หนังสือการเพาะพันธ์ุปลา

บทท่ี 4 : บกทารทเพี� �าะขกยาารยเพพานั ะธขุ์ปยลาายพนั ธุ์ปลา หายใจเร็วกว่าปกติ อาจมองเห็นตวั ปลิงใสในลกั ษณะเป็ นขนสีขาวส�ันๆ เกาะอยู่ตามลาํ ตวั ปลา สามารถแพร่ระบาดและทาํ ใหล้ ูกปลาตายเป็นจาํ นวนมาก �.�.�.� หนอนเสมอ (Lernaea sp. ) เป็ นพวกโคพีพอด (copepod) มีเฉพาะเพศเมีย เท่าน�นั ท�ีเป็นปรสิต ลกั ษณะลาํ ตวั ยาวคลา้ ยหนอน ตอนปลายมีถุงไข่ � คู่ ส่วนหวั แตกแขนงคลา้ ย สมอเรือ ชอบเกาะอยู่ตามโคนครีบ โดยจะใช้ส่วนหัวฝังเข้าไปใต้ผิวหนัง และลึกจนถึงช�ัน กลา้ มเน�ือ ดงั น�นั ในขณะท�ีมนั เกาะจึงเห็นไดเ้ ฉพาะส่วนลาํ ตวั เท่าน�นั หนอนสมอจะดูดกินเน�ือเย�ือ ปลาเป็นอาหาร ทาํ ใหเ้ กิดความระคายเคืองและเป็นแผลตกเลือด �.�.� โรคที�เกิดจากเช�ือรา ไดแ้ ก่ ราน�าํ (Saprolegnia sp.) ลกั ษณะเป็ นเส้นใยสีขาวไม่มี คลอโรฟิ ลล์ เส้นใยสามารถแตกก�ิงกา้ นแต่ภายในไมม่ ีผนงั ก�นั ชอบเกาะกบั ไขป่ ลาที�เสีย มีลกั ษณะ เป็ นปุยคลา้ ยเส้นใยสาํ ลี สีขาวอมเทา ราน�าํ มกั พบในปลาที�มีรอยบอบช�าํ เช�ือราจะเขา้ ทาํ ลายตาม รอยแผลซ�ึงอาจพบตามลาํ ตวั ครีบและเหงือก ทาํ ใหแ้ ผลลุกลามออกไป 6.4.6 โรคที�เกิดจากการขาดสารอาหาร สารอาหารบางอย่างเป็ นส�ิงจาํ เป็ นสําหรับการ ดาํ รงชีวติ ของปลา เม�ือขาดสารเหล่าน�นั จะทาํ ใหเ้ กิดโรคได้ เช่น ปลาดุกที�ขาดวิตามินซี จะทาํ ให้ เกิดโรคหัวกะโหลกร้าว ตวั คด และตกเลือด หรือถา้ ขาดวิตามินบี จะทาํ ให้เกิดโรคชกั กระตุก ปลาจะตวั เกร็งในขณะวา่ ยน�าํ เป็ นตน้ สารอาหารจึงเป็ นสิ�งที�ทาํ ให้เกิดโรคได้ถา้ หากไดร้ ับนอ้ ย หรือมากเกินไป �.�.� โรคที�เกิดจากสิ�งแวดลอ้ มทางกายภาพและเคมี ส�ิงแวดลอ้ มทางกายภาพและเคมี ได้แก่ แสง อุณหภูมิ ความเป็ นกรดเป็ นด่างของน�าํ ก๊าซที�ละลายน�ํา ความโปร่งแสงของน�าํ สารพิษตะกอนแขวนลอย สารเคมี และโลหะหนกั ปัจจยั เหล่าน�ีอาจเป็ นสาเหตุโดยตรงท�ีทาํ ให้ เกิดโรคได้ เช่น การจดั การคุณภาพน�าํ ภายในบ่อไม่ดี หรือการไดร้ ับวตั ถุมีพิษปนเป�ื อนเขา้ มา ซ�ึง นอกจากจะเป็นสาเหตุโดยตรงแลว้ ปัจจยั เหล่าน�ีอาจเป็ นปัจจยั โนม้ นาํ ท�ีทาํ ให้ปลาอ่อนแอหรือเพิ�ม ความไวตอ่ การเกิดโรคติดเช�ือชนิดอื�นๆ ดว้ ย �.�.� โรคฟองอากาศ (gas bubble disease) เป็ นโรคท�ีเกิดจากน�าํ ภายในบ่อมีปริมาณก๊าซ ไนโตรเจนหรือออกซิเจนละลายเกินจุดอิ�มตวั และเกิดการลดความกดดนั อย่างกะทนั หนั จนทาํ ให้ เกิดฟองอากาศอยูภ่ ายในเส้นเลือด ฟองอากาศจะขดั ขวางการหมุนเวียนโลหิต เกิดภาวะกอ้ นจุก (embolism) ในลูกปลาวยั ออ่ น ฟองอากาศมกั เกิดข�ึนตามบริเวณใตผ้ ิวหนงั และระหวา่ งถุงไข่แดง กบั เยื�อหุ้มไข่ ลูกปลาท�ีโตแลว้ อาจพบตามบริเวณตา ปาก และที�เหงือก สาเหตุอาจเกิดจากการ เปลี�ยนแปลงอุณหภูมิอยา่ งกะทนั หัน หรือการยา้ ยลูกปลาลงในบ่อท�ีมีการให้อากาศในอตั ราท�ีต�าํ กวา่ ปกติ 96 95

บทที� � การเพาะขยายพนั ธุ์ปลา บทท่ี 4 : การเพาะขยายพนั ธ์ุปลา �.� การใช้ยารักษาปลา การใชย้ ารักษาปลา สามารถแบ่งออกเป็นวธิ ีหลกั ๆ ไดด้ งั น�ี �.�.� การแช่ (lmmersion) เหมาะสาํ หรับการใชย้ าหรืสารเคมีในตูห้ รือบ่อซีเมนต์ อยา่ งไร ก็ตามอาจใชใ้ นบ่อดินไดห้ ากจาํ เป็ น โดยมีวตั ถุประสงคห์ ลกั เพ�ือรักษาโรคติดเช�ือภายนอก และ ควบคุมสภาพน�าํ ซ�ึงจะตอ้ งรู้ปริมาตรน�าํ เพื�อคาํ นวณปริมาณยาให้ถูกตอ้ ง โดยทว�ั ไปการสัมผสั ยา จะแตกต่างกนั ไปข�ึนกบั ชนิดของยา และความสามารถในการทนต่อฤทธ�ิยาของปลา ซ�ึงปลาแต่ละ ชนิดและขนาดจะทนไดแ้ ตกต่างกนั โดยเฉพาะปลาป่ วยจะทนไดน้ อ้ ยกวา่ ปลาปกติ ผูใ้ ชส้ ังเกตได้ จากการตอบสนองของปลา หากปลาทนไม่ไหวก็ต้องยา้ ยไปใส่ภาชนะอนั ใหม่ท�ีไม่มียา ซ�ึง จาํ เป็นตอ้ งมีการทดสอบหาความเขม้ ขน้ ท�ีไม่เป็ นพิษต่อปลาในระยะเวลาต่างๆ ก่อนจะนาํ มาใชใ้ น การรักษา ลกั ษณะการแช่ แบ่งไดด้ งั น�ี �.�.�.� การจุ่ม มกั ใช้กบั การติดเช�ือภายนอก เช่น ปรสิต โดยทว�ั ไปใช้ยาและ สารเคมีในความเขม้ ขน้ สูง และใชเ้ วลาจุม่ ส�ันประมาณ � ถึง �� วนิ าที �.�.�.� การแช่ระยะส�ัน ใช้ระยะเวลาประมาณ �� ถึง �� นาที ในความเขม้ ขน้ ระดบั กลาง จะมากหรือนอ้ ย ข�ึนอยกู่ บั ชนิดของยาและสารเคมี �.�.�.� การแช่ระยะยาว อาจเป็ นการแช่ต�งั แต่ �� ชวั� โมงจนถึงแช่ตลอดไป วธิ ีน�ี จะใชค้ วามเขม้ ขน้ ไมส่ ูงนกั �.�.� การทา เป็ นวิธีท�ีไม่ค่อยมีการใช้รักษาโรคในปลา แต่ถือเป็ นวิธีท�ีใช้ได้ผลกับ น�าํ ยาฆ่าเช�ือ ยาตา้ นจุลชีพ ยาปฏิชีวนะ และฮอร์โมนสเตอรอยด์ ในการใช้ยาเพ�ือป้องกนั การ ติดเช�ือและการฆ่าเช�ือน�นั นิยมใชส้ ารจาํ พวกโพวโิ ดนไอโอดีนหรือสารเคมีอื�น โดยใชส้ าํ ลีจุ่มแลว้ ทาท�ีแผล หรือบริเวณที�ตอ้ งการฆ่าเช�ือ ส�ิงสาํ คญั ของการรักษาโรคดว้ ยวิธีน�ีคือ ตอ้ งไม่ให้ปลาข�ึน จากน�าํ เป็นเวลาเกินกวา่ �� วนิ าที โดยเฉพาะในปลาที�มีอาการหนกั (เน�ือเยือ� ตาย หรือแผลขนาดใหญ่) ซ�ึงจะมีโอกาสซึมซบั เอาสารเคมีเขา้ เน�ือเยื�อไดม้ ากข�ึน หากทิ�งไวน้ านเกินไปจะทาํ ให้สารตกคา้ งใน ปลามากไป อาจมีผลต่อปลาได้ นอกจากวิธีน�ีจะช่วยลดการติดเช�ือ ช่วยสมานแผล และยงั ช่วยใน การรักษาโรคติดเช�ือภายในกระแสเลือดได้ ส่วนการใชย้ าอื�นๆ เช่น ยาปฏิชีวนะ หรือ สเตอรอยด์ เพอื� รักษาแผลหรืออาการบาดเจบ็ หรืออาการบวมน�าํ วธิ ีการน�ีปลาจะมีอาการดีข�ึนอยา่ งรวดเร็ว �.�.� การผสมอาหาร (oral administration) เป็ นวิธีท�ีนิยมใชใ้ นกรณีที�ปลามีจาํ นวนมาก โดยจะให้เม�ือปลาป่ วยยงั สามารถกินอาหารได้ เป็ นการนาํ ยาเขา้ สู่ร่างกายปลาผา่ นทางเดินอาหาร ติดต่อกนั เพ�ือรักษาโรค โดยการพ่น (spray) การละลายยาในอาหารเม็ดให้ทวั� และทาํ ใหแ้ ห้งแลว้ เก็บในตูเ้ ยน็ เพ�ือใหป้ ลากิน อยา่ งไรก็ตามยาท�ีละลายในน�าํ จะคงสภาพในอาหารต�าํ ดงั น�นั ควรใช้ 96 97

บทที่ 4 : บกทารทเพี� �าะขกยาารยเพพาันะธขปุ์ ยลาายพนั ธุ์ปลา น�าํ มนั ตบั ปลาเพ�ือเคลือบยา เพ�ือให้ยาคงสภาพในอาหารจนกระทงั� ปลามากินอาหาร โดยมากจะ ใชไ้ ดด้ ีกบั อาหารท�ีมีไขมนั สูง ในอาหารมีชีวิตก็ทาํ ไดโ้ ดยแช่อาหารเหล่าน�นั ในสารละลายยาก่อนให้เป็ นอาหารปลา ซ�ึง กลไกการทาํ งานของยาในปลามีการศึกษานอ้ ยมาก เพราะมีความซบั ซอ้ นสูง ผใู้ หจ้ ึงอาศยั หลกั ท�ีวา่ การใชย้ าน�นั ตอ้ งไมม่ ากจนถึงขนาดทาํ ใหป้ ลาตาย และหากปลาไม่ค่อยกินอาหาร หรือกินอาหาร ไม่เพียงพอก็จะทาํ ให้ไดร้ ับยาไม่เพียงพอได้ ดงั น�นั การให้ยาผสมอาหารจึงควรให้บ่อยกวา่ การให้ อาหารปกติ เพราะเวลาปลาป่ วยจะกินอาหารนอ้ ยลง จะทาํ ให้อาหารเหลือ และยาละลายไปกบั น�าํ อีกท�งั ปลาจะกินอาหารท�ีผสมยาไดน้ อ้ ย เพราะมีกลิ�นและรสตา่ งไปจากเดิม �.�.� การฉีด (injection) แบง่ ออกไดด้ งั น�ี �.�.�.� การฉีดเขา้ เส้นเลือด (intravenous administration) นิยมใช้กบั ปลาขนาดใหญ่ ในปลาขนาดเลก็ นิยมฉีดเขา้ ท�ีช่องปาก โดยขณะฉีดตอ้ งสลบปลาก่อน วิธีการน�ีเหมาะสาํ หรับผทู้ �ีมี ความชาํ นาญเฉพาะทางดา้ นสรีรวทิ ยา และการผา่ ตดั ขนาดเลก็ �.�.�.� ฉีดเขา้ ช่องทอ้ ง (intraperitoneal administration) เป็ นวิธีที�จะทาํ ไดง้ ่ายและ ปลอดภยั กว่า การฉีดเขา้ เส้นเลือด และทาํ ไดก้ บั ปลาทุกขนาดแต่จะไดผ้ ลดีถา้ หากการฉีดไม่แทง เขา้ ไปในอวยั วะภายใน เช่น ตบั มา้ ม หรือไต แตก่ ไ็ มเ่ หมาะหากมีปลาจาํ นวนมาก ควรใชเ้ ขม็ ฉีด ขนาดเล็ก (เบอร์ �� ถึง ��) แทงเขา้ ไปใตเ้ กล็ดตรงช่องทอ้ งผา่ นผวิ หนงั และช�นั กลา้ มเน�ือ ความลึก ประมาณพอดีกบั ช�นั ของผนงั ช่องทอ้ ง หากปลามีอาการหนกั แลว้ ก่อนฉีดควรทาํ ใหส้ ลบเสียก่อน เวน้ แต่ผูฉ้ ีดมีประสบการณ์สูง ปริมาณสารละลายยาที�จะฉีดข�ึนอยู่กับขนาดของปลา แต่ส�ิงที� ตอ้ งการคาํ นึงถึงคือปริมาณยา วธิ ีน�ีควรระวงั การนาํ เช�ือจากปลาตวั หน�ึงสู่อีกตวั หน�ึง จึงตอ้ งใช้ เขม็ และกระบอกฉีดยาที�ผา่ นการฆา่ เช�ือ �.�.�.� การฉีดเขา้ กลา้ มเน�ือ (intramuscular administration) วิธีน�ีเป็ นวธิ ีท�ีนิยมมาก ท�ีสุด และได้ผลดี โดยทัว� ไปจะฉีดเข้าท�ีกล้ามเน�ือใต้โคนครีบหลงั บริเวณก�ึงกลางระหว่าง โคนครีบหลงั กบั เส้นขา้ งลาํ ตวั แลว้ ใชเ้ ขม็ แทงเขา้ ใตเ้ กล็ด เขม็ เอียงประมาณ �� องศา และปล่อย ยาเขา้ ไปในปริมาณท�ีเหมาะสม ปกติจะฉีด � ถึง � ไมโครกรัมต่อน�าํ หนกั ตวั วธิ ีน�ีทาํ ไดง้ ่ายไม่ตอ้ ง ห่วงวา่ เขม็ จะแทงอวยั วะภายใน ไมจ่ าํ เป็นตอ้ งทาํ ใหส้ ลบ �.� การป้องกนั และควบคุมโรคปลา การป้องกนั และควบคุมการระบาดของโรคต่างๆ ท�งั โรคติดเช�ือ และโรคไร้เช�ือ อาศยั ความรู้เก�ียวกบั สาเหตุของโรค (pathogen) เจา้ บา้ น (host) และส�ิงแวดลอ้ ม (environment) เป็ น หลกั ในการป้องกนั โรค ซ�ึงโดยทวั� ไปควรยดึ หลกั � ประการ คือ ส่งเสริมสุขภาพและให้ภูมิคุม้ กนั 98 97

