nh giËng nhªm mÙc Æ›ch g◊ ? 3. V◊ sao ph∂i ti’n hµnh th› nghi÷m ki”m tra k‹ thuÀt giËng c©y trÂng mÌi ? 4. Th› nghi÷m s∂n xu†t qu∂ng c∏o nhªm mÙc Æ›ch g◊ ? 11
3B µ i S∂n xu†t giËng c©y trÂng - Bi’t Æ≠Óc mÙc Æ›ch cÒa c´ng t∏c s∂n xu†t giËng c©y trÂng. - Bi’t Æ≠Óc quy tr◊nh s∂n xu†t giËng c©y trÂng. I - MÙc Æ›ch cÒa c´ng t∏c s∂n xu†t giËng c©y trÂng 1. Duy tr◊, cÒng cË ÆÈ thu«n chÒng, s¯c sËng vµ t›nh trπng Æi”n h◊nh cÒa giËng. 2. Tπo ra sË l≠Óng giËng c«n thi’t Æ” cung c†p cho s∂n xu†t Æπi trµ. 3. ß≠a giËng tËt phÊ bi’n nhanh vµo s∂n xu†t. II - H÷ thËng s∂n xu†t giËng c©y trÂng H÷ thËng s∂n xu†t giËng c©y trÂng bæt Æ«u tı khi nhÀn hπt giËng do c∏c c¨ sÎ ch‰n tπo giËng nhµ n≠Ìc cung c†p Æ’n khi nh©n Æ≠Óc sË l≠Óng lÌn hπt giËng phÙc vÙ cho s∂n xu†t Æπi trµ. H÷ thËng s∂n xu†t giËng c„ th” t„m tæt nh≠ s¨ Æ (h.3.1). H÷ thËng s∂n xu†t giËng gÂm 3 giai Æoπn : Giai Æoπn 1. S∂n xu†t hπt giËng si™u H◊nh 3.1. H÷ thËng s∂n xu†t giËng c©y nguy™n chÒng trÂng - Hπt giËng si™u nguy™n chÒng lµ hπt giËng c„ ch†t l≠Óng vµ ÆÈ thu«n khi’t r†t cao. - Giai Æoπn nµy c„ nhi÷m vÙ duy tr◊, phÙc tr∏ng vµ s∂n xu†t hπt giËng si™u nguy™n chÒng. Giai Æoπn 1 Æ≠Óc th˘c hi÷n Î c∏c x› nghi÷p, c∏c trung t©m s∂n xu†t giËng chuy™n tr∏ch. Giai Æoπn 2. S∂n xu†t hπt giËng nguy™n chÒng tı si™u nguy™n chÒng - Hπt giËng nguy™n chÒng lµ hπt giËng ch†t l≠Óng cao Æ≠Óc nh©n ra tı hπt giËng si™u nguy™n chÒng. - Giai Æoπn nµy Æ≠Óc ti’n hµnh Î c∏c c´ng ti ho∆c c∏c trung t©m giËng c©y trÂng. 12
Giai Æoπn 3. S∂n xu†t hπt giËng x∏c nhÀn - Hπt giËng x∏c nhÀn Æ≠Óc nh©n ra tı hπt giËng nguy™n chÒng Æ” cung c†p cho n´ng d©n s∂n xu†t Æπi trµ. - S∂n xu†t hπt giËng x∏c nhÀn Æ≠Óc th˘c hi÷n Î c∏c c¨ sÎ nh©n giËng li™n k’t gi˜a c∏c c´ng ti, trung t©m vµ c¨ sÎ s∂n xu†t. Tπi sao hπt giËng si™u nguy™n chÒng, nguy™n chÒng c«n Æ≠Óc s∂n xu†t tπi c∏c c¨ sÎ s∂n xu†t giËng chuy™n nghi÷p ? III - Quy tr◊nh s∂n xu†t giËng c©y trÂng 1. S∂n xu†t giËng c©y trÂng n´ng nghi÷p Quy tr◊nh s∂n xu†t giËng c©y trÂng n´ng nghi÷p Æ≠Óc x©y d˘ng d˘a vµo c∏c ph≠¨ng th¯c sinh s∂n cÒa c©y trÂng. a) S∂n xu†t giËng Î c©y trÂng t˘ thÙ ph†n - ßËi vÌi giËng c©y trÂng do t∏c gi∂ cung c†p giËng ho∆c c„ hπt giËng si™u nguy™n chÒng th◊ quy tr◊nh s∂n xu†t hπt giËng theo s¨ Æ duy tr◊. N®m th¯ nh†t. Gieo hπt t∏c gi∂ (hπt SNC), ch‰n c©y ≠u tÛ. N®m th¯ hai. Hπt cÒa c©y ≠u tÛ gieo thµnh tıng dflng. Ch‰n c∏c dflng ÆÛng giËng, thu hoπch hÁn hÓp hπt. Nh˜ng hπt Æ„ lµ hπt si™u nguy™n chÒng. N®m th¯ ba. Nh©n giËng nguy™n chÒng tı giËng si™u nguy™n chÒng. N®m th¯ t≠. S∂n xu†t hπt giËng x∏c nhÀn tı giËng nguy™n chÒng. H◊nh 3.2. S∂n xu†t hπt giËng theo s¨ Æ duy tr◊ Î c©y t˘ thÙ ph†n 13
- C∏c giËng nhÀp nÈi, c∏c giËng bfi tho∏i ho∏ (kh´ng cfln giËng si™u nguy™n chÒng) s∂n xu†t hπt giËng theo s¨ Æ phÙc tr∏ng. N®m th¯ nh†t. Gieo hπt cÒa vÀt li÷u khÎi Æ«u (c«n phÙc tr∏ng) ch‰n c©y ≠u tÛ. N®m th¯ hai. ß∏nh gi∏ dflng l«n 1. Gieo hπt c©y ≠u tÛ thµnh dflng, ch‰n hπt cÒa 4 Æ’n 5 dflng tËt nh†t Æ” gieo Î n®m th¯ ba. N®m th¯ ba. ß∏nh gi∏ dflng l«n 2. Hπt cÒa dflng tËt nh†t chia lµm hai Æ” nh©n s¨ bÈ vµ so s∏nh giËng. Hπt thu Æ≠Óc lµ hπt si™u nguy™n chÒng Æ∑ phÙc tr∏ng. N®m th¯ t≠. Nh©n hπt giËng nguy™n chÒng tı hπt si™u nguy™n chÒng. N®m th¯ n®m. S∂n xu†t hπt giËng x∏c nhÀn tı hπt giËng nguy™n chÒng. H◊nh 3.3. S∂n xu†t giËng theo s¨ Æ phÙc tr∏ng Î c©y t˘ thÙ ph†n D˘a vµo s¨ Æ trong h◊nh 3.2, 3.3, em h∑y cho bi’t quy tr◊nh s∂n xu†t giËng theo s¨ Æ duy tr◊ vµ phÙc tr∏ng c„ g◊ giËng vµ kh∏c nhau ? H◊nh 3.4. RuÈng lÛa giËng c†p nguy™n chÒng H◊nh 3.5. RuÈng lÛa giËng c†p x∏c nhÀn (Ånh cÒa C´ng ti GiËng c©y trÂng mi“n Nam) 14
4B µ i S∂n xu†t giËng c©y trÂng (ti’p theo) H◊nh 4.1. S∂n xu†t giËng Î c©y trÂng thÙ ph†n chäo b) S∂n xu†t giËng Î c©y trÂng thÙ ph†n chäo ßËi vÌi c©y trÂng thÙ ph†n chäo (ng´ vµ mÈt sË c©y trÂng kh∏c), quy tr◊nh s∂n xu†t giËng Æ≠Óc ti’n hµnh nh≠ sau : VÙ th¯ nh†t : L˘a ch‰n ruÈng s∂n xu†t giËng Î khu c∏ch li vµ chia thµnh 500 ´. Gieo hπt cÒa ›t nh†t 3000 c©y giËng si™u nguy™n chÒng vµo c∏c ´. MÁi ´ ch‰n mÈt c©y ÆÛng giËng, thu l†y hπt vµ gieo thµnh mÈt hµng Î vÙ ti’p theo trong khu c∏ch li. VÙ th¯ hai : ß∏nh gi∏ th’ h÷ ch‰n l‰c - Loπi b· t†t c∂ c∏c hµng kh´ng Æπt y™u c«u vµ nh˜ng c©y x†u tr™n hµng c©y Æπt y™u c«u tr≠Ìc khi tung ph†n. Thu hπt cÒa c∏c c©y cfln lπi, trÈn l…n vÌi nhau, ta c„ l´ hπt si™u nguy™n chÒng. VÙ th¯ ba : Nh©n hπt giËng si™u nguy™n chÒng Î khu c∏ch li. Loπi b· c∏c c©y kh´ng Æπt y™u c«u tr≠Ìc khi tung ph†n. Thu hπt cÒa c∏c c©y cfln lπi, ta Æ≠Óc l´ hπt nguy™n chÒng. V Ù th¯ t≠ : Nh©n hπt giËng nguy™n chÒng Î khu c∏ch li. Loπi b· c©y x†u tr≠Ìc khi tung ph†n. Hπt cÒa c∏c c©y cfln lπi lµ hπt x∏c nhÀn. 15
c) S∂n xu†t giËng Î c©y trÂng nh©n giËng v´ t›nh Quy tr◊nh s∂n xu†t giËng c©y trÂng nh©n giËng v´ t›nh Æ≠Óc th˘c hi÷n qua 3 giai Æoπn : - Ch‰n l‰c duy tr◊ th’ h÷ v´ t›nh Æπt ti™u chu»n c†p si™u nguy™n chÒng (ch‰n l‰c h÷ cÒ Î c©y l†y cÒ ; h÷ v´ t›nh ≠u tÛ Î c©y nh©n hom, th©n ng«m ; ch‰n c©y mã ≠u tÛ Î c©y ghäp vµ cµnh gi©m). - TÊ ch¯c s∂n xu†t cÒ giËng ho∆c vÀt li÷u giËng c†p nguy™n chÒng tı giËng si™u nguy™n chÒng. - S∂n xu†t cÒ giËng ho∆c vÀt li÷u giËng Æπt ti™u chu»n th≠¨ng ph»m tı giËng nguy™n chÒng. 2. S∂n xu†t giËng c©y rıng C©y rıng c„ ÆÍi sËng dµi ngµy. Tı lÛc gieo trÂng Æ’n khi thu hoπch hπt th≠Íng ph∂i m†t tı 10 Æ’n 15 n®m, nhanh nh†t cÚng ph∂i m†t tı 5 Æ’n 7 n®m. V◊ vÀy, c´ng t∏c s∂n xu†t giËng c©y rıng c„ nhi“u kh„ kh®n vµ ph¯c tπp. H◊nh 4.2. V≠Ín nh©n giËng c©y l©m nghi÷p Quy tr◊nh s∂n xu†t giËng c©y rıng c„ th” t„m tæt nh≠ sau : - Ch‰n nh˜ng c©y trÈi, kh∂o nghi÷m vµ ch‰n l†y c∏c c©y Æπt ti™u chu»n Æ” x©y d˘ng rıng giËng ho∆c v≠Ín giËng. - L†y hπt giËng tı rıng giËng ho∆c v≠Ín giËng s∂n xu†t c©y con Æ” cung c†p cho s∂n xu†t. GiËng c©y rıng c„ th” nh©n ra bªng hπt ho∆c bªng c´ng ngh÷ nu´i c†y m´ vµ gi©m hom. 16
