ภาษาไทยครูโอ๋ 1

กล่มุ สาระการเรียนรู้ภาษาไทย ภาษาไทย วรรณคดแี ละวรรณกรรม ช้ันมธั ยมศึกษาปี ท่ี ๑

คาแนะนาในการใช้ PowerPoint - กดป่ มุ slide show ทแ่ี ถบด้านบนหรือด้านล่าง - - กดป่ มุ Esc เม่ือต้องการยกเลกิ คาส่ังหรือ ออกจาก Slide show - กดป่ ุมลกู ศรหรือคลกิ ส่วนใดในหน้า slide เพื่อเล่ือนไปหน้าถัดไป

คาแนะนาในการใช้ PowerPoint กดป่ ุมนี้ กลบั ไปหน้าสารบัญ (Contents) หมายเหตุ - Power Point นี้ ออกแบบมาเพ่ือใช้กบั คอมพวิ เตอร์ท่ใี ช้ Microsoft Office 2010 - หากใช้เวอร์ช่ันทต่ี า่ กว่า เช่น Microsoft Office 1997 หรือ 2003 คุณสมบัตบิ างอย่างอาจทางานไม่สมบูรณ์ เช่น การกด Pause ขณะเล่นคลปิ เสียง (Audio Clip)

สารบญั ๕ตอนที่ วรรณคดแี ละวรรณกรรม ๑หน่วยการเรียนรู้ท่ี นิราศภูเขาทอง โคลงโลกนิติ ๒หน่วยการเรียนรู้ที่ สุภาษติ พระร่วง ๓หน่วยการเรียนรู้ท่ี กาพย์เร่ืองพระไชยสุริยา ๔หน่วยการเรียนรู้ท่ี ราชาธิราช ตอน สมงิ พระรามอาสา ๕หน่วยการเรียนรู้ท่ี กาพย์เห่ชมเคร่ืองคาวหวาน ๖หน่วยการเรียนรู้ท่ี นิทานพน้ื บ้าน ๗หน่วยการเรียนรู้ท่ี

๑หน่วยการเรียนรู้ท่ี นิราศภูเขาทอง นิราศภูเขาทอง วรรณคดีที่ไดร้ ับการยกยอ่ งวา่ เป็นนิราศเรื่องเอก ของสุนทรภู่ ดีเด่นท้งั ดา้ นถอ้ ยคาและสานวนโวหาร อีกท้งั ยงั เป็ น วรรณคดีซ่ึงถือเป็นแบบอยา่ งในการแต่งนิราศในสมยั ต่อมาอีกดว้ ย

๑ ความเป็ นมา สุ นทรภู่ แต่งนิ ราศ ภู เ ข า ท อ ง ใ น รั ช ส มั ย พระบาทสมเด็จพระน่ัง- เกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อราว ปลาย พ.ศ. ๒๓๗๓ โดย เล่าถึงการเดินทางเพ่ือไป นมัสการเจดีย์ภูเขาทองที่ เมืองกรุงเก่า หรือจังหวดั พ ร ะ น ค ร ศ รี อ ยุธ ย า ใ น ปัจจุบนั หลงั จากจาพรรษา อยู่ท่ีวดั ราชบูรณะหรือวดั เลียบ

นิราศ เนื้อหาของนิราศมกั เป็ นการคร่าครวญของกวีต่อสตรีอนั เป็ นที่รัก เน่ืองจากต้อง พลัดพรากจากนางมาไกล อย่างไรก็ตาม นางในนิราศที่กวีถึงอาจมีตัวตนจริงหรือไม่ก็ ดังเช่นท่ี สุนทรภู่แต่งนิราศภูเขาทองขณะ ท่ีกาลังบวชอยู่ แต่ยังมีบทอาลัยถึงนางตามขนบนิราศสังเกต จากบทประพนั ธ์ท้ายเร่ืองที่ว่า ใช่จะมที ีร่ ักสมัครมาด แรมนิราศร้างมิตรพสิ มัย ซ่ึงคร่าครวญทาทีพริ ี้พไิ ร ตามนิสัยกาพย์กลอนแต่ก่อนมา เหมือนแม่ครัวควั่ แกงพะแนงผัด สารพดั เพยี ญชนังเครื่องมังสา อันพริกไทยใบผกั ชีเหมือนสีกา ต้ องโรยหน้ าเสียสักหน่ อยอร่ อยใจ จงทราบความตามจริงทุกส่ิงสิ้น อย่านึกนินทาแถลงแหนงไฉน นักเลงกลอนนอนเปล่ากเ็ ศร้าใจ จงึ ร่าไรเรื่องร้างเล่นบ้างเอย

