รายงานการวิจัย การพัฒนาตัวบ่งชี้การประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา

รายงานการศึกษาวจิ ัย เรอ่ื ง การพฒั นาตวั บง ชกี้ ารประเมนิ ผลการจัดการศกึ ษาทางไกลในระดบั อุดมศกึ ษา พมิ พครัง้ ที่ 1 มนี าคม 2557 Copyright 2014 © Thailand ฐาปนีย ธรรมเมธา จัดพิมพเ ผยแพร สํานกั งานบรหิ ารโครงการมหาวทิ ยาลยั ไซเบอรไ ทย สํานกั งานคณะกรรมการการอดุ มศกึ ษา 328 ถนนศรีอยุธยา ราชเทวี กรุงเทพมหานคร 10400 โทรศพั ท 02-3545678 ตอ 2006, 02-6105233-9 โทรสาร 02-3545476 http://www.ThaiCyberU.go.th พิมพท่ี บรษิ ัท สหมติ รพริ้งตง้ิ แอนดพบั ลสิ ชงิ่ จาํ กดั 59/4 ซอยวัดพระเงนิ ถนนกาญจนภเิ ษก ตําบลบางมว ง อําเภอบางใหญ จงั หวัดนนทบุรี โทรศพั ท 0-2903-8257-9, โทรสาร 0-2921-4587

คาํ นาํ รายงานการศกึ ษาวิจัย“การพฒั นาตัวบงชี้การประเมินผลการจัดการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา” ฉบับน้เี ปนรายงานฉบับสมบูรณ ซึง่ ผูว ิจัยไดรวบรวมขอมูลและทําการการวิเคราะหขอมูลท่ีไดจากภาคสวนรวมกัน ไดแ ก การศกึ ษาเอกสารมาตรฐานคุณภาพการจดั การศึกษาทางไกล การจัดประชุมผูเชี่ยวชาญ การสํารวจความคิดเห็น ตอตัวบงช้ีดวยแบบสอบถาม การประชุมสัมมนาทางวิชาการเพ่ือพิจารณาตัวบงชี้ และนําขอมูลสรุปสูการประชุม คณะทํางานพัฒนาตัวบงช้ีและเกณฑการประเมินตัวบงช้ีการจัดการศึกษาในระบบการศึกษาทางไกล และคณะอนุกรรมการพิจารณาและติดตามประเมินผลการจัดการศึกษาในระบบการศึกษาทางไกล ของสาํ นกั งานคณะกรรมการการอดุ มศึกษา ตามลําดับ ตัวบงช้ีการประเมินผลการจัดการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษาในครั้งนี้ ถือวาเปนจุดเริ่มตน ในความพยายามทจี่ ะสรางแนวทางการวัดประเมนิ และตดิ ตามผลการจดั การศึกษาทางไกลของสถาบันการศึกษา ในประเทศไทย ใหเหมาะสมกับยุคสมัย และนาํ สูการดาํ เนินการจัดการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษาใหมี คุณภาพ เปนไปตามมาตรฐานอดุ มศึกษาตอ ไป ผูวิจัยขอขอบคุณผชู ว ยศาสตราจารยส ุพรรณี สมบุญธรรม ท่ดี าํ เนินการสรุปขอมูลดานตัวบงชี้คุณภาพ การศึกษาทางไกลอยางละเอียด ครอบคลุม และขอขอบคุณสํานักมาตรฐานและประเมินผลอุดมศึกษา สํานักงานบริหารโครงการมหาวิทยาลัยไซเบอรไทย และคณะอนุกรรมการพิจารณาและติดตามประเมินผล การจัดการศึกษาในระบบการศึกษาทางไกล สํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา ท่ีรวมกันประชุมสรุป ขอ มูลตาง ๆ ของงานวจิ ยั คร้ังน้ี จนสาํ เร็จลลุ ว งไปไดดว ยดี ผูชวยศาสตราจารยฐ าปนยี  ธรรมเมธา ผูวิจยั

สารบัญ หนา คํานํา ก บทสรุปผูบ ริหาร 1 บทท่ี 1 บทนํา 10 บทที่ 2 เอกสารและงานวจิ ัยที่เก่ยี วของ 38 บทที่ 3 วธิ ดี ําเนินการวิจยั 51 บทที่ 4 ผลการวิเคราะหขอมูล 87 บทท่ี 5 ผลการวจิ ัย 109 บทท่ี 6 สรุปผลการวจิ ัย อภปิ ราย และขอเสนอแนะ 118 บรรณานกุ รม 122 ภาคผนวก 147 คณะผจู ัดทํา

ก บทสรปุ ผบู รหิ าร การจัดการศึกษาทางไกลเปนการจัดการศึกษาที่มุงเปดโอกาสและขยายโอกาสใหมีการจัดการศึกษา โดยใชรูปแบบการศึกษาทางไกลที่ยึดสื่อส่ิงพิมพเปนสื่อหลัก การศึกษาทางไกลที่ยึดสื่อแพรภาพ และเสียง เปนสื่อหลัก และการศึกษาทางไกลที่ยึดสื่ออิเล็กทรอนิกสเปนสื่อหลัก ดวยวิธีการจัดการศึกษาทางไกลนั้น จะทําใหนักศึกษา และผูสนใจใฝหาความรูสามารถศึกษาหาความรูไดในเวลา และสถานที่ท่ีตนสะดวกตาม ความสนใจและความสามารถของแตละบุคคล เนื่องจากวิธีการจัดการศึกษาทางไกลน้ันผูสอนและผูเรียนอยู หางไกลกัน การเรียนรูใชวีธีการผานทางระบบการส่ือสารทางไกลผานสื่อหลัก ดังน้ันการสรางระบบประกัน คุณภาพการจัดการศึกษาทางไกลเพื่อเปนการใหเกิดการยอมรับในมาตรฐานการศึกษาเชนเดียวกับการจัด การศึกษาในระบบชั้นเรียน ดวยความตระหนักดานมาตรฐานและคุณภาพการศึกษาทางไกล กระทรวงศึกษาธิการในฐานะ หนวยงานที่รับผิดชอบจัดการศึกษาของประเทศ จึงไดออกประกาศกระทรวงวาดวยหลักเกณฑการขอเปด และดําเนินการหลักสตู รระดบั ปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548 เพื่อสงเสริมการศึกษาตลอดชีวิต สําหรับประชาชน และสงเสริมใหผูเรียนไดมีโอกาสเรียนรูดวยตนเอง และเพ่ือธํารงไวซ่ึงคุณภาพมาตรฐาน การจัดการอุดมศึกษา และสํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาไดมีประกาศเพ่ือเสนอแนวปฏิบัติตาม หลักเกณฑการขอเปด และดําเนินการหลักสูตรระดับปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548 เปนแนวทางดานเกณฑและแนวปฏิบัติตาง ๆ เพ่ือการจัดการศึกษาทางไกลอยางมีคุณภาพ และสํานักงาน คณะกรรมการการอุดมศึกษา ไดมีเอกสารแจงเวียนสถาบันอุดมศึกษา เร่ือง เกณฑการประเมินคุณภาพ การจัดการศึกษาระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2555 มีรายละเอียดเกณฑดานการประเมินคุณภาพ การจัดการศกึ ษาระบบการศึกษาทางไกล จํานวน 11 เกณฑ ซ่ึงเกณฑและแนวทางการจัดการศึกษาทางไกล บางประเด็นยังมิไดระบุตัวบงช้ีท่ีแสดงคุณภาพในการดําเนินการจัดการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา แตอยางใด การพัฒนาตัวบงชี้จะเปนแนวทางการพัฒนามาตรฐานการประกันคุณภาพการศึกษา เพราะตัวบงชี้ ที่เปน ขอ ความ ตวั ประกอบ ตัวแปร หรือคาทส่ี ังเกตไดจ ะใชบ ง บอกถงึ แนวทาง หรือการดําเนินงาน ในชวงเวลา ใดเวลาหน่ึง โดยตัวบงชี้เมื่อนําเสนอประกอบเกณฑจะสามารถทําใหทราบแนวทางเพื่อนําไปใชการประเมิน คณุ ภาพของกระบวนงานตาง ๆ ไดตอไป ดังน้ันการพัฒนาตัวบงช้ีเพ่ือการประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกล จะเปนวิธีการสําคัญยิ่งในการสนับสนุนใหเกิดการเรียนการสอนทางไกลในระดับอุดมศึกษาใหมีมาตรฐาน

ข และคุณภาพ ทําใหเกิดแนวปฏิบัติที่ชัดเจนของการจัดการศึกษาทางไกล และเปนแนวทางการพิจารณา และตดิ ตามประเมนิ ผลการจัดการศึกษาการศกึ ษาทางไกลในระดับอดุ มศึกษาของประเทศไทยตอ ไป ผลการพัฒนาตัวบงช้ีการประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษาไดกําหนดตัวบงช้ี ตามเกณฑการประเมินคุณภาพตามการจัดการเรียนการสอนทางไกล พ.ศ. 2555 จํานวน 11 องคประกอบ รวมตวั บง ช้ที ้ังส้ิน 23 ตวั บงช้ี มรี ายละเอียด ดงั น้ี องคประกอบที่ 1 การจัดการศึกษาทางไกลตองสอดคลองกับวิสัยทัศน พันธกิจ และแผนยุทธศาสตร ของสถาบนั อุดมศกึ ษา มี 1 ตัวบง ช้ี คอื 1. วิสยั ทัศน พันธกจิ แผนยุทธศาสตรแ ละแผนปฎบิ ตั กิ ารในการจดั การศึกษาทางไกล องคประกอบท่ี 2 ระบบการศึกษาทางไกลที่สถาบันอุดมศึกษาจัดตองไมดอยกวาระบบการสอน ในช้ันเรียน มี 3 ตวั บงช้ี คอื 1. แนวทาง เกณฑหรอื มาตรฐานการพัฒนาและปรบั ปรงุ หลกั สตู ร 2. ประมวลการสอนรายวิชา 3. ประกาศขอมลู รายวิชา องคประกอบท่ี 3 ระบบการสนับสนุน อาทิ การใหคําปรึกษา ทุนการศึกษา การกูยืม การเขาถึงสื่อ การสอน เอกสารการสอน หอ งสมดุ อิเลก็ ทรอนิกส (e-Library) การเรียน รด. ของนักศึกษาชาย มี 3 ตัวบงช้ี คือ 1. คําปรกึ ษาดา นวชิ าการ ความชว ยเหลือเร่อื งทุนการศึกษา ปญ หาสวนตัวและดา นอาชีพ 2. หอ งสมุด ส่อื และทรัพยากรการเรยี นรู 3. การอบรมและขอมูลที่จําเปนในการเขาถึงฐานขอมูล หองสมุด ทรัพยากรการเรียนรู และการบริการ อนื่ ๆ ท่ีจาํ เปนเพือ่ การเรยี นทางไกล องคประกอบท่ี 4 สื่อและการผลิตส่ือ การผลิตส่ือการเรียนการสอนและความสอดคลองของเนื้อหา สอื่ กับหลักสูตร การจดั หา e-book และการเขา ถงึ สอื่ ตางๆ ของนักศึกษา มี 3 ตวั บง ช้ี คือ 1. สื่อและแหลงทรัพยากร 2. ดานลิขสิทธใ์ิ นทรพั ยากรการเรยี น 3. การเขาถึงและการใชงานสื่อและแหลง ทรัพยากร

ค องคประกอบท่ี 5 เทคโนโลยีท่ีใชสนับสนุนสถาบันอุดมศึกษาจัดใหมีอะไรบาง ประสิทธิภาพ ของเทคโนโลยีความยัง่ ยืน และความสัมพนั ธสอดคลองกับหลกั สตู รเปน อยา งไร มี 1 ตัวบง ชี้ คือ 1. เทคโนโลยเี พ่ือการจัดการศึกษาทางไกล องคประกอบท่ี 6 นักศึกษา การคัดเลือก การรับเขาศึกษา การประเมินผลการเรียนการสอน ซ่ึงตองไมดอ ยกวาในแบบชนั้ เรยี น มี 5 ตวั บง ชี้ คอื 1. ขอมูลทีผ่ ูเ รยี นตองรกู อนเรียน 2. เกณฑและวิธีการคัดเลือกผูเรียน 3. การพฒั นาผเู รยี นใหม ีความรูและมีทักษะ ในการใชเ ทคโนโลยที ่ใี ชใ นการศึกษาทางไกล 4. การบริการสาํ หรับผูเ รียนระหวา งการเรียน 5. การวัดสัมฤทธิผล องคประกอบที่ 7 อาจารยผูสอน ประสบการณในการสอนในระบบการศึกษาทางไกล ความพรอม การไดรับการฝกอบรมเกี่ยวกับการสอนระบบการศึกษาทางไกล การจัดชั่วโมงทํางาน (office hour) ของอาจารย มี 1 ตัวบง ช้ี คือ 1. คณาจารย และเจา หนาท่มี ีความรู ทักษะ ในการจดั การศกึ ษาทางไกล องคป ระกอบที่ 8 หนว ยงาน/คณะกรรมการที่ดูแลหลักสูตรในระบบทางไกล มี 1 ตัวบงช้ี คอื 1. หนวยงานทร่ี ับผดิ ชอบการจดั การศกึ ษาทางไกล องคประกอบที่ 9 การมีปฏิสัมพันธ (Interactive) ระหวางนักศึกษาและอาจารย ซึ่งตองเปนการส่ือสาร สองทางมี 1 ตัวบงชี้ คอื 1. การสงเสรมิ การมีปฏิสัมพันธใ นการเรยี นรู องคประกอบที่ 10 การอนุมัติใหเปดดําเนินการหลักสูตรตองเปนสาขาวิชาที่เปนความตองการ ของชุมชนและสังคม โดยเปนสาขาวิชาท่ีสถาบันนั้นๆ มีความเชี่ยวชาญเฉพาะ และตองมีผลการประเมิน คุณภาพการศกึ ษาภายนอก (EQA) ระดบั คณะในระดับดีมากในรอบปก ารศึกษาสุดทา ย มี 3 ตวั บง ชี้ คอื 1. การอนุมตั ิหลักสตู ร 2. ผลการประเมนิ EQA 3. ความตอ งการของชุมชนและสังคม องคประกอบที่ 11 การอนมุ ตั ิใหเ ปดดําเนินการหลักสตู รตองมีกําหนดในการส้ินสุด หลักสูตรตองจํากัด จาํ นวนนกั ศึกษา และกาํ หนดสัดสว นของอาจารยก บั นักศึกษาใหเหมาะสม มี 1 ตวั บงช้ีคือ 1. กําหนดเวลาเปด และสิน้ สดุ หลักสตู ร



บทท่ี 1 บทนาํ รายงานการวจิ ัย เร่อื ง การพัฒนาตัวบง ชกี้ ารประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา บทที่ 1 บทนาํ ความเปนมาและความสาํ คัญของปญ หา การศึกษาทางไกลเปนนวัตกรรมทางการศึกษาที่เกิดขึ้น เพื่อสนองตามความตองการ ของสังคมขาวสาร หรือสังคมของการเรียนรู นอกจากน้ียังเปนการเปดโอกาสและกระจายโอกาส ทางการศึกษาในกลุมบุคคลตาง ๆ ทําใหเกิดการศึกษาตลอดชีวิต โดยนักศึกษาและผูสนใจใฝหา ความรู สามารถศกึ ษาหาความรูไ ดในเวลาและสถานทีท่ ่ีตนสะดวกตามความสนใจและความสามารถ ของแตละบุคคล ดวยวิธีการจัดการศึกษาทางไกลนั้นจะทําใหนักศึกษา และผูสนใจใฝหาความรู สามารถศึกษาหาความรูไดในเวลา และสถานที่ที่ตนสะดวกตามความสนใจและความสามารถของ แตล ะบคุ คล การจัดการศึกษาทางไกลน้ันแตกตางไปจากการศึกษาในระบบช้ันเรียนหลายประการ คือ เปนรูปแบบการสอนท่ีผูสอนและผูเรียนอยูหางไกลกัน การเรียนรูจึงใชวิธีการผานทางระบบ การส่อื สารทางไกลผานสือ่ หลัก มีการส่อื สารแบบสองทางอยางมีปฏิสัมพันธผานระบบสื่อสารทางไกล (Telecommunication) โดยมีกิจกรรมการเรียนการสอนท่ีเนนการเรียนรูดวยตนเอง หรือผูเรียน เปนสําคัญ เรียนโดยใชวิธีการถายทอดความรู ทักษะ และประสบการณตาง ๆ ผานสื่อ ผูเรียน และผูส อนไมต องพบกันเปน ประจาํ แตผสู อนจะถายทอดเนื้อหาวิชา ความรู และประสบการณไปทาง ส่อื ซ่ึงอาจจะเปน สื่อหนังสือพิมพ, วิทยุ, โทรทัศน, เทปเสียง, วีดิทัศน, อินเทอรเน็ต และอื่น ๆ ท้ังนี้ ผูเรียนสามารถศึกษาในลักษณะการเรียนรูดวยตนเอง และบริหารการเรียนเอง และสามารถมี การพบปะกับอาจารยผูสอน และผูเรียนตามโอกาส โดยมีจุดมุงหมายเพ่ือทบทวน และซักถาม ประเด็นปญหาในส่ิงที่เรียน หรือเปนการสรุปเน้ือหาที่เรียน โดยรูปแบบการจัดการศึกษาทางไกล ในระดับอุดมศึกษาของประเทศไทยน้ัน ใชรูปแบบการศึกษาทางไกล 3 ประการ เปนหลัก คือ 1) การจดั การศึกษาทางไกลท่ียึดส่อื ส่งิ พมิ พเ ปน ส่อื หลัก 2) การจัดการศึกษาทางไกลท่ียึดสื่อแพรภาพ และเสียงเปนสื่อหลัก และ3) การศึกษาทางไกลที่ยึดส่ืออิเล็กทรอนิกสเปนส่ือหลัก โดยในปจจุบัน รูปแบบการจัดการศึกษาทางไกลในสถาบันอุดมศึกษามีการใชรูปแบบที่ยึดส่ืออิเล็กทรอนิกสเปนสื่อ หลัก ไดรับความนิยมนํามาจัดการศึกษาทางไกลมากท่ีสุด ดวยบทบาทของเทคโนโลยีสารสนเทศ และการสอื่ สารท่ีเปนเครือ่ งมอื เรยี นรูสาํ คญั ในขณะนี้ ทําใหก ารจัดการศึกษาในปจจุบันไดปรับเปลี่ยน วิธีการเรียนในระบบช้ันเรียน (Traditional Education) ไปสูการศึกษาทางไกล (Distance Education) มากยงิ่ ขน้ึ ท้ังนี้การใชเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารเหลาน้ีไดเปล่ียนแปลงกระบวนการเรียน การสอน วิธีการถายทอดองคความรู กระบวนการใชส่ือและเทคโนโลยีสารสนเทศ กระบวนการประเมิน 1