C©u h·i 1. MÙc Æ›ch cÒa c´ng t∏c s∂n xu†t giËng c©y trÂng lµ g◊ ? 2. H÷ thËng s∂n xu†t giËng c©y trÂng gÂm c∏c giai Æoπn nµo ? 3. Tr◊nh bµy quy tr◊nh s∂n xu†t giËng Î c©y trÂng t˘ thÙ ph†n theo s¨ Æ duy tr◊. 4. Tr◊nh bµy quy tr◊nh s∂n xu†t giËng Î c©y trÂng t˘ thÙ ph†n theo s¨ Æ phÙc tr∏ng. 5. So s∏nh s˘ giËng vµ kh∏c nhau trong quy tr◊nh s∂n xu†t giËng Î ba nh„m c©y trÂng c„ ph≠¨ng th¯c sinh s∂n kh∏c nhau. 6. N™u Æ∆c Æi”m cÒa c´ng t∏c s∂n xu†t giËng c©y rıng. 5B µ i Th˘c hµnh : X∏c Æfinh s¯c sËng cÒa hπt - X∏c Æfinh Æ≠Óc s¯c sËng cÒa hπt mÈt sË c©y trÂng n´ng nghi÷p. - Th˘c hi÷n ÆÛng quy tr◊nh, b∂o Æ∂m an toµn lao ÆÈng vµ v÷ sinh m´i tr≠Íng. I - Chu»n bfi - Hπt giËng (lÛa, ng´, ÆÀu ÆÁ...) : tı 100 Æ’n 200 hπt. - HÈp petri : 1. - Panh (kãp) : 1. - Lam k›nh : 1. - Dao cæt hπt : 1. - Gi†y th†m : tı 4 Æ’n 5 tÍ. - ThuËc thˆ : 1 l‰. ThuËc thˆ do gi∏o vi™n chu»n bfi theo c∏ch sau Æ©y : + C©n 1 gam indicago cacmanh (carmin), hoµ tan trong 10ml cÂn 96o, th™m 90ml n≠Ìc c†t, thu Æ≠Óc dung dfich A. + L†y 2ml H2SO4 Æ∆c (d = 1,84), hoµ tan trong 98ml n≠Ìc c†t, thu Æ≠Óc dung dfich B. + L†y 20ml dung dfich B ÆÊ vµo dung dfich A, thu Æ≠Óc thuËc thˆ. 17
II - Quy tr◊nh th˘c hµnh B≠Ìc 1. L†y mÈt m…u kho∂ng 50 hπt giËng, dÔng gi†y th†m lau sπch, sau Æ„ x’p vµo hÈp petri. B≠Ìc 2. ßÊ thuËc thˆ vµo hÈp petri sao cho thuËc thˆ ngÀp hπt. Ng©m hπt tı 10 Æ’n 15 phÛt. B≠Ìc 3. Sau khi ng©m, l†y hπt ra, dÔng gi†y th†m lau sπch thuËc thˆ Î v· hπt. B≠Ìc 4. DÔng panh kãp ch∆t hπt, sau Æ„ Æ∆t l™n t†m k›nh, dÔng dao cæt Æ´i hπt vµ quan s∏t nÈi nhÚ. B≠Ìc 1 B≠Ìc 2 B≠Ìc 4 - N’u nÈi nhÚ bfi nhuÈm mµu lµ hπt ch’t. - N’u nÈi nhÚ kh´ng bfi nhuÈm mµu lµ hπt sËng. B≠Ìc 5. T›nh tÿ l÷ hπt sËng Tÿ l÷ hπt sËng : A% = B x 100% C Trong Æ„ B : SË hπt sËng. C : TÊng sË hπt th› nghi÷m (thˆ). K’t qu∂ th› nghi÷m Æ≠Óc ghi theo m…u b∂ng sau : SË hπt bfi nhuÈm mµu SË hπt kh´ng bfi nhuÈm mµu Tÿ l÷ hπt sËng (%) TÊng sË hπt th› nghi÷m (Hπt sËng) (Hπt ch’t) 18
III - ß∏nh gi∏ k’t qu∂ - H‰c sinh t˘ Æ∏nh gi∏ k’t qu∂ th˘c hµnh theo m…u b∂ng sau : K’t qu∂ Ng≠Íi Æ∏nh gi∏ Chÿ ti™u Æ∏nh gi∏ TËt ßπt Kh´ng Æπt Th˘c hi÷n quy tr◊nh Tÿ l÷ hπt sËng (%) - Gi∏o vi™n d˘a vµo k’t qu∂ th˘c hµnh cÒa h‰c sinh Æ” Æ∏nh gi∏ v“ th˘c hi÷n quy tr◊nh vµ k’t qu∂ x∏c Æfinh tÿ l÷ hπt sËng. 6B µ i `ng dÙng c´ng ngh÷ nu´i c†y m´ t’ bµo trong nh©n giËng c©y trÂng n´ng, l©m nghi÷p - Bi’t Æ≠Óc th’ nµo lµ nu´i c†y m´ t’ bµo, c¨ sÎ khoa h‰c cÒa ph≠¨ng ph∏p nµy. - Bi’t Æ≠Óc quy tr◊nh c´ng ngh÷ nh©n giËng bªng nu´i c†y m´ t’ bµo. I - Kh∏i ni÷m v“ ph≠¨ng ph∏p nu´i c†y m´ t’ bµo T’ bµo, m´ th˘c vÀt lµ mÈt ph«n cÒa c¨ th” nh≠ng chÛng v…n c„ t›nh ÆÈc lÀp. N’u nu´i c†y m´ t’ bµo trong m´i tr≠Íng th›ch hÓp vµ cung c†p ÆÒ ch†t dinh d≠Ïng g«n giËng nh≠ trong c¨ th” sËng th◊ m´ t’ bµo c„ th” sËng. Qua nhi“u l«n ph©n bµo li™n ti’p, bi÷t ho∏ thµnh m´ vµ c¨ quan, m´ t’ bµo c„ th” ph∏t tri”n thµnh c©y hoµn chÿnh. II - C¨ sÎ khoa h‰c cÒa ph≠¨ng ph∏p nu´i c†y m´ t’ bµo T’ bµo th˘c vÀt c„ t›nh toµn n®ng. B†t c¯ t’ bµo nµo ho∆c m´ nµo thuÈc c¨ quan nh≠ r‘, th©n, l∏ Æ“u ch¯a h÷ gen quy Æfinh ki”u gen cÒa loµi Æ„. ChÛng Æ“u c„ kh∂ n®ng sinh s∂n v´ t›nh Æ” tπo thµnh c©y hoµn chÿnh n’u Æ≠Óc nu´i c†y trong m´i tr≠Íng th›ch hÓp. T›nh toµn n®ng cÒa t’ bµo lµ c¨ 19
sÎ khoa h‰c cÒa ph≠¨ng ph∏p nu´i c†y m´ t’ bµo. C¨ th” th˘c vÀt lµ mÈt th” thËng nh†t bao gÂm nhi“u c¨ quan c„ ch¯c n®ng kh∏c nhau, Æ≠Óc h◊nh thµnh tı nhi“u t’ bµo kh∏c nhau. T†t c∂ c∏c t’ bµo nµy Æ“u c„ chung nguÂn gËc lµ t’ bµo hÓp tˆ. ô giai Æoπn Æ«u, t’ bµo hÓp tˆ ph©n chia thµnh c∏c t’ bµo ph´i sinh ch≠a mang ch¯c n®ng chuy™n bi÷t. Sau Æ„ t’ bµo ph´i sinh ti’p tÙc bi’n ÆÊi thµnh c∏c t’ bµo chuy™n ho∏ Æ∆c hi÷u cho c∏c m´, c∏c c¨ quan kh∏c nhau. S˘ chuy”n ho∏ c∏c t’ bµo ph´i sinh thµnh c∏c t’ bµo chuy™n ho∏ Æ∂m nhÀn ch¯c n®ng kh∏c nhau g‰i lµ s˘ ph©n ho∏ t’ bµo. T’ bµo Æ∑ ph©n ho∏ thµnh c∏c t’ bµo chuy™n bi÷t c„ ch¯c n®ng kh∏c nhau kh´ng m†t Æi kh∂ n®ng bi’n ÆÊi cÒa m◊nh. ô Æi“u ki÷n th›ch hÓp chÛng lπi c„ th” trÎ v“ dπng ph´i sinh vµ ph©n chia mπnh mœ. Qu∏ tr◊nh nµy Æ≠Óc g‰i lµ ph∂n ph©n ho∏ t’ bµo. K‹ thuÀt nu´i c†y m´ t’ bµo lµ k‹ thuÀt Æi“u khi”n s˘ ph∏t sinh h◊nh th∏i cÒa t’ bµo th˘c vÀt mÈt c∏ch Æfinh h≠Ìng d˘a vµo s˘ ph©n ho∏, ph∂n ph©n ho∏ tr™n c¨ sÎ t›nh toµn n®ng cÒa t’ bµo th˘c vÀt khi Æ≠Óc nu´i c†y t∏ch rÍi trong Æi“u ki÷n nh©n tπo, v´ trÔng. III - Quy tr◊nh c´ng ngh÷ nh©n giËng bªng nu´i c†y m´ t’ bµo 1. ≥ ngh‹a Nh©n giËng c©y trÂng bªng nu´i c†y m´ t’ bµo : - C„ th” nh©n giËng c©y trÂng Î quy m´ c´ng nghi÷p k” c∂ tr™n c∏c ÆËi t≠Óng kh„ nh©n giËng bªng ph≠¨ng ph∏p th´ng th≠Íng. - C„ h÷ sË nh©n giËng cao. - Cho ra c∏c s∂n ph»m ÆÂng nh†t v“ m∆t di truy“n. - N’u nguy™n li÷u nu´i c†y sπch b÷nh th◊ s∂n ph»m nh©n giËng sœ hoµn toµn sπch b÷nh. 2. Quy tr◊nh c´ng ngh÷ nh©n giËng bªng nu´i c†y m´ t’ bµo Quy tr◊nh c´ng ngh÷ nh©n giËng bªng nu´i c†y m´ t’ bµo Æ≠Óc ti’n hµnh theo c∏c b≠Ìc sau : a) Ch‰n vÀt li÷u nu´i c†y VÀt li÷u nu´i c†y th≠Íng lµ t’ bµo cÒa m´ ph©n sinh (lµ m´ ch≠a ph©n ho∏ trong c∏c Æÿnh sinh tr≠Îng cÒa r‘, th©n, l∏). VÀt li÷u nu´i c†y kh´ng bfi nhi‘m b÷nh (Æ∆c bi÷t lµ nhi‘m vi rÛt) Æ≠Óc trÂng trong buÂng c∏ch li Æ” tr∏nh hoµn toµn c∏c nguÂn l©y b÷nh. b) Khˆ trÔng Ph©n cæt Æÿnh sinh tr≠Îng cÒa vÀt li÷u nu´i c†y thµnh c∏c ph«n tˆ nh·. M…u sau khi cæt Æ≠Óc t»y rˆa bªng n≠Ìc sπch vµ khˆ trÔng. 20
