SÁCH EBOOK LỊCH SỬ 12

trªn NghÞ quyÕt §¹i héi lÇn thø VII cña Quèc tÕ Céng s¶n, c¨n cø vµo t×nh h×nh cô thÓ cña ViÖt Nam ®Ó ®Þnh ra ®ðêng lèi vµ phð¬ng ph¸p ®Êu tranh. Héi nghÞ x¸c ®Þnh : NhiÖm vô chiÕn lðîc cña c¸ch m¹ng tð s¶n d©n quyÒn §«ng Dð¬ng lµ chèng ®Õ quèc vµ chèng phong kiÕn ; nhiÖm vô trùc tiÕp, trðíc m¾t lµ ®Êu tranh chèng chÕ ®é ph¶n ®éng thuéc ®Þa, chèng ph¸t xÝt, chèng chiÕn tranh, ®ßi tù do, d©n sinh, d©n chñ, c¬m ¸o vµ hoµ b×nh. Phð¬ng ph¸p ®Êu tranh lµ kÕt hîp c¸c h×nh thøc c«ng khai vµ bÝ mËt, hîp ph¸p vµ bÊt hîp ph¸p. Héi nghÞ chñ trð¬ng thµnh lËp MÆt trËn Thèng nhÊt nh©n d©n ph¶n ®Õ §«ng Dð¬ng. §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng kªu gäi c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ, c¸c tæ chøc quÇn chóng vµ nh©n d©n §«ng Dð¬ng hµnh ®éng, ®Êu tranh cho d©n chñ. Phong trµo quÇn chóng lan réng trong c¶ nðíc. Sau Héi nghÞ nµy, Hµ Huy TËp ®ðîc cö lµm Tæng BÝ th𠧶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng. TiÕp ®ã, Héi nghÞ Trung ð¬ng c¸c n¨m 1937 vµ 1938 ® bæ sung vµ ph¸t triÓn néi dung c¬ b¶n cña NghÞ quyÕt Héi nghÞ Trung ð¬ng th¸ng 7 − 1936. T¹i Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng th¸ng 3 − 1938, MÆt trËn Thèng nhÊt nh©n d©n ph¶n ®Õ §«ng Dð¬ng ®æi thµnh MÆt trËn Thèng nhÊt d©n chñ §«ng Dð¬ng, gäi t¾t lµ MÆt trËn D©n chñ §«ng Dð¬ng. 2. Nh÷ng phong trµo ®Êu tranh tiªu biÓu a) §Êu tranh ®ßi c¸c quyÒn tù do, d©n sinh, d©n chñ Tõ gi÷a n¨m 1936, ®ðîc tin Quèc héi Ph¸p sÏ cö mét ph¸i ®oµn sang ®iÒu tra t×nh h×nh §«ng Dð¬ng, §¶ng chñ trð¬ng vËn ®éng vµ tæ chøc nh©n d©n häp bµn vÒ c¸c yªu cÇu tù do, d©n chñ ®Ó th¶o ra c¸c b¶n “d©n nguyÖn” göi tíi ph¸i ®oµn, tiÕn tíi triÖu tËp §«ng Dð¬ng §¹i héi (8 − 1936). C¸c uû ban hµnh ®éng ®ðîc thµnh lËp kh¾p n¬i trong nðíc. QuÇn chóng s«i næi tham gia c¸c cuéc mÝt tinh, héi häp. Trðíc sù ph¸t triÓn cña phong trµo, gi÷a th¸ng 9 − 1936, chÝnh quyÒn thùc d©n ra lÖnh gi¶i t¸n c¸c uû ban hµnh ®éng, cÊm c¸c cuéc héi häp cña nh©n d©n. MÆc dï ph¸i ®oµn cña Quèc héi Ph¸p kh«ng sang, phong trµo §«ng Dð¬ng §¹i héi bÞ cÊm ho¹t ®éng, song ®«ng ®¶o quÇn chóng lao ®éng ® thøc tØnh, §¶ng ® tÝch luü ®ðîc mét sè kinh nghiÖm l nh ®¹o ®Êu tranh c«ng khai, hîp ph¸p. ChÝnh quyÒn thùc d©n ® ph¶i gi¶i quyÕt mét phÇn yªu s¸ch cña nh©n d©n, nhð níi réng quyÒn xuÊt b¶n b¸o chÝ, tù do ®i l¹i, th¶ mét sè tï chÝnh trÞ v.v.. §Çu n¨m 1937, ph¸i viªn cña ChÝnh phñ Ph¸p G. G«®a sang ®iÒu tra t×nh h×nh §«ng Dð¬ng vµ Brªviª nhËm chøc Toµn quyÒn §«ng Dð¬ng. Lîi dông sù kiÖn nµy, §¶ng tæ chøc quÇn chóng mÝt tinh “®ãn rðíc”, nhðng thùc chÊt lµ biÓu dð¬ng lùc lðîng. 100

Trªn ®ðêng G«®a ®i tõ Sµi Gßn ra Hµ Néi, ®Õn ®©u nh©n d©n còng biÓu t×nh ®ða yªu s¸ch vÒ d©n sinh, d©n chñ. H×nh 34. MÝt tinh kØ niÖm ngµy Quèc tÕ Lao ®éng (1 − 5 − 1938) t¹i khu §Êu X¶o (nay thuéc khu vùc Cung V¨n ho¸ H÷u nghÞ Hµ Néi) Trong nh÷ng n¨m 1937 − 1939, c¸c cuéc mÝt tinh, biÓu t×nh ®ßi quyÒn sèng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n vÉn tiÕp tôc diÔn ra. §Æc biÖt lµ cuéc ®Êu tranh nh©n ngµy 1 − 5 − 1938. LÇn ®Çu tiªn trong ngµy Quèc tÕ Lao ®éng, c¸c cuéc mÝt tinh ®ðîc tæ chøc c«ng khai ë Hµ Néi vµ nhiÒu n¬i kh¸c, thu hót ®«ng ®¶o quÇn chóng tham gia. b) §Êu tranh nghÞ trðêng Trong cuéc bÇu cö vµo ViÖn D©n biÓu Trung K× (1937), ViÖn D©n biÓu B¾c K×, Héi ®ång Kinh tÕ lÝ tµi §«ng Dð¬ng (1938) vµ Héi ®ång Qu¶n h¹t Nam K× (1939), §¶ng vËn ®éng ®Ó ®ða ngðêi cña MÆt trËn D©n chñ §«ng Dð¬ng ra øng cö. §ång thêi, §¶ng sö dông b¸o chÝ ®Ó tuyªn truyÒn, vËn ®éng cö tri bá phiÕu cho nh÷ng øng cö viªn nµy. §¶ng chñ trð¬ng tham gia ®Êu tranh c«ng khai trªn nghÞ trðêng nh»m môc ®Ých më réng lùc lðîng cña MÆt trËn D©n chñ vµ v¹ch trÇn chÝnh s¸ch ph¶n ®éng cña bän thùc d©n vµ tay sai, bªnh vùc quyÒn lîi cña nh©n d©n lao ®éng. c) §Êu tranh trªn lÜnh vùc b¸o chÝ §¶ng ® xuÊt b¶n nhiÒu tê b¸o c«ng khai ë c¸c thµnh phè lín trong nðíc nhð TiÒn phong, D©n chóng, Lao ®éng, Tin tøc v.v.. B¸o chÝ c¸ch m¹ng trë thµnh mòi xung kÝch trong nh÷ng phong trµo lín cña cuéc vËn ®éng d©n sinh, d©n chñ thêi k× 1936 − 1939. Trong thêi gian nµy, nhiÒu s¸ch chÝnh trÞ − lÝ luËn, c¸c t¸c phÈm v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n, th¬ c¸ch m¹ng ® ®ðîc xuÊt b¶n. Cuéc ®Êu tranh trªn lÜnh vùc b¸o chÝ cña §¶ng ® thu ®ðîc kÕt qu¶ to lín, trðíc hÕt vÒ v¨n ho¸ − tð tðëng. §«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n ®ðîc gi¸c ngé vÒ con ®ðêng c¸ch m¹ng cña §¶ng. 101

3. ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña phong trµo d©n chñ 1936 − 1939 Cuéc vËn ®éng d©n chñ 1936 − 1939 lµ phong trµo quÇn chóng réng lín, cã tæ chøc, dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng. B»ng søc m¹nh ®oµn kÕt cña quÇn chóng, phong trµo d©n chñ 1936 − 1939 ® buéc chÝnh quyÒn thùc d©n ph¶i nhðîng bé mét sè yªu s¸ch cô thÓ trðíc m¾t vÒ d©n sinh, d©n chñ ; quÇn chóng ®ðîc gi¸c ngé vÒ chÝnh trÞ, tham gia vµo mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt vµ trë thµnh lùc lðîng chÝnh trÞ hïng hËu cña c¸ch m¹ng ; ®éi ngò c¸n bé, ®¶ng viªn ®ðîc rÌn luyÖn vµ ngµy cµng trðëng thµnh. Trong qu¸ tr×nh ®Êu tranh, §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng ® tÝch luü ®ðîc nhiÒu bµi häc kinh nghiÖm trong viÖc x©y dùng mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt, kinh nghiÖm tæ chøc, l nh ®¹o quÇn chóng ®Êu tranh c«ng khai, hîp ph¸p,... §ång thêi, §¶ng thÊy ®ðîc nh÷ng h¹n chÕ cña m×nh trong c«ng t¸c mÆt trËn, vÊn ®Ò d©n téc v.v.. Cã thÓ nãi, phong trµo d©n chñ 1936 − 1939 nhð mét cuéc tËp dðît, chuÈn bÞ cho Tæng khëi nghÜa th¸ng T¸m sau nµy. Nªu ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña phong trµo d©n chñ 1936 − 1939. C©u hái vµ Bµi tËp Em cã nhËn xÐt g× vÒ quy m«, lùc lðîng tham gia vµ h×nh thøc ®Êu tranh trong phong trµo d©n chñ 1936 − 1939 ? Bµi 16 Phong trµo gi¶i phãng d©n téc vµ tæng khëi nghÜa th¸ng t¸m (1939 − 1945). nðíc viÖt nam d©n chñ céng hoµ ra ®êi ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®· t¸c ®éng ®Õn t×nh h×nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi nhiÒu nðíc. §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng ®· kÞp thêi chuyÓn hðíng ®Êu tranh, tÝch cùc chuÈn bÞ vÒ mäi mÆt. Gi÷a th¸ng 8 − 1945, thêi c¬ ®Õn, §¶ng l·nh ®¹o nh©n d©n c¶ nðíc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn. Nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ®ðîc thµnh lËp. 102

I − t×nh h×nh viÖt Nam trong nh÷ng n¨m 1939 − 1945 1. T×nh h×nh chÝnh trÞ §Çu th¸ng 9 − 1939, ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai bïng næ. ë ch©u ¢u, qu©n ®éi ph¸t xÝt §øc kÐo vµo nðíc Ph¸p. ChÝnh phñ Ph¸p ®Çu hµng ph¸t xÝt §øc, thùc hiÖn chÝnh s¸ch thï ®Þch ®èi víi c¸c lùc lðîng tiÕn bé trong nðíc vµ phong trµo c¸ch m¹ng c¸c nðíc thuéc ®Þa. ë §«ng Dð¬ng, th¸ng 6 − 1940 §« ®èc G. §êcu ®ðîc cö lµm Toµn quyÒn thay G. Cat¬ru. ChÝnh quyÒn míi thùc hiÖn mét lo¹t chÝnh s¸ch nh»m v¬ vÐt søc ngðêi, søc cña ë §«ng Dð¬ng ®Ó dèc vµo cuéc chiÕn tranh. Cuèi th¸ng 9 − 1940, qu©n NhËt vðît biªn giíi ViÖt − Trung tiÕn vµo miÒn B¾c ViÖt Nam. Qu©n Ph¸p nhanh chãng ®Çu hµng. Ph¸t xÝt NhËt gi÷ nguyªn bé m¸y thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p, dïng nã ®Ó v¬ vÐt kinh tÕ phôc vô cho nhu cÇu chiÕn tranh vµ ®µn ¸p phong trµo c¸ch m¹ng. Dðíi ¸ch thèng trÞ cña NhËt − Ph¸p, ë ViÖt Nam lóc nµy kh«ng chØ cã nh÷ng ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ th©n Ph¸p mµ cßn c¶ nh÷ng ®¶ng ph¸i th©n NhËt nh𠧹i ViÖt, Phôc quèc v.v.. Qu©n NhËt vµ tay sai ra søc tuyªn truyÒn lõa bÞp vÒ v¨n minh vµ søc m¹nh cña NhËt B¶n, vÒ thuyÕt §¹i §«ng ¸, dän ®ðêng cho viÖc hÊt c¼ng Ph¸p sau nµy. Bðíc sang n¨m 1945, trªn chiÕn trðêng ch©u ¢u, ph¸t xÝt §øc bÞ thÊt b¹i nÆng nÒ. ë MÆt trËn ch©u ¸ − Th¸i B×nh Dð¬ng, qu©n NhËt thua to t¹i nhiÒu n¬i. ë §«ng Dð¬ng, ngµy 9 − 3 − 1945, NhËt ®¶o chÝnh Ph¸p. Lîi dông c¬ héi ®ã, c¸c ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ ë ViÖt Nam t¨ng cðêng ho¹t ®éng. QuÇn chóng nh©n d©n sôc s«i khÝ thÕ c¸ch m¹ng, s½n sµng vïng lªn khëi nghÜa. 2. T×nh h×nh kinh tÕ − x· héi §Çu th¸ng 9 − 1939, Toµn quyÒn Cat¬ru ra lÖnh tæng ®éng viªn nh»m cung cÊp cho “mÉu quèc” tiÒm lùc tèi ®a cña §«ng Dð¬ng vÒ qu©n sù, nh©n lùc, c¸c s¶n phÈm vµ nguyªn liÖu. Thùc d©n Ph¸p thi hµnh chÝnh s¸ch Kinh tÕ chØ huy, t¨ng møc thuÕ cò, ®Æt thªm thuÕ míi, ®ång thêi sa th¶i bít c«ng nh©n, viªn chøc, gi¶m tiÒn lð¬ng, t¨ng giê lµm v.v.. Chóng kiÓm so¸t g¾t gao viÖc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi, Ên ®Þnh gi¸ c¶. Khi qu©n NhËt vµo §«ng Dð¬ng, Ph¸p buéc ph¶i ®Ó cho NhËt sö dông c¸c s©n bay, phð¬ng tiÖn giao th«ng, kiÓm so¸t hÖ thèng ®ðêng s¾t vµ c¸c tµu biÓn. H»ng n¨m, NhËt b¾t chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p nép cho chóng mét kho¶n tiÒn lín. Trong 4 n¨m 6 th¸ng, Ph¸p ph¶i nép mét kho¶n tiÒn gÇn 724 triÖu ®ång. 103

Qu©n NhËt cßn cðíp ruéng ®Êt cña n«ng d©n, b¾t n«ng d©n nhæ lóa, ng« ®Ó trång ®ay, thÇu dÇu phôc vô cho nhu cÇu chiÕn tranh. NhËt yªu cÇu chÝnh quyÒn thùc d©n Ph¸p xuÊt c¸c nguyªn liÖu chiÕn lðîc sang NhËt B¶n nhð than, s¾t, cao su, xi m¨ng v.v.. Mét sè c«ng ti cña NhËt ® ®Çu tð vµo nh÷ng ngµnh phôc vô cho nhu cÇu qu©n sù nhð : khai th¸c m¨nggan, s¾t ë Th¸i Nguyªn, apatÝt ë Lµo Cai, cr«m ë Thanh Ho¸. ChÝnh s¸ch v¬ vÐt, bãc lét cña Ph¸p − NhËt ® ®Èy nh©n d©n ta tíi chç cïng cùc. HËu qu¶ lµ cuèi n¨m 1944 − ®Çu n¨m 1945, cã gÇn 2 triÖu ®ång bµo ta chÕt ®ãi. TÊt c¶ c¸c giai cÊp, tÇng líp ë nðíc ta, trõ c¸c thÕ lùc tay sai ®Õ quèc, ®¹i ®Þa chñ vµ tð s¶n m¹i b¶n, ®Òu bÞ ¶nh hðëng bëi chÝnh s¸ch bãc lét cña Ph¸p − NhËt. Nh÷ng biÕn chuyÓn cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ trong nðíc ®ßi hái §¶ng ta ph¶i kÞp thêi n¾m b¾t vµ ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c t×nh h×nh, ®Ò ra ®ðêng lèi ®Êu tranh phï hîp. T×nh h×nh nðíc ta trong nh÷ng n¨m 1939 − 1945 cã biÕn chuyÓn nhð thÕ nµo ? II − phong trµo gi¶i phãng d©n téc tõ th¸ng 9 − 1939 ®Õn th¸ng 3 − 1945 1. Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng th¸ng 11 − 1939 Th¸ng 11 − 1939, Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng ®ðîc triÖu tËp t¹i Bµ §iÓm (Hãc M«n, Gia §Þnh) do Tæng BÝ thð NguyÔn V¨n Cõ chñ tr×. Héi nghÞ x¸c ®Þnh nhiÖm vô, môc tiªu ®Êu tranh trðíc m¾t cña c¸ch m¹ng §«ng Dð¬ng lµ ®¸nh ®æ ®Õ quèc vµ tay sai, gi¶i phãng c¸c d©n téc §«ng Dð¬ng, lµm cho §«ng Dð¬ng hoµn toµn ®éc lËp. Héi nghÞ chñ trð¬ng t¹m g¸c khÈu hiÖu c¸ch m¹ng ruéng ®Êt vµ ®Ò ra khÈu hiÖu tÞch thu ruéng ®Êt cña bän thùc d©n ®Õ quèc vµ ®Þa chñ ph¶n béi quyÒn lîi d©n téc, chèng t« cao, l i nÆng. KhÈu hiÖu lËp chÝnh quyÒn X« viÕt c«ng n«ng binh ®ðîc thay thÕ b»ng khÈu hiÖu lËp ChÝnh phñ d©n chñ céng hoµ. VÒ môc tiªu, phð¬ng ph¸p ®Êu tranh, §¶ng quyÕt ®Þnh chuyÓn tõ ®Êu tranh ®ßi d©n sinh, d©n chñ sang ®Êu tranh ®¸nh ®æ chÝnh quyÒn cña ®Õ quèc vµ tay sai ; tõ ho¹t ®éng hîp ph¸p, nöa hîp ph¸p sang ho¹t ®éng bÝ mËt. §¶ng chñ trð¬ng thµnh lËp MÆt trËn Thèng nhÊt d©n téc ph¶n ®Õ §«ng Dð¬ng (gäi t¾t lµ MÆt trËn Ph¶n ®Õ §«ng Dð¬ng) thay cho MÆt trËn D©n chñ §«ng Dð¬ng. 104

NghÞ quyÕt Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng th¸ng 11 − 1939 ®¸nh dÊu bðíc chuyÓn hðíng quan träng cña §¶ng − ®Æt nhiÖm vô gi¶i phãng d©n téc lªn hµng ®Çu, ®ða nh©n d©n ta bðíc vµo thêi k× trùc tiÕp vËn ®éng cøu nðíc. 2. Nh÷ng cuéc ®Êu tranh më ®Çu thêi k× míi a) Khëi nghÜa B¾c S¬n (27 − 9 − 1940) MÆc dï thùc d©n Ph¸p ® nhðîng bé mäi yªu s¸ch cña NhËt, song qu©n NhËt vÉn thùc hiÖn kÕ ho¹ch ®¸nh chiÕm §«ng Dð¬ng. Ngµy 22 − 9 − 1940, qu©n NhËt vðît biªn giíi ViÖt − Trung, ®¸nh chiÕm L¹ng S¬n, nÐm bom H¶i Phßng, ®æ bé lªn §å S¬n. ë L¹ng S¬n, qu©n Ph¸p bÞ tæn thÊt nÆng nÒ. PhÇn lín qu©n Ph¸p ®Çu hµng, sè cßn l¹i rót ch¹y vÒ Th¸i Nguyªn qua ch©u B¾c S¬n. §ªm 27 − 9 − 1940, dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng bé ®Þa phð¬ng, nh©n d©n B¾c S¬n ® næi dËy chÆn ®¸nh qu©n Ph¸p, chiÕm ®ån Má Nhµi. ChÝnh quyÒn ®Þch ë B¾c S¬n tan r . Nh©n d©n lµm chñ ch©u lÞ vµ c¸c vïng l©n cËn. §éi du kÝch B¾c S¬n ®ðîc thµnh lËp. H×nh 35. Lðîc ®å khëi nghÜa B¾c S¬n 105