บทที่ 1 บทนาํ รายงานการวิจยั เร่ือง การพัฒนาตัวบงช้ีการประเมนิ คณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา ผลสัมฤทธ์ิของผูเรียนในระบบทางไกล ใหแตกตางจากการเรียนในระบบชั้นเรียน จึงมีขอกังวลดาน คณุ ภาพการศึกษาทางไกลเมอื่ เทียบเคียงกบั การศึกษาในระบบชน้ั เรียน ดังนน้ั จึงมีความสําคัญจําเปน ยิ่งในการสรางระบบประกันคุณภาพ และกลไกในการควบคุมคุณภาพและประสิทธิภาพการจัด การศกึ ษาทางไกล เพอื่ เปนการใหเกดิ การยอมรับในมาตรฐานการศึกษาเชนเดียวกับการจัดการศึกษา ในระบบชั้นเรียนตอ ไป ดว ยความตระหนักดา นมาตรฐานและคุณภาพการศกึ ษาทางไกลดังกลากระทรวงศึกษาธิการ ในฐานะหนวยงานที่รับผิดชอบจัดการศึกษาของประเทศจึงไดออกประกาศกระทรวงวาดวย หลักเกณฑการขอเปดและดําเนินการหลักสูตรระดับปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548 เพื่อสงเสริมการศึกษาตลอดชีวิตสําหรับประชาชน และสงเสริมใหผูเรียนไดมีโอกาสเรียนรูดวย ตนเอง และเพื่อธํารงไวซ่ึงคุณภาพมาตรฐานการจัดการอุดมศึกษา และสํานักงานคณะกรรมการ การอดุ มศึกษาไดมปี ระกาศเพ่ือเสนอแนวปฏิบัติตามหลักเกณฑการขอเปด และดําเนินการหลักสูตร ระดับปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548 เปนแนวทางดานเกณฑและแนวปฏิบัติตาง ๆ เพ่ือการจัดการศึกษาทางไกลอยางมีคุณภาพ ซึ่งแนวทางที่กําหนดไว 3 ประเด็น คือ 1) สถาบนั อุดมศกึ ษาตองจัดระบบและประกันคุณภาพหลักสูตรเปนระยะ ๆ อยางตอเนื่อง มีรายงาน ผลตอสภาอุดมศึกษาตอสาธารณะ และตอคณะกรรมการการอุดมศึกษา เพ่ือนําผลการประเมิน มาใชปรับปรุงคุณภาพหลักสูตรการศึกษาทางไกลใหทันสมัยอยูเสมอ 2) สถาบันอุดมศึกษาตอง กําหนดและพฒั นาระบบการประกันคณุ ภาพการศึกษาภายในที่ครอบคลุมปจจัยคุณภาพทั้งดานปจจัย การนําเขา กระบวนการ ผลผลิต และตัวบงชี้คุณภาพ ตลอดจนการสรางฐานขอมูลเพื่อการประกัน คุณภาพการศึกษาที่เหมาะสมกับระบบการศึกษาทางไกล และการรับรองการประเมินภายนอก การประกันคุณภาพการศึกษาจะตองมีการกระทําอยางตอเน่ือง มีรายงานผลตอสภาสถาบัน ตอสาธารณะ และคณะกรรมการการอุดมศึกษา เพื่อนาํ ผลการประกันคุณภาพมาใชปรับปรุงคุณภาพ และมาตรฐานการศึกษาทางไกลใหมีประสิทธิภาพและประสิทธิผลยิ่งข้ึน และ 3) คณะกรรมการ การศึกษาอาจดําเนินการใหมีการกํากับดูแล ติดตาม และประเมินผล การจัดการศึกษาในระบบ การศึกษาทางไกลของสถาบันอุดมศึกษา เพื่อใหการจัดการศึกษาในระบบการศึกษาทางไกลเปนไป อยางมคี ณุ ภาพ และมาตรฐานตามเจตนารมณแ ละแนวปฏิบัตขิ องประกาศนี้ ดว ยสาเหตขุ องการเปลย่ี นแปลงอยางรวดเร็วดานเทคโนโลยีสารสนเทศและการส่ือสารสงผล ใหระบบการศึกษาทางไกล โดยเฉพาะการจัดการศึกษาทางไกลท่ียึดส่ืออิเล็กทรอนิกสเปนสื่อหลัก ที่มีลักษณะเฉพาะตองพึ่งดานโครงสรางพ้ืนฐานทางเทคโนโลยีสารสนเทศมากขึ้น ประกอบกับ ระยะเวลาที่ประกาศหลักเกณฑและแนวปฏิบัติการจัดการศึกษาทางไกล ของกระทรวงศึกษาธิการ ไดผานมาเกือบสิบป ทําใหเกณฑและแนวทางการจัดการศึกษาทางไกลบางประเด็นไมเหมาะกับยุคสมัย จําเปนตองมีการกําหนดแนวทางใหม เพื่อนําสูแนวปฏิบัติใหชัดเจนข้ึน และนําสูการปรับเปลี่ยนแนวทาง เพ่ือการควบคมุ คณุ ภาพการจัดการศกึ ษาทางไกลใหส อดคลองกับสภาพท่ีปจ จบุ ัน 2

บทที่ 1 บทนาํ รายงานการวจิ ยั เรื่อง การพัฒนาตวั บง ชีก้ ารประเมนิ คุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา การจัดการศึกษานั้นโดยเฉพาะดานการประเมินผลการศึกษา ไดใชตัวบงชี้เปนเครื่องมือ สําคัญท่ีแสดงสารสนเทศของปรากกฎการณหรือสภาพท่ีศึกษาในภาพรวมไดอยางกวาง ๆ โดยแสดง คาออกมาเปนเชิงปริมาณ แมสภาพท่ีศึกษาจะเปนสภาพเชิงปริมาณหรือคุณภาพก็ตาม จากความสาํ คัญของตัวบงชดี้ ังกลา วสามารถนํามาใชเปนเครื่องมือในการพัฒนาคุณภาพ และสามารถ นําตวั บง ชมี้ าเปนสารสนเทศตอ ในการจดั การศึกษาทางไกลใหเ ปนไปตามมาตรฐานที่กําหนดไดเชนกัน แตปจจุบันการจัดการศึกษาทางไกลในประเทศไทยน้ันยังมิเคยมีการพัฒนาตัวบงชี้เพ่ือการประเมิน การศึกษาทางไกลแตอยางใด แมวาสํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาไดมีประกาศ กระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง หลักเกณฑการขอเปดและดําเนินการหลักสูตรระดับปริญญาในระบบ การศึกษาทางไกล เม่ือ พ.ศ. 2548 และประกาศเร่ือง แนวปฏิบัติตามหลักเกณฑการขอเปด และดําเนินการหลักสูตรระดับปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548 ไดกําหนดเกณฑ การประเมินคุณภาพการจัดการศึกษาระบบการศึกษาทางไกล เพ่ือใหการจัดการศึกษาในระบบ การศึกษาทางไกลดําเนินการไดอยางมีคุณภาพและมาตรฐานทัดเทียมกับการจัดการศึกษาในระบบ ปกติ ตอมาเม่ือป พ.ศ. 2555 ไดประกาศดานเกณฑการประเมินคุณภาพการจัดการศึกษาระบบ การศึกษาทางไกล ซ่ึงรายละเอียดของประกาศเหลานี้ก็ยังมิไดแสดงสารสนเทศที่จะนําสูการประเมิน ศักยภาพความพรอม และประสิทธิภาพของการจัดการศึกษาทางไกลของสถาบันอุดมศึกษาที่ชัดเจน เปน รปู ธรรมแตป ระการใด ดังนั้นการวิจัยคร้ังนี้จะเปนแนวทางสําคัญสําหรับใชในการกําหนดตัวบงช้ีท่ีแสดงถึงคุณภาพ ในการดําเนินการจัดการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษาใหมีคุณภาพ เปนไปตามมาตรฐาน อุดมศึกษา และสถาบันอุดมศึกษาที่เปดสอนในระบบทางไกลสามารถนําตัวบงช้ีการจัดการศึกษา ทางไกลเพื่อไปเปนแนวปฏิบัติในการจัดการศึกษาทางไกลในสถาบันอุดมศึกษาใหไดตามมาตรฐาน และคณุ ภาพที่กําหนดตอไป นอกจากน้ีสาํ นักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา ในฐานะเปนหนวยงาน กํากับติดตามการจัดการอุดมศึกษาของประเทศสามารถใชเปนแนวทางการพิจารณาและติดตาม ประเมนิ ผลการจัดการศกึ ษาระบบการศกึ ษาทางไกลในระดบั อดุ มศึกษาของประเทศไทยตอ ไป 3

บทท่ี 1 บทนํา รายงานการวจิ ัย เร่อื ง การพัฒนาตัวบงชีก้ ารประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา วตั ถุประสงคการวิจัย วตั ถปุ ระสงคเ ฉพาะ เพ่ือพฒั นาตวั บง ช้กี ารประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอดุ มศึกษา วตั ถปุ ระสงคเ ฉพาะ 1. เพอ่ื พฒั นารา งตวั บงชก้ี ารประเมนิ คุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา 2. เพือ่ ศึกษาความคดิ เห็นของผูบรหิ าร ผสู อน และผปู ฏบิ ตั งิ าน เกย่ี วกบั รา งตัวบง ช้ี การประเมนิ คณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดบั อุดมศึกษา 3. เพ่อื ศกึ ษาความคิดเห็นของผเู ขารว มสัมมนาตอรา งตวั บงชี้การประเมินคณุ ภาพ การศกึ ษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา 4. เพ่ือศกึ ษาความคิดเห็นของผูเ ช่ยี วชาญตอรา งตัวบง ชก้ี ารประเมินคุณภาพ การศึกษาทางไกลในระดับอดุ มศึกษา 5. เพื่อนําเสนอตวั บง ช้ีการประเมินคณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา ขอบเขตการวิจัย 1. สถาบนั อดุ มศกึ ษาท่ีใชใ นการวิจัยครงั้ นเ้ี ปน สถาบนั อดุ มศกึ ษาที่เปนมหาวิทยาลัย สังกดั รฐั บาลและสงั กดั เอกชนทม่ี ีการจัดการศกึ ษาทางไกล จาํ นวน 42 สถาบนั 2. กลุม ตวั อยางท่ีใชใ นการวิจัยครั้งน้ี แบง เปน 5 กลุม คือ 2.1 ผูบริหาร ผูเช่ียวชาญและอาจารยที่เก่ียวของดานการศึกษาทางไกล ในสถาบนั อุดมศึกษา ทเ่ี ขา รว มประชมุ เพ่อื พจิ ารณารางตวั บงชีฯ้ จาํ นวน 11 คน 2.2 ผบู ริหาร ผูเชย่ี วชาญ และอาจารยผเู ก่ยี วขอ งดา นการจดั การศึกษาทางไกล เพื่อตอบแบสอบถามความคิดเห็นตอ รา งตัวบงชี้ฯ จาํ นวน 190 คน 2.3 ผูบริหาร อาจารย ผูเช่ียวชาญและผูสนับสนุนการจัดการศึกษาทางไกล เพอ่ื ประชมุ ระดมความคิดเหน็ ตอ รา งตวั บง ช้ฯี จํานวน 140 คน 2.4 คณะทํางานพัฒนาตัวบงชแ้ี ละเกณฑการประเมินตัวบง ชีก้ ารจัดการศึกษาในระบบ การศกึ ษาทางไกลของสํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา จํานวน 12 คน 2.5 คณะอนกุ รรมการพิจารณาและติดตามประเมนิ ผลการจดั การศึกษา ในระบบ การศกึ ษาทางไกล สาํ นักงานคณะกรรมการการอุดมศกึ ษา จาํ นวน 11 คน 4

บทที่ 1 บทนาํ รายงานการวจิ ัย เรอ่ื ง การพัฒนาตวั บง ช้ีการประเมนิ คุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา คําจํากดั ความท่ีใชใ นการวจิ ัย ตัวบงชี้ หมายถึง สารสนเทศที่เปนขอความ ตัวประกอบ ตัวแปร หรือคาที่สังเกตไดท่ีใชบง บอกถึงแนวทาง หรือการดําเนินงานของบุคคล หนวยงานในชวงเวลาใดเวลาหน่ึงเทาน้ัน โดยใช นําเสนอในลักษณะเชงิ ปริมาณ และคุณภาพ เกณฑ หมายถึง ขอกําหนดท่ีเปนหลัก ใชสําหรับเทียบตามระดับเพื่อการตัดสินคุณภาพ พฤติกรรม หรือคุณลักษณะท่ตี องการวัด การประเมินคุณภาพ หมายถึง การหาขอมูลท่ีเชื่อถือได เพ่ือตัดสินใจเก่ียวกับคุณภาพ ของการดําเนนิ งาน ผลผลติ หรือบริการของหนว ยงานตามเกณฑท ก่ี าํ หนด การศึกษาทางไกล หมายถึง การศึกษาท่ีผูสอนและผูเรียนอยูหางกัน มีการวางแผน เตรียมการ ถายทอดความรูประสบการณ การบริการและการประเมินผานส่ือประสม ท่ีเปนสื่อหลักและสื่อเสริม ท่ีมีสื่อส่ิงพิมพ ส่ือแพรภาพและเสียง หรือส่ืออิเล็กทรอนิกสเปนแกนกลาง เพ่ือใหผูเรียนสามารถ แสวงหาความรูดวยตนเองโดยไมจําเปนตองเขาช้ันเรียนปกติและเช่ือถือได เม่ือสําเร็จการศึกษาแลว จะไดร บั ปรญิ ญาบัตรทม่ี ีศกั ดิ์และสทิ ธ์ิ เชนเดียวกับสถาบันการศกึ ษาในระบบช้นั เรียน ระดับอุดมศึกษา หมายถึง การจัดการศึกษาของสถาบันการศึกษาตั้งแต การจัดการเรียน การสอนระดับปริญญาตรีข้ึนไป ของสถาบันอุดมศึกษาของรัฐ ในกํากับ และสถาบันอุดมศึกษา เอกชน สงั กัดสํานกั งานคณะกรรมการการอดุ มศกึ ษา กรอบแนวคดิ การวจิ ยั การวิจัย เร่ือง การพัฒนาตัวบงชี้การประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา มีกรอบแนวคิดท่ีใชในการวิจัยประกอบดวย 3 กรอบแนวคิด คือ 1. หลักเกณฑการขอเปด และดําเนนิ การหลักสูตรระดบั ปริญญาในระบบการศกึ ษาทางไกล พ.ศ. 2548 2. แนวปฏิบัติตาม หลักเกณฑการขอเปดหลักสูตรระดับปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548 และ 3. เกณฑ การประเมินคณุ ภาพตามการจัดการเรียนการสอนทางไกล พ.ศ. 2555 รายละเอียด ดงั นี้ 1. หลักเกณฑการขอเปดและดําเนินการหลักสูตรระดับปริญญาในระบบการศึกษา ทางไกล พ.ศ. 2548 มอี งคประกอบ ดงั น้ี 1.1 สถาบันอุดมศึกษาที่จะขอเปดและดําเนินการหลักสูตรระดับปริญญาในระบบ การศึกษาทางไกลจะตองไดรับการจัดต้ังถูกตองตามกฎหมาย และอยูในการกํากับดูแลของ กระทรวงศึกษาธิการรวมทั้งตองมีอาคาร สถานที่ บุคลากร และทรัพยากรอื่นท่ีเหมาะสม และเพียงพอ ตอการจัดการศึกษาทางไกล 5

บทที่ 1 บทนาํ รายงานการวจิ ยั เรอื่ ง การพัฒนาตัวบง ชก้ี ารประเมนิ คณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา 1.2 หลักสูตรทุกระดับปริญญาและทุกสาขาวิชาท่ีสถาบันอุดมศึกษาประสงคจะจัด การศึกษาในระบบการศึกษาทางไกล ซึ่งการจัดการศึกษาตองมีมาตรฐานเทียบเคียงกันไดกับระบบ การศึกษาในระบบชั้นเรียนและตองสอดคลองกับเกณฑมาตรฐานหลักสูตรระดับปริญญาท่ี กระทรวงศกึ ษาธิการกาํ หนด 1.3 สถาบันอุดมศึกษาสามารถจัดการศึกษาทางไกลเพ่ือใหเปนไปตามเจตนารมณของ พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ 2542 ซ่ึงกําหนดใหจัดการศึกษาตลอดชีวิตสําหรับประชาชน ดวยวิธีการท่ีหลากหลาย เพ่ือตอบสนองความตองการของบุคคลและสังคม โดยไมตองเขาชั้นเรียน ตามปกติ และเปนการเพม่ิ ประสิทธภิ าพและคณุ ภาพการจดั การศกึ ษาระดับอุดมศึกษา 1.4 การจัดการศึกษาทางไกล มุงเปดโอกาสและขยายโอกาสใหนักศึกษาและผูสนใจ ใฝหาความรู สามารถศึกษาหาความรูไดในเวลาและสถานที่ที่ตนสะดวกตามความสนใจและ ความสามารถของแตละบุคคล สอดคลองกับพัฒนาการของเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร อยา งมีประสิทธิภาพ 1.5 การขอเปดและดําเนินการหลักสูตรระดับปริญญาในระบบการศึกษาทางไกลทั้ง หลกั สูตรท่ีเปดดําเนินการในระบบชั้นเรียนอยูแลวหรือจะเปดขึ้นใหมจะตองดําเนินการใหเปนไปตาม กฎหมาย ระเบียบ และหรอื หลักเกณฑท ีเ่ ก่ยี วขอ ง 1.6 ความพรอ มและศกั ยภาพในการเปด ดาํ เนนิ การ ประกอบดวย 1.6.1 สถาบันอุดมศึกษาท่ีจัดการศึกษาทางไกลจะตองมีคณาจารยผูรับผิดชอบ หลักสูตร คณาจารยประจํา และคณาจารยพิเศษตามเกณฑมาตรฐานหลักสูตรระดับปริญญา ทกี่ ระทรวงศกึ ษาธิการกาํ หนด 1.6.2 ตองมีความพรอมทางดานอาคาร สถานที่ บุคลากร และทรัพยากรอ่ืน อยา งเพยี งพอกบั การจัดการศึกษาทางไกล 1.6.3 การดําเนินการหลักสูตรตองมีการธํารงไวซ่ึงคุณภาพมาตรฐาน และมีการติดตามตรวจสอบและประเมินผลการดําเนนิ การอยางตอ เนอ่ื ง 1.7 สถาบันอุดมศึกษาที่จัดการศึกษาทางไกลจะตองพัฒนาระบบการศึกษาทางไกล ใหสมบูรณอยูเสมอ โดยเฉพาะใหมีเทคโนโลยีและส่ือทั้งส่ือหลัก ส่ือเสริม หรือส่ือแบบผสมผสาน ท่จี ะใชอยางเพียงพอ เพื่อเปนหลักประกันวานักศึกษาจะไดรับบริการการศึกษาที่ดี สามารถเรียนรูได ดว ยตนเองอยางมคี ณุ ภาพและไดมาตรฐาน 1.8 สถาบนั อุดมศึกษาทีจ่ ดั การศกึ ษาทางไกล จะตองจดั ใหมรี ะบบการวัดผล และการประเมิน ผลการเรียนที่มีประสิทธิผลและมีมาตรฐานเทียบเคียงไดกับการจัดการศึกษาในระบบช้ันเรียน และสอดคลอ งกบั มาตรฐานการศึกษาของชาติ 6

บทที่ 1 บทนาํ รายงานการวิจยั เรื่อง การพัฒนาตัวบงช้กี ารประเมนิ คุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดบั อุดมศึกษา 1.9 สถาบันอุดมศึกษาท่ีจัดการศึกษาทางไกล จะตองมีระบบการตรวจสอบ และควบคมุ ใหผ เู รียนตอ งเรยี น สอบ และทาํ ผลงานวิชาการอันเปนสวนหนึ่งของการศึกษาดวยตนเอง มีแผนดําเนินการท้ังการสอบประจําภาค และสอบยอย โดยตองดําเนินการสอบในสถานที่ท่ีมี ผูคุมสอบทสี่ ามารถตรวจสอบการเขา สอบดว ยตนเองของนกั ศึกษาได 1.10 หลักสูตรที่จัดการศึกษาทางไกลทุกหลักสูตรจะตองกําหนดและพัฒนาระบบ ประกันคุณภาพของหลักสูตรใหมีประสิทธิภาพและเหมาะสมกับการจัดการศึกษาทางไกล ซ่ึงอยาง นอ ยตอ งประกอบดว ยประเด็นหลกั 4 ประเดน็ คือ 1.10.1 การบริหารหลกั สูตร 1.10.2 ทรัพยากรประกอบการเรียนการสอนและการวิจัย 1.10.3 การสนบั สนุนและการใหค าํ แนะนาํ นกั ศึกษา 1.10.4 ความตองการของตลาดแรงงาน สงั คม และ/หรอื ความพึงพอใจ ของผูใชบ ณั ฑิตใหทกุ หลกั สตู รมีการพัฒนาหลักสูตรใหทันสมัย และมีการประเมินเพื่อพัฒนาหลักสูตร อยา งตอเนื่องอยางนอยทกุ ๆ 5 ป 1.10.5 สถาบันอุดมศึกษาท่ีจัดการศึกษาทางไกลตองกําหนดและพัฒนาระบบ ประกันคุณภาพการศึกษาภายในท่ีมีประสิทธิภาพและเหมาะสมกับการจัดการศึกษาทางไกล และรองรบั การประเมนิ คณุ ภาพภายนอก 2. แนวปฏบิ ตั ิตามหลกั เกณฑการขอเปดหลักสตู รระดบั ปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548 ประกอบดว ย 2.1 การขอเปดหลักสูตร สถาบันอุดมศึกษาที่ประสงคจะเปดดําเนินการหลักสูตรใน ระบบการศึกษาทางไกล จะตองจัดทําคําขอจัดทําคําขอจัดการศึกษาทางไกลตามแบบท่ีกําหนดทาย ประกาศน้ี และเสนอตอสภาสถาบันอุดมศึกษาพิจารณาอนุมัติหรือเห็นชอบตามกฎหมาย ระเบียบ และหลักเกณฑท่ีเก่ียวของกอนเปดดําเนินการ และแจงใหสํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา ทราบภายใน 30 วัน นับตั้งแตวันที่ไดรับอนุมัติหรือเห็นชอบพรอมแนบมติสภาสถาบันอุดมศึกษา เพ่ือประกอบการดาํ เนินการตอไป ในกรณขี องหลกั สูตรสาขาวิชาท่ีเกีย่ วขอ งกับองคก รกํากับมาตรฐานวิชาชพี สถาบันอดุ มศกึ ษา ควรจดั องคกรกาํ กบั มาตรฐานวิชาชีพตรวจสอบและรับรองความพรอมพน้ื ฐานกอนเปดดําเนนิ การ 2.2 การพจิ ารณาความพรอ ม และศักยภาพในการเปด ดําเนินการหลักสูตร ความพรอม ศักยภาพของสถาบันที่จะขอเปดดําเนินการหลักสูตรในระบบการสอนทางไกล ดานคณาจารย และเจาหนาท่ี ไดแก ผูบริหาร คณาจารยผูรับผิดชอบหลักสูตร คณาจารยประจํา คณาจารยพิเศษ บุคลากรอ่ืนที่เกี่ยวของ ระบบการเรียนการสอนทางไกล กําหนดเปดภาคการศึกษาและหลักสูตร การผลิตชุดการสอนทางไกล การประเมินการเรียนการสอน การจัดส่ืออุปกรณการศึกษา การจัดโปรแกรมชุดคําสั่ง การจัดหองสมุด และหองสมุดอิเล็กทรอนิกส อาคาร สถานที่ รวมทง้ั ทรพั ยากรอ่ืนทม่ี คี วามจาํ เปน 7