c) Tπo chÂi trong m´i tr≠Íng nh©n tπo M…u Æ≠Óc nu´i c†y trong m´i tr≠Íng dinh d≠Ïng nh©n tπo Æ” tπo chÂi, t¯c lµ t∏i tπo c©y tı c∏c Æÿnh sinh tr≠Îng. M´i tr≠Íng dinh d≠Ïng nh©n tπo th≠Íng dÔng trong nu´i c†y m´ lµ m´i tr≠Íng MS (Murashige vµ Skoog). d) Tπo r‘ Khi chÂi Æ∑ Æπt ti™u chu»n v“ k›ch th≠Ìc (chi“u cao) th◊ t∏ch (cæt) chÂi vµ c†y chuy”n sang m´i tr≠Íng tπo r‘. Trong m´i tr≠Íng tπo r‘ c„ bÊ sung ch†t k›ch th›ch sinh tr≠Îng (αNAA, IBA). e) C†y c©y vµo m´i tr≠Íng th›ch ¯ng Sau khi chÂi c©y Æ∑ ra r‘, c†y c©y vµo m´i tr≠Íng th›ch ¯ng Æ” c©y th›ch nghi d«n vÌi Æi“u ki÷n t˘ nhi™n. f) TrÂng c©y trong v≠Ín ≠¨m Sau khi c©y ph∏t tri”n b◊nh th≠Íng vµ Æπt ti™u chu»n c©y giËng, chuy”n c©y ra v≠Ín ≠¨m. Ch‰n vÀt li÷u nu´i c†y Khˆ trÔng Tπo chÂi Tπo r‘ C†y c©y vµo m´i tr≠Íng TrÂng c©y th›ch ¯ng trong v≠Ín ≠¨m H◊nh 6. Quy tr◊nh c´ng ngh÷ nh©n giËng bªng nu´i c†y m´ t’ bµo `ng dÙng nu´i c†y m´ ng≠Íi ta Æ∑ nh©n nhanh Æ≠Óc nhi“u giËng c©y l≠¨ng th˘c, th˘c ph»m (c∏c giËng lÛa chfiu m∆n, kh∏ng Æπo ´n ; khoai t©y, sÛpl¨, m®ng t©y...), giËng c©y c´ng nghi÷p (m›a, cµ ph™), giËng c©y hoa (hoa lan, c»m ch≠Ìng, ÆÂng ti“n, lili), c©y ®n qu∂ (chuËi, d¯a, d©u t©y), c©y l©m nghi÷p (bπch Ƶn, keo lai, th´ng, tÔng, tr«m h≠¨ng...). C©u h·i 1. N™u c¨ sÎ khoa h‰c cÒa ph≠¨ng ph∏p nu´i c†y m´ t’ bµo. 2. Tr◊nh bµy quy tr◊nh c´ng ngh÷ nh©n giËng c©y trÂng bªng nu´i c†y m´ t’ bµo. 21
7B µ i MÈt sË t›nh ch†t cÒa Ɔt trÂng - Bi’t Æ≠Óc keo Ɔt lµ g◊. - Th’ nµo lµ kh∂ n®ng h†p phÙ cÒa Ɔt. Th’ nµo lµ ph∂n ¯ng cÒa dung dfich Ɔt vµ ÆÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt. I - Keo Ɔt vµ kh∂ n®ng h†p phÙ cÒa Ɔt 1. Keo Ɔt a) Kh∏i ni÷m v“ keo Ɔt Keo Ɔt lµ nh˜ng ph«n tˆ c„ k›ch th≠Ìc kho∂ng d≠Ìi 1 m, kh´ng hoµ tan trong n≠Ìc mµ Î trπng th∏i huy“n phÔ (trπng th∏i l¨ lˆng trong n≠Ìc). b) C†u tπo keo Ɔt MÁi mÈt hπt keo c„ mÈt nh©n. LÌp ph©n tˆ nªm ph›a ngoµi cÒa nh©n ph©n li thµnh c∏c ion vµ tπo ra lÌp ion quy’t Æfinh Æi÷n. N’u lÌp nµy mang Æi÷n ©m th◊ keo mang Æi÷n ©m. N’u lÌp nµy mang Æi÷n d≠¨ng th◊ keo mang Æi÷n d≠¨ng. Ph›a ngoµi lÌp ion quy’t Æfinh Æi÷n lµ lÌp ion bÔ (gÂm 2 lÌp : lÌp ion b†t ÆÈng vµ lÌp ion khu’ch t∏n) mang Æi÷n tr∏i d†u vÌi lÌp ion quy’t Æfinh Æi÷n (h.7). a) b) H◊nh 7. S¨ Æ c†u tπo cÒa keo Ɔt a) Keo ©m ; b) Keo d≠¨ng Keo Ɔt c„ kh∂ n®ng trao ÆÊi ion Î lÌp ion khu’ch t∏n vÌi c∏c ion cÒa dung dfich Ɔt. ß©y ch›nh lµ c¨ sÎ cÒa s˘ trao ÆÊi dinh d≠Ïng gi˜a Ɔt vµ c©y trÂng. 22
2. Kh∂ n®ng h†p phÙ cÒa Ɔt Kh∂ n®ng gi˜ lπi c∏c ch†t dinh d≠Ïng, c∏c ph«n tˆ nh· nh≠ hπt limon, hπt sät... ; hπn ch’ s˘ rˆa tr´i chÛng d≠Ìi t∏c ÆÈng cÒa n≠Ìc m≠a, n≠Ìc t≠Ìi g‰i lµ kh∂ n®ng h†p phÙ cÒa Ɔt. II - Ph∂n ¯ng cÒa dung dfich Ɔt Ph∂n ¯ng cÒa dung dfich Ɔt chÿ t›nh chua, ki“m ho∆c trung t›nh cÒa Ɔt. Ph∂n ¯ng dung dfich Ɔt do nÂng ÆÈ H+ vµ OH- quy’t Æfinh. N’u [H+] > [OH-] Ɔt c„ ph∂n ¯ng chua, [H+] = [OH-] Ɔt c„ ph∂n ¯ng trung t›nh vµ [H+] < [OH-] Ɔt c„ ph∂n ¯ng ki“m. 1. Ph∂n ¯ng chua cÒa Ɔt C®n c¯ vµo trπng th∏i cÒa H+ vµ Al3+ Î trong Ɔt, ÆÈ chua cÒa Ɔt Æ≠Óc chia lµm 2 loπi. a) ßÈ chua hoπt t›nh lµ ÆÈ chua do H+ trong dung dfich Ɔt g©y n™n. ßÈ chua hoπt t›nh Æ≠Óc bi”u thfi bªng pH H2O. Trfi sË pH cÒa Ɔt th≠Íng dao ÆÈng tı 3 Æ’n 9. ߆t l©m nghi÷p ph«n lÌn lµ chua vµ r†t chua, trfi sË pH th≠Íng nh· h¨n 6,5. ߆t n´ng nghi÷p, trı Ɔt phÔ sa trung t›nh ›t chua (ÆÂng bªng s´ng HÂng, s´ng Cˆu Long), Ɔt m∆n ki“m, c∏c loπi Ɔt cfln lπi Æ“u chua. ß∆c bi÷t Ɔt phÃn hoπt ÆÈng r†t chua, trfi sË pH th≠Íng nh· h¨n 4. b) ßÈ chua ti“m tµng lµ ÆÈ chua do H+ vµ Al3+ tr™n b“ m∆t keo Ɔt g©y n™n. 2. Ph∂n ¯ng ki“m cÒa Ɔt MÈt sË loπi Ɔt c„ ch¯a c∏c muËi ki“m Na2CO3, CaCO3... Khi c∏c muËi nµy thu˚ ph©n tπo thµnh NaOH vµ Ca(OH)2 lµm cho Ɔt ho∏ ki“m. Ph∂n ¯ng cÒa dung dfich Ɔt r†t c„ ˝ ngh‹a trong s∂n xu†t n´ng, l©m nghi÷p. D˘a vµo ph∂n ¯ng cÒa Ɔt ng≠Íi ta bË tr› c©y trÂng cho phÔ hÓp, b„n ph©n, b„n v´i Æ” c∂i tπo ÆÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt. Em h∑y n™u mÈt sË v› dÙ c„ ˝ ngh‹a th˘c t’ cÒa ph∂n ¯ng dung dfich Ɔt. III - ßÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt 1. Kh∏i ni÷m ßÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt lµ kh∂ n®ng cÒa Ɔt cung c†p ÆÂng thÍi vµ kh´ng ngıng n≠Ìc, ch†t dinh d≠Ïng, kh´ng ch¯a c∏c ch†t ÆÈc hπi cho c©y, b∂o Æ∂m cho c©y Æπt n®ng su†t cao. 23
Tı kh∏i ni÷m tr™n em h∑y cho bi’t nh˜ng y’u tË nµo quy’t Æfinh ÆÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt ? MuËn lµm t®ng ÆÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt, ph∂i ∏p dÙng c∏c bi÷n ph∏p k‹ thuÀt nµo ? 2. Ph©n loπi Tu˙ theo nguÂn gËc h◊nh thµnh, ÆÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt chia lµm hai loπi : - ßÈ ph◊ nhi™u t˘ nhi™n lµ ÆÈ ph◊ nhi™u Æ≠Óc h◊nh thµnh d≠Ìi th∂m th˘c vÀt t˘ nhi™n, trong qu∏ tr◊nh h◊nh thµnh kh´ng c„ s˘ t∏c ÆÈng cÒa con ng≠Íi. - ßÈ ph◊ nhi™u nh©n tπo lµ ÆÈ ph◊ nhi™u Æ≠Óc h◊nh thµnh do k’t qu∂ hoπt ÆÈng s∂n xu†t cÒa con ng≠Íi. Nh≠ vÀy, hoπt ÆÈng s∂n xu†t cÒa con ng≠Íi cÚng c„ vai trfl nh†t Æfinh trong s˘ h◊nh thµnh ÆÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt. Em h∑y n™u mÈt sË v› dÙ v“ ∂nh h≠Îng t›ch c˘c cÒa hoπt ÆÈng s∂n xu†t Æ’n s˘ h◊nh thµnh ÆÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt. ßÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt chÿ lµ kh∂ n®ng Ɔt c„ th” cho n®ng su†t c©y trÂng cao. Trong s∂n xu†t n´ng, l©m nghi÷p, Æ” thu Æ≠Óc n®ng su†t c©y trÂng cao, ngoµi ÆÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt c«n ph∂i c„ c∏c Æi“u ki÷n : giËng tËt, thÍi ti’t thuÀn lÓi vµ Æ∆c bi÷t ph∂i b∂o Æ∂m ch’ ÆÈ ch®m s„c tËt, hÓp l›. C©u h·i 1. Th’ nµo lµ keo Ɔt ? N™u c†u tπo cÒa keo Ɔt. 2. Th’ nµo lµ kh∂ n®ng h†p phÙ cÒa Ɔt ? 3. Th’ nµo lµ ph∂n ¯ng cÒa dung dfich Ɔt ? N™u mÈt sË v› dÙ c„ ˝ ngh‹a th˘c t’ cÒa ph∂n ¯ng dung dfich Ɔt. 4. Th’ nµo lµ ÆÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt ? N™u mÈt sË bi÷n ph∏p k‹ thuÀt lµm t®ng ÆÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt. 24
