SÁCH EBOOK LỊCH SỬ 12

H×nh 19. §ðêng hÇm qua eo biÓn M¨ngs¬ T©y ¢u vÉn lµ mét trong ba trung t©m kinh tÕ − tµi chÝnh lín nhÊt thÕ giíi. §Õn gi÷a thËp kØ 90, chØ riªng 15 nðíc thµnh viªn EU ® cã sè d©n tæng céng lµ 375 triÖu ngðêi, GDP h¬n 7 000 tØ USD, chiÕm kho¶ng 1/3 tæng s¶n phÈm c«ng nghiÖp cña thÕ giíi. VÒ chÝnh trÞ vµ ®èi ngo¹i, trong thËp kØ cuèi cïng cña thÕ kØ XX, t×nh h×nh c¸c nðíc T©y ¢u c¬ b¶n lµ æn ®Þnh. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña c¸c nðíc nµy cã sù ®iÒu chØnh quan träng trong bèi c¶nh ChiÕn tranh l¹nh kÕt thóc, trËt tù thÕ giíi hai cùc Ianta tan r . NÕu nhð Anh vÉn duy tr× liªn minh chÆt chÏ víi MÜ, th× Ph¸p vµ §øc ® trë thµnh nh÷ng ®èi träng víi MÜ trong nhiÒu vÊn ®Ò quèc tÕ quan träng. C¸c nðíc T©y ¢u ®Òu chó ý më réng quan hÖ kh«ng chØ víi c¸c nðíc tð b¶n ph¸t triÓn kh¸c mµ cßn víi c¸c nðíc ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸, ch©u Phi, khu vùc MÜ Latinh, c¸c nðíc thuéc §«ng ¢u vµ SNG. Nªu nh÷ng nÐt chÝnh vÒ t×nh h×nh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña T©y ¢u trong thËp kØ 90. V − Liªn minh ch©u ¢u (EU) Ngµy 18 − 4 − 1951, s¸u nðíc T©y ¢u (Ph¸p, Céng hoµ Liªn bang §øc, BØ, Italia, Hµ Lan, Lócx¨mbua) ® thµnh lËp “Céng ®ång than − thÐp ch©u ¢u”. Ngµy 25 − 3 − 1957, s¸u nðíc nµy kÝ HiÖp ðíc R«ma, thµnh lËp “Céng ®ång n¨ng lðîng nguyªn tö ch©u ¢u” 50

vµ “Céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u” (EEC). §Õn ngµy 1 − 7 − 1967, ba tæ chøc trªn ®ðîc hîp nhÊt thµnh “Céng ®ång ch©u ¢u” (EC). Ngµy 7 − 12 − 1991, c¸c nðíc thµnh viªn EC kÝ HiÖp ðíc MaxtrÝch (Hµ Lan), cã hiÖu lùc tõ ngµy 1 − 1 − 1993, ®æi tªn thµnh Liªn minh ch©u ¢u (EU) víi 15 nðíc thµnh viªn(1). EU ra ®êi kh«ng chØ nh»m hîp t¸c liªn minh gi÷a c¸c nðíc thµnh viªn trong lÜnh vùc kinh tÕ, tiÒn tÖ mµ cßn c¶ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, ®èi ngo¹i vµ an ninh chung. C¬ cÊu tæ chøc cña EU gåm n¨m c¬ quan chÝnh lµ Héi ®ång ch©u ¢u, Héi ®ång Bé trðëng, Uû ban ch©u ¢u, Quèc héi ch©u ¢u, Toµ ¸n ch©u ¢u vµ mét sè uû ban chuyªn m«n kh¸c. H×nh 20. Lðîc ®å c¸c nðíc thuéc Liªn minh ch©u ¢u (2007) (1) §Õn n¨m 2004, EU kÕt n¹p thªm 10 nðíc, n©ng sè thµnh viªn lªn 25 nðíc. N¨m 2007, thªm 2 nðíc thµnh 27 nðíc. 51

Th¸ng 6 − 1979, ® diÔn ra cuéc bÇu cö NghÞ viÖn ch©u ¢u ®Çu tiªn. Th¸ng 3 − 1995, b¶y nðíc EU huû bá sù kiÓm so¸t viÖc ®i l¹i cña c«ng d©n c¸c nðíc nµy qua biªn giíi cña nhau. Ngµy 1 − 1 − 1999, ®ång tiÒn chung ch©u ¢u víi tªn gäi lµ ®ång ¬r« (EURO) ® ®ðîc ph¸t hµnh, vµ ngµy 1 − 1 − 2002 chÝnh thøc ®ðîc sö dông ë nhiÒu nðíc EU, thay cho c¸c ®ång b¶n tÖ. Nhð vËy, ®Õn cuèi thËp kØ 90, EU ® trë thµnh tæ chøc liªn kÕt chÝnh trÞ − kinh tÕ lín nhÊt hµnh tinh, chiÕm h¬n 1/4 GDP cña thÕ giíi. N¨m 1990, quan hÖ EU − ViÖt Nam ®ðîc chÝnh thøc thiÕt lËp, më ra mét thêi k× ph¸t triÓn míi trªn c¬ së hîp t¸c toµn diÖn gi÷a hai bªn. H y nªu nh÷ng sù kiÖn chÝnh trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Liªn minh ch©u ¢u (EU). c©u hái vµ bµi tËp 1. V× sao nãi : T©y ¢u lµ mét trong ba trung t©m kinh tÕ − tµi chÝnh lín nhÊt thÕ giíi nöa sau thÕ kØ XX ? 2. Tr×nh bµy nh÷ng néi dung c¬ b¶n trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña c¸c nðíc tð b¶n chñ yÕu ë T©y ¢u nöa sau thÕ kØ XX. Bµi 8 NHËT B¶N Lµ nðíc b¹i trËn trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, nhðng tõ sau n¨m 1945, NhËt B¶n bðíc vµo mét thêi k× ph¸t triÓn míi víi nh÷ng ®æi thay c¨n b¶n vÒ chÝnh trÞ − x· héi cïng nh÷ng thµnh tùu nhð mét sù “thÇn k×” vÒ kinh tÕ, khoa häc − c«ng nghÖ. NhËt B¶n ®· vð¬n lªn, trë thµnh mét siªu cðêng kinh tÕ, mét trung t©m kinh tÕ − tµi chÝnh thÕ giíi. I − NhËt B¶n tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1952 Sù thÊt b¹i trong ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ® ®Ó l¹i cho NhËt B¶n nh÷ng hËu qu¶ hÕt søc nÆng nÒ. 52

Kho¶ng 3 triÖu ngðêi chÕt vµ mÊt tÝch ; 40% ®« thÞ, 80% tµu bÌ, 34% m¸y mãc c«ng nghiÖp bÞ ph¸ huû ; 13 triÖu ngðêi thÊt nghiÖp ; th¶m ho¹ ®ãi, rÐt ®e do¹ toµn nðíc NhËt. Sau chiÕn tranh, NhËt B¶n ® bÞ qu©n ®éi MÜ, víi danh nghÜa lùc lðîng §ång minh, chiÕm ®ãng tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1952, nhðng ChÝnh phñ NhËt B¶n vÉn ®ðîc phÐp tån t¹i vµ ho¹t ®éng. VÒ chÝnh trÞ, Bé ChØ huy tèi cao lùc lðîng §ång minh (viÕt t¾t theo tiÕng Anh lµ SCAP) ® lo¹i bá chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ bé m¸y chiÕn tranh cña NhËt B¶n. Toµ ¸n Qu©n sù ViÔn §«ng ® xÐt xö téi ph¹m chiÕn tranh NhËt B¶n (kÕt ¸n tö h×nh 7 tªn, tï chung th©n 16 tªn). HiÕn ph¸p míi do SCAP tæ chøc so¹n th¶o (cã hiÖu lùc tõ ngµy 3 − 5 − 1947), quy ®Þnh NhËt B¶n lµ nðíc qu©n chñ lËp hiÕn, nhðng thùc chÊt lµ theo chÕ ®é d©n chñ ®¹i nghÞ tð s¶n. HiÕn ph¸p míi vÉn duy tr× ng«i vÞ Thiªn hoµng song chØ mang tÝnh tðîng trðng, kh«ng cßn quyÒn lùc ®èi víi Nhµ nðíc ; x¸c ®Þnh NghÞ viÖn gåm hai viÖn, do nh©n d©n bÇu ra, lµ c¬ quan quyÒn lùc tèi cao gi÷ quyÒn lËp ph¸p ; ChÝnh phñ n¾m quyÒn hµnh ph¸p, do Thñ tðíng ®øng ®Çu. NhËt B¶n cam kÕt tõ bá viÖc tiÕn hµnh chiÕn tranh, kh«ng ®e do¹ hoÆc sö dông vò lùc trong quan hÖ quèc tÕ ; kh«ng duy tr× qu©n ®éi thðêng trùc, chØ cã lùc lðîng phßng vÖ d©n sù b¶o ®¶m an ninh, trËt tù trong nðíc. VÒ kinh tÕ, SCAP ® thùc hiÖn ba cuéc c¶i c¸ch lín : mét lµ, thñ tiªu chÕ ®é tËp trung kinh tÕ, trðíc hÕt lµ gi¶i t¸n c¸c “Daib¸txð” (tøc lµ c¸c tËp ®oµn, c«ng ti tð b¶n lòng ®o¹n cßn mang nhiÒu tÝnh chÊt dßng téc) ; hai lµ, c¶i c¸ch ruéng ®Êt, quy ®Þnh ®Þa chñ chØ ®ðîc së h÷u kh«ng qu¸ 3 hÐcta ruéng, sè cßn l¹i ChÝnh phñ ®em b¸n cho n«ng d©n ; ba lµ, d©n chñ ho¸ lao ®éng (th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c ®¹o luËt vÒ lao ®éng). Dùa vµo sù nç lùc cña b¶n th©n vµ viÖn trî cña MÜ, ®Õn kho¶ng n¨m 1950 − 1951, NhËt B¶n ® kh«i phôc kinh tÕ, ®¹t møc trðíc chiÕn tranh. Trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i, NhËt B¶n chñ trð¬ng liªn minh chÆt chÏ víi MÜ. Nhê ®ã, nðíc NhËt sím kÝ kÕt ®ðîc HiÖp ðíc hoµ b×nh Xan Phranxixc« (8 − 9 − 1951), chÊm døt chÕ ®é chiÕm ®ãng cña §ång minh (1952). Cïng ngµy, HiÖp ðíc an ninh MÜ − NhËt ®ðîc kÝ kÕt, ®Æt nÒn t¶ng míi cho quan hÖ gi÷a hai nðíc. Theo ®ã, NhËt B¶n chÊp nhËn ®øng dðíi “chiÕc «” b¶o hé h¹t nh©n cña MÜ, ®Ó cho MÜ ®ãng qu©n vµ x©y dùng c¨n cø qu©n sù trªn l nh thæ NhËt B¶n. − Nªu néi dung c¬ b¶n cña nh÷ng c¶i c¸ch d©n chñ ë NhËt B¶n trong thêi k× bÞ chiÕm ®ãng. − Liªn minh NhËt − MÜ ®ðîc biÓu hiÖn nhð thÕ nµo ? 53

II − NhËt B¶n tõ n¨m 1952 ®Õn n¨m 1973 Sau khi ®ðîc phôc håi, tõ n¨m 1952 ®Õn n¨m 1960, kinh tÕ NhËt B¶n cã bðíc ph¸t triÓn nhanh, nhÊt lµ tõ n¨m 1960 ®Õn n¨m 1973, thðêng ®ðîc gäi lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn “thÇn k×”. Tèc ®é t¨ng trðëng b×nh qu©n h»ng n¨m cña NhËt B¶n tõ n¨m 1960 ®Õn n¨m 1969 lµ 10,8% ; tõ n¨m 1970 ®Õn n¨m 1973, tuy cã gi¶m ®i nhðng vÉn ®¹t b×nh qu©n 7,8%, cao h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸c nðíc ph¸t triÓn kh¸c. N¨m 1968, kinh tÕ NhËt B¶n ®· vðît Anh, Ph¸p, Céng hoµ Liªn bang §øc, Italia vµ Cana®a, vð¬n lªn ®øng thø hai trong thÕ giíi tð b¶n (sau MÜ). Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70 trë ®i, NhËt B¶n trë thµnh mét trong ba trung t©m kinh tÕ − tµi chÝnh lín cña thÕ giíi (cïng víi MÜ vµ T©y ¢u). NhËt B¶n rÊt coi träng gi¸o dôc vµ khoa häc − kÜ thuËt, lu«n t×m c¸ch ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn b»ng c¸ch mua b»ng ph¸t minh s¸ng chÕ. TÝnh ®Õn n¨m 1968, NhËt B¶n ® mua b»ng ph¸t minh cña nðíc ngoµi trÞ gi¸ tíi 6 tØ USD. Khoa häc − kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ NhËt B¶n chñ yÕu tËp trung vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt øng dông d©n dông, ®¹t ®ðîc nhiÒu thµnh tùu lín. Ngoµi c¸c s¶n phÈm d©n dông næi tiÕng thÕ giíi (nhð tivi, tñ l¹nh, «t« v.v., NhËt B¶n cßn ®ãng tµu chë dÇu cã träng t¶i 1 triÖu tÊn ; x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thÕ kØ nhð ®ðêng ngÇm dðíi biÓn dµi 53,8 km nèi hai ®¶o H«nsu vµ Hèccai®«, cÇu ®ðêng bé dµi 9,4 km nèi hai ®¶o H«nsu vµ Sic«cð. H×nh 21. CÇu Sªt« ¤hasi nèi hai ®¶o H«nsu vµ Sic«cð 54

NhËt B¶n nhanh chãng vð¬n lªn thµnh mét siªu cðêng kinh tÕ (sau MÜ) lµ do mét sè yÕu tè sau : 1. ë NhËt B¶n, con ngðêi ®ðîc coi lµ vèn quý nhÊt, lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh hµng ®Çu ; 2. Vai trß l nh ®¹o, qu¶n lÝ cã hiÖu qu¶ cña Nhµ nðíc ; 3. C¸c c«ng ti NhËt B¶n n¨ng ®éng, cã tÇm nh×n xa, qu¶n lÝ tèt nªn cã tiÒm lùc vµ søc c¹nh tranh cao ; 4. NhËt B¶n biÕt ¸p dông c¸c thµnh tùu khoa häc − kÜ thuËt hiÖn ®¹i ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lðîng, h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm ; 5. Chi phÝ cho quèc phßng cña NhËt B¶n thÊp (kh«ng vðît qu¸ 1% GDP), nªn cã ®iÒu kiÖn tËp trung vèn ®Çu tð cho kinh tÕ ; 6. NhËt B¶n ® tËn dông tèt c¸c yÕu tè bªn ngoµi ®Ó ph¸t triÓn, nhð nguån viÖn trî cña MÜ, c¸c cuéc chiÕn tranh ë TriÒu Tiªn (1950 − 1953) vµ ViÖt Nam (1954 − 1975) ®Ó lµm giµu v.v.. Tuy nhiªn, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n vÉn cã nh÷ng h¹n chÕ vµ gÆp ph¶i nhiÒu khã kh¨n : 1. L nh thæ NhËt B¶n kh«ng réng, tµi nguyªn kho¸ng s¶n rÊt nghÌo nµn, nÒn c«ng nghiÖp cña NhËt B¶n hÇu nhð phô thuéc vµo c¸c nguån nguyªn, nhiªn liÖu nhËp khÈu tõ bªn ngoµi ; 2. C¬ cÊu vïng kinh tÕ cña NhËt B¶n thiÕu c©n ®èi, tËp trung chñ yÕu vµo ba trung t©m lµ T«ki«, ¤xaca vµ Nag«ia, gi÷a c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp còng cã sù mÊt c©n ®èi ; 3. NhËt B¶n lu«n gÆp sù c¹nh tranh quyÕt liÖt cña MÜ, T©y ¢u, c¸c nðíc c«ng nghiÖp míi, Trung Quèc v.v.. VÒ chÝnh trÞ, tõ n¨m 1955 ®Õn n¨m 1993, §¶ng D©n chñ Tù do (LDP) liªn tôc cÇm quyÒn ë NhËt B¶n. Dðíi thêi Thñ tðíng Ikª®a Hayato (1960 − 1964), NhËt B¶n chñ trð¬ng x©y dùng “Nhµ nðíc phóc lîi chung”, t¨ng thu nhËp quèc d©n lªn gÊp ®«i trong vßng 10 n¨m (1960 − 1970). NÒn t¶ng c¨n b¶n trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n vÉn lµ liªn minh chÆt chÏ víi MÜ. HiÖp ðíc an ninh MÜ − NhËt (kÝ n¨m 1951) cã gi¸ trÞ trong 10 n¨m, sau ®ã ®ðîc kÐo dµi vÜnh viÔn. Tuy vËy, phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n NhËt B¶n chèng HiÖp ðíc an ninh MÜ − NhËt, chèng chiÕn tranh cña MÜ ë ViÖt Nam, còng nhð c¸c cuéc ®Êu tranh theo mïa (mïa xu©n vµ mïa thu) kÓ tõ n¨m 1954 trë ®i ®ßi t¨ng lð¬ng, c¶i thiÖn ®êi sèng lu«n diÔn ra m¹nh mÏ. N¨m 1956, NhËt B¶n b×nh thðêng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao víi Liªn X«. Cïng n¨m ®ã, NhËt B¶n lµ thµnh viªn cña Liªn hîp quèc. − Nh÷ng nh©n tè nµo thóc ®Èy sù ph¸t triÓn “thÇn k×” cña kinh tÕ NhËt B¶n ? − H y nªu nh÷ng khã kh¨n ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë NhËt B¶n. 55

III − NhËt B¶n tõ n¨m 1973 ®Õn n¨m 1991 Do t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng n¨ng lðîng thÕ giíi, tõ n¨m 1973 trë ®i, sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña NhËt B¶n thðêng xen kÏ víi nh÷ng giai ®o¹n suy tho¸i ng¾n. Tuy nhiªn, tõ nöa sau nh÷ng n¨m 80, NhËt B¶n ® vð¬n lªn thµnh siªu cðêng tµi chÝnh sè mét thÕ giíi víi lðîng dù tr÷ vµng vµ ngo¹i tÖ gÊp 3 lÇn cña MÜ, gÊp 1,5 lÇn cña Céng hoµ Liªn bang §øc. NhËt B¶n còng lµ chñ nî lín nhÊt thÕ giíi. H×nh 22. Tµu cao tèc ë NhËt B¶n Víi tiÒm lùc kinh tÕ − tµi chÝnh ngµy cµng lín m¹nh, tõ nöa sau nh÷ng n¨m 70, NhËt B¶n b¾t ®Çu ®ða ra chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i míi, thÓ hiÖn trong häc thuyÕt Phucð®a (1977) vµ häc thuyÕt Kaiphu (1991). Néi dung chñ yÕu cña c¸c häc thuyÕt trªn lµ t¨ng cðêng quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x héi víi c¸c nðíc §«ng Nam ¸ vµ tæ chøc ASEAN. NhËt B¶n thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi ViÖt Nam ngµy 21 − 9 − 1973. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m 1973 − 1991 nhð thÕ nµo ? IV − NhËt B¶n tõ n¨m 1991 ®Õn n¨m 2000 Tõ ®Çu thËp kØ 90, kinh tÕ NhËt B¶n l©m vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i, nhðng NhËt B¶n vÉn lµ mét trong ba trung t©m kinh tÕ − tµi chÝnh lín cña thÕ giíi. 56