บทที่ 1 บทนํา รายงานการวจิ ัย เรือ่ ง การพัฒนาตัวบงชกี้ ารประเมนิ คณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดบั อุดมศึกษา 2.3 วธิ ีการจัดการศึกษาระบบทางไกล 2.3.1 กําหนดการรับนักศึกษาในระบบการศึกษาทางไกลที่เปนระบบจํากัดรับ หรอื ไมจํากัดรับใหชัดเจน 2.3.2 การกาํ หนดการเปดภาคการศึกษา 2.3.3 โครงสรางหลกั สตู ร 2.3.4 การสรางและจัดหารายวชิ า 2.3.5 ระบบการติดตอ ส่อื สาร 2.3.6 มคี ณะกรรมการผลิตและบรหิ ารรายวชิ า 2.4 การดําเนนิ การหลกั สตู ร 2.4.1 สถาบันอุดมศึกษาตองพัฒนาระบบการศึกษาทางไกล เพ่ือประกัน คุณภาพการเรียนการสอนท่ีมีประสิทธิภาพ เนนการจัดระบบการถายทอดถายทอดเนื้อหาสาระ และประสบการณท่ีนักศึกษาสามารถศึกษาไดดวยตนเองเปนหลัก โดยเสนอเปนแผนแมบททาง วชิ าการสถาบันตอ สภาสถาบันอุดมศึกษาพิจารณาอนมุ ติ 2.4.2 สถาบันอุดมศึกษาตองจัดใหมีการรายงานผลการจัดการศึกษาท้ังในดาน คณาจารย การผลิตชุดการสอนทางไกล การถายทอดเน้ือหาสาระและประสบการณ การปฏิบัติ ประสบการณวิชาชีพ การบริการนักศึกษา กาวัดและการประเมินผลการศึกษาเปนระยะ ๆ อยาง นอยปล ะ 1 ครั้ง 2.5 ระบบการศึกษาทางไกล 2.6 สอ่ื การศกึ ษาทางไกล ส่ือหลกั และสื่อเสริม 2.7 ความพรอมดา นโครงสรา งพ้ืนฐาน อุปกรณ และระบบการเรียนการสอน 2.8 ความพรอมดา นหองสมดุ 2.9 การประเมนิ การเรยี นการสอนทางไกล 2.10 การรบั และเทยี บโอนหนว ยกติ 2.11 คณาจารย และบุคลากร 2.12 การประกนั คุณภาพหลกั สูตร 2.13 การประกันคณุ ภาพการศึกษา 3. เกณฑก ารประเมนิ คุณภาพตามการจัดการเรยี นการสอนทางไกล พ.ศ. 2555 ประกอบดว ยเกณฑ 11 เกณฑ คอื 3.1 การจัดการศึกษาทางไกลตองสอดคลองกับวิสัยทัศน พันธกิจ และแผนยุทธศาสตร ของสถาบันอดุ มศกึ ษา 3.2 ระบบการศกึ ษาทางไกลทสี่ ถาบนั อดุ มศกึ ษาจดั ตองไมดอยกวาระบบการสอนในชั้นเรียน 8

บทท่ี 1 บทนาํ รายงานการวิจยั เรือ่ ง การพัฒนาตัวบง ช้กี ารประเมนิ คณุ ภาพการศกึ ษาทางไกลในระดบั อุดมศกึ ษา 3.3 ระบบการสนับสนุน อาทิ การใหคําปรึกษา ทุนการศึกษา การกูยืม การเขาถึงส่ือ การสอนหรอื เอกสารการสอน หอ งสมุดอเิ ล็กทรอนิกส (e – Library) การเรยี น รด. ของนกั ศึกษาชาย 3.4 สือ่ และการผลิตส่ือ การผลิตสื่อการเรียนการสอน และความสอดคลองของเนื้อหา สื่อกับหลักสูตร การจดั หา e – Book และการเขา ถึงสื่อตา ง ๆ ของนกั ศึกษา 3.5 เทคโนโลยีท่ีใชสนับสนุนสถาบันอุดมศึกษาจัดใหมีอะไรบาง ประสิทธิภาพของ เทคโนโลยี ความยง่ั ยนื และความสัมพนั ธสอดคลอ งกับหลักสูตรเปนอยางไร 3.6 นักศกึ ษา การคดั เลอื ก การรบั เขาศึกษา การประเมนิ ผลการเรยี นการสอนซึ่งตอ ง ไมด อยกวา ในระบบช้ันเรยี น 3.7 อาจารยผูสอน ประสบการณในการสอนในระบบการศึกษาทางไกล ความพรอม การไดรับการฝกอบรมเก่ียวกับการสอนระบบการศึกษาทางไกล การจัดช่ัวโมงทํางาน (office hour) ของอาจารย 3.8 หนว ยงาน / คณะกรรมการที่ดูแลหลกั สตู รในระบบทางไกล 3.9 การมีปฏิสัมพันธ (Interactive) ระหวางนักศึกษาและอาจารยผูสอน ซ่ึงตองเปน แบบการสื่อสารสองทาง 3.10 การอนุมัติใหเปดดําเนินการหลักสูตรตองเปนสาขาวิชาที่เปนความตองการของ ชุมชนและสังคม โดยเปน สาขาวชิ าที่สถาบันน้ัน ๆ มคี วามเชยี่ วชาญเฉพาะ และตองมีผลการประเมิน คณุ ภาพการศกึ ษาภายนอก (EQA) ระดับคณะในระดบั ดมี ากในรอบปก ารศึกษาสุดทาย 3.11 การอนุมัติใหเปดดําเนินการหลักสูตรตองมีกําหนดเวลาในการสิ้นสุดหลักสูตร ตอ งจํากดั จาํ นวนนักศึกษา และกาํ หนดสัดสวนของอาจารยก ับนักศกึ ษาใหเหมาะสม 9

บทท่ี 2 เอกสารและงานวจิ ยั ทเี่ กี่ยวขอ ง รายงานการวจิ ยั เรอื่ ง การพัฒนาตวั บงชีก้ ารประเมินคุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดบั อุดมศกึ ษา บทที่ 2 เอกสารและงานวจิ ยั ท่ีเก่ียวของ การวิจัยเร่ือง การพัฒนาตัวบงช้ีการประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา ครัง้ นี้ ผวู จิ ยั ไดศ ึกษาแนวคิด ทฤษฎี หลกั การ ตลอดจนงานวจิ ัยทเี่ ก่ียวขอ งตามลาํ ดบั ดังน้ี ตอนที่ 1 แนวคดิ เกีย่ วกับตวั บงช้ี และการพัฒนาตวั บงช้กี ารประเมินคุณภาพการศึกษา 1.1 ความหมายตัวบงช้ี 1.2 ประเภทของตัวบงชี้ 1.3 การพฒั นาตัวบงช้ี 1.4 การพฒั นาตัวบงชก้ี ารประเมนิ ผลการศกึ ษา ตอนที่ 2 แนวคิดดา นการศกึ ษาทางไกล 2.1 ความหมายของการศึกษาทางไกล 2.2 ประเภทของการศกึ ษาทางไกล 2.3 การประกันคุณภาพการศึกษาทางไกล 2.4 การประเมินคณุ ภาพการศกึ ษาทางไกล ตอนท่ี 3 งานวิจัยท่ีเกี่ยวของ ตอนที่ 1 แนวคิดเก่ยี วกับตัวบงช้ี และการพฒั นาตัวบง ชก้ี ารประเมินคุณภาพการศกึ ษา 1.1 แนวคดิ ท่เี ก่ยี วกับตัวบงชี้ Webster’s Dictionary (1983) ใหความหมายของตัวบงชี้วา หมายถึง ส่ิงที่ช้ีบอกลักษณะ ของสิ่งใดสิ่งหน่ึงไดถูกตองไมมากก็นอย และ Oxford Dictionary (1989) ใหความหมายวา ตัวบงช้ี หมายถึง สิง่ ทบ่ี ง บอกถงึ หรอื บอกทศิ ทางไปยังสง่ิ ใดส่ิงหนึ่ง ตัวบง ช้ี เปน คําท่ตี รงกับภาษาองั กฤษวา Indicator ในภาษาไทยมีการใชคําที่ตางกันออกไป เชน ตัวช้ีวัด ตัวช้ี ตัวชี้นํา เคร่ืองช้ีวัด ซ่ึงงานวิจัยนี้ผูวิจัยใชคําวา ตัวบงช้ี ซ่ึงมีผูนิยามความหมาย ของตัวบง ชี้ไว ดงั น้ี Johnstone (1981) กลาวถึงความหมายของตัวบงชี้วา หมายถึง สารสนเทศที่บงบอกปริมาณ เชิงสัมพันธหรือสภาวะของส่ิงที่ตองการในภาพรวมชวงเวลาใดเวลาหนึ่ง โดยไมจําเปนตอง 10

บทที่ 2 เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวขอ ง รายงานการวิจัย เรอื่ ง การพัฒนาตัวบงชกี้ ารประเมนิ คุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา บงบอกสภาวะท่เี จาะจง หรือชัดเจน แตจ ะบงบอกหรือสะทอนใหเ หน็ ถงึ วิธีการหรอื แนวทางที่จะบรรลุ วัตถุประสงคในชวงเวลาใดเวลาหนึ่ง ซ่ึงอาจมีการเปลี่ยนแปลงไดในอนาคต ตัวบงชี้จะเปนสิ่งท่ี บง บอกอยางกวาง ๆ ถึงสภาวะหรือสภาพการณท ่เี ราสนใจเขาไปตรวจสอบ เจือจันทร จงสถิตอยู และแสวง มณีปน (2529) ใหความหมายวา ตัวบงชี้ หมายถึง สารสนเทศอยางหนึ่งที่ไดมาจากการประมวลผลขอมูลโดยใชมาตรการทางสถิติคํานวณขึ้น เพื่อใช ประโยชนในการกําหนดนโยบาย การวางแผนและการบริหารงาน การติดตามผลการดําเนินงาน และการจดั ลําดบั การพฒั นา อํารุง จันทวานิช (2533) กลาววา ตัวบงช้ีเปนสารสนเทศท่ีชวยในการวินิจฉัยและช้ีสภาวะ ตลอดจนปญหาอุปสรรคของการดาํ เนินงานทางการศึกษาในชวงเวลาใดเวลาหนงึ่ ศิริชัย กาญจนวาสี (2537) ใหความหมายวา ตัวบงชี้ คือ ตัวประกอบ ตัวแปร หรือคาท่ี สงั เกตได ซงึ่ ใชบ ง บอกสถานภาพหรอื ลกั ษณะการดําเนินงาน หรอื ผลการดําเนนิ งาน สชุ าติ ประสทิ ธ์ริ ฐั สินธุ (2539) กลาววา ตวั บงชีเ้ ปน มาตราวดั (measurement) ท่ใี ชวัดอัตรา หรือระดับของผลการปฏิบัติงาน หรือการดําเนินงานของหนวยงานซึ่งหนวยงานนั้น อาจเปนตัวบุคคล กลุมบุคคล องคกรที่เปนสวนราชการ รัฐวิสาหกิจ หรือธุรกิจเอกชนไมวาจะอยู ในระดบั ใด และมีวตั ถปุ ระสงคข องการดําเนินงานหรอื ปฏบิ ตั ิงานเปนอยา งไร เมธี ครองแกว (2540) ใหความหมายวา ตัวบงชี้ หมายถึง เครื่องมือบอกทิศทาง วาการพัฒนาหรือการดําเนินงานกิจกรรมท่ีเปนนโยบายสาธารณะของรัฐในแตละเรื่องไดไปถึงจุดใด บรรลุตามวัตถุประสงคหรือเปาหมายแคไหน ซ่ึงเปนเร่ืองของการดูสัมฤทธิผลของงานหรือระบุ ผลสาํ เร็จของงาน จากความหมายตัวบงช้ีที่ไดกลาวมาแลว สามารถสรุปไดวา ตัวบงชี้ หมายถึง สารสนเทศ ท่ีเปนขอความ ตัวประกอบ ตัวแปร หรือคาที่สังเกตไดท่ีใชบงบอกถึงแนวทาง หรือการดําเนินงาน ของบุคคล หนว ยงานในชว งเวลาใดเวลาหนึง่ เทานั้น โดยใชน ําเสนอในลักษณะเชงิ ปริมาณ และคณุ ภาพ 11

บทท่ี 2 เอกสารและงานวจิ ัยทเี่ กี่ยวขอ ง รายงานการวิจยั เรือ่ ง การพัฒนาตวั บง ชี้การประเมินคุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา 1.2 ลกั ษณะของตัวบงช้ี Johnstone (1981) ไดสรุปลักษณะของตัวบงช้ีวาควรประกอบดวยลักษณะสําคัญ 3 ประการ คือ 1. ตองกําหนดเปนปริมาณหรือคิดเปนตัวเลขได มิใชเปนการบรรยายขอความเพียง อยางเดียว และในการตีความคาตัวเลขของตัวบงช้ีแตละตัวจะตองนํามาเปรียบเทียบกับเกณฑ ที่จดั ทาํ ไว มิฉะนนั้ จะไมส ามารถบอกไดว า ตวั เลขทีไ่ ดน ้ันสงู หรอื ต่ํา ไดม าตรฐานเพยี งใด 2. คา หรอื คุณลักษณะท่ีไดจ ากตัวบงชมี้ ีความหมายใตเ งื่อนไข 2 ประการ คอื 2.1 เง่ือนไขของเวลากํากับ คือ ตัวบงช้ีจะบงบอกเพาะในชวงเวลาใดเวลาหน่ึง ทัง้ นีข้ น้ึ อยูก ับตัวแปรหรือขอมูลจัดเก็บในชวงเวลา ตัวบงชี้อาจมีคา 1สัปดาห 3 เดือน 3 ป 5 ป ก็ได ขึ้นกับระยะเวลาท่จี ะนําขอ มูลมาใชใ นการตคี า 2.2 เงื่อนไขของสถานที่กํากับ โดยตัวบงช้ีจะบอกความหมายเฉพาะในเขตพื้นท่ี หรือบริเวณ สวนใดสวนหนึ่งของระบบ หรือหนวยงานท่ีตองการตรวจสอบ เชนตัวบงช้ีการประกัน คุณภาพของมหาวิทยาลัย ระดับคณะ สํานักงาน และหนวยงานยอย ดานปจจัย กระบวนการ และ ผลลพั ธ เปน ตน ทง้ั น้ีขึน้ กับขอ มูลหรือตวั แปรท่จี ัดเกบ็ นน่ั เอง 3. บงบอกถึงการดําเนินงานตามภารกิจของหนวยงาน หรือองคกร สภาพการดําเนินงาน เปน อยางไร บรรลุวัตถุประสงคท วี่ างไวห รือไม ทัง้ น้ตี ัวบงช้ที ่ดี ตี อ งมลี ักษณะ ดงั น้ี 1. มีความตรง สามารถบง บอกคา ของส่งิ ท่ีตองการศึกษาไดยา งถกู ตอ ง 2. มีความเที่ยง สามารถใชผ ลสรปุ ท่ีสอดคลอ งกัน ไมว า จะวดั โดยบคุ คลใด สถานการณอ ยางไร 3. มีความไว สามารถแสดงความแตกตา งได แมสถานการณท วี่ ดั จะเปล่ยี นไป เพยี งเลก็ นอ ย 4. มคี วามเจาะจง จะมกี ารเปล่ียนแปลงไป ก็แตเ ฉพาะสถานการณที่เกย่ี วขอ ง กบั ตัวแปรโดยตรงเทาน้ัน 12

บทท่ี 2 เอกสารและงานวิจยั ทเี่ ก่ียวขอ ง รายงานการวจิ ัย เรือ่ ง การพัฒนาตัวบง ชก้ี ารประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกลในระดบั อุดมศกึ ษา 1.3 ประเภทของตวั บงช้ี การแบงประเภทของตัวบงชี้นั้นสามารถแบงไดหลายประเภทข้ึนกับวิธี และเกณฑในการ แบง โดยแบงจากวธิ ีการนาํ ไปใช หรอื อาศัยวิธีการสรางตวั บง ช้ี เปนตน ในทนี่ ้ีขอเสนอแนวคิดของ ผูพฒั นาตวั บง ชี้ ทผ่ี วู ิจัยใชเ ปนกรอบแนวคดิ สาํ หรับการศึกษาเรอ่ื งตวั บง ช้ี ดังน้ี Johnstone (1981) ไดแบงประเภทของตัวบงชี้ตามลักษณะตัวแปรที่นํามาเปนเครื่องบงชี้ แบงไดด ังนี้ 1. ตัวบงช้ีตัวแทน (representative indicators) ตัวบงชี้ประเภทน้ีใชมากในงานวิจัย งานบริหารและงานวางแผน ตัวบงช้ีตัวแทน คือ การเลือกเอาตัวแปรหน่ึงมาเปนตัวแทนเพื่อชวยช้ี หรือสะทอ นใหเ หน็ แงมุมของระบบการศกึ ษา ตัวแปรที่นํามาใชเปน ตัวบง ชี้ท่ีพบบอย ไดแก อัตราการ ไมรูหนังสือ อัตราสว นของนักเรียนตอประชากร การเลือกเอาเฉพาะตัวแปรใดตัวแปรหนึ่งมาใชเปน ตัวบงช้ีเพื่อแสดงความพยายามของการจัดการศึกษาน้ี เปนเรื่องที่แตละบุคคลเลือกกําหนดเองโดย มิไดมีเหตุผลอางอิงชัดเจนวาเหตุใดจึงเลือกตัวแปรน้ีโดยไมเลือกตัวแปรอื่น การขาดเหตุผลอางอิง เชนน้ีเปนผลทําใหไมสามารถสรุปผลทั่วไปได หรือไมสามารถนําไปเปรียบเทียบระหวางงานวิจัยที่ คลายคลงึ กนั 2. ตัวบงช้ีเดี่ยว (disaggregative indicators) เปนตัวบงช้ีที่ถูกนํามาจําแนกออกเปน เดี่ยว ๆ และตัวแทนที่จะใชตัวแปรตัวใดตัวหน่ึง เพื่ออธิบายเรื่องหน่ึง ตัวบงชี้ประเภทนี้ตองอาศัย ความหมายของแตละตัวแปร เพ่ืออธิบายแตละสวนหรือแตองคประกอบของระบบการศึกษา ละใน หลกั การตัวแปรทกี่ าํ หนดแตล ะตัวจะเปนอิสระจากตัวแปรอน่ื ๆ เพื่อมใิ หขอ มูลซาํ้ กนั ในชุดของตัวบงชี้ ตวั บงช้หี รือแทจริงเปน เพียงตวั แปรซ่งึ ถกู นํามาจําแนกออกมาโด ๆ นี้ จะชวยใหไดขอมูลท่ีชัดเจนของ แตละเรื่องหรือองคประกอบ หรือแตละสวนของการศึกษา แตถาดําเนินงานใหครบถวน กเ็ ปนเรื่องยดื ยาวและยุงยาก เพราะจะมตี วั แปรยาวเหยยี ดเต็มไปหมด ทําใหไ มสามารถนําไปใชงานได อยางมีประสิทธิภาพ และนําไปใชเพ่ืออธิบายเพียงบางสวนก็เกิดปญหาในความไมถูกตอง การใชตัว บง ชป้ี ระเภทนีม้ กั อยูในรูปแบบท่ีเหมาะสม นอกจากนี้จะทําใหการวัดในเรื่องตาง ๆ ท่ีคิดวาสําคัญน้ัน ซํา้ ซอ นกัน ลักษณะของตัวบงชี้ประเภทนีจ้ ะไมช ว ยอธิบายของระบบการศกึ ษาไดถ ูกตอ ง 3. ตัวบงช้ีรวม (composite indicators) เปนการรวมตัวแปรทางการศึกษาจํานวน หนึ่งเขาดวยกัน การนําตัวแปรหลาย ตัวที่เก่ียวของสัมพันธกันนี้ จะชวยอธิบายลักษณะหรือ สถานการณของการศึกษาไดดีกวาการใชตัวแปรเพียงตัวเดียว เมื่อมีการรวมตัวแปรแลวจะตองมี การถว งน้ําหนักของตัวแปรแตละตัวดวย เพราะตัวแปรแตละตัวดังกลาวอาจจะมีคานํ้าหนักไมเทากัน จากนัน้ จึงคาํ นวณหาคาตวั บง ชอ้ี อกมา 13