8B µ i Th˘c hµnh : X∏c Æfinh ÆÈ chua cÒa Ɔt - X∏c Æfinh Æ≠Óc pH cÒa Ɔt bªng thi’t bfi th´ng th≠Íng. - Th˘c hi÷n ÆÛng quy tr◊nh, b∂o Æ∂m an toµn lao ÆÈng vµ v÷ sinh m´i tr≠Íng. I - chu»n bfi - M…u Ɔt kh´ Æ∑ nghi“n nh· (tı 2 Æ’n 3 m…u). - M∏y Æo pH. - ßÂng h b†m gi©y (ÆÂng h Æeo tay). - Dung dfich KCl 1N vµ n≠Ìc c†t. - B◊nh tam gi∏c (b◊nh h◊nh n„n) dung t›ch 100ml : 2. - ˇng Æong dung t›ch 50ml : 2. - C©n k‹ thuÀt. II - Quy tr◊nh th˘c hµnh B≠Ìc 1. C©n hai m…u Ɔt, mÁi m…u 20g, ÆÊ mÁi m…u vµo mÈt b◊nh tam gi∏c dung t›ch 100ml. B≠Ìc 2. DÔng Ëng Æong, Æong 50ml dung dfich KCl 1N ÆÊ vµo b◊nh tam gi∏c th¯ nh†t vµ 50ml n≠Ìc c†t vµo b◊nh tam gi∏c th¯ hai. B≠Ìc 1 B≠Ìc 2 25
B≠Ìc 3. DÔng tay læc 15 phÛt. B≠Ìc 4. X∏c Æfinh pH cÒa Ɔt. DÔng m∏y Æo pH Æ” Æo. Vfi tr› b«u Æi÷n c˘c Î gi˜a dung dfich huy“n phÔ. ߉c k’t qu∂ tr™n m∏y khi sË Æ∑ hi÷n Ên Æfinh trong 30 gi©y, ghi k’t qu∂ vµo b∂ng. B≠Ìc 3 B≠Ìc 4 K’t qu∂ th› nghi÷m ghi theo m…u b∂ng sau : M…u Ɔt Trfi sË pH pHKCI pHH2O M…u 1 M…u 2 M…u 3 III - ß∏nh gi∏ k’t qu∂ - H‰c sinh t˘ Æ∏nh gi∏ theo m…u b∂ng sau : Chÿ ti™u Æ∏nh gi∏ K’t qu∂ Ng≠Íi Æ∏nh gi∏ Th˘c hi÷n quy tr◊nh TËt ßπt Kh´ng Æπt - Gi∏o vi™n Æ∏nh gi∏ k’t qu∂ th˘c hµnh cÒa h‰c sinh (th˘c hi÷n quy tr◊nh, k’t qu∂ x∏c Æfinh pH). 26
9B µ i Bi÷n ph∏p c∂i tπo vµ sˆ dÙng Ɔt x∏m bπc mµu, Ɔt x„i mfln mπnh tr¨ s·i Æ∏ - Bi’t Æ≠Óc s˘ h◊nh thµnh, t›nh ch†t ch›nh cÒa Ɔt x∏m bπc mµu, bi÷n ph∏p c∂i tπo vµ h≠Ìng sˆ dÙng loπi Ɔt nµy. - Bi’t Æ≠Óc nguy™n nh©n g©y x„i mfln, t›nh ch†t cÒa Ɔt x„i mfln mπnh, bi÷n ph∏p c∂i tπo vµ h≠Ìng sˆ dÙng loπi Ɔt nµy. ߆t Vi÷t Nam Æ≠Óc h◊nh thµnh trong Æi“u ki÷n nhi÷t ÆÌi n„ng »m n™n ch†t h˜u c¨ vµ mÔn trong Ɔt r†t d‘ bfi kho∏ng ho∏, c∏c ch†t dinh d≠Ïng trong Ɔt d‘ hoµ tan vµ bfi n≠Ìc m≠a rˆa tr´i. Kho∂ng 70% di÷n t›ch Ɔt t˘ nhi™n ph©n bË Î vÔng ÆÂi nÛi n™n Ɔt chfiu ∂nh h≠Îng mπnh cÒa qu∏ tr◊nh x„i mfln. ߆t bfi tho∏i ho∏ mπnh. Di÷n t›ch Ɔt x†u nhi“u h¨n Ɔt tËt. Trong sË c∏c loπi Ɔt x†u c«n c∂i tπo, ph∂i k” Æ’n Ɔt x∏m bπc mµu, Ɔt x„i mfln mπnh tr¨ s·i Æ∏, Ɔt m∆n, Ɔt phÃn. I - C∂i tπo vµ sˆ dÙng Ɔt x∏m bπc mµu 1. Nguy™n nh©n h◊nh thµnh - ߆t x∏m bπc mµu Æ≠Óc h◊nh thµnh H◊nh 9.1. ߆t x∏m bπc mµu Î vÔng gi∏p ranh gi˜a ÆÂng bªng vµ trung du mi“n nÛi, Î Æfia h◊nh dËc 27 tho∂i n™n qu∏ tr◊nh rˆa tr´i c∏c hπt sät, keo vµ ch†t dinh d≠Ïng di‘n ra mπnh mœ. - Loπi Ɔt nµy Æ∑ Æ≠Óc dÔng Æ” trÂng lÛa l©u ÆÍi vÌi tÀp qu∏n canh t∏c lπc hÀu n™n Ɔt bfi tho∏i ho∏ nghi™m tr‰ng. ô n≠Ìc ta, Ɔt x∏m bπc mµu ph©n bË rÈng r∑i Î c∏c vÔng trung du Bæc BÈ, ß´ng Nam BÈ vµ T©y Nguy™n.
2. T›nh ch†t cÒa Ɔt x∏m bπc mµu - ߆t x∏m bπc mµu c„ t«ng Ɔt m∆t m·ng. LÌp Ɔt m∆t c„ thµnh ph«n c¨ giÌi nhã : tÿ l÷ c∏t lÌn, l≠Óng sät, keo ›t. ߆t th≠Íng bfi kh´ hπn. - ߆t chua ho∆c r†t chua. ߆t nghÃo ch†t dinh d≠Ïng, nghÃo mÔn. - SË l≠Óng vi sinh vÀt trong Ɔt ›t. Hoπt ÆÈng cÒa vi sinh vÀt Ɔt y’u. 3. Bi÷n ph∏p c∂i tπo vµ h≠Ìng sˆ dÙng a) Bi÷n ph∏p c∂i tπo T†t c∂ c∏c bi÷n ph∏p c∂i tπo nhªm c∂i thi÷n c∏c t›nh ch†t vÀt l›, ho∏ h‰c vµ sinh h‰c cÒa Ɔt. C„ nhi“u bi÷n ph∏p c∂i tπo Ɔt x∏m bπc mµu. D≠Ìi Æ©y lµ mÈt sË bi÷n ph∏p c∂i tπo ch›nh : - X©y d˘ng bÍ vÔng, bÍ thˆa vµ h÷ thËng m≠¨ng m∏ng, b∂o Æ∂m t≠Ìi, ti™u hÓp l›. - Cµy s©u d«n k’t hÓp b„n t®ng ph©n h˜u c¨ vµ b„n ph©n ho∏ h‰c (N, P, K) hÓp l›. - B„n v´i c∂i tπo Ɔt. - Lu©n canh c©y trÂng : Lu©n canh c©y h‰ ßÀu, c©y l≠¨ng th˘c vµ c©y ph©n xanh. Em h∑y cho bi’t t∏c dÙng cÒa tıng bi÷n ph∏p tr™n lµ g◊ ? b) Sˆ dÙng Ɔt x∏m bπc mµu Do Æ≠Óc h◊nh thµnh Î Æfia h◊nh dËc tho∂i, d‘ tho∏t n≠Ìc, thµnh ph«n c¨ giÌi nhã, d‘ cµy bıa, n™n Ɔt x∏m bπc mµu th›ch hÓp vÌi nhi“u loπi c©y trÂng cπn. Em h∑y k” t™n mÈt sË loπi c©y trÂng Æ≠Óc trÂng tr™n Ɔt x∏m bπc mµu. II - c∂i tπo vµ sˆ dÙng Ɔt x„i mfln mπnh tr¨ s·i Æ∏ 1. Nguy™n nh©n g©y x„i mfln Ɔt - X„i mfln Ɔt lµ qu∏ tr◊nh ph∏ hu˚ lÌp Ɔt m∆t vµ t«ng Ɔt d≠Ìi do t∏c ÆÈng cÒa n≠Ìc m≠a, n≠Ìc t≠Ìi, tuy’t tan ho∆c gi„. - Nguy™n nh©n ch›nh g©y x„i mfln Ɔt lµ l≠Óng m≠a lÌn vµ Æfia h◊nh dËc : + N≠Ìc m≠a r¨i vµo Ɔt ph∏ vÏ k’t c†u Ɔt. M≠a cµng lÌn l≠Óng Ɔt bfi bµo mfln, rˆa tr´i cµng nhi“u. + ßfia h◊nh ∂nh h≠Îng Æ’n x„i mfln, rˆa tr´i Ɔt th´ng qua ÆÈ dËc vµ chi“u dµi dËc. ßÈ dËc cµng lÌn, dËc cµng dµi tËc ÆÈ dflng ch∂y cµng mπnh, tËc ÆÈ x„i mfln cµng lÌn. Do bfi rˆa tr´i bµo mfln mπnh n™n t«ng mÔn r†t m·ng, c„ tr≠Íng hÓp m†t hºn, tr™n b“ m∆t cfln tr¨ s·i Æ∏. 28
Tı c∏c nguy™n nh©n tr™n em H◊nh 9.2. ߆t bfi x„i mfln h∑y cho bi’t : X „i mfln Ɔt th≠Íng x∂y ra Î Æ©u (vÔng nµo) ? ߆t n´ng nghi÷p vµ Ɔt l©m nghi÷p, Ɔt nµo chfiu t∏c ÆÈng cÒa qu∏ tr◊nh x„i mfln mπnh h¨n ? Tπi sao ? 2. T›nh ch†t cÒa Ɔt x„i mfln mπnh tr¨ s·i Æ∏ - H◊nh th∏i ph…u di÷n kh´ng hoµn chÿnh, c„ tr≠Íng hÓp m†t hºn t«ng mÔn. - Sät vµ limon bfi cuËn tr´i Æi, trong Ɔt, c∏t, s·i chi’m ≠u th’. - ߆t chua ho∆c r†t chua, nghÃo mÔn vµ ch†t dinh d≠Ïng. - SË l≠Óng vi sinh vÀt Ɔt ›t, hoπt ÆÈng cÒa vi sinh vÀt Ɔt y’u. 3. Bi÷n ph∏p c∂i tπo vµ h≠Ìng sˆ dÙng Bi÷n ph∏p ch›nh (chÒ y’u) nhªm hπn ch’ x„i mfln vµ c∂i tπo Ɔt lµ : a) Bi÷n ph∏p c´ng tr◊nh - Lµm ruÈng bÀc thang : RuÈng bÀc thang lµ nh˜ng d∂i Ɔt nªm ngang s≠Ín dËc. C∏c d∂i Ɔt nµy dÔng Æ” canh t∏c vµ Æ≠Óc b∂o v÷ bªng c∏c bÍ Æ†t ho∆c Æ∏. H◊nh 9.3. RuÈng bÀc thang - Th“m c©y ®n qu∂ : Th“m c©y ®n qu∂ lµ dπng kh´ng li™n tÙc cÒa ruÈng bÀc thang. Kho∂ng c∏ch gi˜a hai hµng c©y ®n qu∂ c«n trÂng c· ho∆c c©y h‰ ßÀu Æ” b∂o v÷ Ɔt. H◊nh 9.4. Th“m c©y ®n qu∂ 29