TØ träng cña NhËt B¶n trong nÒn s¶n xuÊt cña thÕ giíi lµ 1/10. GDP cña NhËt B¶n n¨m 2000 lµ 4 746 tØ USD vµ b×nh qu©n GDP trªn ®Çu ngðêi lµ 37 408 USD. Khoa häc − kÜ thuËt cña NhËt B¶n vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao. TÝnh ®Õn n¨m 1992, NhËt B¶n ® phãng 49 vÖ tinh kh¸c nhau vµ hîp t¸c cã hiÖu qu¶ víi MÜ, Liªn X« (sau lµ Liªn bang Nga), trong c¸c chð¬ng tr×nh vò trô quèc tÕ. VÒ v¨n ho¸, tuy lµ mét nðíc tð b¶n ph¸t triÓn cao, nhðng NhËt B¶n vÉn gi÷ ®ðîc nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng vµ b¶n s¾c v¨n ho¸ cña m×nh. Sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i lµ nÐt ®¸ng chó ý trong ®êi sèng v¨n ho¸ NhËt B¶n. VÒ chÝnh trÞ, sau 38 n¨m §¶ng D©n chñ Tù do liªn tôc cÇm quyÒn (1955 − 1993), tõ n¨m 1993 ®Õn n¨m 2000, chÝnh quyÒn ë NhËt B¶n thuéc vÒ c¸c ®¶ng ®èi lËp hoÆc liªn minh c¸c ®¶ng ph¸i kh¸c nhau, t×nh h×nh x héi NhËt B¶n cã phÇn kh«ng æn ®Þnh. TrËn ®éng ®Êt ë C«bª (1 − 1995) ®· g©y thiÖt h¹i lín vÒ ngðêi vµ cña ; vô khñng bè b»ng h¬i ®éc trong ®ðêng tµu ®iÖn ngÇm cña gi¸o ph¸i Aum (3 − 1995) vµ n¹n thÊt nghiÖp t¨ng cao v.v. ®· lµm cho nhiÒu ngðêi d©n NhËt B¶n hÕt søc lo l¾ng. VÒ ®èi ngo¹i, NhËt B¶n tiÕp tôc duy tr× sù liªn minh chÆt chÏ víi MÜ. Th¸ng 4 − 1996, hai nðíc ra tuyªn bè kh¼ng ®Þnh l¹i viÖc kÐo dµi vÜnh viÔn HiÖp ðíc an ninh MÜ − NhËt. MÆt kh¸c, víi häc thuyÕt Miyadaoa (1 − 1993), vµ häc thuyÕt Hasim«t« (1 − 1997), NhËt B¶n vÉn coi träng quan hÖ víi T©y ¢u, më réng ho¹t ®éng ®èi ngo¹i víi c¸c ®èi t¸c kh¸c ®Õn ph¹m vi toµn cÇu vµ chó träng ph¸t triÓn quan hÖ víi c¸c nðíc §«ng Nam ¸. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, NhËt B¶n nç lùc vð¬n lªn thµnh mét cðêng quèc chÝnh trÞ ®Ó tð¬ng xøng víi vÞ thÕ siªu cðêng kinh tÕ. Nªu nh÷ng nÐt c¬ b¶n vÒ t×nh h×nh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña NhËt B¶n trong thËp kØ 90 cña thÕ kØ XX. c©u hái vµ bµi tËp 1. Nh÷ng yÕu tè nµo khiÕn NhËt B¶n trë thµnh mét trong ba trung t©m kinh tÕ − tµi chÝnh cña thÕ giíi vµo nöa cuèi thÕ kØ XX ? 2. Kh¸i qu¸t chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt B¶n tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn n¨m 2000. 57

Chð¬ng V quan hÖ quèc tÕ (1945 − 2000) Bµi 9 quan hÖ quèc tÕ trong vµ sau thêi k× chiÕn tranh l¹nh Ngay sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, thÕ giíi l©m vµo t×nh tr¹ng chiÕn tranh l¹nh gi÷a hai siªu cðêng MÜ vµ Liªn X«, thËm chÝ cã lóc nhð bªn bê cña mét cuéc chiÕn tranh thÕ giíi. ChiÕn tranh l¹nh ®· trë thµnh nh©n tè chñ yÕu chi phèi c¸c quan hÖ quèc tÕ trong h¬n bèn thËp kØ nöa sau thÕ kØ XX. I − M©u thuÉn §«ng − T©y vµ sù khëi ®Çu cña chiÕn tranh l¹nh Tõ liªn minh chèng ph¸t xÝt, sau chiÕn tranh, hai cðêng quèc Liªn X« − MÜ nhanh chãng chuyÓn sang thÕ ®èi ®Çu vµ ®i tíi t×nh tr¹ng chiÕn tranh l¹nh. Trðíc hÕt, ®ã lµ sù ®èi lËp vÒ môc tiªu vµ chiÕn lðîc gi÷a hai cðêng quèc. Liªn X« chñ trð¬ng duy tr× hoµ b×nh, an ninh thÕ giíi, b¶o vÖ nh÷ng thµnh qu¶ cña chñ nghÜa x héi vµ ®Èy m¹nh phong trµo c¸ch m¹ng thÕ giíi. Ngðîc l¹i, MÜ ra søc chèng ph¸ Liªn X« vµ c¸c nðíc x héi chñ nghÜa, ®Èy lïi phong trµo c¸ch m¹ng nh»m thùc hiÖn mðu ®å b¸ chñ thÕ giíi. MÜ hÕt søc lo ng¹i trðíc ¶nh hðëng to lín cña Liªn X« cïng nh÷ng th¾ng lîi cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng d©n chñ nh©n d©n ë c¸c nðíc §«ng ¢u, ®Æc biÖt lµ sù thµnh c«ng cña c¸ch m¹ng Trung Quèc víi sù ra ®êi cña nðíc Céng hoµ Nh©n d©n Trung Hoa. Chñ nghÜa x héi ® trë thµnh mét hÖ thèng thÕ giíi, tr¶i dµi tõ §«ng ©u tíi phÝa ®«ng ch©u ¸. Nhðng còng sau chiÕn tranh, MÜ ® vð¬n lªn thµnh mét nðíc tð b¶n giµu m¹nh nhÊt, vðît xa c¸c nðíc tð b¶n kh¸c, n¾m ®éc quyÒn vò khÝ nguyªn tö. MÜ tù cho m×nh cã quyÒn l nh ®¹o thÕ giíi. Sù kiÖn ®ðîc xem lµ khëi ®Çu cho chÝnh s¸ch chèng Liªn X«, g©y nªn cuéc ChiÕn tranh l¹nh lµ th«ng ®iÖp cña Tæng thèng Truman t¹i Quèc héi MÜ ngµy 12 − 3 − 1947. Trong ®ã, Tæng thèng MÜ kh¼ng ®Þnh : sù tån t¹i cña Liªn X« lµ nguy c¬ lín 58

®èi víi nðíc MÜ vµ ®Ò nghÞ viÖn trî khÈn cÊp 400 triÖu USD cho hai nðíc Hi L¹p vµ Thæ NhÜ K×. “Häc thuyÕt Truman” nh»m : 1. Cñng cè c¸c chÝnh quyÒn ph¶n ®éng vµ ®Èy lïi phong trµo ®Êu tranh yªu nðíc ë Hi L¹p vµ Thæ NhÜ K× ; 2. BiÕn hai nðíc Hi L¹p vµ Thæ NhÜ K× thµnh nh÷ng c¨n cø tiÒn phð¬ng chèng Liªn X« vµ c¸c nðíc d©n chñ nh©n d©n §«ng ©u tõ phÝa nam cña c¸c nðíc nµy. Hai lµ, sù ra ®êi cña “KÕ ho¹ch M¸csan” (6 − 1947). Víi kho¶n viÖn trî kho¶ng 17 tØ USD, MÜ ® gióp c¸c nðíc T©y ©u phôc håi nÒn kinh tÕ bÞ tµn ph¸ sau chiÕn tranh. MÆt kh¸c, qua kÕ ho¹ch nµy, MÜ cßn nh»m tËp hîp c¸c nðíc T©y ¢u vµo liªn minh qu©n sù chèng Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u. ViÖc thùc hiÖn “KÕ ho¹ch M¸csan” ® t¹o nªn sù ph©n chia ®èi lËp vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ gi÷a c¸c nðíc T©y ¢u tð b¶n chñ nghÜa vµ c¸c nðíc §«ng ¢u x héi chñ nghÜa. Ba lµ, viÖc thµnh lËp Tæ chøc HiÖp ðíc B¾c §¹i T©y Dð¬ng (NATO). Ngµy 4 − 4 − 1949, t¹i Oasinht¬n, MÜ vµ 11 nðíc phð¬ng T©y (Anh, Ph¸p, Cana®a, Italia, BØ, Hµ Lan, Lócx¨mbua, §an M¹ch, Na Uy, Aix¬len, Bå §µo Nha) ®· kÝ HiÖp ðíc B¾c §¹i T©y Dð¬ng. Sau ®ã, thªm Hi L¹p, Thæ NhÜ K× (2 − 1952), Céng hoµ Liªn bang §øc (5 − 1955), T©y Ban Nha (1982)(1). §©y lµ liªn minh qu©n sù lín nhÊt cña c¸c nðíc tð b¶n phð¬ng T©y do MÜ cÇm ®Çu nh»m chèng Liªn X« vµ c¸c nðíc x héi chñ nghÜa §«ng ©u. Th¸ng 1 − 1949, Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u thµnh lËp Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ ®Ó hîp t¸c vµ gióp ®ì lÉn nhau gi÷a c¸c nðíc x héi chñ nghÜa. Th¸ng 5 − 1955, Liªn X« vµ c¸c nðíc §«ng ¢u (Anbani, Ba Lan, Hunggari, Bungari, Céng hoµ D©n chñ §øc, TiÖp Kh¾c, Rumani) ® thµnh lËp Tæ chøc HiÖp ðíc V¸csava, mét liªn minh chÝnh trÞ − qu©n sù mang tÝnh chÊt phßng thñ cña c¸c nðíc x héi chñ nghÜa ch©u ¢u. Sù ra ®êi cña NATO vµ Tæ chøc HiÖp ðíc V¸csava ® ®¸nh dÊu sù x¸c lËp cña côc diÖn hai cùc, hai phe. ChiÕn tranh l¹nh ® bao trïm c¶ thÕ giíi. H y nªu vµ ph©n tÝch nh÷ng sù kiÖn dÉn tíi t×nh tr¹ng chiÕn tranh l¹nh gi÷a hai phe − tð b¶n chñ nghÜa vµ x héi chñ nghÜa. (1) Tõ th¸ng 3 − 1999, NATO kÕt n¹p thªm 3 nðíc : Ba Lan, Hunggari vµ SÐc. Tíi th¸ng 4 − 2004, kÕt n¹p thªm 7 nðíc lµ Bungari, Ext«nia, L¸tvia, LÝtva, Rumani, Sl«vakia vµ Sl«vªnia. 59

II − Sù ®èi ®Çu §«nG − T©y vµ c¸C cuéc chiÕn tranh côc bé ChiÕn tranh l¹nh lµ cuéc ®èi ®Çu c¨ng th¼ng gi÷a hai phe − phe tð b¶n chñ nghÜa do MÜ ®øng ®Çu vµ phe x héi chñ nghÜa do Liªn X« lµm trô cét. ChiÕn tranh l¹nh ® diÔn ra trªn hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc, tõ chÝnh trÞ, qu©n sù ®Õn kinh tÕ, v¨n ho¸ − tð tðëng v.v. ngo¹i trõ sù xung ®ét trùc tiÕp b»ng qu©n sù gi÷a hai siªu cðêng. Tuy kh«ng næ ra mét cuéc chiÕn tranh thÕ giíi, nhðng trong gÇn nöa thÕ kØ cña ChiÕn tranh l¹nh, thÕ giíi lu«n trong t×nh tr¹ng c¨ng th¼ng. C¸c cuéc chiÕn tranh côc bé ® diÔn ra ë nhiÒu khu vùc nh𠧫ng Nam ¸, TriÒu Tiªn, Trung §«ng,... 1. Cuéc chiÕn tranh x©m lðîc §«ng Dð¬ng cña thùc d©n Ph¸p (1945 − 1954) Ngay sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, thùc d©n Ph¸p quay trë l¹i tiÕn hµnh cuéc chiÕn tranh x©m lðîc ba nðíc ViÖt Nam, Campuchia, Lµo. Cuéc chiÕn bïng næ tõ Sµi Gßn th¸ng 9 − 1945, ®Õn cuèi th¸ng 12 − 1946 lan réng trªn toµn §«ng Dð¬ng. Vðît qua mu«n vµn khã kh¨n gian khæ, nh©n d©n ba nðíc §«ng Dð¬ng ® kiªn cðêng kh¸ng chiÕn. Sau khi c¸ch m¹ng Trung Quèc thµnh c«ng (10 − 1949), cuéc kh¸ng chiÕn cña nh©n d©n ViÖt Nam míi cã ®iÒu kiÖn liªn l¹c vµ nhËn ®ðîc sù ñng hé, gióp ®ì cña Liªn X«, Trung Quèc vµ c¸c nðíc x héi chñ nghÜa. Tõ sau n¨m 1950, MÜ ngµy cµng can thiÖp s©u h¬n vµo cuéc chiÕn tranh cña thùc d©n Ph¸p ë §«ng Dð¬ng. Tõ ®ã, chiÕn tranh §«ng Dð¬ng ngµy cµng chÞu sù t¸c ®éng cña hai phe. Sau chiÕn th¾ng §iÖn Biªn Phñ, Héi nghÞ Gi¬nev¬ ®ðîc triÖu tËp ®Ó bµn vÒ viÖc chÊm døt chiÕn tranh ë §«ng Dð¬ng. HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ (7 − 1954) ® c«ng nhËn ®éc lËp chñ quyÒn, thèng nhÊt vµ toµn vÑn l nh thæ cña ViÖt Nam, Lµo vµ Campuchia. Cuéc chiÕn tranh ë §«ng Dð¬ng ® chÊm døt, nhðng nðíc ViÖt Nam t¹m thêi bÞ chia c¾t lµm hai miÒn, vÜ tuyÕn 17 lµ giíi tuyÕn qu©n sù t¹m thêi. HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ 1954 vÒ §«ng Dð¬ng lµ mét th¾ng lîi to lín cña nh©n d©n ViÖt Nam, Lµo vµ Campuchia, nhðng mÆt kh¸c còng ph¶n ¸nh cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a hai phe. §¹i biÓu MÜ ra tuyªn bè kh«ng chÞu sù rµng buéc cña HiÖp ®Þnh nh»m chuÈn bÞ cho sù x©m lðîc sau nµy. 2. Cuéc chiÕn tranh TriÒu Tiªn (1950 − 1953) Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, b¸n ®¶o TriÒu Tiªn ®ðîc c«ng nhËn lµ mét quèc gia ®éc lËp cã chñ quyÒn, nhðng t¹m thêi ®Ó qu©n ®éi Liªn X« chiÕm ®ãng miÒn B¾c, qu©n ®éi MÜ chiÕm ®ãng miÒn Nam, lÊy vÜ tuyÕn 38 lµm giíi tuyÕn. N¨m 1948, ë hai miÒn Nam vµ B¾c, hai chÝnh quyÒn ®ðîc thµnh lËp riªng rÏ lµ 60

§¹i Hµn D©n quèc (8 − 1948) vµ Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n TriÒu Tiªn (9 − 1948). Sau ®ã, qu©n ®éi Liªn X« vµ MÜ rót khái TriÒu Tiªn. Nhð vËy, giíi tuyÕn qu©n sù t¹m thêi ë vÜ tuyÕn 38 ® trë thµnh ®ðêng ranh giíi gi÷a hai nhµ nðíc víi chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau, do MÜ vµ Liªn X« b¶o trî cho mçi bªn. Sau h¬n 3 n¨m chiÕn tranh diÔn ra khèc liÖt gi÷a miÒn B¾c ®ðîc Trung Quèc chi viÖn vµ miÒn Nam cã MÜ gióp søc, ngµy 27 − 7 − 1953, HiÖp ®Þnh ®×nh chiÕn ®ðîc kÝ kÕt. Theo ®ã, vÜ tuyÕn 38 vÉn lµ ranh giíi qu©n sù gi÷a hai miÒn. Cuéc chiÕn tranh TriÒu Tiªn lµ mét “s¶n phÈm” cña ChiÕn tranh l¹nh vµ lµ sù ®ông ®Çu trùc tiÕp ®Çu tiªn gi÷a hai phe. 3. Cuéc chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam cña ®Õ quèc MÜ (1954 − 1975) Sau HiÖp ®Þnh Gi¬nev¬ n¨m 1954 vÒ §«ng Dð¬ng, MÜ ® nhanh chãng thay thÕ Ph¸p, dùng lªn chÝnh quyÒn Ng« §×nh DiÖm, ©m mðu chia c¾t l©u dµi ViÖt Nam, biÕn miÒn Nam ViÖt Nam thµnh thuéc ®Þa kiÓu míi vµ c¨n cø qu©n sù cña MÜ. Nhðng mðu ®å cña MÜ ® vÊp ph¶i ý chÝ quËt cðêng vµ cuéc ®Êu tranh anh dòng cña nh©n d©n ViÖt Nam. H×nh 23. Bøc tðêng ë Oasinht¬n ghi tªn lÝnh MÜ chÕt ë ViÖt Nam 61

ChiÕn tranh ViÖt Nam ® trë thµnh cuéc chiÕn tranh côc bé lín nhÊt ph¶n ¸nh m©u thuÉn gi÷a hai phe. Nhðng cuèi cïng, mäi chiÕn lðîc chiÕn tranh cña MÜ ®Òu bÞ ph¸ s¶n. Th¸ng 1 − 1973, HiÖp ®Þnh Pari ®ðîc kÝ kÕt. Theo ®ã, MÜ cam kÕt t«n träng c¸c quyÒn d©n téc c¬ b¶n, t«n träng ®éc lËp, thèng nhÊt, chñ quyÒn, toµn vÑn l nh thæ cña ViÖt Nam vµ rót qu©n khái ViÖt Nam, cam kÕt kh«ng dÝnh lÝu vÒ qu©n sù hoÆc can thiÖp vÒ chÝnh trÞ ®èi víi ViÖt Nam. Nh©n d©n ViÖt Nam ®oµn kÕt víi nh©n d©n Lµo vµ nh©n d©n Campuchia, tiÕn hµnh cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ, cøu nðíc, ®Õn n¨m 1975 ® giµnh th¾ng lîi hoµn toµn. Tãm l¹i, trong thêi k× ChiÕn tranh l¹nh, hÇu nhð mäi cuéc chiÕn tranh hoÆc xung ®ét qu©n sù ë c¸c khu vùc trªn thÕ giíi, víi nh÷ng h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau, ®Òu liªn quan tíi sù “®èi ®Çu” gi÷a hai cùc X« − MÜ. Tõ ba cuéc chiÕn tranh ® nªu trong bµi, em cã nhËn xÐt g× vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña MÜ ? III − Xu thÕ hoµ ho n ®«ng − t©y vµ chiÕn tranh l¹nh chÊm døt Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ XX, xu hðíng hoµ ho n §«ng − T©y ® xuÊt hiÖn víi nh÷ng cuéc gÆp gì thð¬ng lðîng X« − MÜ, mÆc dï cßn nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p. Trªn c¬ së nh÷ng tho¶ thuËn X« − MÜ, ngµy 9 − 11 − 1972, hai nðíc Céng hoµ D©n chñ §øc vµ Céng hoµ Liªn bang §øc ® kÝ kÕt t¹i Bon HiÖp ®Þnh vÒ nh÷ng c¬ së cña quan hÖ gi÷a §«ng §øc vµ T©y §øc. Theo ®ã, hai bªn t«n träng kh«ng ®iÒu kiÖn chñ quyÒn vµ sù toµn vÑn l·nh thæ cña nhau còng nhð cña c¸c nðíc ch©u ¢u trªn ®ðêng biªn giíi hiÖn t¹i. Hai bªn thiÕt lËp quan hÖ l¸ng giÒng th©n thiÖn trªn c¬ së b×nh ®¼ng vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò tranh chÊp hoµn toµn b»ng biÖn ph¸p hoµ b×nh. Nhê ®ã, t×nh h×nh c¨ng th¼ng ë ch©u ¢u gi¶m ®i râ rÖt. Còng trong n¨m 1972, hai siªu cðêng Liªn X« vµ MÜ ® tho¶ thuËn vÒ viÖc h¹n chÕ vò khÝ chiÕn lðîc vµ kÝ HiÖp ðíc vÒ viÖc h¹n chÕ hÖ thèng phßng chèng tªn löa (ABM) ngµy 26 − 5, sau ®ã lµ HiÖp ®Þnh h¹n chÕ vò khÝ tiÕn c«ng chiÕn lðîc (1) (gäi t¾t lµ SALT −1). §Çu th¸ng 8 − 1975, 33 nðíc ch©u ©u cïng víi MÜ vµ Cana®a kÝ kÕt §Þnh ðíc Henxinki. §Þnh ðíc tuyªn bè : kh¼ng ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c trong quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia (nhð b×nh ®¼ng, chñ quyÒn, sù bÒn v÷ng cña ®ðêng biªn giíi, gi¶i quyÕt (1) Vò khÝ tiÕn c«ng chiÕn lðîc ®ðîc hiÓu lµ tªn löa vðît ®¹i ch©u cã tÇm b¾n xa h¬n 5 500 km, m¸y bay nÐm bom cã tÇm ho¹t ®éng tð¬ng tù vµ tµu ngÇm h¹t nh©n phãng tªn löa tÇm xa. 62

b»ng biÖn ph¸p hoµ b×nh c¸c cuéc tranh chÊp... nh»m b¶o ®¶m an ninh ch©u ¢u) vµ sù hîp t¸c gi÷a c¸c nðíc (vÒ kinh tÕ, khoa häc − kÜ thuËt, b¶o vÖ m«i trðêng v.v.). §Þnh ðíc Henxinki (1975) ® t¹o nªn mét c¬ chÕ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hoµ b×nh, an ninh ë ch©u lôc nµy. H×nh 24. M. Goãcbachèp vµ R. Rig©n kÝ HiÖp ®Þnh h¹n chÕ vò khÝ tiÕn c«ng chiÕn lðîc Cïng víi c¸c sù kiÖn trªn, tõ ®Çu nh÷ng n¨m 70, hai siªu cðêng X« − MÜ ® tiÕn hµnh nh÷ng cuéc gÆp cÊp cao, nhÊt lµ tõ khi M. Goãcbachèp lªn cÇm quyÒn ë Liªn X« n¨m 1985. NhiÒu v¨n kiÖn hîp t¸c vÒ kinh tÕ vµ khoa häc − kÜ thuËt ® ®ðîc kÝ kÕt gi÷a hai nðíc, nhðng träng t©m lµ nh÷ng tho¶ thuËn vÒ viÖc thñ tiªu c¸c tªn löa tÇm trung ë ch©u ¢u, c¾t gi¶m vò khÝ chiÕn lðîc còng nhð h¹n chÕ cuéc ch¹y ®ua vò trang gi÷a hai nðíc. Th¸ng 12 − 1989, trong cuéc gÆp kh«ng chÝnh thøc t¹i ®¶o Manta (§Þa Trung H¶i), hai nhµ l nh ®¹o M. Goãcbachèp vµ G. Bus¬ (cha) ® chÝnh thøc cïng tuyªn bè chÊm døt ChiÕn tranh l¹nh. Së dÜ hai siªu cðêng X« − MÜ tuyªn bè chÊm døt ChiÕn tranh l¹nh v× : mét lµ, cuéc ch¹y ®ua vò trang kÐo dµi h¬n bèn thËp niªn ®· lµm cho c¶ hai nðíc qu¸ tèn kÐm vµ suy gi¶m “thÕ m¹nh” cña hä trªn nhiÒu mÆt so víi c¸c cðêng quèc kh¸c ; hai lµ, nhiÒu khã kh¨n vµ th¸ch thøc to lín ®· ®Æt ra trðíc hai nðíc do sù vð¬n lªn m¹nh mÏ cña NhËt B¶n vµ c¸c nðíc T©y ¢u v.v.. Cßn nÒn kinh tÕ Liªn X« lóc nµy ngµy cµng l©m vµo t×nh tr¹ng tr× trÖ, khñng ho¶ng. Hai cðêng quèc X« − MÜ ®Òu cÇn ph¶i tho¸t khái thÕ “®èi ®Çu” ®Ó æn ®Þnh vµ cñng cè vÞ thÕ cña m×nh. ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt ® më ra chiÒu hðíng vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt hoµ b×nh c¸c vô tranh chÊp, xung ®ét ®ang diÔn ra ë nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi nhð ¸pganixtan, Campuchia, Namibia v.v.. 63