Lóc nµy, Ph¸p vµ NhËt tuy m©u thuÉn víi nhau nhðng ®Òu ho¶ng sî trðíc lùc lðîng c¸ch m¹ng nªn ® nhanh chãng c©u kÕt víi nhau. MÊy h«m sau, NhËt th¶ tï binh Ph¸p vµ cho qu©n Ph¸p trë l¹i ®ãng c¸c ®ån bèt ë L¹ng S¬n. Thùc d©n Ph¸p tiÕn hµnh khñng bè phong trµo c¸ch m¹ng ë B¾c S¬n. Chóng ®èt ph¸ lµng b¶n, tËp trung d©n, b¾n giÕt nh÷ng ngðêi tham gia khëi nghÜa. Khëi nghÜa B¾c S¬n cã ý nghÜa lÞch sö quan träng, më ®Çu phong trµo ®Êu tranh vò trang gi¶i phãng d©n téc sau khi cã chñ trð¬ng chuyÓn hðíng ®Êu tranh cña §¶ng ; gióp §¶ng ta rót ra nh÷ng bµi häc quý b¸u vÒ khëi nghÜa vò trang, chän thêi c¬ khëi nghÜa. b) Khëi nghÜa Nam K× (23 − 11 − 1940) Th¸ng 11 − 1940, x¶y ra cuéc xung ®ét gi÷a thùc d©n Ph¸p vµ Th¸i Lan. ChÝnh quyÒn thùc d©n b¾t thanh niªn ViÖt Nam vµ Cao Miªn ®i lµm bia ®ì ®¹n. Nh©n d©n Nam K× vµ binh lÝnh ® ®Êu tranh ph¶n ®èi viÖc ®ða binh lÝnh ra mÆt trËn. Trong bèi c¶nh ®ã, Xø uû Nam K× chuÈn bÞ ph¸t ®éng nh©n d©n khëi nghÜa vµ cö ®¹i biÓu ra B¾c xin chØ thÞ cña Trung ð¬ng. Lóc nµy, trðíc nh÷ng thay ®æi cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ trong nðíc, Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng ®ðîc triÖu tËp tõ ngµy 6 ®Õn ngµy 9 − 11 − 1940 t¹i lµng §×nh B¶ng (Tõ S¬n − B¾c Ninh). Héi nghÞ ®Ò ra chñ trð¬ng trong t×nh h×nh míi : x¸c ®Þnh kÎ thï chÝnh cña nh©n d©n §«ng Dð¬ng lµ ®Õ quèc Ph¸p − NhËt ; quyÕt ®Þnh duy tr× ®éi du kÝch B¾c S¬n ®Ó x©y dùng thµnh lùc lðîng vò trang c¸ch m¹ng ; tiÕn tíi thµnh lËp c¨n cø du kÝch ; quyÕt ®Þnh ®×nh chØ khëi nghÜa vò trang ë Nam K× v× thêi c¬ chða chÝn muåi. H×nh 36. Lðîc ®å khëi nghÜa Nam K× 106

QuyÕt ®Þnh ho n khëi nghÜa Nam K× cña Trung ð¬ng §¶ng chða tíi n¬i, nhðng lÖnh khëi nghÜa cña Xø uû ® ®Õn c¸c ®Þa phð¬ng, cuéc khëi nghÜa vÉn næ ra ®óng thêi gian quy ®Þnh lµ ®ªm 22 r¹ng s¸ng 23 − 11 − 1940. Khëi nghÜa bïng næ tõ miÒn §«ng ®Õn miÒn T©y Nam Bé, bao gåm : Biªn Hoµ, Gia §Þnh, Chî Lín, T©n An, BÕn Tre, Trµ Vinh, CÇn Th¬, Sãc Tr¨ng, B¹c Liªu, R¹ch Gi¸, MÜ Tho, VÜnh Long. ChÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ® ®ðîc thµnh lËp ë nhiÒu n¬i. Trong cuéc khëi nghÜa, lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn l¸ cê ®á sao vµng. Do kÕ ho¹ch bÞ lé nªn thùc d©n Ph¸p ® kÞp thêi ®èi phã. Chóng cho m¸y bay nÐm bom tµn s¸t nh©n d©n nh÷ng vïng næi dËy vµ b¾t nhiÒu ngðêi. Lùc lðîng khëi nghÜa cßn l¹i ph¶i rót vÒ vïng §ång Th¸p vµ U Minh ®Ó cñng cè lùc lðîng. Cuéc khëi nghÜa Nam K× chøng tá tinh thÇn yªu nðíc, s½n sµng ®øng lªn chiÕn ®Êu chèng qu©n thï cña c¸c tÇng líp nh©n d©n Nam Bé. c) Binh biÕn §« Lð¬ng (13 − 1 − 1941) Trong khi thùc d©n Ph¸p khñng bè d÷ déi nh÷ng ngðêi tham gia khëi nghÜa Nam K×, t¹i Trung K×, nh÷ng binh lÝnh ngðêi ViÖt trong qu©n ®éi Ph¸p lµm binh biÕn ph¶n ®èi viÖc hä bÞ Ph¸p ®ða sang Lµo ®Ó ®¸nh nhau víi qu©n Th¸i Lan. Ngµy 13 − 1 − 1941, binh lÝnh ®ån Chî R¹ng (NghÖ An) dðíi sù chØ huy cña §éi Cung (NguyÔn V¨n Cung) ® næi dËy. Tèi h«m ®ã, qu©n khëi nghÜa ®¸nh chiÕm H×nh 37. Lðîc ®å binh biÕn §« Lð¬ng 107

®ån §« Lð¬ng råi lªn « t« tiÕn vÒ Vinh ®Ó phèi hîp víi binh lÝnh ë ®©y chiÕm thµnh. Nhðng kÕ ho¹ch kh«ng thùc hiÖn ®ðîc do qu©n Ph¸p kÞp thêi ®èi phã. ChiÒu h«m sau, toµn bé binh lÝnh tham gia næi dËy bÞ b¾t. Ngµy 11 − 2 − 1941, §éi Cung còng bÞ sa vµo tay giÆc. Ngµy 24 − 4 − 1941, thùc d©n Ph¸p xö b¾n §éi Cung cïng 10 ®ång chÝ cña «ng. NhiÒu ngðêi kh¸c bÞ kÕt ¸n khæ sai, ®ða ®i ®µy. Trong thêi gian h¬n ba th¸ng, ba cuéc næi dËy nèi tiÕp næ ra ë c¶ ba miÒn cña ®Êt nðíc, do nhiÒu tÇng líp nh©n d©n vµ binh lÝnh tham gia, ® nªu cao tinh thÇn bÊt khuÊt cña d©n téc. C¸c cuéc næi dËy thÊt b¹i v× ®iÒu kiÖn khëi nghÜa chða chÝn muåi, nhðng “®ã lµ nh÷ng tiÕng sóng b¸o hiÖu cho cuéc khëi nghÜa toµn quèc, lµ bðíc ®Çu ®Êu tranh b»ng vò lùc cña c¸c d©n téc §«ng Dð¬ng”(1). 3. NguyÔn ¸i Quèc vÒ nðíc trùc tiÕp l·nh ®¹o c¸ch m¹ng. Héi nghÞ lÇn thø 8 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng (5 − 1941) Ngµy 28 − 1 − 1941, NguyÔn ¸i Quèc vÒ nðíc trùc tiÕp l nh ®¹o c¸ch m¹ng. Sau mét thêi gian chuÈn bÞ, Ngðêi chñ tr× Héi nghÞ lÇn thø 8 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng t¹i P¸c Bã (Hµ Qu¶ng − Cao B»ng) tõ ngµy 10 ®Õn ngµy 19 − 5 − 1941. H×nh 38. L¸n Khuæi NËm − n¬i häp Héi nghÞ lÇn thø 8 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng (5 − 1941) Héi nghÞ kh¼ng ®Þnh nhiÖm vô chñ yÕu trðíc m¾t cña c¸ch m¹ng lµ gi¶i phãng d©n téc, tiÕp tôc t¹m g¸c khÈu hiÖu c¸ch m¹ng ruéng ®Êt, nªu khÈu hiÖu gi¶m t«, gi¶m thuÕ, chia l¹i ruéng c«ng, tiÕn tíi thùc hiÖn ngðêi cµy cã ruéng. Héi nghÞ chØ râ sau khi (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¶ng, Toµn tËp, TËp 7 (1940 − 1945), NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 2000, tr. 109. 108

®¸nh ®uæi ®Õ quèc Ph¸p − NhËt sÏ thµnh lËp ChÝnh phñ nh©n d©n cña nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ. Héi nghÞ quyÕt ®Þnh thµnh lËp MÆt trËn ViÖt Nam ®éc lËp ®ång minh thay cho MÆt trËn Thèng nhÊt d©n téc ph¶n ®Õ §«ng Dð¬ng, thay tªn c¸c héi Ph¶n ®Õ thµnh héi Cøu quèc vµ gióp ®ì viÖc lËp mÆt trËn ë c¸c nðíc Lµo, Campuchia. Héi nghÞ x¸c ®Þnh h×nh th¸i cña cuéc khëi nghÜa ë nðíc ta lµ ®i tõ khëi nghÜa tõng phÇn tiÕn lªn tæng khëi nghÜa vµ nhÊn m¹nh : chuÈn bÞ khëi nghÜa lµ nhiÖm vô trung t©m cña toµn §¶ng, toµn d©n. Héi nghÞ lÇn thø 8 Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng cã ý nghÜa lÞch sö to lín, ® hoµn chØnh chñ trð¬ng ®ðîc ®Ò ra t¹i Héi nghÞ Trung ð¬ng th¸ng 11 − 1939 nh»m gi¶i quyÕt môc tiªu sè mét cña c¸ch m¹ng lµ d©n téc gi¶i phãng vµ ®Ò ra nhiÒu chñ trð¬ng s¸ng t¹o ®Ó thùc hiÖn môc tiªu Êy. Ngµy 19 − 5 − 1941, ViÖt Nam ®éc lËp ®ång minh (gäi t¾t lµ ViÖt Minh) ra ®êi. N¨m th¸ng sau, Tuyªn ng«n, Chð¬ng tr×nh, §iÒu lÖ cña ViÖt Minh ®ðîc c«ng bè chÝnh thøc. Chð¬ng tr×nh cøu nðíc cña ViÖt Minh ®ðîc ®«ng ®¶o c¸c tÇng líp nh©n d©n hðëng øng. 4. ChuÈn bÞ tiÕn tíi khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn a) X©y dùng lùc lðîng cho cuéc khëi nghÜa vò trang − X©y dùng lùc lðîng chÝnh trÞ : Mét trong nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch cña §¶ng lµ vËn ®éng quÇn chóng tham gia ViÖt Minh. Cao B»ng lµ n¬i thÝ ®iÓm cuéc vËn ®éng x©y dùng c¸c héi Cøu quèc trong MÆt trËn ViÖt Minh. §Õn n¨m 1942, kh¾p c¸c ch©u ë Cao B»ng ®Òu cã héi Cøu quèc, trong ®ã cã ba ch©u “hoµn toµn”(1). TiÕp ®ã, Uû ban ViÖt Minh tØnh Cao B»ng vµ Uû ban ViÖt Minh l©m thêi liªn tØnh Cao − B¾c − L¹ng ®ðîc thµnh lËp. ë nhiÒu tØnh, thµnh thuéc B¾c K× vµ mét sè tØnh ë Trung K×, hÇu hÕt c¸c héi Ph¶n ®Õ (thêi k× MÆt trËn Ph¶n ®Õ §«ng Dð¬ng tõ th¸ng 11 - 1939 ®Õn th¸ng 5 - 1941) chuyÓn thµnh c¸c héi Cøu quèc (thêi k× MÆt trËn ViÖt Minh tõ th¸ng 5 - 1941), ®ång thêi nhiÒu héi Cøu quèc míi ®ðîc thµnh lËp. N¨m 1943, §¶ng ®Ò ra b¶n §Ò cð¬ng v¨n ho¸ ViÖt Nam. N¨m 1944, §¶ng D©n chñ ViÖt Nam vµ Héi V¨n ho¸ Cøu quèc ViÖt Nam ®ðîc thµnh lËp, ®øng trong MÆt trËn ViÖt Minh. §¶ng còng t¨ng cðêng c«ng t¸c vËn ®éng binh lÝnh ngðêi ViÖt trong qu©n ®éi Ph¸p, nh÷ng ngo¹i kiÒu ë §«ng Dð¬ng ®Êu tranh chèng ph¸t xÝt. − X©y dùng lùc lðîng vò trang : Cïng víi viÖc x©y dùng lùc lðîng chÝnh trÞ, c«ng t¸c x©y dùng lùc lðîng vò trang c¸ch m¹ng còng ®ðîc §¶ng ®Æc biÖt coi träng. (1) ë ®ã mäi ngðêi ®Òu gia nhËp ViÖt Minh. 109

Sau khi cuéc khëi nghÜa B¾c S¬n thÊt b¹i, theo chñ trð¬ng cña §¶ng, mét bé phËn lùc lðîng vò trang khëi nghÜa chuyÓn sang x©y dùng thµnh nh÷ng ®éi du kÝch, ho¹t ®éng ë c¨n cø ®Þa B¾c S¬n − Vâ Nhai. Bðíc sang n¨m 1941, nh÷ng ®éi du kÝch B¾c S¬n lín m¹nh lªn vµ thèng nhÊt l¹i thµnh Trung ®éi Cøu quèc qu©n I (14 − 2 − 1941). Cøu quèc qu©n ph¸t ®éng chiÕn tranh du kÝch trong 8 th¸ng (tõ th¸ng 7 − 1941 ®Õn th¸ng 2 − 1942) ®Ó ®èi phã víi sù v©y quÐt cña ®Þch, sau ®ã ph©n t¸n thµnh nhiÒu bé phËn ®Ó chÊn chØnh lùc lðîng, g©y dùng c¬ së chÝnh trÞ trong quÇn chóng t¹i c¸c tØnh Th¸i Nguyªn, Tuyªn Quang, L¹ng S¬n. Ngµy 15 − 9 − 1941, Trung ®éi Cøu quèc qu©n II ra ®êi. Cuèi n¨m 1941, NguyÔn ¸i Quèc quyÕt ®Þnh thµnh lËp ®éi tù vÖ vò trang ®Ó chuÈn bÞ cho viÖc x©y dùng lùc lðîng vò trang nh©n d©n vµ thóc ®Èy c¬ së chÝnh trÞ ph¸t triÓn. Ngðêi cßn tæ chøc c¸c líp huÊn luyÖn chÝnh trÞ, qu©n sù, biªn so¹n c¸c tµi liÖu vÒ c¸ch ®¸nh du kÝch, kinh nghiÖm cña du kÝch Nga, kinh nghiÖm cña du kÝch Tµu. − X©y dùng c¨n cø ®Þa : C«ng t¸c x©y dùng c¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng còng ®ðîc §¶ng quan t©m. Vïng B¾c S¬n − Vâ Nhai ®ðîc Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng th¸ng 11 − 1940 chñ trð¬ng x©y dùng thµnh c¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng. N¨m 1941, sau khi vÒ nðíc, NguyÔn ¸i Quèc chän Cao B»ng ®Ó x©y dùng c¨n cø ®Þa dùa trªn c¬ së lùc lðîng chÝnh trÞ ®ðîc tæ chøc vµ ph¸t triÓn. §ã lµ hai c¨n cø ®Þa ®Çu tiªn cña c¸ch m¹ng nðíc ta. b) GÊp rót chuÈn bÞ khëi nghÜa vò trang giµnh chÝnh quyÒn Tõ ®Çu n¨m 1943, cuéc chiÕn tranh thÕ giíi chuyÓn biÕn theo chiÒu hðíng cã lîi cho c¸ch m¹ng nðíc ta. Hång qu©n Liªn X« chuyÓn sang ph¶n c«ng qu©n §øc, sù thÊt b¹i cña phe ph¸t xÝt ® râ rµng. T×nh h×nh ®ã ®ßi hái §¶ng ta ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c chuÈn bÞ cho cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn. Tõ ngµy 25 ®Õn ngµy 28 − 2 − 1943, Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng häp t¹i Vâng La (§«ng Anh(1) − Phóc Yªn). Héi nghÞ ® v¹ch ra kÕ ho¹ch cô thÓ vÒ viÖc chuÈn bÞ toµn diÖn cho cuéc khëi nghÜa vò trang. Sau héi nghÞ nµy, c«ng t¸c chuÈn bÞ khëi nghÜa ®ðîc tiÕn hµnh gÊp rót. ë hÇu kh¾p c¸c vïng n«ng th«n vµ thµnh thÞ B¾c K×, c¸c ®oµn thÓ ViÖt Minh, c¸c héi Cøu quèc ®ðîc x©y dùng vµ cñng cè. T¹i c¸c thµnh phè, thÞ x· nhð Hµ Néi, H¶i Phßng, U«ng BÝ, Nam §Þnh, ViÖt Tr× v.v., c¸c héi Cøu quèc ®ðîc thµnh lËp trong nhiÒu nhµ m¸y, trðêng häc v.v.. NhiÒu cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n næ ra. (1) Nay thuéc Hµ Néi 110

ë nhiÒu tØnh ven biÓn Trung K×, phong trµo ViÖt Minh ph¸t triÓn m¹nh trong n«ng d©n, c«ng nh©n, d©n nghÌo thµnh thÞ. T¹i Nam K×, tæ chøc ViÖt Minh cã c¬ së ë Sµi Gßn, Gia §Þnh, T©y Ninh vµ mét sè tØnh kh¸c. §Æc biÖt, t¹i c¸c c¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng, c«ng cuéc chuÈn bÞ khëi nghÜa diÔn ra khÈn trð¬ng. ë c¨n cø B¾c S¬n − Vâ Nhai, Cøu quèc qu©n ho¹t ®éng m¹nh, tuyªn truyÒn vò trang, g©y dùng c¬ së chÝnh trÞ, më réng khu c¨n cø. Trong qu¸ tr×nh ®ã, Trung ®éi Cøu quèc qu©n III ra ®êi (25 − 2 − 1944). ë c¨n cø Cao B»ng, nh÷ng ®éi tù vÖ vò trang, ®éi du kÝch ®ðîc thµnh lËp. N¨m 1943, Ban ViÖt Minh liªn tØnh Cao − B¾c − L¹ng lËp ra 19 ban “Xung phong Nam tiÕn” ®Ó liªn l¹c víi c¨n cø ®Þa B¾c S¬n − Vâ Nhai vµ ph¸t triÓn lùc lðîng xuèng c¸c tØnh miÒn xu«i. Ngµy 7 − 5 − 1944, Tæng bé ViÖt Minh ra chØ thÞ cho c¸c cÊp “Söa so¹n khëi nghÜa” vµ ngµy 10 − 8 − 1944, Trung ð¬ng §¶ng kªu gäi nh©n d©n “S¾m vò khÝ ®uæi thï chung”. Ngµy 22 − 12 − 1944, theo chØ thÞ cña Hå ChÝ Minh, §éi ViÖt Nam Tuyªn truyÒn Gi¶i phãng qu©n ®ðîc thµnh lËp. ChØ hai ngµy sau khi ra ®êi, §éi ® ®¸nh th¾ng liªn tiÕp hai trËn ë Phay Kh¾t vµ Nµ NgÇn (Cao B»ng). C¨n cø Cao − B¾c − L¹ng ®ðîc cñng cè vµ më réng. C«ng cuéc chuÈn bÞ ®ðîc tiÕp tôc cho ®Õn trðíc ngµy Tæng khëi nghÜa. H×nh 39. LÔ thµnh lËp §éi ViÖt Nam Tuyªn truyÒn Gi¶i phãng qu©n 111