บทที่ 2 เอกสารและงานวิจยั ทเี่ กี่ยวขอ ง รายงานการวจิ ยั เรื่อง การพัฒนาตัวบงชี้การประเมนิ คณุ ภาพการศกึ ษาทางไกลในระดับอุดมศกึ ษา Jarratt (อางถงึ ใน Cave et all 1988) ไดแ บง ตัวแบง ชี้ เปน 3 ประการ คอื 1. ตัวบงชี้ภายใน (internal indicators) เปนตัวบงช้ีท่ีตัวแปรมีลักษณะทั่วไปดาน ปจจัยที่จะมีใชในองคกรหรือสถาบัน เชน คุณภาพการสอนของอาจารย จํานวนเงินท่ีเปนคาใชจาย ในการซ้ือวัสดุการศกึ ษา เปนตน 2. ตัวบงชี้ภายนอก (external indicators) ตัวบงชี้ท่ีเปนผลสะทอนการประเมิน สถาบันหรือหนวยงานจากองคกรภายนอก เชน ภาคธุรกิจ ไดแกภาวะการมีงานทําของบัณฑิต หรอื การยอมรบั ประสทิ ธิภาพการทํางานของบณั ฑิต เปน ตน 3. ตวั บง ชรี้ ะบบปฏิบัติการ (operating indicators) ตัวบงชี้ที่ประกอบดวยอัตราสวน ผลิตภัณฑ (productivity) เชนราคาของหนึ่งหนวยและความสะทอนที่เกจากความแปรผันของงาน ทีท่ าํ เปน ตน Cuenin (1986 อางถึงใน Cave et all 1988 และ Borden and Banta 1994) ไดแบงตัวบงชี้ ไวดงั นี้ 1. ตัวบงชี้อยางงาย (simple indicators) ตัวบงชี้จะแสดงในรูปตัวเลขโดด ๆ และมีจุดมุงหมายท่ีตรงไมลําเอียงในการอธิบายในสถานการณหรือขบวนการ เชน คาใชจายท่ัวไป ของนักศกึ ษา จาํ นวนนกั ศึกษาท่ีลงทะเบยี นเรียน บางครัง้ อาจเรียกวา เปน คาสถิติที่เกิดจากการจัดการ (Management statistics) 2. ตวั บง ชี้ปฏบิ ัตงิ าน (performance indicators) เปนตวั บง ชีท้ ม่ี ีการยดึ ถอื จุดอางอิง (point of reference) เชน รอยละของผูลงทะเบียนเรียนวิชาพ้ืนฐานการศึกษา คาใชจายของ นักศกึ ษาท่เี รียนภาคพเิ ศษ 3. ตัวบงช้ีท่ัวไป (general indicators) ตัวบงชี้ท่ีเปนขอความอางอิงโดยทั่วไป การสรุปขอคิดเห็น การสํารวจขอคิดเห็นหรือสถิติทั่วไป เชน ลําดับชื่อเสียงของสถาบันการศึกษา ระยะเวลาทเ่ี รยี นระดับปริญญาโท 1.4 การพัฒนาตวั บงช้ี การพัฒนาตัวบงชี้ทางการศึกษาเพื่อใชในระบบสารสนเทศจะตองใชหลักเหตุผล เพื่อกําหนดคานิยมของตัวบงช้ีที่พัฒนาขึ้นวามีความหมายวาอยางไร มีวัตถุประสงคเพ่ือแสดง ปรากฎการณเรอื่ งใด โดยทั่วไปวธิ กี ารพฒั นาตัวบงชม้ี ีอยู 2 วธิ ี (ศิริชัย กาญจนวาส,ี 2537) คือ 1. เปนการจัดกลุมตัวแปรท่ีมีความสัมพันธกับสภาวะที่ตองการแสดง โดยยึดหลัก เหตุผลทางทฤษฎี แลวดําเนินการจัดลําดับความสําคัญของตัวแปรเหลาน้ันตามหลักเกณฑเพื่อ สงั เคราะหต ัวแปรขึ้นเปน ตวั บงชี้ 14

บทท่ี 2 เอกสารและงานวิจยั ที่เกย่ี วของ รายงานการวจิ ยั เรื่อง การพัฒนาตวั บง ช้กี ารประเมินคณุ ภาพการศกึ ษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา 2. เปนการสรางตัวบงชี้โดยอาศัยขอมูลเชิงประจักษที่นํามาวิเคราะห แลวจัดกลุมตัว แปรโดยใชห ลกั เกณฑทางสถิติเปนพ้นื ฐานในการสรา งตวั บงชีท้ างการศึกษา นอกจากน้ี นงลักษณ วิรชั ชัย (2542) ยังไดกลาวถึง กระบวนการพัฒนาตัวบงช้ีวามีข้ันตอน คลายกับกระบวนการศึกษาตัวแปร แตมีขั้นตอนที่เพ่ิมมากข้ึน คือ การตรวจสอบคุณภาพ ของตวั บง ชีท้ ีพ่ ฒั นาข้ึน โดยทว่ั ไปขน้ั ตอนพัฒนาตัวบงชม้ี ี 6 ข้นั ตอน ดังรายละเอยี ด ตอ ไปนี้ 1. การกําหนดวัตถุประสงคของการพัฒนาตัวบงช้ี โดยผูวิจัยตองกําหนดลวงหนาวา จะนําตัวบงช้ีที่พัฒนาข้ึนไปใชประโยชนในเร่ืองใด โดยทั่วไปการพัฒนาตัวบงช้ีกระทําเพ่ือประโยชน ในการวางแผน กําหนด กํากับนโยบาย และประเมินระบบการศึกษา รวมท้ังเพ่ือศึกษาความสัมพันธ ระหวางระบบการศึกษากับระบบอื่น ๆ ในสังคม ตัวบงช้ีนี้พัฒนาขึ้นเพ่ือใชประโยชนตางกัน การกําหนดวัตถุประสงคของการพัฒนาตัวบงชี้ท่ีชัดเจนยอมจะสงผลใหไดตัวบงช้ีท่ีมีคุณภาพ เปน ประโยชนตามวตั ถุประสงคท ีต่ องการ 2. การนิยามตัวบงชี้มีความสําคัญตอกระบวนการพัฒนาตัวบงช้ีเพราะนิยามตัวบงชี้ท่ี กําหนดข้ึนนั้นจะเปนตัวช้ีนําวิธีการที่จะใชในขั้นตอนตอไปของกระบวนการพัฒนาตัวบงชี้ เนื่องจาก ตัวบงช้ี หมายถึง องคประกอบที่ประกอบดวยตัวแปรยอย ๆ รวมกันเพื่อแสดงสารสนเทศของระบบ หรือคุณลักษณะของส่ิงที่ตองการบงช้ี ดังนั้นในข้ันตอนการนิยามตัวบงชี้ นอกจากจะเปนการนิยาม ในลักษณะเดียวกันกับนิยามตัวแปรในการวิจัยทั่วไปแลว นักวิจัยตองกําหนดดวยวาตัวบงชี้ ประกอบดวยวาตัวบงช้ีประกอบดวยตัวแปรยอยอะไร การนิยามตัวบงชี้ทําได 3 วิธี คือ การนิยาม เชิงปฏิบัติการ การนิยามเชิงทฤษฎี และการนิยามเชิงประจักษ แตละวิธีมีความเหมาะสมกับ สถานการณแ ตกตา งกัน ดงั นี้ การนิยามเชิงปฏิบัติการ เปนนิยามที่ใชในกรณีท่ีมีการรวบรวมขอมูลเก่ียวกับตัวแปร ยอยที่เกี่ยวของกับตัวบงช้ีไวพรอมแลว มีฐานขอมูล มีตัวแปรยอยหลายตัว นักวิจัยเพียงแตใช วิจารณญาณคัดเลอื กตวั แปรจากฐานขอ มูลทมี่ อี ยู การนิยามเชิงทฤษฎี เปนนิยามโดยใชทฤษฎีรองรับหรือเอกสารงานวิจัยเปนพ้ืนฐาน สนับสนุนต้ังแตการกําหนดตัวแปรยอย สวนขั้นตอนการกําหนดนํ้าหนักตัวแปรใชความคิดเห็น ผทู รงคณุ วุฒหิ รอื ผูเ ชีย่ วชาญใหน ํา้ หนักตัวแปรยอยแตละตวั การนิยามเชิงประจักษ เปนนิยามที่มีลักษณะใกลเคียงกับนิยามเชิงทฤษฎีเพราะเปน นิยามท่ีนักวิจัยกําหนดวาตัวบงช้ีประกอบดวยตัวแปรยอยอะไร แตการกําหนดนํ้าหนักของตัวแปรท่ี จะนํามารวมกันในการพัฒนาตัวบงชี้ไมไดอาศัยแนวคิดทฤษฎีโดยตรง แตอาศัยการวิเคราะหเชิง ประจกั ษ การนยิ ามแบบนม้ี คี วามเหมาะสม และเปนท่ีนิยมใชกันอยูจนทุกวันนี้ (Johnstone, 1981) หลังจากนิยามตัวบงชี้ ในข้ันตอนตอมาคือ การกําหนดน้ําหนักความสําคัญของตัวแปรยอยจากขอมูล 15

บทที่ 2 เอกสารและงานวิจยั ทเ่ี ก่ยี วของ รายงานการวิจยั เร่ือง การพัฒนาตัวบง ชก้ี ารประเมนิ คุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดับอุดมศกึ ษา เชิงประจักษโดยการวิจัย นักวิจัยตองรวบรวมขอมูล ไดแก ตัวแปรยอยทั้งหลายตามโมเดลที่พัฒนาข้ึน แลวนํามาวิเคราะหใหไดคานํ้าหนักตัวแปรยอยที่จะใชในการสรางตัวบงช้ี วิธีการวิเคราะหท่ีนิยมใช กันมากท่ีสุดคือ การวิเคราะหองคประกอบ (factor analysis) การวิเคราะหองคประกอบตามหลัก สถิติทําไดโดยการวิเคราะหองคประกอบเชิงสํารวจ (exploratory factor analysis) จากน้ันผูวิจัย จะไดโมเดลตัวแปรที่จะศึกษา และสามารถตรวจสอบความตรงของโมเดล โดยพิจารณาจากความ สอดคลองระหวางโมเดลตามทฤษฎีกับขอมูล เมื่อพบวาโมเดลมีความตรง จึงนําสมการแสดง ความสมั พนั ธร ะหวา งตัวแปรและคา นํ้าหนักความสําคญั ของตวั แปรยอย (นงลกั ษณ วิรชั ชัย, 2542) 3. การรวบรวมขอมูลในกระบวนการพัฒนาตัวบงชี้ คือ การดําเนินการวัดตัวแปร ยอย ไดแก การสรางเครื่องมือสําหรับวัด การทดลองใช และการปรับปรุงเครื่องมือ ตลอดจน การตรวจสอบคณุ ภาพเครอื่ งมือ การกําหนดกลุมประชากรและกลุมตัวอยาง การออกภาคสนามเพื่อ ใชเครื่องมือเก็บขอ มลู 4. การสรางตัวบงช้ี ในข้ันตอนนี้นักวิจัยสรางสเกล (scaling) ตัวบงช้ีโดยนําตัวแปร ยอยท่ีไดจากการรวบรวมขอมูลมาวิเคราะหรวมใหไดเปนตัวบงชี้ โดยใชวิธีการรวมตัวแปรยอย และการกาํ หนดน้าํ หนกั ตัวแปรยอยตามทไ่ี ดนยิ ามตวั บง ช้ไี ว 5. การตรวจสอบคุณภาพตัวบงช้ี เปนการวิเคราะหขอมูลเพื่อตรวจสอบคุณภาพของ ตัวบงช้ีที่พัฒนาข้ึนมาครอบคลุมถึงการตรวจสอบคุณภาพของตัวแปรยอย โดยตรวจสอบทั้งเร่ือง ความเที่ยง (reliability) ความตรง (validity) ความเปนไปได (feasibility) ความเปนประโยชน (cultility) ความเหมาะสม (appropriateness) และความเช่ือถอื ได (credibility) 6. การนําเสนอรายงาน เปนขั้นตอนท่ีมีความสําคัญมากเพราะเปนการส่ือสาร ระหวางนักวิจัยที่เปนผูพัฒนากับผูใชตัวบงชี้ หลังจากท่ีไดสรางและตรวจสอบคุณภาพของตัวบงชี้ แลว นกั วิจยั ตองวิเคราะหขอมลู ใหไดค า ของตวั บง ช้ที ่ีเหมาะสมกับบริบท (context) โดยอาจวิเคราะห ตีความแยกตามระดับการศึกษา หรือแยกตามประเภทของบุคลากร หรืออาจวิเคราะหตีความ ระดับมหภาค แลวจึงรายงายคาของตัวบงช้ีใหผูบริโภค ผูบริหาร นักวางแผน นักวิจัย ตลอดจน ผเู ก่ียวของไดทราบ และใชประโยชนจ ากตัวบง ชไี้ ดอยา งถูกตองตอไป ในทางปฏิบัติมักใชการพัฒนาตัวบงชี้โดยในขั้นวางแผนขอมูลจะใชหลักการทางทฤษฎี เพื่อจัดกลุมตัวแปรทีจะตองดําเนินการเก็บรวบรวมขอมูล เม่ือไดขอมูลมาแลวจึงนํามาวิเคราะห โดยอาศัยหลักเกณฑทางสถิติ ตัดสินวาตัวแปรใดบางท่ีสมควรนํามาใชสรางตัวบงชี้ตามลําดับ ความสาํ คญั ตอไป 16

บทที่ 2 เอกสารและงานวจิ ยั ทเ่ี ก่ยี วขอ ง รายงานการวจิ ัย เร่อื ง การพัฒนาตัวบง ชกี้ ารประเมนิ คณุ ภาพการศกึ ษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา จากการพัฒนากระบวนการบงช้ีท่ีไดกลาวมาขางตน สามารถสรุปแนวคิดในการพัฒนา ตวั บงช้ี เปน ตารางได ดงั น้ี ตารางที่ 2-1 ตารางสรุปแนวคิดในการพฒั นาตวั บงชี้ Johnstone (1981) ศริ ชิ ยั กาญจนวาสี (2537) นงลกั ษณ วริ ชั ชยั (2542) 1. การคดั เลือกตัวแปรท่ีจะอธิบาย สภาพการณของสง่ิ ทมี่ งุ ศกึ ษา 1. จัดกลุมตัวแปรที่มีความสัมพันธกับ 1. การกําหนดวตั ถปุ ระสงคของการ 2. การสงั เคราะหต วั แปรตาง ๆ เขาดว ยกนั หรือการกาํ หนดวธิ ีการ สภาวะทต่ี อ งการแสดง พฒั นาตัวบงช้ี รวมตวั แปร 2. สรางตัวบงชี้โดยอาศัยขอมูลเชิง 2. การนิยามตวั บงชี้ - การรวมทางบวก - การรวมแบบทวีคณู ประจักษท ่นี าํ มาวเิ คราะห 3. การรวบรวมขอ มลู ใกระบวนการ 3. การกาํ หนดนํา้ หนักตัวแปร พฒั นาตัวบง ชี้ 4. การสรางตวั บงชี้ ในขั้นตอนน้ี นักวจิ ัยสรางสเกล (scaling) 5. การตรวจสอบคณุ ภาพตัวบงช้ี 6. การนําเสนอรายงาน แมวานักวิชาการท้ังหลายจะไดนําเสนอกระบวนการพัฒนาตัวบงช้ีไวหลายวิธีการดวยกัน แตโดยสรปุ แลว การพัฒนาตัวบง ชี้ตองประกอบดวยข้ันตอนดงั นี้ 1. การกําหนดกรอบแนวคิดในการพัฒนาตวั บงชี้ 2. กําหนดลกั ษณะของตัวบง ชเ้ี ปน ประเภทตัวบง ช้ี ระดับการวดั และหนว ยการวัด 3. สรา งตวั บง ชี้ 4. การนําเสนอตัวบงช้ี 5. การปรับปรงุ ตวั บงช้ี จากการศึกษาแนวคิดในการพัฒนาตัวบงช้ี ผูวิจัยพบวาแนวคิดในการพัฒนาตัวบงชี้ ท่ีประกอบดวยข้ันตอนการคัดเลือกตัวแปรที่จะอธิบายสภาพการณของส่ิงที่มุงศึกษา การสังเคราะห ตัวแปรตาง ๆ เขาดวยกันหรือการกําหนดวิธีการรวมตัวแปร สามารถนํามาใชกับการศึกษา ในการกําหนดตัวบงช้ีไดเปนอยางดี ดังนั้นจําเปนอยางยิ่งท่ีตองศึกษาวิธีการพัฒนาตัวบงช้ี การประเมินผลการจัดการศึกษาในระบบช้ันเรียน เปนกรณีตัวอยางเพื่อเปนแนวทางในการพัฒนา ตัวบง ชี้การประเมนิ ผลการจัดการศกึ ษาทางไกลตอ ไป 17

บทที่ 2 เอกสารและงานวิจัยทเี่ ก่ียวขอ ง รายงานการวิจยั เร่ือง การพัฒนาตัวบง ช้กี ารประเมนิ คณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดบั อุดมศกึ ษา 1.5 การพฒั นาตัวบงชก้ี ารประเมินผลการศกึ ษา การประเมนิ ผลการศึกษา และการตดิ ตามผลการศึกษา เปน กระบวนการดําเนินงานดานการกํากับ ควบคุม เพ่ือติดตามความกาวหนาของภารกิจและหรือประเมินวาภารกิจสําเร็จตามวัตถุประสงค ทกี่ าํ หนดไวหรือไม การติดตามประเมินผล โดยปกติจะตองกําหนดตัวบงช้ีการติดตามประเมินผลเพ่ือ เปนเกณฑในการวิเคราะหวาสถานการณท่ีตรวจสอบวัดไดนั้น บรรลุหรือไมบรรลุเม่ือเทียบกับเกณท หรือตัวบงช้ีที่กําหนด ประโยชนของการติดตามประเมินผลไมเพียงแตชวยใหทราบความกาวหนา และหรือความลาหลังของการดําเนินการ โดยใชตัวบงชี้ประเมินวาการดําเนินการใกลถึงเปาหมาย ที่กําหนดแคไหนเพียงไรแลว ยังสามารถชวยวิเคราะหเพ่ิมเติมใหทราบปจจัยเหตุแหงความสําเร็จ และความลมเหลวดังกลาวได ทําใหเกิดประโยชนในการปรับปรุงแนวทางการดําเนินการตอไปได (สํานักงานเลขาธิการสภาการศึกษา, 2556) การพัฒนาตัวบงช้ีการประเมินผลการศึกษาของ อุดมศึกษาไทยไดดําเนินการมาอยางตอเนื่อง ไดมีแนวทางเพ่ือพัฒนาคุณภาพการศึกษา โดยเฉพาะดาน การประกันคุณภาพการศึกษาภายในสถานศึกษา จากคูมือการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน สถานศกึ ษาระดบั อดุ มศึกษา พ.ศ. 2553 ไดนําเสนอถึง แนวทางการพัฒนาตัวบงช้ีเพ่ือการประกันคุณภาพ การศกึ ษาภายในระดบั อุดมศกึ ษา วา ควรมหี ลักการสาํ คัญ 6 ประการ คือ 1) ตัวบงชี้พัฒนาข้ึนภายใตองคประกอบคุณภาพ 9 ดาน ท่ีมีความครอบคลุมพันธกิจหลัก 4 ประการของการอุดมศึกษา ไดแก (1) ปรัชญา ปณิธาน วัตถุประสงคและแผนดําเนินการ (2) การผลิตบัณฑิต (3) กิจกรรมการพัฒนานักศึกษา (4) การวิจัย (5) การบริการทางวิชาการแกสังคม (6) การทํานุบํารุงศิลปะและวัฒนธรรม (7) การบริหารและการจัดการ (8) การเงินและงบประมาณ และ (9) ระบบและกลไกการประกันคุณภาพ และพันธกิจสนับสนุน ซึ่งมีความสอดคลองกับ หลักเกณฑที่กําหนดในกฎกระทรวงวาดวยระบบ หลักเกณฑ และวิธีการประกันคุณภาพการศึกษา พ.ศ. 2553 2) ตัวบงชี้ตอบสนองเจตนารมณแหงพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2542 แกไขเพ่ิมเติม (ฉบับท่ี 2) พ.ศ. 2545 กรอบแผนอุดมศึกษาระยะยาว 15 ป ฉบับท่ี 2 (พ.ศ. 2551-2565) มาตรฐานการศึกษาของชาติ มาตรฐานการอุดมศึกษา มาตรฐานสถาบันอุดมศึกษา กรอบมาตรฐาน คุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแหงชาติ และมาตรฐานตางๆ ที่เก่ียวของ รวมทั้งสอดคลองไปในทิศทาง เดียวกับตัวบงช้ีการประกันคุณภาพภายนอกของ สมศ. ภายใตหลักการสําคัญ คือไมใหเปนภาระ ซํ้าซอ นในการปฏิบตั ิงานแกสถาบันอดุ มศึกษา 3) ตัวบงช้ีประเมินปจจัยนําเขา กระบวนการ ผลผลิตหรือผลลัพธ โดยตัวบงชี้ผลผลิต และผลลัพธจะมีท้ังท่ี สกอ.พัฒนาขึ้นและตัวบงชี้ที่ สมศ. ใชในการประเมินคุณภาพภายนอกท้ังนี้ เพ่ือความเช่ือมโยงและความเปนเอกภาพของระบบประกันคุณภาพอุดมศึกษาไทยและเพื่อรองรับ การประเมนิ ภายนอกของ สมศ. 18