H y nªu vµ ph©n tÝch nh÷ng sù kiÖn chøng tá xu thÕ hoµ ho n gi÷a hai phe − tð b¶n chñ nghÜa vµ x héi chñ nghÜa. IV − thÕ giíi sau chiÕn tranh l¹nh Sau nhiÒu n¨m tr× trÖ vµ khñng ho¶ng kÐo dµi, ®Õn nh÷ng n¨m 1989 − 1991, chÕ ®é x héi chñ nghÜa tan r ë c¸c nðíc §«ng ¢u vµ Liªn bang X« viÕt. Ngµy 28 − 6 − 1991, Héi ®ång tð¬ng trî kinh tÕ (SEV) tuyªn bè gi¶i thÓ ; ngµy 1 − 7 − 1991, Tæ chøc HiÖp ðíc V¸csava còng ngõng ho¹t ®éng. Víi “cùc” Liªn X« tan r , hÖ thèng x héi chñ nghÜa thÕ giíi kh«ng cßn tån t¹i vµ trËt tù thÕ giíi hai cùc Ianta sôp ®æ. ThÕ “hai cùc” cña hai siªu cðêng kh«ng cßn n÷a vµ MÜ lµ “cùc” duy nhÊt cßn l¹i. Tõ sau n¨m 1991, t×nh h×nh thÕ giíi ® diÔn ra nh÷ng thay ®æi to lín vµ phøc t¹p, ph¸t triÓn theo c¸c xu thÕ chÝnh sau ®©y : Mét lµ, trËt tù thÕ giíi “hai cùc” ® sôp ®æ, nhðng trËt tù thÕ giíi míi l¹i ®ang trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh theo xu hðíng “®a cùc”, víi sù vð¬n lªn cña c¸c cðêng quèc nhð MÜ, Liªn minh ch©u ¢u, NhËt B¶n, Liªn bang Nga, Trung Quèc. Hai lµ, sau ChiÕn tranh l¹nh, hÇu nhð c¸c quèc gia ®Òu ®iÒu chØnh chiÕn lðîc ph¸t triÓn, tËp trung vµo ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó x©y dùng søc m¹nh thùc sù cña mçi quèc gia. Ba lµ, sù tan r cña Liªn X« ® t¹o ra cho MÜ mét lîi thÕ t¹m thêi, giíi cÇm quyÒn MÜ ra søc thiÕt lËp trËt tù thÕ giíi “mét cùc” ®Ó MÜ lµm b¸ chñ thÕ giíi. Nhðng trong tð¬ng quan lùc lðîng gi÷a c¸c cðêng quèc, MÜ kh«ng dÔ g× cã thÓ thùc hiÖn ®ðîc tham väng ®ã. Bèn lµ, sau ChiÕn tranh l¹nh, hoµ b×nh thÕ giíi ®ðîc cñng cè, nhðng ë nhiÒu khu vùc t×nh h×nh l¹i kh«ng æn ®Þnh víi nh÷ng cuéc néi chiÕn, xung ®ét qu©n sù ®Ém m¸u kÐo dµi nhð ë b¸n ®¶o Banc¨ng, ë mét sè nðíc ch©u Phi vµ Trung ¸. Bðíc sang thÕ kØ XXI, víi sù tiÕn triÓn cña xu thÕ hoµ b×nh, hîp t¸c vµ ph¸t triÓn, c¸c d©n téc hi väng vÒ mét tð¬ng lai tèt ®Ñp cña loµi ngðêi. Nhðng cuéc tÊn c«ng khñng bè bÊt ngê vµo nðíc MÜ ngµy 11 − 9 − 2001 ® lµm c¶ thÕ giíi kinh hoµng. ChØ trong mét thêi gian ng¾n, Trung t©m Thð¬ng m¹i ThÕ giíi bÞ ®æ sôp, hµng ngh×n d©n thðêng thiÖt m¹ng, tæn thÊt vÒ vËt chÊt lªn ®Õn hµng chôc tØ USD. 64

Sù kiÖn ngµy 11 − 9 ® ®Æt c¸c quèc gia − d©n téc ®øng trðíc nh÷ng th¸ch thøc cña chñ nghÜa khñng bè víi nh÷ng nguy c¬ khã lðêng. Nã ® g©y ra nh÷ng t¸c ®éng to lín, phøc t¹p ®èi víi t×nh h×nh chÝnh trÞ thÕ giíi vµ c¶ trong quan hÖ quèc tÕ. Ngµy nay, c¸c quèc gia − d©n téc võa cã nh÷ng thêi c¬ ph¸t triÓn thuËn lîi, võa ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng th¸ch thøc v« cïng gay g¾t. H y nªu nh÷ng biÕn ®æi chÝnh cña t×nh h×nh thÕ giíi sau khi ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt. C©u hái vµ Bµi tËp 1. H y chän nh÷ng sù kiÖn tiªu biÓu cña thêi k× ChiÕn tranh l¹nh. 2. H y nªu c¸c xu thÕ ph¸t triÓn cña thÕ giíi sau khi ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt. 65

Chð¬ng VI c¸ch m¹ng khoa häc − c«ng nghÖ vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸ Bµi 10 C¸ch m¹ng khoa häc − c«ng nghÖ vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸ nöa sau thÕ kØ XX Tõ nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kØ XX, trªn thÕ giíi ®· diÔn ra cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt hiÖn ®¹i, khëi ®Çu tõ nðíc MÜ. Víi quy m« réng lín, néi dung s©u s¾c vµ toµn diÖn, nhÞp ®iÖu v« cïng nhanh chãng, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt ®· ®ða l¹i biÕt bao thµnh tùu k× diÖu vµ nh÷ng ®æi thay to lín trong ®êi sèng nh©n lo¹i. NÒn v¨n minh thÕ giíi cã nh÷ng bðíc nh¶y vät míi. I − cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − c«ng nghÖ 1. Nguån gèc vµ ®Æc ®iÓm Còng nhð c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ë thÕ kØ XVIII − XIX, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt ngµy nay diÔn ra lµ do nh÷ng ®ßi hái cña cuéc sèng, cña s¶n xuÊt nh»m ®¸p øng nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn ngµy cµng cao cña con ngðêi, nhÊt lµ trong t×nh h×nh bïng næ d©n sè thÕ giíi vµ sù v¬i c¹n nghiªm träng c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®Æc biÖt tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. §Æc ®iÓm lín nhÊt cña c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt ngµy nay lµ khoa häc trë thµnh lùc lðîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Kh¸c víi c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp thÕ kØ XVIII, trong cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt hiÖn ®¹i, mäi ph¸t minh kÜ thuËt ®Òu b¾t nguån tõ nghiªn cøu khoa häc. Khoa häc g¾n liÒn víi kÜ thuËt, khoa häc ®i trðíc më ®ðêng cho kÜ thuËt. §Õn lðît m×nh, kÜ thuËt l¹i ®i trðíc më ®ðêng cho s¶n xuÊt. Khoa häc ® tham gia trùc tiÕp vµo s¶n xuÊt, ® trë thµnh nguån gèc chÝnh cña nh÷ng tiÕn bé kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ. 66

Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt ngµy nay ®· ph¸t triÓn qua hai giai ®o¹n : giai ®o¹n ®Çu tõ nh÷ng n¨m 40 ®Õn nöa ®Çu nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kØ XX ; giai ®o¹n thø hai tõ sau cuéc khñng ho¶ng n¨ng lðîng n¨m 1973 ®Õn nay. Trong giai ®o¹n sau, cuéc c¸ch m¹ng chñ yÕu diÔn ra vÒ c«ng nghÖ víi sù ra ®êi cña thÕ hÖ m¸y tÝnh ®iÖn tö míi (thÕ hÖ thø ba), vÒ vËt liÖu míi, vÒ nh÷ng d¹ng n¨ng lðîng míi vµ c«ng nghÖ sinh häc, ph¸t triÓn tin häc. Cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghÖ trë thµnh cèt lâi cña c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt nªn giai ®o¹n thø hai ®· ®ðîc gäi lµ c¸ch m¹ng khoa häc − c«ng nghÖ. 2. Nh÷ng thµnh tùu tiªu biÓu H×nh 25. Cõu §«li, ®éng vËt ®Çu tiªn ra ®êi b»ng phð¬ng ph¸p Tr¶i qua h¬n nöa thÕ kØ, nhÊt lµ tõ sau sinh s¶n v« tÝnh nh÷ng n¨m 70, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt ® thu ®ðîc nh÷ng tiÕn bé phi thðêng vµ nh÷ng thµnh tùu k× diÖu. Trong lÜnh vùc khoa häc c¬ b¶n, loµi ngðêi ® ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu hÕt søc to lín, nh÷ng bðíc nh¶y vät chða tõng thÊy trong lÞch sö c¸c ngµnh To¸n häc, VËt lÝ häc, Ho¸ häc, Sinh häc v.v.. Dùa vµo nh÷ng ph¸t minh lín cña c¸c ngµnh khoa häc c¬ b¶n, con ngðêi ® øng dông c¶i tiÕn kÜ thuËt, phôc vô s¶n xuÊt vµ cuéc sèng cña m×nh. Sù kiÖn g©y chÊn ®éng lín trong dð luËn thÕ giíi lµ th¸ng 3 − 1997, c¸c nhµ khoa häc ® t¹o ra ®ðîc con cõu §«li b»ng phð¬ng ph¸p sinh s¶n v« tÝnh tõ mét tÕ bµo lÊy tõ tuyÕn vó cña mét con cõu ®ang cã thai. Th¸ng 6 − 2000, sau 10 n¨m hîp t¸c nghiªn cøu, c¸c nhµ khoa häc cña c¸c nðíc Anh, Ph¸p, MÜ, §øc, NhËt B¶n vµ Trung Quèc ® c«ng bè “B¶n ®å gen ngðêi”. §Õn th¸ng 4 − 2003, “B¶n ®å gen ngðêi” míi ®ðîc gi¶i m hoµn chØnh. Nh÷ng thµnh tùu nµy ®· më ra mét kØ nguyªn míi cña Y häc vµ Sinh häc, víi nh÷ng triÓn väng to lín, ®Èy lïi bÖnh tËt vµ tuæi giµ. Tuy nhiªn, nh÷ng thµnh tùu nµy l¹i g©y nªn nh÷ng lo ng¹i vÒ mÆt ph¸p lÝ vµ ®¹o lÝ nhð c«ng nghÖ sao chÐp con ngðêi hoÆc thð¬ng m¹i ho¸ c«ng nghÖ gen. 67

Trong lÜnh vùc c«ng nghÖ, ® xuÊt hiÖn nh÷ng ph¸t minh quan träng, ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu to lín : nh÷ng c«ng cô s¶n xuÊt míi (m¸y tÝnh ®iÖn tö, m¸y tù ®éng vµ hÖ thèng m¸y tù ®éng, r«bèt v.v.) ; nh÷ng nguån n¨ng lðîng míi (n¨ng lðîng mÆt trêi, n¨ng lðîng giã vµ nhÊt lµ n¨ng lðîng nguyªn tö v.v.) ; nh÷ng vËt liÖu míi (nhð chÊt p«lime − chÊt dÎo víi nhiÒu lo¹i h×nh kh¸c nhau, c¸c lo¹i vËt liÖu siªu s¹ch, siªu cøng, siªu bÒn, siªu dÉn,...) ; c«ng nghÖ sinh häc víi nh÷ng ®ét ph¸ phi thðêng trong c«ng H×nh 26. Con ngðêi ®Æt ch©n lªn MÆt Tr¨ng nghÖ di truyÒn, c«ng nghÖ tÕ bµo, c«ng nghÖ vi sinh vµ c«ng nghÖ enzim,... dÉn tíi cuéc “c¸ch m¹ng xanh” trong n«ng nghiÖp víi nh÷ng gièng lóa míi cã n¨ng suÊt cao, chÞu bÖnh tèt ; nh÷ng tiÕn bé thÇn k× trong th«ng tin liªn l¹c vµ giao th«ng vËn t¶i (c¸p sîi thuû tinh quang dÉn, m¸y bay siªu ©m khæng lå, tµu ho¶ tèc ®é cao v.v.) ; chinh phôc vò trô (vÖ tinh nh©n t¹o, du hµnh vò trô v.v.). Trong nh÷ng thËp niªn gÇn ®©y, c«ng nghÖ th«ng tin ® ph¸t triÓn m¹nh mÏ nhð mét sù bïng næ trªn ph¹m vi toµn cÇu. HiÖn nay, m¸y tÝnh, ®Æc biÖt lµ m¸y vi tÝnh, ®ang ®ðîc sö dông ë kh¾p mäi n¬i vµ cã kh¶ n¨ng liªn kÕt víi nhau bëi c¸c m¹ng truyÒn d÷ liÖu, h×nh thµnh m¹ng th«ng tin m¸y tÝnh toµn cÇu (Internet). C«ng nghÖ th«ng tin ngµy cµng ®ðîc øng dông s©u réng trong mäi ngµnh kinh tÕ vµ ho¹t ®éng x héi. Cã thÓ nãi, ngµy nay nÒn v¨n minh nh©n lo¹i ® sang mét chð¬ng míi − “v¨n minh th«ng tin”. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − c«ng nghÖ cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vÒ nhiÒu mÆt nhð t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, kh«ng ngõng n©ng cao møc sèng vµ chÊt lðîng cuéc sèng cña con ngðêi. Tõ ®ã dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi lín vÒ c¬ cÊu d©n cð, chÊt lðîng nguån nh©n lùc, nh÷ng ®ßi hái míi vÒ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nghÒ nghiÖp, sù h×nh thµnh mét thÞ trðêng thÕ giíi víi xu thÕ toµn cÇu ho¸. Tuy nhiªn, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − c«ng nghÖ còng g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc (chñ yÕu do chÝnh con ngðêi t¹o nªn) nhð t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trðêng trªn hµnh tinh còng nhð trong vò trô, hiÖn tðîng Tr¸i §Êt nãng dÇn lªn, nh÷ng tai n¹n lao ®éng vµ giao th«ng, c¸c lo¹i dÞch bÖnh míi v.v. vµ nhÊt lµ viÖc chÕ t¹o nh÷ng lo¹i vò khÝ hiÖn ®¹i cã søc c«ng ph¸ vµ huû diÖt khñng khiÕp, cã thÓ tiªu diÖt nhiÒu lÇn sù sèng trªn hµnh tinh. 68

H y nªu ®Æc ®iÓm vµ nh÷ng thµnh tùu chÝnh cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − c«ng nghÖ trong nöa sau thÕ kØ XX. II − Xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ ¶nh hðëng cña nã Mét hÖ qu¶ quan träng cña c¸ch m¹ng khoa häc − c«ng nghÖ lµ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kØ XX, nhÊt lµ tõ sau ChiÕn tranh l¹nh, trªn thÕ giíi ® diÔn ra xu thÕ toµn cÇu ho¸. XÐt vÒ b¶n chÊt, toµn cÇu ho¸ lµ qu¸ tr×nh t¨ng lªn m¹nh mÏ nh÷ng mèi liªn hÖ, nh÷ng ¶nh hðëng t¸c ®éng lÉn nhau, phô thuéc lÉn nhau cña tÊt c¶ c¸c khu vùc, c¸c quèc gia, c¸c d©n téc trªn thÕ giíi. Nh÷ng biÓu hiÖn chñ yÕu cña xu thÕ toµn cÇu ho¸ ngµy nay lµ : − Sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña quan hÖ thð¬ng m¹i quèc tÕ. Tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai ®Õn cuèi thËp kØ 90, gi¸ trÞ trao ®æi thð¬ng m¹i trªn ph¹m vi quèc tÕ ®· t¨ng 12 lÇn. Thð¬ng m¹i quèc tÕ t¨ng cã nghÜa lµ nÒn kinh tÕ cña c¸c nðíc trªn thÕ giíi cã quan hÖ chÆt chÏ vµ phô thuéc lÉn nhau, tÝnh quèc tÕ ho¸ cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi t¨ng. − Sù ph¸t triÓn vµ t¸c ®éng to lín cña c¸c c«ng ti xuyªn quèc gia. Theo sè liÖu cña Liªn hîp quèc, kho¶ng 500 c«ng ti xuyªn quèc gia lín kiÓm so¸t tíi 25% tæng s¶n phÈm thÕ giíi vµ gi¸ trÞ trao ®æi cña nh÷ng c«ng ti nµy tð¬ng ®ð¬ng 3/4 gi¸ trÞ thð¬ng m¹i toµn cÇu. − Sù s¸p nhËp vµ hîp nhÊt c¸c c«ng ti thµnh nh÷ng tËp ®oµn lín, nhÊt lµ c¸c c«ng ti khoa häc − kÜ thuËt, nh»m t¨ng cðêng kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trðêng trong vµ ngoµi nðíc. Lµn sãng s¸p nhËp nµy t¨ng lªn nhanh chãng vµo nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ XX. − Sù ra ®êi cña c¸c tæ chøc liªn kÕt kinh tÕ, thð¬ng m¹i, tµi chÝnh quèc tÕ vµ khu vùc. §ã lµ Quü TiÒn tÖ Quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng ThÕ giíi (WB), Tæ chøc Thð¬ng m¹i ThÕ giíi (WTO), Liªn minh ch©u ¢u (EU), HiÖp ðíc Thð¬ng m¹i tù do B¾c MÜ (NAFTA), Khu vùc Thð¬ng m¹i tù do ASEAN (AFTA), DiÔn ®µn hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ − Th¸i B×nh Dð¬ng (APEC), DiÔn ®µn hîp t¸c ¸ − ¢u (ASEM) v.v.. C¸c tæ chøc nµy cã vai trß ngµy cµng quan träng trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ chung cña thÕ giíi vµ khu vùc. 69

Lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh t¨ng tiÕn m¹nh mÏ cña lùc lðîng s¶n xuÊt, toµn cÇu ho¸ lµ xu thÕ kh¸ch quan, lµ mét thùc tÕ kh«ng thÓ ®¶o ngðîc ®ðîc. Nã cã mÆt tÝch cùc vµ mÆt tiªu cùc, nhÊt lµ ®èi víi c¸c nðíc ®ang ph¸t triÓn. VÒ mÆt tÝch cùc, ®ã lµ thóc ®Èy rÊt m¹nh, rÊt nhanh sù ph¸t triÓn vµ x· héi ho¸ cña lùc lðîng s¶n xuÊt, ®ða l¹i sù t¨ng trðëng cao (nöa ®Çu thÕ kØ XX, GDP thÕ giíi t¨ng 2,7 lÇn, nöa cuèi thÕ kØ t¨ng 5,2 lÇn), gãp phÇn chuyÓn biÕn c¬ cÊu kinh tÕ, ®ßi hái ph¶i tiÕn hµnh c¶i c¸ch s©u réng ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh vµ hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ. VÒ mÆt tiªu cùc, toµn cÇu ho¸ lµm trÇm träng thªm sù bÊt c«ng x· héi, ®µo s©u hè ng¨n c¸ch giµu − nghÌo trong tõng nðíc vµ gi÷a c¸c nðíc. Toµn cÇu ho¸ lµm cho mäi mÆt ho¹t ®éng vµ ®êi sèng cña con ngðêi kÐm an toµn (tõ kÐm an toµn vÒ kinh tÕ, tµi chÝnh ®Õn kÐm an toµn vÒ chÝnh trÞ), hoÆc t¹o ra nguy c¬ ®¸nh mÊt b¶n s¾c d©n téc vµ x©m ph¹m nÒn ®éc lËp tù chñ cña c¸c quèc gia v.v.. Nhð thÕ, toµn cÇu ho¸ lµ thêi c¬ lÞch sö, lµ c¬ héi rÊt to lín cho c¸c nðíc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, ®ång thêi còng t¹o ra nh÷ng th¸ch thøc to lín. ViÖt Nam còng n»m trong xu thÕ chung ®ã. Do vËy, “N¾m b¾t c¬ héi, vðît qua th¸ch thøc, ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong thêi k× míi, ®ã lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi §¶ng vµ nh©n d©n ta”(1). Xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®ðîc thÓ hiÖn trªn nh÷ng lÜnh vùc nµo ? C©u hái vµ bµi tËp 1. H y gi¶i thÝch thÕ nµo lµ khoa häc ® trë thµnh mét lùc lðîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. 2. V× sao nãi : Toµn cÇu ho¸ võa lµ thêi c¬, võa lµ th¸ch thøc ®èi víi c¸c nðíc ®ang ph¸t triÓn ? (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 2001. 70

Bµi 11 tæng kÕt lÞch Sö THÕ giíi hiÖn ®¹i Tõ n¨m 1945 ®Õn N¨m 2000 ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai kÕt thóc ®· më ra mét giai ®o¹n míi cña lÞch sö thÕ giíi hiÖn ®¹i. Trong lÞch sö thÕ giíi, hiÕm cã giai ®o¹n nµo nhð giai ®o¹n nöa sau thÕ kØ XX mµ loµi ngðêi võa míi tr¶i qua. ChØ trong vßng nöa thÕ kØ, t×nh h×nh thÕ giíi ®· thËt s«i ®éng víi bao diÔn biÕn dån dËp, ®em l¹i nh÷ng thay ®æi to lín vµ c¶ nh÷ng ®¶o lén ®Çy bÊt ngê. I − Nh÷ng néi dung chñ yÕu cña lÞch sö thÕ giíi tõ sau n¨m 1945 1. Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, mét trËt tù thÕ giíi míi ® ®ðîc x¸c lËp. §ã lµ trËt tù thÕ giíi hai cùc Ianta víi ®Æc trðng næi bËt lµ thÕ giíi bÞ chia thµnh hai phe − tð b¶n chñ nghÜa vµ x héi chñ nghÜa, do hai siªu cðêng MÜ vµ Liªn X« ®øng ®Çu mçi phe. §Æc trðng hai cùc − hai phe ®ã lµ nh©n tè hµng ®Çu chi phèi nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi vµ c¸c quan hÖ quèc tÕ trong phÇn lín thêi gian nöa sau thÕ kØ XX. 2. Víi th¾ng lîi cña c¸c cuéc c¸ch m¹ng d©n chñ nh©n d©n ë c¸c nðíc §«ng ©u, chñ nghÜa x héi ® vðît ra khái ph¹m vi mét nðíc, trë thµnh mét hÖ thèng thÕ giíi. Th¾ng lîi cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam (1945), c¸ch m¹ng Trung Quèc (1949) vµ c¸ch m¹ng Cuba (1959) ® më réng kh«ng gian ®Þa lÝ cña hÖ thèng c¸c nðíc x héi chñ nghÜa − mét d¶i ®Êt réng lín tr¶i dµi tõ phÝa ®«ng ch©u ¸ qua Liªn bang X« viÕt tíi phÇn phÝa ®«ng ch©u ©u vµ lan sang vïng biÓn Caribª thuéc khu vùc MÜ Latinh. Trong nhiÒu thËp niªn, hÖ thèng x héi chñ nghÜa ® trë thµnh mét lùc lðîng hïng hËu vÒ chÝnh trÞ − qu©n sù vµ kinh tÕ, chiÕm lÜnh nhiÒu ®Ønh cao cña khoa häc − kÜ thuËt thÕ giíi. Do nh÷ng sai ph¹m nghiªm träng trong ®ðêng lèi, chÝnh s¸ch vµ sù chèng ph¸ cña c¸c thÕ lùc ®Õ quèc, ph¶n ®éng quèc tÕ, chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ®· tan r· ë c¸c nðíc §«ng ¢u (vµo cuèi nh÷ng n¨m 80) vµ Liªn bang X« viÕt (1991). §©y lµ mét tæn thÊt nÆng nÒ cña phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ, ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng cho cuéc ®Êu tranh cña c¸c d©n téc v× hoµ b×nh, æn ®Þnh, ®éc lËp, chñ quyÒn vµ tiÕn bé x· héi. 71

3. Ngay sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, mét cao trµo gi¶i phãng d©n téc ® dÊy lªn m¹nh mÏ ë c¸c nðíc ¸, Phi vµ MÜ Latinh. HÖ thèng thuéc ®Þa vµ chÕ ®é ph©n biÖt chñng téc (Ap¸cthai) kÐo dµi tõ nhiÒu thÕ kØ ® bÞ sôp ®æ hoµn toµn. Th¾ng lîi cã ý nghÜa lÞch sö ®ã ® ®ða tíi sù ra ®êi cña h¬n 100 quèc gia ®éc lËp trÎ tuæi. B¶n ®å chÝnh trÞ thÕ giíi cã nh÷ng thay ®æi to lín vµ s©u s¾c. C¸c quèc gia ®éc lËp ngµy cµng tÝch cùc tham gia vµ cã vai trß quan träng trong ®êi sèng chÝnh trÞ thÕ giíi víi ý chÝ chèng chñ nghÜa thùc d©n, v× hoµ b×nh thÕ giíi, ®éc lËp d©n téc vµ tiÕn bé x héi. Sau khi giµnh ®ðîc ®éc lËp, nhiÒu nðíc ¸, Phi, MÜ Latinh ® ®¹t ®ðîc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ kinh tÕ − x héi trong c«ng cuéc x©y dùng ®Êt nðíc. Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n, b¶n ®å chÝnh trÞ cña c¸c nðíc ¸, Phi vµ MÜ Latinh còng cßn kh«ng Ýt nh÷ng m¶ng ¶m ®¹m víi c¸c cuéc xung ®ét, chia rÏ kÐo dµi vµ c¶ nh÷ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ − x· héi chða mÊy thµnh c«ng. 4. Trong nöa sau thÕ kØ XX, hÖ thèng ®Õ quèc chñ nghÜa ® cã nh÷ng biÕn chuyÓn quan träng. Trðíc hÕt, tõ sau chiÕn tranh, MÜ vð¬n lªn trë thµnh ®Õ quèc giµu m¹nh nhÊt. Víi søc m¹nh kinh tÕ − tµi chÝnh vµ qu©n sù vðît tréi, giíi cÇm quyÒn MÜ ® r¸o riÕt thùc hiÖn c¸c chiÕn lðîc toµn cÇu nh»m thèng trÞ thÕ giíi, ® dÝnh lÝu, can thiÖp vµo nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Nhðng MÜ còng ph¶i chÊp nhËn kh«ng Ýt thÊt b¹i, tiªu biÓu lµ thÊt b¹i trong cuéc chiÕn tranh x©m lðîc ViÖt Nam (1954 − 1975). Hai lµ, nhê cã sù tù ®iÒu chØnh kÞp thêi, nÒn kinh tÕ c¸c nðíc tð b¶n ® t¨ng trðëng kh¸ liªn tôc, ®ða l¹i nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt trong c¬ cÊu còng nhð xu hðíng ph¸t triÓn vµ h×nh thµnh nªn c¸c trung t©m kinh tÕ lín cña thÕ giíi. Ba lµ, dðíi t¸c ®éng to lín cña c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt, nhÊt lµ sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc lðîng s¶n xuÊt, c¸c nðíc tð b¶n ngµy cµng cã xu hðíng liªn kÕt kinh tÕ khu vùc, tiªu biÓu lµ sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn trong h¬n 40 n¨m qua cña Céng ®ång kinh tÕ ch©u ¢u (EEC) mµ ngµy nay lµ Liªn minh ch©u ¢u (EU). MÜ, EU vµ NhËt B¶n ® trë thµnh ba trung t©m kinh tÕ lín cña thÕ giíi. 5. So víi c¸c giai ®o¹n lÞch sö thÕ giíi trðíc ®©y, chða bao giê c¸c quan hÖ quèc tÕ ®ðîc më réng vµ ®a d¹ng nhð trong nöa sau thÕ kØ XX. Nh÷ng nÐt næi bËt cña quan hÖ quèc tÕ tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai lµ : T×nh tr¹ng ®èi ®Çu gay g¾t gi÷a hai siªu cðêng, hai phe mµ ®Ønh cao lµ t×nh tr¹ng chiÕn tranh l¹nh kÐo dµi tíi h¬n bèn thËp niªn. Tuy nhiªn, phÇn lín c¸c quèc gia trªn thÕ giíi vÉn cïng tån t¹i hoµ b×nh, võa ®Êu tranh võa hîp t¸c. C¶ hai siªu cðêng còng nhð c¸c nðíc kh¸c ®Òu cã ý thøc vÒ 72

nh÷ng hiÓm ho¹ khñng khiÕp kh«ng lðêng hÕt ®ðîc cña mét cuéc chiÕn tranh h¹t nh©n. H¬n thÕ n÷a, ý chÝ ®Êu tranh gi÷ g×n hoµ b×nh cña c¸c d©n téc ® ®ðîc ®Ò cao h¬n bao giê hÕt, bëi hä võa míi tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh thÕ giíi chØ trong vßng chða ®Çy nöa thÕ kØ. Cuèi cïng, ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt, thÕ giíi chuyÓn dÇn sang xu thÕ hoµ dÞu, ®èi tho¹i vµ hîp t¸c ph¸t triÓn. Nhðng râ rµng, ®©y ®ã vÉn cßn nh÷ng “di chøng” cña ChiÕn tranh l¹nh víi nguy c¬ bïng næ c¸c cuéc xung ®ét do nh÷ng m©u thuÉn vÒ s¾c téc, t«n gi¸o vµ tranh chÊp l nh thæ. 6. Tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai, mét cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt (vµo ®Çu nh÷ng n¨m 70 ®ðîc gäi lµ c¸ch m¹ng khoa häc − c«ng nghÖ) ® diÔn ra víi quy m«, néi dung vµ nhÞp ®iÖu chða tõng thÊy cïng nh÷ng hÖ qu¶ vÒ nhiÒu mÆt lµ v« cïng to lín. §Æc ®iÓm næi bËt cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt hiÖn ®¹i lµ khoa häc ® trë thµnh lùc lðîng s¶n xuÊt trùc tiÕp, ®¸p øng nh÷ng ®ßi hái míi vÒ c«ng cô s¶n xuÊt, nh÷ng nguån n¨ng lðîng míi vµ nh÷ng vËt liÖu míi cña cuéc sèng ngµy cµng cã chÊt lðîng cao. MÆt kh¸c, c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt ® ®Æt ra trðíc c¸c d©n téc nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt nhð viÖc ®µo t¹o con ngðêi cho nguån nh©n lùc chÊt lðîng cao cña thêi ®¹i “v¨n minh trÝ tuÖ”, vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i trðêng sinh th¸i trªn Tr¸i §Êt vµ c¶ trong vò trô, sù c©n b»ng gi÷a t¨ng trðëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x héi v.v.. Trong sù ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng khoa häc − kÜ thuËt, xu thÕ toµn cÇu ho¸ ® diÔn ra nhð mét lµn sãng lan nhanh ra toµn thÕ giíi. Cã thÓ nãi : xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®ßi hái c¸c quèc gia ph¶i cã lêi gi¶i ®¸p vµ sù thÝch øng ®Ó võa kÞp thêi, võa kh«n ngoan n¾m b¾t thêi c¬, tr¸nh viÖc bá lì c¬ héi vµ tôt hËu. Nªu nh÷ng néi dung chñ yÕu cña lÞch sö thÕ giíi tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. II − Xu thÕ ph¸t triÓn cña thÕ giíi sau chiÕn tranh l¹nh Sau sù tan r cña trËt tù thÕ giíi hai cùc Ianta (1991), lÞch sö thÕ giíi hiÖn ®¹i ® bðíc sang mét giai ®o¹n ph¸t triÓn míi, thðêng ®ðîc gäi lµ giai ®o¹n sau ChiÕn tranh l¹nh. NhiÒu hiÖn tðîng míi vµ xu thÕ míi ® xuÊt hiÖn. Mét lµ, sau ChiÕn tranh l¹nh hÇu nhð tÊt c¶ c¸c quèc gia ®Òu ra søc ®iÒu chØnh chiÕn lðîc ph¸t triÓn lÊy kinh tÕ lµm träng ®iÓm, bëi ngµy nay kinh tÕ ® trë thµnh néi dung c¨n b¶n trong quan hÖ quèc tÕ. X©y dùng søc m¹nh tæng hîp cña quèc gia thay thÕ cho ch¹y ®ua vò trang ® trë thµnh h×nh thøc chñ yÕu trong cuéc c¹nh tranh gi÷a c¸c cðêng quèc. Ngµy nay, søc m¹nh cña mçi quèc gia lµ dùa trªn mét nÒn 73

s¶n xuÊt phån vinh, mét nÒn tµi chÝnh v÷ng ch¾c, mét nÒn c«ng nghÖ cã tr×nh ®é cao cïng víi mét lùc lðîng quèc phßng hïng m¹nh. Hai lµ, mét ®Æc ®iÓm lín cña t×nh h×nh thÕ giíi sau ChiÕn tranh l¹nh lµ sù ®iÒu chØnh quan hÖ gi÷a c¸c nðíc lín theo chiÒu hðíng ®èi tho¹i, tho¶ hiÖp, tr¸nh xung ®ét trùc tiÕp nh»m t¹o nªn mét m«i trðêng quèc tÕ thuËn lîi, gióp hä vð¬n lªn m¹nh mÏ, x¸c lËp mét vÞ trÝ ðu thÕ trong trËt tù thÕ giíi míi. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c nðíc lín ngµy nay mang tÝnh hai mÆt, næi bËt lµ : m©u thuÉn vµ hµi hoµ, c¹nh tranh vµ hîp t¸c, tiÕp xóc vµ kiÒm chÕ v.v.. Ba lµ, tuy hoµ b×nh vµ æn ®Þnh lµ xu thÕ chñ ®¹o cña t×nh h×nh thÕ giíi sau ChiÕn tranh l¹nh, nhðng ë nhiÒu khu vùc vÉn diÔn ra néi chiÕn vµ xung ®ét. Nguy c¬ nµy cµng trë nªn trÇm träng khi ë nhiÒu n¬i l¹i béc lé chñ nghÜa li khai, chñ nghÜa khñng bè. Cuéc khñng bè ngµy 11 − 9 − 2001 ë MÜ ® g©y ra nh÷ng t¸c h¹i to lín, b¸o hiÖu nhiÒu nguy c¬ míi ®èi víi thÕ giíi. Nh÷ng m©u thuÉn d©n téc, t«n gi¸o, tranh chÊp l nh thæ vµ nguy c¬ khñng bè thðêng cã nh÷ng c¨n nguyªn lÞch sö s©u xa nªn viÖc gi¶i quyÕt kh«ng dÔ dµng vµ nhanh chãng. Bèn lµ, tõ thËp kØ 90, sau ChiÕn tranh l¹nh, thÕ giíi ® vµ ®ang chøng kiÕn xu thÕ toµn cÇu ho¸ diÔn ra ngµy cµng m¹nh mÏ. Nh÷ng nÐt næi bËt cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ lµ sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña thð¬ng m¹i thÕ giíi : sù ph¸t triÓn vµ vai trß ngµy cµng to lín cña c¸c c«ng ti xuyªn quèc gia ; sù ra ®êi cña c¸c tæ chøc kinh tÕ, thð¬ng m¹i, tµi chÝnh quèc tÕ vµ khu vùc. Toµn cÇu ho¸ lµ xu thÕ ph¸t triÓn kh¸ch quan. §èi víi c¸c nðíc ®ang ph¸t triÓn, ®©y võa lµ thêi c¬ thuËn lîi, võa lµ th¸ch thøc gay g¾t trong sù vð¬n lªn cña ®Êt nðíc. Nh©n lo¹i ® bðíc sang thÕ kØ XXI. MÆc dï cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ th¸ch thøc, nhðng t×nh h×nh hiÖn nay ® h×nh thµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi, nh÷ng xu thÕ kh¸ch quan ®Ó c¸c d©n téc cïng nhau x©y dùng mét thÕ giíi hoµ b×nh, æn ®Þnh, hîp t¸c ph¸t triÓn, b¶o ®¶m nh÷ng quyÒn c¬ b¶n cña mçi d©n téc vµ con ngðêi. Tr×nh bµy c¸c xu thÕ ph¸t triÓn cña thÕ giíi hiÖn nay. Qua ®ã, h y nªu râ thÕ nµo lµ nh÷ng thêi c¬ vµ nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi c¸c d©n téc. C©u hái vµ Bµi tËp LËp niªn biÓu nh÷ng sù kiÖn chÝnh cña lÞch sö thÕ giíi tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 2000. 74

phÇn hai LÞch sö ViÖt Nam tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 2000 75

