SÁCH EBOOK ĐỊA LÍ - NÂNG CAO

bÈ gi∏o dÙc vµ Ƶo tπo L£ TH§NG (TÊng ChÒ bi™n) nguy‘n thfi minh ph≠¨ng (ChÒ bi™n) Phπm vi’t hÂng - nguy‘n vi÷t hÔng - §ng thfi Æan thanh Tr«n Ưc tu†n - nguy‘n Ưc vÚ Æfia l› 11 n©ng cao (T ∏i b∂n l«n th¯ ba) nhµ xu†t b∂n gi∏o dÙc vi÷t nam

Kh∏i qu∏t n“n kinh t’ - x∑ hÈi th’ giÌi 3

4

5

S# T¶•NG PHÅN V≈ TRçNH ßó Bµi 1 PHÉT TRIÕN KINH T⁄ - XÇ HóI CûA CÉC NHïM N¶õC Tr™n th’ giÌi, nh„m n≠Ìc ph∏t tri”n vµ nh„m n≠Ìc Æang ph∏t tri”n c„ s˘ t≠¨ng ph∂n r‚ r÷t v“ tr◊nh ÆÈ ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi. I - s˘ ph©n chia thµnh c∏c nh„m n≠Ìc Th’ giÌi c„ tr™n 200 quËc gia vµ vÔng l∑nh thÊ kh∏c nhau v“ t˘ nhi™n, d©n c≠, x∑ hÈi, tr◊nh ÆÈ ph∏t tri”n kinh t’ vµ Æ≠Óc x’p vµo hai nh„m n≠Ìc : ph∏t tri”n vµ Æang ph∏t tri”n. C∏c n≠Ìc ph∏t tri”n c„ tÊng s∂n ph»m trong n≠Ìc b◊nh qu©n Æ«u ng≠Íi (GDP/ng≠Íi) cao, Æ«u t≠ n≠Ìc ngoµi (FDI) nhi“u, chÿ sË ph∏t tri”n con ng≠Íi (HDI) Î m¯c cao. C∏c n≠Ìc Æang ph∏t tri”n th≠Íng c„ GDP/ng≠Íi th†p, nÓ n≠Ìc ngoµi nhi“u vµ HDI Î m¯c th†p. Trong nh„m n≠Ìc Æang ph∏t tri”n, mÈt sË n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ Æ∑ tr∂i qua qu∏ tr◊nh c´ng nghi÷p ho∏ vµ Æπt Æ≠Óc tr◊nh ÆÈ ph∏t tri”n nh†t Æfinh v“ c´ng nghi÷p g‰i chung lµ c∏c n≠Ìc c´ng nghi÷p mÌi (NICs) nh≠ : Hµn QuËc, Xin-ga-po, ßµi Loan, Bra-xin, Éc-hen-ti-na,... H◊nh 1. Ph©n bË c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ tr™n th’ giÌi theo m¯c GDP b◊nh qu©n Æ«u ng≠Íi (USD/ng≠Íi) - n®m 2004 D˘a vµo h◊nh 1, nhÀn xät s˘ ph©n bË c∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ tr™n th’ giÌi theo m¯c GDP b◊nh qu©n Æ«u ng≠Íi (USD/ng≠Íi). 6

II - S˘ t≠¨ng ph∂n v“ kinh t’ cÒa c∏c nh„m n≠Ìc 1. V“ tr◊nh ÆÈ ph∏t tri”n kinh t’ GDP b◊nh qu©n Æ«u ng≠Íi c„ s˘ ch™nh l÷ch lÌn gi˜a c∏c n≠Ìc ph∏t tri”n vµ c∏c n≠Ìc Æang ph∏t tri”n. B∂ng 1.1. GDP b◊nh qu©n Æ«u ng≠Íi cÒa mÈt sË n≠Ìc tr™n th’ giÌi - n®m 2004, theo gi∏ th˘c t’ (ߨn vfi : USD) C∏c n≠Ìc ph∏t tri”n C∏c n≠Ìc Æang ph∏t tri”n T™n n≠Ìc GDP/ng≠Íi T™n n≠Ìc GDP/ng≠Íi ßan Mπch 45008 An-ba-ni 2372 Thu˛ ßi”n 38489 C´-l´m-bi-a 2150 35861 In-Æ´-n™-xi-a 1193 Anh 30714 637 Ca-na-Æa 24314 ƒn ßÈ 112 Niu Di-l©n £-ti-´-pi-a Th’ giÌi : 6393 D˘a vµo b∂ng 1.1, h∑y nhÀn xät s˘ ch™nh l÷ch v“ GDP b◊nh qu©n Æ«u ng≠Íi gi˜a c∏c n≠Ìc ph∏t tri”n vµ c∏c n≠Ìc Æang ph∏t tri”n. B∂ng 1.2. C¨ c†u GDP ph©n theo khu v˘c kinh t’ cÒa c∏c nh„m n≠Ìc - n®m 2004 (ߨn vfi : %) C¨ c†u GDP ph©n theo khu v˘c kinh t’ Nh„m n≠Ìc Khu v˘c I Khu v˘c II Khu v˘c III Ph∏t tri”n 2,0 27,0 71,0 ßang ph∏t tri”n 25,0 32,0 43,0 D˘a vµo b∂ng 1.2, h∑y nhÀn xät vµ gi∂i th›ch v“ c¨ c†u GDP ph©n theo khu v˘c kinh t’ cÒa c∏c nh„m n≠Ìc, n®m 2004. C∏c n≠Ìc ph∏t tri”n chi’m h¨n 60% gi∏ trfi xu†t, nhÀp kh»u cÒa th’ giÌi, chÒ y’u xu†t kh»u c∏c m∆t hµng Æ∑ qua ch’ bi’n. ô c∏c n≠Ìc Æang ph∏t tri”n, kho∏ng s∂n vµ hµng s¨ ch’ chi’m tÿ l÷ cao trong xu†t kh»u (n®m 2001 chi’m g«n 30%). 7

Trong nh˜ng thÀp ni™n cuËi cÒa th’ kÿ XX, c∏c n≠Ìc Æang ph∏t tri”n Æ∑ tÀp trung Æ«u t≠ nhi“u h¨n vµo khu v˘c II vµ khu v˘c III, tπo ra s˘ t®ng tr≠Îng r‚ r÷t Î c∂ hai khu v˘c nµy. C∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ c´ng nghi÷p mÌi, Æ∑ c„ s˘ chuy”n dfich lÌn c¨ c†u kinh t’ vÌi s˘ ph∏t tri”n nhanh v≠Ót bÀc cÒa qu∏ tr◊nh c´ng nghi÷p ho∏, h≠Ìng v“ xu†t kh»u. Nhi“u s∂n ph»m c´ng nghi÷p c„ kh∂ n®ng cπnh tranh tr™n thfi tr≠Íng th’ giÌi. Khu v˘c dfich vÙ ph∏t tri”n nhanh. 2. V“ Æ«u t≠ n≠Ìc ngoµi vµ nÓ n≠Ìc ngoµi C∏c n≠Ìc ph∏t tri”n c„ gi∏ trfi Æ«u t≠ ra n≠Ìc ngoµi lÌn vµ th˘c hi÷n Æ«u t≠ Æan xen nhau, mÁi n≠Ìc Æ«u t≠ vµo c∏c n≠Ìc kh∏c Î l‹nh v˘c th’ mπnh cÒa m◊nh. Hi÷n nay, c∏c n≠Ìc ph∏t tri”n chi’m kho∂ng 3/4 gi∏ trfi Æ«u t≠ ra n≠Ìc ngoµi vµ nhÀn kho∂ng 2/3 gi∏ trfi Æ«u t≠ tı n≠Ìc ngoµi. Ph«n lÌn c∏c n≠Ìc Æang ph∏t tri”n hi÷n Æ“u c„ nÓ n≠Ìc ngoµi vµ nhi“u n≠Ìc kh„ c„ kh∂ n®ng thanh to∏n nÓ. B∂ng 1.3. TÊng nÓ n≠Ìc ngoµi cÒa nh„m n≠Ìc Æang ph∏t tri”n (ߨn vfi : tÿ USD) N®m 1970 1980 1990 2000 2004 TÊng nÓ 610 1200 1310 2498 2724 Tÿ l÷ nÓ tr™n tÊng GDP cÒa c∏c n≠Ìc Æang ph∏t tri”n n®m 1980 lµ 21%, n®m 1998 lµ 37,3%, n®m 2004 lµ 33,8%. III - S˘ t≠¨ng ph∂n v“ mÈt sË kh›a cπnh x∑ hÈi cÒa c∏c nh„m n≠Ìc Gi˜a nh„m n≠Ìc ph∏t tri”n vµ nh„m n≠Ìc Æang ph∏t tri”n c„ s˘ kh∏c bi÷t v“ mÈt sË chÿ sË x∑ hÈi. TuÊi th‰ trung b◊nh (tuÊi) - n®m 2005 : - Th’ giÌi : 67 - C∏c n≠Ìc ph∏t tri”n : 76 - C∏c n≠Ìc Æang ph∏t tri”n : 65. C∏c n≠Ìc Î ch©u Phi c„ tuÊi th‰ trung b◊nh lµ 52 (trong Æ„ Î khu v˘c T©y Phi, ß´ng Phi lµ 47 - th†p nh†t th’ giÌi). 8

B∂ng 1.4. Chÿ sË HDI cÒa th’ giÌi vµ c∏c nh„m n≠Ìc N®m 2000 2002 2003 0,855 Nh„m n≠Ìc Ph∏t tri”n 0,814 0,831 ßang ph∏t tri”n 0,654 0,663 0,694 Th’ giÌi 0,722 0,729 0,741 D˘a vµo b∂ng 1.4, k’t hÓp vÌi th´ng tin Î tr™n, nhÀn xät s˘ kh∏c bi÷t v“ chÿ sË HDI vµ tuÊi th‰ trung b◊nh gi˜a nh„m n≠Ìc ph∏t tri”n vµ nh„m n≠Ìc Æang ph∏t tri”n. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. So s∏nh mÈt sË Æi”m nÊi bÀt v“ tr◊nh ÆÈ ph∏t tri”n kinh t’ cÒa nh„m n≠Ìc ph∏t tri”n vÌi nh„m n≠Ìc Æang ph∏t tri”n. 2. Tπi sao nh„m n≠Ìc Æang ph∏t tri”n c„ chÿ sË HDI th†p h¨n nh„m n≠Ìc ph∏t tri”n ? 3. D˘a vµo b∂ng sË li÷u sau : Gi∏ trfi xu†t, nhÀp kh»u hµng ho∏ cÒa nh„m n≠Ìc Æang ph∏t tri”n vµ th’ giÌi (ߨn vfi : tÿ USD) N®m 1990 2000 2004 Nh„m Xu†t NhÀp Xu†t NhÀp Xu†t NhÀp n≠Ìc kh»u kh»u kh»u kh»u kh»u kh»u Th’ giÌi 3328,0 3427,6 6376,7 6572,1 9045,3 9316,3 ßang ph∏t tri”n 990,4 971,6 2372,8 2232,9 3687,8 3475,6 H∑y vœ bi”u Æ cÈt chÂng th” hi÷n gi∏ trfi xu†t, nhÀp kh»u hµng ho∏ cÒa nh„m n≠Ìc Æang ph∏t tri”n so vÌi th’ giÌi qua c∏c n®m tr™n. RÛt ra nhÀn xät. 9

CUóC CÉCH MÑNG KHOA HñC Bµi 2 VÄ C§NG NGHå HIåN ßÑI. N≈N KINH T⁄ TRI TH`C CuÈc c∏ch mπng khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ hi÷n Æπi vÌi Æ∆c tr≠ng lµ lµm xu†t hi÷n vµ bÔng nÊ c´ng ngh÷ cao Æ∑ t∏c ÆÈng mπnh mœ Æ’n n“n kinh t’ th’ giÌi, chuy”n d«n n“n kinh t’ th’ giÌi sang mÈt giai Æoπn ph∏t tri”n mÌi, Æ≠Óc g‰i lµ n“n kinh t’ tri th¯c. Trong Æ„, tri th¯c, th´ng tin trÎ thµnh y’u tË quy’t Æfinh nh†t ÆËi vÌi s˘ ph∏t tri”n s∂n xu†t ; khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ trÎ thµnh l˘c l≠Óng s∂n xu†t tr˘c ti’p. I - CuÈc c∏ch mπng khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ hi÷n Æπi CuÈc c∏ch mπng khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ hi÷n Æπi Æ≠Óc ti’n hµnh vµo cuËi th’ kÿ XX, Æ«u th’ kÿ XXI. ß∆c tr≠ng cÒa cuÈc c∏ch mπng nµy lµ s˘ xu†t hi÷n vµ ph∏t tri”n nhanh ch„ng c´ng ngh÷ cao. ß©y lµ c∏c c´ng ngh÷ d˘a vµo nh˜ng thµnh t˘u khoa h‰c mÌi, vÌi hµm l≠Óng tri th¯c cao. C∏c c´ng ngh÷ nµy Æ∑ t∏c ÆÈng mπnh mœ vµ s©u sæc Æ’n ph∏t tri”n kinh t’ x∑ hÈi. Trong Æ„, bËn c´ng ngh÷ trÙ cÈt tπo ra nhi“u thµnh t˘u nh†t. Thµnh t˘u cÒa bËn c´ng ngh÷ trÙ cÈt trong cuÈc c∏ch mπng khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ hi÷n Æπi C´ng ngh÷ sinh C´ng ngh÷ vÀt li÷u C´ng ngh÷ n®ng C´ng ngh÷ th´ng h‰c : tπo ra nh˜ng : tπo ra nh˜ng vÀt l≠Óng : sˆ dÙng tin : tπo ra c∏c vi giËng mÌi kh´ng c„ li÷u chuy™n dÙng ngµy cµng nhi“u mπch, ch›p Æi÷n tˆ trong t˘ nhi™n cÔng mÌi, vÌi nh˜ng t›nh c∏c dπng n®ng c„ tËc ÆÈ cao, k‹ nh˜ng b≠Ìc ti’n n®ng mÌi (vÀt li÷u l≠Óng mÌi (hπt thuÀt sË ho∏, c∏p quan tr‰ng trong composit, vÀt li÷u nh©n, m∆t trÍi, sinh sÓi quang,... n©ng ch»n Æo∏n vµ Æi“u si™u d…n,...). h‰c, thu˚ tri“u,...). cao n®ng l˘c cÒa trfi b÷nh,... con ng≠Íi trong truy“n t∂i, xˆ l› vµ l≠u gi˜ th´ng tin. Tı mÈt mπng m∏y t›nh nÈi bÈ xu†t hi÷n Æ«u ti™n n®m 1969 Î Hoa K◊, Æ’n n®m 1989, mπng Internet Æ∑ ph∏t tri”n khæp n¨i tr™n th’ giÌi. 10