− Chñ trð¬ng cña §¶ng ®ðîc ®Ò ra t¹i c¸c héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng th¸ng 11 − 1939 vµ lÇn thø 8 (5 − 1941) nhð thÕ nµo ? − H y lËp b¶ng tãm t¾t vÒ nguyªn nh©n, diÔn biÕn, ý nghÜa cña khëi nghÜa B¾c S¬n, khëi nghÜa Nam K× vµ binh biÕn §« Lð¬ng. − Nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ c«ng cuéc chuÈn bÞ khëi nghÜa cña §¶ng tõ sau Héi nghÞ Trung ð¬ng lÇn thø 8 (5 − 1941). III − khëi nghÜa vò trang giµnh chÝnh quyÒn 1. Khëi nghÜa tõng phÇn (tõ th¸ng 3 ®Õn gi÷a th¸ng 8 − 1945) §Çu n¨m 1945, trªn ®ðêng Hång qu©n Liªn X« tiÕn ®¸nh BÐclin − sµo huyÖt cuèi cïng cña ph¸t xÝt §øc − mét lo¹t nðíc ch©u ¢u ®ðîc gi¶i phãng. ë MÆt trËn ch©u ¸ − Th¸i B×nh Dð¬ng, qu©n §ång minh gi¸ng cho qu©n NhËt nh÷ng ®ßn nÆng nÒ. ë §«ng Dð¬ng, lùc lðîng Ph¸p theo ph¸i §ê G«n r¸o riÕt ho¹t ®éng, chê thêi c¬ ph¶n c«ng qu©n NhËt. M©u thuÉn NhËt − Ph¸p cµng trë nªn gay g¾t. Trðíc t×nh h×nh ®ã, qu©n NhËt ra tay trðíc. Vµo lóc 20 giê ngµy 9 − 3 − 1945, NhËt ®¶o chÝnh Ph¸p. Qu©n Ph¸p chèng cù yÕu ít ë mét vµi n¬i råi mau chãng ®Çu hµng. Sau khi hÊt c¼ng Ph¸p, ph¸t xÝt NhËt tuyªn bè “gióp c¸c d©n téc §«ng Dð¬ng x©y dùng nÒn ®éc lËp”. Chóng dùng lªn ChÝnh phñ TrÇn Träng Kim vµ ®ða B¶o §¹i lªn lµm “Quèc trðëng”. Thùc chÊt ph¸t xÝt NhËt ® ®éc chiÕm §«ng Dð¬ng, t¨ng cðêng v¬ vÐt, bßn rót tiÒn cña cña nh©n d©n ta vµ ®µn ¸p d man nh÷ng ngðêi c¸ch m¹ng. §ang lóc NhËt ®¶o chÝnh Ph¸p, Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng häp t¹i lµng §×nh B¶ng (Tõ S¬n − B¾c Ninh). Ngµy 12 − 3 − 1945, Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng ra chØ thÞ “NhËt − Ph¸p b¾n nhau vµ hµnh ®éng cña chóng ta”. B¶n chØ thÞ nhËn ®Þnh : Cuéc ®¶o chÝnh ® t¹o nªn sù khñng ho¶ng chÝnh trÞ s©u s¾c, song nh÷ng ®iÒu kiÖn tæng khëi nghÜa chða chÝn muåi. Ph¸t xÝt NhËt trë thµnh kÎ thï chÝnh cña nh©n d©n §«ng Dð¬ng. KhÈu hiÖu “§¸nh ®uæi Ph¸p − NhËt” ®ðîc thay b»ng khÈu hiÖu “§¸nh ®uæi ph¸t xÝt NhËt”. H×nh thøc ®Êu tranh tõ bÊt hîp t¸c, b i c«ng, b i thÞ ®Õn biÓu t×nh, thÞ uy, vò trang du kÝch vµ s½n sµng chuyÓn qua h×nh thøc tæng khëi nghÜa khi cã ®iÒu kiÖn. 112

Héi nghÞ quyÕt ®Þnh “ph¸t ®éng mét cao trµo kh¸ng NhËt cøu nðíc m¹nh mÏ lµm tiÒn ®Ò cho cuéc tæng khëi nghÜa”. ë khu c¨n cø ®Þa Cao − B¾c − L¹ng, ViÖt Nam Tuyªn truyÒn Gi¶i phãng qu©n vµ Cøu quèc qu©n phèi hîp víi lùc lðîng chÝnh trÞ cña quÇn chóng gi¶i phãng hµng lo¹t x , ch©u, huyÖn. T¹i nh÷ng n¬i nµy, chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ®ðîc thµnh lËp, c¸c héi Cøu quèc ®ðîc cñng cè vµ ph¸t triÓn. ë B¾c K× vµ B¾c Trung K×, trðíc thùc tÕ n¹n ®ãi ®ang diÔn ra trÇm träng do chÝnh s¸ch cðíp bãc cña Ph¸p − NhËt, §¶ng ®Ò ra khÈu hiÖu “Ph¸ kho thãc, gi¶i quyÕt n¹n ®ãi”. KhÈu hiÖu ® ®¸p øng nguyÖn väng cÊp b¸ch cña n«ng d©n, t¹o thµnh phong trµo ®Êu tranh m¹nh mÏ chða tõng cã. Hµng triÖu quÇn chóng kÐo ®i ph¸ kho thãc chèng ®ãi. Cuéc ®Êu tranh diÔn ra dðíi nhiÒu h×nh thøc tõ thÊp ®Õn cao. Cã n¬i, quÇn chóng ®· giµnh ®ðîc chÝnh quyÒn. Phong trµo diÔn ra s«i næi ë c¸c tØnh Qu¶ng Yªn, B¾c Giang, B¾c Ninh, VÜnh Yªn, Phóc Yªn, Ninh B×nh, NghÖ An, Hµ TÜnh v.v.. §ång thêi, lµn sãng khëi nghÜa tõng phÇn d©ng lªn ë nhiÒu n¬i. ViÖt Minh l nh ®¹o quÇn chóng næi dËy ë Tiªn Du (B¾c Ninh, 10 − 3), BÇn Yªn Nh©n (Hðng Yªn, 11 − 3). ë Qu¶ng Ng i, tï chÝnh trÞ ë nhµ lao Ba T¬ næi dËy, l nh ®¹o quÇn chóng khëi nghÜa, thµnh lËp chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng (11 − 3), tæ chøc ®éi du kÝch Ba T¬. Hµng ngh×n ®¶ng viªn, c¸n bé c¸ch m¹ng bÞ giam trong c¸c nhµ tï NghÜa Lé, S¬n La, Ho¶ Lß (Hµ Néi), Bu«n Ma Thuét (§¾k L¾k), Héi An (Qu¶ng Nam) ®Êu tranh ®ßi tù do hoÆc næi dËy ph¸ nhµ giam, vðît ngôc ra ngoµi ho¹t ®éng. §ã lµ nguån bæ sung c¸n bé quan träng, lµ nh©n tè thóc ®Èy phong trµo khëi nghÜa vµ tæng khëi nghÜa vÒ sau. ë Nam K×, phong trµo ViÖt Minh ho¹t ®éng m¹nh, nhÊt lµ ë MÜ Tho vµ HËu Giang. 2. Sù chuÈn bÞ cuèi cïng trðíc ngµy Tæng khëi nghÜa §Ó ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c chuÈn bÞ khëi nghÜa vò trang, tõ ngµy 15 ®Õn ngµy 20 − 4 − 1945, Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng triÖu tËp Héi nghÞ Qu©n sù c¸ch m¹ng B¾c K×. Héi nghÞ quyÕt ®Þnh thèng nhÊt c¸c lùc lðîng vò trang, ph¸t triÓn h¬n n÷a lùc lðîng vò trang vµ nöa vò trang ; më trðêng ®µo t¹o cÊp tèc c¸n bé qu©n sù vµ chÝnh trÞ ; tÝch cùc ph¸t triÓn chiÕn tranh du kÝch, x©y dùng chiÕn khu, chuÈn bÞ cho cuéc tæng khëi nghÜa khi thêi c¬ ®Õn. Uû ban Qu©n sù c¸ch m¹ng B¾c K× ®ðîc thµnh lËp, cã nhiÖm vô chØ huy c¸c chiÕn khu ë B¾c K× vµ gióp ®ì c¶ nðíc vÒ qu©n sù. 113

Ngµy 16 − 4 − 1945, Tæng bé ViÖt Minh ra chØ thÞ thµnh lËp Uû ban D©n téc gi¶i phãng ViÖt Nam vµ Uû ban D©n téc gi¶i phãng c¸c cÊp. Thùc hiÖn quyÕt nghÞ cña Héi nghÞ Qu©n sù c¸ch m¹ng B¾c K×, ngµy 15 − 5 − 1945, ViÖt Nam Cøu quèc qu©n vµ ViÖt Nam Tuyªn truyÒn Gi¶i phãng qu©n thèng nhÊt thµnh ViÖt Nam Gi¶i phãng qu©n. NhiÒu chiÕn khu cña Trung ð¬ng vµ khu c¨n cø cña ®Þa phð¬ng ®ðîc x©y dùng. H×nh 40. Lðîc ®å Khu gi¶i phãng ViÖt B¾c Th¸ng 5 − 1945, Hå ChÝ Minh rêi P¸c Bã vÒ T©n Trµo (Tuyªn Quang). Ngðêi chän T©n Trµo lµm trung t©m chØ ®¹o phong trµo c¸ch m¹ng c¶ nðíc. Ngµy 4 − 6 − 1945, theo chØ thÞ cña Hå ChÝ Minh, khu gi¶i phãng chÝnh thøc ®ðîc thµnh lËp, gäi lµ Khu gi¶i phãng ViÖt B¾c, gåm hÇu hÕt c¸c tØnh Cao B»ng, B¾c K¹n, L¹ng S¬n, Hµ Giang, Tuyªn Quang, Th¸i Nguyªn vµ mét sè vïng thuéc c¸c tØnh l©n cËn nhð : B¾c Giang, Phó Thä, Yªn B¸i, VÜnh Yªn. T©n Trµo ®ðîc chän lµm thñ ®« cña Khu gi¶i phãng. Uû ban l©m thêi Khu gi¶i phãng ®ðîc thµnh lËp. Khu gi¶i phãng ViÖt B¾c trë thµnh c¨n cø ®Þa chÝnh cña c¸ch m¹ng c¶ nðíc vµ lµ h×nh ¶nh thu nhá cña nðíc ViÖt Nam míi. C«ng cuéc chuÈn bÞ ®ðîc gÊp rót hoµn thµnh. Toµn d©n téc ® s½n sµng ®ãn chê thêi c¬ vïng dËy tiÕn hµnh tæng khëi nghÜa. 114

3. Tæng khëi nghÜa th¸ng T¸m n¨m 1945 a) NhËt ®Çu hµng §ång minh, lÖnh Tæng khëi nghÜa ®ðîc ban bè §Çu th¸ng 8 − 1945, qu©n §ång minh tiÕn c«ng m¹nh mÏ vµo c¸c vÞ trÝ cña qu©n ®éi NhËt B¶n ë ch©u ¸ − Th¸i B×nh Dð¬ng. §Ó uy hiÕp qu©n NhËt, ngµy 6 vµ 9 − 8 − 1945, MÜ ® nÐm hai qu¶ bom nguyªn tö xuèng thµnh phè Hir«sima vµ Nagaxaki cña NhËt B¶n, huû diÖt hai thµnh phè nµy vµ giÕt h¹i hµng v¹n d©n thðêng. Ngµy 8 − 8 − 1945, Liªn X« tuyªn chiÕn víi NhËt B¶n. Ngµy 9 − 8, qu©n ®éi X« viÕt më mµn chiÕn dÞch tæng c«ng kÝch ®¹o qu©n Quan §«ng cña NhËt B¶n ë §«ng B¾c Trung Quèc. Trðíc t×nh thÕ ®ã, Héi ®ång tèi cao chiÕn tranh vµ Néi c¸c NhËt B¶n häp, víi sù tham gia cña NhËt hoµng, th«ng qua quyÕt ®Þnh ®Çu hµng. Gi÷a trða 15 − 8 − 1945, NhËt hoµng tuyªn bè ®Çu hµng §ång minh kh«ng ®iÒu kiÖn trªn sãng ph¸t thanh cña NhËt B¶n. Qu©n NhËt ë §«ng Dð¬ng rÖu r . ChÝnh phñ th©n NhËt TrÇn Träng Kim hoang mang. §iÒu kiÖn kh¸ch quan thuËn lîi cho tæng khëi nghÜa ® ®Õn. Ngay tõ ngµy 13 − 8 − 1945, khi nhËn ®ðîc nh÷ng th«ng tin vÒ viÖc NhËt B¶n s¾p ®Çu hµng, Trung ð¬ng §¶ng vµ Tæng bé ViÖt Minh lËp tøc thµnh lËp Uû ban Khëi nghÜa toµn quèc. §Õn 23 giê cïng ngµy, Uû ban Khëi nghÜa toµn quèc ban bè “Qu©n lÖnh sè 1”, chÝnh thøc ph¸t lÖnh Tæng khëi nghÜa trong c¶ nðíc. Tõ ngµy 14 ®Õn ngµy 15 − 8 − 1945, Héi nghÞ toµn quèc cña §¶ng häp ë T©n Trµo (S¬n Dð¬ng − Tuyªn Quang), th«ng qua kÕ ho¹ch l nh ®¹o toµn d©n Tæng khëi nghÜa vµ quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng vÒ chÝnh s¸ch ®èi néi, ®èi ngo¹i sau khi giµnh ®ðîc chÝnh quyÒn. TiÕp ®ã, tõ ngµy 16 ®Õn ngµy 17 − 8 − 1945, §¹i héi Quèc d©n ®ðîc triÖu tËp ë T©n Trµo. §¹i héi t¸n thµnh chñ trð¬ng Tæng khëi nghÜa cña §¶ng, th«ng qua 10 chÝnh s¸ch cña ViÖt Minh, cö ra Uû ban D©n téc gi¶i phãng ViÖt Nam do Hå ChÝ Minh lµm Chñ tÞch. b) DiÔn biÕn cuéc Tæng khëi nghÜa §Õn gi÷a th¸ng 8 − 1945, khÝ thÕ c¸ch m¹ng sôc s«i trong c¶ nðíc. Tõ ngµy 14 − 8, mét sè cÊp bé §¶ng vµ tæ chøc ViÖt Minh, tuy chða nhËn ®ðîc lÖnh Tæng khëi nghÜa do th«ng tin liªn l¹c khã kh¨n, nhðng c¨n cø vµo t×nh h×nh cô thÓ cña ®Þa phð¬ng vµ vËn dông chØ thÞ “NhËt − Ph¸p b¾n nhau vµ hµnh ®éng cña chóng ta” ® ph¸t ®éng nh©n d©n khëi nghÜa. Khëi nghÜa ® næ ra ë nhiÒu x , huyÖn thuéc c¸c tØnh ®ång b»ng ch©u thæ s«ng Hång, Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Ng i, Kh¸nh Hoµ,... 115

ChiÒu 16 − 8 − 1945, theo lÖnh cña Uû ban Khëi nghÜa, mét ®¬n vÞ Gi¶i phãng qu©n do Vâ Nguyªn Gi¸p chØ huy, xuÊt ph¸t tõ T©n Trµo tiÕn vÒ gi¶i phãng thÞ x Th¸i Nguyªn. Ngµy 18 − 8 − 1945, nh©n d©n B¾c Giang, H¶i Dð¬ng, Hµ TÜnh, Qu¶ng Nam giµnh ®ðîc chÝnh quyÒn ë tØnh lÞ sím nhÊt trong c¶ nðíc. H×nh 41. QuÇn chóng c¸ch m¹ng chiÕm Phñ Kh©m sai (Hµ Néi) ë Hµ Néi, chiÒu 17 − 8, quÇn chóng néi, ngo¹i thµnh tæ chøc mÝt tinh t¹i Nhµ h¸t Lín, sau ®ã xÕp thµnh ®éi ngò, ®i tõ Nhµ h¸t Lín qua c¸c phè trung t©m vµ h« vang c¸c khÈu hiÖu : “ñng hé ViÖt Minh !”, “§¶ ®¶o bï nh×n !”, “ViÖt Nam ®éc lËp !”. Uû ban Khëi nghÜa Hµ Néi quyÕt ®Þnh khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn vµo ngµy 19 − 8 − 1945. Ngµy 18 − 8, cê ®á sao vµng xuÊt hiÖn trªn c¸c ®ðêng phè chÝnh cña Hµ Néi. Ngµy 19 − 8, hµng v¹n nh©n d©n néi, ngo¹i thµnh xuèng ®ðêng biÓu dð¬ng lùc lðîng. QuÇn chóng c¸ch m¹ng, cã sù hç trî cña c¸c ®éi tù vÖ chiÕn ®Êu, lÇn lðît chiÕm Phñ Kh©m sai B¾c Bé, Së C¶nh s¸t Trung ð¬ng, Së Bðu ®iÖn, Tr¹i B¶o an binh v.v.. Tèi 19 − 8, cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn ë Hµ Néi th¾ng lîi. ë HuÕ, ngµy 20 − 8, Uû ban Khëi nghÜa tØnh ®ðîc thµnh lËp. Uû ban quyÕt ®Þnh giµnh chÝnh quyÒn vµo ngµy 23 − 8. Hµng v¹n nh©n d©n néi, ngo¹i thµnh kÐo vÒ biÓu t×nh thÞ uy, chiÕm c¸c c«ng së, giµnh chÝnh quyÒn vÒ tay nh©n d©n. 116

T¹i Sµi Gßn, Xø uû Nam K× quyÕt ®Þnh khëi nghÜa ë Sµi Gßn vµ c¸c tØnh vµo ngµy 25 − 8. S¸ng 25 − 8, c¸c ®¬n vÞ “Xung phong c«ng ®oµn”, “Thanh niªn tiÒn phong”, c«ng nh©n, n«ng d©n c¸c tØnh Gia §Þnh, Biªn Hoµ, Thñ DÇu Mét, MÜ Tho kÐo vÒ thµnh phè. QuÇn chóng chiÕm Së MËt th¸m, Së C¶nh s¸t, nhµ ga, bðu ®iÖn, nhµ m¸y ®iÖn v.v., giµnh chÝnh quyÒn ë Sµi Gßn. Khëi nghÜa th¾ng lîi ë ba thµnh phè lín (Hµ Néi, HuÕ, Sµi Gßn) ® t¸c ®éng m¹nh ®Õn c¸c ®Þa phð¬ng trong c¶ nðíc. NhiÒu n¬i, tõ rõng nói, n«ng th«n ®Õn thµnh thÞ nèi tiÕp nhau khëi nghÜa. §ång Nai Thðîng vµ Hµ Tiªn lµ nh÷ng ®Þa phð¬ng giµnh chÝnh quyÒn muén nhÊt, vµo ngµy 28 − 8. H×nh 42. Nh©n d©n Sµi Gßn trong nh÷ng ngµy th¸ng 8 − 1945 Nhð vËy, trõ mét sè thÞ x do lùc lðîng cña Trung Hoa D©n quèc vµ tay sai chiÕm ®ãng tõ trðíc (Mãng C¸i, Hµ Giang, Lµo Cai, Lai Ch©u, VÜnh Yªn), cuéc Tæng khëi nghÜa ® giµnh ®ðîc th¾ng lîi trªn c¶ nðíc trong vßng nöa th¸ng, tõ ngµy 14 ®Õn ngµy 28 − 8 − 1945. ChiÒu 30 − 8, trong cuéc mÝt tinh lín cã hµng v¹n quÇn chóng tham gia, vua B¶o §¹i tuyªn bè tho¸i vÞ. ChÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam hoµn toµn sôp ®æ. − Nªu hoµn c¶nh lÞch sö vµ diÔn biÕn khëi nghÜa tõng phÇn tõ th¸ng 3 ®Õn gi÷a th¸ng 8 − 1945. − Nªu hoµn c¶nh lÞch sö vµ diÔn biÕn Tæng khëi nghÜa th¸ng T¸m n¨m 1945. 117