Chð¬ng I ViÖt Nam tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 1930 Bµi 12 Phong trµo d©n téc d©n chñ ë ViÖt Nam tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 1925 Nh÷ng thay ®æi cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ t¸c ®éng cña cuéc khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai cña thùc d©n Ph¸p ®· t¹o ra nh÷ng chuyÓn biÕn míi vÒ kinh tÕ, x· héi, v¨n ho¸, gi¸o dôc ë ViÖt Nam. Phong trµo d©n téc d©n chñ ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 1919 − 1925 còng cã bðíc ph¸t triÓn míi. I − Nh÷ng chuyÓn biÕn míi vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi ë ViÖt Nam sau chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt 1. ChÝnh s¸ch khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai cña thùc d©n Ph¸p Sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, c¸c nðíc th¾ng trËn ® häp ®Ó ph©n chia l¹i thÕ giíi, mét trËt tù thÕ giíi míi ® h×nh thµnh. Cuéc chiÕn tranh ® ®Ó l¹i nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ cho c¸c cðêng quèc tð b¶n ch©u ¢u. Nðíc Ph¸p bÞ thiÖt h¹i nÆng nÒ nhÊt víi h¬n 1,4 triÖu ngðêi chÕt, thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt lªn gÇn 200 tØ phr¨ng. C¸ch m¹ng th¸ng Mðêi Nga th¾ng lîi, nðíc Nga X« viÕt ra ®êi, Quèc tÕ Céng s¶n ®ðîc thµnh lËp v.v.. T×nh h×nh ®ã ® t¸c ®éng m¹nh ®Õn ViÖt Nam. ë §«ng Dð¬ng, chñ yÕu lµ ë ViÖt Nam, thùc d©n Ph¸p thùc hiÖn chð¬ng tr×nh khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai. Chð¬ng tr×nh nµy ®ðîc triÓn khai tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt (1919) ®Õn trðíc cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi (1929 − 1933). Trong cuéc khai th¸c nµy, thùc d©n Ph¸p ® ®Çu tð víi tèc ®é nhanh, quy m« lín vµo c¸c ngµnh kinh tÕ ë ViÖt Nam. ChØ trong vßng 6 n¨m (1924 − 1929), sè vèn ®Çu tð vµo §«ng Dð¬ng, chñ yÕu lµ vµo ViÖt Nam, lªn kho¶ng 4 tØ phr¨ng. Trong ®ã, 76

vèn ®Çu tð vµo n«ng nghiÖp nhiÒu nhÊt, chñ yÕu lµ cho ®ån ®iÒn cao su ; diÖn tÝch trång cao su ®ðîc më réng, nhiÒu c«ng ti cao su ®ðîc thµnh lËp. Ph¸p cßn më mang mét sè ngµnh c«ng nghiÖp nhð dÖt, muèi, xay x¸t v.v.. Tð b¶n Ph¸p rÊt coi träng viÖc khai th¸c má, trðíc hÕt lµ má than. Ngoµi than, c¸c c¬ së khai th¸c thiÕc, kÏm, s¾t ®Òu ®ðîc bæ sung thªm vèn, nh©n c«ng vµ ®Èy m¹nh tiÕn ®é khai th¸c. Thð¬ng nghiÖp, trðíc hÕt lµ ngo¹i thð¬ng, cã bðíc ph¸t triÓn míi. Quan hÖ giao lðu bu«n b¸n néi ®Þa ®ðîc ®Èy m¹nh. Giao th«ng vËn t¶i ®ðîc ph¸t triÓn. C¸c ®« thÞ ®ðîc më réng vµ d©n cð ®«ng h¬n. Ng©n hµng §«ng Dð¬ng n¾m quyÒn chØ huy toµn bé nÒn kinh tÕ §«ng Dð¬ng, ph¸t hµnh tiÒn giÊy vµ cho vay l i. Thùc d©n Ph¸p cßn thi hµnh c¸c biÖn ph¸p t¨ng thuÕ, do vËy, ng©n s¸ch §«ng Dð¬ng thu ®ðîc n¨m 1930 t¨ng gÊp ba lÇn so víi n¨m 1912. 2. ChÝnh s¸ch chÝnh trÞ, v¨n ho¸, gi¸o dôc cña thùc d©n Ph¸p Sau chiÕn tranh, cïng víi viÖc ®Èy m¹nh khai th¸c thuéc ®Þa, thùc d©n Ph¸p t¨ng cðêng chÝnh s¸ch cai trÞ ë §«ng Dð¬ng. Bé m¸y qu©n sù, c¶nh s¸t, mËt th¸m, nhµ tï ®ðîc t¨ng cðêng vµ ho¹t ®éng r¸o riÕt. Thùc d©n Ph¸p thi hµnh mét vµi c¶i c¸ch chÝnh trÞ − hµnh chÝnh ®Ó ®èi phã víi nh÷ng biÕn ®éng ®ang diÔn ra ë §«ng Dð¬ng, nhð ®ða thªm ngðêi ViÖt vµo c¸c phßng Thð¬ng m¹i vµ Canh n«ng ë c¸c thµnh phè lín ; lËp ViÖn D©n biÓu Trung K×, ViÖn D©n biÓu B¾c K×. V¨n ho¸, gi¸o dôc còng cã nh÷ng thay ®æi. HÖ thèng gi¸o dôc Ph¸p − ViÖt ®ðîc më réng gåm c¸c cÊp tiÓu häc, trung häc, cao ®¼ng vµ ®¹i häc. C¬ së xuÊt b¶n, in Ên ngµy cµng nhiÒu víi hµng chôc tê b¸o, t¹p chÝ tiÕng Ph¸p vµ ch÷ Quèc ng÷. Nhµ cÇm quyÒn Ph¸p ® ðu tiªn, khuyÕn khÝch xuÊt b¶n c¸c s¸ch b¸o cæ vò chñ trð¬ng “Ph¸p − ViÖt ®Ò huÒ”. C¸c trµo lðu tð tðëng, khoa häc − kÜ thuËt, v¨n ho¸, nghÖ thuËt phð¬ng T©y cã ®iÒu kiÖn trµn vµo ViÖt Nam, t¹o ra sù chuyÓn biÕn míi vÒ néi dung, phð¬ng ph¸p tð duy s¸ng t¸c. C¸c yÕu tè v¨n ho¸ truyÒn thèng, v¨n ho¸ míi tiÕn bé vµ v¨n ho¸ n« dÞch cïng tån t¹i, ®an xen, ®Êu tranh víi nhau. 3. Nh÷ng chuyÓn biÕn míi vÒ kinh tÕ vµ giai cÊp x· héi ë ViÖt Nam Víi cuéc khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai, nÒn kinh tÕ cña tð b¶n Ph¸p ë §«ng Dð¬ng cã bðíc ph¸t triÓn míi. Trong qu¸ tr×nh ®Çu tð vèn vµ më réng khai th¸c thuéc ®Þa, thùc d©n Ph¸p cã ®Çu tð kÜ thuËt vµ nh©n lùc, song rÊt h¹n chÕ. C¬ cÊu 77

kinh tÕ ViÖt Nam vÉn mÊt c©n ®èi. Sù chuyÓn biÕn Ýt nhiÒu vÒ kinh tÕ chØ cã tÝnh chÊt côc bé ë mét sè vïng, cßn l¹i phæ biÕn vÉn trong t×nh tr¹ng l¹c hËu, nghÌo nµn. Kinh tÕ §«ng Dð¬ng vÉn bÞ cét chÆt vµo kinh tÕ Ph¸p vµ §«ng Dð¬ng vÉn lµ thÞ trðêng ®éc chiÕm cña tð b¶n Ph¸p. Do t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch khai th¸c thuéc ®Þa, c¸c giai cÊp ë ViÖt Nam cã nh÷ng chuyÓn biÕn míi. Giai cÊp ®Þa chñ phong kiÕn tiÕp tôc ph©n ho¸. Mét bé phËn kh«ng nhá tiÓu vµ trung ®Þa chñ tham gia phong trµo d©n téc d©n chñ chèng thùc d©n Ph¸p vµ thÕ lùc ph¶n ®éng tay sai. Giai cÊp n«ng d©n bÞ ®Õ quèc, phong kiÕn thèng trÞ tðíc ®o¹t ruéng ®Êt, bÞ bÇn cïng, kh«ng cã lèi tho¸t. M©u thuÉn gi÷a n«ng d©n ViÖt Nam víi ®Õ quèc Ph¸p vµ phong kiÕn tay sai hÕt søc gay g¾t. N«ng d©n lµ mét lùc lðîng c¸ch m¹ng to lín cña d©n téc. Giai cÊp tiÓu tð s¶n ph¸t triÓn nhanh vÒ sè lðîng. Hä cã tinh thÇn d©n téc, chèng thùc d©n Ph¸p vµ tay sai. §Æc biÖt bé phËn häc sinh, sinh viªn, trÝ thøc lµ tÇng líp thðêng nh¹y c¶m víi thêi cuéc vµ tha thiÕt canh t©n ®Êt nðíc, nªn h¨ng h¸i ®Êu tranh v× ®éc lËp, tù do cña d©n téc. Giai cÊp tð s¶n ra ®êi sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. PhÇn ®«ng hä lµ nh÷ng ngðêi trung gian lµm thÇu kho¸n, cung cÊp nguyªn vËt liÖu hay hµng ho¸,... cho tð b¶n Ph¸p. Khi kiÕm ®ðîc sè vèn kh¸, hä ®øng ra kinh doanh riªng vµ trë thµnh nh÷ng nhµ tð s¶n (nhð B¹ch Th¸i Bðëi, NguyÔn H÷u Thu v.v.). Giai cÊp tð s¶n ViÖt Nam võa míi ra ®êi ® bÞ tð b¶n Ph¸p chÌn Ðp, k×m h m nªn sè lðîng Ýt, thÕ lùc kinh tÕ yÕu, kh«ng thÓ ®ð¬ng ®Çu víi sù c¹nh tranh cña tð b¶n Ph¸p. DÇn dÇn, hä ph©n ho¸ thµnh hai bé phËn : tÇng líp tð s¶n m¹i b¶n cã quyÒn lîi g¾n víi ®Õ quèc nªn c©u kÕt chÆt chÏ víi chóng ; tÇng líp tð s¶n d©n téc cã xu hðíng kinh doanh ®éc lËp nªn Ýt nhiÒu cã khuynh hðíng d©n téc vµ d©n chñ. Giai cÊp c«ng nh©n ViÖt Nam ngµy cµng ph¸t triÓn. §Õn n¨m 1929, trong c¸c doanh nghiÖp cña ngðêi Ph¸p ë §«ng Dð¬ng, chñ yÕu lµ ë ViÖt Nam, sè lðîng c«ng nh©n cã trªn 22 v¹n ngðêi. Giai cÊp c«ng nh©n ViÖt Nam bÞ giíi tð s¶n, nhÊt lµ bän ®Õ quèc thùc d©n, ¸p bøc, bãc lét nÆng nÒ, cã quan hÖ g¾n bã víi n«ng d©n, ®ðîc thõa hðëng truyÒn thèng yªu nðíc cña d©n téc, sím chÞu ¶nh hðëng cña trµo lðu c¸ch m¹ng v« s¶n, nªn ® nhanh chãng vð¬n lªn thµnh mét ®éng lùc cña phong trµo d©n téc d©n chñ theo khuynh hðíng c¸ch m¹ng tiªn tiÕn cña thêi ®¹i. 78

Nhð vËy, tõ sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 20, trªn ®Êt nðíc ViÖt Nam ® diÔn ra nh÷ng biÕn ®æi quan träng vÒ kinh tÕ, x héi, v¨n ho¸, gi¸o dôc. M©u thuÉn trong x héi ViÖt Nam ngµy cµng s©u s¾c, trong ®ã chñ yÕu lµ m©u thuÉn gi÷a toµn thÓ nh©n d©n ta víi thùc d©n Ph¸p vµ ph¶n ®éng tay sai. Cuéc ®Êu tranh d©n téc chèng ®Õ quèc vµ tay sai tiÕp tôc diÔn ra víi néi dung vµ h×nh thøc phong phó. − Nªu chÝnh s¸ch khai th¸c thuéc ®Þa cña thùc d©n Ph¸p ë ViÖt Nam sau ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt. - Dðíi t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch khai th¸c thuéc ®Þa cña Ph¸p, c¸c giai cÊp ë ViÖt Nam cã sù chuyÓn biÕn ra sao ? II − Phong trµo d©n téc d©n chñ ë ViÖt Nam tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 1925 1. Ho¹t ®éng cña Phan Béi Ch©u, Phan Ch©u Trinh vµ mét sè ngðêi ViÖt Nam sèng ë nðíc ngoµi Sau nh÷ng n¨m b«n ba ho¹t ®éng ë NhËt B¶n vµ Trung Quèc kh«ng thµnh c«ng, Phan Béi Ch©u bÞ giíi qu©n phiÖt ë Qu¶ng §«ng (Trung Quèc) b¾t giam n¨m 1913 vµ ®Õn cuèi n¨m 1917 míi ®ðîc tr¶ tù do. Trong bèi c¶nh ®ã, ¶nh hðëng cña C¸ch m¹ng th¸ng Mðêi Nga vµ sù ra ®êi cña nðíc Nga X« viÕt ® ®Õn víi Phan Béi Ch©u nhð mét luång ¸nh s¸ng míi. Th¸ng 6 − 1925, gi÷a lóc chða thÓ thay ®æi ®ðîc tæ chøc, h×nh thøc ®Êu tranh cho thÝch hîp víi biÕn chuyÓn míi cña ®Êt nðíc vµ thêi ®¹i, Phan Béi Ch©u bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t t¹i Thðîng H¶i (Trung Quèc), kÕt ¸n tï råi ®ða vÒ an trÝ ë HuÕ. Nðíc Ph¸p håi ®ã lµ n¬i cã nhiÒu ngðêi ViÖt Nam sèng vµ ho¹t ®éng cho phong trµo d©n téc. N¨m 1922, nh©n dÞp vua Kh¶i §Þnh sang dù Héi chî thuéc ®Þa ®Ó khuÕch trð¬ng “c«ng lao khai ho¸” cña Ph¸p, Phan Ch©u Trinh viÕt ThÊt ®iÒu thð, v¹ch ra b¶y téi ®¸ng chÐm cña Kh¶i §Þnh. ¤ng thðêng tæ chøc diÔn thuyÕt, lªn ¸n chÕ ®é qu©n chñ vµ quan trðêng ë ViÖt Nam ; tiÕp tôc h« hµo “Khai d©n trÝ, chÊn d©n khÝ, hËu d©n sinh” v.v.. Th¸ng 6 − 1925, Phan Ch©u Trinh vÒ nðíc. ¤ng tiÕp tôc tuyªn truyÒn, ®¶ ph¸ chÕ ®é qu©n chñ, ®Ò cao d©n quyÒn v.v.. NhiÒu tÇng líp nh©n d©n, nhÊt lµ thanh niªn, rÊt mÕn mé vµ hðëng øng ho¹t ®éng cña Phan Ch©u Trinh. 79

NhiÒu ViÖt kiÒu t¹i Ph¸p ® tham gia ho¹t ®éng yªu nðíc, chuyÓn tµi liÖu, s¸ch b¸o tiÕn bé vÒ nðíc. N¨m 1925, “Héi nh÷ng ngðêi lao ®éng trÝ ãc §«ng Dð¬ng” ra ®êi. N¨m 1923, t¹i Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc) Lª Hång S¬n, Hå Tïng MËu, NguyÔn C«ng ViÔn v.v. lËp ra tæ chøc T©m t©m x . Ngµy 19 − 6 − 1924, Ph¹m Hång Th¸i thùc hiÖn viÖc mðu s¸t Toµn quyÒn §«ng Dð¬ng MÐclanh ë Sa DiÖn (Qu¶ng Ch©u). ViÖc kh«ng thµnh, Ph¹m Hång Th¸i anh dòng hi sinh, song tiÕng bom cña ngðêi thanh niªn yªu nðíc Êy ® nhãm tiÕp ngän löa chiÕn ®Êu cña nh©n d©n ta, nhÊt lµ trong giíi thanh niªn. Sù kiÖn ®ã “nhð chim Ðn nhá b¸o hiÖu mïa xu©n”(1). 2. Ho¹t ®éng cña tð s¶n, tiÓu tð s¶n vµ c«ng nh©n ViÖt Nam Tð s¶n ViÖt Nam ® tæ chøc cuéc tÈy chay tð s¶n Hoa kiÒu, vËn ®éng ngðêi ViÖt Nam chØ mua hµng cña ngðêi ViÖt Nam, “chÊn hðng néi ho¸”, “bµi trõ ngo¹i ho¸”. N¨m 1923, ®Þa chñ vµ tð s¶n ViÖt Nam ®Êu tranh chèng ®éc quyÒn c¶ng Sµi Gßn, ®éc quyÒn xuÊt c¶ng lóa g¹o t¹i Nam K× cña tð b¶n Ph¸p. Mét sè tð s¶n vµ ®Þa chñ lín ë Nam K× (®¹i biÓu lµ Bïi Quang Chiªu, NguyÔn Phan Long v.v.) lËp ra §¶ng LËp hiÕn (1923). §¶ng nµy ®ða ra mét sè khÈu hiÖu ®ßi tù do, d©n chñ. Nhðng khi ®ðîc thùc d©n Ph¸p nhðîng bé mét sè quyÒn lîi (nhð cho tham gia Héi ®ång Qu¶n h¹t Nam K×), hä l¹i tho¶ hiÖp víi chóng. Ngoµi §¶ng LËp hiÕn, cßn cã nhãm Nam Phong cña Ph¹m Quúnh cæ vò thuyÕt “qu©n chñ lËp hiÕn”, nhãm Trung B¾c t©n v¨n cña NguyÔn V¨n VÜnh ®Ò cao tð tðëng “trùc trÞ”. TÇng líp tiÓu tð s¶n trÝ thøc (gåm sinh viªn, häc sinh vµ gi¸o viªn, viªn chøc, nhµ v¨n, nhµ b¸o v.v.) s«i næi ®Êu tranh ®ßi nh÷ng quyÒn tù do, d©n chñ. Mét sè tæ chøc chÝnh trÞ nhð ViÖt Nam nghÜa ®oµn, Héi Phôc ViÖt, §¶ng Thanh niªn (®¹i biÓu lµ T«n Quang PhiÖt, §Æng Thai Mai, TrÇn Huy LiÖu, NguyÔn An Ninh v.v.) ®ðîc thµnh lËp víi nhiÒu ho¹t ®éng phong phó vµ s«i ®éng (mÝt tinh, biÓu t×nh, b i kho¸ v.v.). NhiÒu tê b¸o tiÕn bé lÇn lðît ra ®êi. B¸o tiÕng Ph¸p cã c¸c tê Chu«ng rÌ, An Nam trÎ, Ngðêi nhµ quª. B¸o tiÕng ViÖt cã H÷u thanh, TiÕng d©n, §«ng Ph¸p thêi b¸o, Thùc nghiÖp d©n b¸o,... Mét sè nhµ xuÊt b¶n tiÕn bé nhð Nam ®ång thð x (Hµ Néi), Cðêng häc thð x (Sµi Gßn), Quan h¶i tïng thð (HuÕ) v.v. ® ph¸t hµnh nhiÒu lo¹i s¸ch b¸o tiÕn bé. Trong phong trµo yªu nðíc d©n chñ c«ng khai håi ®ã, cã mét sè sù kiÖn næi bËt nhð : cuéc ®Êu tranh ®ßi nhµ cÇm quyÒn Ph¸p tr¶ tù do cho Phan Béi Ch©u (1925) c¸c cuéc truy ®iÖu, ®Ó tang Phan Ch©u Trinh (1926). (1) TrÇn D©n Tiªn, Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch, NXB V¨n nghÖ, H., 1956, tr. 67. 80