B∂ng 2.1. SË ng≠Íi sˆ dÙng Internet tr™n th’ giÌi (ߨn vfi : tri÷u ng≠Íi) N®m 1993 2000 2006 SË ng≠Íi 1 540 1100 NhÀn xät sË ng≠Íi sˆ dÙng Internet n®m 2006 so vÌi c∏c n®m 1993, 2000 vµ so vÌi d©n sË toµn th’ giÌi n®m 2006 (kho∂ng 6500 tri÷u ng≠Íi). II - t∏c ÆÈng cÒa cuÈc c∏ch mπng khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ hi÷n Æπi Æ’n s˘ ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi MÈt sË t∏c ÆÈng cÒa cuÈc c∏ch mπng khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ hi÷n Æπi Æ’n s˘ ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi Khoa h‰c vµ c´ng Xu†t hi÷n c∏c Thay ÆÊi c¨ c†u lao Ph∏t tri”n nhanh ngh÷ trÎ thµnh l˘c ngµnh c´ng nghi÷p ÆÈng. Tÿ l÷ nh˜ng ch„ng mÀu dfich l≠Óng s∂n xu†t tr˘c c„ hµm l≠Óng k‹ ng≠Íi lµm vi÷c quËc t’, Æ«u t≠ cÒa ti’p, c„ th” tr˘c ti’p thuÀt cao (s∂n xu†t bªng tr› „c Æ” tr˘c n≠Ìc ngoµi tr™n lµm ra s∂n ph»m vÀt li÷u mÌi, c´ng ti’p tπo ra s∂n phπm vi toµn c«u. (s∂n xu†t ph«n ngh÷ gen,...), c∏c ph»m (nh≠ c∏c lÀp m“m, c∏c ngµnh dfich vÙ nhi“u ki’n tr◊nh vi™n, nh˜ng c´ng nghi÷p Æi÷n th¯c (b∂o hi”m, nhµ thi’t k’ c´ng tˆ,...). vi‘n th´ng,...),... ngh÷, s∂n ph»m tr™n m∏y t›nh,...) ngµy cµng cao. H∑y n™u c∏c v› dÙ cÙ th” Æ” lµm r‚ t∏c ÆÈng cÒa cuÈc c∏ch mπng khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ hi÷n Æπi Æ’n s˘ ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi th’ giÌi. III - n“n kinh t’ tri th¯c CuÈc c∏ch mπng khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ hi÷n Æπi t∏c ÆÈng ngµy cµng s©u sæc, lµm cho kinh t’ th’ giÌi chuy”n d«n tı n“n kinh t’ c´ng nghi÷p sang mÈt loπi h◊nh kinh t’ mÌi d˘a tr™n tri th¯c, k‹ thuÀt, c´ng ngh÷ cao, Æ≠Óc g‰i lµ n“n kinh t’ tri th¯c. 11

B∂ng 2.2. So s∏nh kh∏i qu∏t mÈt sË y’u tË cÒa c∏c n“n kinh t’ N“n kinh t’ N´ng nghi÷p C´ng nghi÷p Tri th¯c Y’u tË Dfich vÙ lµ chÒ y’u, trong Æ„ c∏c ngµnh C¨ c†u kinh t’ N´ng nghi÷p lµ C´ng nghi÷p vµ dfich c«n nhi“u tri th¯c chÒ y’u vÙ lµ chÒ y’u (ng©n hµng, tµi ch›nh, b∂o hi”m...) chi’m ≠u C´ng ngh÷ chÒ y’u Æ” Sˆ dÙng sÛc C¨ giÌi ho∏, ho∏ h‰c thÛc Æ»y ph∏t tri”n vÀt, c¨ giÌi ho∏ ho∏, Æi÷n kh› ho∏, th’ tuy÷t ÆËi chuy™n m´n ho∏ C´ng ngh÷ cao, Æi÷n ƨn gi∂n tˆ ho∏, tin h‰c ho∏, si™u xa lÈ th´ng tin,... C¨ c†u lao ÆÈng N´ng d©n lµ C´ng nh©n lµ chÒ y’u C´ng nh©n tr› th¯c lµ chÒ y’u chÒ y’u Tÿ l÷ Æ„ng g„p cÒa < 10% > 30% khoa h‰c c´ng ngh÷ > 80% cho t®ng tr≠Îng kinh t’ R†t lÌn T«m quan tr‰ng cÒa Nh· LÌn gi∏o dÙc Kh´ng lÌn LÌn Quy’t Æfinh Vai trfl cÒa c´ng ngh÷ th´ng tin vµ truy“n th´ng D˘a vµo b∂ng 2.2, cho bi’t n“n kinh t’ tri th¯c kh∏c vÌi n“n kinh t’ n´ng nghi÷p, kinh t’ c´ng nghi÷p Î nh˜ng Æi”m chÒ y’u nµo ? N“n kinh t’ tri th¯c bæt Æ«u Æ≠Óc h◊nh thµnh Î Bæc M‹ vµ mÈt sË n≠Ìc T©y ¢u,... Î c∏c n≠Ìc nµy, nh˜ng ngµnh kinh t’ chÒ y’u d˘a vµo c´ng ngh÷ th´ng tin chi’m kho∂ng 45 - 50% GDP. ¶Ìc t›nh vµo kho∂ng n®m 2030, n“n kinh t’ cÒa c∏c n≠Ìc ph∏t tri”n Æ“u trÎ thµnh n“n kinh t’ tri th¯c. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. N™u Æ∆c tr≠ng vµ t∏c ÆÈng cÒa cuÈc c∏ch mπng khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ hi÷n Æπi Æ’n n“n kinh t’ th’ giÌi. 2. Tr◊nh bµy nh˜ng hi”u bi’t cÒa c∏ nh©n v“ c∏c thµnh t˘u khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ hi÷n Æπi nÊi bÀt cÒa nh©n loπi trong th’ kÿ XX. 3. Ph©n t›ch vai trfl to lÌn cÒa khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ hi÷n Æπi trong n“n kinh t’ tri th¯c. 12

XU H¶õNG TOÄN C¡U HOÉ, Bµi 3 KHU V#C HOÉ KINH T⁄ Toµn c«u ho∏ vµ khu v˘c ho∏ lµ xu h≠Ìng t†t y’u, d…n Æ’n s˘ phÙ thuÈc l…n nhau ngµy cµng t®ng gi˜a c∏c n“n kinh t’ ; ÆÂng thÍi, tπo ra nh˜ng ÆÈng l˘c thÛc Æ»y s˘ t®ng tr≠Îng vµ ph∏t tri”n kinh t’ th’ giÌi. I - xu h≠Ìng toµn c«u ho∏ kinh t’ Toµn c«u ho∏ lµ qu∏ tr◊nh li™n k’t c∏c quËc gia tr™n th’ giÌi v“ nhi“u m∆t, tı kinh t’ Æ’n v®n ho∏, khoa h‰c,... Toµn c«u ho∏ kinh t’ c„ t∏c ÆÈng mπnh mœ Æ’n m‰i m∆t cÒa n“n kinh t’ x∑ hÈi th’ giÌi. 1. Toµn c«u ho∏ kinh t’ Toµn c«u ho∏ kinh t’ c„ nh˜ng bi”u hi÷n r‚ nät sau : a) Th≠¨ng mπi th’ giÌi ph∏t tri”n mπnh TËc ÆÈ t®ng tr≠Îng cÒa th≠¨ng mπi lu´n cao h¨n tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng cÒa toµn bÈ n“n kinh t’ th’ giÌi. TÊ ch¯c Th≠¨ng mπi th’ giÌi (WTO) vÌi 150 thµnh vi™n (t›nh Æ’n th∏ng 1-2007) chi’m kho∂ng 90% sË d©n, chi phËi 95% hoπt ÆÈng th≠¨ng mπi cÒa th’ giÌi vµ c„ vai trfl to lÌn trong vi÷c thÛc Æ»y t˘ do ho∏ th≠¨ng mπi, lµm cho n“n kinh t’ th’ giÌi ph∏t tri”n n®ng ÆÈng h¨n. b) ß«u t≠ n≠Ìc ngoµi t®ng nhanh Tı n®m 1990 Æ’n n®m 2004 Æ«u t≠ n≠Ìc ngoµi Æ∑ t®ng tı 1774 tÿ USD l™n 8895 tÿ USD. Trong Æ«u t≠ n≠Ìc ngoµi, l‹nh v˘c dfich vÙ ngµy cµng chi’m tÿ tr‰ng lÌn, trong Æ„ nÊi l™n hµng Æ«u lµ c∏c hoπt ÆÈng tµi ch›nh, ng©n hµng, b∂o hi”m,... c) Thfi tr≠Íng tµi ch›nh quËc t’ mÎ rÈng VÌi hµng vπn ng©n hµng Æ≠Óc nËi vÌi nhau qua mπng vi‘n th´ng Æi÷n tˆ, mÈt mπng l≠Ìi li™n k’t tµi ch›nh toµn c«u Æ∑ vµ Æang rÈng mÎ tr™n toµn th’ giÌi. C∏c tÊ ch¯c quËc t’ nh≠ Qu¸ ti“n t÷ quËc t’ (IMF), Ng©n hµng Th’ giÌi (WB) ngµy cµng c„ vai trfl quan tr‰ng trong ph∏t tri”n kinh t’ toµn c«u, cÚng nh≠ trong ÆÍi sËng kinh t’ x∑ hÈi cÒa c∏c quËc gia. 13

d) C∏c c´ng ti xuy™n quËc gia c„ vai trfl ngµy cµng lÌn VÌi phπm vi hoπt ÆÈng rÈng, Î nhi“u quËc gia kh∏c nhau, c∏c c´ng ti xuy™n quËc gia næm trong tay nguÂn cÒa c∂i vÀt ch†t r†t lÌn vµ chi phËi nhi“u ngµnh kinh t’ quan tr‰ng. Hi÷n nay, toµn th’ giÌi c„ tr™n 60 ngh◊n c´ng ti xuy™n quËc gia vÌi kho∂ng 500 ngh◊n chi nh∏nh. C∏c c´ng ti xuy™n quËc gia chi’m 30% tÊng gi∏ trfi GDP toµn th’ giÌi, 2/3 bu´n b∏n quËc t’, h¨n 75% Æ«u t≠ tr˘c ti’p vµ tr™n 75% vi÷c chuy”n giao c´ng ngh÷, khoa h‰c k‹ thuÀt tr™n phπm vi th’ giÌi. H∑y nhÀn xät v“ vai trfl cÒa c∏c c´ng ti xuy™n quËc gia trong n“n kinh t’ th’ giÌi. 2. H÷ qu∂ cÒa vi÷c toµn c«u ho∏ kinh t’ Toµn c«u ho∏ kinh t’ Æ∑ thÛc Æ»y s∂n xu†t ph∏t tri”n vµ t®ng tr≠Îng kinh t’ toµn c«u, Æ»y nhanh Æ«u t≠, t®ng c≠Íng s˘ hÓp t∏c quËc t’. Tuy nhi™n, toµn c«u ho∏ kinh t’ cÚng c„ nh˜ng m∆t tr∏i cÒa n„, Æ∆c bi÷t lµm gia t®ng nhanh ch„ng kho∂ng c∏ch giµu nghÃo. II - Xu h≠Ìng khu v˘c ho∏ kinh t’ 1. C∏c tÊ ch¯c li™n k’t kinh t’ khu v˘c Do s˘ ph∏t tri”n kh´ng Æ“u vµ s¯c äp cπnh tranh trong c∏c khu v˘c tr™n th’ giÌi, nh˜ng quËc gia c„ nät t≠¨ng ÆÂng v“ Æfia l›, v®n ho∏, x∑ hÈi ho∆c c„ chung mÙc ti™u, lÓi ›ch ph∏t tri”n Æ∑ li™n k’t vÌi nhau thµnh c∏c tÊ ch¯c li™n k’t kinh t’ Æ∆c thÔ. B∂ng 3. MÈt sË tÊ ch¯c li™n k’t kinh t’ khu v˘c SË d©n GDP TÊ ch¯c li™n k’t N®m C∏c n≠Ìc vµ vÔng l∑nh thÊ thµnh vi™n (tri÷u ng≠Íi (tÿ USD - kinh t’ thµnh lÀp (T›nh Æ’n n®m 2005) - n®m 2005) n®m 2004) Hi÷p ≠Ìc t˘ do 1994 Hoa K◊, Ca-na-Æa, M™-hi-c´ 435,7 13323,8 th≠¨ng mπi Bæc M‹ (NAFTA) 14