IV − nðíc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ ®ðîc thµnh lËp ( 2 − 9 − 1945) Ngµy 25 − 8 − 1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cïng víi Trung ð¬ng §¶ng vµ Uû ban D©n téc gi¶i phãng ViÖt Nam tõ T©n Trµo vÒ ®Õn Hµ Néi. Theo ®Ò nghÞ cña Hå ChÝ Minh, Uû ban D©n téc gi¶i phãng ViÖt Nam c¶i tæ thµnh ChÝnh phñ l©m thêi nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ (28 − 8 − 1945). Trong nh÷ng ngµy lÞch sö nµy, Hå ChÝ Minh so¹n th¶o b¶n Tuyªn ng«n §éc lËp, chuÈn bÞ mäi c«ng viÖc ®Ó ChÝnh phñ l©m thêi ra m¾t quèc d©n. Ngµy 2 − 9 − 1945, t¹i Qu¶ng trðêng Ba §×nh (Hµ Néi), trðíc cuéc mÝt tinh lín cña hµng v¹n nh©n d©n Thñ ®« vµ c¸c vïng l©n cËn, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh thay mÆt ChÝnh phñ l©m thêi ®äc Tuyªn ng«n §éc lËp, trÞnh träng tuyªn bè víi toµn thÓ quèc d©n vµ thÕ giíi : nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ thµnh lËp. B¶n Tuyªn ng«n nªu râ : “Ph¸p ch¹y, NhËt hµng, vua B¶o §¹i tho¸i vÞ. D©n ta ® ®¸nh ®æ c¸c xiÒng xÝch thùc d©n gÇn 100 n¨m nay ®Ó g©y dùng nªn nðíc ViÖt Nam ®éc lËp. D©n ta l¹i ®¸nh ®æ chÕ ®é qu©n chñ mÊy mð¬i thÕ kØ mµ lËp nªn chÕ ®é d©n chñ céng hoµ”(1). Cuèi b¶n Tuyªn ng«n, Hå ChÝ Minh kh¼ng ®Þnh ý chÝ s¾t ®¸ cña nh©n d©n ViÖt Nam lµ quyÕt gi÷ v÷ng nÒn tù do, ®éc lËp võa giµnh ®ðîc : “Nðíc ViÖt Nam cã quyÒn hðëng tù do vµ ®éc lËp, vµ sù thËt ® thµnh mét nðíc tù do ®éc lËp. Toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam quyÕt ®em tÊt c¶ tinh thÇn vµ lùc lðîng, tÝnh m¹ng vµ cña c¶i ®Ó gi÷ v÷ng quyÒn tù do, ®éc lËp Êy”(2). Ngµy 2 − 9 − 1945 m i m i ®i vµo lÞch sö ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng ngµy héi lín nhÊt, vÎ vang nhÊt cña d©n téc. H×nh 43. Qu¶ng trðêng Ba §×nh (Hµ Néi) ngµy 2 − 9 − 1945 (1) (2) Hå ChÝ Minh, TuyÓn tËp, TËp 1 (1919 − 1945), NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 2002, tr. 701, 702. 118

− Nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ®ðîc thµnh lËp nhð thÕ nµo ? − Nªu néi dung c¬ b¶n cña Tuyªn ng«n §éc lËp (2 − 9 − 1945). V − nguyªn nh©n th¾ng lîi, ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña c¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 1. Nguyªn nh©n th¾ng lîi Nguyªn nh©n chñ quan : D©n téc ta vèn cã truyÒn thèng yªu nðíc nång nµn, tõng tr¶i qua nh÷ng cuéc ®Êu tranh kiªn cðêng, bÊt khuÊt cho ®éc lËp tù do. V× vËy, khi §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng vµ MÆt trËn ViÖt Minh phÊt cao ngän cê cøu nðíc th× toµn d©n nhÊt tÒ ®øng lªn cøu nðíc, cøu nhµ. C¸ch m¹ng th¸ng T¸m do §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng, ®øng ®Çu lµ Hå ChÝ Minh l nh ®¹o, ® ®Ò ra ®ðêng lèi c¸ch m¹ng ®óng ®¾n dùa trªn c¬ së lÝ luËn M¸c − Lªnin ®ðîc vËn dông s¸ng t¹o vµo hoµn c¶nh ViÖt Nam. §Ó giµnh th¾ng lîi trong C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, §¶ng ta ® cã qu¸ tr×nh chuÈn bÞ trong suèt 15 n¨m, qua c¸c phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1935, 1936 − 1939, ® ®óc rót ®ðîc nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm qua nh÷ng thµnh c«ng vµ thÊt b¹i, nhÊt lµ trong qu¸ tr×nh x©y dùng lùc lðîng chÝnh trÞ, lùc lðîng vò trang, c¨n cø ®Þa thêi k× vËn ®éng gi¶i phãng d©n téc 1939 − 1945. Trong nh÷ng ngµy khëi nghÜa, toµn §¶ng, toµn d©n nhÊt trÝ, ®ång lßng, kh«ng sî hi sinh, gian khæ, quyÕt t©m giµnh ®éc lËp, tù do. C¸c cÊp bé §¶ng vµ ViÖt Minh tõ trung ð¬ng ®Õn ®Þa phð¬ng ® linh ho¹t, s¸ng t¹o chØ ®¹o khëi nghÜa, chíp thêi c¬ ph¸t ®éng quÇn chóng næi dËy giµnh chÝnh quyÒn. Nguyªn nh©n kh¸ch quan : ChiÕn th¾ng cña Hång qu©n Liªn X« vµ qu©n §ång minh trong cuéc chiÕn tranh chèng ph¸t xÝt, nhÊt lµ chiÕn th¾ng ph¸t xÝt §øc vµ qu©n phiÖt NhËt B¶n, ® cæ vò tinh thÇn, cñng cè niÒm tin cho nh©n d©n ta trong sù nghiÖp ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc, t¹o thêi c¬ ®Ó nh©n d©n ta ®øng lªn Tæng khëi nghÜa. 2. ý nghÜa lÞch sö C¸ch m¹ng th¸ng T¸m më ra mét bðíc ngoÆt lín trong lÞch sö d©n téc ta. Nã ® ph¸ tan xiÒng xÝch n« lÖ cña thùc d©n Ph¸p h¬n 80 n¨m vµ ¸ch thèng trÞ cña ph¸t xÝt NhËt gÇn 5 n¨m, lËt nhµo ngai vµng phong kiÕn ngù trÞ ngãt chôc thÕ kØ ë nðíc ta, lËp nªn nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ − nhµ nðíc do nh©n d©n lao ®éng lµm chñ. Th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ®¸nh dÊu bðíc ph¸t triÓn nh¶y vät cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam, më ®Çu kØ nguyªn míi cña d©n téc : kØ nguyªn ®éc lËp, tù do ; 119

kØ nguyªn nh©n d©n lao ®éng n¾m chÝnh quyÒn, lµm chñ ®Êt nðíc, lµm chñ vËn mÖnh d©n téc ; kØ nguyªn gi¶i phãng d©n téc g¾n liÒn víi gi¶i phãng x héi. Víi th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng trë thµnh mét §¶ng cÇm quyÒn, chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho nh÷ng th¾ng lîi tiÕp theo. Th¾ng lîi cña C¸ch m¹ng th¸ng T¸m ® gãp phÇn vµo chiÕn th¾ng chñ nghÜa ph¸t xÝt trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, ® chäc thñng kh©u yÕu nhÊt trong hÖ thèng thuéc ®Þa cña chñ nghÜa ®Õ quèc, gãp phÇn lµm suy yÕu chóng, cæ vò m¹nh mÏ c¸c d©n téc thuéc ®Þa ®Êu tranh tù gi¶i phãng, “cã ¶nh hðëng trùc tiÕp vµ rÊt to lín ®Õn hai d©n téc b¹n lµ Miªn vµ Lµo”. 3. Bµi häc kinh nghiÖm §¶ng ph¶i cã ®ðêng lèi ®óng ®¾n, trªn c¬ së vËn dông s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c − Lªnin vµo thùc tiÔn c¸ch m¹ng ViÖt Nam ; n¾m b¾t t×nh h×nh thÕ giíi vµ trong nðíc ®Ó ®Ò ra chñ trð¬ng, biÖn ph¸p c¸ch m¹ng phï hîp. §¶ng tËp hîp, tæ chøc c¸c lùc lðîng yªu nðíc réng r i trong mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt − MÆt trËn ViÖt Minh, trªn c¬ së khèi liªn minh c«ng − n«ng ; ph©n ho¸ vµ c« lËp cao ®é kÎ thï, tiÕn tíi ®¸nh b¹i chóng. Trong chØ ®¹o khëi nghÜa, §¶ng linh ho¹t kÕt hîp ®Êu tranh chÝnh trÞ víi ®Êu tranh vò trang, tiÕn hµnh khëi nghÜa tõng phÇn, chíp thêi c¬ ph¸t ®éng Tæng khëi nghÜa trong c¶ nðíc. Nªu nguyªn nh©n th¾ng lîi, ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945. C©u hái vµ Bµi tËp 1. MÆt trËn ViÖt Minh ra ®êi ® cã t¸c ®éng nhð thÕ nµo ®Õn cao trµo kh¸ng NhËt cøu nðíc ? 2. Sù l nh ®¹o ®óng ®¾n cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng vµ Hå ChÝ Minh trong C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 thÓ hiÖn nhð thÕ nµo ? 3. T×m hiÓu vÒ cuéc khëi nghÜa giµnh chÝnh quyÒn th¸ng T¸m n¨m 1945 ë ®Þa phð¬ng em. 120

Chð¬ng III ViÖt Nam tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1954 Bµi 17 nðíc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ Tõ sau ngµy 2 − 9 − 1945 ®Õn trðíc ngµy 19 − 12 − 1946 Trong h¬n n¨m ®Çu cña nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ, c¸ch m¹ng ®øng trðíc mu«n vµn khã kh¨n thö th¸ch, cã gi¶i quyÕt ®ðîc th× thµnh qu¶ C¸ch m¹ng th¸ng T¸m míi ®ðîc gi÷ v÷ng vµ ph¸t huy. X©y dùng chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, diÖt giÆc ®ãi, giÆc dèt, kh¾c phôc khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, ®Êu tranh chèng ngo¹i x©m, néi ph¶n, b¶o vÖ chÝnh quyÒn lµ nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch cña §¶ng, ChÝnh phñ vµ nh©n d©n ta. I − T×nh h×nh nðíc ta sau c¸ch m¹ng th¸ng t¸m n¨m 1945 Nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ võa ra ®êi ® ph¶i ®èi mÆt víi mu«n vµn khã kh¨n, thö th¸ch. Qu©n ®éi c¸c nðíc §ång minh dðíi danh nghÜa gi¶i gi¸p qu©n NhËt ® lò lðît kÐo vµo nðíc ta. Tõ vÜ tuyÕn 16 trë ra B¾c, gÇn 20 v¹n qu©n Trung Hoa D©n quèc kÐo vµo ®ãng ë Hµ Néi vµ hÇu hÕt c¸c tØnh. Theo sau chóng lµ tay sai thuéc c¸c tæ chøc ph¶n ®éng nhð ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng (ViÖt Quèc), ViÖt Nam C¸ch m¹ng ®ång minh héi (ViÖt C¸ch) vÒ nðíc hßng cðíp chÝnh quyÒn cña ta. Tõ vÜ tuyÕn 16 trë vµo Nam, qu©n Anh t¹o ®iÒu kiÖn cho thùc d©n Ph¸p quay trë l¹i x©m lðîc. Lîi dông t×nh h×nh ®ã, bän ph¶n ®éng trong nðíc ngãc ®Çu dËy, lµm tay sai cho Ph¸p chèng ph¸ c¸ch m¹ng. Ngoµi ra, trªn c¶ nðíc ta, cßn 6 v¹n qu©n NhËt chê gi¶i gi¸p. Mét bé phËn qu©n NhËt theo lÖnh qu©n Anh ®¸nh l¹i lùc lðîng vò trang cña ta, t¹o ®iÒu kiÖn cho qu©n Ph¸p më réng ph¹m vi chiÕm ®ãng. 121

Trong khi ®ã, chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng võa míi thµnh lËp, chða ®ðîc cñng cè, lùc lðîng vò trang cßn non yÕu. NÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp nðíc ta vèn ® l¹c hËu, l¹i bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ ; hËu qu¶ cña n¹n ®ãi cuèi n¨m 1944 − ®Çu n¨m 1945 chða kh¾c phôc ®ðîc. TiÕp ®ã lµ n¹n lôt lín, lµm vì ®ª ë chÝn tØnh B¾c Bé, råi h¹n h¸n kÐo dµi, khiÕn cho nöa tæng sè ruéng ®Êt kh«ng canh t¸c ®ðîc. NhiÒu xÝ nghiÖp cßn n»m trong tay tð b¶n Ph¸p. C¸c c¬ së c«ng nghiÖp cña ta chða kÞp phôc håi s¶n xuÊt. Hµng ho¸ khan hiÕm, gi¸ c¶ t¨ng vät, ®êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n. Ng©n s¸ch Nhµ nðíc lóc nµy hÇu nhð trèng rçng, kho b¹c Nhµ nðíc chØ cã h¬n 1,2 triÖu ®ång. ChÝnh quyÒn c¸ch m¹ng chða qu¶n lÝ ®ðîc Ng©n hµng §«ng Dð¬ng. Trong lóc ®ã, qu©n Trung Hoa D©n quèc l¹i tung ra thÞ trðêng c¸c lo¹i tiÒn Trung Quèc ® mÊt gi¸, lµm cho nÒn tµi chÝnh nðíc ta thªm rèi lo¹n. Tµn dð v¨n ho¸ l¹c hËu cña chÕ ®é thùc d©n, phong kiÕn ®Ó l¹i hÕt søc nÆng nÒ, h¬n 90% d©n sè kh«ng biÕt ch÷. §Êt nðíc ®øng trðíc t×nh thÕ “ngµn c©n treo sîi tãc”. Tuy nhiªn, thuËn lîi cña chóng ta lóc bÊy giê lµ rÊt c¬ b¶n. Nh©n d©n ta ® giµnh quyÒn lµm chñ, bðíc ®Çu ®ðîc hðëng quyÒn lîi do chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ®ða l¹i nªn rÊt phÊn khëi, g¾n bã víi chÕ ®é. C¸ch m¹ng nðíc ta cã §¶ng, ®øng ®Çu lµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh s¸ng suèt l nh ®¹o. Trªn thÕ giíi, hÖ thèng x héi chñ nghÜa ®ang h×nh thµnh, phong trµo gi¶i phãng d©n téc d©ng cao ë nhiÒu nðíc thuéc ®Þa vµ phô thuéc, phong trµo ®Êu tranh v× hoµ b×nh, d©n chñ ph¸t triÓn ë nhiÒu nðíc tð b¶n. T×nh h×nh nðíc ta sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 cã nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n g× ? II − Bðíc §Çu x©y dùng chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, gi¶i quyÕt n¹n ®ãi, n¹n dèt vµ khã kh¨n vÒ tµi chÝnh 1. X©y dùng chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ChØ mét tuÇn sau khi nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ra ®êi, ChÝnh phñ l©m thêi c«ng bè lÖnh tæng tuyÓn cö trong c¶ nðíc. Ngµy 6 − 1 − 1946, vðît qua mäi hµnh ®éng chèng ph¸ cña kÎ thï, h¬n 90% cö tri trong c¶ nðíc ®i bá phiÕu, bÇu ®ðîc 333 ®¹i biÓu kh¾p B¾c − Trung − Nam vµo Quèc héi, tðîng trðng cho khèi ®oµn kÕt toµn d©n téc. §©y lµ lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö d©n téc, nh©n d©n ta ®ðîc thùc hiÖn quyÒn c«ng d©n, bÇu nh÷ng ®¹i biÓu ch©n chÝnh cña m×nh vµo c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña Nhµ nðíc. 122

Sau cuéc bÇu cö Quèc héi, c¸c ®Þa phð¬ng thuéc B¾c Bé vµ Trung Bé tiÕn hµnh bÇu cö héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp (tØnh, x·) theo nguyªn t¾c phæ th«ng ®Çu phiÕu. Uû ban hµnh chÝnh c¸c cÊp ®ðîc thµnh lËp. Ngµy 2 − 3 − 1946, t¹i k× häp ®Çu tiªn ë Hµ Néi, Quèc héi x¸c nhËn thµnh tÝch cña ChÝnh phñ l©m thêi trong nh÷ng ngµy ®Çu x©y dùng chÕ ®é míi, th«ng qua danh s¸ch ChÝnh phñ liªn hiÖp kh¸ng chiÕn do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®øng ®Çu vµ lËp ra Ban dù th¶o HiÕn ph¸p. B¶n HiÕn ph¸p ®Çu tiªn cña nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ ®ðîc Quèc héi th«ng qua ngµy 9 − 11 − 1946. H×nh 44. Quèc héi kho¸ I häp phiªn ®Çu tiªn t¹i Nhµ h¸t Lín Hµ Néi (2 − 3 − 1946) Lùc lðîng vò trang ®ðîc chó träng x©y dùng. ViÖt Nam Gi¶i phãng qu©n (thµnh lËp th¸ng 5 − 1945) ®ðîc chÊn chØnh vµ ®æi thµnh VÖ quèc ®oµn (9 − 1945). Ngµy 22 − 5 − 1946, VÖ quèc ®oµn ®ðîc ®æi thµnh Qu©n ®éi Quèc gia ViÖt Nam. Cuèi n¨m 1945, lùc lðîng d©n qu©n, tù vÖ ® t¨ng lªn hµng chôc v¹n ngðêi, cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c th«n, x , ®ðêng phè, xÝ nghiÖp trªn kh¾p c¶ nðíc. 2. Gi¶i quyÕt n¹n ®ãi §Ó gi¶i quyÕt n¹n ®ãi, ChÝnh phñ ®Ò ra nhiÒu biÖn ph¸p cÊp thêi nhð tæ chøc quyªn gãp, ®iÒu hoµ thãc g¹o gi÷a c¸c ®Þa phð¬ng trong c¶ nðíc, nghiªm trÞ nh÷ng kÎ ®Çu c¬ tÝch tr÷ g¹o. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kªu gäi nh©n d©n c¶ nðíc “nhðêng c¬m sÎ ¸o”. 123