บทที� � การเพาะขยายพนั ธุ์ปลา บทที่ 4 : การเพาะขยายพันธป์ุ ลา โรคแก่เจ้าบ้าน ควบคุมและกําจดั สาเหตุของโรค ควบคุมส่วนที�ไม่ดีของส�ิงแวดล้อม และ เสริมสร้างส่วนท�ีดีของสิ�งแวดลอ้ ม การป้องกนั โรคจาํ เป็ นจะตอ้ งคาํ นึงถึงการจดั การเป็ นหลกั เพราะถึงแมว้ า่ การตรวจวนิ ิจฉยั จะทาํ ให้ทราบสาเหตุท�ีแทจ้ ริงที�ก่อให้เกิดโรคแลว้ แต่สาเหตุโนม้ นาํ น่าจะมีความสําคญั มากกว่า การจดั การที�ขาดความรู้ การเอาใจใส่ ยอ่ มก่อใหเ้ กิดปัญหาตา่ งๆ มากมาย การป้องกนั โรคน�นั ควร เริ�มต�งั แต่การเตรียมบ่อ การปล่อย การอนุบาล และการจดั การคุณภาพน�ํา ซ�ึงควรจดั การให้ ลูกปลาน�นั มีสุขภาพแขง็ แรงอยเู่ สมอ ไม่ปล่อยหนาแน่นเกินไป การใชย้ าหรือสารเคมีกาํ จดั สิ�งท�ีทาํ ให้เกิดโรค ควรใชอ้ ยา่ งระมดั ระวงั และถูกตอ้ ง ยาและสารเคมีท�ีนิยมใชใ้ นการป้องกนั และรักษา โรคปลาทว�ั ๆ ไป มีดงั ตอ่ ไปน�ี (โชคชยั , ����) �.�.� ฟอร์มาลีน ใช้กาํ จดั ปรสิตภายนอกทวั� ไป ปริมาณที�ใช้ �� ถึง �� พีพีเอ็ม แช่ ตลอดไป หรือผสมกบั มาลาไคทก์ รีน เขม้ ขน้ �.�� พีพีเอม็ เพื�อเสริมฤทธ�ิในการรักษาโดยเฉพาะ โรคท�ีเกิดจากโรคอ�ิค �.�.� ดิปเทอร์เร็กซ์ ใชก้ าํ จดั ปลิงใสและหนอนสมอ ปริมาณท�ีใช้ �.�� ถึง �.�� พีพีเอ็ม แช่ตลอดไป �.�.� มาลาไคทก์ รีน ใชก้ าํ จดั เช�ือรา ปริมาณที�ใช้ �.�� ถึง �.�� พีพเี อม็ �.�.� เกลือแกง ใชก้ าํ จดั ปรสิต เช�ือรา และแบคทีเรียบางชนิด ช่วยลดความเครียด จึง นิยมใชใ้ นการลาํ เลียงขนส่งลูกปลา ปริมาณท�ีใช้ �.� ถึง �.� เปอร์เซ็นต์ แช่ตลอดไป �.�.� ออกซี�เตตราไซคลิน ใชก้ าํ จดั แบคทีเรีย ปริมาณที�ใช้ �� ถึง �� พพี เี อม็ แช่ � ถึง � วนั หรือผสมกบั อาหาร � ถึง � กรัมตอ่ อาหาร � กิโลกรัม ใหก้ ินติดตอ่ กนั � ถึง �� วนั �.�.� ยาเหลือง ใช้กาํ จดั แบคทีเรีย ปรสิตบางชนิด และนิยมใช้ในการลาํ เลียงขนส่ง ลูกปลา ปริมาณที�ใช้ � พีพีเอม็ แช่ติดตอ่ กนั � วนั �. สรุป สิ�งสาํ คญั อนั ดบั แรกสาํ หรับการเพาะขยายพนั ธุ์ปลา กค็ ือพอ่ แม่พนั ธุ์ ในปัจจุบนั ปลาพอ่ แม่ พนั ธุ์ส่วนใหญ่จะไดม้ าจากการเล�ียง เพราะสามารถวางแผนการผลิตและปรับปรุงพนั ธุ์ได้ แต่การ เล�ียงก็ตอ้ งมีระบบการจดั การท�ีดี มีการคดั เลือกลูกปลาที�เจริญเติบโตเร็วและไดจ้ ากพ่อแม่พนั ธุ์ที� ทราบประวตั ิ เพ�ือป้องกนั ปัญหาเลือดชิด ส่วนวิธีการเพาะขยายพนั ธุ์และการอนุบาลปลาน�นั จะ เห็นได้ว่าการเพาะและการอนุบาลปลาวิธีต่างๆ น�ัน อาจเลือกมาใช้ตามความเหมาะสม โดย พจิ ารณาถึงชนิดของปลา ประเภทของไข่ เทคโนโลยขี องผเู้ พาะ การจดั การท�ีเหมาะสมเก�ียวกบั การ อนุบาล ต�งั แต่อตั ราการปล่อย การให้อาหาร การจดั การคุณภาพน�าํ โรคและการป้องกนั โรค 98 99

บทท่ี 4 : บกทารทเพ�ี �าะขกยาารยเพพานั ะธขป์ุ ยลาายพนั ธุ์ปลา รวมถึงสภาพพ�ืนที�และสิ�งอาํ นวยความสะดวก เพื�อจะทาํ ให้ลูกปลามีอตั ราการรอดตายสูง จาก สภาพความเป็ นจริงจะพบว่าแมใ้ นสภาวะปัจจุบนั ซ�ึงเทคโนโลยีต่างๆ ไดก้ า้ วหนา้ ไปมาก วธิ ีการ เพาะและการอนุบาลทุกวิธีท�ีไดก้ ล่าวมาขา้ งตน้ ก็ยงั มีผูน้ าํ ไปใช้แพร่หลายในทอ้ งที�ต่างๆ โดยไม่ อาจกล่าวไดเ้ ลยวา่ วธิ ีการหน�ึงวธิ ีการใดลา้ สมยั 100 99

บทที� � การเพาะขยายพนั ธุ์ปลา บทที่ 4 : การเพาะขยายพันธปุ์ ลา คาํ ถามท้ายบท �. จงอธิบายหลกั การเล�ียงปลาพอ่ แมพ่ นั ธุ์ใหม้ ีคุณภาพ �. จงบอกลกั ษณะของพอ่ แมพ่ นั ธุ์ปลาที�สมบูรณ์เพศ �. จงอธิบายหลกั การคดั เลือกปลาที�จะเล�ียงไวเ้ ป็นพอ่ แม่พนั ธุ์ �. จงอธิบายวธิ ีการเพาะขยายพนั ธุ์ปลาแบบต่างๆ 5. จงอธิบายวธิ ีการอนุบาลลูกปลาสลิด ลูกปลาตะเพียนขาว ลูกปลานิล และลูกปลาดุกรัสเซีย 6. จากลกั ษณะอาการของปลาดงั ต่อไปน�ี นกั ศึกษาคิดวา่ ปลาเกิดโรคอะไร และมีวิธีการรักษา อยา่ งไร �.� ปลาท�ีเล�ียงมีอาการตกเลือด มีแผลตามลาํ ตวั กกหูบวม ทอ้ งบวม และลอยหวั �.� ปลาท�ีเล�ียงมีรอยด่างสีน�าํ ตาลตามลาํ ตวั วา่ ยน�าํ กระสับกระส่าย และแผน่ ปิ ดเหงือกเปิ ด อา้ มากกวา่ ปกติ 100 101

บทท่ี 4 : บกทารทเพ�ี �าะขกยาารยเพพาันะธขป์ุ ยลาายพนั ธุ์ปลา เอกสารอ้างองิ โชคชยั เหลืองธุวปราณีต. ����. หลกั การเพาะเลยี� งสัตว์นํา� . กรุงเทพฯ : โฟร์เพซ. ��� หนา้ . ปณรัตน์ ผาดี. ����. โรคและการวนิ ิจฉัยโรคปลา. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์. ��� หนา้ . ภาณุ เทวรัตน์มณีกุล, สุจินต์ หนูขวญั และวีระ วชั รกรโยธิน. 2545 การเพาะเลี�ยงสัตว์นํ�าจืด สมุทรปราการ : สาํ นกั งานฝ่ ายฝึกอบรม ศูนยพ์ ฒั นาการประมงแห่งเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต.้ 185 หนา้ . สญั ชยั บุญญะธาณี. ����. การเลยี� งปลาสลดิ . พิมพค์ ร�ังที� �. กรุงเทพฯ : เกษตรสยามบุค๊ ส์. �� หนา้ . สุทธิพงศ์ วฒุ ิเจริญวงศ.์ ����. การเพาะพนั ธ์ุปลา. กรุงเทพฯ : เกษตรสยามบุค๊ ส์. ��� หนา้ . อุดม เรืองนพคุณ. ����. การเพาะและการเลยี� งปลานิล. พิมพค์ ร�ังที� �. กรุงเทพฯ : ธนธชั การพิมพ.์ �� หนา้ . อุทยั รัตน์ ณ นคร. ����. การเพาะขยายพนั ธ์ุปลา. พมิ พค์ ร�ังที� �. กรุงเทพฯ : ร�ัวเขียว. 231 หนา้ . อุธร ฤทธิลึก. ����. การเลยี� งปลาเพื�อการค้า. กรุงเทพฯ : โอเดียนสโตร์. ��� หนา้ . Eknath, A. E. and R.W. Doyle. 1985. Indirect selection for growth and life - history traits in Indian carp aquaculture 1. Effects of broodstock management. Aquaculture. 49 : 73 - 84. Vanderwaal, W. 1985. Stripping male Clarias gariepinus of semen. Aquaculture. 48 : 137 - 142. 102 101

บทที� 5 การเพาะและอนุบาลปลาที�มีความสาํ คญั ทาบงทเศทร่ี ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนบุ าลปลาท่ีมคี วามส�ำ คญั ทางเศรษฐกจิ บทที่ 5การเพาะและอนุบากทลาี่มปรบีคลเทาวพททาา�มีม�ีะ�แคีสลว�ำ ะาคอมญั นสํุบาทคาาญัลงปทเศลารงาษเศฐรกษิจฐกจิ หวั ข้อเรื�อง �. ความนาํ �. การเพาะและอนุบาลปลาดุกบ�ิกอุย �. การเพาะและอนุบาลปลาหมอไทย �. การเพาะและอนุบาลปลากดเหลือง �. การเพาะและอนุบาลปลานิล �. การเพาะและอนุบาลปลากะพงขาว จุดประสงค์เชิงพฤติกรรม 1. อธิบายวธิ ีการเพาะและอนุบาลปลาดุกบ�ิกอุยได้ 2. อธิบายวธิ ีการเพาะและอนุบาลปลาหมอไทยได้ 3. อธิบายวธิ ีการทาํ อาหารแปลงเพศปลาหมอไทยได้ 4. อธิบายวธิ ีการเพาะและอนุบาลปลากดเหลืองได้ 5. อธิบายวธิ ีการเพาะและอนุบาลปลานิลได้ 6. อธิบายวธิ ีการทาํ อาหารแปลงเพศปลานิลได้ 7. อธิบายวธิ ีการเพาะและอนุบาลปลากะพงขาวได้ 8. สามารถเพาะและอนุบาล ปลาดุกบิ�กอุย ปลาหมอไทย ปลากดเหลือง และปลานิลได้ 9. สามารถผลิตอาหารแปลงเพศปลานิลได้ เนื�อหา 1. ความนํา ปัจจุบนั การเพาะและการอนุบาลปลาชนิดต่างๆไดม้ ีการพฒั นาวิธีการเพาะและการอนุบาล เพ�ือท�ีจะให้ไดล้ ูกปลาที�มีคุณภาพและเพียงพอต่อความตอ้ งการของเกษตรกรผูเ้ ล�ียงปลา ซ�ึงการ เพาะและอนุบาลปลาแต่ละชนิดน�นั จะมีเทคนิคและวิธีการที�แตกต่างกนั ท�งั น�ีข�ึนอยู่กบั ชนิดปลา 102 103