Li™n minh 1957 ߯c, Anh, Ph∏p, Hµ Lan, Bÿ, 459,7 12690,5 ch©u ¢u (EU)* I-ta-li-a, LÛc-x®m-bua, Ai-len, ßan Mπch, Hi Lπp, T©y Ban Nha, B ߵo Nha, Éo, Ph«n Lan, Thu˛ ßi”n, Säc, Hung-ga-ri, Ba Lan, Xl´-va-ki-a, Lit-va, L∏t-vi-a, Xl´-v™-ni-a, E-xt´-ni-a, Man-ta, S›p. Hi÷p hÈi c∏c 1967 In-Æ´-n™-xi-a, Ma-lai-xi-a, Phi-lip-pin, 555,3 799,9 quËc gia ß´ng Xin-ga-po, Th∏i Lan, Bru-n©y, Nam É Vi÷t Nam, Lµo, Mi-an-ma, (ASEAN) Cam-pu-chia. Di‘n Ƶn hÓp 1989 Bru-n©y, In-Æ´-n™-xi-a, Ma-lai-xi-a, 2648,0 23008,1 t∏c kinh t’ ch©u Phi-lip-pin, Xin-ga-po, Th∏i Lan, É - Th∏i B◊nh Hoa K◊, Ca-na-Æa, M™-hi-c´, NhÀt D≠¨ng (APEC) B∂n, Hµn QuËc, §-xtr©y-li-a, Niu Di-l©n, ßµi Loan, Trung QuËc, HÂng C´ng (Trung QuËc), Pa-pua Niu Ghi-n™, Chi-l™, P™-ru, Li™n bang Nga, Vi÷t Nam. Thfi tr≠Íng 1991 Bra-xin, Éc-hen-ti-na, U-ru-goay, 232,4 776,6 chung Nam M‹ Pa-ra-goay. (MERCOSUR)** * Th∏ng 1-2007, EU k’t nπp th™m Bun-ga-ri vµ Ru-ma-ni. ** Th∏ng 6-2006, MERCOSUR k’t nπp th™m V™-n™-xu-™-la. 15

D˘a vµo b∂ng 3, so s∏nh sË d©n vµ GDP cÒa c∏c tÊ ch¯c li™n k’t kinh t’ khu v˘c. RÛt ra nhÀn xät. Ngoµi c∏c tÊ ch¯c kinh t’ khu v˘c, cfln c„ c∏c tÊ ch¯c li™n k’t ti”u vÔng Î c∏c ch©u lÙc nh≠ : tam gi∏c t®ng tr≠Îng Xin-ga-po Ma-lai-xi-a In-Æ´-n™-xi-a (Î ß´ng Nam É), li™n k’t vÔng Ma-x¨ Rai-n¨ (Î EU),... 2. H÷ qu∂ cÒa khu v˘c ho∏ kinh t’ C∏c tÊ ch¯c li™n k’t kinh t’ khu v˘c vıa hÓp t∏c, vıa cπnh tranh vÌi nhau Æ∑ tπo n™n ÆÈng l˘c thÛc Æ»y s˘ t®ng tr≠Îng vµ ph∏t tri”n kinh t’, t®ng c≠Íng t˘ do ho∏ th≠¨ng mπi, Æ«u t≠ dfich vÙ trong phπm vi khu v˘c cÚng nh≠ gi˜a c∏c khu v˘c vÌi nhau. ßÂng thÍi, cÚng thÛc Æ»y qu∏ tr◊nh mÎ cˆa thfi tr≠Íng c∏c quËc gia, tπo lÀp nh˜ng thfi tr≠Íng khu v˘c rÈng lÌn, t®ng c≠Íng qu∏ tr◊nh toµn c«u ho∏ kinh t’ th’ giÌi. Tuy nhi™n, xu h≠Ìng khu v˘c ho∏ cÚng Æ∆t ra kh´ng ›t v†n Æ“ Æfli h·i c∏c quËc gia ph∂i quan t©m gi∂i quy’t, nh≠ t˘ chÒ v“ kinh t’, quy“n l˘c quËc gia,... C©u h·i vµ bµi tÀp 1. Tr◊nh bµy c∏c bi”u hi÷n chÒ y’u cÒa toµn c«u ho∏ kinh t’. Xu h≠Ìng toµn c«u ho∏ kinh t’ Æ∑ d…n Æ’n nh˜ng h÷ qu∂ g◊ ? 2. C∏c tÊ ch¯c li™n k’t kinh t’ khu v˘c Æ≠Óc h◊nh thµnh d˘a tr™n nh˜ng c¨ sÎ nµo ? 3. X∏c Æfinh c∏c n≠Ìc thµnh vi™n cÒa tÊ ch¯c EU, ASEAN, APEC, NAFTA, MERCOSUR tr™n b∂n Æ \"C∏c n≠Ìc tr™n th’ giÌi\". 16

MóT Sˇ VƒN ß≈ Bµi 4 MANG TêNH TOÄN C¡U CÔng vÌi vi÷c b∂o v÷ hoµ b◊nh, nh©n loπi hi÷n nay Æang ph∂i ÆËi m∆t vÌi nhi“u th∏ch th¯c mang t›nh toµn c«u nh≠ : bÔng nÊ d©n sË, giµ ho∏ d©n sË, ´ nhi‘m m´i tr≠Íng,... g©y ra nh˜ng hÀu qu∂ nghi™m tr‰ng. I - d©n sË 1. BÔng nÊ d©n sË D©n sË th’ giÌi t®ng nhanh, nh†t lµ Î nˆa sau cÒa th’ kÿ XX. Cµng nh˜ng n®m v“ sau, thÍi gian d©n sË t®ng th™m 1 tÿ ng≠Íi cµng rÛt ngæn. N®m 2005, sË d©n th’ giÌi lµ 6477 tri÷u ng≠Íi ; hi÷n nay trung b◊nh mÁi n®m t®ng th™m g«n 80 tri÷u ng≠Íi. D˘ ki’n d©n sË th’ giÌi c„ th” Ên Æfinh vµo n®m 2025 vÌi sË d©n kho∂ng 8 tÿ ng≠Íi. S˘ bÔng nÊ d©n sË hi÷n nay tr™n th’ giÌi di‘n ra chÒ y’u Î c∏c n≠Ìc Æang ph∏t tri”n. C∏c n≠Ìc nµy chi’m kho∂ng 80% d©n sË vµ 95% sË d©n gia t®ng hªng n®m cÒa th’ giÌi. B∂ng 4. Tÿ su†t gia t®ng d©n sË t˘ nhi™n trung b◊nh n®m (ߨn vfi : %) Giai Æoπn 1960 - 1965 1975 - 1980 1985 - 1990 1995 - 2000 2001 - 2005 Nh„m n≠Ìc Ph∏t tri”n 1,2 0,8 0,6 0,2 0,1 ßang ph∏t tri”n 2,3 1,9 1,9 1,7 1,5 Th’ giÌi 1,9 1,6 1,6 1,4 1,2 D˘a vµo b∂ng 4, so s∏nh tÿ su†t gia t®ng d©n sË t˘ nhi™n cÒa nh„m n≠Ìc Æang ph∏t tri”n vÌi nh„m n≠Ìc ph∏t tri”n vµ toµn th’ giÌi. D©n sË t®ng nhanh d…n tÌi nh˜ng hÀu qu∂ g◊ v“ m∆t kinh t’ x∑ hÈi ? 17

2. Giµ ho∏ d©n sË D©n sË th’ giÌi Æang c„ xu h≠Ìng giµ Æi. Trong c¨ c†u theo ÆÈ tuÊi, tÿ l÷ ng≠Íi d≠Ìi 15 tuÊi ngµy cµng th†p, tÿ l÷ ng≠Íi tr™n 65 tuÊi ngµy cµng cao vµ tuÊi th‰ cÒa d©n sË th’ giÌi ngµy cµng t®ng. SË ng≠Íi cao tuÊi hi÷n nay tÀp trung nhi“u nh†t Î T©y ¢u. Khu v˘c Nam É, T©y É, ch©u ßπi D≠¨ng vµ Ca-ri-b™ lµ nh˜ng n¨i c„ sË ng≠Íi cao tuÊi Æang t®ng nhanh. D˘ b∏o Æ’n n®m 2020, sË l≠Óng ng≠Íi cao tuÊi chi’m 14% tÊng sË d©n cÒa th’ giÌi. D©n sË giµ d…n tÌi nh˜ng hÀu qu∂ g◊ v“ m∆t kinh t’ x∑ hÈi ? iI - m´i tr≠Íng D≠Ìi ∏p l˘c ngµy cµng lÌn cÒa gia t®ng d©n sË vµ s˘ t®ng tr≠Îng hoπt ÆÈng kinh t’, m´i tr≠Íng toµn c«u ngµy cµng bfi ´ nhi‘m vµ suy tho∏i n∆ng n“, g©y nhi“u hÀu qu∂ nghi™m tr‰ng. 1. Bi’n ÆÊi kh› hÀu toµn c«u vµ suy gi∂m t«ng ´d´n L≠Óng CO2 t®ng Æ∏ng k” trong kh› quy”n g©y ra hi÷u ¯ng nhµ k›nh, lµm cho nhi÷t ÆÈ Tr∏i ߆t t®ng l™n. ¶Ìc t›nh trong 100 n®m trÎ lπi Æ©y, Tr∏i ߆t n„ng l™n 0,6oC. D˘ b∏o vµo n®m 2100, nhi÷t ÆÈ Tr∏i ߆t sœ t®ng th™m tı 1,4oC Æ’n 5,8oC. Vi÷c sˆ dÙng n®ng l≠Óng trong c´ng nghi÷p vµ sinh hoπt, Æ∆c bi÷t Î c∏c n≠Ìc ph∏t tri”n, Æ∑ Æ≠a vµo kh› quy”n mÈt l≠Óng lÌn kh› th∂i, g©y ra m≠a ax›t Î nhi“u n¨i tr™n Tr∏i ߆t. ßÂng thÍi, kh› th∂i CFCs Æ∑ lµm t«ng ´d´n m·ng d«n vµ lµm lÁ thÒng t«ng ´d´n ngµy cµng rÈng ra. H∑y n™u nh˜ng hÀu qu∂ do hi÷u ¯ng nhµ k›nh, thÒng t«ng ´d´n vµ m≠a axit ÆËi vÌi ÆÍi sËng tr™n Tr∏i ߆t. 2. § nhi‘m nguÂn n≠Ìc ng‰t, bi”n vµ Æπi d≠¨ng Ch†t th∂i c´ng nghi÷p vµ ch†t th∂i sinh hoπt ch≠a Æ≠Óc xˆ l› ÆÊ tr˘c ti’p vµo c∏c s´ng, h Æ∑ lµm ´ nhi‘m nghi™m tr‰ng nguÂn n≠Ìc, d…n Æ’n vi÷c khan hi’m n≠Ìc sπch Î nhi“u n¨i tr™n th’ giÌi. Theo Li™n hÓp quËc, c„ kho∂ng 1,3 tÿ ng≠Íi tr™n toµn c«u, trong Æ„ h¨n 1 tÿ ng≠Íi Î c∏c n≠Ìc Æang ph∏t tri”n bfi thi’u n≠Ìc sπch. Vi÷c ÆÊ c∏c ch†t th∂i ch≠a Æ≠Óc xˆ l› vµo s´ng ngfli vµ bi”n, cÔng c∏c s˘ cË Ææm tµu, rˆa tµu, trµn d«u x∂y ra Î nhi“u n¨i Æang lµm m´i tr≠Íng bi”n vµ Æπi d≠¨ng chfiu nhi“u tÊn th†t lÌn. 18