b) Bi÷n ph∏p n´ng h‰c Bi÷n ph∏p n´ng h‰c bao gÂm : - Canh t∏c theo Æ≠Íng ÆÂng m¯c. - B„n ph©n h˜u c¨ k’t hÓp vÌi ph©n kho∏ng (N, P, K). - B„n v´i c∂i tπo Ɔt. - Lu©n canh vµ xen canh gËi vÙ c©y trÂng. - TrÂng c©y thµnh b®ng (d∂i). H◊nh 9.5. Canh t∏c n´ng, l©m k’t hÓp - Canh t∏c n´ng, l©m k’t hÓp. - TrÂng c©y b∂o v÷ Ɔt. ß∆c bi÷t lµ trÂng vµ b∂o v÷ rıng Æ«u nguÂn. ßËi vÌi Ɔt x„i mfln mπnh tr¨ s·i Æ∏, bi÷n ph∏p quan tr‰ng hµng Æ«u lµ trÂng c©y phÒ xanh Ɔt. Em h∑y n™u t∏c dÙng cÒa tıng bi÷n ph∏p k” tr™n. C©u h·i 1. N™u nguy™n nh©n h◊nh thµnh Ɔt x∏m bπc mµu. 2. N™u nh˜ng t›nh ch†t ch›nh cÒa Ɔt x∏m bπc mµu. 3. ß” c∂i tπo Ɔt x∏m bπc mµu, ng≠Íi ta th≠Íng sˆ dÙng nh˜ng bi÷n ph∏p nµo ? N™u mÈt sË bi÷n ph∏p th≠Íng dÔng Æ” c∂i tπo Ɔt x∏m bπc mµu mµ em bi’t. 4. Th’ nµo lµ x„i mfln Ɔt ? 5. N™u nguy™n nh©n g©y x„i mfln Ɔt. 6. N™u nh˜ng bi÷n ph∏p ch›nh nhªm hπn ch’ x„i mfln vµ c∂i tπo Ɔt. Th´ng tin bÊ sung 1. Kho∏ng ho∏ lµ qu∏ tr◊nh ph©n hu˚, chuy”n ho∏ ch†t h˜u c¨ thµnh c∏c thµnh ph«n kho∏ng ƨn gi∂n. 2. ß≠Íng ÆÂng m¯c lµ Æ≠Íng nËi c∏c Æi”m c„ cÔng ÆÈ cao so vÌi m˘c n≠Ìc bi”n. 30
10Bµi Bi÷n ph∏p c∂i tπo vµ sˆ dÙng Ɔt m∆n, Ɔt phÃn - Bi’t Æ≠Óc s˘ h◊nh thµnh, t›nh ch†t ch›nh cÒa Ɔt m∆n, Ɔt phÃn. - Bi’t Æ≠Óc bi÷n ph∏p c∂i tπo vµ sˆ dÙng Ɔt m∆n, Ɔt phÃn. I - C∂i tπo vµ sˆ dÙng Ɔt m∆n 1. Nguy™n nh©n h◊nh thµnh - ߆t m∆n lµ loπi Ɔt c„ ch¯a nhi“u cation natri h†p phÙ tr™n b“ m∆t keo Ɔt vµ trong dung dfich Ɔt. - ߆t m∆n Æ≠Óc h◊nh thµnh do t∏c ÆÈng cÒa nhi“u y’u tË. ô n≠Ìc ta, Ɔt m∆n Æ≠Óc h◊nh thµnh do hai nguy™n nh©n ch›nh : + Do n≠Ìc bi”n trµn vµo. + Do ∂nh h≠Îng cÒa n≠Ìc ng«m. V“ mÔa kh´, muËi hoµ tan theo c∏c mao qu∂n d…n l™n lµm Ɔt nhi‘m m∆n. - ߆t m∆n Î n≠Ìc ta Æ≠Óc h◊nh thµnh Î vÔng ÆÂng bªng ven bi”n. 2. ß∆c Æi”m, t›nh ch†t cÒa Ɔt m∆n - ߆t m∆n c„ thµnh ph«n c¨ giÌi n∆ng. Tÿ l÷ sät tı 50% Æ’n 60%. ߆t ch∆t, th†m n≠Ìc käm. Khi bfi ≠Ìt, Ɔt dŒo, d›nh. Khi bfi kh´, Ɔt co lπi, n¯t nŒ, ræn chæc, kh„ lµm Ɔt. - ߆t ch¯a nhi“u muËi tan d≠Ìi dπng NaCl, Na2SO4 n™n ∏p su†t th»m th†u cÒa dung dfich Ɔt lÌn, lµm ∂nh h≠Îng Æ’n qu∏ tr◊nh hÛt n≠Ìc vµ ch†t dinh d≠Ïng cÒa c©y trÂng. - ߆t c„ ph∂n ¯ng trung t›nh ho∆c ki“m y’u. - Hoπt ÆÈng cÒa vi sinh vÀt Ɔt y’u. 31
0 15 60 97 160 b) cm a) H◊nh 10.1. ߆t m∆n a) C∂nh quan chung ; b) M∆t cæt ph…u di÷n 3. Bi÷n ph∏p c∂i tπo vµ h≠Ìng sˆ dÙng a) Bi÷n ph∏p c∂i tπo ß” c∂i tπo Ɔt m∆n, ng≠Íi ta th≠Íng sˆ dÙng c∏c bi÷n ph∏p sau Æ©y : - Bi÷n ph∏p thu˚ lÓi : ßæp Æ™ ng®n n≠Ìc bi”n, x©y d˘ng h÷ thËng m≠¨ng m∏ng t≠Ìi, ti™u hÓp l›. Em h∑y cho bi’t mÙc Æ›ch cÒa bi÷n ph∏p thu˚ lÓi lµ g◊ ? - Bi÷n ph∏p b„n v´i : Khi b„n v´i vµo Ɔt, cation canxi sœ tham gia ph∂n ¯ng trao ÆÊi theo ph≠¨ng tr◊nh sau : 32
Tı ph≠¨ng tr◊nh trao ÆÊi cation, em h∑y cho bi’t b„n v´i vµo Ɔt c„ t∏c dÙng g◊ ? + Sau khi b„n v´i mÈt thÍi gian, ti’n hµnh th∏o n≠Ìc rˆa m∆n. + Sau khi Æ∑ rˆa m∆n, c«n b„n bÊ sung ch†t h˜u c¨ Æ” n©ng cao ÆÈ ph◊ nhi™u cho Ɔt. Theo em, bÊ sung ch†t h˜u c¨ cho Ɔt c„ th” th˘c hi÷n bªng c∏ch nµo ? - TrÂng c©y chfiu m∆n : TrÂng c©y chfiu m∆n Æ” gi∂m bÌt l≠Óng natri trong Ɔt, sau Æ„ sœ trÂng c∏c c©y trÂng kh∏c. Trong c∏c bi÷n ph∏p n™u tr™n, theo em, bi÷n ph∏p nµo lµ bi÷n ph∏p quan tr‰ng nh†t ? V◊ sao ? b) Sˆ dÙng Ɔt m∆n - ߆t m∆n sau khi c∂i tπo c„ th” sˆ dÙng trÂng lÛa, Æ∆c bi÷t lµ c∏c giËng lÛa Æ∆c s∂n. - ߆t m∆n th›ch hÓp cho trÂng c„i. - ߆t m∆n cfln Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” mÎ rÈng di÷n t›ch nu´i trÂng thu˚ s∂n. - VÔng Ɔt m∆n ngoµi Æ™ c«n trÂng rıng Æ” gi˜ Ɔt vµ b∂o v÷ m´i tr≠Íng. II - C∂i tπo vµ sˆ dÙng Ɔt phÃn 1. Nguy™n nh©n h◊nh thµnh ߆t phÃn lµ loπi Ɔt Æ≠Óc h◊nh thµnh Î vÔng ÆÂng bªng ven bi”n c„ nhi“u x∏c sinh vÀt ch¯a l≠u hu˙nh. C∏c x∏c sinh vÀt nµy bfi ph©n hu˚ gi∂i ph„ng ra l≠u hu˙nh (S). Trong Æi“u ki÷n y’m kh›, l≠u hu˙nh sœ k’t hÓp vÌi sæt (Fe) trong phÔ sa Æ” tπo thµnh hÓp ch†t pyrit (FeS2). Trong Æi“u ki÷n tho∏t n≠Ìc, tho∏ng kh›, FeS2 bfi oxi ho∏ h◊nh thµnh ax›t sunphuric (H2SO4) lµm cho Ɔt chua tr«m tr‰ng. V◊ vÀy, t«ng ch¯a FeS2 cfln Æ≠Óc g‰i lµ t«ng sinh phÃn. 2. ß∆c Æi”m, t›nh ch†t cÒa Ɔt phÃn - ߆t phÃn c„ thµnh ph«n c¨ giÌi n∆ng. T«ng m∆t khi kh´ trÎ thµnh c¯ng, c„ nhi“u v’t n¯t nŒ. - ߆t r†t chua. Trfi sË pH th≠Íng nh· h¨n 4,0. Trong Ɔt c„ nhi“u ch†t ÆÈc hπi cho c©y trÂng (Al3+ ; Fe3+ ; CH4 ; H2S...). - ߆t c„ ÆÈ ph◊ nhi™u th†p. - Hoπt ÆÈng cÒa vi sinh vÀt Ɔt y’u. 33
0 10 35 95 130 b) cm a) H◊nh 10.2. ߆t phÃn a) C∂nh quan chung ; b) M∆t cæt ph…u di÷n 3. Bi÷n ph∏p c∂i tπo vµ h≠Ìng sˆ dÙng a) Bi÷n ph∏p c∂i tπo ß” c∂i tπo Ɔt phÃn, ng≠Íi ta th≠Íng dÔng c∏c bi÷n ph∏p sau Æ©y : - Bi÷n ph∏p thu˚ lÓi : X©y d˘ng h÷ thËng k™nh t≠Ìi, ti™u n≠Ìc Æ” thau chua, rˆa m∆n, xÊ phÃn (rˆa phÃn) vµ hπ th†p mπch n≠Ìc ng«m. - B„n v´i khˆ chua vµ lµm gi∂m ÆÈc hπi cÒa nh´m t˘ do (Al3+). Khi b„n v´i vµo Ɔt sœ x∂y ra c∏c ph∂n ¯ng sau : 34
- B„n ph©n h˜u c¨, Æπm, l©n vµ ph©n vi l≠Óng Æ” n©ng cao ÆÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt. - Cµy s©u, ph¨i ∂i : Cµy s©u, ph¨i ∂i Æ” cho qu∏ tr◊nh chua ho∏ di‘n ra mπnh, sau Æ„ nhÍ n≠Ìc m≠a, n≠Ìc t≠Ìi Æ” rˆa phÃn. - L™n li’p (luËng) : LÀt Ûp Ɔt thµnh luËng cao. Lµm nh≠ vÀy lÌp Ɔt phÃn Î d≠Ìi Æ≠Óc lÀt l™n ph›a tr™n, gËc rπ, c· dπi bfi Ûp xuËng tπo thµnh lÌp Æ÷m h˜u c¨, hai b™n li’p c„ hai r∑nh ti™u phÃn. Khi t≠Ìi n≠Ìc ng‰t vµo li’p, ch†t phÃn Æ≠Óc hoµ tan vµ tr´i xuËng r∑nh ti™u. a b H◊nh 10.3. Li’p a) LÌp Ɔt phÃn ; b) LÌp Æ÷m h˜u c¨ b) Sˆ dÙng Ɔt phÃn - Hi÷n nay Ɔt phÃn Æ≠Óc sˆ dÙng Æ” trÂng lÛa. ß” trÂng Æ≠Óc lÛa, Î ßÂng bªng s´ng Cˆu Long nh©n d©n Æ∑ sˆ dÙng phËi hÓp c∏c bi÷n ph∏p sau : cµy n´ng, bıa sÙc, gi˜ n≠Ìc li™n tÙc, thay n≠Ìc th≠Íng xuy™n. - TrÂng c©y chfiu phÃn. Em h∑y cho bi’t t∏c dÙng cÒa tıng bi÷n ph∏p tr™n. C©u h·i 1. N™u t›nh ch†t ch›nh cÒa Ɔt m∆n vµ c∏c bi÷n ph∏p c∂i tπo. 2. N™u t›nh ch†t ch›nh cÒa Ɔt phÃn vµ c∏c bi÷n ph∏p c∂i tπo. 3. N™u bi÷n ph∏p th≠Íng dÔng Æ” c∂i tπo Ɔt m∆n, Ɔt phÃn Î Æfia ph≠¨ng em (n’u c„). 35