C¸c cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n ngµy cµng nhiÒu h¬n, tuy vÉn cßn lÎ tÎ vµ tù ph¸t. ë Sµi Gßn − Chî Lín ® thµnh lËp C«ng héi (bÝ mËt). Th¸ng 8 − 1925, thî m¸y xðëng Ba Son t¹i c¶ng Sµi Gßn ® b i c«ng, kh«ng chÞu söa ch÷a chiÕn h¹m Mis¬lª cña Ph¸p trðíc khi chiÕn h¹m nµy chë binh lÝnh sang tham gia ®µn ¸p phong trµo ®Êu tranh cña nh©n d©n Trung Quèc. Víi yªu s¸ch ®ßi t¨ng lð¬ng 20% vµ ph¶i cho nh÷ng c«ng nh©n bÞ th¶i håi trë l¹i lµm viÖc, sau 8 ngµy b i c«ng, nhµ chøc tr¸ch Ph¸p ® ph¶i chÊp nhËn t¨ng lð¬ng 10% cho c«ng nh©n. Sù kiÖn nµy ®¸nh dÊu bðíc tiÕn míi cña phong trµo c«ng nh©n ViÖt Nam. 3. Ho¹t ®éng cña NguyÔn ¸i Quèc Sau nh÷ng n¨m b«n ba hÇu kh¾p c¸c ch©u lôc trªn thÕ giíi, cuèi n¨m 1917 NguyÔn TÊt Thµnh trë l¹i Ph¸p, gia nhËp §¶ng X héi Ph¸p (1919). Ngµy 18 − 6 − 1919, thay mÆt nh÷ng ngðêi ViÖt Nam yªu nðíc t¹i Ph¸p, NguyÔn TÊt Thµnh víi tªn gäi míi lµ NguyÔn ¸i Quèc göi ®Õn Héi nghÞ VÐcxai b¶n Yªu s¸ch cña nh©n d©n An Nam, ®ßi ChÝnh phñ Ph¸p vµ c¸c nðíc ®ång minh thõa nhËn c¸c quyÒn tù do, d©n chñ, quyÒn b×nh ®¼ng vµ quyÒn tù quyÕt cña d©n téc ViÖt Nam. B¶n yªu s¸ch kh«ng ®ðîc chÊp nhËn. V× vËy, “muèn ®ðîc gi¶i phãng, c¸c d©n téc chØ cã thÓ tr«ng cËy vµo lùc lðîng cña b¶n th©n m×nh”(1). Gi÷a n¨m 1920, NguyÔn ¸i Quèc ®äc b¶n S¬ th¶o lÇn thø nhÊt nh÷ng luËn cð¬ng vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò thuéc ®Þa cña V. I. Lªnin ®¨ng trªn b¸o Nh©n ®¹o cña §¶ng X héi Ph¸p. LuËn cð¬ng cña Lªnin ® gióp NguyÔn ¸i Quèc kh¼ng ®Þnh con ®ðêng giµnh ®éc lËp vµ tù do cña nh©n d©n ViÖt Nam. Ngµy 25 − 12 − 1920, NguyÔn ¸i Quèc tham dù §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø XVIII cña §¶ng X héi Ph¸p häp t¹i thµnh phè Tua. Ngðêi ® ®øng vÒ phÝa ®a sè ®¹i biÓu §¹i héi bá phiÕu t¸n thµnh viÖc gia nhËp Quèc tÕ Céng s¶n vµ H×nh 27. Toµn c¶nh §¹i héi Tua (Ph¸p) n¨m 1920 (1) TrÇn D©n Tiªn, Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch, S®d, tr. 36. 81

thµnh lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p. NguyÔn ¸i Quèc trë thµnh ®¶ng viªn céng s¶n vµ lµ mét trong nh÷ng ngðêi tham gia s¸ng lËp §¶ng Céng s¶n Ph¸p. N¨m 1921, NguyÔn ¸i Quèc cïng víi mét sè ngðêi yªu nðíc cña Angiªri, Marèc, Tuynidi v.v. lËp ra Héi Liªn hiÖp thuéc ®Þa ë Pari ®Ó tËp hîp tÊt c¶ nh÷ng ngðêi d©n thuéc ®Þa sèng trªn ®Êt Ph¸p cho cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa thùc d©n. B¸o Ngðêi cïng khæ (Le Paria) do Ngðêi lµm chñ nhiÖm kiªm chñ bót lµ c¬ quan ng«n luËn cña Héi. Ngðêi cßn viÕt bµi cho c¸c b¸o Nh©n ®¹o (cña §¶ng Céng s¶n Ph¸p), §êi sèng c«ng nh©n (cña Tæng Liªn ®oµn Lao ®éng Ph¸p) v.v. vµ ®Æc biÖt lµ viÕt cuèn B¶n ¸n chÕ ®é thùc d©n Ph¸p (xuÊt b¶n ë Pari n¨m 1925). Th¸ng 6 − 1923, NguyÔn ¸i Quèc ®Õn Liªn X« ®Ó dù Héi nghÞ Quèc tÕ N«ng d©n (10 − 1923) vµ §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n (1924)(1). Ngµy 11 − 11 − 1924, NguyÔn ¸i Quèc vÒ ®Õn Qu¶ng Ch©u (Trung Quèc) ®Ó trùc tiÕp tuyªn truyÒn, gi¸o dôc lÝ luËn, x©y dùng tæ chøc c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc cho nh©n d©n ViÖt Nam. Nªu tãm t¾t ho¹t ®éng yªu nðíc cña ngðêi ViÖt Nam ë nðíc ngoµi trong nh÷ng n¨m 1919 − 1925. C©u hái vµ Bµi tËp 1. Cuéc khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai cña Ph¸p ® t¸c ®éng ®Õn t×nh h×nh kinh tÕ, giai cÊp x héi ViÖt Nam nhð thÕ nµo ? 2. LËp niªn biÓu nh÷ng ho¹t ®éng cña NguyÔn ¸i Quèc tõ n¨m 1919 ®Õn n¨m 1925 theo nh÷ng néi dung sau : thêi gian, néi dung ho¹t ®éng, ý nghÜa. 3. H y nªu nhËn xÐt vÒ phong trµo d©n téc d©n chñ ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 1919 − 1925. (1) §¹i héi lÇn thø V Quèc tÕ Céng s¶n häp tõ ngµy 17 − 6 ®Õn ngµy 8 − 7 − 1924 t¹i M¸txc¬va. NguyÔn ¸i Quèc tham dù §¹i héi, ba lÇn ph¸t biÓu vÒ vÊn ®Ò d©n téc vµ thuéc ®Þa. 82

Bµi 13 Phong trµo d©n téc D©n chñ ë ViÖt Nam tõ n¨m 1925 ®Õn n¨m 1930 Tõ n¨m 1925 ®Õn n¨m 1930, trªn ®Êt nðíc ta lÇn lðît xuÊt hiÖn c¸c tæ chøc c¸ch m¹ng ho¹t ®éng song song víi nhau. §ã lµ Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn, T©n ViÖt C¸ch m¹ng ®¶ng, ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng, c¸c tæ chøc céng s¶n v.v.. Trong qu¸ tr×nh ®ã ®· diÔn ra sù thö th¸ch nghiªm kh¾c, sù chän lùa lÞch sö vÒ sø mÖnh cña c¸c tæ chøc chÝnh trÞ ®èi víi d©n téc trong thêi ®¹i míi. I − Sù ra ®êi vµ ho¹t ®éng cña ba tæ chøc c¸ch m¹ng 1. Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn Sau khi ®Õn Qu¶ng Ch©u, NguyÔn ¸i Quèc më líp huÊn luyÖn, ®µo t¹o c¸n bé. PhÇn lín häc viªn lµ thanh niªn, häc sinh, trÝ thøc ViÖt Nam yªu nðíc. Hä häc lµm c¸ch m¹ng, häc c¸ch ho¹t ®éng bÝ mËt. PhÇn lín sè häc viªn ®ã sau khi “häc xong, hä l¹i bÝ mËt vÒ nðíc truyÒn b¸ lÝ luËn gi¶i phãng d©n téc vµ tæ chøc nh©n d©n”(1). Mét sè ngðêi ®ðîc göi sang häc t¹i Trðêng §¹i häc Phð¬ng §«ng ë M¸txc¬va (Liªn X«) hoÆc Trðêng Qu©n sù Hoµng Phè (Trung Quèc). NguyÔn ¸i Quèc ® lùa chän, gi¸c ngé mét sè thanh niªn tÝch cùc trong T©m t©m x , lËp ra Céng s¶n ®oµn (2 − 1925)(2). Th¸ng 6 − 1925, NguyÔn ¸i Quèc thµnh lËp Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn nh»m tæ chøc vµ l nh ®¹o quÇn chóng ®oµn kÕt, tranh ®Êu ®Ó ®¸nh ®æ ®Õ quèc chñ nghÜa Ph¸p vµ tay sai ®Ó tù cøu lÊy m×nh(3). C¬ quan l nh ®¹o cao nhÊt cña Héi lµ Tæng bé, trong ®ã cã NguyÔn ¸i Quèc, Hå Tïng MËu, Lª Hång S¬n. Trô së cña Tæng bé ®Æt t¹i Qu¶ng Ch©u. B¸o Thanh niªn cña Héi do NguyÔn ¸i Quèc s¸ng lËp, ra sè ®Çu tiªn ngµy 21 − 6 − 1925. (1) TrÇn D©n Tiªn, Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch, S®d, tr. 71. (2) Trong ®ã cã Lª Hång S¬n, Hå Tïng MËu, Lª Hång Phong, Lðu Quèc Long, Trð¬ng V¨n LÜnh, Lª Quang §¹t, L©m §øc Thô. (3) Xem : Tuyªn ng«n cña §¹i héi toµn quèc lÇn thø nhÊt Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn − V¨n kiÖn §¶ng, Toµn tËp, TËp 1, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 1998, tr. 98. 83

§Çu n¨m 1927, t¸c phÈm §ðêng K¸ch mÖnh, gåm nh÷ng bµi gi¶ng cña NguyÔn ¸i Quèc ë c¸c líp huÊn luyÖn t¹i Qu¶ng Ch©u, ®ðîc xuÊt b¶n. B¸o Thanh niªn vµ t¸c phÈm §ðêng K¸ch mÖnh ® trang bÞ lÝ luËn c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc cho c¸n bé cña Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn ®Ó tuyªn truyÒn ®Õn giai cÊp c«ng nh©n vµ c¸c tÇng líp nh©n d©n ViÖt Nam. Héi ®· x©y dùng tæ chøc c¬ së cña m×nh ë hÇu H×nh 28. B×a cuèn s¸ch kh¾p c¶ nðíc. C¸c k× bé Trung K×, B¾c K×, Nam §ðêng K¸ch mÖnh K× cña Héi lÇn lðît ra ®êi vµo n¨m 1927. N¨m 1928, Héi cã gÇn 300 héi viªn ; ®Õn n¨m 1929, cã kho¶ng 1 700 héi viªn vµ cßn x©y dùng c¬ së trong ViÖt kiÒu ë Xiªm (Th¸i Lan). T¹i Qu¶ng Ch©u, ngµy 9 − 7 − 1925, NguyÔn ¸i Quèc ® cïng mét sè nhµ yªu nðíc TriÒu Tiªn, In®«nªxia v.v. lËp ra Héi Liªn hiÖp c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc ë ¸ §«ng. T«n chØ cña Héi lµ liªn l¹c víi c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc ®Ó cïng lµm c¸ch m¹ng, ®¸nh ®æ ®Õ quèc. Cuèi n¨m 1928, thùc hiÖn chñ trð¬ng “v« s¶n ho¸”, nhiÒu c¸n bé cña Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn ®i vµo c¸c nhµ m¸y, hÇm má, ®ån ®iÒn, cïng sinh ho¹t vµ lao ®éng víi c«ng nh©n ®Ó tuyªn truyÒn vËn ®éng c¸ch m¹ng, n©ng cao ý thøc chÝnh trÞ cho giai cÊp c«ng nh©n. Phong trµo c«ng nh©n v× thÕ cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n vµ trë thµnh nßng cèt cña phong trµo d©n téc trong c¶ nðíc. §Êu tranh cña c«ng nh©n ® næ ra ë nhiÒu n¬i. §ã lµ c¸c cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n má than M¹o Khª, ®ån ®iÒn Léc Ninh, nhµ m¸y cða BÕn Thuû, nhµ m¸y xi m¨ng H¶i Phßng, nhµ m¸y in Poãctay Sµi Gßn, ®ån ®iÒn cao su Cam Tiªm, h·ng dÇu Nhµ BÌ, nhµ m¸y t¬ Nam §Þnh v.v.. N¨m 1929, b·i c«ng cña c«ng nh©n næ ra ë nhµ m¸y chai H¶i Phßng, nhµ m¸y söa ch÷a xe löa Trðêng Thi (Vinh), nhµ m¸y Avia (Hµ Néi), h·ng bu«n S¸cne Sµi Gßn, së ð¬m c©y Hµ Néi, nhµ m¸y ®iÖn Nam §Þnh, h·ng xe h¬i §µ N½ng, xðëng nhuém nhµ m¸y dÖt Nam §Þnh, ®ån ®iÒn cao su Phó RiÒng (nay thuéc tØnh B×nh Phðíc), h·ng dÇu H¶i Phßng, c¸c nhµ in ë Chî Lín v.v.. C¸c cuéc b i c«ng ®ã kh«ng chØ bã hÑp trong ph¹m vi mét xðëng, mét ®Þa phð¬ng, mét ngµnh mµ ® b¾t ®Çu cã sù liªn kÕt thµnh phong trµo chung. 84

Cïng víi b i c«ng cña c«ng nh©n, c¸c cuéc ®Êu tranh cña n«ng d©n, tiÓu thð¬ng, tiÓu chñ, häc sinh còng diÔn ra ë mét sè n¬i. 2. T©n ViÖt C¸ch m¹ng ®¶ng Ngµy 14 − 7 − 1925, mét sè tï chÝnh trÞ ë Trung K× nhð Lª V¨n Hu©n, NguyÔn §×nh Kiªn v.v. cïng mét nhãm sinh viªn Trðêng Cao ®¼ng Sð ph¹m Hµ Néi lËp ra Héi Phôc ViÖt, sau ®æi thµnh Héi Hðng Nam,... vµ ®Õn ngµy 14 − 7 − 1928, Héi tiÕn hµnh ®¹i héi t¹i HuÕ, quyÕt ®Þnh ®æi thµnh T©n ViÖt C¸ch m¹ng ®¶ng (§¶ng T©n ViÖt). §¶ng tËp hîp nh÷ng trÝ thøc vµ thanh niªn tiÓu tð s¶n yªu nðíc, ®Þa bµn ho¹t ®éng chñ yÕu ë Trung K×. §¶ng chñ trð¬ng l nh ®¹o quÇn chóng ë trong nðíc vµ liªn l¹c víi c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc trªn thÕ giíi ®Ó ®¸nh ®æ ®Õ quèc chñ nghÜa, nh»m thiÕt lËp mét x héi b×nh ®¼ng vµ b¸c ¸i. §¶ng T©n ViÖt ra ®êi vµ ho¹t ®éng trong ®iÒu kiÖn Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn ph¸t triÓn m¹nh, nªn tð tðëng c¸ch m¹ng cña NguyÔn ¸i Quèc vµ ®ðêng lèi cña Héi cã søc cuèn hót nhiÒu ®¶ng viªn trÎ, tiªn tiÕn cña §¶ng T©n ViÖt. Mét sè ®¶ng viªn tiªn tiÕn ® sím gia nhËp Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn. Sè ®¶ng viªn tiªn tiÕn cßn l¹i tÝch cùc chuÈn bÞ ®Ó tiÕn tíi thµnh lËp mét chÝnh ®¶ng c¸ch m¹ng theo tð tðëng NguyÔn ¸i Quèc vµ häc thuyÕt M¸c − Lªnin. 3. ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng Tõ c¬ së h¹t nh©n ®Çu tiªn lµ Nam ®ång thð x − mét nhµ xuÊt b¶n tiÕn bé, ngµy 25 − 12 − 1927 NguyÔn Th¸i Häc, Phã §øc ChÝnh,... ® thµnh lËp ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng. §©y lµ mét chÝnh ®¶ng yªu nðíc, ®Êu tranh giµnh l¹i ®éc lËp cho d©n téc. Lóc míi thµnh lËp, chÝnh ®¶ng nµy chða cã chÝnh cð¬ng râ rµng, chØ nªu chung chung lµ : trðíc lµm d©n téc c¸ch m¹ng, sau lµm thÕ giíi c¸ch m¹ng. B¶n Chð¬ng tr×nh hµnh ®éng cña ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng c«ng bè n¨m 1929 ® nªu nguyªn t¾c tð tðëng : “Tù do − B×nh ®¼ng − B¸c ¸i”. Chð¬ng tr×nh cña §¶ng chia thµnh bèn thêi k×. Thêi k× cuèi cïng lµ bÊt hîp t¸c víi ChÝnh phñ Ph¸p vµ triÒu ®×nh nhµ NguyÔn ; cæ ®éng b i c«ng, ®¸nh ®uæi giÆc Ph¸p, ®¸nh ®æ ng«i vua, thiÕt lËp d©n quyÒn. Quèc d©n ®¶ng chñ trð¬ng tiÕn hµnh c¸ch m¹ng b»ng b¹o lùc, chó träng lÊy lùc lðîng binh lÝnh ngðêi ViÖt trong qu©n ®éi Ph¸p gi¸c ngé lµm lùc lðîng chñ lùc. Tæ chøc c¬ së cña Quèc d©n ®¶ng trong quÇn chóng rÊt Ýt. §Þa bµn ho¹t ®éng cña Quèc d©n ®¶ng chØ bã hÑp trong mét sè ®Þa phð¬ng ë B¾c K×, cßn ë Trung K× vµ Nam K× kh«ng ®¸ng kÓ. 85

Th¸ng 2 − 1929, ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng tæ chøc vô ¸m s¸t tªn trïm mé phu Badanh ë Hµ Néi. Nh©n sù kiÖn nµy, thùc d©n Ph¸p tiÕn hµnh mét cuéc khñng bè d man. BÞ ®éng trðíc t×nh thÕ, nh÷ng nhµ l nh ®¹o chñ chèt cña ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng quyÕt ®Þnh dèc hÕt lùc lðîng nh»m thùc hiÖn cuéc b¹o ®éng cuèi cïng ®Ó “kh«ng thµnh c«ng còng thµnh nh©n !”. §ªm 9 − 2 − 1930, cuéc khëi nghÜa cña ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng næ ra ë Yªn B¸i. Cïng ®ªm ®ã, khëi nghÜa næ ra ë Phó Thä, S¬n T©y ; sau ®ã lµ ë H¶i Dð¬ng, Th¸i B×nh v.v. ; ë Hµ Néi, còng cã H×nh 29. NguyÔn Th¸i Häc (1904 − 1930) ®¸nh bom phèi hîp. Cuéc khëi nghÜa cña ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng thÊt b¹i nhanh chãng, song ® cæ vò lßng yªu nðíc, chÝ c¨m thï cña nh©n d©n ViÖt Nam ®èi víi thùc d©n Ph¸p vµ tay sai. Hµnh ®éng yªu nðíc, tÊm gð¬ng hi sinh cña c¸c chiÕn sÜ Yªn B¸i lµ sù nèi tiÕp truyÒn thèng yªu nðíc bÊt khuÊt cña d©n téc ViÖt Nam. Vai trß lÞch sö cña ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng víi tð c¸ch lµ mét chÝnh ®¶ng c¸ch m¹ng trong phong trµo d©n téc võa míi xuÊt hiÖn ® chÊm døt cïng víi sù thÊt b¹i cña khëi nghÜa Yªn B¸i. Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn, T©n ViÖt C¸ch m¹ng ®¶ng vµ ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng ® ra ®êi vµ ho¹t ®éng nhð thÕ nµo ? II − §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi 1. Sù xuÊt hiÖn c¸c tæ chøc céng s¶n n¨m 1929 N¨m 1929, phong trµo ®Êu tranh cña c«ng nh©n, n«ng d©n, tiÓu tð s¶n vµ c¸c tÇng líp nh©n d©n yªu nðíc kh¸c ® ph¸t triÓn, kÕt thµnh mét lµn sãng d©n téc d©n chñ ngµy cµng lan réng. Cuèi th¸ng 3 − 1929, mét sè héi viªn tiªn tiÕn cña Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn ë B¾c K× häp t¹i sè nhµ 5D, phè Hµm Long (Hµ Néi) ® lËp ra Chi bé Céng s¶n ®Çu tiªn ë ViÖt Nam, gåm 7 ®¶ng viªn(1). Chi bé ® më réng cuéc vËn ®éng thµnh lËp mét ®¶ng céng s¶n nh»m thay thÕ cho Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn. (1) §ã lµ : TrÞnh §×nh Cöu, Ng« Gia Tù, TrÇn V¨n Cung, §ç Ngäc Du, NguyÔn §øc C¶nh, Dð¬ng H¹c §Ýnh vµ Kim T«n (NguyÔn Tu©n). 86

Tõ ngµy 1 ®Õn ngµy 9 − 5 − 1929, §¹i héi lÇn thø nhÊt cña Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn häp t¹i Hð¬ng C¶ng (Trung Quèc). T¹i §¹i héi, ®oµn ®¹i biÓu B¾c K× ®Æt vÊn ®Ò ph¶i thµnh lËp ngay ®¶ng céng s¶n ®Ó thay thÕ Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn, song kh«ng ®ðîc chÊp nhËn nªn ®oµn ® bá §¹i héi vÒ nðíc. §¹i héi ® th«ng qua Tuyªn ng«n, ChÝnh cð¬ng, §iÒu lÖ cña Héi v.v.. Ngµy 17 − 6 − 1929, ®¹i biÓu c¸c tæ chøc c¬ së céng s¶n ë B¾c K× häp §¹i héi t¹i nhµ sè 312, phè Kh©m Thiªn (Hµ Néi) quyÕt ®Þnh thµnh lËp §«ng Dð¬ng Céng s¶n ®¶ng, th«ng qua Tuyªn ng«n, §iÒu lÖ, ra b¸o Bóa liÒm lµm c¬ quan ng«n luËn vµ cö ra Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng cña §¶ng. Kho¶ng th¸ng 8 − 1929, c¸c c¸n bé l nh ®¹o tiªn tiÕn trong Tæng bé vµ K× bé ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn ë Nam K× còng ® quyÕt ®Þnh thµnh lËp An Nam Céng s¶n ®¶ng. Tê b¸o §á lµ c¬ quan ng«n luËn cña §¶ng. Vµo kho¶ng th¸ng 11 − 1929, An Nam Céng s¶n ®¶ng häp ®¹i héi ®Ó th«ng qua ®ðêng lèi chÝnh trÞ vµ bÇu Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng cña §¶ng. Th¸ng 9 − 1929, nh÷ng ngðêi gi¸c ngé céng s¶n trong §¶ng T©n ViÖt tuyªn bè §«ng Dð¬ng Céng s¶n liªn ®oµn chÝnh thøc thµnh lËp. Sù ra ®êi cña ba tæ chøc céng s¶n lµ mét xu thÕ kh¸ch quan cña cuéc vËn ®éng gi¶i phãng d©n téc ë ViÖt Nam theo con ®ðêng c¸ch m¹ng v« s¶n. Nhðng c¸c tæ chøc ®ã ®Òu ho¹t ®éng riªng rÏ, tranh giµnh ¶nh hðëng víi nhau, lµm cho phong trµo c¸ch m¹ng trong nðíc cã nguy c¬ dÉn ®Õn sù chia rÏ lín. Gi÷a lóc ®ã, NguyÔn ¸i Quèc ®ðîc tin Héi ViÖt Nam C¸ch m¹ng Thanh niªn ph©n liÖt thµnh hai nhãm, mçi nhãm tæ chøc thµnh mét ®¶ng céng s¶n. Ngðêi liÒn rêi khái Xiªm, sang Trung Quèc ®Ó thèng nhÊt c¸c tæ chøc céng s¶n. 2. Héi nghÞ thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam Víi cð¬ng vÞ lµ ph¸i viªn cña Quèc tÕ Céng s¶n, cã quyÒn quyÕt ®Þnh mäi vÊn ®Ò liªn quan tíi phong trµo c¸ch m¹ng ë §«ng Dð¬ng, NguyÔn ¸i Quèc chñ ®éng triÖu tËp ®¹i biÓu cña §«ng Dð¬ng Céng s¶n ®¶ng vµ An Nam Céng s¶n ®¶ng ®Õn Cöu Long (Hð¬ng C¶ng, Trung Quèc) ®Ó bµn viÖc hîp nhÊt. Héi nghÞ hîp nhÊt c¸c tæ chøc céng s¶n b¾t ®Çu häp tõ ngµy 6 − 1 − 1930 t¹i Cöu Long, do NguyÔn ¸i Quèc chñ tr×. Dù Héi nghÞ cã TrÞnh §×nh Cöu vµ NguyÔn §øc C¶nh lµ ®¹i biÓu cña §«ng Dð¬ng Céng s¶n ®¶ng, Ch©u V¨n Liªm vµ NguyÔn ThiÖu lµ ®¹i biÓu cña An Nam Céng s¶n ®¶ng. 87