H◊nh 4. § nhi‘m d«u tr™n bi”n Tπi sao khæp n¨i tr™n th’ giÌi Æ“u c„ c∏c hoπt ÆÈng b∂o v÷ m´i tr≠Íng ? 3. Suy gi∂m Æa dπng sinh vÀt Vi÷c khai th∏c thi™n nhi™n qu∏ m¯c cÒa con ng≠Íi lµm cho nhi“u loµi sinh vÀt tuy÷t chÒng ho∆c Ưng tr≠Ìc nguy c¨ tuy÷t chÒng. HÀu qu∂ lµ lµm m†t Æi nhi“u loµi sinh vÀt, c∏c gen di truy“n, nguÂn th˘c ph»m, nguÂn thuËc ch˜a b÷nh, nguÂn nguy™n li÷u cÒa nhi“u ngµnh s∂n xu†t,... D˘a vµo hi”u bi’t cÒa b∂n th©n, h∑y n™u mÈt sË loµi ÆÈng vÀt Î n≠Ìc ta hi÷n Æang c„ nguy c¨ tuy÷t chÒng, ho∆c cfln lπi r†t ›t. III - mÈt sË v†n Æ“ kh∏c Trong nh˜ng thÀp ni™n cuËi cÒa th’ kÿ XX vµ nh˜ng n®m Æ«u cÒa th’ kÿ XXI, xung ÆÈt sæc tÈc, xung ÆÈt t´n gi∏o vµ nπn khÒng bË trÎ thµnh mËi Æe doπ tr˘c ti’p tÌi Ên Æfinh, hoµ b◊nh cÒa th’ giÌi. Nπn khÒng bË ngµy nay xu†t hi÷n Î nhi“u n¨i tr™n th’ giÌi, vÌi r†t nhi“u c∏ch th¯c kh∏c nhau (s∏t hπi thÒ l‹nh ch›nh trfi, bæt c„c con tin, hu†n luy÷n vµ 19

sˆ dÙng ng≠Íi lµm thu™ vµo hoπt ÆÈng khÒng bË,...). ßi“u c˘c k◊ nguy hi”m lµ c∏c ph«n tˆ khÒng bË Æ∑ sˆ dÙng c∏c thµnh t˘u cÒa khoa h‰c, c´ng ngh÷ Æ” th˘c hi÷n hoπt ÆÈng khÒng bË (t†n c´ng bªng vÚ kh› sinh ho∏ h‰c, ch†t nÊ, ph∏ hoπi mπng vi t›nh,...). B™n cπnh khÒng bË, hoπt ÆÈng kinh t’ ng«m (bu´n lÀu vÚ kh›, rˆa ti“n,...), tÈi phπm li™n quan Æ’n s∂n xu†t, vÀn chuy”n, bu´n b∏n ma tu˝,... cÚng lµ nh˜ng mËi Æe doπ ÆËi vÌi hoµ b◊nh vµ Ên Æfinh tr™n th’ giÌi. ß” gi∂i quy’t c∏c v†n Æ“ tr™n, c«n ph∂i c„ s˘ hÓp t∏c t›ch c˘c gi˜a c∏c quËc gia vµ toµn th” cÈng ÆÂng quËc t’. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. Ch¯ng minh rªng tr™n th’ giÌi, s˘ bÔng nÊ d©n sË di‘n ra chÒ y’u Î nh„m n≠Ìc Æang ph∏t tri”n, s˘ giµ ho∏ d©n sË di‘n ra chÒ y’u Î nh„m n≠Ìc ph∏t tri”n. 2. Nπn khÒng bË g©y ra nh˜ng hÀu qu∂ nghi™m tr‰ng g◊ ÆËi vÌi hoµ b◊nh vµ Ên Æfinh cÒa th’ giÌi ? 3. H∑y lÀp b∂ng tr◊nh bµy v“ mÈt sË v†n Æ“ m´i tr≠Íng toµn c«u theo gÓi ˝ sau : V†n Æ“ m´i tr≠Íng Nguy™n nh©n HÀu qu∂ Gi∂i ph∏p Bi’n ÆÊi kh› hÀu § nhi‘m nguÂn n≠Ìc ng‰t Suy gi∂m Æa dπng sinh vÀt 20

Th˘c hµnh Bµi 5 TçM HIÕU MóT Sˇ ßÖC ßIÕM CûA N≈N KINH T⁄ TH⁄ GIõI 1. Kh∏i qu∏t ho∏ nh˜ng th´ng tin Æ∑ cho thµnh Æ∆c Æi”m cÒa n“n kinh t’ th’ giÌi - H‰c sinh t˘ Ɖc nh˜ng th´ng tin d≠Ìi Æ©y, kh∏i qu∏t ho∏ thµnh Æ∆c Æi”m chÒ y’u cÒa n“n kinh t’ th’ giÌi. 1. Trong nh˜ng thÀp ni™n cuËi cÒa th’ kÿ XX, ˝ ngh‹a cÒa c∏c nh©n tË ph∏t tri”n theo chi“u rÈng nh≠ nguÂn nguy™n nhi™n li÷u, n®ng l≠Óng, kho∏ng s∂n, nguÂn lao ÆÈng gi∏ rŒ... suy gi∂m r‚ r÷t. C∏c quËc gia chuy”n h≠Ìng vµo vi÷c t◊m ki’m c∏c bi÷n ph∏p ph∏t tri”n theo chi“u s©u nh≠ n©ng cao hi÷u qu∂ sˆ dÙng nguy™n nhi™n li÷u, n®ng l≠Óng ; nghi™n c¯u ph∏t tri”n c∏c loπi vÀt li÷u mÌi, c∏c k‹ thuÀt c´ng ngh÷ cao nh≠ m∏y t›nh, Æi÷n tˆ, vi Æi÷n tˆ, t˘ ÆÈng ho∏, c´ng ngh÷ sinh h‰c... 2. CuÈc c∏ch mπng khoa h‰c vµ c´ng ngh÷ hi÷n Æπi Æ∑ d…n Æ’n s˘ ph∏t tri”n mπnh mœ cÒa c∏c ngµnh chÒ y’u nh≠ Æi÷n tˆ, n®ng l≠Óng nguy™n tˆ, c´ng ngh÷ ho∏ d«u, c´ng ngh÷ hµng kh´ng vÚ trÙ, c´ng ngh÷ sinh h‰c, c´ng ngh÷ th´ng tin... vµ h◊nh thµnh n™n nh˜ng ph≠¨ng th¯c, m´ h◊nh s∂n xu†t mÌi vÌi n®ng su†t vµ hi÷u qu∂ cao h¨n, thÛc Æ»y s¯c s∂n xu†t x∑ hÈi ph∏t tri”n nhanh ch„ng. Trong th’ kÿ XX, s∂n xu†t c´ng nghi÷p th’ giÌi t®ng 35 l«n trong khi th’ kÿ XIX chÿ t®ng 3 l«n. Nh˜ng thµnh t˘u khoa h‰c c´ng ngh÷ Æ∑ vµ sœ tr˘c ti’p Æi vµo qu∏ tr◊nh s∂n xu†t trong kho∂ng thÍi gian r†t ngæn, trÎ thµnh l˘c l≠Óng s∂n xu†t nflng cËt vµ tr˘c ti’p cÒa x∑ hÈi, tπo n™n ÆÈng l˘c ch›nh cÒa s˘ ph∏t tri”n kinh t’ th’ giÌi trong nh˜ng thÀp ni™n Æ«u cÒa th’ kÿ XXI. 3. Ch†t x∏m, tri th¯c vµ th´ng tin c„ vai trfl ngµy cµng lÌn vµ mang t›nh quy’t Æfinh ÆËi vÌi c∏c qu∏ tr◊nh s∂n xu†t, ph©n phËi, ti™u thÙ vµ Æ„ng g„p tÿ l÷ ngµy cµng lÌn vµo t®ng tr≠Îng kinh t’ cÒa mÁi quËc gia. Trong thÍi gian tÌi, t†t c∂ c∏c n≠Ìc sœ Æi“u chÿnh lπi c¨ c†u kinh t’ theo h≠Ìng n©ng cao vai trfl chÒ Æπo vµ d…n Æ«u cÒa c∏c ngµnh kinh t’ d˘a tr™n c∏c c´ng ngh÷ mÌi vµ c„ hµm l≠Óng ch†t x∏m cao Æ” lµm ÆÈng l˘c thÛc Æ»y s˘ ph∏t tri”n n“n kinh t’. 21

4. S˘ hoπt ÆÈng cÒa c∏c c´ng ti xuy™n quËc gia v“ dfich chuy”n vËn, c´ng ngh÷, lao ÆÈng... vµ s˘ mÎ rÈng nh˜ng quan h÷ kinh t’ quËc t’ nh≠ th≠¨ng mπi, Æ«u t≠, vay nÓ... ra phπm vi toµn c«u, Æang thÛc Æ»y s˘ h◊nh thµnh n™n mÈt thfi tr≠Íng th’ giÌi thËng nh†t. Qu∏ tr◊nh t˘ do ho∏ th≠¨ng mπi vµ Æ«u t≠ cÚng ph∏t tri”n mπnh, thÛc Æ»y xu th’ toµn c«u ho∏ kinh t’ ph∏t tri”n. 5. Qu∏ tr◊nh toµn c«u ho∏ kinh t’ Æ∑ d…n Æ’n s˘ phÙ thuÈc l…n nhau ngµy cµng t®ng gi˜a n“n kinh t’ c∏c n≠Ìc. S˘ lu©n chuy”n t˘ do cÒa c∏c dflng vËn tr™n thfi tr≠Íng th’ giÌi b™n cπnh m∆t t›ch c˘c, cfln c„ m∆t ti™u c˘c ; Æ„ lµ nguy c¨ g©y ra c∏c b†t Ên v“ tµi ch›nh, ti“n t÷. MÈt cuÈc khÒng ho∂ng, n’u x∂y ra Î mÈt khu v˘c, dÔ kh´ng lÌn v…n c„ th” lµm Æi™u Ưng thfi tr≠Íng tµi ch›nh vµ kinh t’ toµn c«u. CuËi th’ kÿ XX, cuÈc khÒng ho∂ng kinh t’ - tµi ch›nh khu v˘c Î ch©u É Æ∑ ∂nh h≠Îng lÌn Æ’n c∏c khu v˘c kh∏c vµ lµm chÀm tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng cÒa toµn bÈ n“n kinh t’ th’ giÌi. 6. Vi÷c k› k’t hµng loπt tho∂ thuÀn quËc t’ v“ m´i tr≠Íng, v› dÙ nh≠ Nghfi Æfinh th≠ Ki-´-t´ cÙ th” ho∏ C´ng ≠Ìc khung cÒa Li™n hÓp quËc v“ bi’n ÆÊi kh› hÀu, cÔng vÌi vi÷c tÊ ch¯c HÈi nghfi Th≠Óng Æÿnh toµn c«u v“ ph∏t tri”n b“n v˜ng (Nam Phi, ngµy 26/8 Æ’n 4/9/2002) cho th†y v†n Æ“ ph∏t tri”n b“n v˜ng Æ∑ trÎ thµnh mËi quan t©m hµng Æ«u cÒa cÈng ÆÂng quËc t’. Do vÀy, trong nh˜ng thÀp ni™n tÌi, ph∏t tri”n kinh t’ b“n v˜ng sœ d«n trÎ thµnh l˘a ch‰n phÊ bi’n cÒa c∏c quËc gia, nhªm c©n bªng gi˜a ph∏t tri”n kinh t’ vÌi b∂o v÷ m´i tr≠Íng t˘ nhi™n vµ gi∂i quy’t c∏c v†n Æ“ x∑ hÈi. Th∂o luÀn nh„m Æ” thËng nh†t c∏c Æ∆c Æi”m cÒa n“n kinh t’ th’ giÌi. 2. Tr◊nh bµy b∏o c∏o Tr◊nh bµy c∏c Æ∆c Æi”m cÒa n“n kinh t’ th’ giÌi vıa Æ≠Óc nh„m thËng nh†t thµnh b∏o c∏o c„ ti™u Æ“ : \"MÈt sË Æ∆c Æi”m cÒa n“n kinh t’ th’ giÌi\" (kho∂ng 200 - 300 tı). 22

MóT Sˇ VƒN ß≈ CûA CH¢U L|C Bµi 6 VÄ KHU V#C Ti’t 1. MÈt sË v†n Æ“ cÒa ch©u Phi ThÍi cÊ Æπi, ch©u Phi Æ∑ tıng c„ n“n v®n minh s´ng Nin r˘c rÏ, do ng≠Íi Ai CÀp x©y d˘ng. H¨n 4 th’ kÿ bfi th˘c d©n ch©u ¢u thËng trfi (th’ kÿ XVI - XX), ch©u Phi bfi c≠Ìp b„c c∂ v“ con ng≠Íi vµ tµi nguy™n thi™n nhi™n. S˘ thËng trfi l©u dµi cÒa chÒ ngh‹a th˘c d©n Æ∑ k◊m h∑m c∏c n≠Ìc ch©u Phi trong nghÃo nµn, lπc hÀu. I - mÈt sË v†n Æ“ v“ T˘ nhi™n H◊nh 6.1. C∏c c∂nh quan vµ kho∏ng s∂n ch›nh Î ch©u Phi 23

D˘a vµo h◊nh 6.1 vµ hi”u bi’t cÒa b∂n th©n, em h∑y cho bi’t Æ∆c Æi”m kh› hÀu, c∂nh quan cÒa ch©u Phi. Ph«n lÌn l∑nh thÊ ch©u Phi c„ kh› hÀu kh´ n„ng vÌi c∂nh quan hoang mπc, b∏n hoang mπc vµ xa van. ß©y lµ nh˜ng kh„ kh®n lÌn ÆËi vÌi s˘ ph∏t tri”n kinh t’ x∑ hÈi cÒa nhi“u n≠Ìc ch©u Phi. Kho∏ng s∂n vµ rıng lµ nh˜ng tµi nguy™n Æang bfi khai th∏c mπnh. Rıng bfi khai ph∏ qu∏ m¯c Æ” l†y gÁ, ch†t ÆËt vµ mÎ rÈng di÷n t›ch canh t∏c lµm cho Ɔt Æai cÒa nhi“u khu v˘c bfi hoang ho∏, nh†t lµ ven c∏c hoang mπc, b∏n hoang mπc. Vi÷c khai th∏c kho∏ng s∂n nhªm mang lπi lÓi nhuÀn cao cho nhi“u c´ng ti t≠ b∂n n≠Ìc ngoµi Æ∑ lµm cho nguÂn tµi nguy™n nµy bfi cπn ki÷t vµ m´i tr≠Íng bfi tµn ph∏. H◊nh 6.2. Hoang mπc Xa-ha-ra Khai th∏c, sˆ dÙng hÓp l› tµi nguy™n thi™n nhi™n vµ ∏p dÙng c∏c bi÷n ph∏p thu˚ lÓi Æ” hπn ch’ s˘ kh´ hπn lµ nh˜ng gi∂i ph∏p c†p b∏ch ÆËi vÌi Æa sË quËc gia Î ch©u Phi. II - mÈt sË v†n Æ“ v“ d©n c≠ vµ x∑ hÈi D˘a vµo b∂ng 6.1, so s∏nh vµ nhÀn xät v“ c∏c chÿ sË d©n sË cÒa ch©u Phi so vÌi nh„m n≠Ìc Æang ph∏t tri”n, nh„m n≠Ìc ph∏t tri”n vµ th’ giÌi. Do c„ tÿ su†t gia t®ng d©n sË t˘ nhi™n cao n™n d©n sË ch©u Phi t®ng r†t nhanh. TuÊi th‰ trung b◊nh cÒa ng≠Íi d©n ch©u Phi th†p. Ch©u Phi chÿ chi’m g«n 14% d©n sË th’ giÌi nh≠ng tÀp trung h¨n 2/3 tÊng sË ng≠Íi nhi‘m HIV cÒa th’ giÌi. C∏c cuÈc xung ÆÈt tπi BÍ Bi”n Ngµ (CËt ßi-voa), C´ng-g´, Xu-Æ®ng, X´-ma-li,... Æ∑ c≠Ìp Æi sinh mπng cÒa hµng tri÷u ng≠Íi. 24