๒ ประวตั ผิ ้แู ต่ง สนุ ทรภู่ มีนามเดมิ วา่ ภู่ เกิดในรชั กาลท่ี ๑ เม่ือวนั ท่ี ๒๖ มิถนุ ายน พ.ศ. ๒๓๒๙ ในวยั เดก็ สนุ ทรภไู่ ดศ้ กึ ษาท่ีวดั ชีปะขาว (วดั ศรสี ดุ าราม) สุนทรภู่รับราชการอยไู่ ม่นาน รัชกาล ท่ี ๒ ก็เสด็จสวรรคตในปี พ.ศ. ๒๓๖๗ ทาใหช้ ะตาชีวิตของสุนทรภู่ กลบั แปรผนั อีกคร้ัง ในสมยั รัชกาลท่ี ๒ สุนทรภู่ได้ สุนทรภู่ลาออกจากราชการและ เขา้ รับราชการเป็นท่ีพอพระราช- หฤทยั จึงไดร้ ับพระราชทาน ออกบวชในระหวา่ งน้ีสุนทรภู่ได้ บรรดาศกั ด์ิเป็นขนุ สุนทรโวหาร มีโอกาสเดินทางไปยงั หวั เมือง ต่างๆ และแต่งนิราศข้ึนหลาย เร่ือง ซ่ึงรวมถึงนิราศภูเขาทอง

ผลงานสุนทรภู่ ผลงานของสุนทรภู่ มที ้งั หมด ๒๓ เร่ือง โดยแบ่งเป็ น ๖ ประเภท ดงั นี้ ประเภท เรื่อง ๑. นิราศ นิราศเมืองแกลง นิราศพระบาท นิราศภูเขาทอง นิราศวดั เจา้ ฟ้า นิราศอิเหนา โคลงนิราศสุพรรณ ๒. นิทาน ราพนั พิลาป นิราศพระประธม และนิราศเมืองเพชร ๓. บทเห่กล่อม นิทานคากลอนเรื่องโคบุตร พระอภยั มณี ลกั ษณวงศ์ ๕. วรรณกรรมคาสอน สิงหไกรภพ และกาพยเ์ รื่องพระไชยสุริยา ๖. บทละคร บทเห่เรื่องจบั ระบา กากี พระอภยั มณี และโคบุตร สวสั ดิรักษาและเพลงยาวถวายโอวาท อภยั นุราช

๓ ลกั ษณะคาประพนั ธ์ เอย นิราศภูเขาทอง แต่งดว้ ยคาประพนั ธ์ ประเภทกลอนนิราศ มีลกั ษณะคลา้ ยกลอน สุภาพ แต่กลอนนิราศ จะข้ึนตน้ ดว้ ยวรรครับ และเมื่อจะจบเรื่องให้ คาสุดทา้ ยในวรรคส่ง จบดว้ ยคาวา่ “เอย”

๔ เร่ืองย่อ สุ นทรภู่เริ่ มเร่ื องด้วยการปรารภถึง สาเหตุที่ตอ้ งออกจากวดั ราชบูรณะเดินทางโดย เรือพร้อมหนูพดั ซ่ึงเป็นบุตรชาย ลอ่ งไปตามลาน้า เจา้ พระยา ผา่ นพระบรมมหาราชวงั จนมาถึง วดั ประโคนปัก ผ่านโรงเหล้า บางจาก บางพลู บางพลดั บางโพ บา้ นญวน วดั เขมา ตลาดแก้ว ตลาดขวญั บางธรณี เกาะเกร็ด บางพูด บางเดื่อ บางหลวงเชิงราก สามโคก บา้ นงิ้ว เกาะราชคราม จนถึงกรุงเก่าเมื่อเวลาเยน็ โดยจอดเรือพกั ที่ท่าน้า วดั พระเมรุ คร้ันรุ่งเชา้ จึงไปนมสั การเจดียภ์ ูเขา- ทอง ส่วนขากลบั สุนทรภู่กล่าวแต่เพยี งวา่ เมื่อถึง กรุงเทพฯ ไดจ้ อดเทียบเรือที่ท่าน้าหน้าวดั อรุณ- ราชวรารามราชวรมหาวิหาร

วรรคทองในนิราศภูเขาทอง วรรคทอง หมายถึง บทกวบี างช่วงบางตอนที่มีความไพเราะ ความหมายดี ใหแ้ ง่คิดที่เป็นประโยชน์ กระทง่ั เป็นท่ีรู้จกั และนิยมกลา่ วถึงโดยทวั่ ไป วรรคทองในนิราศภูเขาทอง นิราศภูเขาทองเป็นวรรณคดีที่มีเน้ือเรื่องไม่ยาว นกั แตพ่ ร้อมไปดว้ ยกระบวนกลอนอนั ไพเราะ และแง่คิดสาหรับการดารงชีวติ ซ่ึง สุนทรภูแ่ ทรกไวต้ ลอดเรื่อง ในท่ีน้ีจึงขอยกตวั อยา่ งบทประพนั ธ์ที่มีความไพเราะ รวมถึงใหข้ อ้ คิดท่ีประโยชนใ์ นการดาเนินชีวิต อนั จะสามารถถือเป็น “วรรคทอง” ดงั น้ี