H×nh 45. Nh©n d©n Nam Bé quyªn gãp g¹o cøu gióp ®ång bµo bÞ ®ãi ë B¾c Bé (10 − 1945) Hðëng øng lêi kªu gäi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, trªn kh¾p c¶ nðíc, nh©n d©n ta lËp “Hò g¹o cøu ®ãi”, tæ chøc “Ngµy ®ång t©m”, kh«ng dïng g¹o, ng«, khoai, s¾n v.v. ®Ó nÊu rðîu. §Ó gi¶i quyÕt c¨n b¶n n¹n ®ãi, t¨ng gia s¶n xuÊt lµ biÖn ph¸p hµng ®Çu vµ cã tÝnh chÊt l©u dµi. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kªu gäi : “T¨ng gia s¶n xuÊt ! T¨ng gia s¶n xuÊt ngay ! T¨ng gia s¶n xuÊt n÷a !”. Mét phong trµo thi ®ua t¨ng gia s¶n xuÊt dÊy lªn kh¾p c¶ nðíc dðíi khÈu hiÖu “TÊc ®Êt tÊc vµng !”, “Kh«ng mét tÊc ®Êt bá hoang !”. ChÝnh quyÒn c¸ch m¹ng ra lÖnh b i bá thuÕ th©n vµ c¸c thø thuÕ v« lÝ kh¸c cña chÕ ®é cò, gi¶m t« 25%, gi¶m thuÕ ruéng ®Êt 20%, t¹m cÊp ruéng ®Êt bá hoang cho n«ng d©n thiÕu ruéng, chia l¹i ruéng ®Êt c«ng theo nguyªn t¾c c«ng b»ng, d©n chñ. Nhê c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc trªn, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nhanh chãng ®ðîc phôc håi, n¹n ®ãi dÇn dÇn bÞ ®Èy lïi. 3. Gi¶i quyÕt n¹n dèt Xo¸ n¹n mï ch÷, n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸ cho nh©n d©n lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô cÊp b¸ch cÇn gi¶i quyÕt. Ngµy 8 − 9 − 1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kÝ S¾c lÖnh thµnh lËp Nha B×nh d©n häc vô − c¬ quan chuyªn tr¸ch vÒ chèng “giÆc dèt” − vµ kªu gäi nh©n d©n c¶ nðíc tham gia phong trµo xo¸ n¹n mï ch÷. Trong vßng mét n¨m, tõ th¸ng 9 − 1945 ®Õn th¸ng 9 − 1946, trªn toµn quèc ® tæ chøc gÇn 76 000 líp häc, xo¸ mï ch÷ cho h¬n 2,5 triÖu ngðêi. Trðêng häc c¸c cÊp phæ th«ng vµ ®¹i häc sím ®ðîc khai gi¶ng nh»m ®µo t¹o nh÷ng c«ng d©n vµ c¸n bé 124

trung thµnh, cã n¨ng lùc phông sù Tæ quèc. Néi dung vµ phð¬ng ph¸p gi¸o dôc bðíc ®Çu ®ðîc ®æi míi theo tinh thÇn d©n téc d©n chñ. 4. Gi¶i quyÕt khã kh¨n vÒ tµi chÝnh §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng trèng rçng vÒ ng©n s¸ch, ChÝnh phñ kªu gäi tinh thÇn tù nguyÖn ®ãng gãp cña nh©n d©n c¶ nðíc. Hðëng øng cuéc vËn ®éng x©y dùng “Quü ®éc lËp”, phong trµo “TuÇn lÔ vµng” do ChÝnh phñ ph¸t ®éng, nh©n d©n ta h¨ng h¸i ®ãng gãp tiÒn cña, vµng, b¹c ñng hé nÒn ®éc lËp cña Tæ quèc. ChØ trong thêi gian ng¾n, nh©n d©n ®· tù nguyÖn ®ãng gãp 370 kil«gam vµng, 20 triÖu ®ång vµo “Quü ®éc lËp”, 40 triÖu ®ång vµo “Quü ®¶m phô quèc phßng”. Ngµy 23 − 11 − 1946, Quèc héi quyÕt ®Þnh cho lðu hµnh tiÒn ViÖt Nam trong c¶ nðíc, thay cho tiÒn §«ng Dð¬ng cña Ph¸p trðíc ®©y. H y nªu nh÷ng kÕt qu¶ chñ yÕu ®¹t ®ðîc trong n¨m ®Çu x©y dùng chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, gi¶i quyÕt khã kh¨n cña ®Êt nðíc sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m. III − §Êu tranh chèng ngo¹i x©m vµ néi ph¶n, b¶o vÖ chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng 1. Kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p trë l¹i x©m lðîc ë Nam Bé Víi d t©m x©m lðîc nðíc ta mét lÇn n÷a, ngay sau khi ph¸t xÝt NhËt ®Çu hµng §ång minh, ChÝnh phñ §ê G«n ® quyÕt ®Þnh thµnh lËp mét ®¹o qu©n viÔn chinh dðíi quyÒn chØ huy cña tðíng L¬c¬lÐc, ®ång thêi cö §« ®èc §¸cgi¨ngli¬ lµm Cao uû Ph¸p ë §«ng Dð¬ng. Ngµy 2 − 9 − 1945, khi nh©n d©n Sµi Gßn − Chî Lín tæ chøc mÝt tinh chµo mõng “Ngµy §éc lËp”, thùc d©n Ph¸p ® x¶ sóng vµo d©n chóng, lµm 47 ngðêi chÕt vµ nhiÒu ngðêi bÞ thð¬ng. Ngµy 6 − 9 − 1945, qu©n Anh, víi danh nghÜa §ång minh vµo gi¶i gi¸p ph¸t xÝt NhËt, ®Õn Sµi Gßn, kÐo theo sau lµ mét ®¹i ®éi qu©n Ph¸p. Võa ®Õn Sµi Gßn, qu©n Anh yªu cÇu ta gi¶i t¸n lùc lðîng vò trang, th¶ hÕt tï binh Ph¸p do NhËt giam gi÷ sau ngµy 9 − 3 − 1945, trang bÞ vò khÝ cho sè tï binh nµy vµ cho qu©n Ph¸p chiÕm ®ãng nh÷ng n¬i quan träng trong thµnh phè. §ªm 22 r¹ng s¸ng 23 − 9 − 1945, ®ðîc sù gióp ®ì cña qu©n Anh, thùc d©n Ph¸p cho qu©n ®¸nh óp trô së Uû ban nh©n d©n Nam Bé vµ c¬ quan tù vÖ thµnh phè Sµi Gßn, më ®Çu cuéc chiÕn tranh x©m lðîc nðíc ta lÇn thø hai. 125

Qu©n d©n Sµi Gßn − Chî Lín cïng víi qu©n d©n Nam Bé ® nhÊt tÒ ®øng lªn chiÕn ®Êu chèng qu©n x©m lðîc. C¸c chiÕn sÜ lùc lðîng vò trang cña ta ®ét nhËp s©n bay T©n S¬n NhÊt, ®èt ch¸y tµu Ph¸p võa cËp bÕn Sµi Gßn, ®¸nh ph¸ kho tµng, ph¸ nhµ giam. Phèi hîp víi c¸c lùc lðîng vò trang, nh©n d©n Sµi Gßn − Chî Lín ®Êu tranh ph¸ nguån tiÕp tÕ cña ®Þch, kh«ng hîp t¸c víi chóng, dùng chðíng ng¹i vËt vµ chiÕn luü trªn ®ðêng phè. C¸c c«ng së, trðêng häc, nhµ m¸y, h ng bu«n,... ®ãng cöa. Chî kh«ng häp, tµu xe ngõng ch¹y, ®iÖn, nðíc bÞ c¾t. Qu©n Ph¸p trong thµnh phè bÞ bao v©y vµ lu«n bÞ tÊn c«ng. Ngµy 5 − 10 − 1945, tðíng L¬c¬lÐc ®Õn Sµi Gßn, cïng víi nhiÒu ®¬n vÞ bé binh vµ xe bäc thÐp míi tõ Ph¸p sang t¨ng viÖn. Víi lùc lðîng ®ðîc t¨ng cðêng, l¹i cã sù hç trî cña qu©n Anh vµ qu©n NhËt, qu©n Ph¸p ph¸ vßng v©y Sµi Gßn − Chî Lín, råi më réng ®¸nh chiÕm Nam Bé vµ cùc Nam Trung Bé. H×nh 46. §oµn qu©n “Nam tiÕn” lªn ®ðêng vµo Nam chiÕn ®Êu Trung ð¬ng §¶ng, ChÝnh phñ vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh quyÕt t©m l nh ®¹o kh¸ng chiÕn, huy ®éng lùc lðîng c¶ nðíc chi viÖn cho Nam Bé vµ Nam Trung Bé. Hµng v¹n thanh niªn h¨ng h¸i gia nhËp qu©n ®éi, sung vµo c¸c ®oµn qu©n “Nam tiÕn”, s¸t c¸nh cïng víi nh©n d©n Nam Bé vµ Nam Trung Bé chiÕn ®Êu. Nh÷ng c¸n bé vµ chiÕn sÜ h¨ng h¸i, cã kinh nghiÖm chiÕn ®Êu, nh÷ng vò khÝ, trang bÞ tèt nhÊt cña ta lóc ®ã ®Òu dµnh cho ®oµn qu©n “Nam tiÕn”. Nh©n d©n B¾c Bé vµ B¾c Trung Bé cßn thðêng xuyªn tæ chøc quyªn gãp tiÒn, g¹o, ¸o quÇn, thuèc men v.v. ñng hé nh©n d©n Nam Bé vµ Nam Trung Bé kh¸ng chiÕn. 126

2. §Êu tranh víi qu©n Trung Hoa D©n quèc vµ bän ph¶n c¸ch m¹ng ë miÒn B¾c Trong hoµn c¶nh ph¶i ®èi phã víi cuéc x©m lðîc trë l¹i cña thùc d©n Ph¸p ë Nam Bé, sù uy hiÕp cña qu©n Trung Hoa D©n quèc ë ngoµi B¾c nh»m lËt ®æ chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng, §¶ng, ChÝnh phñ vµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh v¹ch râ : tr¸nh trðêng hîp mét m×nh ®èi phã víi nhiÒu kÎ thï cïng mét lóc, tõ ®ã chñ trð¬ng t¹m thêi hoµ ho n, tr¸nh xung ®ét víi qu©n Trung Hoa D©n quèc. Víi danh nghÜa qu©n §ång minh vµo gi¶i gi¸p qu©n NhËt, qu©n Trung Hoa D©n quèc kh«ng d¸m ra mÆt c«ng khai, mµ dïng bän tay sai ViÖt Quèc, ViÖt C¸ch ph¸ ho¹i c¸ch m¹ng nðíc ta tõ bªn trong. Dùa vµo qu©n Trung Hoa D©n quèc, bän tay sai ®ßi ta ph¶i c¶i tæ ChÝnh phñ, dµnh cho chóng mét sè ghÕ trong Quèc héi kh«ng qua bÇu cö, ®ßi nh÷ng ngðêi céng s¶n ra khái ChÝnh phñ v.v.. Nh»m h¹n chÕ sù ph¸ ho¹i cña qu©n Trung Hoa D©n quèc vµ tay sai, t¹i k× häp ®Çu tiªn (2 − 3 − 1946), Quèc héi kho¸ I ®ång ý nhðêng cho c¸c ®¶ng ViÖt Quèc, ViÖt C¸ch 70 ghÕ trong Quèc héi kh«ng qua bÇu cö cïng víi 4 ghÕ bé trðëng trong ChÝnh phñ liªn hiÖp, NguyÔn H¶i ThÇn (l nh tô ViÖt C¸ch) gi÷ chøc Phã Chñ tÞch nðíc ; ®ång thêi nh©n nhðîng cho qu©n Trung Hoa D©n quèc mét sè quyÒn lîi kinh tÕ nhð : cung cÊp mét phÇn lð¬ng thùc, thùc phÈm, phð¬ng tiÖn giao th«ng vËn t¶i, cho phÐp lðu hµnh tiÒn Trung Quèc trªn thÞ trðêng. §Ó gi¶m bít søc Ðp c«ng kÝch cña kÎ thï, tr¸nh nh÷ng hiÓu lÇm trong nðíc vµ ngoµi nðíc cã thÓ trë ng¹i ®Õn tiÒn ®å, sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc, ®ång thêi, ®Æt lîi Ých d©n téc lªn trªn hÕt, §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng tuyªn bè “tù gi¶i t¸n” (11 − 11 − 1945), nhðng thËt ra lµ t¹m thêi rót vµo ho¹t ®éng “bÝ mËt”, tiÕp tôc l nh ®¹o ®Êt nðíc, l nh ®¹o chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng. §èi víi c¸c tæ chøc ph¶n c¸ch m¹ng, tay sai cña Trung Hoa D©n quèc (ViÖt Quèc, ViÖt C¸ch), chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng dùa vµo quÇn chóng, kiªn quyÕt v¹ch trÇn ©m mðu vµ nh÷ng hµnh ®éng chia rÏ, ph¸ ho¹i cña chóng. Nh÷ng kÎ ph¸ ho¹i cã ®ñ b»ng chøng th× bÞ trõng trÞ theo ph¸p luËt. ChÝnh phñ cßn ban hµnh mét sè s¾c lÖnh nh»m trÊn ¸p bän ph¶n c¸ch m¹ng. Nh÷ng biÖn ph¸p trªn ® h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt c¸c ho¹t ®éng chèng ph¸ cña qu©n Trung Hoa D©n quèc vµ tay sai, lµm thÊt b¹i ©m mðu lËt ®æ chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng cña chóng. 127

3. Hoµ ho·n víi Ph¸p nh»m ®Èy qu©n Trung Hoa D©n quèc ra khái nðíc ta Sau khi chiÕm ®ãng c¸c ®« thÞ ë Nam Bé vµ Nam Trung Bé, thùc d©n Ph¸p thùc hiÖn kÕ ho¹ch tiÕn qu©n ra B¾c nh»m th«n tÝnh c¶ nðíc ta. §Ó thùc hiÖn ý ®å trªn, thùc d©n Ph¸p ®iÒu ®×nh víi ChÝnh phñ Trung Hoa D©n quèc vµ kÝ HiÖp ðíc Hoa − Ph¸p (28 − 2 − 1946). Theo ®ã, Trung Hoa D©n quèc ®ðîc Ph¸p tr¶ l¹i c¸c t« giíi, nhðîng ®Þa cña Ph¸p trªn ®Êt Trung Quèc vµ ®ðîc vËn chuyÓn hµng ho¸ qua c¶ng H¶i Phßng vµo V©n Nam kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ. §æi l¹i, Ph¸p ®ðîc ®ða qu©n ra B¾c thay qu©n Trung Hoa D©n quèc lµm nhiÖm vô gi¶i gi¸p qu©n NhËt. HiÖp ðíc Hoa − Ph¸p ® ®Æt nh©n d©n ta trðíc sù lùa chän mét trong hai con ®ðêng : hoÆc cÇm sóng chiÕn ®Êu chèng thùc d©n Ph¸p, kh«ng cho chóng ®æ bé lªn miÒn B¾c ; hoÆc hoµ ho n, nh©n nhðîng Ph¸p ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng ph¶i ®èi phã cïng mét lóc víi nhiÒu kÎ thï. Ngµy 3 − 3 − 1946, Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng häp, do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh chñ tr×, ® chän gi¶i ph¸p “hoµ ®Ó tiÕn”. ChiÒu 6 − 3 − 1946, t¹i Hµ Néi, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh thay mÆt ChÝnh phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ kÝ víi G. Xanht¬ni − ®¹i diÖn ChÝnh phñ Ph¸p − b¶n HiÖp ®Þnh S¬ bé. Néi dung c¬ b¶n cña HiÖp ®Þnh lµ : − ChÝnh phñ Ph¸p c«ng nhËn nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ lµ mét quèc gia tù do, cã chÝnh phñ riªng, nghÞ viÖn riªng, qu©n ®éi riªng, tµi chÝnh riªng vµ lµ thµnh viªn cña Liªn bang §«ng Dð¬ng, n»m trong khèi Liªn hiÖp Ph¸p. − ChÝnh phñ ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ tho¶ thuËn cho 15 000 qu©n Ph¸p ra B¾c thay qu©n Trung Hoa D©n quèc lµm nhiÖm vô gi¶i gi¸p qu©n NhËt, sè qu©n nµy sÏ ®ãng t¹i nh÷ng ®Þa ®iÓm quy ®Þnh vµ rót dÇn trong thêi h¹n 5 n¨m. − Hai bªn ngõng mäi cuéc xung ®ét ë phÝa Nam vµ gi÷ nguyªn qu©n ®éi cña m×nh t¹i vÞ trÝ cò, t¹o kh«ng khÝ thuËn lîi ®i ®Õn cuéc ®µm ph¸n chÝnh thøc bµn c¸c vÊn ®Ò vÒ ngo¹i giao cña ViÖt Nam, chÕ ®é tð¬ng lai cña §«ng Dð¬ng, quyÒn lîi kinh tÕ vµ v¨n ho¸ cña ngðêi Ph¸p ë ViÖt Nam. KÝ HiÖp ®Þnh S¬ bé hoµ ho n víi Ph¸p, ta ® tr¸nh ®ðîc cuéc chiÕn ®Êu bÊt lîi v× ph¶i chèng l¹i nhiÒu kÎ thï cïng mét lóc, ®Èy ®ðîc 20 v¹n qu©n Trung Hoa D©n quèc cïng bän tay sai ra khái nðíc ta, cã thªm thêi gian hoµ b×nh ®Ó cñng cè chÝnh quyÒn 128

c¸ch m¹ng, chuÈn bÞ lùc lðîng mäi mÆt cho cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi chèng thùc d©n Ph¸p vÒ sau. Sau khi kÝ HiÖp ®Þnh S¬ bé, thùc d©n Ph¸p vÉn tiÕp tôc g©y xung ®ét vò trang ë Nam Bé, lËp ChÝnh phñ Nam K× tù trÞ, ©m mðu t¸ch Nam Bé ra khái ViÖt Nam. Do ta ®Êu tranh kiªn quyÕt, cuéc ®µm ph¸n chÝnh thøc gi÷a hai ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ Ph¸p ®ðîc tæ chøc t¹i Ph«ngtenn¬bl« (Ph¸p) tõ ngµy 6 − 7 − 1946. Cuéc ®µm ph¸n thÊt b¹i v× phÝa Ph¸p ngoan cè kh«ng chÞu c«ng nhËn ®éc lËp vµ thèng nhÊt cña nðíc ta. Trong lóc ®ã, t¹i §«ng Dð¬ng, qu©n Ph¸p t¨ng cðêng nh÷ng ho¹t ®éng khiªu khÝch. Quan hÖ ViÖt − Ph¸p ngµy cµng c¨ng th¼ng, cã nguy c¬ næ ra chiÕn tranh. Trðíc t×nh h×nh ®ã, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, bÊy giê ®ang ë th¨m nðíc Ph¸p víi tð c¸ch lµ thðîng kh¸ch cña ChÝnh phñ Ph¸p, ® kÝ víi Mutª − ®¹i diÖn cña ChÝnh phñ Ph¸p − b¶n T¹m ðíc ngµy 14 − 9 − 1946, tiÕp tôc nh©n nhðîng Ph¸p mét sè quyÒn lîi vÒ kinh tÕ − v¨n ho¸ ë ViÖt Nam. B¶n T¹m ðíc ® t¹o ®iÒu kiÖn cho ta kÐo dµi thêi gian hoµ ho n ®Ó x©y dùng, cñng cè lùc lðîng, chuÈn bÞ bðíc vµo cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p kh«ng thÓ tr¸nh khái. − §¶ng vµ ChÝnh phñ c¸ch m¹ng ® thùc hiÖn chñ trð¬ng, s¸ch lðîc nhð thÕ nµo ®èi víi qu©n Trung Hoa D©n quèc vµ bän ph¶n c¸ch m¹ng ë phÝa B¾c sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ? − HiÖp ®Þnh S¬ bé ViÖt − Ph¸p ngµy 6 − 3 − 1946 ®ðîc kÝ kÕt trong hoµn c¶nh nhð thÕ nµo ? Nªu néi dung vµ ý nghÜa cña HiÖp ®Þnh. C©u hái vµ Bµi tËp 1. Nh÷ng khã kh¨n cña c¸ch m¹ng nðíc ta sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ® ®ðîc §¶ng vµ ChÝnh phñ c¸ch m¹ng gi¶i quyÕt nhð thÕ nµo ? Nªu kÕt qu¶ vµ ý nghÜa. 2. §¶ng vµ ChÝnh phñ c¸ch m¹ng ® thùc hiÖn chñ trð¬ng, s¸ch lðîc nhð thÕ nµo ®èi víi Ph¸p trong thêi gian trðíc ngµy 6 − 3 vµ tõ ngµy 6 − 3 − 1946 ? 129

Bµi 18 Nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n ph¸p (1946 − 1950) Do thùc d©n Ph¸p béi ðíc, tõ ngµy 19 − 12 − 1946 nh©n d©n ta ®· bðíc vµo cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng Ph¸p x©m lðîc (1946 − 1954) víi niÒm tin chiÕn th¾ng. Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn (1946 − 1950), ta ®· x©y dùng lùc lðîng mäi mÆt, chuÈn bÞ cho cuéc chiÕn ®Êu l©u dµi vµ bðíc ®Çu giµnh th¾ng lîi quan träng víi chiÕn th¾ng ViÖt B¾c thu − ®«ng n¨m 1947 vµ Biªn giíi thu − ®«ng n¨m 1950. I − Kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p Bïng næ 1. Thùc d©n Ph¸p béi ðíc vµ tiÕn c«ng nðíc ta MÆc dï ® kÝ HiÖp ®Þnh S¬ bé 6 − 3 − 1946 vµ T¹m ðíc 14 − 9 − 1946, thùc d©n Ph¸p vÉn ®Èy m¹nh viÖc chuÈn bÞ chiÕn tranh x©m lðîc nðíc ta mét lÇn n÷a. Ngay sau ngµy 6 − 3 − 1946, Ph¸p më c¸c cuéc tiÕn c«ng ta ë Nam Bé vµ Nam Trung Bé. ë B¾c Bé, h¹ tuÇn th¸ng 11 − 1946, qu©n Ph¸p khiªu khÝch, tiÕn c«ng ta ë H¶i Phßng vµ L¹ng S¬n. ë Hµ Néi, qu©n Ph¸p b¾n sóng, nÐm lùu ®¹n vµo nhiÒu n¬i. Chóng ®èt Nhµ Th«ng tin ë phè Trµng TiÒn, chiÕm ®ãng c¬ quan Bé Tµi chÝnh, g©y ra vô tµn s¸t ®Ém m¸u ë phè Hµng Bón, phè Yªn Ninh v.v.. Ngµy 18 − 12 − 1946, Ph¸p göi tèi hËu thð ®ßi ChÝnh phñ ta ph¶i gi¶i t¸n lùc lðîng tù vÖ chiÕn ®Êu, ®Ó cho qu©n Ph¸p lµm nhiÖm vô gi÷ g×n trËt tù ë Hµ Néi. NÕu yªu cÇu ®ã kh«ng ®ðîc chÊp nhËn, th× chËm nhÊt lµ s¸ng 20 − 12 − 1946, chóng sÏ hµnh ®éng. 2. §ðêng lèi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña §¶ng T×nh thÕ khÈn cÊp ®ßi hái §¶ng vµ ChÝnh phñ ta ph¶i cã quyÕt ®Þnh kÞp thêi. Ngµy 12 − 12 − 1946, Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng ra ChØ thÞ Toµn d©n kh¸ng chiÕn. §¸p l¹i tèi hËu thð cña Ph¸p, trong hai ngµy 18 vµ 19 − 12 − 1946, Héi nghÞ bÊt thðêng Ban Thðêng vô Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng më réng, häp t¹i V¹n Phóc (Hµ §«ng), ® quyÕt ®Þnh ph¸t ®éng c¶ nðíc kh¸ng chiÕn. Kho¶ng 20 giê ngµy 19 − 12 − 1946, c«ng nh©n Nhµ m¸y ®iÖn Yªn Phô (Hµ Néi) ph¸ m¸y, c¶ thµnh phè mÊt ®iÖn lµ tÝn hiÖu tiÕn c«ng. Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®ðîc truyÒn ®i kh¾p c¶ nðíc. 130