บทท่ี 5 : บกทารทเพ�ี 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทน่มี คีุบวาาลมปสลำ�คาัญท�ีมทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญิจั ทางเศรษฐกิจ ประเภทของไข่ และความพร้อมของสถานประกอบการ ความสาํ เร็จของการเพาะและอนุบาลปลา ชนิดต่างๆ จาํ เป็ นตอ้ งใชค้ วามรู้ท�งั ทางทฤษฎีและเทคนิคการปฏิบตั ิสมยั ใหม่มาประยุกตใ์ ชร้ ่วมกบั ภูมิปัญญาของคนรุ่นเก่า เพื�อวางแผนจดั การควบคุมปัจจยั ต่างๆ เช่น การปรับปรุงพนั ธุ์ วธิ ีการเพาะ และการอนุบาล คุณภาพน�าํ อาหาร การป้องกนั โรค ตลอดถึงการดูแลสภาพแวดลอ้ มภายในฟาร์ม ใหเ้ ป็นไปตามมาตรฐานการปฏิบตั ิทางการเพาะเล�ียงสตั วน์ �าํ ที�ดี 2. การเพาะและอนุบาลปลาดุกบิ�กอยุ ปลาดุกบิ�กอุยเกิดจากความสําเร็จในการผสมเทียม โดยกลุ่มการเพาะเล�ียงสัตว์น�ํา สถาบนั การเพาะเล�ียงสัตวน์ �าํ จืด กรมประมง ไดท้ าํ การเพาะขยายพนั ธุ์ดว้ ยวิธีผสมเทียมขา้ มพนั ธุ์ ระหว่างพ่อพนั ธุ์ปลาดุกเทศหรือปลาดุกรัสเซีย (Clarias gariepinus) กับแม่พนั ธุ์ปลาดุกอุย (Clarias macrocephalus) จนประสบความสาํ เร็จเมื�อเดือนพฤษภาคม พ.ศ. ���� (พิพฒั น์,����) ลูกปลาท�ีไดม้ ีอตั ราการเจริญเติบโตเร็ว ทนทานต่อโรคสูง ลกั ษณะเน�ือใกลเ้ คียงกบั ปลาดุกอุย คือ เน�ือนุ่ม เน�ือมีสีค่อนขา้ งเหลือง ลูกปลาที�เกิดจากการผสมขา้ มพนั ธุ์น�ีช�ือว่า ปลาดุกอุยเทศ แต่ โดยทว�ั ไปชาวบา้ นเรียกว่าปลาดุกบิ�กอุย หรือปลาดุกลูกผสม จากการท�ีปลาดุกบิ�กอุยได้รวม ลกั ษณะที�เด่นของพอ่ และแม่มาไวใ้ นตวั เดียวกนั จึงทาํ ใหเ้ กษตรกรนิยมเล�ียงปลาดุกบ�ิกอุยกนั อยา่ ง แพร่หลาย 2.1 ข้อแตกต่างระหว่างปลาดุกอุยกบั ปลาดุกรัสเซีย ลกั ษณะปลาดุกอุย ลาํ ตวั และหางมีสีน�าํ ตาลค่อนขา้ งเหลืองมีจุดประสีขาว เน�ือมีสีเหลือง และนุ่ม ลกั ษณะปลาดุกรัสเซียลาํ ตวั มีสีเทา เน�ือมีสีขาวซีดและเหลว แตเ่ จริญเติบโตเร็วและทนต่อ สภาพแวดลอ้ มสูง (ตารางที� �.�) ตารางท�ี �.� ขอ้ แตกต่างระหวา่ งปลาดุกอุยกบั ปลาดุกรัสเซีย ลกั ษณะ ปลาดุกอุย ปลาดุกรัสเซีย หวั เล็ก ค่อนขา้ งรี ไม่แบน กะโหลกจะลื�น ใหญ่และแบน กะโหลกจะเป็ น กะโหลกทา้ ยทอย ตะป่ ุมตะป�ํ าไม่เรียบ มีรอยบุ๋ม สีของลาํ ตวั มีรอยบุ๋มตรงกลางเลก็ นอ้ ย ตรงกลางเลก็ นอ้ ย โคง้ มน เป็นหยกั แหลม มี � หยกั ดํา น�ําตาลปนดําท�ีบริเวณด้านบนของ เทา เทาอมเหลือง ลาํ ตวั 104 103

บทที� 5 การเพาะและอนุบาลปลาที�มีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนบุ าลปลาที่มีความสำ�คญั ทางเศรษฐกจิ ตารางที� �.� (ตอ่ ) ลกั ษณะ ปลาดุกอุย ปลาดุกรัสเซีย ใตค้ าง หนวด มีสีคล�าํ ไม่ขาว สีขาว ปาก ผนงั ทอ้ ง มี � คู่ มี � คู่ โคนหนวดใหญ่ ครีบหู ไมป่ ้าน ค่อนขา้ งมน ป้าน แบนหนา ครีบหลงั มีสีขาวถึงเหลืองเฉพาะบริเวณอกถึงครีบ ผนงั ทอ้ งมีสีขาว จนถึงโคนหาง ครีบหาง ทอ้ ง จุดที�ลาํ ตวั มีเงี�ยงเลก็ ส�นั แหลมคมมาก ครีบแข็งยน�ื มีเง�ียงใหญ่ ส�ัน นิ�ม ไม่แหลม สดั ส่วนระหวา่ ง ยาวเกินหรือเทา่ กบั ครีบออ่ น คม และส่วนของครีบออ่ นหุม้ หวั : ตวั เน�ือ ถึงปลายครีบแขง็ ปลายครีบสีเทาปนดาํ ปลายครีบสีแดง กลมไมใ่ หญ่มากนกั มีสีเทาปนดาํ กลมใหญ่ สีเทา ปลายครี บ สีแดงและมีแถบสีขาวพาด บริเวณคอดหาง ขณะที�ปลายงั เล็กจะปรากฏจุดสีขาว เรียง ไม่มีจุด เมื�อปลาโตข�ึนจะ ขวางเป็ นทางประมาณ � ถึง �� แถว แต่ ปรากฏลายคลา้ ยหินออ่ นอยทู่ ว�ั เม�ือปลามีขนาดใหญ่ จุดดงั กล่าวจะเลือน หายไป �:4 �:3 มีสีเหลืองและนุ่ม สีขาวซีด เน�ือเหลว ทม�ี า : พิพฒั น์ (����) 2.2 การเลยี� งและการคัดเลือกปลาพ่อแม่พนั ธ์ุ 2.2.1 การเล�ียงปลาพ่อแม่พนั ธุ์ ฟาร์มเพาะขยายพนั ธุ์ปลาส่วนใหญ่จะเล�ียงปลาพ่อแม่พนั ธุ์ ไวเ้ อง ท�งั น�ีเพ�ือประโยชน์ในการคดั เลือกปลาท�ีมีลกั ษณะดีจริงๆ ไวเ้ ป็ นปลาพ่อแม่พนั ธุ์ และ สามารถหาพ่อแม่พนั ธุ์ไดต้ ามจาํ นวนท�ีตอ้ งการ สะดวกต่อการวางแผนการเพาะพนั ธุ์ การเล�ียง 104 105

บทท่ี 5 : บกทารทเพ�ี 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทนมี่ ีคุบวาาลมปสลำ�คาญัท�ีมทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญิจั ทางเศรษฐกิจ ปลาพอ่ แม่พนั ธุ์จะคดั เลือกลูกปลาต�งั แต่ยงั เล็กก็ได้ หรืออาจคดั ปลาที�โตแลว้ มาเล�ียงต่อก็ได้ เล�ียง จนปลามีความสมบูรณ์เพศแลว้ คดั เลือกไปใช้เป็ นพ่อแม่พนั ธุ์ ในกรณีฟาร์มเพาะขนาดเล็กท�ีไม่มี พ�ืนท�ีในการเล�ียงปลาพ่อแม่พนั ธุ์ก็ควรพิจารณาเลือกซ�ือปลาพ่อแม่พนั ธุ์จากฟาร์มที�เชื�อถือไดแ้ ละ คดั เลือกเอาเฉพาะปลาท�ีลกั ษณะดีจริงๆ มาใชเ้ พาะขยายพนั ธุ์ สําหรับรายละเอียดในการเล�ียงปลา พอ่ แมพ่ นั ธุ์ มีดงั น�ี 2.2.�.� ลกั ษณะของบ่อเล�ียง บ่อเล�ียงแม่พนั ธุ์ปลาดุกอุย ควรเป็ นบ่อดินที�มีขนาด ต�งั แต่ ��� ตารางเมตรข�ึนไป มีความลึกประมาณ � ถึง �.� เมตร ส่วนพอ่ พนั ธุ์ปลาดุกรัสเซีย จะ ใชเ้ ป็ นบ่อดินขนาดเดียวกนั ก็ได้ หรือบ่อซีเมนต์ก็ได้ แต่ควรมีขนาดใหญ่ไม่นอ้ ยกว่า �� ตาราง เมตร 2.2.�.� อตั ราการปล่อย ควรปล่อยปลาพ่อแม่พนั ธุ์ในอตั รา �� ถึง �� ตวั ต่อ ตารางเมตร ถา้ ปล่อยในอตั ราที�แน่นเกินไปปลาจะเครียด เจริญเติบโตชา้ และมีระบบสืบพนั ธุ์ไม่ สมบูรณ์ทาํ ใหไ้ ข่และน�าํ เช�ือเจริญไม่ดี �.�.�.� การใหอ้ าหาร อาหารท�ีใชเ้ ล�ียงพ่อแม่พนั ธุ์ควรเป็ นอาหารสาํ เร็จรูปชนิดเม็ด ลอยน�าํ ระดบั โปรตีนไม่ต�าํ กวา่ �� เปอร์เซ็นต์ โดยให้อาหารในอตั รา � ถึง � เปอร์เซ็นต์ของ น�าํ หนกั ตวั �.�.�.� การถ่ายเทน�าํ ในช่วงแรกของการเล�ียงถา้ ควบคุมการให้อาหารได้ดีก็ไม่ จาํ เป็ นต้องถ่ายน�ํา เพียงแต่เติมน�ําเข้าในบ่อเพ�ือรักษาระดับน�ําไวก้ ็เพียงพอแล้ว ก่อนถึงฤดู เพาะขยายพนั ธุ์ควรมีการถ่ายน�าํ ในบ่อสปั ดาห์ละคร�ัง โดยถ่ายประมาณ �� ถึง �� เปอร์เซ็นต์ หาก ความหนาแน่นของปลาในบ่อมีนอ้ ย อาจไม่ตอ้ งถ่ายเลยก็ได้ แต่ตอ้ งคอยสังเกตอยา่ ให้น�าํ เสีย ถา้ เกิดน�าํ เสียก็ควรถ่ายน�าํ ทนั ทีเช่นกนั การถ่ายเทน�าํ ในบอ่ บอ่ ยๆ จะช่วยกระตุน้ ใหป้ ลากินอาหารไดด้ ี ข�ึน และยงั ส่งผลให้ปลาพฒั นาระบบสืบพนั ธุ์ถึงวยั เจริญพนั ธุ์ได้เร็วข�ึน ทาํ ให้ไข่และน�ําเช�ือ สมบูรณ์ยง�ิ ข�ึน �.�.� การคดั เลือกปลาพอ่ แม่พนั ธุ์ �.�.�.� ปลาแม่พนั ธุ์ ลกั ษณะปลาดุกอุยท�ีเหมาะสมที�จะนาํ มาเพาะควรมีอายตุ �งั แต่ � เดือนข�ึนไป มีน�าํ หนกั ไมน่ อ้ ยกวา่ ��� กรัม (ประพนั ธ์, ����) ไม่อว้ นหรือผอมเกินไปเพราะถา้ อว้ นเกินไปจะมีไขมนั อยูใ่ นทอ้ งมาก เวลารีดไข่จะมีไขมนั ปนออกมามากซ�ึงจะมาเคลือบเม็ดไข่ ทาํ ใหอ้ สุจิของปลาตวั ผเู้ ขา้ ผสมไดย้ ากจึงทาํ ใหม้ ีปริมาณไข่เสียมาก ลกั ษณะปลาเพศเมียท�ีดีและไข่ มีความสมบูรณ์เต็มท�ี ซ�ึงดูไดจ้ ากส่วนทอ้ งจะอูมเป่ ง ผนงั ทอ้ งบาง ทอ้ งน�ิม ติ�งเพศมีลกั ษณะอูม สีแดงออ่ นๆ หรือชมพูอมแดง เมื�อใชม้ ือบีบท�ีทอ้ งเบาๆ จะมีไข่ลกั ษณะเป็ นเม็ดกลมสีน�าํ ตาลอ่อน ใสไหลออกมาทางช่องเพศ 106 105