B∂ng 6.1. MÈt sË chÿ sË v“ d©n sË - n®m 2005 Ch©u lÙc - Tÿ su†t Tÿ su†t Tÿ su†t gia t®ng TuÊi th‰ trung nh„m n≠Ìc d©n sË t˘ nhi™n b◊nh (tuÊi) sinh th´ (‰) tˆ th´ (‰) (%) Ch©u Phi 38 15 2,3 52 Nh„m n≠Ìc 24 8 1,6 65 Æang ph∏t tri”n Nh„m n≠Ìc 11 10 0,1 76 ph∏t tri”n Th’ giÌi 21 9 1,2 67 Tr◊nh ÆÈ d©n tr› th†p, nhi“u hÒ tÙc ch≠a Æ≠Óc xo∏ b·, xung ÆÈt sæc tÈc, Æ„i nghÃo, b÷nh tÀt Æ∑ vµ Æang Æe doπ cuÈc sËng cÒa hµng tr®m tri÷u ng≠Íi ch©u Phi, lµ nh˜ng th∏ch th¯c lÌn ÆËi vÌi ch©u lÙc nµy. C∏c n≠Ìc nghÃo Î ch©u Phi Æang nhÀn Æ≠Óc s˘ giÛp ÆÏ cÒa nhi“u tÊ ch¯c v“ y t’, gi∏o dÙc, l≠¨ng th˘c tr™n th’ giÌi th´ng qua c∏c d˘ ∏n chËng Æ„i nghÃo, b÷nh tÀt. Nhi“u quËc gia, trong Æ„ c„ Vi÷t Nam Æ∑ gˆi chuy™n gia sang gi∂ng dπy vµ t≠ v†n k‹ thuÀt cho mÈt sË n≠Ìc ch©u Phi. Chÿ sË HDI cÒa ch©u Phi* vµ th’ giÌi - n®m 2003 - ßπt tr™n 0,7 : 3 quËc gia (An-gi™-ri, Tuy-ni-di, Cap Ve) - Tı 0,5 Æ’n 0,7 : 13 quËc gia (Ai CÀp, Nam Phi, Ga-na,...) - D≠Ìi 0,5 : 28 quËc gia (Bu-run-Æi, Ma-la-uy, CËt ßi-voa,...) - Th’ giÌi : 0,741. * Chÿ t›nh c∏c n≠Ìc c„ sË li÷u thËng k™ 25

III - mÈt sË v†n Æ“ v“ kinh t’ M∆c dÔ c„ nguÂn tµi nguy™n kh∏ phong phÛ, song Æa sË c∏c n≠Ìc ch©u Phi v…n lµ nh˜ng n≠Ìc nghÃo, kinh t’ käm ph∏t tri”n (ch©u Phi chÿ Æ„ng g„p 1,9% GDP toµn c«u - n®m 2004). ß„ lµ hÀu qu∂ cÒa s˘ thËng trfi nhi“u th’ kÿ qua cÒa chÒ ngh‹a th˘c d©n. M∆t kh∏c, c∏c cuÈc xung ÆÈt sæc tÈc, s˘ y’u käm trong qu∂n l› Ɔt n≠Ìc cÒa nhi“u quËc gia ch©u Phi non trŒ, tr◊nh ÆÈ d©n tr› th†p,... cÚng hπn ch’ nhi“u Æ’n s˘ ph∏t tri”n cÒa ch©u lÙc nµy. B∂ng 6.2. TËc ÆÈ t®ng tr≠Îng GDP cÒa mÈt sË n≠Ìc (t›nh theo gi∏ so s∏nh) (ߨn vfi : %) N®m 1985 1990 1995 2000 2004 QuËc gia An-gi™-ri 2,5 3,2 4,0 2,4 5,2 Nam Phi -1,2 -0,3 3,1 3,5 3,7 Ga-na 5,1 3,3 4,5 3,7 5,2 C´ng-g´ 2,6 3,0 0,7 8,2 4,0 Th’ giÌi 3,7 2,9 2,8 4,0 4,1 D˘a vµo b∂ng 6.2, nhÀn xät tËc ÆÈ t®ng GDP cÒa mÈt sË n≠Ìc Î ch©u Phi so vÌi th’ giÌi. N“n kinh t’ cÒa ch©u Phi Æang ph∏t tri”n theo chi“u h≠Ìng t›ch c˘c, tËc ÆÈ t®ng tr≠Îng GDP t≠¨ng ÆËi cao trong thÀp ni™n vıa qua. 26

C©u h·i vµ bµi tÀp 1. C∏c n≠Ìc ch©u Phi c«n c„ gi∂i ph∏p g◊ Æ” khæc phÙc kh„ kh®n trong qu∏ tr◊nh khai th∏c, b∂o v÷ t˘ nhi™n ? 2. D˘a vµo b∂ng d≠Ìi Æ©y, vœ bi”u Æ vµ nhÀn xät v“ s˘ thay ÆÊi tÿ l÷ d©n sË ch©u Phi so vÌi c∏c ch©u lÙc kh∏c. Tÿ l÷ d©n sË c∏c ch©u lÙc vµ th’ giÌi qua mÈt sË n®m (ߨn vfi : %) N®m 1985 2000 2005 C∏c ch©u Ch©u Phi 11,5 12,9 13,8 Ch©u M‹ 13,4 14,0 13,7 Trong Æ„ M‹ La tinh 8, 6 8, 6 8, 6 Ch©u É 60,0 60,6 60,6 Ch©u ¢u 14,6 12,0 11,4 Ch©u ßπi D≠¨ng 0,5 0,5 0,5 Th’ giÌi 100,0 100,0 100,0 3. H∑y ph©n t›ch t∏c ÆÈng cÒa nh˜ng v†n Æ“ d©n c≠ vµ x∑ hÈi ch©u Phi tÌi s˘ ph∏t tri”n kinh t’ cÒa ch©u lÙc nµy. 27

MóT Sˇ VƒN ß≈ CûA CH¢U L|C Bµi 6 VÄ KHU V#C (ti’p theo) Ti’t 2. MÈt sË v†n Æ“ cÒa M‹ La tinh M∆c dÔ Æ∑ tuy™n bË ÆÈc lÀp tı tr™n 200 n®m nay, song n“n kinh t’ cÒa h«u h’t c∏c n≠Ìc M‹ La tinh v…n Æang phÙ thuÈc vµo n≠Ìc ngoµi ; ÆÍi sËng cÒa ng≠Íi d©n lao ÆÈng ›t Æ≠Óc c∂i thi÷n, ch™nh l÷ch giµu nghÃo gi˜a c∏c nh„m d©n c≠ r†t lÌn. I - mÈt sË v†n Æ“ v“ T˘ nhi™n, d©n c≠ vµ x∑ hÈi H◊nh 6.3. C∏c c∂nh quan vµ kho∏ng s∂n ch›nh cÒa M‹ La tinh 28

D˘a vµo h◊nh 6.3, cho bi’t : M‹ La tinh c„ nh˜ng c∂nh quan vµ tµi nguy™n kho∏ng s∂n g◊ ? M‹ La tinh c„ nhi“u tµi nguy™n kho∏ng s∂n, chÒ y’u lµ qu∆ng kim loπi mµu, kim loπi qu˝ vµ nhi™n li÷u. Tµi nguy™n Ɔt, kh› hÀu thuÀn lÓi cho ph∏t tri”n rıng, ch®n nu´i Æπi gia sÛc, trÂng c©y c´ng nghi÷p vµ c©y ®n qu∂ nhi÷t ÆÌi. Tuy nhi™n, vi÷c khai th∏c nh˜ng tµi nguy™n giµu c„ Æ„ ch≠a mang lπi nhi“u lÓi ›ch cho Æπi bÈ phÀn d©n c≠ M‹ La tinh. B∂ng 6.3. Tÿ tr‰ng thu nhÀp cÒa c∏c nh„m d©n c≠ trong GDP cÒa mÈt sË n≠Ìc - n®m 2000 Tÿ tr‰ng GDP Tÿ tr‰ng GDP QuËc gia GDP theo gi∏ cÒa 10% d©n c≠ nghÃo cÒa 10% d©n c≠ giµu th˘c t’ (tÿ USD) nh†t nh†t Chi-l™ 75,5 1,2 47,0 Ha-mai-ca 8,0 2,7 30,3 M™-hi-c´ 581,3 1,0 43,1 Pa-na-ma 11,6 0,7 43,3 D˘a vµo b∂ng 6.3, nhÀn xät tÿ tr‰ng thu nhÀp cÒa c∏c nh„m d©n c≠ Î mÈt sË n≠Ìc M‹ La tinh. ô h«u h’t c∏c n≠Ìc M‹ La tinh, d©n c≠ cfln nghÃo Æ„i, thu nhÀp gi˜a ng≠Íi giµu vµ ng≠Íi nghÃo c„ s˘ ch™nh l÷ch r†t lÌn. Cho tÌi Æ«u th’ kÿ XXI, sË d©n sËng d≠Ìi m¯c nghÃo khÊ cÒa M‹ La tinh cfln kh∏ Æ´ng dao ÆÈng tı 37% Æ’n 62%. C∏c cuÈc c∂i c∏ch ruÈng Ɔt kh´ng tri÷t Æ” Æ∑ tπo Æi“u ki÷n cho c∏c chÒ trang trπi chi’m gi˜ ph«n lÌn Ɔt canh t∏c. D©n nghÃo kh´ng c„ ruÈng käo ra thµnh phË t◊m vi÷c lµm, d…n Æ’n hi÷n t≠Óng Æ´ thfi ho∏ t˘ ph∏t. D©n c≠ Æ´ thfi cÒa M‹ La tinh chi’m tÌi 75% d©n sË vµ 1/3 trong sË Æ„ sËng trong Æi“u ki÷n kh„ kh®n. T◊nh trπng tr™n Æ∑ ∂nh h≠Îng lÌn Æ’n vi÷c gi∂i quy’t c∏c v†n Æ“ x∑ hÈi vµ t∏c ÆÈng ti™u c˘c Æ’n s˘ ph∏t tri”n kinh t’ cÒa c∏c quËc gia M‹ La tinh. 29

II - mÈt sË v†n Æ“ v“ Kinh t’ H◊nh 6.4. TËc ÆÈ t®ng GDP cÒa M‹ La tinh D˘a vµo h◊nh 6.4, h∑y nhÀn xät tËc ÆÈ t®ng GDP cÒa M‹ La tinh trong giai Æoπn 1985 - 2004. ßa sË c∏c n≠Ìc M‹ La tinh c„ tËc ÆÈ ph∏t tri”n kinh t’ kh´ng Æ“u. T◊nh h◊nh ch›nh trfi kh´ng Ên Æfinh Æ∑ t∏c ÆÈng mπnh tÌi s˘ ph∏t tri”n kinh t’ vµ c∏c nhµ Æ«u t≠, khi’n cho Æ«u t≠ tı n≠Ìc ngoµi vµo khu v˘c nµy gi∂m mπnh. CuËi thÀp ni™n 90, nguÂn FDI vµo M‹ La tinh Æπt 70 80 tÿ USD/n®m, Æ’n n®m 2003 gi∂m xuËng cfln 31 tÿ USD, n®m 2004 t®ng l™n Æ≠Óc 40 tÿ USD. Tr™n 50% nguÂn Æ«u t≠ lµ tı Hoa K◊ vµ T©y Ban Nha. Giµnh Æ≠Óc ÆÈc lÀp sÌm song c∏c n≠Ìc M‹ La tinh Æ∑ duy tr◊ c¨ c†u x∑ hÈi phong ki’n trong thÍi gian dµi, c∏c th’ l˘c b∂o thÒ cÒa Thi™n chÛa gi∏o ti’p tÙc c∂n trÎ s˘ ph∏t tri”n x∑ hÈi. Do ch≠a x©y d˘ng Æ≠Óc Æ≠Íng lËi ph∏t tri”n kinh t’ x∑ hÈi ÆÈc lÀp, t˘ chÒ, n™n kinh t’ c∏c n≠Ìc M‹ La tinh ph∏t tri”n chÀm, thi’u Ên Æfinh, phÙ thuÈc vµo c∏c c´ng ti t≠ b∂n n≠Ìc ngoµi nh†t lµ Hoa K◊. Nh˜ng n®m g«n Æ©y, nhi“u quËc gia M‹ La tinh Æ∑ tÀp trung cÒng cË bÈ m∏y nhµ n≠Ìc, ph∏t tri”n gi∏o dÙc, c∂i c∏ch kinh t’, quËc h˜u ho∏ mÈt sË ngµnh kinh t’, th˘c hi÷n c´ng nghi÷p ho∏ Ɔt n≠Ìc, t®ng c≠Íng vµ mÎ rÈng bu´n b∏n vÌi n≠Ìc ngoµi n™n t◊nh h◊nh kinh t’ tıng b≠Ìc Æ≠Óc c∂i thi÷n. Bi”u hi÷n r‚ nh†t lµ xu†t kh»u t®ng nhanh, kho∂ng 10% n®m 2003 vµ 21% n®m 2004. Nhi“u n≠Ìc Æ∑ khËng ch’ Æ≠Óc lπm ph∏t. Tuy nhi™n, qu∏ tr◊nh c∂i c∏ch kinh t’ Æang g∆p ph∂i s˘ ph∂n ¯ng cÒa c∏c th’ l˘c bfi m†t quy“n lÓi tı nguÂn tµi nguy™n giµu c„ Î c∏c quËc gia nµy. 30