วรรคทองในนิราศภูเขาทอง เคยหมอบใกล้ได้กลน่ิ สุคนธ์ตรลบ ละอองอบรสรื่นชื่นนาสา ส้ินแผ่นดนิ สิ้นรสสุคนธา วาสนาเรากส็ ้ินเหมือนกลน่ิ สุคนธ์ ฯ สุนทรภู่เคยรับราชการและเป็นกวีที่โปรดปรานในรัชกาลที่ ๒ แต่เมื่อ พระองคเ์ สดจ็ สวรรคต วาสนาของสุนทรภู่กส็ ิ้นตามไปดว้ ย

วรรคทองในนิราศภูเขาทอง ๏ ถงึ โรงเหล้าเตากลน่ั ควนั โขมง มีคนั โพงผกู สายไว้ปลายเสา โอ้บาปกรรมน้านรกเจียวอกเรา ให้มัวเมาเหมอื นหนึ่งบ้าเป็ นน่าอาย เมื่อถึงโรงเหลา้ สุนทรภู่กล่าวถึงโทษของการดื่มเหลา้ ไวว้ า่ เปรียบเสมือนน้านรกท่ีทาใหผ้ ดู้ ่ืมมวั เมา จนขาดสติ

วรรคทองในนิราศภูเขาทอง ๏ ถงึ บางพูดพูดดเี ป็ นศรีศักดิ์ มคี นรักรสถ้อยอร่อยจิต แม้นพูดช่ัวตัวตายทาลายมติ ร จะชอบผดิ ในมนษุ ย์เพราะพูดจา ฯ เม่ือถึงหมู่บา้ นบางพดู สุนทรภู่ไดใ้ หข้ อ้ คิดในเรื่องการพดู ไวว้ า่ หาก ใครพดู ดีกจ็ ะมีคนรัก แต่หากพดู ไม่ดีกอ็ าจจะเป็นภยั ต่อตนเองไม่มี ใครคบหา ดงั น้นั คาพดู จึงถือเป็นสิ่งสาคญั ที่ควรระมดั ระวงั และใชใ้ ห้ เหมาะสมกบั กาลเทศะและบุคคล

วรรคทองในนิราศภูเขาทอง ๏ ถงึ บางเดอ่ื โอ้มะเดอ่ื เหลอื ประหลาด บงั เกดิ ชาติแมลงหวีม่ ีในไส้ เหมือนคนพาลหวานนอกย่อมขมใน อปุ ไมยเหมอื นมะเดอื่ เหลอื ระอา สุนทรภู่เปรียบเทียบลูกมะเด่ือกบั คนพาลไวว้ ่า ผลมะเดื่อที่ภายนอกน ดูสวยงามน่ารับประทาน แต่ภายในกลบั มีแมลงมีหนอนชอนไชอยู่ เช่นเดียวกบั คนพาลที่ปากพดู ดีแต่ในใจคิดทาอนั ตราย

วรรคทองในนิราศภูเขาทอง เหมือนแม่ครัวคว่ั แกงพะแนงผดั สารพดั เพยี ญชนังเครื่องมังสา อันพริกไทยใบผกั ชีเหมือนสีกา ต้องโรยหน้าเสียสักหน่อยอร่อยใจ ฯ สุนทรภู่กล่าวถึงการแต่งนิราศภูเขาทองน้ีข้ึนก็เหมือนกบั แม่ครัวจะปรุง อาหารนอกจากจะใส่เครื่องปรุงและเน้ือสัตวแ์ ลว้ ยงั ตอ้ งใส่พริกไทยใบ ผกั ชีเพ่ือเพิ่มความน่ารับประทานแก่อาหาร เช่นเดียวกบั นางในนิราศ สุนทรภู่กก็ ล่าวเสริมข้ึนเพอ่ื ใหน้ ิราศน้ีน่าอ่าน

บอกเล่าเก้าสิบ : เจดยี ์ภูเขาทอง เจดีย์ภูเขาทอง เป็ นโบราณสถานเก่าแก่ ต้ังอยู่กลางทุ่งภูเขาทอง นอกเกาะเมืองจังหวัด พระนครศรีอยุธยา ไปทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ประมาณ ๒ กโิ ลเมตร เป็ นเจดยี ์ย่อมุมไม้สิบสอง บน ฐานสี่เหลี่ยมขนาดใหญ่ ๔ ช้ัน กว้าง ๘๐ เมตรความ สูงจากพื้นถึงยอด ๖๔ เมตรสันนิษฐานว่าเจดีย์ภูเขา ทองสร้างขึน้ ในสมัยกรุงศรีอยุธยา ในรัชกาลสมเด็จ พระราเมศวร เม่ือประมาณ พ.ศ. ๑๙๓๐ คร้ันถึง รัชกาลสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หัวบรมโกศใน พ.ศ. ๒๒๘๗ พระองค์โปรดเกล้าฯ ให้ปฏิสังขรณ์องค์เจดีย์ที่ทรุด โทรมลง กระทั่งเม่ือต้นกรุงรัตนโกสินทร์ใน พ.ศ. ๒๓๗๓ สุนทรภู่ได้เดนิ ทางมานมสั การ พร้อมท้งั แต่ง นิราศภูเขาทองไว้ในคร้ังน้ัน