Lêi kªu gäi cã ®o¹n : “... Chóng ta muèn hoµ b×nh, chóng ta ph¶i nh©n nhðîng. Nhðng chóng ta cµng nh©n nhðîng, thùc d©n Ph¸p cµng lÊn tíi, v× chóng quyÕt t©m cðíp nðíc ta lÇn n÷a ! Kh«ng ! Chóng ta thµ hi sinh tÊt c¶, chø nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu mÊt nðíc, nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu lµm n« lÖ... BÊt k× ®µn «ng, ®µn bµ, bÊt k× ngðêi giµ, ngðêi trÎ, kh«ng chia t«n gi¸o, ®¶ng ph¸i, d©n téc. HÔ lµ ngðêi ViÖt Nam th× ph¶i ®øng lªn ®¸nh thùc d©n Ph¸p ®Ó cøu Tæ quèc. Ai cã sóng dïng sóng. Ai cã gð¬m dïng gð¬m, kh«ng cã gð¬m th× dïng cuèc, thuæng, gËy géc. Ai còng ph¶i ra søc chèng thùc d©n Ph¸p cøu nðíc...”. ChØ thÞ Toµn d©n kh¸ng chiÕn, Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn vµ t¸c phÈm Kh¸ng chiÕn nhÊt ®Þnh th¾ng lîi (9 − 1947) cña Tæng BÝ thð Trðêng Chinh lµ nh÷ng v¨n kiÖn lÞch sö quan träng vÒ ®ðêng lèi kh¸ng chiÕn, nªu râ tÝnh chÊt, môc ®Ých, néi dung vµ phð¬ng ch©m cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. §ã lµ kh¸ng chiÕn toµn d©n, toµn diÖn, trðêng k×, tù lùc c¸nh sinh vµ tranh thñ sù ñng hé cña quèc tÕ. − V× sao cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p x©m lðîc bïng næ ngµy 19 − 12 − 1946 ? − Ph©n tÝch néi dung c¬ b¶n ®ðêng lèi kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p cña §¶ng. II − Cuéc chiÕn ®Êu ë c¸c ®« thÞ vµ viÖc chuÈn bÞ cho cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi 1. Cuéc chiÕn ®Êu ë c¸c ®« thÞ phÝa B¾c vÜ tuyÕn 16 ë Hµ Néi, kho¶ng 20 giê ngµy 19 − 12 − 1946, cuéc chiÕn ®Êu b¾t ®Çu. Nh©n d©n ® khiªng bµn ghÕ, giðêng, tñ, kiÖn hµng, h¹ c©y cèi v.v. lµm thµnh nh÷ng chðíng ng¹i vËt hoÆc chiÕn luü ngay trªn ®ðêng phè ®Ó chèng giÆc. Trung ®oµn Thñ ®« ®ðîc thµnh lËp vµ tiÕn ®¸nh nh÷ng trËn quyÕt liÖt ë B¾c Bé phñ, chî §ång Xu©n, Nhµ Bðu ®iÖn v.v.. Sau hai th¸ng chiÕn ®Êu kiªn cðêng, ngµy 17 − 2 − 1947, qu©n ta rót khái vßng v©y cña ®Þch, ra c¨n cø an toµn. 131

Trong 60 ngµy ®ªm, qu©n d©n Hµ Néi ®· chiÕn ®Êu gÇn 200 trËn, giÕt vµ lµm bÞ thð¬ng hµng ngh×n tªn ®Þch, ph¸ huû hµng chôc xe c¬ giíi, 5 m¸y bay v.v., hoµn thµnh xuÊt s¾c nhiÖm vô giam ch©n ®Þch trong thµnh phè mét thêi gian dµi ®Ó hËu phð¬ng kÞp thêi huy ®éng lùc lðîng kh¸ng chiÕn, di chuyÓn kho tµng, c«ng xðëng vÒ chiÕn khu, b¶o vÖ Trung ð¬ng §¶ng, ChÝnh phñ vÒ c¨n cø l·nh ®¹o kh¸ng chiÕn. H×nh 47. “QuyÕt tö qu©n” Hµ Néi «m bom ba cµng ®ãn ®¸nh xe t¨ng Ph¸p ë c¸c ®« thÞ nhð B¾c Giang, B¾c Ninh, Nam §Þnh, Vinh, HuÕ, §µ N½ng v.v., qu©n d©n ta bao v©y, tiÕn c«ng, tiªu diÖt nhiÒu tªn ®Þch. Cuéc chiÕn ®Êu ë c¸c ®« thÞ phÝa B¾c vÜ tuyÕn 16 ® t¹o ®iÒu kiÖn cho c¶ nðíc ®i vµo cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi. Phèi hîp víi cuéc chiÕn ®Êu ë c¸c ®« thÞ phÝa B¾c vÜ tuyÕn 16, qu©n d©n ta ë Nam Bé vµ Nam Trung Bé ®Èy m¹nh chiÕn tranh du kÝch, chÆn ®¸nh ®Þch trªn c¸c tuyÕn giao th«ng, ph¸ c¬ së hËu cÇn cña chóng. 2. TÝch cùc chuÈn bÞ cho cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi Sau khi rót khái Hµ Néi, c¸c c¬ quan §¶ng, ChÝnh phñ, MÆt trËn, c¸c ®oµn thÓ v.v. chuyÓn lªn c¨n cø ®Þa ViÖt B¾c. Trong vßng 3 th¸ng ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc, ta ®· vËn chuyÓn h¬n 3 v¹n tÊn m¸y mãc vµ dông cô s¶n xuÊt, hµng v¹n tÊn nguyªn vËt liÖu vÒ chiÕn khu ®Ó tiÕp tôc s¶n xuÊt, phôc vô nhu cÇu kh¸ng chiÕn. Riªng ë B¾c Bé, gÇn 2/3 sè m¸y mãc ®ðîc chuyÓn lªn c¨n cø ViÖt B¾c. Víi khÈu hiÖu “Vðên kh«ng nhµ trèng !”, “T¶n cð còng lµ kh¸ng chiÕn !”, “Ph¸ ho¹i ®Ó kh¸ng chiÕn !”, nh©n d©n c¸c ®« thÞ nhanh chãng t¶n cð ra c¸c vïng hËu phð¬ng vµ tiÕn hµnh ph¸ huû nhµ cöa, ®ðêng s¸, cÇu cèng,... kh«ng cho ®Þch sö dông. 132

§¶ng, ChÝnh phñ l nh ®¹o vµ tæ chøc nh©n d©n c¶ nðíc x©y dùng lùc lðîng kh¸ng chiÕn vÒ mäi mÆt. VÒ chÝnh trÞ, c¸c uû ban hµnh chÝnh chuyÓn thµnh Uû ban kh¸ng chiÕn hµnh chÝnh, thùc hiÖn nhiÖm vô kh¸ng chiÕn vµ kiÕn quèc ; më réng MÆt trËn, thµnh lËp Héi Liªn hiÖp quèc d©n ViÖt Nam (Liªn ViÖt). VÒ kinh tÕ, ChÝnh phñ ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch nh»m duy tr× vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, trðíc hÕt lµ s¶n xuÊt lð¬ng thùc. VÒ qu©n sù, ChÝnh phñ quy ®Þnh mäi ngðêi d©n tõ 18 ®Õn 45 tuæi ®ðîc tuyÓn chän tham gia c¸c lùc lðîng chiÕn ®Êu. VÒ v¨n ho¸, phong trµo b×nh d©n häc vô ®ðîc duy tr× vµ ph¸t triÓn. Trðêng phæ th«ng c¸c cÊp vÉn tiÕp tôc gi¶ng d¹y vµ häc tËp trong hoµn c¶nh chiÕn tranh. − Cuéc chiÕn ®Êu cña qu©n d©n ta trong nh÷ng th¸ng ®Çu kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p diÔn ra nhð thÕ nµo ? − Ta ® lµm g× ®Ó chuÈn bÞ cho cuéc kh¸ng chiÕn l©u dµi ? III − ChiÕn dÞch ViÖt B¾c thu − ®«ng n¨m 1947 vµ viÖc ®Èy m¹nh kh¸ng chiÕn toµn d©n, toµn diÖn 1. ChiÕn dÞch ViÖt B¾c thu − ®«ng n¨m 1947 Th¸ng 3 − 1947, ChÝnh phñ Ph¸p cö B«lae lµm Cao uû Ph¸p ë §«ng Dð¬ng, thay §¸cgi¨ngli¬, thùc hiÖn kÕ ho¹ch tiÕn c«ng c¨n cø ®Þa ViÖt B¾c nh»m nhanh chãng kÕt thóc chiÕn tranh. Thùc d©n Ph¸p huy ®éng 12 000 qu©n vµ hÇu hÕt m¸y bay ë §«ng Dð¬ng më cuéc tiÕn c«ng ViÖt B¾c tõ ngµy 7 − 10 − 1947. S¸ng sím 7 − 10 − 1947, binh ®oµn qu©n dï do S«vanh¾c chØ huy ®æ qu©n xuèng chiÕm thÞ x· B¾c K¹n, thÞ trÊn Chî Míi,... Cïng ngµy, binh ®oµn bé binh do B«ph¬rª chØ huy, tõ L¹ng S¬n theo §ðêng sè 4 ®¸nh lªn Cao B»ng, råi vßng xuèng B¾c K¹n theo §ðêng sè 3, bao v©y ViÖt B¾c ë phÝa ®«ng vµ phÝa b¾c. Ngµy 9 − 10 − 1947, mét binh ®oµn hçn hîp bé binh vµ lÝnh thuû ®¸nh bé do C«mmuynan chØ huy tõ Hµ Néi ®i ngðîc s«ng Hång vµ s«ng L« lªn Tuyªn Quang, råi Chiªm Ho¸, ®¸nh vµo §µi ThÞ, bao v©y ViÖt B¾c ë phÝa t©y. Khi ®Þch võa tiÕn c«ng ViÖt B¾c, §¶ng ta ® cã chØ thÞ “Ph¶i ph¸ tan cuéc tiÕn c«ng mïa ®«ng cña giÆc Ph¸p”. Trªn kh¾p c¸c mÆt trËn, qu©n d©n ta anh dòng chiÕn ®Êu, tõng bðíc ®Èy lïi cuéc tiÕn c«ng cña ®Þch. 133

Qu©n d©n ta ® chñ ®éng bao v©y vµ tiÕn c«ng ®Þch ë Chî Míi, Chî §ån, Chî R , Ng©n S¬n, B¹ch Th«ng (nay thuéc B¾c K¹n) v.v., buéc Ph¸p ph¶i rót khái Chî §ån, Chî R cuèi th¸ng 11 − 1947. ë mÆt trËn hðíng ®«ng, qu©n d©n ta phôc kÝch chÆn ®¸nh ®Þch trªn §ðêng sè 4, tiªu biÓu lµ trËn phôc kÝch ë ®Ìo B«ng Lau (30 − 10 − 1947), ®¸nh tróng ®oµn xe c¬ giíi cña ®Þch, thu nhiÒu vò khÝ, qu©n trang qu©n dông cña chóng. ë mÆt trËn hðíng t©y, qu©n d©n ta phôc kÝch ®¸nh ®Þch nhiÒu trËn trªn s«ng L«, næi bËt lµ trËn §oan Hïng, Khe Lau, ®¸nh ch×m nhiÒu tµu chiÕn, ca n« cña ®Þch. Sau h¬n hai th¸ng, cuéc chiÕn ®Êu gi÷a ta vµ ®Þch ® kÕt thóc b»ng cuéc rót ch¹y cña ®¹i bé phËn qu©n Ph¸p khái ViÖt B¾c ngµy 19 − 12 − 1947. Qu©n d©n ta lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu h¬n 6 000 ®Þch, b¾n r¬i 16 m¸y bay, b¾n ch×m 11 tµu chiÕn, ca n«, ph¸ huû nhiÒu phð¬ng tiÖn chiÕn tranh. C¬ quan ®Çu n o kh¸ng chiÕn ®ðîc b¶o toµn. Bé ®éi chñ lùc cña ta ngµy cµng trðëng thµnh. Víi chiÕn th¾ng ViÖt B¾c thu − ®«ng n¨m 1947, cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n Ph¸p x©m lðîc chuyÓn sang giai ®o¹n míi. Sau thÊt b¹i ë ViÖt B¾c, Ph¸p buéc ph¶i thay ®æi chiÕn lðîc chiÕn tranh ë §«ng Dð¬ng, tõ “®¸nh nhanh, th¾ng nhanh” sang “®¸nh l©u dµi”, thùc hiÖn chÝnh s¸ch H×nh 48. Lðîc ®å chiÕn dÞch ViÖt B¾c thu − ®«ng n¨m 1947 “dïng ngðêi ViÖt ®¸nh ngðêi ViÖt, lÊy chiÕn tranh nu«i chiÕn tranh”. Phèi hîp víi cuéc chiÕn ®Êu ë ViÖt B¾c, qu©n d©n ta trªn c¸c chiÕn trðêng toµn quèc ho¹t ®éng m¹nh, kiÒm chÕ, kh«ng cho ®Þch tËp trung lín binh lùc vµo chiÕn trðêng chÝnh. 134

Qu©n d©n Hµ Néi liªn tiÕp më nh÷ng cuéc tËp kÝch vµo c¸c ®ån bèt ®Þch ë ngo¹i thµnh nhð Gia L©m, VÜnh Tuy, CÇu GiÊy, CÇu §uèng v.v.. §Çu th¸ng 12 − 1947, qu©n d©n Sµi Gßn më hµng lo¹t cuéc tËp kÝch vµo c¸c ®ån bèt, kho tµng cña ®Þch ë ThÞ NghÌ, Gia §Þnh, Gß VÊp, Bµ §iÓm, Phó L©m, Phó Thä v.v.. 2. §Èy m¹nh kh¸ng chiÕn toµn d©n, toµn diÖn §¶ng vµ ChÝnh phñ ta chñ trð¬ng cñng cè chÝnh quyÒn d©n chñ nh©n d©n tõ trung ð¬ng ®Õn c¬ së, t¨ng cðêng lùc lðîng vò trang nh©n d©n, ®Èy m¹nh cuéc kh¸ng chiÕn toµn d©n, toµn diÖn. Trªn mÆt trËn chÝnh trÞ, ®Çu n¨m 1949, ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh tæ chøc bÇu cö Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban kh¸ng chiÕn hµnh chÝnh c¸c cÊp. Th¸ng 6 − 1949, MÆt trËn ViÖt Minh vµ Héi Liªn ViÖt quyÕt ®Þnh tiÕn tíi thèng nhÊt thµnh mét tæ chøc − MÆt trËn Liªn ViÖt. Trªn mÆt trËn qu©n sù, trong nh÷ng n¨m 1948 − 1949, bé ®éi chñ lùc ph©n t¸n, ®i s©u vµo vïng sau lðng ®Þch, x©y dùng c¬ së kh¸ng chiÕn, ph¸t triÓn chiÕn tranh du kÝch. Trªn mÆt trËn kinh tÕ, ChÝnh phñ ra c¸c s¾c lÖnh : gi¶m t« 25% (7 − 1949), ho n nî, xo¸ nî (5 − 1950), chia l¹i ruéng ®Êt c«ng vµ t¹m cÊp ruéng ®Êt v¾ng chñ, ruéng ®Êt lÊy tõ tay ®Õ quèc, bän ph¶n ®éng (7 − 1950) v.v.. Trªn mÆt trËn v¨n ho¸, gi¸o dôc, th¸ng 7 − 1950, ChÝnh phñ ®Ò ra chñ trð¬ng c¶i c¸ch gi¸o dôc phæ th«ng, ®Æt nÒn mãng cho nÒn gi¸o dôc d©n téc d©n chñ ViÖt Nam (thay hÖ thèng gi¸o dôc cò b»ng hÖ thèng gi¸o dôc míi − 9 n¨m). HÖ thèng c¸c trðêng ®¹i häc vµ trung häc chuyªn nghiÖp còng b¾t ®Çu ®ðîc x©y dùng. − ChiÕn dÞch ViÖt B¾c thu − ®«ng n¨m 1947 ® diÔn ra nhð thÕ nµo ? Nªu kÕt qu¶ vµ ý nghÜa cña chiÕn dÞch. − Cuéc kh¸ng chiÕn toµn d©n, toµn diÖn cña ta ®ðîc ®Èy m¹nh nhð thÕ nµo sau chiÕn th¾ng ViÖt B¾c thu − ®«ng n¨m 1947 ? IV − hoµn c¶nh lÞch sö míi vµ ChiÕn dÞch Biªn giíi thu − ®«ng n¨m 1950 1. Hoµn c¶nh lÞch sö míi cña cuéc kh¸ng chiÕn Tõ sau chiÕn th¾ng ViÖt B¾c thu − ®«ng n¨m 1947, cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta cã thªm nh÷ng thuËn lîi, song còng ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu th¸ch thøc míi. Ngµy 1 − 10 − 1949, c¸ch m¹ng Trung Quèc thµnh c«ng, nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa ra ®êi. Ngµy 14 − 1 − 1950, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tuyªn bè s½n sµng ®Æt quan hÖ ngo¹i giao víi c¸c nðíc. Ngµy 18 − 1 − 1950, ChÝnh phñ Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa, 135

ngµy 30 − 1 − 1950 ChÝnh phñ Liªn X«, vµ trong vßng mét th¸ng sau, c¸c nðíc trong phe x héi chñ nghÜa lÇn lðît c«ng nhËn vµ ®Æt quan hÖ ngo¹i giao víi nðíc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ. VÒ phÝa ®Þch, ngµy 13 − 5 − 1949, víi sù ®ång ý cña MÜ, ChÝnh phñ Ph¸p ®Ò ra kÕ ho¹ch R¬ve. Víi kÕ ho¹ch nµy, MÜ tõng bðíc can thiÖp s©u vµ “dÝnh lÝu” trùc tiÕp vµo cuéc chiÕn tranh ë §«ng Dð¬ng. Ngµy 7 − 2 − 1950, MÜ c«ng nhËn ChÝnh phñ B¶o §¹i (thµnh lËp th¸ng 7 − 1949) ; ngµy 8 − 5 − 1950, MÜ ®ång ý viÖn trî kinh tÕ vµ qu©n sù cho Ph¸p nh»m tõng bðíc n¾m quyÒn ®iÒu khiÓn trùc tiÕp chiÕn tranh ë §«ng Dð¬ng. Thùc hiÖn kÕ ho¹ch R¬ve, tõ th¸ng 6 − 1949, Ph¸p t¨ng cðêng hÖ thèng phßng ngù trªn §ðêng sè 4, thiÕt lËp “Hµnh lang §«ng − T©y” (H¶i Phßng − Hµ Néi − Hoµ B×nh − S¬n La). Trªn c¬ së ®ã, Ph¸p chuÈn bÞ mét kÕ ho¹ch quy m« lín tiÕn c«ng ViÖt B¾c lÇn thø hai, mong giµnh th¾ng lîi ®Ó nhanh chãng kÕt thóc chiÕn tranh. 2. ChiÕn dÞch Biªn giíi thu − ®«ng n¨m 1950 ViÖc Ph¸p thùc hiÖn kÕ ho¹ch R¬ve ® lµm cho vïng tù do cña ta bÞ thu hÑp, c¨n cø ®Þa ViÖt B¾c bÞ bao v©y,... §Ó kh¾c phôc khã kh¨n, ®ða cuéc kh¸ng chiÕn ph¸t triÓn lªn mét bðíc míi, th¸ng 6 − 1950, §¶ng vµ ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh më chiÕn dÞch Biªn giíi nh»m tiªu diÖt mét bé phËn quan träng sinh lùc ®Þch ; khai th«ng ®ðêng sang Trung Quèc vµ thÕ giíi ; më réng vµ cñng cè c¨n cø ®Þa ViÖt B¾c, t¹o ®µ thóc ®Èy cuéc kh¸ng chiÕn tiÕn lªn. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ra mÆt trËn ®Ó cïng Bé ChØ huy chiÕn dÞch chØ ®¹o vµ ®éng viªn bé ®éi chiÕn ®Êu. 136 H×nh 49. B¸c Hå th¨m mét ®¬n vÞ tham gia chiÕn dÞch Biªn giíi thu − ®«ng n¨m 1950