B∂ng 6.4. GDP vµ nÓ n≠Ìc ngoµi cÒa mÈt sË quËc gia M‹ La tinh - n®m 2004 (ߨn vfi : tÿ USD) QuËc gia GDP TÊng sË nÓ QuËc gia GDP TÊng sË nÓ Ac-hen-ti-na 151,5 158,0 M™-hi-c´ 676,5 149,9 Bra-xin 605,0 220,0 Pa-na-ma 13,8 8,8 Chi-l™ 94,1 44,6 Pa-ra-goay 7,1 3,2 £-cu-a-Æo 30,3 16,8 P™-ru 68,6 29,8 Ha-mai-ca 8,0 6,0 V™-n™-xu-™-la 109,3 33,3 D˘a vµo b∂ng 6.4, cho bi’t Æ’n n®m 2004, nh˜ng quËc gia nµo Î M‹ La tinh c„ tÿ l÷ nÓ n≠Ìc ngoµi cao (so vÌi GDP). C©u h·i vµ bµi tÀp 1. V◊ sao c∏c n≠Ìc M‹ La tinh c„ Æi“u ki÷n t˘ nhi™n thuÀn lÓi Æ” ph∏t tri”n kinh t’ nh≠ng tÿ l÷ ng≠Íi nghÃo Î khu v˘c nµy v…n cao ? 2. Thu thÀp th´ng tin v“ xu†t kh»u n´ng s∂n cÒa c∏c n≠Ìc M‹ La tinh. 3. Nh˜ng nguy™n nh©n nµo lµm cho kinh t’ c∏c n≠Ìc M‹ La tinh ph∏t tri”n kh´ng Ên Æfinh ? 31

MóT Sˇ VƒN ß≈ CûA CH¢U L|C Bµi 6 VÄ KHU V#C (ti’p theo) Ti’t 3. MÈt sË v†n Æ“ cÒa khu v˘c T©y Nam É vµ khu v˘c Trung É Vfi tr› Æfia l› mang t›nh chi’n l≠Óc, nguÂn tµi nguy™n d«u m· giµu c„, s˘ tÂn tπi c∏c v†n Æ“ d©n tÈc mang t›nh lfich sˆ, c∏c t´n gi∏o vÌi nh˜ng t›n ng≠Ïng kh∏c bi÷t vµ c∏c ph«n tˆ c˘c Æoan trong c∏c t´n gi∏o, s˘ can thi÷p vÙ lÓi cÒa c∏c th’ l˘c b™n ngoµi... Æang lµ nh˜ng nguy™n nh©n ch›nh g©y n™n s˘ tranh ch†p, xung ÆÈt käo dµi tπi khu v˘c T©y Nam É vµ khu v˘c Trung É. I - ß∆c Æi”m cÒa khu v˘c T©y Nam ∏ vµ khu v˘c Trung ∏ 1. T©y Nam É H◊nh 6.5. Khu v˘c T©y Nam É 32

T©y Nam É lµ khu v˘c rÈng lÌn nªm Î ph›a t©y nam ch©u É, n¨i ti’p gi∏p gi˜a ch©u É vÌi ch©u ¢u vµ ch©u Phi, bao gÂm b∏n Æ∂o A-r∏p, cao nguy™n I-ran vµ mÈt sË vÔng Ɔt ti’p gi∏p vÌi ßfia Trung H∂i, bi”n Ca-xpi vµ Bi”n ßen, c„ 20 quËc gia vµ vÔng l∑nh thÊ vÌi di÷n t›ch kho∂ng 7 tri÷u km2, sË d©n h¨n 313 tri÷u ng≠Íi (n®m 2005). D˘a vµo h◊nh 6.5 vµ b∂n Æ ßfia l› t˘ nhi™n ch©u É, h∑y cho bi’t t˘ nhi™n cÒa khu v˘c T©y Nam É c„ c∏c Æ∆c Æi”m g◊ nÊi bÀt ? T©y Nam É c„ d«u m·, kh› t˘ nhi™n Î nhi“u n¨i, nh≠ng tÀp trung nhi“u nh†t Î vÔng vfinh Päc-xich. Tı thÍi cÊ Æπi, Î T©y Nam É Æ∑ xu†t hi÷n nhi“u quËc gia c„ n“n v®n minh r˘c rÏ. ß©y cÚng lµ n¨i xu†t hi÷n nhi“u t´n gi∏o c„ ∂nh h≠Îng lÌn tr™n th’ giÌi. Ngµy nay ph«n lÌn d©n c≠ trong khu v˘c theo Æπo HÂi, mÈt ph«n nh· theo c∏c t´n gi∏o kh∏c. Lµ t´n gi∏o c„ ∂nh h≠Îng s©u, rÈng trong khu v˘c nh≠ng hi÷n nay Æπo HÂi bfi chia rœ bÎi nhi“u gi∏o ph∏i kh∏c nhau. Nh˜ng ph«n tˆ c˘c Æoan cÒa c∏c t´n gi∏o, gi∏o ph∏i Æang g„p ph«n g©y ra s˘ m†t Ên Æfinh trong khu v˘c. H◊nh 6.6. V≠Ín treo Ba-bi-lon - (tranh vœ) 33

2. Trung É H◊nh 6.7. Khu v˘c Trung É Quan s∏t h◊nh 6.7, h∑y cho bi’t Trung É c„ nh˜ng quËc gia nµo ? Vfi tr› Æfia l›, l∑nh thÊ cÒa khu v˘c c„ Æ∆c Æi”m g◊ ? Trung É c„ di÷n t›ch kho∂ng 5,6 tri÷u km2, lµ khu v˘c giµu tµi nguy™n thi™n nhi™n : d«u m·, kh› t˘ nhi™n vµ than Æ∏ (c„ Î h«u h’t c∏c n≠Ìc), ti“m n®ng thu˚ Æi÷n (C≠-r¨-g≠-xtan, T∏t-gi-ki-xtan), sæt (Ca-dæc-xtan), ÆÂng (M´ng CÊ), ngoµi ra Trung É cfln c„ vµng, kim loπi hi’m, U-ra-ni-um, muËi m·,... Kh› hÀu kh´ hπn, n’u gi∂i quy’t Æ≠Óc v†n Æ“ n≠Ìc t≠Ìi th◊ c„ th” ph∏t tri”n trÂng b´ng vµ mÈt sË c©y c´ng nghi÷p kh∏c. C∏c th∂o nguy™n thuÀn lÓi cho vi÷c ch®n th∂ gia sÛc. V“ x∑ hÈi, Trung É lµ khu v˘c c„ mÀt ÆÈ d©n sË th†p, Æa d©n tÈc, tÿ l÷ d©n theo Æπo HÂi cao (trı M´ng CÊ). Trung É tıng c„ \"Con Æ≠Íng t¨ lÙa\" Æi qua, n™n Æ≠Óc ti’p thu nhi“u gi∏ trfi v®n ho∏ cÒa c∂ ph≠¨ng ß´ng vµ ph≠¨ng T©y. Nh˜ng n®m g«n Æ©y, Trung É cÚng lµ khu v˘c thi’u Ên Æfinh cÒa th’ giÌi. 34

II - Nhµ n≠Ìc I-xra-en vµ nhµ n≠Ìc Pa-le-xtin 1. Nhµ n≠Ìc I-xra-en Nhµ n≠Ìc I-xra-en Æ≠Óc thµnh lÀp n®m 1948 (theo Nghfi quy’t sË 181 cÒa ßπi HÈi ÆÂng Li™n hÓp quËc kho∏ 2 n®m 1947) vÌi di÷n t›ch 14 100km2. Hi÷n nay I-xra-en c„ di÷n t›ch lµ 21059km2 g†p 1,5 l«n so vÌi n®m 1948, bao gÂm vÔng ÆÂng bªng hãp ven ßfia Trung H∂i, vÔng nÛi Giu-Æa Î trung t©m, mÈt ph«n thung lÚng Gio„c-Æan Î Æ´ng bæc vµ sa mπc N™-gep Î ph›a nam. I-xra-en c„ kh› hÀu cÀn nhi÷t Æfia trung h∂i, l≠Óng m≠a ›t. Tµi nguy™n hπn ch’, chÿ c„, ÆÂng, phËt ph∏t, br´m, manh™, Ɔt sät... D©n sË I-xra-en c„ h¨n 7 tri÷u ng≠Íi (n®m 2005) trong Æ„ ph«n lÌn theo Æπo Do Th∏i (80%). I-xra-en thuÈc nh„m n≠Ìc ph∏t tri”n (c¨ c†u GDP khu v˘c I : 2%, khu v˘c II : 17%, khu v˘c III : 81%), khoa h‰c k‹ thuÀt vµ tr◊nh ÆÈ qu∂n l› kinh t’ ti™n ti’n. Thu nhÀp b◊nh qu©n Æ«u ng≠Íi vµo loπi cao tr™n th’ giÌi (17287 USD/ng≠Íi, n®m 2004). H◊nh 6.8. I-xra-en vµ Pa-le-xtin (n®m 2006) 35

Kim c≠¨ng Æ∑ ch’ t∏c, thi’t bfi c´ng ngh÷ cao, vÚ kh›, ph«n m“m m∏y t›nh, ho∏ ch†t, d÷t may lµ c∏c s∂n ph»m xu†t kh»u mÚi nh‰n. I-xra-en nhÀp kh»u ngÚ cËc, d«u th´... I-xra-en g∆p nhi“u trÎ ngπi trong ph∏t tri”n kinh t’ x∑ hÈi v◊ chi ph› cao cho c∏c cuÈc xung ÆÈt, chi’n tranh vÌi c∏c n≠Ìc Å rÀp... S˘ mÎ rÈng l∑nh thÊ cÒa I-xra-en c„ ∂nh h≠Îng th’ nµo tÌi mËi quan h÷ vÌi c∏c quËc gia l∏ng gi“ng, vµ tı Æ„ c„ ∂nh h≠Îng g◊ tÌi s˘ ph∏t tri”n kinh t’ x∑ hÈi cÒa I-xra-en cÚng nh≠ s˘ Ên Æfinh cÒa khu v˘c T©y Nam É ? 2. Nhµ n≠Ìc Pa-le-xtin Nhµ n≠Ìc Pa-le-xtin thµnh lÀp ngµy 15 - 11 - 1988, Æ≠Óc Li™n hÓp quËc c´ng nhÀn n®m 1989, c„ vfi tr› nªm k“ c∏c n≠Ìc Gio„c-Æa-ni, Ai CÀp vµ I-xra-en. Bao gÂm c∏c bÈ phÀn t∏ch rÍi : bÍ T©y s´ng Gio„c-Æan, d∂i Ga-da vµ mÈt ph«n ß´ng Gi™-ru-xa-lem. Theo Nghfi quy’t sË 181 cÒa ßπi HÈi ÆÂng Li™n hÓp quËc kho∏ 2 n®m 1947, Pa-le-xtin c„ l∑nh thÊ rÈng 11000 km2, nh≠ng hi÷n nay di÷n t›ch chÿ c„ ≠Ìc chıng 6260 km2. D©n sË Pa-le-xtin kho∂ng 3,8 tri÷u ng≠Íi, Æa sË theo Æπo HÂi. Pa-le-xtin c„ n“n kinh t’ käm ph∏t tri”n (c¨ c†u GDP khu v˘c I : 33%, khu v˘u II : 25%, khu v˘c III : 42%). S∂n ph»m n´ng nghi÷p chÒ y’u lµ d«u ´-liu, cam, qu˝t, rau, thfit bfl... S∂n ph»m c´ng nghi÷p c„ xi m®ng, hµng d÷t may, hµng m‹ ngh÷... H¨n nˆa th’ kÿ Ɔu tranh gi∂i ph„ng d©n tÈc, sau khi Ɔt n≠Ìc Æ≠Óc thµnh lÀp lπi xung ÆÈt tri“n mi™n vÌi I-xra-en, kinh t’ Pa-le-xtin li™n tÙc bfi khÒng ho∂ng ; kho∂ng 60% sË d©n sËng nghÃo khÊ, Li™n hÓp quËc th≠Íng xuy™n ph∂i trÓ giÛp. Tπi sao gi˜a I-xra-en vµ Pa-le-xtin lπi c„ m©u thu…n käo dµi, d…n tÌi xung ÆÈt ? C©u h·i vµ bµi tÀp 1. T◊m trong b∂ng sau c∏c quËc gia lÌn nh†t, nh· nh†t (v“ di÷n t›ch, d©n sË) Î tıng khu v˘c vµ x∏c Æfinh vfi tr› Æfia l›, l∑nh thÊ tr™n b∂n Æ (ho∆c At lat ßfia l› th’ giÌi) 36