11Bµi Th˘c hµnh : Quan s∏t ph…u di÷n Ɔt - Bi’t c∏ch quan s∏t ph…u di÷n Ɔt. - Ph©n bi÷t Æ≠Óc c∏c t«ng Ɔt. - Th˘c hi÷n ÆÛng quy tr◊nh, Æ∂m b∂o an toµn lao ÆÈng vµ v÷ sinh m´i tr≠Íng. I - chu»n bfi - CuËc, xŒng, g«u mÛc n≠Ìc. - Th≠Ìc, dao. - Gi†y, bÛt ch◊. II - Quy tr◊nh th˘c hµnh B≠Ìc 1. Chu»n bfi b“ m∆t quan s∏t H◊nh 11.1. L∏t cæt ph…u di÷n Ɔt Theo bÀc thang b≠Ìc xuËng Æ∏y ph…u di÷n. DÔng xŒng ho∆c cuËc xän mÈt Æ≠Íng thºng tı lÌp Ɔt m∆t xuËng Æ’n Æ∏y Æ” tπo ra b“ m∆t quan s∏t. B≠Ìc 2. X ∏c Æfinh t«ng C®n c¯ vµo mµu sæc, thµnh ph«n c¨ giÌi ho∆c ÆÈ ch∆t, chia ph…u di÷n Ɔt thµnh tıng t«ng. DÔng th≠Ìc Æo ÆÈ s©u t«ng Ɔt vµ ghi vµo vÎ. - ßËi vÌi Ɔt h◊nh thµnh tπi chÁ, ph…u di÷n Ɔt gÂm c∏c t«ng : Ao : T«ng th∂m mÙc A : T«ng rˆa tr´i B : T«ng t›ch tÙ s∂n ph»m rˆa tr´i C : T«ng m…u ch†t D : T«ng Æ∏ mã H◊nh 11.2. Ph…u di÷n Ɔt h◊nh thµnh tπi chÁ 36
- ßËi vÌi Ɔt trÂng lÛa n≠Ìc, ph…u di÷n Ɔt gÂm c∏c t«ng : Ac : T«ng canh t∏c P : T«ng Æ’ cµy B : T«ng t›ch tÙ G : T«ng g¨ l©y H◊nh 11.3. Ph…u di÷n Ɔt trÂng lÛa n≠Ìc B≠Ìc 3. Quan s∏t ph…u di÷n Ɔt Quan s∏t s˘ ph©n ho∏ c∏c t«ng Ɔt. Ghi k’t qu∂ quan s∏t vµo vÎ theo m…u b∂ng sau : III - ß∏nh gi∏ k’t qu∂ - D˘a vµo k’t qu∂ quan s∏t, h‰c sinh t˘ Æ∏nh gi∏ bµi th˘c hµnh theo m…u b∂ng : 37
- Gi∏o vi™n Æ∏nh gi∏ k’t qu∂ th˘c hµnh cÒa h‰c sinh v“ : + Th˘c hi÷n quy tr◊nh. + K’t qu∂ th˘c hµnh. Th´ng tin bÊ sung Ph…u di÷n Ɔt lµ m∆t phºng cæt thºng g„c vÌi m∆t Ɔt tı tr™n xuËng d≠Ìi. 12Bµi ß∆c Æi”m, t›nh ch†t, k‹ thuÀt sˆ dÙng mÈt sË loπi ph©n b„n th´ng th≠Íng Bi’t Æ≠Óc Æ∆c Æi”m, t›nh ch†t vµ k‹ thuÀt sˆ dÙng mÈt sË loπi ph©n b„n th≠Íng dÔng trong n´ng, l©m nghi÷p. I - MÈt sË loπi ph©n b„n th≠Íng dÔng trong n´ng, l©m nghi÷p C®n c¯ vµo nguÂn gËc, ph©n b„n sˆ dÙng trong n´ng, l©m nghi÷p Æ≠Óc chia lµm 3 loπi : ph©n ho∏ h‰c, ph©n h˜u c¨ vµ ph©n vi sinh vÀt. 1. Ph©n ho∏ h‰c lµ loπi ph©n b„n Æ≠Óc s∂n xu†t theo quy tr◊nh c´ng nghi÷p. Trong qu∏ tr◊nh s∂n xu†t c„ sˆ dÙng mÈt sË nguy™n li÷u t˘ nhi™n ho∆c tÊng hÓp. Tu˙ thuÈc vµo nguy™n tË dinh d≠Ïng c„ ch¯a trong ph©n b„n, ph©n ho∏ h‰c c„ th” lµ ph©n Æπm, l©n, kali, canxi, l≠u hu˙nh, bo... Ph©n ho∏ h‰c c„ th” lµ ph©n ƨn (ch¯a 1 nguy™n tË dinh d≠Ïng), ph©n Æa nguy™n tË (ch¯a 2 ho∆c nhi“u nguy™n tË dinh d≠Ïng). H◊nh 12. Ph©n hÁn hÓp NPK 38
Em h∑y k” t™n mÈt sË loπi ph©n ho∏ h‰c mµ em bi’t. 2. Ph©n h˜u c¨ T†t c∂ c∏c ch†t h˜u c¨ vÔi vµo Ɔt Æ” duy tr◊ vµ n©ng cao ÆÈ ph◊ nhi™u cÒa Ɔt, b∂o Æ∂m cho c©y trÂng c„ n®ng su†t cao, ch†t l≠Óng tËt Æ≠Óc g‰i lµ ph©n h˜u c¨. Em h∑y k” t™n mÈt sË loπi ph©n h˜u c¨ th≠Íng dÔng Î Æfia ph≠¨ng em. 3. Ph©n vi sinh vÀt lµ loπi ph©n b„n c„ ch¯a c∏c loµi vi sinh vÀt cË Æfinh Æπm, chuy”n ho∏ l©n ho∆c vi sinh vÀt ph©n gi∂i ch†t h˜u c¨... II - ß∆c Æi”m, t›nh ch†t cÒa mÈt sË loπi ph©n b„n th≠Íng dÔng trong n´ng, l©m nghi÷p 1. ß∆c Æi”m cÒa ph©n ho∏ h‰c - Ph©n ho∏ h‰c ch¯a ›t nguy™n tË dinh d≠Ïng, nh≠ng tÿ l÷ ch†t dinh d≠Ïng cao. - Ph«n lÌn ph©n ho∏ h‰c d‘ hoµ tan (trı ph©n l©n) n™n c©y d‘ h†p thÙ vµ cho hi÷u qu∂ nhanh. - B„n nhi“u ph©n ho∏ h‰c, b„n li™n tÙc nhi“u n®m, Æ∆c bi÷t lµ ph©n Æπm vµ ph©n kali d‘ lµm cho Ɔt ho∏ chua. 2. ß∆c Æi”m cÒa ph©n h˜u c¨ - Ph©n h˜u c¨ c„ ch¯a nhi“u nguy™n tË dinh d≠Ïng tı Æa l≠Óng, trung l≠Óng vµ vi l≠Óng. - Ph©n h˜u c¨ c„ thµnh ph«n vµ tÿ l÷ ch†t dinh d≠Ïng kh´ng Ên Æfinh. - Nh˜ng ch†t dinh d≠Ïng trong ph©n h˜u c¨ c©y kh´ng sˆ dÙng Æ≠Óc ngay mµ ph∂i qua qu∏ tr◊nh kho∏ng ho∏ c©y mÌi sˆ dÙng Æ≠Óc. V◊ vÀy, ph©n h˜u c¨ lµ loπi ph©n b„n c„ hi÷u qu∂ chÀm. - B„n ph©n h˜u c¨ li™n tÙc nhi“u n®m kh´ng lµm hπi Ɔt. 3. ß∆c Æi”m cÒa ph©n vi sinh vÀt - Ph©n vi sinh vÀt lµ loπi ph©n b„n c„ ch¯a vi sinh vÀt sËng. Kh∂ n®ng sËng vµ thÍi gian tÂn tπi cÒa vi sinh vÀt phÙ thuÈc vµo Æi“u ki÷n ngoπi c∂nh n™n thÍi hπn sˆ dÙng ngæn. - MÁi loπi ph©n b„n chÿ th›ch hÓp vÌi mÈt ho∆c mÈt nh„m c©y trÂng nh†t Æfinh. - B„n ph©n vi sinh vÀt li™n tÙc nhi“u n®m kh´ng lµm hπi Ɔt. 39
III - K‹ thuÀt sˆ dÙng ß” ph©n b„n ph∏t huy hi÷u l˘c, khi sˆ dÙng c«n chÛ ˝ Æ’n t›nh ch†t cÒa ph©n b„n, t›nh ch†t cÒa Ɔt, Æ∆c Æi”m sinh h‰c cÒa c©y trÂng vµ Æi“u ki÷n thÍi ti’t. 1. Sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c - Do c„ tÿ l÷ ch†t dinh d≠Ïng cao, d‘ hoµ tan vµ hi÷u qu∂ nhanh n™n ph©n Æπm, kali dÔng Æ” b„n thÛc lµ ch›nh. Ph©n Æπm, kali cÚng c„ th” dÔng Æ” b„n l„t nh≠ng ph∂i b„n vÌi l≠Óng nh·. V◊ sao khi dÔng ph©n Æπm, kali b„n l„t ph∂i b„n l≠Óng nh· ? N’u b„n l≠Óng lÌn th◊ sao ? Ph©n l©n kh„ hoµ tan n™n dÔng Æ” b„n l„t, Æ” c„ thÍi gian cho ph©n b„n hoµ tan. - B„n ph©n Æπm, kali nhi“u n®m li™n tÙc Ɔt sœ bfi ho∏ chua, v◊ vÀy sau nhi“u n®m b„n ph©n Æπm, kali, c«n b„n v´i c∂i tπo Ɔt. - Ph©n hÁn hÓp NPK c„ th” dÔng Æ” b„n l„t ho∆c b„n thÛc. ¶u Æi”m cÒa loπi ph©n b„n nµy lµ b„n mÈt l«n cung c†p c∂ ba nguy™n tË nit¨, photpho vµ kali cho c©y trÂng. Do mÁi loπi Ɔt, mÁi loπi c©y trÂng c„ l≠Óng ch¯a vµ nhu c«u kh∏c nhau v“ nit¨, photpho, kali n™n ph©n hÁn hÓp NPK Æ≠Óc s∂n xu†t ri™ng cho tıng loπi Ɔt, tıng loπi c©y trÂng. V› dÙ : - ßËi vÌi lÛa, Î mi“n Bæc, c„ c∏c loπi ph©n hÁn hÓp vÌi tÿ l÷ N-P-K lµ 5-10-3 ; 8-8-4 ; 12-12-12 ; cfln Î mi“n Nam : 20-20-15. - ßËi vÌi ng´, Î mi“n Bæc, c„ c∏c loπi ph©n hÁn hÓp vÌi tÿ l÷ N-P-K lµ 5-10-3 ; 10-10-10 ; 10-20-6 ; Î mi“n Nam : 30-15-0... - ßËi vÌi rau ®n l∏ c„ loπi ph©n NPK vÌi tÿ l÷ 20-10-10, rau ®n cÒ : 15-10-15. ß” n©ng cao hi÷u qu∂ sˆ dÙng ph©n b„n, hi÷n nay Æang c„ xu h≠Ìng s∂n xu†t ph©n ph¯c hÓp, ph©n nän (vi™n), ph©n chÀm tan... 2. Sˆ dÙng ph©n h˜u c¨ Ph©n h˜u c¨ dÔng Æ” b„n l„t lµ ch›nh, nh≠ng tr≠Ìc khi sˆ dÙng c«n ph∂i Ò cho hoai mÙc. D˘a vµo Æ∆c Æi”m cÒa ph©n h˜u c¨, em h∑y cho bi’t v◊ sao ph©n h˜u c¨ dÔng Æ” b„n l„t lµ ch›nh ? DÔng ph©n h˜u c¨ Æ” b„n thÛc c„ Æ≠Óc kh´ng ? 3. Sˆ dÙng ph©n vi sinh vÀt - Ph©n vi sinh vÀt c„ th” trÈn ho∆c t»m vµo hπt, r‘ c©y tr≠Ìc khi gieo trÂng. 40