บทที� 5 การเพาะและอนุบาลปลาที�มีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนบุ าลปลาที่มคี วามสำ�คญั ทางเศรษฐกจิ �.�.�.� ปลาพอ่ พนั ธุ์ ลกั ษณะปลาดุกรัสเซียท�ีเหมาะสมท�ีจะนาํ มาเพาะขยายพนั ธุ์ ควรมีอายไุ มน่ อ้ ยกวา่ � ปี มีน�าํ หนกั ไม่ต�าํ กวา่ ��� กรัม (ธารทอง, ม.ป.ป.) ไม่ควรอว้ นหรือผอม จนเกินไป ลาํ ตวั ยาวเรียว ปราดเปรียว สมบูรณ์แข็งแรง ไม่เป็ นโรคพยาธิ ลกั ษณะต�ิงเพศยาว มีสีชมพูเรื�อๆ โคนของต�ิงเพศควรมีขนาดใหญ่ �.� การเพาะขยายพนั ธ์ุปลาดุกบิก� อุย ปลาดุกบิ�กอุยนิยมเพาะโดยการฉีดฮอร์โมนกระตุน้ การตกไข่แลว้ ทาํ การผสมเทียม โดยมี ข�นั ตอนการปฏิบตั ิดงั น�ี �.�.� เตรียมอุปกรณ์ท�ีจะใชใ้ นการฉีดฮอร์โมน และการผสมเทียมไวใ้ ห้พร้อม เพื�อความ สะดวกและรวดเร็วในการดาํ เนินงาน เช่น เคร�ืองช�ัง เข็มฉีดยา ครกบดยา ฮอร์โมน น�าํ กลนั� ขนไก่ ผา้ เช็ดมือ มีดหรือกรรไกร และถว้ ยสาํ หรับรีดไข่ เป็นตน้ �.�.� เตรียมปลาพ่อแม่พนั ธุ์ นําปลาพ่อแม่พนั ธุ์ที�ทาํ การคดั เลือกและตรวจสอบความ สมบูรณ์เพศตามลกั ษณะที�ไดก้ ล่าวไปแลว้ ขา้ งตน้ ชงั� น�าํ หนกั เพอ�ื คาํ นวณการใชฮ้ อร์โมน �.�.� เตรียมฮอร์โมน ฮอร์โมนท�ีใชใ้ นการฉีดเพ�ือเร่งให้แม่ปลามีไข่แก่และพอ่ ปลามีน�าํ เช�ือ สมบูรณ์น�นั ปัจจุบนั นิยมใชฮ้ อร์โมนสังเคราะห์ LHRHa มีชื�อทางการคา้ วา่ ซูพรีแฟ็คท์ (suprefact) โดยใช้ร่วมกบั สารระงบั การทาํ งานของระบบการหลง�ั ฮอร์โมนโกนาโดโทรปิ นจากต่อมใตส้ มอง คือ โดมเพอริโดน มีชื�อทางการคา้ หลายช�ือ เช่น โมทิเลี�ยมเอม็ และไมแร็กซ์เอม็ เป็นตน้ �.�.� การฉีดฮอร์โมนปลาพอ่ แม่พนั ธุ์ ปลาดุกอุยสามารถทาํ การฉีดแม่ปลาคร�ังเดียวหรือ � คร�ังกไ็ ด้ กรณีฉีด � คร�ัง จะใชร้ ะดบั ความเขม้ ขน้ ของฮอร์โมน �� ถึง �� ไมโครกรัมต่อน�าํ หนกั ปลา � กิโลกรัม ร่วมกบั โดมเพอริโดน � ถึง �� มิลลิกรัมต่อน�าํ หนกั ปลา � กิโลกรัม กรณีฉีด � คร�ัง เขม็ แรกใชร้ ะดบั ความเขม้ ขน้ ของฮอร์โมน � ถึง �� ไมโครกรัมต่อน�าํ หนกั ปลา � กิโลกรัม ร่วมกบั โดมเพอริโดน � มิลลิกรัมต่อน�าํ หนกั ปลา � กิโลกรัม และฉีดเขม็ ที�สองห่างจากเข็มแรก � ชว�ั โมง ในอตั ราความเขม้ ขน้ �� ถึง �� ไมโครกรัมต่อน�าํ หนกั ปลา � กิโลกรัม ร่วมกบั โดมเพอริโดน � ถึง �� มิลลิกรัมต่อน�าํ หนกั ปลา � กิโลกรัม ส่วนปลาดุกรัสเซีย จะใช้ระดบั ความเขม้ ขน้ ของ ฮอร์โมน � ไมโครกรัมต่อน�ําหนักปลา � กิโลกรัม ร่วมกับโดมเพอริโดน � มิลลิกรัมต่อ น�าํ หนกั ปลา � กิโลกรัม ส่วนเวลาในการฉีด กรณีฉีดแม่ปลาเข็มเดียวให้ฉีดพร้อมกนั และกรณี ฉีดแม่พนั ธุ์ � คร�ัง จะฉีดปลาพอ่ พนั ธุ์พร้อมกบั การฉีดปลาแม่พนั ธุ์เข็มที� � แต่หากปลาพอ่ พนั ธุ์มี ความสมบูรณ์เพศเตม็ ที�อยแู่ ลว้ กไ็ ม่จาํ เป็นตอ้ งฉีดฮอร์โมนกระตุน้ �.�.� ตาํ แหน่งในการฉีดฮอร์โมน ตาํ แหน่งท�ีเหมาะสมในการฉีด คือ บริเวณกลา้ มเน�ือใต้ ครีบหลงั ส่วนตน้ เหนือเส้นขา้ งลาํ ตวั (ภาพที� �.�) โดยใชเ้ ขม็ เบอร์ 24 วธิ ีการฉีดใหแ้ ทงเข็มเอียง ทาํ มุมกบั ลาํ ตวั ประมาณ �� องศา แทงไปทางดา้ นหวั ปลาให้ลึกประมาณ � เซนติเมตร จากน�นั 106 107

บทท่ี 5 : บกทารทเพี� 5าะแกลาะรอเนพบุ าาะลแปลละาอทนีม่ คีุบวาาลมปสล�ำ คาญัที�มทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญจิั ทางเศรษฐกิจ จึงค่อยๆ เดินสารละลายฮอร์โมนเขา้ สู่ตวั ปลาอยา่ งชา้ ๆ เมื�อฮอร์โมนหมดแลว้ ควรใชส้ าํ ลีกดตรง บริเวณที�ฉีดพร้อมกนั น�นั ค่อยๆ ดึงเขม็ ออก แลว้ กดตอ่ ไวส้ กั ครู่เพอ�ื ป้องกนั ฮอร์โมนไหลยอ้ นกลบั ภาพที� 5.1 ตาํ แหน่งการฉีดฮอร์โมนปลาดุกรัสเซีย ทมี� า : ธาฎา (����) �.�.� การพกั พ่อแม่พนั ธุ์ ระหว่างการฉีดแต่ละคร�ังและภายหลงั การฉีดฮอร์โมนแล้ว จะตอ้ งแยกปลาพ่อพนั ธุ์และปลาแม่พนั ธุ์พกั แยกบ่อกนั ท�งั น�ีเพื�อความสะดวกในการปฏิบตั ิงาน และจาํ เป็ นตอ้ งเพ�ิมออกซิเจนให้เพียงพอ โดยการใช้แอร์ป�ัมหรือการปล่อยให้น�าํ ไหลผ่านบ่อ ตลอดเวลา หรืออาจพน่ น�าํ เป็นฝอยก็ได้ 2.3.7 การรีดไข่ผสมน�าํ เช�ือ ก่อนการรีดไข่ปลาเพื�อผสมเทียมจะตอ้ งเตรียมอุปกรณ์ที�ตอ้ ง ใช้ไวใ้ ห้พร้อม เช่น สวิง กะละมงั เคลือบที�แห้งสนิท ผา้ ขาวบาง มีดผ่าตดั น�าํ สะอาด หรือ น�าํ เกลือ �.� เปอร์เซ็นต์ และอวนมุง้ ไนลอนตาถี�สีฟ้าสําหรับฟักไข่ ก่อนการรีดไข่ควรตรวจสอบ ความพร้อมของพ่อพนั ธุ์ โดยการผ่าทอ้ งเพื�อดูถุงน�าํ เช�ือก่อน โดยใชก้ รรไกรผา่ ทอ้ งเริ�มจากทวาร หนกั ไปจนถึงกระดูกใตค้ าง เปิ ดช่องทอ้ งของปลาใหก้ วา้ ง จะเห็นอณั ฑะมีลกั ษณะเป็ นพู � พูอยู่ ติดกบั ผนงั สันหลงั ของปลา สีค่อนขา้ งขาว ขอบอณั ฑะหยกั โคง้ เล็กน้อย ท�งั สองพูเช�ือมติดกบั บริเวณโคนเป็ นท่อนาํ น�าํ เช�ือซ�ึงบริเวณน�ีมีลกั ษณะแตกแขนงเห็นชดั เจน ลกั ษณะอณั ฑะที�ดีตอ้ ง พองเป่ ง มีจุดขาวขุ่นและค่อนขา้ งน�ิม แต่ถา้ พบว่าอณั ฑะมีลกั ษณะสีคล�าํ ออกเทา มีจุดขาวขุ่น ประปราย แสดงวา่ เป็นอณั ฑะที�ไม่สมบูรณ์ไม่ควรนาํ มาใช้ ควรหาพอ่ พนั ธุ์ตวั ใหม่ การผสมเทียม ระหว่างปลาดุกอุยกบั ปลาดุกรัสเซียน�นั นิยมใช้วิธีดดั แปลงแห้ง เมื�อไดเ้ วลาที�กาํ หนดไวห้ รือเม�ือ สงั เกตเห็นวา่ มีไขป่ ลาไหลมาติดอยตู่ ามภาชนะท�ีขงั แมป่ ลาไว้ ใหใ้ ชส้ วงิ จบั แมป่ ลาข�ึนมา ใชผ้ า้ เช็ด ตรงบริเวณท้องและหางของแม่ปลาให้แห้ง ในการรีดไข่ปลาควรใช้คน � คน โดยคนที�จะ 108 107

บทท�ี 5 การเพาะและอนุบาลปลาท�ีมีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนบุ าลปลาที่มคี วามสำ�คัญทางเศรษฐกจิ รีดไข่ปลาให้ใชม้ ือขา้ งที�ถนดั จบั บริเวณส่วนหัวของปลา มืออีกขา้ งหน�ึงไวส้ าํ หรับรีดไข่ ส่วนอีก คนจบั หางปลาไวเ้ พ�ือป้องกนั ปลาดิ�น (ภาพที� �.�) การรีดไข่ควรเริ�มรีดจากปลายทอ้ งบริเวณช่อง ทางออกของไข่ก่อน หลงั จากน�นั ค่อยๆ บีบจากบริเวณส่วนทอ้ งลงมา ไข่จะเร�ิมไหลออกเม�ือโดน แรงบีบ ใหเ้ อากะละมงั เคลือบท�ีเตรียมไวร้ องรับไข่ที�ไหลออกมา ถา้ ปลาพร้อมจะวางไข่ ไข่จะพุง่ ออกมาโดยไม่ตอ้ งเคน้ ไข่จะมีสีน�าํ ตาลเขม้ เป็ นมนั วาว แต่หากเมื�อรีดแลว้ รู้สึกวา่ ไข่ภายในช่อง ท้องยงั จับกันเป็ นก้อน ควรพกั แม่ปลาไวก้ ่อนแล้วค่อยนํามารีดใหม่ หลังจากรีดไข่แม่ปลา หมดแลว้ จึงดึงอณั ฑะของพ่อพนั ธุ์ปลาดุกรัสเซียท�ีผ่าทอ้ งไวแ้ ลว้ โดยใชป้ ากคีบดึงอณั ฑะท�งั สองพมู าวางไวบ้ นผา้ ขาวบาง ใชก้ รรไกรตดั อณั ฑะใหเ้ ป็ นชิ�นเล็กๆ ห่อผา้ ขาวบางแลว้ ขย�ลี งบนไข่ ใชข้ นไก่คนน�าํ เช�ือให้ผสมกบั ไข่ พร้อมกบั ใชน้ �าํ สะอาดหรือน�าํ เกลือ �.� เปอร์เซ็นต์ ราดบนผา้ ขาวบางที�ขย�ถี ุงอณั ฑะใหน้ �าํ ไหลผา่ นลงไปเพ�ือใหน้ �าํ เช�ือผสมกบั ไข่ไดด้ ียงิ� ข�ึน (ภาพที� �.�) จากน�นั เติมน�าํ สะอาดลงไปในถว้ ยไข่จนเกือบเตม็ ถว้ ย แลว้ เทน�าํ ทิ�ง เพื�อเป็ นการลา้ งไข่ แลว้ จึงนาํ ไข่ไป โรยบนแผงฟักไข่ที�ทาํ ดว้ ยอวนไนล่อนตาถี�สีฟ้าเบอร์ �� ท�ีขึงตึงอยู่ใตผ้ ิวน�าํ ประมาณ � ถึง �� เซนติเมตร ระดบั น�าํ ในบ่อฟักไข่ควรสูงประมาณ �� ถึง �� เซนติเมตร (โชคชยั , ����) การโรย ไข่ปลาควรโรยให้กระจาย อย่าใหไ้ ข่ทบั ซ้อนกนั เพราะจะทาํ ให้ไข่เสียไดง้ ่าย ควรเปิ ดน�าํ ให้ไหล ผา่ นตลอดเวลา (การโฟลวน์ �าํ ) หรืออาจพน่ น�าํ เป็ นฝอยก็ได้ และควรมีการให้อากาศเพ�ิมในบ่อฟัก ไขป่ ลาดว้ ย ภาพที� 5.2 การรีดไข่ปลาดุกอุย ทม�ี า : ธาฎา (����) 108 109

บทท่ี 5 : บกทารทเพี� 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทน่ีมีคุบวาาลมปสลำ�คาญัท�ีมทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญจิั ทางเศรษฐกิจ ภาพท�ี 5.3 การผสมไขก่ บั น�าํ เช�ือ ทม�ี า : ธาฎา (����) �.�.� การฟักไข่ ไขป่ ลาดุกอุยเป็นไขป่ ระเภทจมติดวตั ถุ ไข่ท�ีไดร้ ับการผสมแลว้ จะพฒั นา และฟักเป็ นตวั โดยใชเ้ วลาประมาณ �� ถึง �� ชว�ั โมง ท�ีอุณหภูมิของน�าํ �� ถึง �� องศาเซลเซียส หากอุณหภูมิต�าํ กวา่ น�ีระยะเวลาในการฟักออกเป็ นตวั จะยาวนานออกไป บางคร�ังอาจใช้เวลาถึง �� ชั�วโมง ลูกปลาท�ีฟักออกเป็ นตวั จะหลุดลอดตาของมุ้งไนล่อนสีฟ้าลงสู่พ�ืนก้นบ่อด้านล่าง หลงั จากลูกปลาหลุดลอดลงสู่พ�ืนกน้ บอ่ หมดแลว้ จึงยกแผงฟักไขอ่ อกจากบ่อฟัก ลูกปลาจะอยูเ่ ป็ น กลุ่มตามมุมของพ�ืนก้นบ่อ (ภาพที� �.�) ลูกปลาจะค่อยๆ พฒั นาเจริญข�ึนเป็ นลาํ ดบั โดยได้รับ อาหารสํารองจากถุงไข่แดง ถุงไข่แดงจะยุบตวั หมดเม�ือลูกปลาอายุประมาณ � วนั หลงั จากน�นั ลูกปลาจะเร�ิมกินอาหาร ซ�ึงแม่ปลาน�าํ หนกั ประมาณ � กิโลกรัม จะไดล้ ูกปลาประมาณ �,��� ถึง ��,��� ตวั ท�งั น�ีข�ึนอยกู่ บั ฤดูกาลและความสมบูรณ์ของปลา ภาพที� 5.4 ลูกปลาดุกบ�ิกอุยวยั ออ่ น ทมี� า : ธาฎา (����) 110 109