S¸ng sím 16 − 9 − 1950, c¸c ®¬n vÞ qu©n ®éi ta næ sóng më ®Çu chiÕn dÞch b»ng trËn ®¸nh vµo vÞ trÝ §«ng Khª. Sau h¬n 2 ngµy chiÕn ®Êu, s¸ng 18 − 9, bé ®éi ta tiªu diÖt hoµn toµn côm cø ®iÓm §«ng Khª. MÊt §«ng Khª, qu©n ®Þch ë ThÊt Khª l©m vµo t×nh thÕ bÞ uy hiÕp, Cao B»ng bÞ c« lËp. Trðíc nguy c¬ bÞ tiªu diÖt, qu©n Ph¸p buéc ph¶i rót khái Cao B»ng theo §ðêng sè 4. §Ó yÓm trî cho cuéc rót qu©n nµy, Ph¸p huy ®éng qu©n tõ ThÊt Khª tiÕn lªn chiÕm l¹i §«ng Khª vµ ®ãn c¸nh qu©n tõ Cao B»ng rót vÒ. §o¸n trðíc ®ðîc ý ®Þnh cña ®Þch, qu©n ta chñ ®éng mai phôc, chÆn ®¸nh ®Þch nhiÒu n¬i trªn §ðêng sè 4 khiÕn cho hai c¸nh qu©n nµy kh«ng gÆp ®ðîc nhau. §Õn lðît ThÊt Khª bÞ uy hiÕp, qu©n Ph¸p buéc ph¶i rót vÒ Na SÇm (8 − 10 − 1950) vµ ngµy 13 − 10 − 1950, rót khái Na SÇm vÒ L¹ng S¬n. Trong khi ®ã, cuéc hµnh qu©n cña ®Þch lªn Th¸i Nguyªn còng bÞ qu©n ta chÆn ®¸nh. Qu©n Ph¸p trë nªn ho¶ng lo¹n, ph¶i rót ch¹y, §ðêng sè 4 ®ðîc gi¶i phãng ngµy 22 − 10 − 1950. H×nh 50. Lðîc ®å chiÕn dÞch Biªn giíi thu − ®«ng n¨m 1950 137

Phèi hîp víi mÆt trËn Biªn giíi, qu©n ta ®· ho¹t ®éng m¹nh ë t¶ ng¹n s«ng Hång, T©y B¾c, §ðêng sè 6, §ðêng sè 12, buéc ®Þch ph¶i rót khái thÞ x· Hoµ B×nh (4 − 11 − 1950). ChiÕn tranh du kÝch ph¸t triÓn m¹nh ë B×nh − TrÞ − Thiªn, Liªn khu V vµ Nam Bé. Sau h¬n mét th¸ng chiÕn ®Êu, chiÕn dÞch Biªn giíi kÕt thóc th¾ng lîi. Ta ® lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu h¬n 8 000 tªn ®Þch, gi¶i phãng mét vïng biªn giíi ViÖt − Trung tõ Cao B»ng tíi §×nh LËp víi 35 v¹n d©n, chäc thñng “Hµnh lang §«ng − T©y” cña Ph¸p. ThÕ bao v©y cña ®Þch c¶ trong lÉn ngoµi ®èi víi c¨n cø ®Þa ViÖt B¾c bÞ ph¸ vì. KÕ ho¹ch R¬ve bÞ ph¸ s¶n. Víi chiÕn th¾ng Biªn giíi, con ®ðêng liªn l¹c cña ta víi c¸c nðíc x héi chñ nghÜa ®ðîc khai th«ng ; qu©n ®éi ta ® giµnh ®ðîc thÕ chñ ®éng trªn chiÕn trðêng chÝnh (B¾c Bé), më ra bðíc ph¸t triÓn míi cña cuéc kh¸ng chiÕn. ChiÕn dÞch Biªn giíi thu − ®«ng n¨m 1950 cña ta ®ðîc më trong hoµn c¶nh nhð thÕ nµo ? Nªu diÔn biÕn, kÕt qu¶ vµ ý nghÜa cña chiÕn dÞch. C©u hái vµ Bµi tËp 1. Ph©n tÝch tÝnh chÊt chÝnh nghÜa vµ tÝnh nh©n d©n cña ®ðêng lèi kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p cña §¶ng. 2. Nªu tõ 5 ®Õn 7 sù kiÖn tiªu biÓu cña cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng Ph¸p tõ khi bïng næ ®Õn chiÕn dÞch Biªn giíi thu − ®«ng n¨m 1950. 138

Bµi 19 bðíc ph¸t triÓn cña cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n ph¸p (1951 − 1953) Bðíc sang giai ®o¹n tõ n¨m 1951 ®Õn n¨m 1953, cuéc chiÕn tranh x©m lðîc cña thùc d©n Ph¸p, cã sù gióp ®ì cña ®Õ quèc MÜ ®ðîc ®Èy m¹nh ; lùc lðîng kh¸ng chiÕn cña ta trðëng thµnh vÒ mäi mÆt, qu©n d©n ta giµnh nhiÒu th¾ng lîi to lín vµ toµn diÖn, tiÕp tôc gi÷ v÷ng quyÒn chñ ®éng trªn chiÕn trðêng. I − Thùc d©n Ph¸p ®Èy m¹nh chiÕn tranh x©m lðîc §«ng Dð¬ng 1. MÜ can thiÖp s©u vµo cuéc chiÕn tranh Tõ th¸ng 5 − 1949, MÜ tõng bðíc can thiÖp s©u vµo cuéc chiÕn tranh x©m lðîc §«ng Dð¬ng. Ngµy 23 − 12 − 1950, MÜ kÝ víi Ph¸p HiÖp ®Þnh phßng thñ chung §«ng Dð¬ng. §©y lµ hiÖp ®Þnh viÖn trî qu©n sù, kinh tÕ − tµi chÝnh cña MÜ cho Ph¸p vµ tay sai, qua ®ã, MÜ tõng bðíc thay ch©n Ph¸p ë §«ng Dð¬ng. Th¸ng 9 − 1951, MÜ kÝ víi B¶o §¹i HiÖp ðíc hîp t¸c kinh tÕ ViÖt − MÜ nh»m trùc tiÕp rµng buéc ChÝnh phñ B¶o §¹i vµo MÜ. Sau nh÷ng hiÖp ®Þnh nµy, viÖn trî cña MÜ chiÕm tØ lÖ ngµy cµng cao trong ng©n s¸ch chiÕn tranh cña Ph¸p ë §«ng Dð¬ng : n¨m 1950 lµ 52 tØ phr¨ng − chiÕm 19% ng©n s¸ch ; n¨m 1954 lµ 555 tØ phr¨ng − chiÕm 73% ng©n s¸ch. C¸c ph¸i ®oµn viÖn trî kinh tÕ, cè vÊn qu©n sù MÜ ®Õn ViÖt Nam ngµy cµng nhiÒu. C¸c trung t©m vµ c¸c trðêng huÊn luyÖn cña MÜ b¾t ®Çu tuyÓn chän, ®ða ngðêi ViÖt Nam sang häc ë MÜ. 2. KÕ ho¹ch §ê L¸t ®¬ T¸txinhi Dùa vµo viÖn trî MÜ, cuèi n¨m 1950, Ph¸p ®Ò ra kÕ ho¹ch §ê L¸t ®¬ T¸txinhi, mong muèn kÕt thóc nhanh chiÕn tranh. KÕ ho¹ch gåm 4 ®iÓm chÝnh : − GÊp rót tËp trung qu©n ¢u − Phi nh»m x©y dùng mét lùc lðîng c¬ ®éng chiÕn lðîc m¹nh, ®ång thêi ra søc ph¸t triÓn nguþ qu©n ®Ó x©y dùng “qu©n ®éi quèc gia”. 139

− X©y dùng phßng tuyÕn c«ng sù xi m¨ng cèt s¾t (boong ke), thµnh lËp “vµnh ®ai tr¾ng” bao quanh trung du vµ ®ång b»ng B¾c Bé nh»m ng¨n chÆn chñ lùc cña ta vµ kiÓm so¸t viÖc ta ®ða nh©n tµi, vËt lùc ra vïng tù do. − TiÕn hµnh “chiÕn tranh tæng lùc”, b×nh ®Þnh vïng t¹m chiÕm, v¬ vÐt søc ngðêi, søc cña cña nh©n d©n ta ®Ó t¨ng cðêng lùc lðîng cña chóng. − §¸nh ph¸ hËu phð¬ng cña ta b»ng biÖt kÝch, thæ phØ, gi¸n ®iÖp ; kÕt hîp oanh t¹c b»ng phi ph¸o víi chiÕn tranh t©m lÝ vµ chiÕn tranh kinh tÕ. KÕ ho¹ch §ê L¸t ®¬ T¸txinhi ® ®ða cuéc chiÕn tranh x©m lðîc cña Ph¸p ë §«ng Dð¬ng lªn quy m« lín, lµm cho cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ta, nhÊt lµ ë vïng sau lðng ®Þch, trë nªn khã kh¨n, phøc t¹p. ¢m mðu vµ hµnh ®éng míi cña Ph¸p − MÜ tõ sau thÊt b¹i ë chiÕn dÞch Biªn giíi thu − ®«ng n¨m 1950 nhð thÕ nµo ? II − §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø II cña §¶ng (2 − 1951) Tõ ngµy 11 ®Õn ngµy 19 − 2 − 1951, §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø II cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng häp ë x Vinh Quang (Chiªm Ho¸ − Tuyªn Quang). §¹i héi th«ng qua hai b¶n b¸o c¸o quan träng : B¸o c¸o chÝnh trÞ, do Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tr×nh bµy, ® tæng kÕt kinh nghiÖm ®Êu tranh cña §¶ng qua c¸c chÆng ®ðêng lÞch sö ®Êu tranh oanh liÖt kÓ tõ ngµy ra ®êi, kh¼ng ®Þnh ®ðêng lèi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p cña §¶ng. B¸o c¸o Bµn vÒ c¸ch m¹ng ViÖt Nam, do Tæng BÝ thð Trðêng Chinh tr×nh bµy, nªu râ nhiÖm vô c¬ b¶n cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam lµ ®¸nh ®uæi bän ®Õ quèc x©m lðîc, giµnh ®éc lËp vµ thèng nhÊt hoµn toµn cho d©n téc, xo¸ bá nh÷ng tµn tÝch phong kiÕn vµ nöa phong kiÕn, thùc hiÖn “ngðêi cµy cã ruéng”, ph¸t triÓn chÕ ®é d©n chñ nh©n d©n, g©y c¬ së cho chñ nghÜa x héi ë ViÖt Nam. §¹i héi quyÕt ®Þnh t¸ch §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng ®Ó thµnh lËp ë mçi nðíc ViÖt Nam, Lµo, Campuchia mét §¶ng M¸c − Lªnin riªng, cã cð¬ng lÜnh phï hîp víi ®Æc ®iÓm ph¸t triÓn cña tõng d©n téc. ë ViÖt Nam, §¹i héi quyÕt ®Þnh ®ða §¶ng ra ho¹t ®éng c«ng khai víi tªn míi lµ §¶ng Lao ®éng ViÖt Nam, tiÕp tôc ®¶m nhiÖm sø mÖnh lÞch sö l nh ®¹o cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ViÖt Nam. §¹i héi §¶ng th«ng qua Tuyªn ng«n, ChÝnh cð¬ng, §iÒu lÖ míi ; quyÕt ®Þnh xuÊt b¶n b¸o Nh©n d©n − c¬ quan ng«n luËn cña Trung ð¬ng §¶ng. 140

§¹i héi bÇu ra Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng vµ Bé ChÝnh trÞ. Hå ChÝ Minh ®ðîc bÇu lµm Chñ tÞch §¶ng, Trðêng Chinh ®ðîc bÇu l¹i lµm Tæng BÝ thð cña §¶ng. §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø II ®¸nh dÊu bðíc ph¸t triÓn míi trong qu¸ tr×nh trðëng thµnh vµ l nh ®¹o c¸ch m¹ng cña §¶ng ta, lµ “§¹i héi kh¸ng chiÕn th¾ng lîi”. H×nh 51. §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø II cña §¶ng (2 − 1951) §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø II cña §¶ng ® cã nh÷ng quyÕt ®Þnh g× ? Nªu ý nghÜa lÞch sö cña §¹i héi. III − HËu phð¬ng kh¸ng chiÕn ph¸t triÓn mäi mÆt VÒ chÝnh trÞ, tõ ngµy 3 ®Õn ngµy 7 − 3 − 1951, §¹i héi toµn quèc thèng nhÊt MÆt trËn ViÖt Minh vµ Héi Liªn ViÖt thµnh mét mÆt trËn duy nhÊt, lÊy tªn lµ MÆt trËn Liªn hiÖp quèc d©n ViÖt Nam (MÆt trËn Liªn ViÖt) do T«n §øc Th¾ng lµm Chñ tÞch, Hå ChÝ Minh lµm Chñ tÞch danh dù. Ngµy 11 − 3 − 1951, MÆt trËn Liªn ViÖt, MÆt trËn Kh¬me Ýtxar¾c, MÆt trËn Lµo Ýtxala häp Héi nghÞ ®¹i biÓu ®Ó thµnh lËp Liªn minh nh©n d©n ViÖt − Miªn − Lµo. Liªn minh thµnh lËp ® t¨ng cðêng khèi ®oµn kÕt ba nðíc trong ®Êu tranh chèng kÎ thï chung lµ thùc d©n Ph¸p vµ can thiÖp MÜ. 141

H×nh 52. C¸c ®¹i biÓu dù §¹i héi toµn quèc thèng nhÊt ViÖt Minh − Liªn ViÖt (1951) Phong trµo thi ®ua yªu nðíc ngµy cµng thÊm s©u, lan réng trong c¸c ngµnh, c¸c giíi, lµm n¶y në nhiÒu ®¬n vÞ, c¸ nh©n ðu tó. Ngµy 1 − 5 − 1952, §¹i héi ChiÕn sÜ thi ®ua vµ C¸n bé gð¬ng mÉu toµn quèc lÇn thø nhÊt ® tæng kÕt, biÓu dð¬ng thµnh tÝch cña phong trµo thi ®ua ¸i quèc vµ chän ®ðîc 7 anh hïng, ®ã lµ : Cï ChÝnh Lan, La V¨n CÇu, NguyÔn Quèc TrÞ, NguyÔn ThÞ Chiªn, Ng« Gia Kh¶m, TrÇn §¹i NghÜa, Hoµng Hanh. VÒ kinh tÕ, n¨m 1952, ChÝnh phñ më cuéc vËn ®éng lao ®éng s¶n xuÊt vµ thùc hµnh tiÕt kiÖm. Cuéc vËn ®éng ® l«i cuèn mäi ngµnh, mäi giíi tham gia. N¨m 1953, vïng tù do vµ vïng c¨n cø du kÝch tõ Liªn khu IV trë ra ® s¶n xuÊt ®ðîc h¬n 2,7 triÖu tÊn thãc vµ h¬n 65 v¹n tÊn hoa mµu. S¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp vÒ c¬ b¶n ®¸p øng ®ðîc nh÷ng yªu cÇu vÒ c«ng cô s¶n xuÊt vµ nh÷ng mÆt hµng thiÕt yÕu cña ®êi sèng. N¨m 1953, ta s¶n xuÊt ®ðîc 3 500 tÊn vò khÝ ®¹n dðîc, cung cÊp t¹m ®ñ cho bé ®éi vÒ thuèc men, qu©n trang, qu©n dông. §i ®«i víi viÖc ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, ChÝnh phñ cßn ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m chÊn chØnh chÕ ®é thuÕ kho¸, x©y dùng nÒn tµi chÝnh, ng©n hµng, thð¬ng nghiÖp. §Ó båi dðìng søc d©n, nhÊt lµ n«ng d©n, ®Çu n¨m 1953, §¶ng vµ ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh ph¸t ®éng quÇn chóng triÖt ®Ó gi¶m t« vµ c¶i c¸ch ruéng ®Êt. Tõ th¸ng 142

4 − 1953 ®Õn th¸ng 7 − 1954, ta ® thùc hiÖn 5 ®ît gi¶m t« vµ 1 ®ît c¶i c¸ch ruéng ®Êt t¹i 53 x thuéc vïng tù do ë Th¸i Nguyªn, Thanh Ho¸. VÒ v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ : Ta tiÕp tôc c«ng cuéc c¶i c¸ch gi¸o dôc (tõ n¨m 1950), thùc hiÖn theo ba phð¬ng ch©m : “phôc vô kh¸ng chiÕn, phôc vô d©n sinh, phôc vô s¶n xuÊt”, nhµ trðêng g¾n víi ®êi sèng x héi. TÝnh ®Õn n¨m 1952, ë c¸c liªn khu : ViÖt B¾c, III, IV vµ V ®· cã trªn 1 triÖu häc sinh phæ th«ng. §Õn n¨m 1952, phong trµo b×nh d©n häc vô ®· gióp kho¶ng 14 triÖu ngðêi tho¸t n¹n mï ch÷ vµ ®Õn th¸ng 9 − 1953, c«ng t¸c bæ tóc v¨n ho¸ ®· cã 10 450 líp häc víi 335 946 häc viªn. V¨n nghÖ sÜ h¨ng h¸i th©m nhËp mäi mÆt cña cuéc sèng, chiÕn ®Êu vµ s¶n xuÊt, thùc hiÖn lêi d¹y cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh : “Kh¸ng chiÕn ho¸ v¨n ho¸, v¨n ho¸ ho¸ kh¸ng chiÕn”. C«ng t¸c vËn ®éng vÖ sinh phßng bÖnh, thùc hiÖn ®êi sèng míi, bµi trõ mª tÝn dÞ ®oan ngµy cµng cã tÝnh chÊt quÇn chóng réng lín. C«ng t¸c ch¨m lo søc khoÎ cho nh©n d©n ®ðîc coi träng. BÖnh viÖn, bÖnh x¸, phßng y tÕ, tr¹m cøu thð¬ng ®ðîc x©y dùng. Tõ sau chiÕn th¾ng Biªn giíi thu − ®«ng n¨m 1950 ®Õn trðíc ®«ng − xu©n 1953 − 1954, hËu phð¬ng kh¸ng chiÕn ® ph¸t triÓn nhð thÕ nµo trªn c¸c mÆt chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ ? IV − Nh÷ng chiÕn dÞch tiÕn c«ng gi÷ v÷ng quyÒn chñ ®éng trªn chiÕn trðêng 1. C¸c chiÕn dÞch ë trung du vµ ®ång b»ng B¾c Bé (tõ cuèi n¨m 1950 ®Õn gi÷a n¨m 1951) §Ó gi÷ v÷ng quyÒn chñ ®éng ®¸nh ®Þch trªn chiÕn trðêng chÝnh B¾c Bé vµ ®Èy ®Þch lïi s©u vµo thÕ bÞ ®éng ®èi phã, trong thêi gian tõ cuèi n¨m 1950 ®Õn gi÷a n¨m 1951, qu©n ta liªn tôc më ba chiÕn dÞch TrÇn Hðng §¹o (chiÕn dÞch Trung du), chiÕn dÞch Hoµng Hoa Th¸m (chiÕn dÞch §ðêng sè 18) vµ chiÕn dÞch Quang Trung (chiÕn dÞch Hµ − Nam − Ninh). §©y lµ nh÷ng chiÕn dÞch tiÕn c«ng quy m« lín cña qu©n ta ®¸nh vµo phßng tuyÕn kiªn cè cña ®Þch ë trung du vµ ®ång b»ng, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu nhiÒu sinh lùc ®Þch, ph¸ vì tõng m¶ng kÕ ho¹ch b×nh ®Þnh cña chóng. Tuy nhiªn, do ®Þa bµn ba chiÕn dÞch kh«ng cã lîi cho ta mµ cã lîi cho ®Þch, nªn kÕt qu¶ chiÕn ®Êu bÞ h¹n chÕ. 143