- Ph©n vi sinh vÀt c„ th” b„n tr˘c ti’p vµo Ɔt Æ” t®ng sË l≠Óng vi sinh vÀt c„ ›ch cho Ɔt. C©u h·i 1. Th’ nµo lµ ph©n ho∏ h‰c, ph©n h˜u c¨, ph©n vi sinh vÀt ? L†y v› dÙ minh hoπ. 2. N™u Æ∆c Æi”m vµ c∏ch sˆ dÙng ph©n ho∏ h‰c. 3. N™u Æ∆c Æi”m vµ c∏ch sˆ dÙng ph©n h˜u c¨. 4. N™u Æ∆c Æi”m vµ c∏ch sˆ dÙng ph©n vi sinh vÀt. th´ng tin bÊ sung 1. Ph©n hÁn hÓp (ph©n trÈn) lµ loπi ph©n b„n thu Æ≠Óc khi ta trÈn mÈt c∏ch c¨ h‰c cÒa hai hay nhi“u ph©n ƨn vÌi nhau. Khi trÈn nh≠ vÀy kh´ng lµm thay ÆÊi t›nh ch†t cÒa ph©n. 2. Ph©n ph¯c hÓp lµ loπi ph©n b„n trong thµnh ph«n c„ ch¯a nhi“u nguy™n tË Æπi vµ vi l≠Óng, Æ´i khi c„ c∂ thuËc trı c· vµ ch†t k›ch th›ch ra r‘... 13Bµi `ng dÙng c´ng ngh÷ vi sinh trong s∂n xu†t ph©n b„n - Bi’t Æ≠Óc ¯ng dÙng cÒa c´ng ngh÷ vi sinh trong s∂n xu†t ph©n b„n. - Bi’t Æ≠Óc mÈt sË loπi ph©n vi sinh vÀt dÔng trong s∂n xu†t n´ng, l©m nghi÷p vµ c∏ch sˆ dÙng chÛng. I - NGuy™n l› s∂n xu†t Ph©n vi sinh vÀt C´ng ngh÷ vi sinh nghi™n c¯u khai th∏c c∏c hoπt ÆÈng sËng cÒa vi sinh vÀt Æ” s∂n xu†t ra c∏c s∂n ph»m c„ gi∏ trfi phÙc vÙ ÆÍi sËng vµ ph∏t tri”n kinh t’, x∑ hÈi. `ng dÙng c´ng ngh÷ vi sinh, c∏c nhµ khoa h‰c Æ∑ tπo ra c∏c loπi ph©n vi sinh vÀt kh∏c nhau phÙc vÙ s∂n xu†t n´ng, l©m nghi÷p. 41
V“ nguy™n l›, khi s∂n xu†t mÈt loπi ph©n vi sinh vÀt nµo Æ„, ng≠Íi ta nh©n, sau Æ„ phËi trÈn chÒng vi sinh vÀt Æ∆c hi÷u (v› dÙ : vi sinh vÀt cË Æfinh Æπm, vi sinh vÀt chuy”n ho∏ l©n...) vÌi mÈt ch†t n“n. Bªng c´ng ngh÷ nµy, ng≠Íi ta Æ∑ s∂n xu†t Æ≠Óc c∏c loπi ph©n vi sinh vÀt cË Æfinh Æπm, chuy”n ho∏ l©n vµ ph©n vi sinh vÀt ph©n gi∂i ch†t h˜u c¨ trong Ɔt. II - mÈt sË loπi Ph©n vi sinh vÀt th≠Íng dÔng 1. Ph©n vi sinh vÀt cË Æfinh Æπm lµ loπi ph©n b„n c„ ch¯a c∏c nh„m vi sinh vÀt cË Æfinh nit¨ t˘ do sËng cÈng sinh vÌi c©y h‰ ßÀu (nitragin), ho∆c sËng hÈi sinh vÌi c©y lÛa vµ mÈt sË c©y trÂng kh∏c (azogin). ß’n nay, quy tr◊nh s∂n xu†t ph©n vi sinh vÀt cË Æfinh Æπm cho c©y h‰ ßÀu Æ∑ Æ≠Óc hoµn thi÷n. Thµnh ph«n ch›nh cÒa loπi ph©n b„n nµy gÂm : than bÔn, vi sinh vÀt nËt s«n c©y h‰ ßÀu, c∏c ch†t kho∏ng vµ nguy™n tË vi l≠Óng. Ph©n vi sinh vÀt cË Æfinh Æπm c„ th” dÔng Æ” t»m hπt giËng tr≠Ìc khi gieo ho∆c b„n tr˘c ti’p vµo Ɔt. T»m hπt giËng c«n Æ≠Óc ti’n hµnh Î n¨i r©m m∏t, tr∏nh ∂nh h≠Îng tr˘c ti’p cÒa ∏nh næng m∆t trÍi c„ th” lµm ch’t vi sinh vÀt. Sau khi t»m, hπt giËng c«n Æ≠Óc gieo trÂng vµ vÔi vµo Ɔt ngay. 2. Ph©n vi sinh vÀt chuy”n ho∏ l©n Ph©n vi sinh vÀt chuy”n ho∏ l©n lµ loπi ph©n b„n c„ ch¯a vi sinh vÀt chuy”n ho∏ l©n h˜u c¨ thµnh l©n v´ c¨ (photphobacterin), ho∆c vi sinh vÀt chuy”n ho∏ l©n kh„ tan thµnh l©n d‘ tan (ph©n l©n h˜u c¨ vi sinh). H◊nh 13. Ph©n l©n h˜u c¨ vi sinh 42
Ph©n l©n h˜u c¨ vi sinh do Vi÷t Nam s∂n xu†t c„ c∏c thµnh ph«n sau : - Than bÔn. - Vi sinh vÀt chuy”n ho∏ l©n. Trong mÁi gam ph©n l©n h˜u c¨ vi sinh c„ ch¯a 0,5 tÿ t’ bµo vi sinh vÀt. - BÈt photphorit ho∆c apatit (lµ hai loπi qu∆ng c„ ch¯a photpho). - C∏c nguy™n tË kho∏ng vµ vi l≠Óng. Ph©n vi sinh vÀt chuy”n ho∏ l©n c„ th” dÔng Æ” t»m hπt giËng tr≠Ìc khi gieo (photphobacterin), ho∆c b„n tr˘c ti’p vµo Ɔt. 3. Ph©n vi sinh vÀt ph©n gi∂i ch†t h˜u c¨ Ph©n vi sinh vÀt ph©n gi∂i ch†t h˜u c¨ lµ loπi ph©n b„n c„ ch¯a c∏c loµi vi sinh vÀt ph©n gi∂i ch†t h˜u c¨. Hªng n®m Ɔt nhÀn Æ≠Óc l≠Óng lÌn ch†t h˜u c¨ qua ph©n b„n ; x∏c ÆÈng, th˘c vÀt sËng trong Ɔt. Thµnh ph«n ch›nh cÒa x∏c th˘c vÀt lµ xenlul´. Xenlul´ kh´ng t˘ ph©n gi∂i Æ≠Óc. Qu∏ tr◊nh ph©n gi∂i xenlul´ ph∂i c„ s˘ tham gia cÒa c∏c enzim do mÈt sË vi sinh vÀt ti’t ra. B„n ph©n vi sinh vÀt ph©n gi∂i ch†t h˜u c¨ vµo Ɔt c„ t∏c dÙng thÛc Æ»y qu∏ tr◊nh ph©n hu˚ vµ ph©n gi∂i ch†t h˜u c¨ trong Ɔt thµnh c∏c hÓp ch†t kho∏ng ƨn gi∂n mµ c©y c„ th” h†p thÙ Æ≠Óc. C∏c loπi ph©n vi sinh vÀt ph©n gi∂i h˜u c¨ th≠Íng g∆p lµ : Estrasol (s∂n ph»m cÒa Nga), Mana (s∂n ph»m cÒa NhÀt B∂n). Ph©n vi sinh vÀt ph©n gi∂i ch†t h˜u c¨ Æ≠Óc b„n tr˘c ti’p vµo Ɔt. C©u h·i 1. Th’ nµo lµ ¯ng dÙng c´ng ngh÷ vi sinh trong s∂n xu†t ph©n b„n ? 2. N™u Æ∆c Æi”m vµ c∏ch sˆ dÙng cÒa ph©n vi sinh vÀt cË Æfinh Æπm. 3. N™u Æ∆c Æi”m vµ c∏ch sˆ dÙng cÒa ph©n vi sinh vÀt chuy”n ho∏ l©n. 4. N™u ˝ ngh‹a th˘c t’ cÒa vi÷c b„n ph©n vi sinh vÀt ph©n gi∂i ch†t h˜u c¨. Th´ng tin bÊ sung 1. Quan h÷ cÈng sinh lµ quan h÷ sËng chung gi˜a hai sinh vÀt kh∏c loµi (v› dÙ : vi sinh vÀt vµ c©y h‰ ßÀu) trong Æ„ c∂ hai b™n Æ“u c„ lÓi. 2. Quan h÷ hÈi sinh lµ quan h÷ sËng chung gi˜a hai sinh vÀt kh∏c loµi (v› dÙ : vi sinh vÀt vµ c©y lÛa), trong Æ„ mÈt b™n c„ lÓi ›ch c«n thi’t, cfln b™n kia kh´ng c„ lÓi ›ch vµ cÚng kh´ng c„ hπi. 43
14Bµi Th˘c hµnh : TrÂng c©y trong dung dfich - TrÂng Æ≠Óc c©y trong dung dfich. - RÃn luy÷n t›nh c»n thÀn, tÿ mÿ. - Th˘c hi÷n ÆÛng quy tr◊nh, b∂o Æ∂m an toµn lao ÆÈng vµ v÷ sinh m´i tr≠Íng. I - chu»n bfi 1. B◊nh thu˚ tinh ho∆c b◊nh nh˘a c„ dung t›ch tı 0,5 Æ’n 5 l›t ßËi vÌi c∏c loπi c©y trÂng bä c„ th” dÔng l‰ c„ dung t›ch tı 0,5 Æ’n 1 l›t. B◊nh c„ næp ÆÀy. Næp c„ ÆÙc lÁ (h.14.1) Æ” trÂng c©y vµ th´ng kh›. TËt nh†t dÔng c∏c loπi b◊nh ho∆c l‰ c„ mµu Æ” ∏nh s∏ng kh´ng xuy™n qua. N’u b◊nh trong suËt ph∂i l†y gi†y Æen (ho∆c v∂i Æen) bao quanh. C„ th” dÔng hÈp xËp trÂng rau sπch c„ b∏n tπi c∏c cˆa hµng vÀt t≠ n´ng nghi÷p. H◊nh 14.1. L‰ Æ” trÂng c©y trong dung dfich 2. Dung dfich dinh d≠Ïng C„ th” dÔng dung dfich dinh d≠Ïng Kn´p ho∆c c∏c dung dfich dinh d≠Ïng kh∏c c„ b∏n tπi c∏c cˆa hµng vÀt t≠ n´ng nghi÷p. 44