๕ บทวเิ คราะห์ นิราศภูเขาทอง วรรณคดที ไี่ ด้รับการยกย่องว่าเป็ นวรรณคดนี ิราศ ทไี่ พเราะทสี่ ุดของสุนทรภู่ มคี วามดเี ด่นท้งั ในด้านเนื้อหาและด้านวรรณศิลป์ ดงั จะวเิ คราะห์ให้เห็นถงึ คุณค่าในด้านต่างๆ โดยแบ่งได้ ดงั นี้ ๑. คุณค่าด้านเนื้อหา ๒. คุณค่าด้านวรรณศิลป์

๑. คุณค่าด้านเนื้อหา เน้ือหาดงั ที่ปรากฏในนิราศภูเขาทอง แสดงให้เห็นถึงความรอบรู้และความช่างสังเกต ของสุนทรภู่ไดเ้ ป็ นอยา่ งดี เน่ืองจากสุนทรภู่ไดบ้ นั ทึกเรื่องราวและเหตุการณ์ต่างๆ ที่ตน ไดพ้ บเห็นตลอดเสน้ ทาง ต้งั แต่ออกจากวดั ราชบูรณะจนถึงจงั หวดั พระนครศรีอยธุ ยา ทาใหน้ ิราศเรื่องน้ีมีคุณค่าในดา้ นเน้ือหา ควรค่าแก่การศึกษา ดงั ตวั อยา่ งต่อไปน้ี ๑) สะท้อนสภาพบ้านเมืองและสังคม ๒) ตานานสถานท่ี ๓) ความเช่ือของคนไทย ๔) แง่คดิ เกย่ี วกบั ความจริงของชีวิต

๑) สะท้อนสภาพบ้านเมืองและสังคม ๑.๑) การติดต่อค้าขาย สุนทรภูถ่ ่ายทอดสภาพสังคมสองฝ่ังแม่น้า เจา้ พระยา ทาใหผ้ อู้ า่ นเห็นภาพการคา้ ขายริมน้าที่ดาเนินไปอยา่ งคึกคกั มีการนาสินคา้ หลากหลายประเภทท่ีบรรทุกมากบั เรือสาเภามาวางขาย ในแพที่จอดเรียงรายอยตู่ ามริมน้า ไปพ้นวัดทัศนาริมท่าน้า แพประจาจอดรายเขาขายของ มแี พรผ้าสารพดั สีม่วงตอง ทงั้ สิ่งของขาวเหลอื งเคร่ืองสาเภา

๑) สะท้อนสภาพบ้านเมืองและสังคม (ต่อ) ๑.๒) การต้ังบ้านเรือน สุนทรภู่ไดถ้ ่ายทอดเรื่องราวท่ีแสดงให้เห็นถึงสภาพ การต้งั ถิ่นฐานของคนไทยในอดีตไวว้ ่ามกั สร้างตามริมน้า โดยเฉพาะในยา่ น ชุมชนขนาดใหญ่ จะมีเรือสินคา้ จอดเรียงราย ดงั มีตวั อยา่ งปรากฏในบทกลอน ตอนหน่ึงซ่ึงกลา่ วถึง ตลาดขวญั โดยปัจจุบนั เป็นส่วนหน่ึงของจงั หวดั นนทบุรี ถงึ แขวงนนท์ชลมารคตลาดขวญั มพี ่วงแพแพรพรรณเขาค้าขาย ทั้งของสวนล้วนเรืออย่เู รียงราย พวกหญงิ ชายประชุมกนั ทกุ วันคนื

๑) สะท้อนสภาพบ้านเมืองและสังคม (ต่อ) ๑.๓) ชุมชนชาวต่างชาติ การเดินทางของชาวต่างชาติเขา้ มาในประเทศ- ไทยมีมาต้งั แตอ่ ดีตเป็นเวลาชา้ นาน จนชาวต่างชาติส่วนใหญ่ไดก้ ลายเป็น ส่วนหน่ึงของสังคมไทยและไดซ้ ึมซบั เอาขนบธรรมเนียมประเพณีและคติ ความเชื่อต่างๆ เขา้ ไปผสมผสานกบั วฒั นธรรมและวถิ ีการดาเนินชีวิตท่ี ติดตวั มาแต่เดิม ถงึ เกร็ดย่านบ้านมอญแต่ก่อนเก่า ผ้หู ญงิ เกล้ามวยงามตามภาษา เดยี๋ วนี้มอญถอนไรจกุ เหมอื นตุ๊กตา ทง้ั ผดั หน้าจบั เขม่าเหมอื นชาวไทย