บทที่ 2 เอกสารและงานวจิ ัยทเี่ กย่ี วของ รายงานการวิจัย เรอื่ ง การพัฒนาตัวบงชก้ี ารประเมินคณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศกึ ษา 4) ตัวบงช้ีมีความสมดุลระหวางมุมมองการบริหารจัดการทั้ง 4 ดาน คือ ดานนักศึกษา และผูมี สว นไดสวนเสยี ดานกระบวนการภายใน ดานการเงิน และดานบคุ ลากรการเรียนรู และนวตั กรรม 5) จํานวนตัวบงชี้ที่พัฒนาข้ึนเปนเพียงจํานวนตัวบงชี้ข้ันต่ํา สถาบันอุดมศึกษาสามารถ เพม่ิ เติมตวั บง ชแ้ี ละเกณฑไ ดตามความเหมาะสมกับระดบั การพฒั นาของสถาบัน 6) เกณฑท่ีพัฒนาข้ึนมีทั้งประเภทเกณฑมาตรฐานท่ัวไปท่ีใชกับทุกกลุมสถาบันอุดมศึกษา และเกณฑมาตรฐานเพ่ิมเติมเฉพาะกลุมสถาบันอุดมศึกษา ไดแก กลุม ข สถาบันท่ีเนนระดับปริญญา ตรี กลุม ค 1 สถาบันเฉพาะทางท่ีเนนระดับบัณฑิตศึกษา กลุม ค 2 สถาบันเฉพาะทางที่เนนระดับ ปรญิ ญาตรี และกลุมสถาบันที่เนนการวิจัยขั้นสูงและผลิตบัณฑิตระดับบัณฑิตศึกษา โดยเฉพาะระดับ ปริญญาเอก ตามนิยามที่กําหนดในประกาศกระทรวงศึกษาธิการเร่ืองมาตรฐานสถาบันอุดมศึกษาโดยได นาํ เสนอวิธกี ารพัฒนาตวั บง ชไ้ี ว 5 ประการ คือ 1. ศึกษากฎหมาย และเอกสารท่ีเก่ียวขอ ง ไดแก 1) พระราชบญั ญัติการศกึ ษาแหง ชาติ พ.ศ. 2542 แกไ ขเพิม่ เติม (ฉบับที่ 2) พ.ศ. 2545 2) กฎกระทรวงวาดว ยระบบ หลักเกณฑ และวิธีการประกันคณุ ภาพการศกึ ษา พ.ศ. 2553 3) กรอบแผนอดุ มศึกษาระยะยาว 15 ป ฉบับท่ี 2 (พ.ศ. 2551-2565) สาํ นกั งานคณะกรรมการ การอดุ มศกึ ษา 4) มาตรฐานการศึกษาของชาติ พ.ศ. 2547 สํานกั งานเลขาธิการสภาการศึกษา 5) มาตรฐานการอดุ มศกึ ษา พ.ศ. 2549 สํานักงานคณะกรรมการการอุดมศกึ ษา 6) มาตรฐานสถาบันอดุ มศึกษา พ.ศ. 2551 สาํ นกั งานคณะกรรมการการอุดมศึกษา 7) กรอบมาตรฐานคุณวฒุ ริ ะดับอดุ มศึกษาแหงชาติ พ.ศ. 2552 สาํ นกั งานคณะกรรมการ การอดุ มศึกษา 8) เกณฑม าตรฐานหลักสูตรระดบั อุดมศกึ ษา พ.ศ. 2548 สํานกั งานคณะกรรมการ การอุดมศึกษา 9) มาตรฐานและตัวบงชกี้ ารประเมินคุณภาพภายนอก ระดับอุดมศึกษาของสาํ นกั งาน รับรองมาตรฐานและประเมินคุณภาพการศึกษา (องคการมหาชน) 2. วิเคราะหและประมวลขอมูลจากเอกสารตาง ๆ ท่ีเกี่ยวของในขอ 1.2.1 เพ่ือนํามา พัฒนาตัวบงชี้ โดยจําแนกตามปจจัยนําเขา กระบวนการ ผลผลิตและผลลัพธ โดยใชองคประกอบ คุณภาพ 9 ดานที่ครอบคลุมพันธกิจของสถาบันอุดมศึกษาเปนกรอบในการพัฒนาตัวบงชี้ เพื่อให สามารถวัดคณุ ภาพตามมาตรฐานการอดุ มศึกษา และมาตรฐานที่เกี่ยวขอ งอื่น ๆ ไดค รบทุกมาตรฐาน 19

บทท่ี 2 เอกสารและงานวจิ ยั ทเ่ี กย่ี วขอ ง รายงานการวิจยั เร่อื ง การพัฒนาตัวบง ชก้ี ารประเมินคณุ ภาพการศกึ ษาทางไกลในระดับอุดมศกึ ษา 3. กําหนดตัวบงชี้การประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ระดับอุดมศึกษาที่เปนตัวบงช้ีดาน ปจจัยนําเขา ตัวบงช้ีดานกระบวนการ และตัวบงชี้ดานผลผลิตและผลลัพธ ซ่ึงมีความครอบคลุมทุก องคป ระกอบคณุ ภาพ ทุกมาตรฐานการอดุ มศกึ ษา และทกุ มาตรฐานสถาบันอดุ มศกึ ษา 4. ตรวจสอบความสมดุลของตัวบงช้ีท่ีกําหนดตามมุมมองการบริหารจัดการทั้ง 4 ดาน คือ ดานนักศึกษาและผูมีสวนไดสวนเสีย ดานกระบวนการภายใน ดานการเงิน และดานบุคลากร การเรียนรูและนวตั กรรม 5. กาํ หนดตวั บง ชเี้ ปน 2 ประเภท คอื ตัวบง ชี้เชงิ คณุ ภาพและตัวบงชีเ้ ชิงปรมิ าณ ดงั น้ี 1) ตัวบง ช้ีเชงิ คุณภาพจะระบุเกณฑม าตรฐานเปนขอๆ กําหนดเกณฑการประเมินตัวบงชี้ เปน 5 ระดับ 2) ตัวบงช้ีเชงิ ปรมิ าณอยใู นรูปของรอยละหรือคา เฉลีย่ กําหนดเกณฑก ารประเมนิ เปน คะแนนระหวาง 1 ถึง 5 ดังน้ันการวิจัยเพ่ือพัฒนาตัวบงชี้การประเมินคุณภาพการศึกษาจัดทางไกลครั้งนี้ ผูวิจัย จึงกําหนดข้ันตอนการพัฒนาตัวบงชี้ ดังน้ี 1. การศึกษาแนวคิดเก่ียวกับตัวบงชี้จากแนวทางการจัด การศกึ ษาทางไกลกรณศี ึกษาตาง ๆ 2. การพัฒนาตัวบงช้ีโดยการประชุมผูเช่ียวชาญ 3. การนําเสนอ ตัวบง ช้เี พ่อื ผูเกยี่ วขอ งพจิ ารณา 4. การปรับปรุงแกไ ขตัวบง ชี้ ตอนที่ 2 แนวคิดดา นการศกึ ษาทางไกล 2.1 ความหมายของการศกึ ษาทางไกล ราวนทรี (Rowntree, 1991) ใหคํานิยามวา การศึกษาทางไกลเปนการศึกษาท่ีผูเรียน และผูสอนมีการพบปะกันซ่ึงหนานอ ยคร้งั และการติดตอ กนั จะกระทําดวยวิธีตาง ๆ เชน ส่ือส่ิงพิมพ วทิ ยกุ ระจายเสยี ง และวิทยโุ ทรทัศน วิจิตร ภักดีรัตน (2535) กลาววา การศึกษาทางไกลมาจากคําวา Distance Education คือ การศกึ ษาทมี่ รี ะยะทางระหวางผเู รยี นกบั ผสู อนโดยผเู รยี นกบั ผสู อนอยูคนละท่ีไมว าใกลหรอื ไกล เกรมส (Gimes, 1993) ไดใหความหมายของการศึกษาทางไกลวา เปนแนวทางทุก ๆ แนวทางของการเรียนรูจากหลักสูตรการเรียนการสอนตามปกติท่ีเกิดขึ้น แตในกระบวนการเรียนรู ครูผสู อนและนกั เรยี นอยคู นละสถานทก่ี ัน 20

บทท่ี 2 เอกสารและงานวิจัยทเ่ี กี่ยวขอ ง รายงานการวิจัย เรื่อง การพัฒนาตวั บง ชกี้ ารประเมินคุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดบั อุดมศึกษา โรเบิรต และคนอื่น ๆ (Roberts and others, 1993) กลาววาการศึกษาทางไกลเปนการเรียน การสอนท่ีผูเรียนและผูสอนแยกกันทางกายภาพแตปฏิสัมพันธกันทางดานการเรียนรู เกิดขึ้นในชวง เวลาเดยี วกนั โกศล ชูชวย (2538) กลาววาการศึกษาทางไกลเปนการจัดกิจกรรมการเรียนใหผูที่ ไมสามารถมาเขาเรียนในชั้นเรียนตามปกติได ซ่ึงอาจจะเปนเพราะเหตุผลทางภูมิศาสตร หรือเหตุผล ทางเศรษฐกิจก็ตาม การเรียนการสอนลักษณะน้ี ผูสอนกับผูเรียนแยกหางกัน แตก็มีความสัมพันธกัน โดยผานส่ือการเรียนการสอน การเรียนโดยใชสื่อการเรียนทางไกลน้ันใชส่ือในลักษณะสื่อประสม อันไดแ ก สอ่ื เอกสาร ส่อื โสตทัศน และส่ืออิเล็กทรอนิกส เชน รายการวิทยุโทรทัศน เทปเสียง วีดิทัศน และคอมพิวเตอร เปน ตน ชัยยงค พรหมวงศ (2539) เบท (Bates, 1995) และ บารเกอร (Barker, 1996) ใหความหมาย การศึกษาทางไกลวา เปนรูปแบบการศึกษากิจกรรมการศึกษาท่ีผูสอนผูเรียนจะอยูแยกกันในสถานที่ ตาง ๆ แตในเวลาเดียวกัน ซ่ึงเปนการสื่อสาร 2 ทางอยางมีปฏิสัมพันธกัน (two-way interactive) โดยผานระบบการสือ่ สารทางไกล (telecommunication) ดว ยภาพ เสียง ขอ มลู (video, voice, data) ไพรัช ธัชยพงษ (2540) ใหความหมายของการศึกษาทางไกล หมายถึง การเรียน การสอนท่ีผูเรียนและผูสอนอยูคนละสถานที่มีการใชสื่อเปนตัวประสานผูสอนกับผูเรียน มีการติดตอ สองทาง และการเรียนการสอนตองอยูภายใตกรอบของสถาบันการศึกษา รสริน สุทองหลอ (2543) ใหความหมายวา การศึกษาทางไกลเปนระบบการเรียน การสอนท่ีผูสอนและผูเรียนอยูตางสถานท่ีกัน สามารถติดตอสื่อสารและมีปฏิสัมพันธกันในดานกิจกรรม การเรียนการสอน ดวยการใชส่ือและเทคโนโลยีที่หลากหลาย รวมท้ังการใชอุปกรณโทรคมนาคม ประเภทตาง ๆ ถวัลยวงศ ไกรโรจนานันท (2544) ระบวุ า การศกึ ษาทางไกลเปนการเปดโอกาสทางการศึกษา ใหแกผูไมรูและใฝเรียนที่ไมสามารถสละเวลาไปรับการศึกษาจากระบบการศึกษาปกติได เนื่องจาก ภาระทางหนาท่ีการงานหรือทางครอบครัว และเปนการเปดโอกาสใหผูที่ตองการเพ่ิมพูนหรือ ปรับปรุงความรูท่มี อี ยใู หทนั สมยั เพือ่ ประโยชนในการทํางาน สุภาณี เส็งศรี (2542) สรุปความหมาย ของการศึกษาทางไกล ( Distance Education ) วาเปนรูปแบบการศึกษาท่ีกระจายโอกาสทางการศึกษาแกผูเรียน โดยที่ผูเรียนและผูสอนอยูหางไกลกัน แตตางเวลาหรอื เวลาเดียวกัน มีกิจกรรมการเรียนการสอนแบบมีปฏิสัมพันธ 2 ทางในเวลาเดียวกัน หรือตางเวลาผานสื่อและเทคโนโลยีในลักษณะส่ือประสม เพื่อชวยถายทอดบทเรียนไปยังผูเรียนให บรรลุวัตถุประสงค หลกั การ ทฤษฎี และรปู แบบการศึกษาทางไกล 21

บทท่ี 2 เอกสารและงานวิจัยท่ีเกีย่ วของ รายงานการวิจัย เร่ือง การพัฒนาตวั บงชก้ี ารประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา สํานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา (2548) กําหนดความหมายของระบบการศึกษา ทางไกล หมายถึง ระบบการศึกษาที่ผูสอนและผูเรียนอยูหางกัน มีการวางแผน เตรียมการ ถายทอด ความรูและประสบการณ การบริการ และการประเมินผานชุดการสอนทางไกลในรูปแบบส่ือประสม ที่ประกอบดวยสื่อหลักและส่ือเสริมท่ีมีสื่อสิ่งพิมพ สื่อแพรภาพและเสียง หรือส่ืออิเล็กทรอนิกสเปน แกนกลาง เพื่อใหนักศึกษาและผูเรียนสามารถศึกษาหาความรูดวยตนเองโดยไมจําเปนตองเขาชั้น เรียนตามปกติ มีระบบการประเมินที่มีคุณภาพและเช่ือถือได เม่ือสําเร็จการศึกษาแลวจะไดรับ ประกาศนีบบัตร หรือปริญญาบัตรที่มีศักดิ์และสิทธิ์เชนเดียวกับประกาศนีบบัตร หรือปริญญาบัตร จากสถาบนั การศึกษาในระบบชั้นเรยี น สรุปไดวา การศึกษาทางไกล หมายถึง การศึกษาที่ผูสอนและผูเรียนอยูหางกัน มีการ วางแผน เตรียมการ ถายทอดความรูประสบการณ การบริการและการประเมินผานสื่อประสม ที่เปน สอ่ื หลักและสือ่ เสริมทม่ี ีสื่อส่ิงพมิ พ ส่อื แพรภาพและเสียง หรือสื่ออิเล็กทรอนิกสเปนแกนกลาง เพ่ือให ผูเรียนสามารถแสวงหาความรูดวยตนเองโดยไมจําเปนตองเขาชั้นเรียนปกติและเชื่อถือได เม่ือสําเร็จ การศึกษาแลว จะไดร ับปริญญาบตั รทมี่ ศี ักดิ์และสิทธิ์ เชนเดียวกบั สถาบนั การศกึ ษาในระบบชน้ั เรียน 2.2 ประเภทของการศกึ ษาทางไกล กระทรวงศึกษาธิการ (2548) ไดมีประกาศ เรื่อง “หลักเกณฑการขอเปดและดําเนินการ หลักสูตรในระดับปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548” และเร่ือง “แนวปฏิบัติตาม หลักเกณฑการขอเปดและดําเนินการหลักสูตรในระดับปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548” นั้นไดจ ําแนกการศกึ ษาในระบบทางไกลออกเปน 3 แบบ คอื 1. การศึกษาทางไกลที่ยึดสื่อส่ิงพิมพเปนส่ือหลัก จะใชสื่อสิ่งพิมพ เชน แนวการศึกษาหรือ แบบฝกปฏิบัติ (Study Guide/Workbook) ตําราเรียน ดวยตนเอง และหนังสือชุดความรู ทั้งนี้ใหมี สื่อเสริมประกอบดวย สื่อโสตทัศน รายการวิทยุกระจายเสียง รายการวิทยุโทรทัศน บทเรียนดวย คอมพิวเตอร บทเรียนทางอินเทอรเน็ต การสอนเสริม การสัมมนาเสริม การประชุมทางไกล และการปฏิบัติในสถานการณ เสมือนจริง การปฏิบัติ ในสถานการณจําลอง และการปฏิบัติในสถาน การณจ รงิ ซึ่งในประเทศไทย ไดแ ก มหาวทิ ยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช 2. การศึกษาทางไกลท่ียึดสื่อแพรภาพและเสียงเปนสื่อหลัก จะใชส่ือกระจายเสียง เชน วิทยุกระจายเสียง และรายการวิทยุโทรทัศนเพ่ือแพรเสียงและภาพทางสถานีวิทยุ กระจายเสียง สถานีวิทยุ โทรทัศน สถานีดาวเทียม หรือสถานีแพรเสียงและภาพตามสาย เพ่ือการเรียนการสอน แบบ ปฏสิ ัมพนั ธผ า นจอภาพ (OSI-On Screen Interactive) เปน รายการเสนอเน้ือหาสาระครบถวน ตามทกี่ ําหนดไวในหลักสูตร ทง้ั ทเี่ ปนรายการสดแบบปฏิสัมพันธหรือการบันทึกเสียงหรือภาพไวลวงหนา มีการออกแบบรายการท่ีจะชวย ทําให นักศึกษาไดรับความรู และประสบการณ เทียบได กับการศึกษา 22

บทท่ี 2 เอกสารและงานวิจยั ทีเ่ กยี่ วของ รายงานการวจิ ัย เรอ่ื ง การพัฒนาตัวบง ช้กี ารประเมินคณุ ภาพการศกึ ษาทางไกลในระดบั อุดมศึกษา แบบปฏิสัมพันธระหวางคณาจารยกับนักศึกษาโดยตรง ทั้งนี้ใหมีส่ือเสริมประกอบดวย สื่อโสตทัศน สื่อสิ่งพิมพ บทเรียนดวยคอมพิวเตอร บทเรียนทางอินเทอรเน็ต การสอนเสริม การสัมมนาเสริม การประชุมทางไกล และการปฏิบัติในสถานการณเสมือนจริง การปฏิบัติในสถานการณจําลอง และการปฏิบัตใิ นสถานการณจ ริง 3. การศกึ ษาทางไกลทยี่ ดึ สือ่ อเิ ล็กทรอนิกสเ ปนส่ือหลัก จะใชวิธีการผสมผสานระหวางการ เรียนการสอนแบบออนไลนหรือออฟไลน (On-line or Off-line) แบบดิจิทัลหรือแอนาลอก (Digital or Analog) แบบเขาถึงไดไมพรอมกัน (Asynchronous) หรือเขาถึงไดพรอมกันในเวลาเดียวกัน (Synchronous/Real-Time) ท้ังนี้ใหมีสื่อเสริมประกอบดวยสื่อสิ่งพิมพ สื่อโสตทัศน รายการ วิทยุกระจายเสียง รายการวิทยุโทรทัศน บทเรียนดวยคอมพิวเตอร การสอนเสริม การสัมมนาเสริม การประชุมทางไกล และการปฏิบัติในสถานการณเสมือนจริง การปฏิบัติในสถานการณจําลอง และ การปฏบิ ตั ิในสถานการณจ รงิ 2.3 การประกนั คณุ ภาพการศึกษาทางไกล การประกันคุณภาพการศึกษาทาไกล หมายถึง การดําเนินการตามมาตรการหรือระบบ ที่สรางความม่ันใจ การยอมรับ และพึงพอใจตอสังคมวา สถาบันการศึกษาทางไกลที่ไดรับการรับรอง มาตรฐานสามารถจัดการศึกษาทางไกลไดอยางมีคุณภาพโดยมีจุดมุงหมายเพื่อใหผูจบการศึกษา ทางไกลมคี ุณภาพตามมาตรฐานทกี่ ําหนดไว องคประกอบการประกันคุณภาพโดยทั่วไป (อุทุมพร จามรมาน: 2543) ประกอบดวย 4 ข้นั ตอน ดงั นี้ 1. การควบคุมคุณภาพ (Quality Control) หมายถึงการดําเนินงานตามแผนทีว่ างไวอยา งรัดกุม ทกุ ขนั้ ตอน 2. การตรวจสอบคุณภาพ (Quality Audit) แยกไดเ ปน 2.1 การตรวจสอบคุณภาพภายใน (Internal Quality Audit) เปนการตรวจสอบคุณภาพ โดยตวั เองตามเกณฑท่ตี นกําหนดขึ้น 2.2 การตรวจสอบคุณภาพจากภายนอก (External Quality Audit) เปนการตรวจสอบ คุณภาพโดยหนวยงาน/กลุมภายนอก ตามเกณฑท ่ีกาํ หนดขนึ้ 3. การรับรองคุณภาพ (Quality Accreditation) หมายถึง การรับรองหรือไมรับรองคุณภาพ ตามมาตรฐาน ซึง่ บางครงั้ เปน มาตรฐานทางกายภาพ เชน พน้ื ท่ี จํานวนอปุ กรณ ฯลฯ 4. การประเมินคุณภาพ (Quality Assessment) เปนการหาขอมูลที่เชื่อถือไดเพ่ือตัดสินใจ เก่ยี วกบั คณุ ภาพของผลผลิต/บริการของหนวยงานตามเกณฑทกี่ าํ หนด 23