3. C©y th› nghi÷m H◊nh 14.2. Dung dfich dinh d≠Ïng C©y th› nghi÷m c„ th” lµ nh˜ng c©y ≠a H◊nh 14.3. Chu»n bfi dung dfich n≠Ìc vµ c„ thÍi gian sinh tr≠Îng ngæn nh≠ : lÛa, cµ chua ho∆c c∏c loπi rau H◊nh 14.4. Ki”m tra vµ Æi“u chÿnh pH xanh... Hπt giËng sau khi Æ∑ l˘a ch‰n k‹, ng©m, Ò cho n∂y m«m, ph∏t tri”n thµnh c©y non. Ch‰n nh˜ng c©y c„ r‘ thºng Æ” khi trÂng vµo b◊nh Æ≠Óc d‘ dµng. 4. M∏y Æo pH ho∆c bÈ dÙng cÙ Æ” x∏c Æfinh pH cÒa dung dfich (thang mµu pH chu»n, gi†y qu˙). 5. CËc thu˚ tinh dung t›ch 1000ml. 6. ˇng hÛt dung t›ch 10ml. 7. Dung dfich H2SO4 0,2% vµ NaOH 0,2%. II - Quy tr◊nh th˘c hµnh B≠Ìc 1. Chu»n bfi dung dfich dinh d≠Ïng L†y dung dfich Kn´p ÆÊ vµo b◊nh trÂng c©y. N’u dÔng ho∏ ch†t c„ b∏n tπi cˆa hµng vÀt t≠ n´ng nghi÷p th◊ pha dung dfich theo chÿ d…n ghi tr™n bao b◊ (l‰) cÒa s∂n ph»m. B≠Ìc 2. ßi“u chÿnh pH cÒa dung dfich dinh d≠Ïng MÁi loπi c©y trÂng th›ch hÓp vÌi ÆÈ pH nh†t Æfinh : LÛa : tı 5,5 Æ’n 6,5 ; Ng´ : tı 6,5 Æ’n 7,0 ; ßÀu, ÆÁ : tı 6,5 Æ’n 7,0 ; Cµ chua : tı 5,5 Æ’n 6,5 ; Bæp c∂i : tr™n 7,0. DÔng m∏y Æo pH ho∆c gi†y qu˙ Æ” ki”m tra pH cÒa dung dfich. N’u pH cÒa dung dfich ch≠a phÔ hÓp vÌi nhu c«u cÒa c©y th◊ dÔng H2SO4 0,2% ho∆c NaOH 0,2% Æ” Æi“u chÿnh. 45
B≠Ìc 3. Ch‰n c©y Ch‰n nh˜ng c©y khoŒ mπnh, c„ r‘ m‰c thºng. B≠Ìc 4. TrÂng c©y trong dung dfich LuÂn r‘ c©y qua lÁ Î næp hÈp sao cho mÈt ph«n cÒa r‘ c©y ngÀp vµo dung dfich. Ph«n r‘ c©y ngÀp trong dung dfich giÛp cho c©y hÛt ch†t dinh d≠Ïng. Ph«n r‘ c©y kh´ng ngÀp trong dung dfich hÛt oxi giÛp cho c©y h´ h†p. H◊nh 14.5. Ch‰n c©y H◊nh 14.6. TrÂng c©y trong dung dfich B≠Ìc 5. Theo d‚i sinh tr≠Îng cÒa c©y LÀp b∂ng theo d‚i sinh tr≠Îng cÒa c©y theo m…u sau : III - ß∏nh gi∏ k’t qu∂ - H‰c sinh t˘ Æ∏nh gi∏ k’t qu∂ theo m…u b∂ng : K’t qu∂ Ng≠Íi Æ∏nh gi∏ TËt ßπt Kh´ng Æπt Chÿ ti™u Æ∏nh gi∏ Th˘c hi÷n quy tr◊nh 46
- Gi∏o vi™n Æ∏nh gi∏ k’t qu∂ th˘c hµnh : + Th˘c hi÷n quy tr◊nh. + K’t qu∂ th› nghi÷m. Th´ng tin bÊ sung Dung dfich Kn´p c„ thµnh ph«n nh≠ sau (g/l›t n≠Ìc c†t) : 1. Ca(NO3)2 : 1,0 2. KH2PO4 : 0,250 3. MgSO4 . 7H2O : 0,250 4. KCl : 0,0125 5. FeCl3 : 0,0125 Khi pha trÈn c«n tu©n thÒ tr◊nh t˘ pha c∏c ch†t nh≠ tr™n, Æ” tr∏nh hi÷n t≠Óng k’t tÒa. 15Bµi ßi“u ki÷n ph∏t sinh, ph∏t tri”n cÒa s©u, b÷nh hπi c©y trÂng Hi”u Æ≠Óc Æi“u ki÷n ph∏t sinh, ph∏t tri”n cÒa s©u, b÷nh hπi c©y trÂng. S˘ ph∏t sinh, ph∏t tri”n cÒa s©u, b÷nh hπi c©y trÂng phÙ thuÈc vµo c∏c y’u tË : nguÂn s©u, b÷nh hπi ; Æi“u ki÷n kh› hÀu, Ɔt Æai ; giËng c©y trÂng vµ ch’ ÆÈ ch®m s„c. I - NguÂn s©u, b÷nh hπi - NguÂn s©u, b÷nh hπi c„ sΩn tr™n ÆÂng ruÈng. Tr¯ng, nhÈng cÒa nhi“u loµi c´n trÔng g©y hπi ; bµo tˆ cÒa nhi“u loπi b÷nh ti“m »n trong Ɔt, trong c∏c bÙi c©y c·, Î bÍ ruÈng. - Sˆ dÙng hπt giËng, c©y con nhi‘m s©u, b÷nh lµ nguy™n nh©n lµm cho s©u, b÷nh xu†t hi÷n tr™n ÆÂng ruÈng. ß” ng®n ngıa s©u, b÷nh ph∏t tri”n, tı l©u nh©n d©n ta Æ∑ ∏p dÙng c∏c bi÷n ph∏p k‹ thuÀt : cµy, bıa, ng©m Ɔt, ph¨i Ɔt, ph∏t quang bÍ ruÈng, lµm v÷ sinh ÆÂng ruÈng... ; xˆ l› vµ sˆ dÙng giËng c©y trÂng sπch b÷nh. Em h∑y cho bi’t t∏c dÙng cÒa c∏c bi÷n ph∏p tr™n lµ g◊ ? 47
II - ßi“u ki÷n kh› hÀu, Ɔt Æai 1. Nhi÷t ÆÈ m´i tr≠Íng Nhi÷t ÆÈ m´i tr≠Íng ∂nh h≠Îng Æ’n s˘ ph∏t sinh, ph∏t tri”n cÒa s©u, b÷nh. MÁi mÈt loµi s©u hπi sinh tr≠Îng, ph∏t tri”n tËt trong mÈt giÌi hπn nhi÷t ÆÈ nh†t Æfinh. ô giÌi hπn nhi÷t ÆÈ nµy s©u hπi sinh s∂n mπnh nh†t. Ngoµi giÌi hπn nµy s©u hπi ngıng hoπt ÆÈng, thÀm ch› cfln bfi ch’t. Nhi÷t ÆÈ m´i tr≠Íng cÚng ∂nh h≠Îng Æ’n qu∏ tr◊nh x©m nhÀp vµ l©y lan b÷nh hπi. V› dÙ : Nhi÷t ÆÈ tı 25oC Æ’n 30oC, ÆÈ »m cao lµ Æi“u ki÷n thuÀn lÓi cho n†m ph∏t tri”n. Nhi÷t ÆÈ tı 45oC Æ’n 50oC, n†m bfi ch’t. 2. ßÈ »m kh´ng kh› vµ l≠Óng m≠a ßÈ »m kh´ng kh› vµ l≠Óng m≠a ∂nh h≠Îng Æ’n sinh tr≠Îng vµ ph∏t dÙc cÒa c´n trÔng. L≠Óng n≠Ìc trong c¨ th” c´n trÔng bi’n ÆÊi theo ÆÈ »m kh´ng kh› vµ l≠Óng m≠a. N’u ÆÈ »m kh´ng kh› th†p, l≠Óng n≠Ìc trong c¨ th” c´n trÔng gi∂m, c´n trÔng c„ th” bfi ch’t. Ngoµi ra, nhi÷t ÆÈ vµ ÆÈ »m cfln ∂nh h≠Îng gi∏n ti’p Æ’n ph∏t sinh, ph∏t tri”n cÒa s©u, b÷nh th´ng qua ∂nh h≠Îng Æ’n nguÂn th¯c ®n cÒa s©u, b÷nh. Nhi÷t ÆÈ, ÆÈ »m th›ch hÓp, c©y trÂng sinh tr≠Îng, ph∏t tri”n tËt tπo n™n nguÂn th¯c ®n phong phÛ cho chÛng. Khi g∆p Æi“u ki÷n nhi÷t ÆÈ vµ ÆÈ »m cao, c«n ph∂i lµm g◊ Æ” hπn ch’ s˘ ph∏t sinh, ph∏t tri”n cÒa s©u, b÷nh ? 3. ßi“u ki÷n Ɔt Æai ߆t thi’u ho∆c thıa dinh d≠Ïng, c©y trÂng ph∏t tri”n kh´ng b◊nh th≠Íng n™n r†t d‘ bfi s©u, b÷nh ph∏ hoπi. - Tr™n Ɔt giµu mÔn, giµu Æπm, c©y trÂng d‘ mæc b÷nh Æπo ´n, bπc l∏. - Tr™n Ɔt chua, c©y trÂng käm ph∏t tri”n vµ d‘ bfi b÷nh ti™m lˆa. a) S©u ÆÙc th©n b) B÷nh Æπo ´n H◊nh 15.1. MÈt sË s©u, b÷nh hπi lÛa 48
III - ßi“u ki÷n v“ giËng c©y trÂng vµ ch’ ÆÈ ch®m s„c - Sˆ dÙng hπt giËng, c©y con bfi nhi‘m s©u, b÷nh lµ Æi“u ki÷n thuÀn lÓi Æ” s©u, b÷nh ph∏t tri”n tr™n ÆÂng ruÈng. - Ch’ ÆÈ ch®m s„c m†t c©n ÆËi gi˜a n≠Ìc, ph©n b„n lµm cho s©u, b÷nh ph∏t tri”n mπnh. - B„n nhi“u ph©n, Æ∆c bi÷t lµ ph©n Æπm lµm t®ng t›nh nhi‘m b÷nh cÒa c©y trÂng. B„n nhi“u ph©n Æπm, bÈ l∏ ph∏t tri”n mπnh, lµ nguÂn th¯c ®n phong phÛ, tπo Æi“u ki÷n cho s©u, b÷nh ph∏t tri”n. - NgÀp Ûng vµ nh˜ng v’t th≠¨ng c¨ giÌi g©y ra cho c©y trÂng trong qu∏ tr◊nh ch®m s„c, xÌi x∏o, tπo Æi“u ki÷n thuÀn lÓi cho vi sinh vÀt x©m nhÀp vµo c©y trÂng. IV - Æi“u ki÷n Æ” s©u, b÷nh ph∏t tri”n thµnh dfich S˘ ph∏t sinh, ph∏t tri”n cÒa s©u, b÷nh hπi c©y trÂng bæt Æ«u tı nh˜ng Ê dfich. N’u g∆p c∏c Æi“u ki÷n thuÀn lÓi : c„ ÆÒ th¯c ®n ; nhi÷t ÆÈ, ÆÈ »m th›ch hÓp, s©u, b÷nh sœ sinh s∂n mπnh, Ê dfich sœ lan nhanh. Chÿ sau mÈt vµi ngµy Ê dfich sœ lan ra khæp ruÈng, thÀm ch› lan ra khæp c∏nh ÆÂng. Khi ph∏t hi÷n c„ Ê dfich, n’u c„ bi÷n ph∏p di÷t trı kfip thÍi th◊ Ê dfich sœ Æ≠Óc dÀp tæt. H◊nh 15.2. ‡ dfich tr™n ruÈng lÛa C©u h·i 1. Nguy™n nh©n nµo d…n Æ’n s˘ xu†t hi÷n Ê dfich tr™n ÆÂng ruÈng ? 2. ßi“u ki÷n kh› hÀu c„ ∂nh h≠Îng nh≠ th’ nµo Æ’n s˘ ph∏t sinh, ph∏t tri”n cÒa s©u, b÷nh hπi c©y trÂng ? 3. Ch’ ÆÈ ch®m s„c c„ ∂nh h≠Îng nh≠ th’ nµo Æ’n s˘ ph∏t sinh, ph∏t tri”n cÒa s©u, b÷nh hπi c©y trÂng ? Cho v› dÙ minh hoπ. 49
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191