๑) สะท้อนสภาพบ้านเมืองและสังคม (ต่อ) ๑.๔) การละเล่นและงานมหรสพ สุนทรภู่ไดก้ ล่าวถึงการละเล่นและงานมหรสพ พ้นื บา้ น ซ่ึงเป็นท่ีนิยมกนั ในสมยั น้นั และจดั ข้ึนในช่วงเทศกาลสาคญั ประจาปี อาทิ งานฉลองผา้ ป่ าที่วดั พระเมรุ มีการประดบั ประดาโคมไฟแลดูสวา่ งไสวไปทวั่ บริเวณงาน และยงั มีการขบั เสภาและร้องเพลงเรือเก้ียวกนั ระหวา่ งหนุ่มสาวชาวบา้ น มาจอดท่าหน้าวัดพระเมรุข้าม ริมอารามเรือเรียงเคยี งขนาน บ้ างข้ึนล่องร้ องราเล่นสาราญ ทั้งเพลงการเกย้ี วแก้กนั แซ่เซ็ง บ้างฉลองผ้าป่ าเสภาขบั ระนาดรับรัวคล้ายกบั นายเส็ง มีโคมรายแลอร่ามเหมอื นสามเพง็ เม่อื คราวเคร่งกม็ ิใคร่จะได้ดู

๒) ตานานสถานท่ี เนื่องจากเน้ือหาของนิราศส่วนใหญ่ มกั จะกล่าวถึงสถานที่ท่ีเดินทางผ่าน เช่ นเดี ยวกับสุ นทรภู่ เมื่ อเดิ นทางผ่านสถานท่ีใดก็จะบอกเล่าเรื่ องราวเกี่ ยวกับ สถานที่น้นั ผา่ นบทประพนั ธ์ อาทิ วดั ประโคนปัก ไม่เห็นหลักลือเล่าว่าเสาหิน มิรู้สิ้นสุดชื่อท่ีลือชา ถงึ อารามนามวัดประโคนปัก เป็ นสาคญั ปันแดนในแผ่นดนิ พระพุทธเจ้าหลวงบารุงซึ่งกรุงศรี ช่ือปทุมธานีเพราะมบี ัว สามโคก (ปทุมธานี) ถึงสามโคกโศกถวลิ ถึงปิ่ นเกล้า ประทานนามสามโคกเป็ นเมอื งตรี

๓) ความเช่ือของคนไทย สุนทรภู่ไดส้ อดแทรกคติความเชื่อของคนไทย ซ่ึงส่วนใหญมกั เก่ียวเนื่องในพระพทุ ธศาสนา โดยเฉพาะเร่ืองนรก-สวรรค์ อาทิ ความเช่ือท่ีวา่ หากใครคบชู้ คือ ประพฤติตนผดิ ศีลขอ้ ๓ ตามหลกั ศีล ๕ เม่ือตายไป ผนู้ ้นั จะ ตกนรกและตอ้ งปี นตน้ งิ้วซ่ึงมีหนามยาวและแหลมคม ง้ิวนรกสิบหกองคลุ ีแหลม ดงั ขวากแซมเส้ียมแทรกแตกไสว ใครทาชู้ค่ทู ่านคร้ันบรรลัย กต็ ้องไปปี นต้นน่าขนพอง

๔) แง่คดิ เกย่ี วกบั ความจริงของชีวติ บทประพนั ธ์ของสุนทรภู่มกั สอดแทรกขอ้ คิด คติการดาเนินชีวิต และช่วย ยกระดบั จิตใจของผอู้ ่านใหป้ ฏิบตั ิตนไปตามแนวทางที่เหมาะสม ดงั ปรากฏในบทกลอน ตอนหน่ึงซ่ึงมีเน้ือหากล่าวเกี่ยวถึงเร่ือง โลกธรรม ๘ ตามหลกั คาสอนทางพระพทุ ธศาสนา โดยกล่าวถึงเร่ืองช่ือเสียงเกียรติยศ เมื่อมีรุ่งเรืองก็มีเส่ือมไดเ้ ป็ นธรรมดาจึงควรมองโลก อยา่ งเขา้ ใจวา่ ทุกสิ่งทุกอยา่ งลว้ นเป็นอนิจจงั ทงั้ องค์ฐานรานร้าวถงึ เก้าแฉก เผยอแยกยอดทรุดกห็ ลดุ หัก โอ้เจดยี ์ทส่ี ร้างยงั ร้างรัก เสียดายนักนกึ น่าน้าตากระเดน็ กระนี้หรือชื่อเสียงเกยี รติยศ จะมหิ มดล่วงหน้าทนั ตาเห็น เป็ นผ้ดู มี มี ากแล้วยากเยน็ คดิ กเ็ ป็ นอนจิ จงั เสียทง้ั นั้น

๒. คุณค่าด้านวรรณศิลป์ นิราศภูเขาทอง นอกจากจะมีคุณค่าด้านเนื้อหา แล้ว ในด้านวรรณศิลป์ ก็ได้รับการยอมรับว่ามีความ งดงามและมีความไพเราะ แม้ สุ นทรภู่จะใช้ ถ้อยคา ธรรมดาสามัญในการประพนั ธ์ แต่ทว่ามคี วามหมายลึกซึ้ง สะเทือนอารมณ์ และสร้างจินตภาพได้อย่างชัดเจน นิราศ ภูเขาทองจึงมีคุณค่าและความดีเด่นในด้านวรรณศิลป์ ดงั ต่อไปนี้ ๑) การเล่นเสียง ๒) ความเปรียบลกึ ซึง้ กนิ ใจ ๓) การใช้คาเพื่อสร้างจินตภาพ