Di÷n t›ch, d©n sË c∏c quËc gia Î khu v˘c T©y Nam É vµ khu v˘c Trung É - n®m 2005 STT T™n n≠Ìc Di÷n t›ch D©n sË T™n n≠Ìc Di÷n t›ch D©n sË (km2) (tri÷u STT (km2) (tri÷u ng≠Íi) ng≠Íi) Khu v˘c T©y Nam É 7009101 313,3 14 Li-b®ng 10399 3,8 1 Éc-m™-ni-a 29801 3,0 15 §-man 212460 2,4 2 A-däc-bai-gian 86599 8,4 16 L∑nh thÊ 6260 3,8 Pa-le-xtin 3 A-rÀp X™-ut 2149690 24,6 17 S›p 9249 1,0 4 Ép-ga-ni-xtan 652089 29,9 18 ThÊ Nh‹ K◊ 774819 72,9 C∏c Ti”u v≠¨ng 83600 4,6 19 Xi-ri 185180 18,4 5 quËc A-rÀp ThËng nh†t 6 Ba-ranh 689 0,7 20 Y-™-men 527969 20,7 7 Ca-ta 11000 0,8 Khu v˘c Trung É 5560900 61,3 8 C´-oät 17819 2,6 1 Ca-dæc-xtan 2717301 15,1 9 Gru-di-a 69699 4,5 2 C≠-r¨-g≠-xtan 198500 5,2 10 Gio„c-Æa-ni 89210 5,8 3 M´ng CÊ 1566499 2,6 11 I-ran 1633189 69,5 4 T∏t-gi-ki-xtan 143100 6,8 12 I-ræc 438321 28,8 5 TuËc-m™-ni-xtan 488101 5,2 13 I-xra-en 21059 7,1 6 U-d¨-b™-ki-xtan 447399 26,4 2. Quan h÷ gi˜a I-xra-en vµ Pa-le-xtin c„ ∂nh h≠Îng nh≠ th’ nµo tÌi s˘ ph∏t tri”n kinh t’ x∑ hÈi cÒa c∂ hai quËc gia ? ß” cÔng ph∏t tri”n, hai n≠Ìc c«n ph∂i lµm g◊ ? 37

MóT Sˇ VƒN ß≈ CûA CH¢U L|C Bµi 6 VÄ KHU V#C (ti’p theo) Ti’t 4. Th˘c hµnh Ph©n t›ch mÈt sË v†n Æ“ cÒa khu v˘c T©y Nam É vµ khu v˘c Trung É Bµi tÀp 1. Vai trfl cung c†p d«u m· 1. D˘a vµo b∂ng sË li÷u sau : B∂ng 6.5. L≠Óng d«u th´ khai th∏c vµ ti™u dÔng Î mÈt sË khu v˘c cÒa th’ giÌi - n®m 2003 (ߨn vfi : ngh◊n thÔng*/ngµy) STT Khu v˘c L≠Óng d«u th´ khai th∏c L≠Óng d«u th´ ti™u dÔng 1 ß´ng É 3414,8 14520,5 2 T©y Nam É 21356,6 6117,2 3 Trung É 1172,8 503,0 4 ß´ng Nam É 2584,4 3749,7 5 ß´ng ¢u 8413,2 4573,9 6 T©y ¢u 161,2 6882,2 7 Bæc M‹ 7986,4 22226,8 a) Vœ bi”u Æ th” hi÷n l≠Óng d«u th´ khai th∏c vµ ti™u dÔng cÒa mÈt sË khu v˘c tr™n th’ giÌi, n®m 2003. b) T›nh l≠Óng d«u ch™nh l÷ch gi˜a khai th∏c vµ ti™u dÔng cÒa c∏c khu v˘c tr™n. c) NhÀn xät v“ kh∂ n®ng cung c†p d«u m· cho th’ giÌi cÒa khu v˘c T©y Nam É. 38

Bµi tÀp 2. Xung ÆÈt sæc tÈc, xung ÆÈt t´n gi∏o vµ nπn khÒng bË D˘a vµo ki’n th¯c bµi h‰c, hi”u bi’t cÒa b∂n th©n vµ th´ng tin d≠Ìi Æ©y, h∑y nhÀn xät chung v“ t◊nh h◊nh ch›nh trfi, x∑ hÈi Î T©y Nam É vµ Trung É. 1. N®m m≠¨i b∂y n®m Æ∑ tr´i qua k” tı khi ßπi hÈi ÆÂng Li™n hÓp quËc kho∏ 2 th´ng qua Nghfi quy’t 181 v“ v†n Æ“ Pa-le-xtin vµ I-xra-en, xong v†n Æ“ nµy v…n ch≠a Æ≠Óc gi∂i quy’t vµ c∏c quy“n c¨ b∂n cÒa nh©n d©n Pa-le-xtin v…n ch≠a Æ≠Óc th˘c hi÷n. * 2. Theo thËng k™, n®m 2006 Æ≠Óc coi lµ mÈt n®m Æ…m m∏u Î Ép-ga-ni-xtan vÌi h¨n 100 vÙ Æ∏nh bom li“u ch’t vµ bπo l˘c khÒng bË lµm 3700 ng≠Íi ch’t, trong Æ„ c„ h¨n 1000 th≠Íng d©n v´ tÈi, nhi“u g†p bËn l«n n®m 2005** 3. C≠-r¨-g≠-xtan ch≠a gi∂i quy’t Æ≠Óc c∏c m©u thu…n gi˜a cÈng ÆÂng c∏c d©n tÈc Î mi“n nam nghÃo Æ„i, chfiu ∂nh h≠Îng nhi“u cÒa chÒ ngh‹a HÂi gi∏o c˘c Æoan vÌi c∏c d©n tÈc mi“n bæc n„i ti’ng Nga c„ m¯c sËng cao h¨n. CuÈc ch›nh bi’n 24/3/2005 cÚng Æ≠Óc bæt Æ«u tı nguy™n nh©n nµy. *** 4. Tπi U-d¨-b™-ki-xtan, c∏c l˘c l≠Óng HÂi gi∏o li khai vµ c˘c Æoan hoπt ÆÈng mπnh, ch›nh quy“n Æ∑ cË tr†n ∏p, ki”m so∏t an ninh, nh≠ng v…n x∂y ra c∏c vÙ Æ∏nh bom khÒng bË, bi”u t◊nh, bπo loπn. Do ph∂i lo cÒng cË quy“n l˘c, ÆËi ph„ vÌi khÒng bË n™n ch›nh quy“n ch≠a tÀp trung nhi“u cho ph∏t tri”n kinh t’. *** H◊nh 6.9. Nπn nh©n cÒa xung ÆÈt bπo l˘c Î T©y Nam É NguÂn : * Trang http://www.mofa.gov.vn/vi/nr040807104143/nr040807105001/ns041202102250. ** Trang http://www.tapchicongsan.org.vn/details.asp?Object=6&news_ID=15153973. *** Trang http://www.mofa.gov.vn/vi/cnvakv/ cÒa BÈ Ngoπi giao n≠Ìc CHXHCN Vi÷t Nam. 39

40

ßfia l› khu v˘c vµ QuËc gia 41

Bµi 7 HúP CH@NG QUˇC HOA Kç Di÷n t›ch : 9629 ngh◊n km2 D©n sË : 296,5 tri÷u ng≠Íi (n®m 2005) ThÒ Æ´ : Oa-sin-t¨n Hoa K◊ lµ quËc gia rÈng lÌn Î trung t©m Bæc M‹, c„ nguÂn tµi nguy™n thi™n nhi™n phong phÛ. D©n c≠ Æ≠Óc h◊nh thµnh chÒ y’u do qu∏ tr◊nh nhÀp c≠. N“n kinh t’ cÒa Hoa K◊ ph∏t tri”n mπnh nh†t th’ giÌi. Ti’t 1. Vfi tr› Æfia l› vµ tµi nguy™n thi™n nhi™n I - L∑NH THÊ vµ Vfi TR› ßfiA L› 1. L∑nh thÊ Hoa K◊ lµ quËc gia c„ di÷n t›ch lÌn th¯ ba tr™n th’ giÌi. L∑nh thÊ Hoa K◊ gÂm ph«n rÈng lÌn Î trung t©m Bæc M‹, b∏n Æ∂o A-la-xca vµ qu«n Æ∂o Ha-oai. Ph«n Ɔt Î trung t©m Bæc M‹ c„ di÷n t›ch h¨n 8 tri÷u km2 vÌi chi“u tı Æ´ng sang t©y kho∂ng 4500 km vµ chi“u tı bæc xuËng nam kho∂ng 2500 km. ß©y lµ khu v˘c rÈng lÌn n™n thi™n nhi™n thay ÆÊi r‚ r÷t tı ven bi”n vµo nÈi Æfia, tı ph›a nam l™n ph›a bæc. H◊nh dπng l∑nh thÊ c©n ÆËi lµ mÈt thuÀn lÓi cho ph©n bË s∂n xu†t vµ ph∏t tri”n giao th´ng. 2. Vfi tr› Æfia l› V“ c¨ b∂n, vfi tr› Æfia l› cÒa Hoa K◊ c„ mÈt sË Æ∆c Æi”m ch›nh : −Nªm Î b∏n c«u T©y. −Nªm gi˜a hai Æπi d≠¨ng lÌn : ßπi T©y D≠¨ng vµ Th∏i B◊nh D≠¨ng. −Ti’p gi∏p Ca-na-Æa vµ khu v˘c M‹ La tinh. H∑y cho bi’t vfi tr› Æfia l› Hoa K◊ c„ thuÀn lÓi g◊ cho ph∏t tri”n kinh t’. 42

H◊nh 7.1. ßfia h◊nh vµ kho∏ng s∂n Hoa K◊ II - ß∆C ßI”M T˘ NHI£N 1. S˘ ph©n ho∏ l∑nh thÊ a) Ph«n l∑nh thÊ cÒa Hoa K◊ nªm Î trung t©m Bæc M‹ ph©n ho∏ thµnh 3 vÔng t˘ nhi™n −VÔng ph›a T©y VÔng ph›a T©y cfln g‰i lµ vÔng Co„c-Æi-e, gÂm c∏c d∑y nÛi trŒ cao trung b◊nh tr™n 2000 m, chπy song song theo h≠Ìng bæc −nam, xen gi˜a lµ c∏c bÂn Æfia vµ cao nguy™n c„ kh› hÀu hoang mπc vµ b∏n hoang mπc. ß©y lµ n¨i tÀp trung nhi“u kim loπi mµu nh≠ : vµng, ÆÂng, ch◊. Tµi nguy™n n®ng l≠Óng cÚng h’t s¯c phong phÛ. Di÷n t›ch rıng t≠¨ng ÆËi lÌn, ph©n bË chÒ y’u Î c∏c s≠Ín nÛi h≠Ìng ra Th∏i B◊nh D≠¨ng. Ven Th∏i B◊nh D≠¨ng c„ c∏c ÆÂng bªng nh·, Ɔt tËt, kh› hÀu cÀn nhi÷t ÆÌi vµ ´n ÆÌi h∂i d≠¨ng. −VÔng ph›a ß´ng GÂm d∑y nÛi giµ A-pa-lat vµ c∏c ÆÂng bªng ven ßπi T©y D≠¨ng. 43

D∑y A-pa-lat cao trung b◊nh kho∂ng 1000m - 1500m, s≠Ín tho∂i, vÌi nhi“u thung lÚng rÈng cæt ngang, giao th´ng ti÷n lÓi. Kho∏ng s∂n chÒ y’u lµ than Æ∏, qu∆ng sæt vÌi tr˜ l≠Óng r†t lÌn, nªm lÈ thi™n, d‘ khai th∏c. NguÂn thu˚ n®ng phong phÛ.Kh› hÀu ´n ÆÌi, c„ l≠Óng m≠a t≠¨ng ÆËi lÌn. C∏c ÆÂng bªng phÔ sa ven ßπi T©y D≠¨ng c„ di÷n t›ch t≠¨ng ÆËi lÌn, Ɔt ph◊ nhi™u, kh› hÀu mang t›nh ch†t ´n ÆÌi h∂i d≠¨ng vµ cÀn nhi÷t ÆÌi, thuÀn lÓi cho trÂng nhi“u loπi c©y l≠¨ng th˘c, c©y ®n qu∂... −VÔng Trung t©m VÔng nµy gÂm c∏c bang nªm gi˜a d∑y A-pa-l∏t vµ d∑y RËc-ki. Ph«n ph›a t©y vµ ph›a bæc c„ Æfia h◊nh gfl ÆÂi th†p, nhi“u ÆÂng c· rÈng thuÀn lÓi cho ph∏t tri”n ch®n nu´i. Ph«n ph›a nam lµ ÆÂng bªng phÔ sa mµu mÏ vµ rÈng lÌn do h÷ thËng s´ng Mi-xi-xi-pi bÂi Ææp, r†t thuÀn lÓi cho trÂng tr‰t. Kho∏ng s∂n c„ nhi“u loπi vÌi tr˜ l≠Óng lÌn nh≠ : than Æ∏ vµ qu∆ng sæt Î ph›a bæc, d«u m·, kh› t˘ nhi™n Î bang T’ch-d∏t vµ ven vfinh M™-hi-c´. Kh› hÀu cÒa vÔng thay ÆÊi tı bæc xuËng nam. C∏c bang ven vfinh M™-hi-c´ c„ kh› hÀu cÀn nhi÷t, cfln h«u h’t c∏c bang Î ph›a bæc c„ kh› hÀu ´n ÆÌi. D˘a vµo Æ∆c Æi”m t˘ nhi™n, h∑y x∏c Æfinh th’ mπnh ph∏t tri”n kinh t’ cÒa mÁi vÔng. b) A-la-xca vµ Ha-oai A-la-xca lµ b∏n Æ∂o rÈng lÌn, nªm Î t©y bæc cÒa Bæc M‹, Æfia h◊nh chÒ y’u lµ ÆÂi nÛi. ß©y lµ n¨i c„ tr˜ l≠Óng d«u m· vµ kh› t˘ nhi™n lÌn th¯ hai cÒa Hoa K◊. Ha-oai lµ qu«n Æ∂o nªm gi˜a Th∏i B◊nh D≠¨ng c„ ti“m n®ng r†t lÌn v“ h∂i s∂n vµ du lfich. H◊nh 7.2. Ha-oai - Æi”m du lfich nÊi ti’ng cÒa Hoa K◊ 44