บทท�ี 5 การเพาะและอนุบาลปลาที�มีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนุบาลปลาท่ีมีความสำ�คญั ทางเศรษฐกจิ �.� การอนุบาลลูกปลาดุกบิ�กอยุ ลูกปลาที�เพ�ิงฟักออกจากไข่ใหม่ๆ จะตอ้ งมีการดูแลเป็ นอยา่ งดีเพ�ือให้ไดล้ ูกปลาที�แข็งแรง สมบูรณ์ เจริญเติบโตเร็ว และมีอตั ราการรอดตายสูง ซ�ึงข�ึนอยกู่ บั ปัจจยั หลายประการ เช่น ขนาด และลกั ษณะของบ่ออนุบาล คุณสมบตั ิของน�าํ อาหารและการให้อาหาร อุณหภูมิ สภาพอากาศ และความหนาแน่นของลูกปลา เป็ นตน้ สําหรับการยา้ ยลูกปลาจากบ่อฟักไข่ไปยงั บ่ออนุบาล จะตอ้ งทาํ ดว้ ยความระมดั ระวงั เพื�อใหล้ ูกปลามีความบอบช�าํ นอ้ ยที�สุด ส่วนมากจะใชว้ ธิ ีการดูดน�าํ ดว้ ยสายยางแบบกาลกั น�าํ แต่ไม่ควรใชส้ ายยางที�มีขนาดใหญ่เกินไปและไม่ควรให้ระดบั ความสูง ของปลายสายยางท�งั สองด้านแตกต่างกนั มาก เพราะจะทาํ ให้น�าํ ไหลแรงซ�ึงจะเป็ นอนั ตรายกบั ลูกปลาได้ ในการยา้ ยลูกปลาควรทาํ หลงั จากลูกปลาอายุผา่ น � วนั ไปแลว้ เพราะลูกปลาที�เพิ�งฟัก ออกจากไข่จะอ่อนแอและบอบบาง โดยเฉพาะบริเวณถุงไขแ่ ดง และควรเลือกดูดเอาเฉพาะลูกปลา ท�ีเขา้ กลุ่ม เพราะจะไดล้ ูกปลาที�มีสุขภาพแข็งแรง การอนุบาลลูกปลาดุกบ�ิกอุยสามารถทาํ ไดท้ �งั บ่อซีเมนตแ์ ละบ่อดิน �.�.� การอนุบาลลูกปลาในบอ่ ซีเมนต์ การอนุบาลลูกปลาดุกบิ�กอุยในบ่อซีเมนต์ สามารถ สงั เกตลูกปลาในบอ่ ไดง้ ่าย สะดวกในการเปลี�ยนถ่ายน�าํ การคดั ขนาด และการปฏิบตั ิดูแลรักษา แต่ ไม่มีอาหารธรรมชาติเพียงพอ จึงทาํ ให้มีอตั ราการเจริญเติบโตช้ากว่าการอนุบาลในบ่อดินโดยมี รายละเอียดดงั น�ี �.�.�.� ลกั ษณะและขนาดของบ่อ ลกั ษณะของบ่ออนุบาลควรสร้างให้มีลกั ษณะ เป็ นรูปสี�เหล�ียมผืนผา้ โดยสร้างลอยข�ึนมาบนพ�ืนดิน ความสูงของบ่อประมาณ �� เซนติเมตร พ�ืนก้นบ่อเรียบและลาดเอียงไปทางท่อระบายน�ําทิ�ง เพ�ือความสะดวกต่อการระบายน�าํ และ รวบรวมลูกปลา ดา้ นในของบ่อฉาบปูนให้เรียบไม่ขรุขระ และควรสร้างบ่อไวใ้ นโรงเรือนที�มี หลงั คา เพ�ือป้องกนั ฝนและแสงแดด ขนาดบ่ออนุบาลนิยมใช้บ่อท�ีมีพ�ืนท�ี � ถึง � ตารางเมตร เพราะจะดูแล และทาํ ความสะอาดบอ่ ไดง้ ่าย จาํ นวนบ่อแลว้ แต่พ�ืนที�และขนาดของฟาร์ม �.�.�.� การปล่อยลูกปลา อตั ราการปล่อยลูกปลาดุกบ�ิกอุยในบ่ออนุบาลควรอยู่ ระหว่าง �,��� ถึง �,��� ตวั ต่อตารางเมตร (วริยา, ����) ก่อนปล่อยลูกปลาควรเตรียมน�าํ และ อากาศไวก้ ่อนอย่างน้อย �� ชัว� โมง และตอ้ งปรับอุณหภูมิของน�าํ ในบ่ออนุบาลให้ใกลเ้ คียงกบั บ่อฟักไข่ หากลูกปลาขนส่งมาจากที�อื�น ควรนาํ ถุงที�บรรจุลูกปลาลอยไวใ้ นบ่ออนุบาลประมาณ �� นาที จากน�นั จึงเปิ ดถุง และค่อยๆ ตกั น�าํ จากบ่อลงในถุงลูกปลา เม�ือเห็นวา่ ปลาเริ�มปรับตวั ได้ จึงค่อยๆ เทลูกปลาออกจากถุง �.�.�.� การใหอ้ าหาร ตอ้ งเพียงพอกบั ความตอ้ งการของลูกปลาและใหอ้ ย่างทวั� ถึง ลูกปลาจึงเจริ ญเติบโตดี แต่ถ้าลูกปลาขาดอาหารในระยะน�ีจะส่งผลทาํ ให้ลูกปลามีอัตรา 110 111

บทที่ 5 : บกทารทเพี� 5าะแกลาะรอเนพบุ าาะลแปลละาอทนี่มีคุบวาาลมปสล�ำ คาญัที�มทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญจิั ทางเศรษฐกิจ การรอดตายต�าํ และการเจริญเติบโตช้ากวา่ ปกติ อาหารที�ให้ลูกปลาจะให้ตามอายุและขนาดของ ลูกปลาโดยแบง่ ได้ � ระยะ ดงั น�ี �) ลูกปลาแรกเกิดถึงอายุ �� วนั อาหารที�เหมาะสมท�ีสุดสําหรับการ อนุบาลลูกปลา ระยะน�ี คือ ไรแดง ซ�ึงอาจไดจ้ ากการเพาะหรือแหล่งน�าํ ธรรมชาติ แต่ไรแดงท�ีได้ จากแหล่งน�าํ ธรรมชาติจะไม่สะอาด ดงั น�นั ก่อนนาํ ไปให้ลูกปลากินควรลา้ งใหส้ ะอาดแลว้ นาํ ไปแช่ ด่างทบั ทิม โดยละลายด่างทบั ทิมใหน้ �าํ เป็ นสีชมพู แลว้ นาํ ไรแดงลงแช่นานประมาณ � นาที หาก นานกว่าน�ี ไรแดงจะตาย ควรให้ไรแดงเป็ นอาหารประมาณ � ถึง �� วนั การให้ไรแดงจะให้ใน อตั ราประมาณ �.� ถึง �.� กิโลกรัมต่อลูกปลา ���,��� ตวั ต่อวนั (พิพฒั น์, ����) และใหเ้ พิ�มข�ึน เมื�อปลามีขนาดใหญ่ข�ึน ลูกปลาที�ไดก้ ินไรแดงจะเจริญเติบโตและแข็งแรงดีมาก (ภาพท�ี �.�) กรณีที�ไมม่ ีไรแดงหรือมีไม่เพยี งพออาจใหล้ ูกปลากินอาร์ทีเมียแทนกไ็ ด้ ภาพที� 5.5 ลูกปลาดุกบ�ิกอุย อายุ � วนั ทม�ี า : ธาฎา (����) �) ลูกปลาอายุ �� ถึง �� วนั จะเริ�มให้อาหารเสริมเป็ นพวกอาหารผง สาํ เร็จรูป เช่น พาวเดอร์ฟี ด หรืออาหารกุง้ เบอร์เล็กสุดก็ได้ (ภาพ �.�) ให้ � ถึง � เปอร์เซ็นตต์ ่อ น�าํ หนกั ตวั ต่อวนั โดยให้อาหารเสริมร่วมกบั ไรแดง � ถึง � วนั จึงหยุดให้ไรแดง การให้อาหาร เสริมน�าํ จะเสียง่าย ดงั น�นั ตอ้ งคอยคุมปริมาณอาหารให้ดี และตอ้ งหมน�ั ดูดตะกอนและถ่ายน�าํ บ่อย ข�ึนกวา่ เดิม ลูกปลาอายุ �� วนั จะมีขนาดประมาณ � ถึง �.� นิ�ว (ภาพท�ี �.�) 112 111

บทท�ี 5 การเพาะและอนุบาลปลาท�ีมีความสาํ คญั ทาบงทเศทร่ี ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนุบาลปลาท่ีมีความสำ�คญั ทางเศรษฐกจิ ภาพที� 5.6 อาหารกุง้ เบอร์ � ทมี� า : ธาฎา (����) ภาพที� 5.7 ลูกปลาดุกบ�ิกอุยขนาด � นิ�ว ทมี� า : ธาฎา (����) �) ลูกปลาอายุ �� วนั ถึงจาํ หน่าย ควรเร�ิมเปล�ียนอาหารเป็ นอาหารชนิดเม็ด ลอยน�าํ เบอร์เล็กสุด เช่น อาหารปลาดุกเล็กพิเศษ (ภาพที� �.�) โดยให้อาหารวนั ละ � มื�อ ให้ � เปอร์เซ็นต์ต่อน�าํ หนกั ตวั ต่อวนั เพ�ือเป็ นการเตรียมลูกปลาให้กินอาหารผิวน�าํ และพร้อมที�จะ จาํ หน่ายลูกปลา ไปเล�ียงเป็นปลาเน�ือต่อไป 112 113

บทที่ 5 : บกทารทเพ�ี 5าะแกลาะรอเนพบุ าาะลแปลละาอทนี่มีคุบวาาลมปสลำ�คาญัท�ีมทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญจิั ทางเศรษฐกิจ ภาพท�ี 5.8 อาหารปลาดุกเลก็ พิเศษ ทมี� า : ธาฎา (����) �.�.�.� การเปล�ียนถ่ายน�าํ การเปลี�ยนถ่ายน�ําในบ่ออนุบาลมีความสําคญั มากต่อ อตั ราการรอดของลูกปลา การถ่ายน�าํ ในบ่ออนุบาลไม่ควรถ่ายน�าํ หรือลดระดบั น�าํ ลงต�าํ มาก แต่ควร ถ่ายโดยการดูดตะกอนภายในบ่อออกให้หมด จากน�นั จึงค่อยๆ เปิ ดน�าํ ใหม่เขา้ บ่อพร้อมกบั ปล่อย ใหน้ �าํ ลน้ ออกทางท่อระบายน�าํ โดยที�ปลายท่อจะมีอวนตาถี�ปิ ดไวเ้ พื�อป้องกนั ลูกปลาออก วิธีน�ีจะ ช่วยไม่ให้คุณภาพของน�าํ ในบ่ออนุบาลเปล�ียนแปลงอยา่ งกะทนั หนั เปิ ดน�าํ เขา้ บ่อจนกวา่ น�าํ ในบ่อ สะอาดจึงปิ ดน�าํ แต่สาํ หรับลูกปลาในระยะแรก ต�งั แต่อายุ � ถึง �� วนั ไมค่ วรดูดตะกอนเพราะจะ ทาํ ใหล้ ูกปลาติดมาดว้ ย ถึงแมว้ า่ จะใชอ้ วนตาถ�ีปิ ดปลายสายยางไวก้ ต็ าม เน�ืองจากแรงน�าํ จะดูดปลา มาติดท�ีอวนตาถี� ทาํ ให้ปลาช�าํ และตายได้ การถ่ายน�ําในระยะน�ี จึงควรใช้วิธีกาลกั น�าํ โดยมี ตะแกรงท�ีก�นั ดว้ ยอวนตาถี�ปิ ดไว้ แลว้ นาํ สายยางที�ใชก้ าลกั น�าํ ใส่ไวใ้ นตะแกรงดงั กล่าว เพื�อป้องกนั ลูกปลาเข้ามาในขณะถ่ายน�ํา (ภาพที� �.�) การถ่ายน�ําจะต้องระมัดระวังอย่าให้เกิดการ กระทบกระเทือนลูกปลามากเกินไป โดยเฉพาะอย่างยิ�งในช่วงท�ีปลาป่ วยสิ�งท�ีควรปฏิบตั ิคือ ลดปริมาณอาหารลงประมาณ �� ถึง �� เปอร์เซ็นต์ จากน�นั ดูดตะกอนและตกั ลูกปลาท�ีตายออก แลว้ เติมน�าํ โดยใชว้ ิธีดงั กล่าวขา้ งตน้ อยา่ ลดระดบั น�าํ ลงจนต�าํ มากเป็ นเวลานานๆ หรือกวนน�าํ ให้ ตะกอนมารวมกนั กลางบ่อโดยเด็ดขาด เพราะจะทาํ ให้ปลาอ่อนแอและตายง่ายข�ึน เม�ือเติมน�าํ เรียบร้อยแลว้ ควรใช้ ยาปฏิชีวนะอ๊อกซี�เตตร้าซัยคลินในอตั รา �� ถึง �� พีพีเอ็ม หรือยาในกลุ่ม ไนโตรฟูราโซน � ถึง �� พีพีเอ็ม แช่ลูกปลาเป็ นเวลา � วนั และในระยะน�ีพยายามอย่าไป รบกวนปลา ไม่ตอ้ งให้อาหาร วนั รุ่งข�ึนจึงค่อยใหอ้ าหาร ดูดตะกอนและถ่ายน�าํ จากน�นั ใช้ยาใน ปริมาณสามในสี�เทา่ หรือเท่ากบั ท�ีเคยใชเ้ ติมลงไปอีก ซ�ึงควรทาํ ติดต่อกนั จนกวา่ ลูกปลาจะมีอาการ 114 113