๑) การเล่นเสียง “ ดูน้าว่ิงกลิ้งเช่ียวเป็ นเกลียวกลอก กลบั กระฉอกฉาดฉัดฉวดั เฉวยี น บทประพนั ธ์ของสุนทรภู่ บ้างพล่งุ พลุ่งว้งุ วงเหมือนกงเกวยี น ถื อได้ว่ามี ความดี เด่ นเรื่ อ ง ดเู วียนเวยี นคว้างคว้างเป็ นหว่างวน ” การเล่นเสียงโดยเฉพาะการ เล่นเสียงสัมผสั ภายในวรรค สัมผสั ในวรรค เช่น วง่ิ – กลงิ้ เช่ียว – เกลยี ว ท้ ัง สั ม ผ ัส ส ร ะ แ ล ะ สั ม ผ ัส ฉอก – ฉาด – ฉัด ฉวดั – เฉวยี น เป็ นต้น อักษร ทาให้กลอนนิราศ ภูเขาทองมีความไพเราะ เป็นอยา่ งมาก ดงั ตวั อยา่ ง

๒) ความเปรียบลกึ ซึ้งกนิ ใจ นิ ร า ศ ภู เ ข า ท อ ง “ เม่ือเคราะห์ร้ายกายเรากเ็ ท่านี้ นบั เป็นวรรณคดีนิราศ ไม่มที พี่ สุธาจะอาศัย ท่ี เ ต็ ม ไ ป ด้ ว ย ก า ร ล้วนหนามเหน็บเจ็บแสบคบั แคบใจ พรรณนาความอาลยั ที่ เหมอื นนกไร้รังเร่อย่เู อกา ” กวีมีต่อนางอันเป็ นที่ รัก โดยสุนทรภู่ไดค้ ดั - บ ท ก ล อ น ต อ น นี้ มี เ นื้ อ ค ว า ม แ ส ด ง ถึ ง ก า ร ค ร่ า ค ร ว ญ สรรถ้อยคาเปรี ยบ- โศกเศร้า ซ่ึงตรงกับรสวรรณคดีที่เรียกว่า สัลลาปังคพิสัย เ ป ร ย ที่ ส ร้ า ง อ า ร ม ณ์ โดยทา ให้เห็นภาพพจน์ท่ีว่า คนเรามีร่างกายเล็กมากหาก ส ะ เ ทื อ น ใ จ ใ ห้ แ ก่ เทียบกับพื้นแผ่นดินซึ่งกว้างใหญ่ แต่เมื่อถึงคราวตกอับ ผอู้ ่าน ดงั ตวั อยา่ ง กลบั ไม่มีพืน้ ท่จี ะอาศัย

๓) การใช้คาเพ่ือสร้างจนิ ตภาพ สุนทรภู่ นับป็ นกวี “ จนแจ่มแจ้งแสงตะวันเห็นพนั ธ์ุผัก ที่มีความสามารถในการ ดนู ่ารักบรรจงส่งเกสร เลือกใชค้ าเพอื่ สร้าง เหล่าบวั เผือ่ นแลสล้างริมทางจร จินตภาพ ซ่ึงสังเกตได้ ก้ามก้งุ ซ้อนเสียดสาหร่ายใต้คงคา ” จากบทประพนั ธ์ท่ีมีการ พ ร ร ณ น า ค ว า ม ด้ ว ย บท ก ล อ น ตอ น นี้สุ น ท รภู่ ไ ด้ พ ร รณ น า ภ า พ บร ร ย า ก า ศ ถอ้ ยคาที่เรียบง่าย แต่ทา ธรรมชาตริ ะหว่างการเดินทางทา ให้ผู้อ่านจินตนาการเห็น ใหผ้ อู้ ่านเห็นภาพชดั เจน ถึงภาพท้ องน้ายามรุ่ งเช้ าท่ีละลานตาไปด้ วยพืชน้านานา ดงั ตวั อยา่ ง ชนิด ที่ชูช่อประชันกัน และยังทาให้เห็นว่าสายน้าน้ันมี ความใสสะอาดจนสามารถมองเห็นพืชท่ีขึน้ อยู่ใต้นา้ ได้

สรุป นิราศภูเขาทอง มลี กั ษณะการแต่งแบบกลอนนิราศ จงึ ได้ปรุงเร่ือง ขนึ้ ตามขนบนิราศ คือ กล่าวถึงการเดนิ ทางและราพงึ ถึงนางอนั เป็ นที่รัก แต่ มไิ ด้มกี ารจากหญงิ คนรักจริง เพยี งแต่สมมตขิ นึ้ ตามนิสัยกาพย์กลอนแต่ ก่อนมา นอกจากนีน้ ิราศภูเขาทองยงั เป่ี ยมด้วยคุณค่าท้งั ด้านเนื้อหาและ วรรณศิลป์ จึงควรค่าแก่การอ่านเป็ นอย่างยง่ิ