NguyÔn ¸i Quèc phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm sai lÇm cña c¸c tæ chøc céng s¶n riªng rÏ vµ nªu chð¬ng tr×nh Héi nghÞ. Héi nghÞ ® th¶o luËn vµ nhÊt trÝ thèng nhÊt c¸c tæ chøc céng s¶n thµnh mét ®¶ng duy nhÊt lÊy tªn lµ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, th«ng qua ChÝnh cð¬ng v¾n t¾t cña §¶ng, S¸ch lðîc v¾n t¾t cña §¶ng,... do NguyÔn ¸i Quèc so¹n th¶o. §ã lµ Cð¬ng lÜnh chÝnh trÞ ®Çu tiªn cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. Cð¬ng lÜnh x¸c ®Þnh ®ðêng lèi chiÕn lðîc c¸ch m¹ng cña §¶ng lµ tiÕn hµnh “tð s¶n d©n quyÒn c¸ch m¹ng vµ thæ ®Þa c¸ch m¹ng ®Ó ®i tíi x héi céng s¶n”. NhiÖm vô cña cuéc c¸ch m¹ng lµ ®¸nh ®æ ®Õ H×nh 30. NguyÔn ¸i Quèc (®Çu nh÷ng n¨m 30) quèc Ph¸p, bän phong kiÕn vµ tð s¶n ph¶n c¸ch m¹ng, lµm cho nðíc ViÖt Nam ®ðîc ®éc lËp tù do ; lËp chÝnh phñ c«ng n«ng binh, tæ chøc qu©n ®éi c«ng n«ng ; tÞch thu hÕt s¶n nghiÖp lín cña ®Õ quèc ; tÞch thu ruéng ®Êt cña ®Õ quèc vµ bän ph¶n c¸ch m¹ng chia cho d©n cµy nghÌo, tiÕn hµnh c¸ch m¹ng ruéng ®Êt v.v.. Lùc lðîng c¸ch m¹ng lµ c«ng nh©n, n«ng d©n, tiÓu tð s¶n, trÝ thøc ; cßn phó n«ng, trung, tiÓu ®Þa chñ vµ tð s¶n th× lîi dông hoÆc trung lËp, ®ång thêi ph¶i liªn l¹c víi c¸c d©n téc bÞ ¸p bøc vµ v« s¶n thÕ giíi. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam − ®éi tiªn phong cña giai cÊp v« s¶n − sÏ gi÷ vai trß l nh ®¹o c¸ch m¹ng. Cð¬ng lÜnh chÝnh trÞ ®Çu tiªn cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam do NguyÔn ¸i Quèc so¹n th¶o lµ mét cð¬ng lÜnh c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc s¸ng t¹o, kÕt hîp ®óng ®¾n vÊn ®Ò d©n téc vµ vÊn ®Ò giai cÊp. §éc lËp vµ tù do lµ tð tðëng cèt lâi cña cð¬ng lÜnh nµy. Nh©n dÞp §¶ng ra ®êi, NguyÔn ¸i Quèc ra Lêi kªu gäi c«ng nh©n, n«ng d©n, binh lÝnh, thanh niªn, häc sinh, anh chÞ em bÞ ¸p bøc, bãc lét. Lêi kªu gäi cã ®o¹n : “§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· ®ðîc thµnh lËp. §ã lµ §¶ng cña giai cÊp v« s¶n. §¶ng sÏ d×u d¾t giai cÊp v« s¶n l·nh ®¹o c¸ch m¹ng An Nam ®Êu tranh nh»m gi¶i phãng cho toµn thÓ anh chÞ em bÞ ¸p bøc, bãc lét cña chóng ta”(1). Héi nghÞ hîp nhÊt c¸c tæ chøc céng s¶n ViÖt Nam mang tÇm vãc lÞch sö cña mét ®¹i héi thµnh lËp §¶ng. Ngµy 8 − 2 − 1930, c¸c ®¹i biÓu dù Héi nghÞ vÒ nðíc. (1) Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, TËp 3, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, H., 1995, tr. 10. 88

Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng l©m thêi cña §¶ng ®ðîc thµnh lËp, gåm 7 uû viªn. TiÕp ®Õn, c¸c xø uû B¾c K×, Trung K× vµ Nam K× còng ®ðîc thµnh lËp. Ngµy 24 − 2 − 1930, theo ®Ò nghÞ cña §«ng Dð¬ng Céng s¶n liªn ®oµn, tæ chøc nµy ®ðîc gia nhËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. Sau nµy, §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø III cña §¶ng (häp th¸ng 9 − 1960) quyÕt ®Þnh lÊy ngµy 3 − 2 h»ng n¨m lµ ngµy kØ niÖm thµnh lËp §¶ng. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ra ®êi lµ kÕt qu¶ cña cuéc ®Êu tranh d©n téc vµ giai cÊp quyÕt liÖt cña nh©n d©n ViÖt Nam, lµ sù sµng läc nghiªm kh¾c cña lÞch sö trªn con ®ðêng ®Êu tranh trong mÊy thËp kØ ®Çu cña thÕ kØ XX. §¶ng ra ®êi lµ s¶n phÈm cña sù kÕt hîp gi÷a chñ nghÜa M¸c − Lªnin víi phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo yªu nðíc ë ViÖt Nam trong thêi ®¹i míi. ViÖc thµnh lËp §¶ng lµ mét bðíc ngoÆt vÜ ®¹i trong lÞch sö c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Tõ ®©y, c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc cña nh©n d©n ta ®Æt dðíi sù l nh ®¹o duy nhÊt cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, mét ®¶ng cã ®ðêng lèi c¸ch m¹ng khoa häc vµ s¸ng t¹o, cã tæ chøc chÆt chÏ, cã ®éi ngò c¸n bé ®¶ng viªn kiªn trung, nguyÖn suèt ®êi hi sinh cho lÝ tðëng cña §¶ng, cho ®éc lËp cña d©n téc, cho tù do cña nh©n d©n(1). §¶ng ra ®êi lµ sù chuÈn bÞ tÊt yÕu ®Çu tiªn cã tÝnh quyÕt ®Þnh cho nh÷ng bðíc ph¸t triÓn nh¶y vät míi trong lÞch sö ph¸t triÓn cña d©n téc ViÖt Nam. − Nªu vai trß cña NguyÔn ¸i Quèc ®èi víi qu¸ tr×nh vËn ®éng chuÈn bÞ thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. − ViÖc thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®Çu n¨m 1930 cã ý nghÜa lÞch sö nhð thÕ nµo ? C©u hái vµ Bµi tËp 1. Tr×nh bµy hoµn c¶nh lÞch sö vµ diÔn biÕn cña Héi nghÞ thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. 2. Nªu néi dung c¬ b¶n cña Cð¬ng lÜnh chÝnh trÞ ®Çu tiªn cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam. (1) Theo b¸o c¸o cña NguyÔn ¸i Quèc göi Quèc tÕ Céng s¶n ngµy 18 − 2 − 1930, trong toµn §¶ng lóc nµy cã 310 ®¶ng viªn, cßn c¸c tæ chøc quÇn chóng cã 3 584 héi viªn. Xem : Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, TËp 3, S®d, tr. 14. 89

Chð¬ng II ViÖt Nam tõ n¨m 1930 ®Õn n¨m 1945 Bµi 14 Phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1935 Trong nh÷ng n¨m 1929 − 1933, kinh tÕ ViÖt Nam ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ë nðíc Ph¸p. §êi sèng cña c¸c tÇng líp nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n. Trong thêi gian nµy, thùc d©n Ph¸p ®µn ¸p d· man cuéc khëi nghÜa Yªn B¸i khiÕn cho t×nh h×nh x· héi v« cïng c¨ng th¼ng. Trong bèi c¶nh ®ã, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· kÞp thêi l·nh ®¹o phong trµo ®Êu tranh c¸ch m¹ng trong c¶ nðíc. Thùc d©n Ph¸p tËp trung lùc lðîng ®µn ¸p, phong trµo bÞ tæn thÊt nghiªm träng. Tõ n¨m 1932 ®Õn n¨m 1935, §¶ng ta tiÕn hµnh cuéc ®Êu tranh ®Ó phôc håi tæ chøc §¶ng vµ c¸c c¬ së quÇn chóng. I − ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 1929 − 1933 1. T×nh h×nh kinh tÕ Tõ n¨m 1930, kinh tÕ ViÖt Nam bðíc vµo thêi k× suy tho¸i, khñng ho¶ng, b¾t ®Çu tõ n«ng nghiÖp. Lóa g¹o bÞ sôt gi¸, ruéng ®Êt bÞ bá hoang. Trong c«ng nghiÖp, s¶n lðîng hÇu hÕt c¸c ngµnh ®Òu suy gi¶m. XuÊt nhËp khÈu ®×nh ®èn, hµng ho¸ khan hiÕm, gi¸ c¶ ®¾t ®á. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ë ViÖt Nam rÊt nÆng nÒ so víi c¸c thuéc ®Þa kh¸c cña Ph¸p, còng nhð so víi c¸c nðíc trong khu vùc. 2. T×nh h×nh x· héi HËu qu¶ lín nhÊt mµ cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ g©y ra ®èi víi x héi lµ lµm trÇm träng thªm t×nh tr¹ng ®ãi khæ cña c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng. NhiÒu c«ng nh©n bÞ sa th¶i, sè ngðêi cã viÖc lµm th× ®ång lð¬ng Ýt ái. 90

ë B¾c K×, n¬i tËp trung nhiÒu c«ng nh©n, cã tíi 25 000 ngðêi bÞ sa th¶i. Sè ngðêi cã viÖc lµm th× ®ång lð¬ng bÞ c¾t gi¶m tõ 30% ®Õn 50%. Cuéc sèng cña thî thuyÒn ngµy cµng khã kh¨n. N«ng d©n ph¶i chÞu c¶nh thuÕ cao, vay nî nÆng l i, n«ng phÈm lµm ra ph¶i b¸n víi gi¸ thÊp. Ruéng ®Êt bÞ ®Þa chñ ngðêi Ph¸p vµ ngðêi ViÖt chiÕm ®o¹t. N«ng d©n ngµy cµng bÞ bÇn cïng ho¸. C¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng kh¸c còng kh«ng tr¸nh khái t¸c ®éng xÊu cña khñng ho¶ng kinh tÕ. Thî thñ c«ng bÞ thÊt nghiÖp, nhµ bu«n nhá ph¶i ®ãng cöa hiÖu, viªn chøc bÞ sa th¶i, sè ®«ng tð s¶n d©n téc gÆp nhiÒu khã kh¨n trong kinh doanh. M©u thuÉn x héi ngµy cµng s©u s¾c, trong ®ã cã hai m©u thuÉn c¬ b¶n lµ m©u thuÉn gi÷a d©n téc ViÖt Nam víi thùc d©n Ph¸p vµ m©u thuÉn gi÷a n«ng d©n víi ®Þa chñ phong kiÕn. ChÝnh v× vËy, trong nh÷ng n¨m cuèi thËp kØ 20, phong trµo c«ng nh©n vµ phong trµo yªu nðíc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, l«i cuèn ®«ng ®¶o c¸c giai cÊp, tÇng líp x héi tham gia. §Çu n¨m 1930, cuéc khëi nghÜa Yªn B¸i do ViÖt Nam Quèc d©n ®¶ng l nh ®¹o ® thÊt b¹i. ChÝnh quyÒn thùc d©n tiÕn hµnh mét chiÕn dÞch khñng bè d man nh÷ng ngðêi yªu nðíc. §iÒu ®ã cµng lµm t¨ng thªm nh÷ng m©u thuÉn vµ t×nh tr¹ng bÊt æn trong x héi. H y nªu thùc tr¹ng kinh tÕ − x héi ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi (1929 − 1933). II − Phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1931 víi ®Ønh cao X« ViÕt NghÖ − TÜnh 1. Phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1931 Trong bèi c¶nh cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ diÔn ra gay g¾t vµ phong trµo c¸ch m¹ng d©ng cao, ngay sau khi ra ®êi, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ® l nh ®¹o phong trµo ®Êu tranh cña quÇn chóng c«ng − n«ng réng kh¾p c¶ nðíc. Tõ th¸ng 2 ®Õn th¸ng 4 − 1930, næ ra nhiÒu cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n vµ n«ng d©n. Môc tiªu ®Êu tranh lµ ®ßi c¶i thiÖn ®êi sèng : c«ng nh©n ®ßi t¨ng lð¬ng, gi¶m giê lµm ; n«ng d©n ®ßi gi¶m sðu, gi¶m thuÕ v.v. ; bªn c¹nh ®ã, còng xuÊt hiÖn nh÷ng khÈu hiÖu chÝnh trÞ nh𠓧¶ ®¶o chñ nghÜa ®Õ quèc ! §¶ ®¶o phong kiÕn !”, “Th¶ tï chÝnh trÞ” v.v.. 91

Th¸ng 5, trªn ph¹m vi c¶ nðíc bïng næ nhiÒu cuéc ®Êu tranh nh©n ngµy Quèc tÕ Lao ®éng 1 − 5. C¸c cuéc ®Êu tranh nµy lµ bðíc ngoÆt cña phong trµo c¸ch m¹ng. LÇn ®Çu tiªn, c«ng nh©n ViÖt Nam biÓu t×nh kØ niÖm ngµy Quèc tÕ Lao ®éng, ®Êu tranh ®ßi quyÒn lîi cho nh©n d©n lao ®éng trong nðíc vµ thÓ hiÖn t×nh ®oµn kÕt víi nh©n d©n lao ®éng thÕ giíi. Trong c¸c th¸ng 6, 7, 8, liªn tiÕp næ ra nhiÒu cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n, n«ng d©n vµ c¸c tÇng líp lao ®éng kh¸c trªn ph¹m vi c¶ nðíc. Sang th¸ng 9 − 1930, phong trµo ®Êu tranh d©ng cao, nhÊt lµ ë hai tØnh NghÖ An vµ Hµ TÜnh. Nh÷ng cuéc biÓu t×nh cña n«ng d©n (cã vò trang tù vÖ) víi hµng ngh×n ngðêi tham gia kÐo ®Õn huyÖn lÞ, tØnh lÞ ®ßi gi¶m sðu, gi¶m thuÕ. C¸c cuéc ®Êu tranh nµy ®ðîc c«ng nh©n ë Vinh − BÕn Thuû hðëng øng. H×nh 31. Lðîc ®å phong trµo X« viÕt NghÖ − TÜnh Tiªu biÓu lµ cuéc biÓu t×nh cña n«ng d©n huyÖn Hðng Nguyªn (NghÖ An) ngµy 12 − 9 − 1930. Kho¶ng 8 000 n«ng d©n kÐo ®Õn huyÖn lÞ víi khÈu hiÖu “§¶ ®¶o chñ nghÜa ®Õ quèc !”, “§¶ ®¶o Nam triÒu !”, “Nhµ m¸y vÒ tay thî thuyÒn !”, “Ruéng ®Êt vÒ tay d©n cµy !”... §oµn biÓu t×nh xÕp thµnh hµng dµi h¬n 1 kil«mÐt 92

tiÕn vÒ thµnh phè Vinh. §i ®Çu lµ nh÷ng ngðêi cÇm cê ®á, ®i hai bªn lµ nh÷ng ®éi viªn tù vÖ ®ðîc trang bÞ dao, gËy. Trªn ®ðêng ®i, ®oµn biÓu t×nh dõng l¹i vµi n¬i ®Ó diÔn thuyÕt vµ chØnh ®èn ®éi ngò. Dßng ngðêi cµng ®i cµng ®ðîc bæ sung thªm. Khi ®Õn gÇn Vinh, con sè lªn tíi gÇn 3 v¹n ngðêi vµ xÕp thµnh hµng dµi tíi 4 kil«mÐt. Thùc d©n Ph¸p ®· ®µn ¸p d· man. Chóng cho m¸y bay nÐm bom xuèng ®oµn biÓu t×nh lµm 217 ngðêi chÕt, 125 ngðêi bÞ thð¬ng. Song, sù ®µn ¸p d· man ®ã kh«ng ng¨n ®ðîc cuéc ®Êu tranh. QuÇn chóng kÐo ®Õn huyÖn lÞ ph¸ nhµ lao, ®èt huyÖn ®ðêng, v©y ®ån lÝnh khè xanh v.v.. HÖ thèng chÝnh quyÒn thùc d©n, phong kiÕn bÞ tª liÖt, tan r ë nhiÒu th«n, x . NhiÒu lÝ trðëng, ch¸nh tæng bá trèn. Trong t×nh h×nh ®ã, nhiÒu cÊp uû §¶ng ë th«n, x ® l nh ®¹o nh©n d©n ®øng lªn tù qu¶n lÝ ®êi sèng chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸, x héi ë ®Þa phð¬ng, lµm chøc n¨ng cña chÝnh quyÒn, gäi lµ “X« viÕt”. 2. X« viÕt NghÖ − TÜnh T¹i NghÖ An, X« viÕt ra ®êi tõ th¸ng 9 − 1930 ë c¸c x thuéc huyÖn Thanh Chð¬ng, Nam §µn, mét phÇn huyÖn Anh S¬n, Nghi Léc, Hðng Nguyªn, DiÔn Ch©u. ë Hµ TÜnh, X« viÕt h×nh thµnh ë c¸c x thuéc huyÖn Can Léc, Nghi Xu©n, Hð¬ng Khª vµo cuèi n¨m 1930 − ®Çu n¨m 1931. C¸c x« viÕt ® thùc hiÖn quyÒn lµm chñ cña quÇn chóng, ®iÒu hµnh mäi mÆt ®êi sèng x héi. VÒ chÝnh trÞ, quÇn chóng ®ðîc tù do tham gia ho¹t ®éng trong c¸c ®oµn thÓ c¸ch m¹ng, tù do héi häp. C¸c ®éi tù vÖ ®á vµ toµ ¸n nh©n d©n ®ðîc thµnh lËp. H×nh 32. §Êu tranh trong phong trµo X« viÕt NghÖ − TÜnh (tranh s¬n dÇu) 93