บทที่ 2 เอกสารและงานวิจยั ทเ่ี กีย่ วของ รายงานการวิจัย เรือ่ ง การพัฒนาตัวบง ช้กี ารประเมนิ คณุ ภาพการศกึ ษาทางไกลในระดับอุดมศกึ ษา การประกนั คุณภาพการศึกษาทางไกล สรปุ โดยยอ ตามแนวคดิ ตาง ๆ ดังนี้ Sloan Consortium ไดก ําหนดหลักการประกนั คณุ ภาพการศึกษาทางไกล ท่ีเนนแบบอีเลิร นนิง สามารถนําไปใชในการพิจารณาการวัดการประกันคุณภาพ โดยเสนอเปนภาพรวมได เปน 5 ประการหลัก คอื 1.ประสิทธภิ าพของการเรียน (Learning Effectiveness ) 2. ประสทิ ธภิ าพของคาใชจาย (Cost Effectiveness) 3. ความสามารถในการเขาถึง (Access ) 4. ความพงึ พอใจของอาจารย (Faculty Satisfaction) 5. ความพึงพอใจของนกั ศึกษา (Student Satisfaction) Johnstone (2005) เสนอแนวทางการประกันคุณภาพการจัดการศึกษาทางไกล ไว 5 ประเด็น ดังนี้ 1. บริบทของสถาบัน 2. หลกั สตู รและการสอน 3. ปจจยั สนับสนนุ อาจารยผ ูสอน 4. ปจจยั สนับสนนุ นกั ศกึ ษา 5. ระบบการวัดและประเมินผล The United Kingdom’s distance education, citing the Open and Distance Learning Quality Council (ODL QC) standards (2003) ไดกําหนดมาตรฐานดานประกันคุณภาพ การศกึ ษาทางไกล ดงั น้ี 1. จุดประสงคหลักสตู ร 2. เน้ือหารายวิชา 3. การแนะนาํ การเรยี น 4. ระบบการรับผูเขา ศกึ ษาในสถาบัน 5. สง่ิ สนับสนนุ การเรียน 6. แหลง เรียนรู 7. สวสั ดกิ ารผเู รยี น 8. หนว ยสนับสนุนการเรียน 9. การรับรองมาตรฐานการศึกษา 24

บทที่ 2 เอกสารและงานวจิ ยั ทเี่ ก่ยี วของ รายงานการวจิ ยั เร่ือง การพัฒนาตัวบงชี้การประเมินคณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศกึ ษา Swedish National Agency for Higher Education (2007) ไดศกึ ษาการประกันคุณภาพ การเรียนทางไกลในระดับอดุ มศึกษา โดยดําเนินการสรางเกณฑสําหรับการประเมินคุณภาพการเรียน ทางไกล และพฒั นารูปแบบสาํ หรบั คุณภาพอีเลิรนนิง ELQ Model (e-learning quality) โดยเลือก ศกึ ษาประเทศท่ีมีองคกรในการประกันคุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา จํานวน 8 ประเทศ ดงั น้ี 1) ประเทศนอรเ วย Norwegian Agency for Quality Assurance in Education (NOKUT) 2) ประเทศฟนแลนด Finnish Higher Education Evaluation Council (FINHEEC) 3) ประเทศเดนมารก Danish Evaluation Institute (EVA) 4) ประเทศเนเธอรแ ลนด Accreditation Organization of the Netherlands and Flanders (NVAO) 5) ประเทศองั กฤษ Quality Assurance Agency for Higher Education (QAA) 6) ประเทศออสเตรเลีย 7) ประเทศแคนาดา 8) ประเทศสหรฐั อเมริกา Council for Higher Education Accreditation (CHEA) ไดเ กณฑส ําหรบั การประเมินเพื่อการประกนั คณุ ภาพอีเลิรนนงิ ดงั นี้ 1) เนื้อหาและทรพั ยากร (Material/content) 2) โครงสรา ง/สภาพเสมือน (Structure/virtual environment) 3) การสอ่ื สาร การปฏิสัมพนั ธแ ละความรวมมอื (Communication, cooperation and interactivity) 4) การวัดผลผูเรยี น (Student assessment) 5) การประยุกตใ ชแ ละความยืดหยุน(Flexibility and adaptability) 6) การสนับสนนุ (ทมี งานและนกั เรียน) (Support (student and staff) 7) คณุ สมบัติและประสบการณท มี งาน (Staff qualifications and experience) 8) วิสยั ทศั นแ ละผูบริหารสถาบัน (Vision and institutional leadership) 9) การจัดสรรทรัพยากร (Resource allocation) 10) ภาพรวมและกระบวนการ (The holistic and process aspect) Swiss Agency for ICT in Education (2005) ไดกําหนดกรอบแนวคิดในการประกัน คุณภาพการศึกษาทางไกล (The common framework for e-learning quality) องคประกอบ จํานวน 5 หมวด ดงั น้ี 1. ระบบโครงสรางพืน้ ฐาน (infrastructure provision) 2. มาตรฐานดานเทคนิค (technical standards) 25

บทท่ี 2 เอกสารและงานวจิ ัยทเี่ กีย่ วของ รายงานการวจิ ัย เรื่อง การพัฒนาตวั บง ชกี้ ารประเมนิ คุณภาพการศึกษาทางไกลในระดบั อุดมศึกษา 3. การพฒั นาเนื้อหา (content development) 4. วธิ ีการสอนและแบบฝก ปฏิบตั ิ (pedagogic affordances and practices) 5. การพัฒนาสถาบนั (institutional development) ในประเทศสหรัฐอเมริกามีหนวยงานท่ีกําหนดมาตรฐานการศึกษาทางไกล คือ United States Distance Learning Association (USDLA - http://www.usdla.org) โดยมีการรับรอง ระบบการศกึ ษาทางไกลสอง รูปแบบคอื 1. The USDLA / Quality Standards (QS หรือ USDLA/QS) เปนการรับรองการจัดการ ของสถาบนั 2. The Distance Learning Accreditation Board (DLAB) เปน การรับรองหลักสูตร (ใชเวลาประมาณ 6-12 เดอื นในการประเมินผล) โดย USDLA แบงการรับรองสถาบันแยกประเภทดงั น้ี Pre-K – Grade 12 (P12) Corporate Training (CT) Telehealth (TH) Health and Wellness (HW) Higher Education (HE) Home School (HS) Certificate (CR) Continuing Education (CE) Government (GV) Professional Development (PD) สําหรับประเทศไทยน้ันมีการกําหนดการประกันคุณภาพของสถาบันการศึกษาระดับ อุดมศึกษาท่ีเปดสอนในระบบการศึกษาทางไกล โดยใชแนวปฏิบัติตามหลักเกณฑ ที่คณะกรรมการ การอุดมศึกษา ไดจัดทําประกาศ เร่ืองแนวปฏิบัติการขอเปดและดําเนินการหลักสูตรระดับปริญญา ในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548 โดยมีรายละเอียด ที่นําเสนอแนวปฏิบัติดานการประกัน คณุ ภาพ 3 ประเดน็ ดงั น้ี 26

บทท่ี 2 เอกสารและงานวิจยั ท่ีเกยี่ วขอ ง รายงานการวิจัย เร่ือง การพัฒนาตัวบงช้กี ารประเมนิ คณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศกึ ษา 1. สถาบันอดุ มศึกษาตอ งจดั ระบบและประกนั คณุ ภาพหลกั สูตรเปนระยะ ๆ อยา งตอเนื่อง มรี ายงานผลตอสภาอุดมศึกษาตอ สาธารณะ และตอคณะกรรมการการอุดมศึกษา เพื่อนําผลการประเมิน มาใชป รับปรุงคุณภาพหลักสตู รการศกึ ษาทางไกลใหทนั สมัยอยเู สมอ 2. สถาบันอุดมศึกษาตองกําหนดและพัฒนาระบบการประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ที่ครอบคลุมปจจัยคุณภาพทั้งดานปจจัยการนําเขา กระบวนการ ผลผลิต และตัวบงช้ีคุณภาพ ตลอดจนการสรางฐานขอมูลเพื่อการประกนั คณุ ภาพการศึกษาที่เหมาะสมกับระบบการศึกษาทางไกล และการรับรองการประเมนิ ภายนอก การประกันคณุ ภาพการศึกษาจะตอ งมกี ารกระทําอยางตอเน่ืองมีรายงานผลตอสภาสถาบัน ตอสาธารณะและคณะกรรมการการอุดมศึกษา เพ่ือนําผลการประกันคุณภาพมาใชปรับปรุงคุณภาพ และมาตรฐานการศึกษาทางไกลใหมปี ระสทิ ธิภาพและประสทิ ธิผลยิง่ ข้นึ 3. คณะกรรมการการศึกษาอาจดําเนินการใหมีการกํากับดูแล ติดตาม และประเมินผล การจัดการศึกษาในระบบการศึกษาทางไกลของสถาบันอุดมศึกษา เพ่ือใหการจัดการศึกษาในระบบ การศึกษาทางไกลเปน ไปอยา งมีคณุ ภาพ และมาตรฐานตามเจตนารมณแ ละแนวปฏิบตั ขิ องประกาศน้ี สําหรับประเทศไทยนั้นมีการกําหนดแนวปฏิบัติตามเกณฑการขอเปดหลักสูตรระดับ ปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล โดยกระทรวงศึกษาธิการไดประกาศในราชกิจจานุเบกษา เม่ือป พ.ศ. 2548 จุดประสงคของประกาศน้ีสงเสริมการจัดการศึกษาทางไกลเพื่อสงเสริมการศึกษาตลอด ชีวิตสําหรับประชาชนและสงเสริมใหผูเรียนไดมีโอกาสเรียนรูดวยตนเอง และเพื่อธํารงไวซ่ึงคุณภาพ มาตรฐานการจัดการอุดมศกึ ษา รายะเอียด ดังน้ี 1. สถาบันอุดมศึกษาทจ่ี ะขอเปดและดําเนินการหลักสูตรระดับปริญญาในระบบการศึกษา ทางไกลจะตองไดร ับการจัดต้งั ถูกตองตามกฎหมาย และอยูในการกํากับดูแลของกระทรวงศึกษาธิการ รวมทั้งตองมีอาคาร สถานท่ี บุคลากร และทรัพยากรอ่ืนท่ีเหมาะสมและเพียงพอตอการจัดการศึกษา ทางไกล 2. ใหใชหลักเกณฑนี้ สําหรับหลักสูตรทุกระดับปริญญาและทุกสาขาวิชาท่ีสถาบันอุดม ศึกษาประสงคจะจัดการศึกษาในระบบการศึกษาทางไกล ซ่ึงการจัดการศึกษาตองมีมาตรฐาน เทยี บเคยี งกันไดกับระบบการศึกษาในระบบชั้นเรียน และตองสอดคลองกับเกณฑมาตรฐานหลักสูตร ระดบั ปริญญาทกี่ ระทรวงศึกษาธิการกาํ หนด 3. ปรัชญาและวัตถุประสงค 27

บทที่ 2 เอกสารและงานวจิ ยั ทีเ่ ก่ยี วของ รายงานการวิจัย เรือ่ ง การพัฒนาตวั บง ช้กี ารประเมนิ คุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดบั อุดมศึกษา 3.1 สถาบันอุดมศึกษาสามารถจัดการศึกษาทางไกลเพื่อใหเปนไปตามเจตนารมณ ของพระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ 2542 ซึ่งกําหนดใหจัดการศึกษาตลอดชีวิตสําหรับ ประชาชนดวยวิธีการที่หลากหลาย เพ่ือตอบสนองความตองการของบุคคลและสังคม โดยไมตองเขา ช้นั เรยี นตามปกติ และเปนการเพ่ิมประสทิ ธภิ าพและคณุ ภาพการจดั การศกึ ษาระดบั อุดมศกึ ษา 3.2 การจัดการศึกษาทางไกล มุงเปดโอกาสและขยายโอกาสใหนักศึกษาและผูสนใจ ใฝหาความรู สามารถศึกษาหาความรูไดในเวลาและสถานท่ีที่ตนสะดวกตามความสนใจ และความสามารถของแตล ะบุคคล สอดคลองกับพัฒนาการของเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร อยางมีประสทิ ธิภาพ 4. การขอเปดและดําเนินการหลักสูตรระดบั ปรญิ ญาในระบบการศึกษาทางไกล 4.1 การขอเปด ดําเนินการ สถาบันอุดมศึกษาท่ีประสงคจะเปดดําเนินการหลักสูตรในระบบการศึกษาทางไกล ทั้งหลักสูตรท่ีเปดดําเนินการในระบบช้ันเรียนอยูแลวหรือจะเปดขึ้นใหมจะตองดําเนินการใหเปนไป ตามกฎหมาย ระเบยี บ และหรอื หลกั เกณฑทเ่ี ก่ยี วขอ ง 4.2 ความพรอ มและศักยภาพในการเปด ดาํ เนินการ 1) สถาบันอุดมศึกษาที่จัดการศึกษาทางไกลจะตองมีคณาจารยผูรับผิดชอบ หลักสูตร คณาจารยประจํา และคณาจารยพิเศษตามเกณฑมาตรฐานหลักสูตรระดับปริญญา ทก่ี ระทรวง ศึกษาธกิ ารกําหนด 2) ตองมีความพรอมทางดานอาคาร สถานท่ี บุคลากร และทรัพยากรอ่ืนอยาง เพียงพอกับการจดั การศึกษาทางไกล 4.3 การดําเนินการหลักสูตรตองมีการธํารงไวซ่ึงคุณภาพมาตรฐาน และมีการติดตาม ตรวจสอบและประเมินผลการดําเนินการอยา งตอเนือ่ ง 5. สถาบันอุดมศึกษาท่ีจัดการศึกษาทางไกลจะตองพัฒนาระบบการศึกษาทางไกลใหสมบูรณ อยูเสมอ โดยเฉพาะใหมีเทคโนโลยีและสื่อท้ังส่ือหลัก ส่ือเสริม หรือส่ือแบบผสมผสานที่จะใชอยาง เพียงพอ เพื่อเปนหลักประกันวานักศึกษาจะไดรับบริการการศึกษาท่ีดี สามารถเรียนรูไดดวยตนเอง อยางมคี ุณภาพและไดม าตรฐาน 6. สถาบันอุดมศึกษาท่ีจัดการศึกษาทางไกล จะตองจัดใหมีระบบการวัดผลและการประเมิน ผลการเรียนท่ีมีประสิทธิผลและมีมาตรฐานเทียบเคียงไดกับการจัดการศึกษาในระบบชั้นเรียน และสอดคลองกบั มาตรฐานการศึกษาของชาติ 7. สถาบันอุดมศึกษาท่ีจัดการศึกษาทางไกล จะตองมีระบบการตรวจสอบและควบคุม ใหผูเรียนตองเรียน สอบ และทําผลงานวิชาการอันเปนสวนหนึ่งของการศึกษาดวยตนเอง 28

บทท่ี 2 เอกสารและงานวจิ ยั ทีเ่ ก่ยี วของ รายงานการวจิ ัย เรอื่ ง การพัฒนาตวั บง ช้ีการประเมนิ คุณภาพการศึกษาทางไกลในระดบั อุดมศกึ ษา มแี ผนดําเนนิ การท้ังการสอบประจําภาค และสอบยอ ย โดยตองดาํ เนนิ การสอบในสถานท่ีที่มีผูคุมสอบ ทส่ี ามารถตรวจสอบการเขาสอบดวยตนเองของนักศกึ ษาได 8. หลกั สูตรทจี่ ดั การศึกษาทางไกลทุกหลักสตู รจะตองกาํ หนดและพฒั นาระบบประกนั คุณภาพ ของหลักสตู รใหม ีประสิทธภิ าพและเหมาะสมกับการจดั การศกึ ษาทางไกล ซ่งึ อยา งนอยตองประกอบ ดว ยประเด็นหลัก 4 ประเดน็ คือ 8.1 การบริหารหลักสูตร 8.2 ทรพั ยากรประกอบการเรียนการสอนและการวจิ ยั 8.3 การสนับสนุนและการใหคําแนะนํานกั ศึกษา 8.4 ความตอ งการของตลาดแรงงาน สังคม และ/หรือความพงึ พอใจของผใู ชบัณฑติ ใหทกุ หลกั สูตรมีการพัฒนาหลักสตู รใหทันสมัย และมีการประเมนิ เพอ่ื พัฒนา หลักสตู รอยา งตอเน่อื งอยางนอยทุก ๆ 5 ป 9. สถาบันอุดมศึกษาที่จัดการศึกษาทางไกลตองกําหนดและพัฒนาระบบประกันคุณภาพ การศกึ ษาภายในที่มีประสิทธิภาพและเหมาะสมกับการจัดการศึกษาทางไกล และรองรับการประเมิน คณุ ภาพภายนอก 10. การปฏบิ ัตติ ามหลกั เกณฑต ามประกาศน้ี ใหเปนไปตามแนวปฏิบัติตามหลักเกณฑการขอเปด และดําเนนิ การหลกั สตู รระดบั ปริญญาในระบบการศกึ ษาทางไกลทีค่ ณะกรรมการการอดุ มศึกษากําหนด 11. กระทรวงศึกษาธิการโดยคณะกรรมการการอุดมศึกษาอาจดําเนินการใหมีการกํากับดูแล ติดตาม และประเมินผลการจัดการศึกษาระบบการศึกษาทางไกล เพ่ือใหการจัดการศึกษาในระบบ การศึกษาทางไกลเปนไปอยางมีคุณภาพและมาตรฐานตามเจตนารมณ และหลักเกณฑท่ีกําหนดใน ประกาศน้ี ฐาปนีย ธรรมเมธา (2552) ไดนําเสนอแนวทางการประกันคุณภาพอีเลิรนนิงวาควรคํานึงถึง องคป ระกอบหลัก 6 ดา นหลัก ดังน้คี อื 1. สถาบันการศกึ ษาทมี่ ีนโยบายท่ีชดั เจนดา นอีเลิรนนิง (Institutional policy) ควรมีตัวบงชี้ การประเมิน เชน การวางนโยบายและยุทธศาสตรการจัดโครงการอีเลิรนนิงท่ีชัดเจน ดานวิสัยทัศน พนั ธกจิ แผนยุทธศาสตร แผนปฏิบัติการ และ โครงการขององคกรที่ดําเนินการทั้งการบริการจัดการ และการจัดการศึกษาดา นอเี ลิรน นงิ 2. โครงสรางทางเทคโนโลยีสารสนเทศ (Infrastructure of ICT) ควรมีตัวบงชี้การประเมิน เชน ระบบบริหารจัดการเรียนการสอน (Learning Management System: LMS) ระบบการ ติดตอส่ือสาร ฮารดแวร ซอฟทแวรท่ีใชงาน อุปกรณ เครือขายสื่อสารภายใน และภายนอกพรอม ใหบ ริการแกบคุ ลากร 29

บทที่ 2 เอกสารและงานวิจยั ท่ีเก่ยี วขอ ง รายงานการวิจยั เร่อื ง การพัฒนาตัวบงชี้การประเมนิ คณุ ภาพการศกึ ษาทางไกลในระดบั อุดมศกึ ษา 3. ศูนยทรัพยากรสนับสนุน (Institutional Resource center) ควรมีตัวบงช้ี เชน ดานจํานวน สอื่ ดจิ ิตอลที่ใหบริการ บุคลากรสนับสนุนการผลิต และการบริการ มีเอกสาร ตํารา วารสารอิเล็กทรอนิกส ฐานขอมูลประกอบการเรียนท่ีเพียงพอสําหรับการศึกษาคนควาของนักศึกษาในหองสมุดอิเล็กทรอนิกส ของสถาบันแบบอีเลิรนนิง มีระบบการแนะนําวิธีการเรียน การสื่อสาร การใชเครื่องมือส่ือสาร เชน การใชป า ยประกาศ กระดานสนทนา หอ งสนทนา เปน ตน 4. หลักสูตรการสอน (Curriculum and Instruction) ตัวบงชี้ที่ควรกําหนด เชน วิธีการจัดทํา และจัดหาหลักสูตรอีเลิรนนิง มีการดูแลดานคุณภาพ มาตรฐานหลักสูตร จํานวนอาจารย ของหลักสูตร วิธีการออกแบบการสอน การจัดการเรียนการสอน และการประเมินการเรียนการสอน เปนตน 5. การสนับสนุนอาจารย (Support for faculty) ควรกําหนดตัวบงชี้ เชน การสนับสนุน และอํานวยความสะดวกแกอาจารยดานการผลิตส่ือดิจิตอล การออกแบบการสอนอีเลิรนนิง การพฒั นาอาจารยด านการสอนแบบอเี ลิรน นิง เปน ตน 6. การสนับสนุนนักศึกษา (Support for student) ตัวบงช้ี เชน มีระบบอาจารย และผูชวย อาจารย ใหคําปรึกษา และตอบคําถาม และพรอมจะใหการสนับสนุนและใหคําแนะนําแกนักศึกษา ท้ังแบบประสานเวลา (Synchronous/Real-Time) และแบบท่ีไมประสานเวลา (Asynchronous) 2.4 การประเมินคุณภาพการศกึ ษาทางไกล การประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกลไดจากการหาขอมูลท่ีเช่ือถือไดนํามาเพื่อตัดสินใจ เก่ียวกับคุณภาพการจัดการศึกษาแบบการเรียนทางไกล ของสถาบันการศึกาทางไกล พบวา องคกร ท่ีทําหนาท่ีใหการประกันคุณภาพ ในความควบคุมของคณะกรรมการการรับรองวิทยฐานะ ระดับอุดมศึกษา ประกอบดวยองคประกอบ และตัวบงชี้ ท่ีหลากหลายและคลายคลึงกัน เพื่อให การรับรองคณุ ภาพกับสถาบันการศกึ ษา ดงั น้ี 1. สถาบันการเรียนทางไกลในยุโรป (Distance Learning Academic in Europe, 2003) ไดการสรางเกณฑเก่ียวกับขั้นตอนและกระบวนการในการพิจารณาใหการรับรองวิทยฐานะการเรียน ทางไกล (Accreditation of Distance Learning) ท้ังสถาบันการศึกษาที่มีเปดหลักสูตรสอนในแถบ ประเทศทวีปยุโรปไดแบงองคประกอบของการประกันคุณภาพสถาบันที่เปดการเรียนแบบทางไกล จํานวน 15 ดาน ดังนี้ 1. สถาบัน (Institution) 2. สญั ญา (Contract) 3. การบรกิ าร (Service) 4. ปริญญา (Degree) 5. กระบวนการรับเขา เรยี น (Admission Procedure) 30