Víi phð¬ng ch©m chiÕn lðîc “®¸nh ch¾c th¾ng” vµ phð¬ng hðíng chiÕn lðîc “tr¸nh chç m¹nh, ®¸nh chç yÕu”, ta chñ trð¬ng më nh÷ng chiÕn dÞch tiÕp theo ë vïng rõng nói. 2. ChiÕn dÞch Hoµ B×nh ®«ng − xu©n 1951 − 1952 Hoµ B×nh lµ cöa ngâ nèi liÒn vïng tù do víi vïng ®ång b»ng B¾c Bé qua Chî BÕn, lµ m¹ch m¸u giao th«ng gi÷a ViÖt B¾c víi Liªn khu IV. Ngµy 9 − 11 − 1951, §ê L¸t ®¬ T¸txinhi sö dông mét lùc lðîng qu©n c¬ ®éng lín tiÕn ®¸nh Chî BÕn ; ®Õn ngµy 14 − 11, tiÕn ®¸nh Hoµ B×nh. Nh»m tiªu diÖt sinh lùc ®Þch ë Hoµ B×nh, ph¸ tan kÕ ho¹ch b×nh ®Þnh cña chóng ë ®ång b»ng B¾c Bé vµ ®Èy m¹nh chiÕn tranh du kÝch, ta më chiÕn dÞch ph¶n c«ng vµ tiÕn c«ng ®Þch ë Hoµ B×nh. ChiÕn dÞch Hoµ B×nh kÕt thóc sau h¬n 3 th¸ng chiÕn ®Êu, ta gi¶i phãng hoµn toµn khu vùc Hoµ B×nh − s«ng §µ réng 2 000 km2 víi 15 v¹n d©n ; c¸c c¨n cø du kÝch cña ta ®ðîc më réng, nèi liÒn tõ B¾c Giang xuèng B¾c Ninh, tíi s¸t §ðêng sè 5, qua Hðng Yªn, H¶i Dð¬ng, Th¸i B×nh, Nam §Þnh vµ Ninh B×nh. 3. ChiÕn dÞch T©y B¾c thu − ®«ng n¨m 1952 T©y B¾c lµ vïng chiÕn lðîc quan träng ®Þch ® chiÕm ®ãng, tõ ®ã uy hiÕp c¨n cø ViÖt B¾c cña ta vµ che chë cho vïng Thðîng Lµo cña chóng. Tõ ngµy 14 − 10 ®Õn ngµy 10 − 12 − 1952, ta huy ®éng mét lùc lðîng lín tiÕn c«ng Méc Ch©u, ThuËn Ch©u, Lai Ch©u, S¬n La, Yªn B¸i. KÕt qu¶ chiÕn dÞch, qu©n ta gi¶i phãng 28 000 km2 víi 25 v¹n d©n, gåm toµn tØnh NghÜa Lé, gÇn hÕt tØnh S¬n La (trõ Nµ S¶n), bèn huyÖn ë Lai Ch©u, hai huyÖn ë Yªn B¸i ; ph¸ mét phÇn ©m mðu lËp “xø Th¸i tù trÞ” cña ®Þch. 4. ChiÕn dÞch Thðîng Lµo xu©n − hÌ n¨m 1953 Thðîng Lµo lµ vïng chiÕn lðîc quan träng, lµ hËu phð¬ng an toµn cña ®Þch. Sau thÊt b¹i ë T©y B¾c (ViÖt Nam), ®Þch t¨ng cðêng phßng thñ ë ®©y. §Çu n¨m 1953, Trung ð¬ng §¶ng vµ ChÝnh phñ ta cïng ChÝnh phñ kh¸ng chiÕn Lµo vµ MÆt trËn Ýtxala quyÕt ®Þnh phèi hîp më chiÕn dÞch Thðîng Lµo nh»m tiªu diÖt sinh lùc ®Þch, gi¶i phãng ®Êt ®ai, ®Èy m¹nh cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n Lµo. Tõ ngµy 8 − 4 ®Õn ngµy 18 − 5 − 1953, ta huy ®éng mét lùc lðîng lín cïng mét sè ®¬n vÞ Qu©n gi¶i phãng PathÐt Lµo më chiÕn dÞch. KÕt qu¶, liªn qu©n Lµo − ViÖt ® gi¶i phãng toµn bé tØnh SÇm Nða, mét phÇn tØnh Xiªng Kho¶ng vµ tØnh Phongxal× víi trªn 30 v¹n d©n. 144

Phèi hîp víi chiÕn trðêng chÝnh B¾c Bé, tõ n¨m 1951 ®Õn n¨m 1953, ë c¸c chiÕn trðêng Trung Bé vµ Nam Bé, qu©n d©n ta ® tËn dông c¸c h×nh thøc chiÕn tranh du kÝch, tiªu diÖt, tiªu hao nhiÒu sinh lùc ®Þch, ph¸ huû nhiÒu tæ chøc tÒ nguþ cïng nhiÒu c¬ së kinh tÕ cña chóng. ThÕ chñ ®éng ®¸nh ®Þch trªn chiÕn trðêng chÝnh B¾c Bé cña qu©n ta sau chiÕn th¾ng Biªn giíi thu − ®«ng n¨m 1950 ®Õn trðíc ®«ng − xu©n 1953 − 1954 ®ðîc thÓ hiÖn nhð thÕ nµo ? C©u hái vµ Bµi tËp LËp niªn biÓu nh÷ng th¾ng lîi tiªu biÓu cña qu©n d©n ta trªn c¸c mÆt trËn qu©n sù, chÝnh trÞ − ngo¹i giao, kinh tÕ − tµi chÝnh trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p tõ sau thu − ®«ng 1950 ®Õn trðíc ®«ng − xu©n 1953 − 1954. Bµi 20 cuéc kh¸ng chiÕn toµn quèc chèng thùc d©n ph¸p kÕt thóc (1953 − 1954) Bðíc vµo ®«ng − xu©n 1953 − 1954, Ph¸p − MÜ ©m mðu giµnh mét th¾ng lîi qu©n sù quyÕt ®Þnh nh»m “kÕt thóc chiÕn tranh trong danh dù” ; qu©n ta më cuéc TiÕn c«ng chiÕn lðîc §«ng − Xu©n 1953 − 1954 víi ®Ønh cao lµ chiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ. ChiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ ®· buéc thùc d©n Ph¸p kÝ HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ chÊm døt chiÕn tranh, lËp l¹i hoµ b×nh ë §«ng Dð¬ng. I − ¢m mðu míi cña Ph¸p − MÜ ë §«ng Dð¬ng : KÕ ho¹ch Nava Tr¶i qua 8 n¨m tiÕn hµnh chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam, thùc d©n Ph¸p thiÖt h¹i ngµy cµng nÆng nÒ. §Õn n¨m 1953, Ph¸p bÞ lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu h¬n 39 v¹n qu©n, tiªu tèn h¬n 2 000 tØ phr¨ng. Vïng chiÕm ®ãng cña Ph¸p bÞ thu hÑp. 145

Qu©n Ph¸p trªn chiÕn trðêng ngµy cµng l©m vµo thÕ phßng ngù bÞ ®éng. Trðíc t×nh thÕ bÞ sa lÇy vµ thÊt b¹i cña Ph¸p, MÜ can thiÖp s©u vµo cuéc chiÕn tranh §«ng Dð¬ng, Ðp Ph¸p ph¶i kÐo dµi vµ më réng chiÕn tranh, tÝch cùc chuÈn bÞ thay thÕ Ph¸p. Ngµy 7 − 5 − 1953, ®ðîc sù tho¶ thuËn cña MÜ, ChÝnh phñ Ph¸p cö tðíng Nava lµm Tæng chØ huy qu©n ®éi viÔn chinh Ph¸p ë §«ng Dð¬ng (thay cho tðíng Xal¨ng). Nava ®Ò ra kÕ ho¹ch qu©n sù víi hi väng trong vßng 18 th¸ng sÏ giµnh lÊy mét th¾ng lîi quyÕt ®Þnh ®Ó “kÕt thóc chiÕn tranh trong danh dù”. KÕ ho¹ch Nava ®ðîc chia thµnh hai bðíc : Bðíc thø nhÊt, trong thu − ®«ng 1953 vµ xu©n 1954, gi÷ thÕ phßng ngù chiÕn lðîc ë B¾c Bé, tiÕn c«ng chiÕn lðîc ®Ó b×nh ®Þnh Trung Bé vµ Nam §«ng Dð¬ng, giµnh lÊy nguån nh©n lùc, vËt lùc ; xo¸ bá vïng tù do Liªn khu V, ®ång thêi ra søc më réng nguþ qu©n, tËp trung binh lùc, x©y dùng ®éi qu©n c¬ ®éng chiÕn lðîc m¹nh. Bðíc thø hai, tõ thu − ®«ng 1954, chuyÓn lùc lðîng ra chiÕn trðêng B¾c Bé, thùc hiÖn tiÕn c«ng chiÕn lðîc, cè giµnh th¾ng lîi qu©n sù quyÕt ®Þnh, buéc ta ph¶i ®µm ph¸n víi nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi cho chóng nh»m kÕt thóc chiÕn tranh. §Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch Nava, thùc d©n Ph¸p t¨ng thªm ë §«ng Dð¬ng 12 tiÓu ®oµn bé binh ®ða tõ Ph¸p vµ B¾c Phi sang, ®ång thêi xin MÜ t¨ng thªm viÖn trî qu©n sù (t¨ng gÊp ®«i so víi trðíc, chiÕm tíi 73% chi phÝ chiÕn tranh ë §«ng Dð¬ng), ra søc t¨ng cðêng nguþ qu©n, ®ða lùc lðîng nµy lªn ®Õn 334 000 qu©n vµo ®Çu n¨m 1954. Tõ thu − ®«ng 1953, Nava tËp trung ë ®ång b»ng B¾c Bé 44 tiÓu ®oµn qu©n c¬ ®éng (trong tæng sè 84 tiÓu ®oµn trªn toµn §«ng Dð¬ng), tiÕn hµnh nh÷ng cuéc cµn quÐt nh»m b×nh ®Þnh vïng chiÕm ®ãng, më réng ho¹t ®éng thæ phØ, biÖt kÝch ë vïng rõng nói biªn giíi phÝa B¾c, më cuéc tiÕn c«ng lín vµo Ninh B×nh, Thanh Ho¸ (10 − 1953) v.v. ®Ó ph¸ kÕ ho¹ch tiÕn c«ng cña ta. Thñ tðíng Ph¸p Lanien nãi : “KÕ ho¹ch Nava ch¼ng nh÷ng ®ðîc ChÝnh phñ Ph¸p mµ c¶ nh÷ng ngðêi b¹n MÜ cïng t¸n thµnh. Nã cho phÐp hi väng ®ñ mäi ®iÒu”(1). ¢m mðu míi cña Ph¸p − MÜ ë §«ng Dð¬ng khi bðíc vµo ®«ng − xu©n 1953 − 1954 nhð thÕ nµo ? (1) §ç ThiÖn − §inh Kim Kh¸nh, TiÕng sÊm §iÖn Biªn Phñ, NXB Qu©n ®éi nh©n d©n, H., 1984, tr. 61. 146

II − Cuéc tiÕn c«ng chiÕn lðîc §«ng − Xu©n 1953 − 1954 vµ ChiÕn dÞch §iÖn Biªn Phñ n¨m 1954 1. Cuéc TiÕn c«ng chiÕn lðîc §«ng − Xu©n 1953 − 1954 Cuèi th¸ng 9 − 1953, Bé ChÝnh trÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng häp ë ViÖt B¾c ®Ó bµn vÒ kÕ ho¹ch qu©n sù trong ®«ng − xu©n 1953 − 1954. N¾m v÷ng nhiÖm vô tiªu diÖt ®Þch lµ chÝnh, phð¬ng hðíng chiÕn lðîc cña ta trong ®«ng − xu©n 1953 − 1954 lµ : “TËp trung lùc lðîng më nh÷ng cuéc tiÕn c«ng vµo nh÷ng hðíng quan träng vÒ chiÕn lðîc mµ ®Þch tð¬ng ®èi yÕu, nh»m tiªu diÖt mét bé phËn sinh lùc ®Þch, gi¶i phãng ®Êt ®ai, ®ång thêi buéc chóng ph¶i bÞ ®éng ph©n t¸n lùc lðîng ®èi phã víi ta trªn nh÷ng ®Þa bµn xung yÕu mµ chóng kh«ng thÓ bá, do ph¶i ph©n t¸n lùc lðîng mµ t¹o ra cho ta nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi míi ®Ó tiªu diÖt thªm tõng bé phËn sinh lùc cña chóng”(1). Thùc hiÖn quyÕt ®Þnh cña Bé ChÝnh trÞ, trong ®«ng − xu©n 1953 − 1954, qu©n ta më mét lo¹t chiÕn dÞch tiÕn c«ng ®Þch ë hÇu kh¾p c¸c chiÕn trðêng §«ng Dð¬ng. Ngµy 10 − 12 − 1953, mét bé phËn qu©n chñ lùc cña ta tiÕn c«ng thÞ x Lai Ch©u, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 24 ®¹i ®éi ®Þch, tØnh Lai Ch©u (trõ §iÖn Biªn Phñ) ®ðîc gi¶i phãng. Nava buéc ph¶i ®ða 6 tiÓu ®oµn c¬ ®éng tõ ®ång b»ng B¾c Bé t¨ng cðêng cho §iÖn Biªn Phñ. Sau ®ång b»ng B¾c Bé, §iÖn Biªn Phñ trë thµnh n¬i tËp trung binh lùc thø hai cña Ph¸p. §Çu th¸ng 12 − 1953, liªn qu©n Lµo − ViÖt më cuéc tiÕn c«ng ®Þch ë Trung Lµo, tiªu diÖt trªn 3 tiÓu ®oµn ¢u − Phi, gi¶i phãng 4 v¹n km2 vµ thÞ x Thµ KhÑt, bao v©y uy hiÕp XavannakhÐt vµ c¨n cø Xªn«. Nava buéc ph¶i t¨ng cðêng lùc lðîng cho Xªn« vµ Xªn« trë thµnh n¬i tËp trung binh lùc thø ba cña Ph¸p. Cuèi th¸ng 1 − 1954, liªn qu©n Lµo − ViÖt tiÕn c«ng ®Þch ë Thðîng Lµo, gi¶i phãng lðu vùc s«ng NËm Hu, toµn tØnh Phongxal×. C¨n cø kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n Lµo ®ðîc më réng thªm gÇn 1 v¹n km2. Nava véi dïng ®ðêng hµng kh«ng ®ða qu©n tõ ®ång b»ng B¾c Bé t¨ng cðêng cho Lu«ng Phabang vµ Mðêng Sµi. Lu«ng Phabang vµ Mðêng Sµi trë thµnh n¬i tËp trung binh lùc thø tð cña Ph¸p. (1) Vâ Nguyªn Gi¸p, §iÖn Biªn Phñ, NXB Qu©n ®éi nh©n d©n, H., 1964, tr. 47. 147

H×nh 53. Lðîc ®å h×nh th¸i chiÕn trðêng trong ®«ng − xu©n 1953 − 1954 148

§Çu th¸ng 2 − 1954, qu©n ta tiÕn c«ng ®Þch ë B¾c T©y Nguyªn, lo¹i khái vßng chiÕn ®Êu 2 000 ®Þch, gi¶i phãng toµn tØnh Kon Tum, mét vïng réng lín víi 20 v¹n d©n, bao v©y uy hiÕp Pl©yku. Ph¸p buéc ph¶i bá dë cuéc tiÕn c«ng Tuy Hoµ (Phó Yªn) ®Ó t¨ng cðêng lùc lðîng cho Pl©yku vµ Pl©yku trë thµnh n¬i tËp trung binh lùc thø n¨m cña Ph¸p. Phèi hîp víi mÆt trËn chÝnh, ë vïng sau lðng ®Þch phong trµo chiÕn tranh du kÝch ph¸t triÓn m¹nh. ë Nam Bé, c¸c tiÓu ®oµn chñ lùc khu, chñ lùc tØnh tiÕn vµo vïng t¹m chiÕm ®Ó tiªu diÖt ®Þch, ®Èy m¹nh phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n kÕt hîp víi ®Þch vËn. ë Nam Trung Bé, chiÕn tranh du kÝch ph¸t triÓn m¹nh, bao v©y bøc rót hµng lo¹t cø ®iÓm, ®ån bèt ®Þch, gi¶i phãng nhiÒu vïng réng lín nhð §iÖn Bµn (Qu¶ng Nam) víi 4 v¹n d©n. ë B×nh − TrÞ − Thiªn, qu©n ta ho¹t ®éng m¹nh trªn tuyÕn ®ðêng s¾t vµ §ðêng sè 1, nhiÒu ®oµn tµu, xe cña ®Þch bÞ tiªu diÖt. ë ®ång b»ng B¾c Bé, du kÝch tiÕn hµnh tËp kÝch ®Þch trªn tuyÕn ®ðêng Hµ Néi − H¶i Phßng, ph¸ huû nhiÒu tµu, xe. NhiÒu ®« thÞ, ngay c¶ Hµ Néi vµ c¸c s©n bay C¸t Bi (H¶i Phßng), Gia L©m (Hµ Néi) còng bÞ qu©n ta tËp kÝch, ph¸ huû nhiÒu m¸y bay. Th¾ng lîi trong ®«ng − xu©n 1953 − 1954 ® chuÈn bÞ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cho qu©n vµ d©n ta më cuéc tiÕn c«ng quyÕt ®Þnh vµo §iÖn Biªn Phñ. 2. ChiÕn dÞch lÞch sö §iÖn Biªn Phñ (1954) §iÖn Biªn Phñ lµ mét thung lòng réng lín n»m ë phÝa t©y rõng nói T©y B¾c, gÇn biªn giíi víi Lµo, cã vÞ trÝ chiÕn lðîc then chèt ë §«ng Dð¬ng vµ c¶ ë §«ng Nam ¸ nªn qu©n Ph¸p cè n¾m gi÷. Nava tËp trung mäi cè g¾ng ®Ó x©y dùng §iÖn Biªn Phñ thµnh mét tËp ®oµn cø ®iÓm m¹nh nhÊt §«ng Dð¬ng. Tæng sè binh lùc ®Þch ë ®©y lóc cao nhÊt cã tíi 16 200 qu©n, ®ðîc bè trÝ thµnh ba ph©n khu : ph©n khu B¾c gåm c¸c cø ®iÓm §éc LËp, B¶n KÐo ; ph©n khu Trung t©m ë ngay gi÷a Mðêng Thanh, n¬i ®Æt së chØ huy, cã trËn ®Þa ph¸o, kho hËu cÇn, s©n bay, tËp trung 2/3 lùc lðîng ; ph©n khu Nam ®Æt t¹i Hång Cóm, cã trËn ®Þa ph¸o, s©n bay. Tæng céng c¶ ba ph©n khu cã 49 cø ®iÓm. Sau khi kiÓm tra, c¸c tðíng lÜnh Ph¸p vµ MÜ ®Òu coi §iÖn Biªn Phñ lµ “mét ph¸o ®µi bÊt kh¶ x©m ph¹m”. 149