๒หน่วยการเรียนรู้ที่ โคลงโลกนิติ โคลงโลกนิติ เป็ นโคลงสุภาษติ เก่าแก่ทแ่ี นะแนวทางการปฏิบัติตน ในสังคม คนไทยใช้สอนและยึดถือปฏิบัติกันสืบมาต้ังแต่สมัยโบราณ ถ้อยคาภาษาทใี่ ช้เรียบง่าย แต่มคี วามไพเราะและมีความเปรียบคมคาย จงึ ทาให้ได้รับความนิยมเร่ือยมา

๑ ความเป็ นมา แผ่นศิลาจารึกเร่ืองโคลงโลกนิติ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้ปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพน- วิมลมังคลารามใหม่ และให้รวบรวมความรู้ หลายสาขาวิชา จารึกไว้บนแผ่นหินอ่อน ประดบั ไว้ภายในบริเวณวดั โดยทรง โปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเดชาดศิ ร ให้ทรงรวบรวม โคลงโลกนิติของเก่ามาชาระ แล้วนาขึ้น ทูลเกล้าฯ ถวาย เพ่ือจารึกไว้บนแผ่นศิลา ประดับศาลาทิศท้ัง ๔ โดยรอบพระมณฑป (หอไตรจัตุรมุข) โคลงโลกนิติจึงปรากฏ แพร่หลายต้ังแต่คร้ังน้ันเป็ นต้นมา

๒ ประวตั ผิ ้แู ต่ง สมเดจ็ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมพระยาเดชาดิศร เป็นพระราชโอรสในพระบาทสมเดจ็ พระพทุ ธ- เลิศหลา้ นภาลยั กบั เจา้ จอมมารดานิ่ม ประสูติเม่ือ วนั เสาร์ที่ ๑๑ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๓๓๖ ในสมยั รัชกาลที่ ๒ ทรงรับสถาปนาเป็นกรมหมื่นเดช- อดิศร กากบั กรมพระอาลกั ษณ์ ต่อมาสมยั รัชกาล ท่ี ๓ ไดท้ รงเล่ือนเป็ นกรมขุนเดชอดิศร กระทงั่ รัชกาลที่ ๔ ทรงเลื่อนเป็ นกรมสมเด็จพระเดชาดิศร พระองคส์ ิ้นพระชนม์เม่ือ พ.ศ. ๒๔๐๒ พระชนั ษาได้ ๖๗ ปี

๓ ลกั ษณะคาประพนั ธ์ แผนผงั และตวั อย่าง โคลงสี่สุภาพ โคลงโลกนิติ ๏ น้าเคยี้ วยงู ว่าเง้ียว ยงู ตาม แต่งดว้ ยคาประพนั ธ์ ทรายเหลอื บหางยงู งาม ว่าหญ้า ประเภทโคลงสี่สุภาพ ตาทรายยง่ิ นิลวาม พรายเพริศ และ มีบางบทเป็น หว่าดน้ิ โดยตาม โคลงกระทู้ โดยมีแผง ลงิ ว่าหว้าหวงั หว้า ผงั ฉนั ทลกั ษณ์และ ตวั อยา่ งบทประพนั ธ์ ดงั น้ี

๓ ลกั ษณะคาประพนั ธ์ (ต่อ) แผนผงั และตวั อย่าง โคลงกระทู้ ๒ คา ๏ เพอ่ื นกนิ ส้ินทรัพย์แล้ว แหนงหนี หาง่าย หลายหมน่ื มี มากได้ เพอ่ื นตาย ถ่ายแทนชี- วาอาตม์ หายาก ฝากผีไข้ ยากแท้จักหา

๔ เนื้อเรื่อง โคลงโลกนิติ (อ่านว่า โลก- กะ-นิด แปลว่า ระเบียบแบบแผนแห่ง โลก) เป็ นวรรณคดีที่มีเน้ือหาเป็ นคา- สอนในดา้ นต่างๆ ท้งั ทางโลกและทาง- ธรรม ถือเป็ นคาสอนที่เก่าแก่และ แพร่หลายมาต้งั แต่สมยั โบราณ โดยใน ท่ี น้ ี จ ะ ข อ น า เ ส น อ บ ท ป ร ะ พ ัน ธ์ ท่ี ใ ห้ ขอ้ คิดและประโยชน์ในการดาเนินชีวิต จากวรรณคดีเร่ืองโคลงโลกนิติจานวน ๒๔ บท ดงั ต่อไปน้ี

๔ เนื้อเร่ือง (ต่อ) มีพรรณ ชาดบ้าย ๏ ผลเดอ่ื เมอื่ สุกไซร้ หนอนบ่อน ภายนอกแดงดฉู ัน นอกน้ันดูงาม ภายในย่อมแมลงวนั ดจุ ดงั่ คนใจร้าย “การคบคนอย่ามองเพยี งความงดงามภายนอก”

๔ เนื้อเรื่อง (ต่อ) สุริโย แช่มช้า ๏ นาคมี ีพษิ เพย้ี ง แมลงป่ อง เลอื้ ยบ่ทาเดโช อวดอ้างฤทธี พษิ น้อยหยง่ิ โยโส ชูแต่หางเองอ้า “ผู้มคี วามรู้ ความสามารถย่อมไม่อวดตนหรือคุยข่มผู้อื่น”