บทที่ 2 เอกสารและงานวิจยั ท่ีเกี่ยวขอ ง รายงานการวจิ ัย เรอ่ื ง การพัฒนาตวั บงชีก้ ารประเมินคณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศกึ ษา 6. วตั ถปุ ระสงคก ารศกึ ษา (Educational Objectives) 7. โปรแกรม/รายวชิ า (Course/Program) 8. การสอน (Didactics) 9. การรับรอง (Certification) 10. คณาจารยแ ละพนักงาน (Faculty and Staff) 11. ผูสอนและผูชวยสอน (Tutorship and Assistance) 12. กระบวนการประเมนิ ผล (Evaluation process) 13. เทคนคิ และอุปกรณสนบั สนนุ (Technical and Support equipment) 14. การประกนั คุณภาพ (Quality Assurance) 15. สายสัมพันธ (Contact) 2. คณะกรรมาธิการสมาคมวิทยาลัยและโรงเรียนมลรัฐทางเหนือ ประเทศสหรัฐอเมริกา (A Commission of the North Central Association of Colleges and School : NCA, 2003) ซึ่งเปน หนวยงานท่ีมีหนาที่ในการรับรองวิทยฐานะสถาบันการศึกษา (Academic Accreditation) ดวยการประเมินการเรียนทางไกล ซงึ่ มีเกณฑก ารรับรองวิทยฐานะสถาบันการศึกษา ประกอบดวย 5 เกณฑหลกั คือ เกณฑท ่ี 1 พนั ธกจิ และเอกภาพ เกณฑท่ี 2 การเปรียบเทียบสําหรับอนาคต การประเมินผลการใชทรัพยากร และการวางแผนงานเพื่อความสามารถในการเติมเต็มใหกับพันธกิจใหมี ผ ล ต อ คุ ณ ภ า พ ก า ร ศึ ก ษ า แ ล ะ ต อ บ ส น อ ง ใ น อ น า ค ต ค ว า ม ท า ท า ย และโอกาส เกณฑท่ี 3 การเรียนรูข องผูเรยี นและประสิทธภิ าพของการสอน เกณฑท ่ี 4 ความรูท่ีได การคน พบและการใชองคความรู เกณฑท ี่ 5 การจดั การและการบริการ 3. คณะกรรมการสมาคมวิทยาลัยและโรงเรียนทางใต ประเทศสหรัฐอเมริกา (Commission on Colleges of Southern Association of Colleges and School, 2000) ไดพัฒนาระบบการประกัน คุณภาพสําหรับสถาบันการเรียนทางไกลแบบไมประสานเวลาในกลุมวิทยาลัยเวอรจิเนียฝงตะวันตก (Quality Assurance for Asynchronous Distance Learning in Virginia Western Community College) จํานวน 21 เกณฑ ตามองคประกอบ 6 ดาน โดยพิจารณารายละเอียดประกอบดวย คณาจารย ดานผูบริหารและดานการวัดผลการเรียนรู เพื่อพัฒนาการประเมินคุณภาพ สถาบนั การศึกษาการเรียนทางไกล ดังนี้ 31

บทท่ี 2 เอกสารและงานวจิ ัยทเ่ี ก่ียวขอ ง รายงานการวิจัย เรอ่ื ง การพัฒนาตวั บงชกี้ ารประเมนิ คณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดบั อุดมศึกษา 1. ดา นหลักสูตร การจัดการเรียนการสอนและการเรียนรู 2. ดา นเนื้อหาและขอกาํ หนดของสถาบนั 3. ดานผูเรียนและการบริการผูเ รียน 4. ดา นการสนับสนุนของคณาจารย 5. ดา นทรัพยากรการเรยี นรู 6. ดา นขอ บงั คบั การสนบั สนุน 4. สํานักงานคณะกรรรมการรับรองวิทยฐานะสถาบันการศึกษา (Commission for Academic accreditation, 2009) ประเทศสหรัฐอาหรับเอมิเรต ไดกําหนดมาตรฐานสําหรับการศึกษาทางไกล โดยแบงการใหการรับรองวิทยฐานะตามมาตรฐานเปน 2 แบบ คอื 1. สถาบันการศึกษา (Institutional License) ประกอบดวยองคประกอบ 10 ดาน จํานวน 94 ตวั บง ช้ี 2. หลักสูตรการศึกษา (Academic Program Accreditation) ประกอบดวยองคประกอบ 10 ดาน จํานวน 34 ตัวบงช้ี โดยท้ังสองแบบกําหนดใหมีมาตรฐานเหมือนกัน จาํ นวน 10 องคป ระกอบดงั น้ี 1) พนั ธกจิ และประสิทธิภาพของสถาบนั (Mission and Institutional Effectiveness) 2) องคก ร การบรหิ ารและผนู าํ (Organization, Governance, and Leadership) 3) หลักสตู รการศกึ ษา (The Academic Program) 4) คณาจารยและทมี ผเู ช่ยี วชาญ (Faculty and Professional Staff) 5) นกั ศกึ ษา (Students) 6) หอ งสมุดและทรัพยากรสารสนเทศ (Library and Other Information Resource) 7) ทรัพยากรดานกายภาพและเทคโนโลยี (Physical and Technology Resources) 8) งบประมาณ (Fiscal Resource) 9) การประยกุ ตและการเผยแพรสสู าธารณะ (Public Disclosure and Integrity) 10) งานวจิ ัย (Research) สถาบันการศึกษาทางไกลในหลายประเทศ จะมีผูรับผิดชอบหลัก คือกระทรวง ศึกษาธิการ หรือหนวยงานราชการในแตละประเทศ จะกําหนดเกณฑในการรับรองสถาบันท่ีใหการรับรอง มาตรฐาน ซึ่งเกณฑอาจเปนเกณฑท่ีคลายคลึงกัน หรือมีความแตกตางกันในบางสวน เชน กฎหมาย กฎและระเบียบของมหาวทิ ยาลัย ความแตกตา งเก่ยี วกับคณาจารยแ ละเจาหนาท่ี และการดําเนินการ อยางในอยางหน่ึงในแตละประเทศ ตัวอยางรายช่ือหนวยงานรับรองมาตรฐานสถาบัน เชน Global Distance Learning Associations Open and Distance Learning Association of Australia (ODLAA) Norwegian Association for Distance Education (NADE) European Distance Education Network (EDEN) The Commonwealth of Learning (COL) Canadian Association for Distance Education (CADE) 32

บทท่ี 2 เอกสารและงานวิจยั ที่เกยี่ วขอ ง รายงานการวิจัย เรื่อง การพัฒนาตัวบงชีก้ ารประเมนิ คณุ ภาพการศกึ ษาทางไกลในระดบั อุดมศกึ ษา การกําหนดองคประกอบเพ่ือการรับรองมาตรฐานการศึกษาทางไกล มีหลายหนวยงาน และนักวิชาการ ไดน ําเสนอแนวคิดไว ดงั น้ี Council for Higher Education Accreditation and Assuring Quality in Distance Learning (2009) ไดนําเสนอองคประกอบของมาตรฐานการศึกษาสถาบันทางไกล เพื่อการรับรอง มาตรฐานไว 7 องคประกอบ คือ 1. พันธกิจของสถาบัน (Institutional Mission) Does offering distance learning make sense in this institution? ที่มกี ารตอบสนองกับการจดั การเรียนแบบทางไกล 2. โครงสรางองคการของสถาบัน (Institutional Organizational เปนสถาบันที่มีโครงสราง หนวยงานท่ีเหมาะสมกับคณุ ภาพการเรียนทางไกล 3. ทรัพยากรของสถาบัน (Institutional Resources) สถาบันมีทรัพยากรเพ่ือการเรียน การสอนทางไกลท่เี พยี งพอ 4. หลักสูตรและการสอน (Curriculum and Instruction) สถาบันมีหลักสูตรการเรียน ทางไกล ทีเ่ หมาะสมและมีการออกแบบการสอนท่ีมคี ณุ ภาพ 5. การสนบั สนนุ ดานคณาจารย ( Faculty Support) สถาบันมีการสนับสนุนอาจารยดาน การพัฒนาอาจารย อปุ กรณก ารสอน ทรัพยากรและสิง่ อาํ นวยความสะดวก 6. การสนับสนุนนักศึกษา (Student Support) ดานการใหคําปรึกษา และอํานวยความ สะดวกแกน กั ศึกษา 7. การประเมินผลการเรียนรูผูเรียน (Student Learning Outcomes) สถาบันมีระบบ การประเมนิ การเรียนการสอนทางไกลเพอ่ื ศกึ ษาดานผลสมั ฤทธ์ทิ างการเรยี นของนกั ศกึ ษา Parker (2009) เสนอ ตัวบงชีเ้ พือ่ การประเมนิ สถาบันการศกึ ษาทางไกล 8 ประการ คือ 1. นโยบายสถาบัน (Institutional policy) สถาบันมีการกําหนดนโยบายตาง ๆ เพ่ือใช เทคโนโลยที ่ีสนับสนนุ การเรียนทางไกล 2. การวางแผน (Planning) กาํ หนดการวางแผน เพอ่ื การพัฒนามีการใช การพัฒนาและบูรณาการ เทคโนโลยสี าํ หรับการเรียนการสอน 3. โครงสรางพ้ืนฐานดานเทคโนโลยีสารสนเทศ (Information technology infrastructure) เพือ่ สนับสนนุ การเรียนการสอนทางไกล 4. วิธีการสื่อสารการเรียนการสอน กําหนดวิธีการเรียนการสอนที่ประยุกตใชเทคโนโลยี สารสนเทศและการสื่อสาร 5. การพัฒนาบุคลากร เพื่อใหบุคลากรมีความสามารถใชเทคโนโลยีเพ่ือการเรียนการสอน ทีม่ ปี ระสิทธิภาพ 6. การพัฒนาบคุ ลากรสายสนบั สนุน เพ่ือใหบุคลากรมีความสามารถใชเ ทคโนโลยีใหม ปี ระสทิ ธิภาพ 33

บทท่ี 2 เอกสารและงานวจิ ัยทเ่ี ก่ยี วขอ ง รายงานการวิจยั เรอื่ ง การพัฒนาตัวบง ชี้การประเมินคุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา 7. การฝกอบรมนกั ศึกษา โดยการฝกอบรมการใชเครอ่ื งมือเทคโนโลยีในการเรยี นทางไกล 8. การสนับสนุนนักศึกษา โดยกําหนดวิธีการตาง ๆ เพ่ือสนับสนุนใหนักศึกษาสามารถใช เทคโนโลยตี าง ๆ เพื่อการเรยี น Quality Matters (2012) ในนําเสนอมาตรฐานการประเมิน (Rubric Standards) ไดนํามาจาก ขอบขายการประกันคุณภาพ เสนอในรูปแบบประเมินมีการจัดรายการประเมินไว 8 ประการ และมีรายละเอยี ดยอ ยแตล ะรายการประเมิน ดังน้ี 1. ขอ มูลเบอ้ื งตน และการแนะนํารายวชิ า 1.1 มีคาํ แนะนําทีช่ ดั เจนในการเริ่มตน เรยี น และการคนหาสว นตาง ๆ ของรายวชิ า 1.2 มีการแนะนาํ วตั ถปุ ระสงคและโครงสรา งของรายวชิ า 1.3 มีการแนะนําเกยี่ วกับมารยาทการใชอ นิ เตอรเนต็ การสนทนาออนไลน การใช อีเมล และการสอื่ สารอืน่ ๆ อยา งชดั เจน 1.4 มีการแจง ขอกําหนดของรายวชิ าที่ผูเรียนจะปฏิบตั ติ ามไวอยางชัดเจน หรือมีลิงค ของหนาขอ กาํ หนดนน้ั 1.5 มีการระบุความรทู ี่จาํ เปน ตองมีกอน (Prerequisite knowledge) และ/หรือ ความสามารถที่จาํ เปน สําหรับรายวิชาไวอ ยา งชดั เจน 1.6 มีการระบทุ กั ษะทางเทคนิคขนั้ พ้ืนฐานทจี่ าํ เปนตองมีไวอ ยา งชัดเจน 1.7 มสี ว นแนะนาํ ขอมูลของผูสอนซง่ึ มีความเหมาะสมและสามารถเขาถงึ ไดทางออนไลน 1.8 เปดโอกาสใหผ ูเ รียนแนะนาํ ตัวเองในหองเรยี น 2. วัตถุประสงคการเรียน 2.1 วตั ถุประสงคการเรยี นเปนผลลพั ธทส่ี ามารถวดั ได 2.2 วัตถุประสงคข องโมดลู /หนวยการเรยี นเปน ผลลัพธท่สี ามารถวัดได และสอดคลอ ง กับวัตถุประสงคข องรายวชิ า 2.3 มีการระบวุ ัตถุประสงคก ารเรยี นท้ังหมดอยางชดั เจน และเปนมุมมองของผเู รยี น 2.4 มกี ารระบคุ ําแนะนาํ ในการเรยี นใหบ รรลถุ งึ วัตถุประสงคการเรยี นอยางชดั เจน 2.5 วตั ถปุ ระสงคการเรยี นไดร ับการออกแบบใหเหมาะสมกับระดับของรายวิชา 3. การวดั และการประเมนิ ผลการเรียน 3.1 ประเภทของการประเมินที่เลือกใชส ามารถวัดวตั ถปุ ระสงคก ารเรียน และสอดคลอ ง กับกิจกรรมและทรพั ยากรของรายวิชา 3.2 มีการระบเุ กณฑก ารใหค ะแนนอยางชัดเจน 3.3 มีการระบุเกณฑเ ฉพาะและเกณฑแ บบอธบิ ายรายละเอียด ในการประเมินผลงาน และการมีสวนรวมในหองเรยี นของผเู รยี น ซงึ่ ผกู พันกบั เกณฑการใหคะแนน 34

บทที่ 2 เอกสารและงานวิจัยท่ีเก่ียวของ รายงานการวิจัย เรอื่ ง การพัฒนาตัวบง ช้ีการประเมนิ คุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดบั อุดมศกึ ษา 3.4 เคร่อื งมอื ในการประเมนิ ทเ่ี ลอื กใชจ ัดเรียงตามลาํ ดับ มีความหลากหลาย และเหมาะสม กบั ผลงานทีน่ กั เรียนไดรับการประเมนิ 3.5 ผูเรียนมโี อกาสทีห่ ลากหลายท่ีจะประเมินความกา วหนา ในการเรยี นของตน 4. สื่อการเรยี นการสอน 4.1 สอ่ื การสอนมสี วนทําใหเกดิ ความสาํ เร็จในการเรยี น ของรายวิชานนั้ ๆ และบรรลุ ถงึ วตั ถปุ ระสงคการเรียนในโมดลู /หนวยการเรยี น 4.2 มีการอธิบายเปา หมายของส่อื การสอน และการใชส ื่อการสอนนั้น ๆ ในกิจกรรม การเรยี นอยา งชดั เจน 4.3 ทรัพยากรและสือ่ การสอนท่ใี ชในรายวชิ ามกี ารระบุแหลง ท่มี าอยางเหมาะสม 4.4 สื่อการสอนมคี วามทันสมยั 4.5 ส่อื การสอนนาํ เสนอมมุ มองทีห่ ลากหลายของเน้อื หารายวิชา 4.6 มีการอธิบายความแตกตางระหวางสอื่ การสอนทก่ี ําหนดตอ งเรียนและท่เี ปน ทางเลอื กอยา งชดั เจน 5. กิจกรรมการเรียนและปฏสิ มั พนั ธข องผูเรียน 5.1 กจิ กรรมการเรยี นชว ยสงเสริมใหบรรลุถงึ วัตถุประสงคการเรียน 5.2 กิจกรรมการเรยี นเปดโอกาสใหมกี ารปฏสิ มั พนั ธท ีส่ งเสริมใหเกดิ การเรยี นเชิงรุก 5.3 มกี ารระบรุ ะยะเวลาท่ีผูส อนโตตอบในหอ งเรียนและตอบกลับเกีย่ วกับการบา น ไวอยา งชัดเจน 5.4 มีการระบขุ อกาํ หนดเกี่ยวกับปฏสิ มั พนั ธของผูเรียนอยา งชดั เจน 6. เทคโนโลยีในรายวิชา 6.1 เครื่องมือและสอื่ ในบทเรยี นชวยสง เสริมวัตถปุ ระสงคของการเรยี น 6.2 เคร่ืองมือและสื่อในบทเรยี นชว ยสง เสรมิ ใหผูเรียนมีความตง้ั ใจในการเรยี น และเปนผเู รยี นท่กี ระตือรอื รน 6.3 มกี ารนําทางสวนตาง ๆ ของบทเรยี นออนไลน ที่มีลกั ษณะมเี หตุผล ตอเนื่อง และมปี ระสทิ ธภิ าพ 6.4 ผเู รียนสามารถเขาถงึ เทคโนโลยที ม่ี คี วามจําเปน ในรายวิชาไดโ ดยทันที 6.5 เทคโนโลยใี นบทเรียนมคี วามทันสมัย 35

บทท่ี 2 เอกสารและงานวจิ ัยท่ีเก่ียวของ รายงานการวจิ ัย เร่อื ง การพัฒนาตวั บงชก้ี ารประเมินคุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดบั อุดมศกึ ษา 7. การสนับสนุนผูเรยี น 7.1 ผสู อนใหค ําอธิบายทดั เจนเก่ยี วกับการสนบั สนุนทางเทคโนโลยสี าํ หรบั ผูเ รยี น และวธิ กี ารเขา ถึง 7.2 ในคําแนะนํารายวิชามีการเชื่อมโยงหรือลิงคไปถึงขอมูลเกี่ยวกับนโยบาย และการใหบรกิ ารการเขา ถึงของสถาบัน 7.3 ในคําแนะนํารายวิชามีการเชื่อมโยงหรือลิงคไปถึงขอมูลท่ีอธิบายวาบริการ และทรัพยากรทางการเรียนของสถาบันชวยใหผูเรียนประสบความสําเร็จ ในการเรยี นไดอยา งไร และผูเรียนจะเขาถงึ บรกิ ารไดอ ยางไร 7.4 ในคําแนะนํารายวิชามีการเชื่อมโยงหรือลิงคไปถึงขอมูลท่ีอธิบายวาบริการ ท่ีสนับสนุนผูเรียนของสถาบันจะชวยใหผูเรียนประสบความสําเร็จไดอยางไร และผูเรียนจะเขา ถึงบรกิ ารไดอ ยางไร 8. การเขา ถึงและงายตอ การใชงานระบบ 8.1 มกี ารใชเทคโนโลยีทเี่ ขา ถงึ ได และมีคําแนะนาํ ในการใช 8.2 บทเรียนมีส่ือทางเลือกสาํ หรับเน้ือหาภาพและเสยี ง 8.3 บทเรียนออกแบบใหส ามารถอานไดงาย และทําใหผ ูเรียนจดจอ 8.4 บทเรยี นออกแบบเพ่ือรองรบั การใชเทคโนโลยเี พ่ือชวยเหลือการเรยี น จากรายการประเมินของ Quality Matters นี้ สถานศึกษาท่ีจะรับการตรวจสอบคุณภาพ การจัดการศึกษาทางไกล สามารถนาํ มาศึกษาองคประกอบ ตัวบงชี้ เหลานี้ มาเปนประเด็นใน การดาํ เนินการจัดการศึกษาทางไกลไดเปนอยา งดี สาํ นักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา ไดมีประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เร่ือง หลักเกณฑ การขอเปดและดําเนินการหลักสูตรระดับปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548 ประกาศ กระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง แนวปฏิบัติตามหลักเกณฑการขอเปดและดําเนินการหลักสูตรระดับ ปริญญาในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548 ไปแลวนั้น คณะอนุกรรมการพิจารณาและติดตาม ประเมินผลการจัดการศึกษาระบบทางไกล ไดกําหนดเกณฑการประเมินคุณภาพการจัดการศึกษา ระบบการศึกษาทางไกล เพ่ือใหการจัดการศึกษาในระบบการศึกษาทางไกลดําเนินการไดอยางมี คุณภาพและมาตรฐานทัดเทียมกับการจัดการศึกษาในระบบปกติ ท้ังน้ี สํานักงานคณะกรรมการ การอดุ มศกึ ษาไดเ วียนแจง เร่ือง เกณฑการประเมนิ คุณภาพการจดั การศึกษาระบบการศึกษาทางไกล ไปยังสถาบันอุดมศึกษาของรัฐในสังกัดและกํากับ และสถาบันอุดมศึกษาเอกชนทุกแหงทราบแลว ตามบันทกึ ที่ ศธ 0506(2)/ว 1039 ลงวันที่ 22 สิงหาคม 2555 มรี ายละเอียดดงั น้ี 36