VÒ kinh tÕ, thi hµnh c¸c biÖn ph¸p nhð : chia ruéng ®Êt c«ng cho d©n cµy nghÌo ; b i bá thuÕ th©n, thuÕ chî, thuÕ ®ß, thuÕ muèi ; xo¸ nî cho ngðêi nghÌo ; tu söa cÇu cèng, ®ðêng giao th«ng ; lËp c¸c tæ chøc ®Ó n«ng d©n gióp ®ì nhau s¶n xuÊt. VÒ v¨n ho¸ − x héi, chÝnh quyÒn c¸ch m¹ng më líp d¹y ch÷ Quèc ng÷ cho c¸c tÇng líp nh©n d©n ; c¸c tÖ n¹n x héi nhð mª tÝn, dÞ ®oan, tÖ rðîu chÌ, cê b¹c,... bÞ xo¸ bá. TrËt tù trÞ an ®ðîc gi÷ v÷ng ; tinh thÇn ®oµn kÕt, gióp ®ì nhau ®ðîc x©y dùng. X« viÕt NghÖ − TÜnh lµ ®Ønh cao cña phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1931. Tuy chØ tån t¹i ®ðîc 4 − 5 th¸ng, nhðng ®ã lµ nguån cæ vò m¹nh mÏ quÇn chóng nh©n d©n trong c¶ nðíc. Trðíc t¸c ®éng cña phong trµo, thùc d©n Ph¸p tËp trung lùc lðîng tiÕn hµnh khñng bè d man. Chóng ®iÒu ®éng binh lÝnh ®ãng nhiÒu ®ån bèt ë hai tØnh NghÖ An vµ Hµ TÜnh. Cïng víi viÖc cho binh lÝnh ®i cµn quÐt, b¾n giÕt d©n chóng, ®èt ph¸, triÖt h¹ lµng m¹c, chóng cßn dïng nhiÒu thñ ®o¹n chia rÏ, dô dç, mua chuéc. V× vËy, nhiÒu c¬ quan l nh ®¹o cña §¶ng, c¬ së quÇn chóng bÞ ph¸ vì, nhiÒu c¸n bé, ®¶ng viªn, nh÷ng ngðêi yªu nðíc bÞ b¾t, tï ®µy hoÆc bÞ s¸t h¹i. Tõ gi÷a n¨m 1931, phong trµo c¸ch m¹ng trong c¶ nðíc dÇn dÇn l¾ng xuèng. 3. Héi nghÞ lÇn thø nhÊt Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng l©m thêi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (10 − 1930) Gi÷a lóc phong trµo c¸ch m¹ng cña quÇn chóng ®ang diÔn ra quyÕt liÖt, Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng l©m thêi §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam häp Héi nghÞ lÇn thø nhÊt t¹i Hð¬ng C¶ng (Trung Quèc) vµo th¸ng 10 − 1930. Héi nghÞ ® quyÕt ®Þnh ®æi tªn §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam thµnh §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng, cö ra Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng chÝnh thøc do TrÇn Phó lµm Tæng BÝ thð vµ th«ng qua LuËn cð¬ng chÝnh trÞ cña §¶ng. LuËn cð¬ng x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò chiÕn lðîc H×nh 33. TrÇn Phó (1904 − 1931) vµ s¸ch lðîc cña c¸ch m¹ng §«ng Dð¬ng. C¸ch m¹ng §«ng Dð¬ng lóc ®Çu lµ cuéc c¸ch m¹ng tð s¶n d©n quyÒn, sau ®ã sÏ tiÕp tôc ph¸t triÓn, bá qua thêi k× tð b¶n chñ nghÜa, tiÕn th¼ng lªn con ®ðêng x héi chñ nghÜa. 94

Hai nhiÖm vô chiÕn lðîc cña c¸ch m¹ng lµ ®¸nh ®æ phong kiÕn vµ ®¸nh ®æ ®Õ quèc. Hai nhiÖm vô nµy cã quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau. §éng lùc cña c¸ch m¹ng lµ giai cÊp c«ng nh©n vµ n«ng d©n. L nh ®¹o c¸ch m¹ng lµ giai cÊp c«ng nh©n víi ®éi tiªn phong lµ §¶ng Céng s¶n. LuËn cð¬ng chÝnh trÞ nªu râ h×nh thøc vµ phð¬ng ph¸p ®Êu tranh, mèi quan hÖ gi÷a c¸ch m¹ng §«ng Dð¬ng vµ c¸ch m¹ng thÕ giíi. Tuy nhiªn, LuËn cð¬ng cßn cã nh÷ng mÆt h¹n chÕ nhð chða nªu ®ðîc m©u thuÉn chñ yÕu cña x· héi §«ng Dð¬ng, kh«ng ®ða ngän cê d©n téc lªn hµng ®Çu mµ nÆng vÒ ®Êu tranh giai cÊp vµ c¸ch m¹ng ruéng ®Êt ; ®¸nh gi¸ kh«ng ®óng kh¶ n¨ng c¸ch m¹ng cña tÇng líp tiÓu tð s¶n, kh¶ n¨ng chèng ®Õ quèc vµ chèng phong kiÕn ë møc ®é nhÊt ®Þnh cña giai cÊp tð s¶n d©n téc, kh¶ n¨ng l«i kÐo mét bé phËn trung, tiÓu ®Þa chñ tham gia mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt chèng ®Õ quèc vµ tay sai. Sau Héi nghÞ, Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng tËp trung l nh ®¹o phong trµo c¸ch m¹ng c¶ nðíc chèng l¹i cuéc khñng bè vµ c¸c thñ ®o¹n th©m ®éc cña kÎ thï, ®ång thêi cã nh÷ng chØ thÞ cô thÓ cho NghÖ − TÜnh vµ kªu gäi nh©n d©n c¶ nðíc ®Êu tranh ñng hé vµ b¶o vÖ X« viÕt NghÖ − TÜnh. 4. ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1931 Phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1931 chØ diÔn ra trong mét thêi gian ng¾n nhðng cã ý nghÜa lÞch sö to lín. Phong trµo kh¼ng ®Þnh ®ðêng lèi ®óng ®¾n cña §¶ng, quyÒn l nh ®¹o cña giai cÊp c«ng nh©n ®èi víi c¸ch m¹ng §«ng Dð¬ng. Tõ phong trµo, khèi liªn minh c«ng n«ng ®ðîc h×nh thµnh, c«ng nh©n vµ n«ng d©n ® ®oµn kÕt trong ®Êu tranh c¸ch m¹ng. Phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1931 ®ðîc ®¸nh gi¸ cao trong phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n quèc tÕ. Quèc tÕ Céng s¶n ® c«ng nhËn §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng lµ ph©n bé ®éc lËp, trùc thuéc Quèc tÕ Céng s¶n. Phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1931 ®Ó l¹i cho §¶ng ta nhiÒu bµi häc quý b¸u vÒ c«ng t¸c tð tðëng, vÒ x©y dùng khèi liªn minh c«ng n«ng vµ mÆt trËn d©n téc thèng nhÊt, vÒ tæ chøc, l nh ®¹o quÇn chóng ®Êu tranh. Phong trµo cã ý nghÜa nhð cuéc tËp dðît ®Çu tiªn cña §¶ng vµ quÇn chóng cho Tæng khëi nghÜa th¸ng T¸m sau nµy. 95

− Tr×nh bµy diÔn biÕn phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1931. − X« viÕt NghÖ − TÜnh ® ra ®êi vµ ho¹t ®éng nhð thÕ nµo ? − Nªu néi dung c¬ b¶n cña LuËn cð¬ng chÝnh trÞ (10 − 1930) cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng. III − Phong trµo c¸ch m¹ng trong nh÷ng n¨m 1932 − 1935 1. Cuéc ®Êu tranh phôc håi phong trµo c¸ch m¹ng Cuéc khñng bè cña thùc d©n Ph¸p ® lµm cho lùc lðîng c¸ch m¹ng bÞ tæn thÊt nÆng nÒ. Hµng v¹n ngðêi bÞ b¾t, bÞ tï ®µy. C¸c nhµ tï nhð Ho¶ Lß (Hµ Néi), Kh¸m Lín (Sµi Gßn), C«n §¶o, Kon Tum, Lao B¶o, S¬n La v.v. chËt nÝch tï chÝnh trÞ ; hÇu hÕt c¸c uû viªn Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng, Xø uû B¾c K×, Trung K×, Nam K× bÞ b¾t. Cïng víi viÖc khñng bè, nh÷ng thñ ®o¹n mÞ d©n, lõa bÞp còng ®ðîc thùc d©n Ph¸p thi hµnh ®Ó l«i kÐo c¸c tÇng líp quan l¹i, ®Þa chñ, tð s¶n, trÝ thøc, ®Ó mª hoÆc mét bé phËn nh©n d©n. VÒ chÝnh trÞ, chóng cho t¨ng sè ®¹i diÖn ngðêi ViÖt vµo c¬ quan lËp ph¸p ; vÒ kinh tÕ, chóng cho ngðêi b¶n xø ®ðîc tham gia ®Êu thÇu mét sè c«ng tr×nh c«ng céng ; vÒ v¨n ho¸ − x héi, chóng tæ chøc l¹i mét sè trðêng cao ®¼ng. Chóng cßn lîi dông t«n gi¸o ®Ó chia rÏ khèi ®oµn kÕt d©n téc. Trong hoµn c¶nh ®ã, nh÷ng ngðêi céng s¶n vÉn kiªn cðêng ®Êu tranh. Nh÷ng ®¶ng viªn trong tï kiªn tr× ®Êu tranh b¶o vÖ lËp trðêng, quan ®iÓm c¸ch m¹ng cña §¶ng, tæng kÕt bµi häc kinh nghiÖm chØ ®¹o phong trµo, tæ chøc vðît ngôc. Nh÷ng ®¶ng viªn kh«ng bÞ b¾t ® t×m c¸ch g©y dùng l¹i tæ chøc §¶ng vµ quÇn chóng. Mét sè ®¶ng viªn ®ang ho¹t ®éng ë Trung Quèc vµ Xiªm ® trë vÒ nðíc ho¹t ®éng. N¨m 1932, Lª Hång Phong cïng mét sè ®ång chÝ nhËn chØ thÞ cña Quèc tÕ Céng s¶n tæ chøc Ban l nh ®¹o Trung ð¬ng cña §¶ng. Th¸ng 6 − 1932, Ban l nh ®¹o Trung ð¬ng th¶o ra Chð¬ng tr×nh hµnh ®éng cña §¶ng. Chð¬ng tr×nh hµnh ®éng nªu chñ trð¬ng ®Êu tranh ®ßi c¸c quyÒn tù do d©n chñ cho nh©n d©n lao ®éng, th¶ tï chÝnh trÞ, b i bá c¸c thø thuÕ bÊt c«ng, cñng cè vµ ph¸t triÓn c¸c ®oµn thÓ c¸ch m¹ng cña quÇn chóng. Dùa vµo chð¬ng tr×nh hµnh ®éng, phong trµo ®Êu tranh cña quÇn chóng ®ðîc nhen nhãm trë l¹i víi c¸c tæ chøc nhð héi cÊy, héi cµy, héi hiÕu hØ, héi ®äc s¸ch b¸o v.v.. 96

NhiÒu cuéc ®Êu tranh cña c«ng nh©n, n«ng d©n ® næ ra. Cuèi n¨m 1933, c¸c tæ chøc cña §¶ng dÇn dÇn ®ðîc kh«i phôc vµ cñng cè. §Çu n¨m 1934, Ban l nh ®¹o H¶i ngo¹i ®ðîc thµnh lËp do Lª Hång Phong ®øng ®Çu. Cuèi n¨m 1934 − ®Çu n¨m 1935, c¸c xø uû B¾c K×, Trung K× vµ Nam K× ®ðîc lËp l¹i. Nhð vËy, ®Õn ®Çu n¨m 1935, c¸c tæ chøc §¶ng vµ phong trµo quÇn chóng ®ðîc phôc håi. 2. §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø nhÊt §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng (3 − 1935) Tõ ngµy 27 ®Õn ngµy 31 − 3 − 1935, §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø nhÊt cña §¶ng häp t¹i Ma Cao (Trung Quèc). Tham dù §¹i héi cã 13 ®¹i biÓu, thay mÆt cho h¬n 500 ®¶ng viªn thuéc c¸c ®¶ng bé trong nðíc vµ c¸c tæ chøc §¶ng ®ang ho¹t ®éng ë nðíc ngoµi. Sau khi ®¸nh gi¸ t×nh h×nh, §¹i héi x¸c ®Þnh ba nhiÖm vô chñ yÕu cña §¶ng trong thêi gian trðíc m¾t lµ : cñng cè vµ ph¸t triÓn §¶ng, tranh thñ quÇn chóng réng r i, chèng chiÕn tranh ®Õ quèc. §¹i héi th«ng qua NghÞ quyÕt chÝnh trÞ, §iÒu lÖ §¶ng, c¸c nghÞ quyÕt vÒ vËn ®éng c«ng nh©n, n«ng d©n, binh lÝnh, thanh niªn, phô n÷, vÒ c«ng t¸c trong c¸c d©n téc thiÓu sè, vÒ ®éi tù vÖ vµ cøu tÕ ®á. §¹i héi bÇu ra Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng gåm 13 ngðêi, do Lª Hång Phong lµm Tæng BÝ thð. NguyÔn ¸i Quèc ®ðîc cö lµm ®¹i diÖn cña §¶ng t¹i Quèc tÕ Céng s¶n. §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø nhÊt cña §¶ng ®¸nh dÊu mét mèc quan träng : §¶ng ® kh«i phôc ®ðîc hÖ thèng tæ chøc tõ trung ð¬ng ®Õn ®Þa phð¬ng, còng nhð kh«i phôc ®ðîc c¸c tæ chøc quÇn chóng. − Trong nh÷ng n¨m 1932 − 1935, phong trµo c¸ch m¹ng nðíc ta ®ðîc phôc håi nhð thÕ nµo ? − Nªu néi dung vµ ý nghÜa §¹i héi ®¹i biÓu lÇn thø nhÊt cña §¶ng (3 − 1935). C©u hái vµ Bµi tËp 1. Nªu ý nghÜa lÞch sö vµ bµi häc kinh nghiÖm cña phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1931 víi ®Ønh cao lµ X« viÕt NghÖ − TÜnh. 2. H y nªu nhËn xÐt vÒ phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1931. 3. Sðu tÇm th¬ ca ca ngîi phong trµo c¸ch m¹ng 1930 − 1931 vµ X« viÕt NghÖ − TÜnh. 97

Bµi 15 Phong trµo d©n chñ 1936 − 1939 Vµo nöa cuèi nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kØ XX, trðíc nh÷ng biÕn chuyÓn cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ trong nðíc, §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng thay ®æi chñ trð¬ng, chuyÓn sang h×nh thøc ®Êu tranh c«ng khai, hîp ph¸p vµ nöa hîp ph¸p, víi môc tiªu ®ßi tù do, d©n sinh, d©n chñ, c¬m ¸o vµ hoµ b×nh. I − t×nh h×nh thÕ giíi vµ trong nðíc 1. T×nh h×nh thÕ giíi Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kØ XX, c¸c thÕ lùc ph¸t xÝt cÇm quyÒn ë mét sè nðíc nhð §øc, Italia, NhËt B¶n r¸o riÕt ch¹y ®ua vò trang, chuÈn bÞ chiÕn tranh thÕ giíi. Th¸ng 7 − 1935, Quèc tÕ Céng s¶n tiÕn hµnh §¹i héi lÇn thø VII t¹i M¸txc¬va (Liªn X«). §¹i héi ® quyÕt nghÞ nhiÒu vÊn ®Ò quan träng nhð : x¸c ®Þnh kÎ thï lµ chñ nghÜa ph¸t xÝt vµ nhiÖm vô trðíc m¾t cña giai cÊp c«ng nh©n lµ chèng chñ nghÜa ph¸t xÝt, môc tiªu ®Êu tranh lµ giµnh d©n chñ, b¶o vÖ hoµ b×nh, thµnh lËp mÆt trËn nh©n d©n réng r i. §oµn ®¹i biÓu §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng do Lª Hång Phong dÉn ®Çu tham dù §¹i héi. Th¸ng 6 − 1936, ChÝnh phñ MÆt trËn Nh©n d©n lªn cÇm quyÒn ë Ph¸p. ChÝnh phñ míi ® cho thi hµnh mét sè chÝnh s¸ch tiÕn bé ë thuéc ®Þa. 2. T×nh h×nh trong nðíc §èi víi §«ng Dð¬ng, ChÝnh phñ Ph¸p cö ph¸i viªn sang ®iÒu tra t×nh h×nh, cö Toµn quyÒn míi, söa ®æi ®«i chót luËt bÇu cö vµo ViÖn D©n biÓu, ©n x¸ mét sè tï chÝnh trÞ, níi réng quyÒn tù do b¸o chÝ v.v.. Lóc nµy, ë ViÖt Nam, nhiÒu ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ ho¹t ®éng, trong ®ã cã ®¶ng c¸ch m¹ng, ®¶ng theo xu hðíng c¶i lð¬ng, ®¶ng ph¶n ®éng v.v.. C¸c ®¶ng tËn dông c¬ héi ®Èy m¹nh ho¹t ®éng, tranh giµnh ¶nh hðëng trong quÇn chóng. Tuy nhiªn, chØ cã §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng lµ ®¶ng m¹nh nhÊt, cã tæ chøc chÆt chÏ vµ cã chñ trð¬ng râ rµng. Sau cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ thÕ giíi (1929 − 1933), thùc d©n Ph¸p ë §«ng Dð¬ng 98

tËp trung ®Çu tð khai th¸c thuéc ®Þa ®Ó bï ®¾p sù thiÕu hôt cho kinh tÕ “chÝnh quèc”. VÒ n«ng nghiÖp, chÝnh quyÒn thùc d©n t¹o ®iÒu kiÖn cho tð b¶n Ph¸p chiÕm ®o¹t ruéng ®Êt cña n«ng d©n, lµm cho 2/3 n«ng d©n kh«ng cã ruéng hoÆc chØ cã Ýt ruéng. PhÇn lín ®Êt n«ng nghiÖp ®éc canh trång lóa. C¸c ®ån ®iÒn cña tð b¶n Ph¸p chñ yÕu trång cao su, sau ®ã lµ cµ phª, chÌ, ®ay, gai, b«ng v.v.. VÒ c«ng nghiÖp, ngµnh khai má ®ðîc ®Èy m¹nh. S¶n lðîng c¸c ngµnh dÖt, s¶n xuÊt xi m¨ng, chÕ cÊt rðîu t¨ng. C¸c ngµnh Ýt ph¸t triÓn lµ ®iÖn, nðíc, c¬ khÝ, ®ðêng, giÊy, diªm v.v.. VÒ thð¬ng nghiÖp, chÝnh quyÒn thùc d©n ®éc quyÒn b¸n thuèc phiÖn, rðîu, muèi, thu ®ðîc lîi nhuËn rÊt cao ; nhËp khÈu m¸y mãc vµ hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng. Hµng xuÊt khÈu chñ yÕu lµ kho¸ng s¶n, n«ng s¶n. Nh×n chung, nh÷ng n¨m 1936 − 1939 lµ giai ®o¹n phôc håi vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ ViÖt Nam. Tuy nhiªn, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vÉn l¹c hËu vµ lÖ thuéc vµo kinh tÕ Ph¸p. §êi sèng c¸c tÇng líp nh©n d©n vÉn gÆp khã kh¨n do chÝnh s¸ch t¨ng thuÕ cña chÝnh quyÒn thuéc ®Þa. Sè c«ng nh©n thÊt nghiÖp vÉn cßn nhiÒu. Nh÷ng ngðêi cã viÖc lµm ®ðîc nhËn møc lð¬ng chða b»ng thêi k× trðíc khñng ho¶ng. N«ng d©n kh«ng ®ñ ruéng cµy. Hä cßn chÞu møc ®Þa t« cao vµ nhiÒu thñ ®o¹n bãc lét kh¸c cña ®Þa chñ, cðêng hµo v.v.. Tð s¶n d©n téc cã Ýt vèn nªn chØ lËp ®ðîc nh÷ng c«ng ti nhá, ph¶i chÞu thuÕ cao, bÞ tð b¶n Ph¸p chÌn Ðp. NhiÒu ngðêi trong giíi tiÓu tð s¶n trÝ thøc thÊt nghiÖp. C«ng chøc nhËn ®ðîc møc lð¬ng thÊp. C¸c tÇng líp lao ®éng kh¸c ph¶i chÞu thuÕ kho¸ nÆng nÒ, gi¸ c¶ sinh ho¹t ®¾t ®á. §êi sèng cña ®a sè nh©n d©n khã kh¨n, cùc khæ. ChÝnh v× thÕ hä h¨ng h¸i tham gia phong trµo ®Êu tranh ®ßi tù do, c¬m ¸o dðíi sù l nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng. Phong trµo d©n chñ 1936 − 1939 ® diÔn ra trong bèi c¶nh lÞch sö nµo ? II − Phong trµo d©n chñ 1936 − 1939 1. Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng th¸ng 7 − 1936 Th¸ng 7 − 1936, Héi nghÞ Ban ChÊp hµnh Trung ð¬ng §¶ng Céng s¶n §«ng Dð¬ng, do Lª Hång Phong chñ tr×, häp ë Thðîng H¶i (Trung Quèc). Héi nghÞ dùa 99