๔ เนื้อเรื่อง (ต่อ) ๏ ความรู้ผ้ปู ราชญ์นั้น นักเรียน ฝนทงั่ เท่าเข็มเพยี ร ผ่ายหน้า คนเกยี จเกลยี ดหน่ายเวียน วนจิต กลอทุ กในตะกร้า เปี่ ยมล้นฤามี “คนทมี่ ีความขยนั หม่นั เพยี รแม้ทากจิ การใดกย็ ่อมสาเร็จลงได้”

๔ เนื้อเร่ือง (ต่อ) ๏ ห้าม เพลงิ ไว้อย่าให้ มคี วนั ส่องไซร้ ห้าม สุริยแสงจนั ทร์ คนื เล่า ห้าม อายใุ ห้หัน จง่ึ ห้ามนินทา ห้าม ดงั่ นี้ไว้ได้ “การห้ามนินทาเป็ นเร่ืองยาก หรือเป็ นเรื่องทไี่ ม่อาจกระทาได้”

๔ เนื้อเรื่อง (ต่อ) เริงใจ สระจ้อย ๏ รู้น้อยว่ามากรู้ กลางสมุทร กลกบเกดิ อย่ใู น มากลา้ ลกึ เหลอื ไป่ เห็นชเลไกล ชมว่าน้าบ่อน้อย “คนทม่ี ีความรู้ หรือประสบการณ์น้อยย่อมหลงคดิ ว่า สิ่งทต่ี นได้พบเห็นน้ันยง่ิ ใหญ่”

๔ เนื้อเรื่อง (ต่อ) ไฉนหา ภักษ์เฮย ยากแท้ ๏ จระเข้คบั น่านน้า ไฉนอยู่ ได้แฮ รถใหญ่กว่ารัถยา แล่นโล้ไปไฉน เสือใหญ่กว่าวนา เรือเข่ืองคบั ชเลแล้ “ควรดารงตนให้เหมาะสมกบั สภาพแวดล้อมและฐานะความเป็ นอยู่”

๔ เนื้อเรื่อง (ต่อ) ๏ เสีย สินสงวนศักดไ์ิ ว้ วงศ์หงส์ สิ่งรู้ เสีย ศักดสิ์ ู้ประสงค์ ไว้นา เสีย รู้เร่งดารง ความสัตย์ ชีพม้วยมรณา เสีย สัตย์อย่าเสียสู้ “การรักษาความสัตย์สาคญั เหนือส่ิงใด”

๔ เนื้อเรื่อง (ต่อ) ยงู ตาม ว่าหญ้า ๏ น้าเคย้ี วยงู ว่าเงี้ยว พรายเพริศ ทรายเหลอื บหางยงู งาม หว่าดน้ิ โดยตาม ตาทรายยงิ่ นิลวาม ลงิ ว่าหว้าหวงั หว้า “การหลงผดิ โดยขาดการไตร่ตรอง อาจนามาซึ่งอนั ตรายถงึ ชีวติ ”

๔ เนื้อเรื่อง (ต่อ) ๏ พระสมทุ รสุดลกึ ล้น คณนา สายดงิ่ ท้ิงทอดมา หยง่ั ได้ กาหนด เขาสูงอาจวัดวา ยากแท้หยงั่ ถงึ จิตมนษุ ย์นี้ไซร้ “สิ่งทไี่ ม่อาจวดั หรือทาความเข้าใจได้ คือ จิตใจของคน”

๔ เนื้อเรื่อง (ต่อ) ๏ รักกนั อย่ขู อบฟ้า เขาเขียว เสมออย่หู อแห่งเดยี ว ร่วมห้อง ชังกนั บ่แลเหลยี ว ตาต่อ กนั นา ป่ าไม้มาบงั เหมือนขอบฟ้ามาป้อง “คนทมี่ คี วามรักความหวังดตี ่อกนั ย่อมมใี จผูกสัมพนั ธ์กนั อย่เู สมอ ตรงข้ามกบั คนทชี่ ังกนั แม้จะอย่ใู กล้แต่กไ็ ม่เคยพดู คุยหรือพง่ึ พาอาศัยกนั ”

๔ เนื้อเรื่อง (ต่อ) ๏ เจ็ดวันเว้นดดี ซ้อม ดนตรี อกั ขระห้าวันหนี เนน่ิ ช้า สามวันจากนารี เป็ นอนื่ วันหนึ่งเว้นล้างหน้า อบั เศร้าศรีหมอง “ควรเอาใจใส่ต่อกจิ ทท่ี าอยู่เป็ นนิจ เพ่ือผลประโยชน์แก่ตน”

๔ เนื้อเรื่อง (ต่อ) รัดรึง ไป่ หม้นั ๏ ใครจักผกู โลกแม้ หายเสื่อม เหลก็ เท่าลาตาลตรึง แน่นเท้าวันตาย มนตร์ยาผกู นานหึง ผกู เพอื่ ไมตรีนั้น “ไม่มีส่ิงใดทจ่ี ะผูกมดั คนให้คงม่นั ต่อกนั เท่าไมตรีและความเอือ้ อาทร”