บทที่ 2 เอกสารและงานวจิ ยั ที่เกี่ยวขอ ง รายงานการวิจยั เร่ือง การพัฒนาตัวบงช้กี ารประเมินคณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดบั อุดมศึกษา เกณฑก ารประเมินคุณภาพการจัดการศึกษาระบบการศึกษาทางไกล 1. การจัดการศกึ ษาทางไกลตอ งสอดคลองกบั วสิ ัยทศั น พนั ธกิจ และแผนยทุ ธศาสตรของ สถาบนั อดุ มศึกษา 2. ระบบการศึกษาทางไกลท่สี ถาบันอดุ มศึกษาจัดตองไมด อยกวา ระบบการสอนในช้ันเรียน 3. ระบบการสนับสนนุ อาทิ การใหคําปรกึ ษา ทนุ การศกึ ษา การกยู มื การเขาถงึ สอ่ื การสอน หรือเอกสารการสอน หอ งสมดุ อเิ ลก็ ทรอนกิ ส (E – Library) การเรยี น รด. ของนักศกึ ษาชาย 4. สื่อและการผลิตส่ือ การผลิตส่ือการเรียนการสอน และความสอดคลองของเนื้อหาสื่อ กับหลกั สตู ร การจัดหา E – Book และการเขาถงึ สอ่ื ตา ง ๆ ของนักศึกษา 5. เทคโนโลยที ี่ใชสนับสนุนสถาบันอดุ มศึกษาจัดใหมีอะไรบาง ประสิทธิภาพของเทคโนโลยี ความยง่ั ยืน และความสมั พนั ธสอดคลองกับหลักสตู รเปนอยา งไร 6. นักศึกษา การคดั เลอื ก การรับเขา ศกึ ษา การประเมินผลการเรียนการสอนซ่ึงตองไมดอย กวาในระบบช้นั เรยี น 7. อาจารยผูสอน ประสบการณในการสอนในระบบการศึกษาทางไกล ความพรอม การไดร บั การฝก อบรมเก่ยี วกบั การสอนระบบการศกึ ษาทางไกล การจัดชว่ั โมงทาํ งาน (office hour) ของอาจารย 8. หนวยงาน / คณะกรรมการทด่ี ูแลหลกั สูตรในระบบทางไกล 9. การมปี ฏิสัมพนั ธ (Interactive) ระหวา งนักศกึ ษาและอาจารยผสู อน ซึง่ ตองเปน แบบการส่อื สาร สองทาง 10. การอนมุ ัตใิ หเปด ดาํ เนนิ การหลกั สูตรตองเปน สาขาวชิ าท่ีเปน ความตองการของชมุ ชน และสงั คม โดยเปน สาขาวิชาที่สถาบันนัน้ ๆ มคี วามเช่ยี วชาญเฉพาะ และตองมผี ลการประเมิน คุณภาพการศึกษาภายนอก (EQA) ระดบั คณะในระดับดมี ากในรอบปการศึกษาสดุ ทา ย 11. การอนุมัติใหเปด ดําเนินการหลักสตู รตองมีกําหนดเวลาในการส้ินสุดหลักสตู รตองจํากดั จาํ นวนนกั ศึกษา และกําหนดสัดสว นของอาจารยก บั นกั ศกึ ษาใหเหมาะสม ซง่ึ แนวคิดการกําหนดเกณฑมาตรฐานในการรับรองสถาบันการศึกษาทางไกลนั้น แตละหนวยงาน รับรองมาตรฐานสถาบันอาจมีการกําหนดมาตรฐานที่เหมือน หรือแตกตางกันบางประเด็น ท้ังน้ี สถาบันท่ีตองการรับการประกันคุณภาพตองรับทราบ และยอมรับมาตรฐานตาง ๆ และใชเปน แนวทางในการปฏบิ ัติตอ ไป สรุปไดวา การรับรองสถาบนั การศึกษาทางไกลน้นั เปนข้ันตอนสําคัญหนึ่งในขั้นตาง ๆ ของ การประกันคุณภาพสถาบันการศึกษาทางไกล เพราะเปนการประกาศใหสังคมภายนอกรับรู ถึงคุณภาพของสถาบันนั้น ๆ แมวาสถาบันการศึกษาทางไกล มีลักษณะเฉพาะและแตกตาง จากสถาบันการศึกษาแบบปกติ แตท้ังสถาบันทั้งสองรูปแบบตองไดรับการประกันคุณภาพเพ่ือสราง ความม่ันใจ การยอมรับ และพึงพอใจตอสังคมวา สถาบันการศึกษาไดรับการรับรองมาตรฐาน โดยเฉพาะสถาบันการศึกษาทางไกล สามารถจัดการศึกษาทางไกลไดอยางมีคุณภาพโดยมี จดุ มุงหมายเพื่อใหผ จู บการศึกษาทางไกลมีคณุ ภาพตามมาตรฐานทกี่ ําหนดไว 37

บทที่ 3 วธิ ดี ําเนินการวิจัย รายงานการวิจัย เรอ่ื ง การพัฒนาตัวบงชีก้ ารประเมนิ คุณภาพการศึกษาทางไกลในระดบั อุดมศกึ ษา บทที่ 3 วธิ ีดําเนนิ การวจิ ัย การวิจัยเรื่อง พัฒนาตัวบงชี้การประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา ใชรูปแบบการวิจัยแบบการวิจัยและพัฒนา (Research and Development) ผูวิจัยไดดําเนินการวิจัย โดยใชขน้ั ตอนหลัก 5 ขัน้ ตอน สรุปดงั ภาพประกอบ 3-1 ขั้นตอนท่ี 1 การพัฒนา(รา ง)ตวั บงช้กี ารประเมนิ คุณภาพการศึกษาทางไกล มขี นั้ ตอนยอย ขนั้ ที่ 1 ศึกษาแนวคิด เอกสาร ตาํ รา งานวจิ ยั ดานการประเมินคณุ ภาพ การประกันคณุ ภาพ การรับรองมาตรฐานการศกึ ษาทางไกล นํามาวิเคราะหเ นื้อหา (content analysis) ขนั้ ท่ี 2 นาํ ขอ มูลทไ่ี ดจ ากขัน้ ที่ 1 มาสงั เคราะหเ ปน (ราง) ตวั บง ช้ี ตามเกณฑ ขน้ั ที่ 3 จัดทําประเด็นการประชมุ (ราง) ตัวบงชี้ ตาม ขอ 2 ขน้ั ที่ 4 ดาํ เนนิ การประชุมระดมความคิดเห็นผูบรหิ าร อาจารยที่เกย่ี วของดานการ จดั การศึกษาทางไกลในสถาบนั อดุ มศกึ ษา จาํ นวน 11 คน ขนั้ ตอนที่ 2 การศึกษาความคิดเห็นผูบริหาร และผูเช่ียวชาญ และอาจารยผูเกี่ยวของดาน การจดั การศึกษาทางไกล ขัน้ ที่ 1 นําขอมลู จากขั้นตอนท่ี 1 มาสรางเปน แบบสอบถาม ขัน้ ที่ 2 ตรวจสอบความเทยี่ งตรงเชิงเน้ือหา และพจิ ารณาความสอดคลองของขอ คําถาม โดยผูเช่ียวชาญ จํานวน 5 คน เลือกขอคําถามท่ีมีคาความสอดคลองของเนื้อหา (IOC) ทม่ี ีคาตง้ั แต 0.5 ขน้ึ ไปมาใชใ นเปน ขอ คาํ ถาม ขน้ั ที่ 3 นาํ แบบสอบถามจาํ นวน 190 ฉบับ ไปเก็บขอ มูล ขน้ั ตอนท่ี 3 การประมวลความคิดเหน็ จากการประชมุ เพือ่ พิจารณารางตัวบงช้ีการประเมิน คุณภาพการศึกษาทางไกล ขั้นที่ 1 จัดประชุมระดมความคิดเห็นผูบริหาร อาจารยที่รับผิดชอบงานดาน การศึกษาทางไกล ในสถาบนั อดุ มศกึ ษา ขัน้ ที่ 2 นาํ ผลจากขัน้ ท่ี 1 มาคดั เลอื ก ปรบั แกไ ข และนาํ เสนอตวั บงชี้การประเมิน คณุ ภาพการศึกษาทางไกล ขน้ั ตอนท่ี 4 การพัฒนาตัวบงช้กี ารประเมินคุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา โดยการประชุมคณะทาํ งานพัฒนาตวั บงชแ้ี ละเกณฑการประเมนิ ตวั บงชก้ี ารจัด การศึกษาในระบบการศกึ ษาทางไกล สกอ. จํานวน 12 คน ขนั้ ตอนที่ 5 การรบั รองตัวบงชกี้ ารประเมนิ คุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดับอุดมศกึ ษา แผนภาพท่ี 3-1 ข้นั ตอนการดําเนนิ การวจิ ยั เพื่อพัฒนาตัวบง ช้กี ารประเมนิ คุณภาพการศึกษาทางไกลในระดับอดุ มศึกษา 38

บทที่ 3 วิธดี ําเนนิ การวจิ ัย รายงานการวิจยั เร่ือง การพัฒนาตวั บง ชี้การประเมนิ คณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา รายละเอียดขั้นตอนดําเนนิ การวจิ ัย แบง เปน 5 ขั้นตอน คือ ขั้นตอนท่ี 1 การพัฒนา (ราง) ตัวบงชีก้ ารประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกล มขี ้นั ตอนดังนี้ วัตถปุ ระสงค ของการวิจยั ในขั้นนี้ คอื 1. เพ่อื พัฒนา (รา ง) ตัวบง ช้ีการประเมนิ คณุ ภาพการศกึ ษาทางไกล 2. เพอ่ื ศกึ ษาความคิดเหน็ ของผูเ ชีย่ วชาญตอ รา งตัวบง ชีก้ ารประเมนิ คุณภาพการศึกษาทางไกล กลุม ตัวอยา ง ผบู ริหาร อาจารย ผูเ ช่ียวชาญทีเ่ กีย่ วของดานการจดั การศึกษาทางไกล จาํ นวน 11 คน ขน้ั ตอนการวิจัย 1. ศึกษาแนวคิด เอกสาร ตํารา งานวิจัยดานการประกันคุณภาพ การประเมินคุณภาพ แนวปฏิบัติที่ดี ดานการจัดการศึกษาทางไกลจากตางประเทศ และการรับรองมาตรฐานการศึกษา ทางไกลของไทยและ ตา งประเทศ ดงั นี้ 1) ASEAN Cyber University Establishment Project. ASEAN Cyber University Quality Assurance Criteria and performance index (program/course level). March 2013. 2) e-Learning Maturity Model. Report on the E-Learning Maturity Model Version 2.3 Core Capability Assessment of The University of the South Pole. By Dr. Stephen Marshall. Victoria University of Wellington.15th November 2007. 3) Examining Elements of Quality within Online Education Programs in Higher Education โดย Kaye Shelton and Jody Isernhagen. January 26, 2012, NCPEA publications. USA. http://cnx.org/content/m42272/1.4/ 4) Canadian Recommended E-learning Guidelines (CanREGs) Dr.K.Barker, FuturEd. Canada.January, 2002. http://www.FuturEd.com 5) National Evaluation System of Cyber University. Korea.DJ Hwang. 27 December 2010 6) National Standards of Quality for Online Courses. North America Council for Online Learning 7) Quality Matters TM Rubric Standards 2011-2013 edition with Assigned Point Values. http://www.qmprogram.org/files/QM_Standards_2011-2013.pdf 39

บทท่ี 3 วธิ ดี ําเนินการวจิ ัย รายงานการวิจยั เร่อื ง การพัฒนาตวั บง ชี้การประเมนิ คุณภาพการศกึ ษาทางไกลในระดบั อุดมศกึ ษา 8) ประกาศกระทรวงศกึ ษาธิการ เรื่อง หลักเกณฑการขอเปดและดาํ เนนิ การหลักสตู ร ระดบั ปรญิ ญา ในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548 9) ประกาศคณะกรรมการการอุดมศึกษา เรื่อง แนวปฎิบัติตามหลกั เกณฑการขอเปด และดาํ เนินการหลักสตู รระดบั ปรญิ ญาในระบบการศึกษาทางไกล พ.ศ. 2548 10) แบบคําขอจดั การศกึ ษาทางไกล เสนอตอสภามหาวทิ ยาลัย/สถาบัน/วทิ ยาลยั 11) ประกาศกระทรวงศกึ ษาธิการ เรอ่ื ง เกณฑม าตรฐานหลกั สูตรระดบั ปรญิ ญาตรี พ.ศ. 2548 12) ประกาศกระทรวงศกึ ษาธกิ าร เรื่อง เกณฑมาตรฐานหลักสตู รระดบั บัณฑติ ศึกษา พ.ศ. 2548 13) ประกาศกระทรวงศกึ ษาธิการ เรื่อง แนวทางการบรหิ ารเกณฑมาตรฐานหลักสูตร ระดับอุดมศึกษา พ.ศ. 2548 14) ประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เรื่อง หลักเกณฑการกาํ หนดชือ่ ปรญิ ญา พ.ศ. 2549 – พ.ศ.2553 15) ประกาศกระทรวงศึกษาธิการ เรอ่ื ง กรอบมาตรฐานคณุ วุฒริ ะดับอดุ มศึกษาแหง ชาติ พ.ศ. 2552 16) ประกาศคณะกรรมการการอุดมศึกษา เรื่อง แนวทางการปฏบิ ตั ติ ามกรอบมาตรฐาน คณุ วุฒิระดับอุดมศกึ ษาแหงชาติ พ.ศ. 2552 17) ประกาศคณะกรรมการการอดุ มศึกษา เร่ือง แนวทางการปฏิบัติตามกรอบมาตรฐาน คณุ วฒุ ิระดับอุดมศกึ ษาแหงชาติ (ฉบบั ท่ี 2) พ.ศ. 2554 18) เกณฑก ารประเมนิ คุณภาพตามการจดั การเรยี นการสอนทางไกล พ.ศ. 2555 ของ สาํ นกั งานคณะกรรมการการอุดมศึกษา จากนั้นนํามาสรปุ วเิ คราะหเ นื้อหา (content analysis) และสังเคราะหเ ปนแนวปฏิบตั ใิ น การพิจารณาคุณภาพการจัดการศกึ ษาทางไกล 2. นาํ ขอ มูลท่ีไดจากขัน้ ที่ 1 มาสงั เคราะหเปน (ราง) ตวั บงชี้ การประเมินคณุ ภาพการศกึ ษา ทางไกล แบง ตามเกณฑ 9 เกณฑ และจาํ นวน 70 ตัวบง ชี้ (ดังภาคผนวก) 3. จัดทาํ วาระการประชมุ เกยี่ วกบั รา งตัวบง ช้ี ตามเกณฑ ขอ 2 4. ดําเนนิ การประชุมระดมความคดิ เห็นกับผูบรหิ าร ผเู ช่ียวชาญ และอาจารยทีเ่ กยี่ วของ ดานการจัดการศกึ ษาทางไกล ในสถาบันอดุ มศกึ ษา จาํ นวน 11 คน (รายชื่อดังภาคผนวก ก-1) โดยกําหนดวาระการประชุมเพ่ือพจิ ารณา (ราง) ตวั บงช้กี ารประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกล ในสถาบนั อดุ มศึกษา 5. ผูว จิ ยั ดําเนนิ การจดบนั ทึกและรวบรวมแยกแยะความเปนไปไดในการนํา (รา ง) ตวั บงชี้ ไปใชสําหรบั การประเมินการศกึ ษาทางไกลในสถาบันอุดมศกึ ษาตอ ไป 6. สรปุ ผลการประชมุ ระดมความคิดเห็นเพ่ือพิจารณา (ราง) ตวั บง ช้ีเพื่อการประเมินคุณภาพ การจดั การศกึ ษาทางไกล 40

บทที่ 3 วิธีดําเนินการวจิ ยั รายงานการวิจัย เร่ือง การพัฒนาตัวบงช้กี ารประเมินคณุ ภาพการศึกษาทางไกลในระดับอุดมศึกษา เครื่องมือทใี่ ชในขนั้ ตอนที่ 1 1. ตารางวิเคราะหเนื้อหา (ราง) ตัวบงชี้การประเมินคุณภาพการศึกษาทางไกล โดยกาํ หนด ประเด็น 3 ประเดน็ คอื เกณฑการประเมินคุณภาพตามการจัดการเรียนการสอนทางไกล แ น ว ป ฏิ บั ติ ต า ม ห ลั ก เ ก ณ ฑ ก า ร ข อ เ ป ด ห ลั ก สู ต ร ร ะ ดั บ ป ริ ญ ญ า ใ น ร ะ บ บ ก า ร ศึ ก ษ า ท า ง ไ ก ล และหลกั เกณฑก ารขอเปด และดําเนนิ การหลักสตู รระดบั ปริญญาในระบบการศกึ ษาทางไกล 2. การจัดประชุมระดมความคิดเห็น ผูบริหาร ผูเช่ียวชาญ และอาจารยที่เก่ียวของดาน การจัดการศึกษาทางไกล ในสถาบันอุดมศึกษา จํานวน 11 คน เมื่อวันท่ี 9 มีนาคม 2556 ณ หองประชุม โรงแรมวนิ เซอรส วที กรุงเทพมหานคร ผวู ิจยั ไดดาํ เนนิ การตามขนั้ ตอนการเตรียมการจดั ประชมุ ดังน้ี 2.1 จัดทําโครงการประชุม โดยโครงการมหาวิทยาลัยไซเบอรไทย และขออนุมัติ ดาํ เนินโครงการประชมุ จากสํานกั งานคณะกรรมการการอุดมศึกษา 2.2 ทําหนังสือเรียนเชิญผูบริหาร ผูเชี่ยวชาญ และอาจารยที่เกี่ยวของดานการจัด การศกึ ษาทางไกลในสถาบนั อุดมศึกษาเขารวมประชมุ ดงั กลา ว 2.3 จัดเตรียมเอกสารวาระการประชุม คือ ตารางวิเคราะหเน้ือหา (ราง) ตัวบงชี้ การประเมนิ คณุ ภาพการศึกษาทางไกล 2.5 จดั การประชมุ ระดมความคดิ เห็น และสรุปผล การเก็บรวบรวมขอ มลู 1. วิเคราะหเน้ือหาจากเอกสาร ตํารา งานวิจัยดานการประกันคุณภาพ การประเมิน คุณภาพ แนวปฏิบัติท่ีดี ดานการจัดการศึกษาทางไกลจากตางประเทศ และการรับรองมาตรฐาน การศึกษาทางไกลของไทยและ ตางประเทศ กาํ หนดเปน (ราง) ตัวบงช้ีการประเมินคุณภาพการศึกษา ทางไกล ตามตารางวิเคราะหเนอื้ หา แบงเปน 9 กลมุ และ 70 ตวั บงช้ี คือ 1) การสนบั สนุนจากสถาบนั (มหาวทิ ยาลัย) มีองคป ระกอบ 4 ตวั บงช้ี 2) การสนับสนุนดานเทคโนโลยีเพ่ือการจัดการศึกษาทางไกล มอี งคป ระกอบ 6 ตัวบง ชี้ 3) การพฒั นาหลักสูตรและการออกแบบการเรียนการสอน มอี งคประกอบ 12 ตวั บง ช้ี 4) โครงสรา งหลกั สตู ร มอี งคประกอบ 8 ตวั บง ชี้ 5) การเรยี นการสอน มีองคประกอบ 5 ตวั บงช้ี 6) การสรางสงั คมทางไกล มีองคประกอบ 1 ตัวบง ชี้ 7) การสนับสนุนผสู อน มีองคประกอบ 6 ตวั บงช้ี 8) การสนบั สนนุ ผเู รยี น มีองคประกอบ 17 ตวั บง ช้ี 9) การประเมนิ ผลสมั ฤทธ์ิ มีองคประกอบ 11 ตัวบง ช้ี 41