บทท�ี 5 การเพาะและอนุบาลปลาที�มีความสาํ คญั ทาบงทเศทร่ี ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนุบาลปลาทีม่ คี วามสำ�คญั ทางเศรษฐกจิ ดีข�ึน หรือแต่ละคร�ังไม่นอ้ ยกวา่ � ถึง � วนั หากการรักษาวธิ ีดงั กล่าวไดผ้ ลปลาจะหยดุ ตายภายใน � ถึง � วนั หลงั จากท�ีใชย้ า ภาพท�ี 5.9 การถ่ายน�าํ โดยวธิ ีกาลกั น�าํ ทมี� า : ธาฎา (����) �.�.�.� เครื�องใหอ้ ากาศ ในบ่ออนุบาลควรมีเครื�องปั�มลมเพ�ิมอากาศ โดยมีหวั ทราย ใส่ไวแ้ ละเปิ ดลมเบาๆ หลายๆ จุด เพ�ือป้องกนั การขาดออกซิเจน และการใหอ้ อกซิเจนยงั ช่วยลด พิษจากแอมโมเนียท�ีอาจเกิดจากเศษอาหารและส�ิงขบั ถ่ายจากปลาได้ แต่ถา้ เปิ ดแรงเกินไปลูกปลา อาจถูกรบกวนจนไดร้ ับอนั ตรายได้ และควรปิ ดเคร�ืองให้อากาศก่อนที�จะให้อาหารทุกคร�ัง และ เปิ ดใหมห่ ลงั จากใหอ้ าหารเสร็จแลว้ ประมาณ �� ถึง �� นาที �.�.�.� การป้องกันและรักษาโรค การอนุบาลลูกปลาดุกบ�ิกอุยหากดูแลเร�ือง สภาพแวดลอ้ มในบ่อให้ดี หมน�ั ถูพ�ืนบ่อ ดูดตะกอน และเปลี�ยนถ่ายน�าํ สม�าํ เสมอ จะช่วยป้องกนั การเกิดโรคได้ แต่หากลูกปลาเร�ิมมีอาการลอยหัวตรงผิวน�าํ ลาํ ตวั ต�งั ฉากกบั พ�ืนบ่อ และไม่ค่อย กินอาหาร ควรทาํ การถ่ายน�าํ และใส่เกลือในบ่อในอตั รา ��� พีพีเอม็ แต่ถา้ ลูกปลาลอยหวั แต่ไม่ พบอาการอ�ืนหรือยงั กินอาหารปกติ ไม่ตอ้ งใส่เกลือ เพราะลูกปลาดุกบิ�กอุยท�ีกินอาหารอิ�มมกั จะ ลอยหวั เช่นกนั อาการที�พบสําหรับลูกปลาดุกบิ�กอุยส่วนมากคือปลาทอ้ งบวมหรือโคนครีบหูบวม ซ�ึงเกิดจากเช�ือแบคทีเรีย แอโรโมแนส ไฮโดรฟิ ลลา รักษาโดยการลดน�าํ ในบ่อลงเหลือประมาณ �� เซนติเมตร แลว้ ใส่ยาอ๊อกซี�เตตร้าไซคลิน � พีพีเอ็ม แช่ไวป้ ระมาณ � ชวั� โมงแลว้ จึงเพิ�มน�าํ ให้เท่าระดบั เดิม ทาํ เช่นน�ีประมาณ � ถึง �� วนั หรือจนกวา่ ปลาจะหาย เมื�อเพ�ิมน�าํ แลว้ ควรใส่ เกลือในบ่อในอตั รา ��� พีพีเอ็ม ในวนั แรก ส่วนในวนั ท�ี � และ � ให้ใส่อีก ��� พีพีเอ็ม ยาออ๊ กซี�เตตร้าไซคลินจะช่วยรักษาโรค ส่วนเกลือจะช่วยลดความเครียดของปลา 114 115

บทที่ 5 : บกทารทเพ�ี 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทนม่ี ีคุบวาาลมปสล�ำ คาัญที�มทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญิจั ทางเศรษฐกิจ �.�.� การอนุบาลลูกปลาในบ่อดิน จะมีอตั ราการเจริญเติบโตเร็วกวา่ บ่อซีเมนต์ เน�ืองจาก ในบ่อดินมีอาหารธรรมชาติสมบูรณ์ อุณหภูมิของน�ําเปลี�ยนแปลงน้อยและมีสภาพแวดล้อม ใกลเ้ คียงกบั ธรรมชาติ บ่อดินช่วยป้องกนั ไม่ใหล้ ูกปลาเกิดบาดแผลตามลาํ ตวั อีกท�งั ยงั ช่วยดูดซบั ของเสียจากตวั ปลาไดด้ ีกวา่ บ่อซีเมนต์ แต่ขอ้ เสียของการอนุบาลลูกปลาในบ่อดิน คือ ใชพ้ �ืนที�มาก สังเกตอาการต่างๆ ของปลายาก การจัดการเกี�ยวกับโรคและปรสิต การควบคุมอัตราการ เจริญเติบโต อตั ราการรอด และการรวบรวมลูกปลาทาํ ไดย้ ากกวา่ บ่อซีเมนต์ ลูกปลาบอบช�าํ มาก และมกั จะจบั ลูกปลาไมห่ มด สาํ หรับการอนุบาลลูกปลาในบ่อดินมีข�นั ตอนดงั น�ี �.�.�.� ขนาดและลกั ษณะของบ่อ ขนาดของบ่อดินในการอนุบาลลูกปลาควรมี ขนาดต�งั แต่ ��� ถึง ��� ตารางเมตร ลกั ษณะบ่อควรเป็ นรูปส�ีเหลี�ยมผืนผา้ พ�ืนกน้ บ่อควรขุดเป็ น ร่องขนาดกวา้ งประมาณ �.� ถึง � เมตร ยาวจากหวั บ่อจรดทา้ ยบ่อ และลึกจากระดบั พ�ืนกน้ บ่อ ประมาณ �� เซนติเมตร ตรงปลายร่องควรทาํ เป็ นแอ่งลึกมีพ�ืนที�ประมาณ � ถึง � ตารางเมตร เพื�อเป็ นแหล่งรวบรวมลูกปลา (ภาพที� �.��) นอกจากน�ีควรมีตาข่ายปิ ดบริเวณบ่อเพื�อป้องกนั ศตั รู ปลาโดยเฉพาะนกกระยาง และนกกาน�าํ พนื � ก้นบอ่ พนื � ก้นบอ่ ก.บอ่ ขนาดใหญ่ ข.บ่อขนาดเลก็ ภาพที� �.�� ลกั ษณะบ่อดินสาํ หรับอนุบาลลูกปลา ทมี� า : พิพฒั น์ (����) �.�.�.� การเตรียมบ่อ จะต้องตากบ่อให้แห้ง หว่านปูนขาวให้ท�วั บ่อในอัตรา �� ถึง ��� กิโลกรัมต่อไร่ การใช้ปูนขาวน�ันจะข�ึนอยู่กบั ระดบั ความเป็ นกรดเป็ นด่างของดิน หลงั จากน�นั � ถึง � วนั สูบน�าํ เขา้ บอ่ ประมาณ �� เซนติเมตร ตรงปลายท่อส่งน�าํ เขา้ บ่อควรกรอง 116 115

บทที� 5 การเพาะและอนุบาลปลาที�มีความสาํ คญั ทาบงทเศทร่ี ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนุบาลปลาทมี่ คี วามส�ำ คญั ทางเศรษฐกจิ ดว้ ยอวนมุง้ เขียว เพื�อป้องกนั ลูกปลาหรือไข่ของปลาอื�นๆ ติดมากบั น�าํ ไม่ควรสูบน�าํ เขา้ บ่อก่อน ปล่อยลูกปลาหลายวนั เพราะจะทาํ ใหเ้ กิดศตั รูของลูกปลา เช่น ตวั อ่อนแมลงปอ และลูกออ๊ ดต่างๆ เป็ นตน้ จากน�นั ตรวจสอบความเป็ นกรดเป็ นด่างของน�าํ ค่าความเป็ นกรดเป็ นด่างที�เหมาะสมควร อยใู่ นช่วง �.� ถึง �.� หากต�าํ กวา่ น�ีควรใส่ปูนขาวเพ�ิมอีก แต่หากอยใู่ นช่วงดงั กล่าวแลว้ จึงใส่ป๋ ุย คอกประมาณ �� ถึง ��� กิโลกรัมต่อไร่ โดยกองไวต้ ามมุมบ่อหรือใส่ท�งั กระสอบแลว้ ผกู ไมป้ ัก ไวต้ ามมุมบ่อก็ได้ ป๋ ุยจะเป็ นอาหารของแพลงก์ตอนพืช เม�ือน�าํ ในบ่อมีสีเขียวแลว้ จึงนาํ ไรแดงมา ปล่อย หลงั จากน�นั � ถึง � วนั ไรแดงจะขยายพนั ธุ์มีปริมาณเพ�ิมมากข�ึน จึงเป็ นช่วงที�เหมาะสมท�ี จะปล่อยลูกปลาลงบอ่ เพราะไดเ้ ตรียมอาหารไวล้ ่วงหนา้ สาํ หรับลูกปลาแลว้ �.�.�.� การปล่อยลูกปลา หลงั จากเพาะไรแดงไวพ้ ร้อมแลว้ จึงนาํ ลูกปลามาปล่อย ลงบอ่ อนุบาล อตั ราการปล่อยลูกปลาดุกบ�ิกอุยในบ่อดินท�ีเหมาะสมควรอยูร่ ะหวา่ ง ��� ถึง ��� ตวั ต่อตารางเมตร หรือ ��,��� ถึง ��,��� ตวั ต่อไร่ ลูกปลาที�จะนาํ มาปล่อยควรเป็ นลูกปลาท�ีถุงไข่ แดงยบุ แลว้ และควรผา่ นการฆา่ เช�ือโรคต่างๆ ท�ีอาจติดมาจากการเพาะโดยใชด้ ่างทบั ทิม �� พีพีเอ็ม แช่ลูกปลานาน �� นาที หรือใชฟ้ อร์มาลีน �� ถึง �� พีพีเอม็ แช่ลูกปลานาน �� นาที แลว้ จึง ปล่อยลูกปลาลงบ่ออนุบาลได้ ช่วงเวลาที�เหมาะสมในการปล่อยลูกปลาคือตอนเยน็ เน�ืองจากอากาศ ในตอนเยน็ และตอนกลางคืนไม่ร้อน จะช่วยให้ลูกปลาฟ�ื นตวั ไดเ้ ร็วข�ึน ไม่เกิดความเครียดและ กระทบกระเทือนมากนกั ก่อนปล่อยควรปรับอุณหภูมิน�าํ ในถุงและในบ่อให้ใกลเ้ คียงกนั เมื�อเห็น วา่ อุณหภูมิใกลเ้ คียงกนั แลว้ จึงปล่อยลูกปลา �.�.�.� การให้อาหาร ในระยะ � ถึง � วนั แรกของการอนุบาลยงั ไม่จาํ เป็ นตอ้ งให้ อาหารเสริม แต่ตอ้ งคอยสังเกตดูปริมาณไรแดงวา่ หมดหรือไม่ ถา้ ยงั ไม่หมดก็ไม่จาํ เป็ นตอ้ งเพิ�ม ไรแดงลงไป แต่ถา้ ไรแดงมีปริมาณเหลือนอ้ ยหรือหมด จะตอ้ งเพิ�มไรแดงลงไปในบ่ออนุบาลอีก หลงั จากวนั ท�ี � ของการอนุบาลจึงเร�ิมใหอ้ าหารสมทบแก่ลูกปลา อาจเป็นอาหารผง หรืออาหารสด ก็ได้ อาหารผงที�นิยมให้คือ อาหารกุ้งเบอร์เล็กสุด หรือพาวเดอร์ฟี ด โดยให้วนั ละ � คร�ังคือ ช่วงเช้าและช่วงเย็น ระยะแรกให้ในอัตรา ��� กรัมต่อม�ือต่อจํานวนลูกปลา ���,��� ตัว (พิพฒั น์, ����) การให้อาหารหากเป็ นอาหารกุ้ง จะโรยอาหารให้กระจายท�ัวบ่อ แต่การให้ พาวเดอร์ฟี ดจะตอ้ งนาํ อาหารผสมกบั น�าํ ป�ันเป็ นกอ้ นเล็กๆ โยนใหล้ ูกปลากินเป็ นจุดๆ ทว�ั บ่อ ส่วน การใหอ้ าหารสดจะใหป้ ลาเป็ ดบด หรือกระดูกไก่บดละเอียดก็ได้ โดยนาํ มาละลายน�าํ แลว้ สาดให้ ลูกปลากินทั�วบ่อ ให้วนั ละ � คร�ัง ตอนเช้าในอัตรา ��� ถึง �,��� กรัมต่อม�ือต่อจํานวน ปลา ���,��� ตวั (พิพฒั น์, ����) แต่การให้อาหารสดจะตอ้ งคอยสังเกตการเน่าเสียของน�าํ ดว้ ย โดยตอ้ งเปล�ียนถ่ายน�าํ บ่อยข�ึน การอนุบาลลูกปลาดุกบ�ิกอุยในบ่อดินจะใชเ้ วลา �� ถึง �� วนั จะ ไดล้ ูกปลาขนาดความยาว �.� ถึง � นิ�ว 116 117