2. Tµi nguy™n thi™n nhi™n Hoa K◊ lµ n≠Ìc c„ nhi“u loπi tµi nguy™n vÌi tr˜ l≠Óng hµng Æ«u th’ giÌi. Trong thÍi k◊ c´ng nghi÷p ho∏ tr≠Ìc Æ©y, c∏c loπi tµi nguy™n nµy c„ ˝ ngh‹a h’t s¯c to lÌn ÆËi vÌi ph∏t tri”n kinh t’. B∂ng 7.1. MÈt sË loπi tµi nguy™n thi™n nhi™n cÒa Hoa K◊ T™n tµi nguy™n Tr˜ l≠Óng X’p hπng tr™n th’ giÌi Sæt (tri÷u t†n) 9100 4 ßÂng (tri÷u t†n) 85 2 Thi’c (tri÷u t†n) 22 2 Ch◊ (tri÷u t†n) 28 1 PhËt ph∏t (tÿ t†n) 2,9 2 Than Æ∏ (tÿ t†n) 445 1 ߆t n´ng nghi÷p (tri÷u ha) 443 1 Di÷n t›ch rıng (tri÷u ha) 226 4 D˘a vµo b∂ng 7.1, h∑y cho bi’t Hoa K◊ c„ th’ mπnh Æ” ph∏t tri”n nh˜ng ngµnh kinh t’ nµo. 45

Hoa K◊ nªm gi˜a hai Æπi d≠¨ng vÌi Æ≠Íng bÍ bi”n dµi thuÀn lÓi cho ph∏t tri”n c∏c ngµnh kinh t’ bi”n. NgÚ H c„ tr˜ l≠Óng c∏ n≠Ìc ng‰t thuÈc loπi lÌn tr™n th’ giÌi. C∏c s´ng cÒa Hoa K◊ c„ nhi“u gi∏ trfi v“ kinh t’ : s´ng C´-lum-bi-a vµ s´ng C´-l´-ra-Æ´ c„ tr˜ l≠Óng thu˚ n®ng r†t lÌn, h÷ thËng s´ng Mi-xi-xi-pi c„ ˝ ngh‹a lÌn v“ giao th´ng vµ lµ nguÂn cung c†p n≠Ìc quan tr‰ng. 3. Nh˜ng kh„ kh®n v“ t˘ nhi™n Do Æfia h◊nh cÒa Hoa K◊ c„ dπng lflng m∏ng theo h≠Ìng bæc - nam n™n thÍi ti’t bfi bi’n ÆÈng mπnh, th≠Íng xu†t hi÷n nhi“u thi™n tai nh≠ : lËc xo∏y, vfli rÂng vµ m≠a Æ∏. Khu v˘c ven vfinh M™-hi-c´ th≠Íng bfi b∑o nhi÷t ÆÌi g©y m≠a vµ gi„ lÌn, ∂nh h≠Îng nghi™m tr‰ng Æ’n s∂n xu†t vµ ÆÍi sËng. C∏c bang trong vÔng nÛi Co„c-Æi-e vµ ph›a t©y bæc cÒa vÔng Trung t©m c„ l≠Óng m≠a nh· n™n thi’u n≠Ìc nghi™m tr‰ng. Vµo mÔa Æ´ng, c∏c bang Î ph›a bæc vµ Æ´ng bæc th≠Íng c„ b∑o tuy’t. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. N™u Æ∆c Æi”m cÒa vfi tr› Æfia l› Hoa K◊ vµ ph©n t›ch ∂nh h≠Îng cÒa Æ∆c Æi”m nµy ÆËi vÌi s˘ ph∏t tri”n kinh t’. 2. N™u nh˜ng Æi”m kh∏c nhau v“ Æi“u ki÷n t˘ nhi™n ÆËi vÌi s∂n xu†t n´ng nghi÷p cÒa c∏c vÔng Î Hoa K◊. 3. Tr◊nh bµy c∏c Æi“u ki÷n t˘ nhi™n thuÀn lÓi ÆËi vÌi ph∏t tri”n c´ng nghi÷p cÒa Hoa K◊. 46

Bµi 7 HúP CH@NG QUˇC HOA Kç (ti’p theo) Ti’t 2. D©n c≠ vµ x∑ hÈi I - D¢N SË 1. Gia t®ng d©n sË Hoa K◊ c„ sË d©n Æ´ng vµ t®ng nhanh. Khi mÌi thµnh lÀp n≠Ìc, n®m 1776 sË d©n cÒa Hoa K◊ chÿ kho∂ng 3 tri÷u ng≠Íi, ph©n bË tÀp trung Î vÔng ß´ng Bæc ven ßπi T©y D≠¨ng. Hi÷n nay Hoa K◊ c„ sË d©n Æ´ng th¯ ba tr™n th’ giÌi sau Trung QuËc vµ ƒn ßÈ. B∂ng 7.2. SË d©n Hoa K◊ (ߨn vfi : tri÷u ng≠Íi) N®m 1800 1820 1840 1860 1880 1900 1920 1940 1960 1980 2005 SË d©n 5 10 17 31 50 76 105 132 179 227 296,5 D˘a vµo b∂ng 7.2, h∑y nhÀn xät t◊nh h◊nh t®ng sË d©n cÒa Hoa K◊. H◊nh 7.3. NhÀp c≠ vµo Hoa K◊ giai Æoπn 1820 - 1990 D˘a vµo h◊nh 7.3, h∑y nhÀn xät t◊nh h◊nh nhÀp c≠ vµo Hoa K◊. 47

D©n sË Hoa K◊ t®ng nhanh, mÈt ph«n quan tr‰ng lµ do nhÀp c≠. SË ng≠Íi nhÀp c≠ vµo Hoa K◊ tı n®m 1820 Æ’n n®m 2005 lµ h¨n 65 tri÷u ng≠Íi, ri™ng n®m 1998 c„ 600 ngh◊n ng≠Íi. Ng≠Íi nhÀp c≠ Æ∑ Æem lπi cho Hoa K◊ nguÂn lao ÆÈng c„ tr◊nh ÆÈ cao, giµu kinh nghi÷m. Chÿ t›nh Æ’n n®m 1990 Æ∑ c„ 850 ngh◊n k‹ s≠, b∏c s‹ Æ’n sinh sËng Î Hoa K◊. NhÍ vÀy, Hoa K◊ ti’t ki÷m Æ≠Óc chi ph› Ƶo tπo vµ nu´i d≠Ïng r†t lÌn. Hoa K◊ c„ tÿ l÷ gia t®ng d©n sË t˘ nhi™n th†p, tÿ l÷ d©n c≠ trong ÆÈ tuÊi lao ÆÈng cao, thuÀn lÓi Æ” n©ng cao ÆÍi sËng, ph∏t tri”n kinh t’. Tuy nhi™n Æi“u Æ„ cÚng n∂y sinh kh„ kh®n nh≠ chi ph› lÌn Æ” ch®m s„c ng≠Íi cao tuÊi. B∂ng 7.3. MÈt sË chÿ sË v“ d©n sË Hoa K◊ N®m 1950 2004 Tÿ su†t gia t®ng d©n sË t˘ nhi™n (%) 1,5 0,6 TuÊi th‰ trung b◊nh (tuÊi) 70,8 78,0 Nh„m d≠Ìi 15 tuÊi (%) 27,0 20,0 Nh„m tr™n 65 tuÊi (%) 8,0 12,0 D˘a vµo b∂ng 7.3, h∑y ch¯ng minh d©n sË Hoa K◊ Æang bfi giµ ho∏. 2. Thµnh ph«n d©n c≠ D©n c≠ Hoa K◊ thuÈc nhi“u chÒng tÈc : •-r´-p™-´-it, M´n-g´-l´-it, N™-gr´-it. Thµnh ph«n d©n c≠ Æa dπng. Hi÷n nay, 83% d©n sË Hoa K◊ c„ nguÂn gËc ch©u ¢u. ß©y lµ nh„m ng≠Íi næm gi˜ h«u h’t quy“n lÓi v“ ch›nh trfi, kinh t’. M¯c sËng trung b◊nh cÒa ng≠Íi da træng th≠Íng cao h¨n ng≠Íi da mµu. D©n c≠ c„ nguÂn gËc ch©u Phi hi÷n vµo kho∂ng 33 tri÷u ng≠Íi, Ưng th¯ hai Î Hoa K◊. Tr≠Ìc kia, h‰ bfi b‰n th˘c d©n mua tı ch©u Phi sang lµm n´ l÷ trong c∏c ÆÂn Æi“n. G«n Æ©y, ng≠Íi da Æen t®ng nhanh do tÿ l÷ gia t®ng t˘ nhi™n cao vµ do ti’p tÙc di c≠ tı ch©u Phi sang. 48

BÈ phÀn d©n c≠ c„ nguÂn gËc ch©u É vµ M‹ La tinh cÚng t®ng mπnh. D©n Anh Æi™ng (b∂n Æfia) chÿ cfln kho∂ng h¨n 3 tri÷u ng≠Íi. 3. Ph©n bË d©n c≠ Do lfich sˆ, d©n nhÀp c≠ th≠Íng ph©n bË Î nh˜ng n¨i c„ Æi“u ki÷n t˘ nhi™n thuÀn lÓi, cfln ng≠Íi Anh Æi™ng bfi dÂn vµo sinh sËng Î vÔng ÆÂi nÛi hi”m trÎ ph›a t©y. MÀt ÆÈ d©n sË trung b◊nh n®m 2005 cÒa Hoa K◊ lµ 31 ng≠Íi/km2. Mi“n ß´ng Bæc c„ mÀt ÆÈ d©n sË trung b◊nh tr™n 300 ng≠Íi/km2, cfln mi“n T©y mÀt ÆÈ d©n sË chÿ d≠Ìi 15 ng≠Íi/km2. C∏c bang nªm gi∏p bi”n chi’m 66% d©n sË Hoa K◊ (ven ßπi T©y D≠¨ng : 38%, Th∏i B◊nh D≠¨ng : 16%, vfinh M™-hi-c´ : 12%). H◊nh 7.4. Ph©n bË d©n c≠ Hoa K◊, n®m 2004 Quan s∏t h◊nh 7.4, h∑y nhÀn xät s˘ ph©n bË d©n c≠ cÒa Hoa K◊. D©n c≠ Æang c„ xu h≠Ìng di chuy”n tı c∏c bang vÔng ß´ng Bæc Æ’n c∏c bang ph›a Nam vµ ven Th∏i B◊nh D≠¨ng n™n d©n sË c∏c bang nµy t®ng nhanh. 49

N®m 2004, d©n thµnh thfi chi’m 79% tÊng sË d©n cÒa c∂ n≠Ìc. C∏c thµnh phË vıa vµ nh· (d≠Ìi 500 ngh◊n ng≠Íi) chi’m 91,8% sË d©n Æ´ thfi, do vÀy hπn ch’ Æ≠Óc nh˜ng m∆t ti™u c˘c cÒa Æ´ thfi ho∏. Hoa K◊ c„ nhi“u thµnh phË c„ sË d©n tr™n 1 tri÷u ng≠Íi, trong Æ„ Niu I„oc c„ sË d©n h¨n 21 tri÷u. II - MÈT SË V†N ß“ X∑ HÈI 1. S˘ Æa dπng v“ v®n ho∏ Hoa K◊ lµ quËc gia c„ nhi“u d©n tÈc tı c∏c n≠Ìc tr™n th’ giÌi Æ’n vµ c∂ d©n b∂n Æfia n™n c„ nhi“u phong tÙc, tÀp qu∏n kh∏c nhau, tπo n™n n“n v®n ho∏ Æa dπng. Tuy nhi™n, Æi“u nµy cÚng g©y kh„ kh®n nh†t Æfinh cho vi÷c qu∂n l› x∑ hÈi. 2. S˘ ch™nh l÷ch v“ thu nhÀp MÈt kh„ kh®n hi÷n nay trong x∑ hÈi Hoa K◊ lµ t◊nh trπng ch™nh l÷ch r†t lÌn v“ thu nhÀp gi˜a ng≠Íi nghÃo vµ ng≠Íi giµu, vÌi m¯c ÆÈ ngµy cµng t®ng. Thu nhÀp hªng n®m cÒa 2,5 tri÷u ng≠Íi giµu nh†t bªng thu nhÀp cÒa 100 tri÷u ng≠Íi nghÃo. S˘ ph©n ho∏ giµu nghÃo s©u sæc lµ mÈt trong nh˜ng nguy™n nh©n cÒa t◊nh trπng m†t an ninh x∑ hÈi. C©u h·i vµ bµi tÀp 1. D˘a vµo b∂ng 7.2, vœ bi”u Æ h◊nh cÈt vµ gi∂i th›ch nguy™n nh©n cÒa t◊nh h◊nh t®ng d©n sË. 2. NhÀn xät hi÷n t≠Óng nhÀp c≠ vµo Hoa K◊ vµ ph©n t›ch ∂nh h≠Îng cÒa nhÀp c≠ ÆËi vÌi s˘ ph∏t tri”n kinh t’ - x∑ hÈi. 3. NhÀn xät s˘ ph©n bË d©n c≠ Hoa K◊ vµ n™u nguy™n nh©n. 50