บทที่ 5 : บกทารทเพี� 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทน่มี คีุบวาาลมปสลำ�คาัญที�มทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญิจั ทางเศรษฐกิจ �.�.�.� การป้องกนั รักษาโรคและปรสิต หลงั จากปล่อยลูกปลาแลว้ ให้ใชฟ้ อร์มาลีน ในอตั รา �� พพี ีเอม็ สาดลงในบ่อใหท้ วั� ท�งั บ่อ วนั ละคร�ัง เป็นเวลา � ถึง � วนั ติดต่อกนั ไม่สาดลง จุดใดจุดหน�ึงเพียงจุดเดียว เพราะจะทาํ ให้บริเวณน�ันมีความเข้มขน้ ของฟอร์มาลีนสูงจะเป็ น อนั ตรายต่อลูกปลาได้ ในระหวา่ งการอนุบาลจะตอ้ งคอยสังเกตลูกปลาในบ่อทุกวนั เพื�อดูวา่ ปลามี อาการผดิ ปกติหรือไม่ โดยสังเกตจากการกินอาหาร หากลูกปลากินอาหารลดลงจากปกติ จะตอ้ ง ตรวจสอบเบ�ืองตน้ เกี�ยวกบั กบั คุณภาพน�าํ ในบ่อก่อน หากคุณภาพน�าํ ดี ก็แสดงว่าจะตอ้ งตรวจดู ลกั ษณะของปลาว่าเป็ นโรคหรือมีปรสิตหรือไม่ เพ�ือจะไดห้ าแนวทางแกไ้ ขอาการดงั กล่าวต่อไป ส่วนมากการอนุบาลลูกปลาในบ่อดินมกั ประสบปัญหาเรื�องโรค อาการที�พบส่วนใหญ่คือ อาการ หวั ต�งั และวา่ ยน�าํ ควงสวา่ น ซ�ึงเกิดจากปรสิตเกาะท�ีเหงือกหรือตามลาํ ตวั อาการดงั กล่าวควรทาํ การ ถ่ายน�าํ ออกจากบ่อประมาณ �� เปอร์เซ็นต์ แลว้ เติมน�าํ ใหม่ให้ไดร้ ะดบั เท่าเดิม พร้อมใส่เกลือใน อตั รา ��� ถึง ��� กิโลกรัมต่อไร่ ร่วมกบั การเติมปูนขาวในอตั รา �� กิโลกรัมต่อไร่ โดยแบ่งใส่ บ่อวนั ละ � ถึง �� กิโลกรัม จนครบจาํ นวน โดยละลายน�าํ แลว้ สาดลงบ่อ และโรยบริเวณคนั บ่อ และควรใชฟ้ อร์มาลีนสาดลงบอ่ ในอตั รา �� พีพีเอม็ โดยสาดวนั ละคร�ัง ติดตอ่ กนั � ถึง � วนั �. การเพาะและอนุบาลปลาหมอไทย ปลาหมอไทยมีช�ือสามญั วา่ climbing perch มีชื�อวิทยาศาสตร์วา่ Anabas testudineus ปลาหมอไทยมีชื�อเรี ยกแตกต่างกันไปตามท้องถ�ิน เช่นภาคเหนือ เรี ยกว่าปลาแข็ง ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือเรียกว่า ปลาสะเด็ด ภาคใต้ตอนล่างเรียกเป็ นภาษายาวีว่า อีแกปูยู ปลาหมอไทยเป็นปลาท�ีมีความสาํ คญั ทางเศรษฐกิจอีกชนิดหน�ึง นิยมบริโภคกนั อยา่ งแพร่หลายทว�ั ทุกภาคของประเทศ เน�ืองจากเน�ือปลาหมอไทยมีรสชาติดี เน�ือแน่น เน�ือนุ่ม หวาน ปัจจุบนั เกษตรกรนิยมเล�ียงกนั มาก เพราะเป็ นปลาที�เล�ียงง่าย โตเร็ว ราคาค่อนขา้ งแพง และสามารถเล�ียง หนาแน่นได้ เนื�องจากปลาหมอไทยมีอวยั วะพิเศษ (labryrinth organ) ช่วยในการหายใจ ความ ตอ้ งการลูกปลาหมอไทยจึงเพ�ิมมากข�ึนเรื�อยๆ การเพาะขยายพนั ธุ์ปลาหมอไทยจึงเป็ นสิ�งที�จาํ เป็ น อยา่ งยงิ� ท�ีจะผลิตลูกปลาใหเ้ พยี งพอต่อความตอ้ งการของเกษตรกร �.� ความแตกต่างระหว่างเพศ รูปร่างลกั ษณะภายนอกโดยทวั� ไปของปลาหมอไทยเพศผกู้ บั เพศเมียคลา้ ยกนั มาก แต่จะมี ลกั ษณะแตกต่างที�สังเกตไดง้ ่ายและชดั เจน คือ ปลาหมอไทยเพศเมียจะมีขนาดใหญ่กวา่ น�าํ หนกั มากกวา่ และความกวา้ งของลาํ ตวั มากกว่าปลาเพศผู้ เม�ือมีขนาดความยาวเท่ากนั นอกจากน�ียงั มี ลกั ษณะความแตกต่างระหวา่ งเพศของปลาหมอไทย ท�ีสังเกตไดง้ ่ายในฤดูวางไข่ คือ ปลาหมอไทย เพศเมียจะมีส่วนทอ้ งอูมเป่ ง ส่วนเพศผสู้ ่วนทอ้ งจะเป็นปกติ (ภาพท�ี �.��) 118 117

บทท�ี 5 การเพาะและอนุบาลปลาท�ีมีความสาํ คญั ทาบงทเศทร่ี ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนบุ าลปลาที่มีความส�ำ คญั ทางเศรษฐกจิ ก. พอ่ พนั ธุ์ ข. แม่พนั ธุ์ ภาพท�ี 5.11 พอ่ แมพ่ นั ธุ์ปลาหมอไทย ทมี� า : ธาฎา (����) �.� การเลยี� งและการคัดเลือกปลาพ่อแม่พนั ธ์ุ �.�.� การเล�ียงพ่อแม่พนั ธุ์ ลกั ษณะปลาหมอไทยที�ควรคดั เลือกไวเ้ ป็ นพ่อแม่พนั ธุ์ ควรมี อายุต�งั แต่ 6 เดือนข�ึนไป มีน�าํ หนกั ตวั 100 ถึง 200 กรัม พ่อแม่พนั ธุ์ปลาหมอไทยควรเป็ นปลาที� สมบูรณ์แข็งแรง ไม่มีบาดแผล ไม่มีโรคพยาธิ เจริญเติบโตเร็ว หากเป็ นพ่อแม่พนั ธุ์ที�ไดม้ าจาก แหล่งน�าํ ธรรมชาติ ควรนาํ มาเล�ียงใหเ้ ชื�องและฝึ กให้กินอาหารเมด็ เสียก่อน โดยนาํ มาเล�ียงรวมกนั ในบ่อดินขนาด ��� ถึง ��� ตารางเมตร โดยปล่อยในอตั รา �� ตวั ต่อตารางเมตร (สุจินต,์ ����) ควรเล�ียงแยกเพศให้อาหารเม็ดสําเร็จรูปไม่เกิน � เปอร์เซ็นต์ของน�าํ หนักปลา นอกจากน�ีอาจ กระตุน้ ให้ปลาสมบูรณ์เพศย�ิงข�ึนโดยการให้ปลาสดสับเป็ นอาหาร � ถึง � คร�ังต่อสัปดาห์ และ ควรเปล�ียนถ่ายน�าํ ประมาณ �� ถึง �� เปอร์เซ็นตข์ องน�าํ ในบ่อบ่อยๆ �.�.� การคดั เลือกพอ่ แม่พนั ธุ์ พ่อแม่พนั ธุ์ปลาหมอไทยท�ีสมบูรณ์เพศและพร้อมท�ีจะผสม พนั ธุ์จะสังเกตไดจ้ ากลกั ษณะภายนอก คือ แม่พนั ธุ์จะมีส่วนทอ้ งอูมเป่ งเห็นไดช้ ดั เจน ช่องเพศมี สีแดงและขยายใหญข่ �ึน เมื�อบีบส่วนทอ้ งเบาๆ จะเห็นไข่ที�มีลกั ษณะกลมสีเหลืองอ่อนหลุดออกมา บางส่วน ส่วนพอ่ พนั ธุ์น�นั ลกั ษณะส่วนทอ้ งจะเป็นปกติ แต่ถา้ บีบส่วนทอ้ งเบาๆ ตามแนวอณั ฑะ จะมีน�าํ เช�ือสีขาวข่นุ คลา้ ยน�าํ นมไหลออกมา �.� การเพาะขยายพนั ธ์ุปลาหมอไทย ปลาหมอไทยนิยมเพาะพนั ธุ์ดว้ ยวธิ ีเลียนแบบธรรมชาติ และวธิ ีการฉีดฮอร์โมนกระตุน้ การ วางไข่ 118 119

บทท่ี 5 : บกทารทเพ�ี 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทน่มี คีุบวาาลมปสล�ำ คาญัท�ีมทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญิจั ทางเศรษฐกิจ �.�.� การเพาะพนั ธุ์วธิ ีเลียนแบบธรรมชาติ เป็ นวิธีการเพาะปลาหมอไทยที�ทาํ ไดง้ ่าย และ ลงทุนนอ้ ย แต่ตอ้ งคดั พอ่ แม่พนั ธุ์ท�ีสมบูรณ์เพศ โดยนาํ พอ่ แม่พนั ธุ์ท�ีคดั เลือกแลว้ ปล่อยลงบ่อเพาะ ขนาด � ถึง � ตารางเมตร ระดบั น�าํ สูง �� ถึง �� เซนติเมตร ใชอ้ ตั ราส่วนแม่พนั ธุ์ � ตวั ต่อพ่อพนั ธุ์ � ตวั โดยทาํ การเปลี�ยนถ่ายน�าํ ใหม่เพื�อเป็ นการกระตุน้ ให้ปลาวางไข่ หลงั จากน�นั พอ่ แม่พนั ธุ์จะ ผสมพนั ธุ์กนั เองตามธรรมชาติ เมื�อวางไข่หมดแลว้ ให้จบั พ่อแม่พนั ธุ์ออกจากบ่อ ปล่อยใหไ้ ข่ฟัก เป็นตวั และจดั การอนุบาลลูกปลาตอ่ ไป �.�.� การเพาะพนั ธุ์โดยการฉีดฮอร์โมนกระตุน้ การวางไข่ หลงั จากคดั เลือกพ่อแม่พนั ธุ์ ปลาท�ีมีไข่และน�าํ เช�ือสมบูรณ์พร้อมที�จะผสมพนั ธุ์วางไข่ คือ ตวั เมียจะมีส่วนทอ้ งท�ีอวบอูม ใชม้ ือ บีบเบาๆ จะมีไข่สีเหลืองออกมา ส่วนปลาตวั ผูเ้ ม�ือใชม้ ือบีบเบาๆ จะมีน�าํ เช�ือสีขาวคลา้ ยน�าํ นม ไหลออกมา ฤดูกาลวางไข่ของปลาหมอไทยต�งั แต่กลางเดือนกุมภาพนั ธ์ถึงเดือนตุลาคมของทุกปี เมื�อคดั พ่อแม่พนั ธุ์ไดแ้ ลว้ จึงทาํ การฉีดฮอร์โมนแม่พนั ธุ์และพ่อพนั ธุ์เพื�อกระตุน้ การวางไข่และ กระตุน้ ให้น�าํ เช�ือสมบูรณ์ยิง� ข�ึน โดยใชฮ้ อร์โมนสังเคราะห์ buserelin acetate มีช�ือทางการคา้ วา่ ซูพรีแฟ็คท์ ร่วมกบั โดมเพอริโดน แลว้ ปล่อยใหป้ ลาผสมพนั ธุ์กนั เอง โดยปลาแม่พนั ธุ์ฉีดฮอร์โมน ซูพรี แฟ็ คท์ในอัตรา �� ไมโครกรัมต่อน�ําหนักปลา � กิโลกรัม ร่วมกับโดมเพอริ โดน � มิลลิกรัมต่อน�าํ หนักปลา � กิโลกรัม ส่วนปลาพ่อพนั ธุ์ฉีดฮอร์โมนซูพรีแฟ็ คท์ � ไมโครกรัม ต่อน�ําหนักปลา � กิโลกรัม ร่วมกับโดมเพอริโดน � มิลลิกรัมต่อน�ําหนักปลา � กิโลกรัม (สง่าและ สุชาติ , ����) สาํ หรับตาํ แหน่งในการฉีดฮอร์โมนจะฉีดบริเวณโคนครีบหลงั (ภาพที� �.��) ควรฉีดในช่วงเยน็ หลงั จากทาํ การฉีดฮอร์โมนเสร็จแลว้ จึงปล่อยพ่อแม่พนั ธุ์ลงบ่อเพาะ ภายในบ่อ เพาะควรกางกระชงั ไว้ � ช�นั คือกระชงั ผา้ โอล่อนแกว้ และกระชงั ตาห่าง เพ�ือความสะดวกในการ แยกพอ่ แมพ่ นั ธุ์และการยา้ ยลูกปลาในภายหลงั โดยปล่อยแม่พนั ธุ์ � ตวั ต่อพ่อพนั ธุ์ � ตวั ระดบั น�าํ ในบ่อเพาะประมาณ �� ถึง �� เซนติเมตร หลงั จากปล่อยปลาลงบ่อเพาะประมาณ � ถึง � ชว�ั โมง พ่อแม่พนั ธุ์ก็จะผสมพนั ธุ์วางไข่ เมื�อปลาวางไข่หมดแลว้ จึงยกกระชงั ตาห่างข�ึน เพื�อนาํ พ่อแม่ พนั ธุ์ออกจากบอ่ เพาะ ปล่อยใหไ้ ขฟ่ ักเป็นตวั ต่อไป 120 119

บทท�ี 5 การเพาะและอนุบาลปลาท�ีมีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนุบาลปลาทม่ี คี วามส�ำ คญั ทางเศรษฐกจิ ภาพท�ี 5.12 ตาํ แหน่งการฉีดฮอร์โมนปลาหมอไทย ทม�ี า : ธาฎา (����) �.�.� การฟักไข่ ลกั ษณะไข่ปลาหมอไทยเป็ นประเภทไข่ลอย มีขนาดเล็ก ลกั ษณะกลม ไข่ท�ีได้รับการผสมกับน�าํ เช�ือของปลาตวั ผูแ้ ล้วจะมีสีเหลืองอ่อนใส มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลาง � มิลลิเมตร ไข่แดงกลมมีขนาดเส้นผา่ ศูนยก์ ลางประมาณ �.� มิลลิเมตร ส่วนไข่ที�ไม่ไดร้ ับการ ผสมกบั น�าํ เช�ือจะมีสีเหลืองอ่อน ลกั ษณะทึบแสง และมีขนาดเล็กกว่าไข่ที�ไดร้ ับการผสมแล้ว เลก็ นอ้ ย ในการผสมพนั ธุ์วางไขข่ องปลาหมอไทยจะเกิดหวอดหรือฟองอากาศ เพ�ือป้องกนั น�าํ เสีย อาจจะรวบรวมไขป่ ลาหมอไทยไปฟักในบ่อใหม่ก็ได้ หรือหากเพาะในกระชงั ผา้ โอล่อนแกว้ ก็อาจ ทาํ การเปิ ดน�าํ เขา้ บ่อและให้น�าํ ลน้ ออกตลอดเวลาในช่วงของการเพาะและการฟักไข่ก็ได้ แต่ตอ้ ง ควบคุมการไหลของน�าํ อย่าให้แรงเกินไป ไข่ปลาหมอไทยจะใช้เวลาฟักออกเป็ นตวั ประมาณ �� ถึง �� ชวั� โมง ที�ระดบั อุณหภูมิ �� ถึง �� องศาเซลเซียส (สุจินต,์ ����) หลงั จากท�ีตวั อ่อนฟัก ออกจากไข่ ตวั อ่อนจะมีถุงอาหารขนาดใหญ่ที�ส่วนทอ้ ง ทาํ ใหต้ วั อ่อนลอยหงายทอ้ งเกาะกนั เป็ น กลุ่มบริเวณผวิ น�าํ ประมาณ � ถึง � วนั หลงั จากน�นั ตวั อ่อนจะเริ�มเคลื�อนที�ได้ เนื�องจากอวยั วะต่างๆ เริ�มพฒั นามากข�ึน และเริ�มกินอาหารก็สามารถยา้ ยลูกปลาไปอนุบาลในบ่อดินตอ่ ไป การเพาะปลาหมอไทยนอกจากที�ไดก้ ล่าวไปขา้ งตน้ แลว้ อาจเพาะปลาหมอไทยในบ่อดินที� ใชอ้ นุบาลเลยกไ็ ด้ เพ�อื เป็นการช่วยลดปัญหาการตายของลูกปลาในระหวา่ งการลาํ เลียง โดยการนาํ พ่อแม่พนั ธุ์ท�ีฉีดฮอร์โมนกระตุน้ แลว้ มาปล่อยลงในกระชงั ตาห่างที�กางไวใ้ นบ่อดินที�ใชอ้ นุบาล บ่อควรมีระดบั น�าํ �� ถึง �� เซนติเมตร อตั ราส่วนแม่พนั ธุ์ � ตวั ต่อพ่อพนั ธุ์ � ตวั โดยใชพ้ ่อแม่พนั ธุ์ � ถึง�� กิโลกรัมต่อไร่ หรือประมาณ �� ถึง �� คู่ต่อไร่ ในวนั รุ่งข�ึนหลงั จากปลาวางไข่หมดแลว้ จึงยกกระชงั พ่อแม่พนั ธุ์ข�ึนจากบ่อ ปล่อยให้ไข่ฟักออกเป็ นตวั และอนุบาลต่อในบ่อดงั กล่าว แต่ ควรเตรียมวสั ดุสําหรับเป็ นที�กาํ บงั แดดให้กบั ลูกปลาวยั อ่อนดว้ ย เช่น ใช้ตาข่ายพรางแสงคลุม ไวห้ รือใส่ผกั บุง้ ลงไปกไ็ ด้ 120 121

บทท่ี 5 : บกทารทเพ�ี 5าะแกลาะรอเนพบุ าาะลแปลละาอทน่มี คีุบวาาลมปสลำ�คาญัท�ีมทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญจิั ทางเศรษฐกิจ �.� การอนุบาลลกู ปลาหมอไทย การอนุบาลลูกปลาหมอไทยจาํ เป็นตอ้ งอาศยั การดูแลเอาใจใส่อยา่ งใกลช้ ิดและปฏิบตั ิต่อลูก ปลาที�ถูกวิธี เพื�อจะไดล้ ูกปลาท�ีสมบูรณ์ แข็งแรง เจริญเติบโตเร็ว และมีอตั ราการรอดตายสูง สําหรับลูกปลาหมอไทยนิยมอนุบาลในบ่อดิน เพราะจะทาํ ให้ลูกปลาไดร้ ับสารอาหารครบถว้ น จะไดล้ ูกปลาท�ีอว้ น ป้อม ส่วนหวั ค่อนขา้ งใหญ่คลา้ ยกระสวย และแขง็ แรง ปลาหมอไทยเป็ นปลา กินเน�ือ ดงั น�นั ในการอนุบาลลูกปลาวยั อ่อนหลงั จากอาหารจากถุงไข่แดงใชห้ มดไปแลว้ ลูกปลา จะตอ้ งการอาหารที�มีชีวิต การเตรียมอาหารที�มีชีวติ จึงเป็ นส�ิงจาํ เป็ นในการอนุบาล หากอาหารไม่ เพียงพอ ลูกปลาท�ีมีขนาดใหญ่กว่าจะกินลูกปลาที�มีขนาดเล็กกว่า ซ�ึงเป็ นพฤติกรรมท�ีเรียกว่า cannibalism ดงั น�นั ในการอนุบาลลูกปลาหมอไทยจะตอ้ งเตรียมบ่ออนุบาลให้มีอาหารธรรมชาติ อย่างพอเพียง โดยเริ�มต�ังแต่การสูบน�ําเข้าบ่อโดยการกรองด้วยมุ้งเขียวตาถี�ให้ได้ระดับน�ํา �� เซนติเมตร หว่านป๋ ุยคอก ในอตั รา ��� กิโลกรัมต่อไร่ และใช้ปลาป่ นผสมรําละเอียดใน สัดส่วน � ต่อ � ปริมาณ � กิโลกรัมต่อไร่ ผสมน�าํ สาดให้ทว�ั บ่อ หลงั จากน�ัน � วนั จึงใส่เช�ือ โรติเฟอร์และไรแดงลงในบ่อ จากน�นั อีก � วนั จึงรวบรวมลูกปลาท�ีเพาะไวแ้ ละพฒั นาเป็ นลูกปลา อายุ � วนั ปล่อยลงบอ่ ในช่วงเชา้ และเริ�มใหไ้ ข่ไก่ตม้ สุก โดยเอาเฉพาะไข่แดงบดผา่ นผา้ ขาวบาง ผสมน�าํ สาดทว�ั บ่อ จนกระทง�ั ลูกปลามีอายุได้ � วนั จึงให้อาหารผงสําเร็จรูป หรือปลาป่ นผสม ราํ ละเอียดในสัดส่วน 1 ต่อ � หรืออาหารกงุ้ เบอร์เลก็ สุดก็ได้ อนุบาลลูกปลาจนมีอายไุ ด้ �� วนั จึง ใหอ้ าหารเม็ดจ�ิวหรือเม็ดเล็กพิเศษ (ตารางที� �.� ) หลงั จากอนุบาลได้ � สัปดาห์ จึงเพ�ิมน�าํ ให้ได้ ระดบั �� เซนติเมตร การอนุบาลลูกปลาหมอไทยจะใชเ้ วลาประมาณ �� วนั หรือลูกปลามีขนาด � นิ�ว (ภาพที� �.��) จึงรวบรวมจาํ หน่ายไปยงั บอ่ เล�ียงต่อไป ตารางที� �.� การใหอ้ าหารลูกปลาหมอไทย อายลุ ูกปลา (วนั ) ประเภทอาหารท�ีใชอ้ นุบาล � - � - อาหารจากถุงอาหาร (yolk sac) � - �� - โรติเฟอร์และไขแ่ ดงตม้ สุกบดละเอียดละลายน�าํ สาดทวั� บ่อ � - �� - ไรแดง อาหารผงสาํ เร็จรูปหรือปลาป่ นผสมรําละเอียด 1 ต่อ 1 หรืออาหาร กุง้ เบอร์เล็กสุด �� - �� - อาหารเมด็ จ�ิว หรือเมด็ เล็กพิเศษ �� - �� - อาหารปลาหมอไทยหรือปลาดุกเมด็ เลก็ พิเศษ ทม�ี า : ศราวธุ (����) 122 121

บทที� 5 การเพาะและอนุบาลปลาที�มีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนบุ าลปลาทมี่ คี วามสำ�คญั ทางเศรษฐกจิ ภาพที� 5.13 ลูกปลาหมอไทยขนาด � นิ�ว ทม�ี า : ธาฎา (����) จากท�ีได้กล่าวเก�ียวกบั อาหารในการอนุบาลลูกปลาหมอไทย สรุปว่าจะตอ้ งใช้อาหาร � ประเภท คือ อาหารธรรมชาติและอาหารสมทบ อาหารธรรมชาติ ไดแ้ ก่ คลอเรลล่า โรติเฟอร์ และไรแดง ซ�ึงเป็นอาหารท�ีมีคุณค่าทางโภชนาการสูง มีขนาดเล็กเหมาะสมกบั ลูกปลา และไม่ทาํ ให้น�าํ เสีย ส่วนอาหารสมทบ ไดแ้ ก่ ไข่ไก่ตม้ สุก อาหารผงสําเร็จรูป และอาหารเม็ดจิ�ว ซ�ึงเป็ น อาหารท�ีเป็นประโยชน์ต่อการเจริญเติบโตของลูกปลามาก การอนุบาลลูกปลาหมอไทยวยั อ่อนดว้ ย อาหารดงั กล่าวจะทาํ ใหล้ ูกปลามีสุขภาพดี แข็งแรง ตา้ นทานโรคไดด้ ี มีอตั ราการเจริญเติบโตและ อตั ราการรอดตายสูง �.� การแปลงเพศปลาหมอไทย การแปลงเพศปลา หมายถึงการใชฮ้ อร์โมนควบคุมเพศปลาเพอ�ื ประโยชนใ์ นการควบคุมให้ ปลาเป็ นเพศผูห้ รือเพศเมียตามที�ต้องการ ซ�ึงจะได้ผลผลิตที�มีคุณภาพหรือตามท�ีต้องการใน ระยะเวลาท�ีส�ันลง สําหรับปลาหมอไทยตอ้ งการแปลงเพศให้เป็ นเพศเมีย การใช้ฮอร์โมนเพื�อ ควบคุมเพศสัตวใ์ ห้เป็ นเพศเมียเพ�ือประโยชน์ในการนาํ ไปเป็ นแม่พนั ธุ์หรือเล�ียงแบบเพศเมียลว้ น น�นั ไดม้ ีการนาํ มาใชก้ นั อยา่ งแพร่หลายและประสบผลสาํ เร็จในสัตวน์ �าํ หลายชนิด โดยวธิ ีการใช้ ฮอร์โมนแปลงเพศปลามีหลายวิธี ได้แก่การผสมในอาหาร แช่ในสารละลายฮอร์โมน หรือ ท�ังการแช่และผสมในอาหารให้กิน ฮอร์โมนท�ีนิยมใช้แปลงเพศปลาให้เป็ นเพศเมีย คือ �� beta estradiol (EST) ethynylestradiol (EE) และ diethylstilbestrol (DES) จากรายงานของ สุชาติและกฤษณุพนั ธ์ (����) พบวา่ มีการนาํ ฮอร์โมน �� beta estradiol ไปใชใ้ นการแปลงเพศ ปลาให้เป็ นเพศเมียได้ผล ��� เปอร์เซ็นต์ ได้แก่ ปลาดุกอุย ปลาสลิด ปลาหางนกยูง และ ปลาหมอไทย 122 123

บทท่ี 5 : บกทารทเพี� 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทนี่มีคุบวาาลมปสลำ�คาญัท�ีมทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญจิั ทางเศรษฐกิจ สําหรับปลาหมอไทยน�นั เนื�องจากเพศเมียมีอตั ราการเจริญเติบโตที�ดีกวา่ เพศผู้ ดงั น�นั การ อนุบาลลูกปลาหมอไทยจึงนิยมแปลงเพศลูกปลาให้เป็ นปลาเพศเมียท�งั หมด จากการศึกษาการ ใช้ฮอร์โมน �� beta estradiol ในการแปลงเพศปลาหมอไทยให้เป็ นเพศเมียของ สุชาติและ กฤษณุพนั ธ์ (����) พบวา่ การอนุบาลลูกปลาหมอไทย อายุ � สัปดาห์ ดว้ ยอาหารผสมฮอร์โมน �� beta estradiol �� มิลลิกรัมตอ่ อาหาร � กิโลกรัม นาน �� วนั สามารถผลิตลูกปลาหมอไทย เพศเมียได้ ��� เปอร์เซ็นต์ มีอตั ราการรอดตายสูงถึง �� เปอร์เซ็นตข์ �ึนไป และมีตน้ ทุนการผลิตที� �.�� บาทต่อตวั (ไม่รวมคา่ แรงงานและตน้ ทุนคงที� ) �.� การผลติ อาหารแปลงเพศปลาหมอไทย �.�.1. อตั ราการใช้ฮอร์โมน ในการแปลงเพศปลาหมอไทยให้เป็ นเพศเมียใช้ฮอร์โมน �� beta estradiol 60 มิลลิกรัมต่ออาหาร 1 กิโลกรัม โดยใชอ้ าหารกุง้ เบอร์ � หรือ รํา 1 ส่วน ผสม ปลาป่ น � ส่วน �.�.� การผสมฮอร์โมนกบั อาหารปลา มีการเตรียมดงั น�ี 3.�.�.1 เตรียมสารละลายฮอร์โมน (stock solution) โดยใชฮ้ อร์โมน �� beta estradiol 500 มิลลิกรัม ผสมแอทธิลแอลกอฮอล์ 1 ลิตร คนใหเ้ ขา้ กนั เกบ็ ไวใ้ นขวดสีชาแช่ในตูเ้ ยน็ 3.�.2.� การเจือจางฮอร์โมน นาํ สารละลายฮอร์โมน ��� มิลลิกรัมต่อลิตร เจือจาง ใหไ้ ดค้ วามเขม้ ขน้ ตามที�ตอ้ งการ คือ ใชฮ้ อร์โมน �� มิลลิกรัมตอ่ อาหาร � กิโลกรัม ฮอร์โมน ��� มิลลิกรัม อยใู่ นสารละลาย �,��� มิลลิลิตร ฮอร์โมน �� มิลลิกรัม อยใู่ นสารละลาย 60 x1,000 มิลลิลิตร 500 มิลลิลิตร = ��� �.�.�.� การผสมฮอร์โมนกบั อาหาร นาํ สารละลายฮอร์โมน ��� มิลลิลิตร ผสมกบั แอทธิลแอลกอฮอร์ ��� มิลลิลิตร จะได้สารละลาย ��� มิลลิลิตร ซ�ึงถือว่าเป็ นปริมาณ สารละลายที�เหมาะสมตอ่ การผสมอาหาร � กิโลกรัม นาํ สารละลายฮอร์โมนดงั กล่าวใส่ขวดสเปรย์ แลว้ ฉีดสเปรยล์ งบนอาหารผสมคลุกเคลา้ ใหเ้ ขา้ กนั แลว้ นาํ อาหารไปผ�งึ ลม � ถึง �� ชวั� โมง �.�.� อตั ราการปล่อยและการใหอ้ าหาร นาํ ลูกปลาหมอไทยท�ีมีอายุ � สัปดาห์ ปล่อยใน อตั รา � ตวั ต่อน�าํ � ลิตร (สุจินต,์ ����) ใหอ้ าหารผสมฮอร์โมนวนั ละ 5 คร�ัง โดยสัปดาห์แรกให้ อาหาร 30 เปอร์เซ็นตต์ ่อน�าํ หนกั ตวั ต่อวนั สปั ดาห์ที� 2 ใหอ้ าหาร 20 เปอร์เซ็นตต์ ่อน�าํ หนกั ตวั ต่อวนั และสัปดาห์ท�ี 3 ใหอ้ าหาร 15 เปอร์เซ็นตต์ ่อน�าํ หนกั ตวั ตอ่ วนั ใชเ้ วลาในการแปลงเพศ 21 วนั 124 123

บทที� 5 การเพาะและอนุบาลปลาที�มีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนุบาลปลาท่ีมีความส�ำ คัญทางเศรษฐกจิ �. การเพาะและอนุบาลปลากดเหลือง ปลากดเหลืองมีช�ือสามญั วา่ green catfish มีช�ือวิทยาศาสตร์วา่ Mystus nemurus มีช�ือ เรียกแตกต่างกนั ไปตามทอ้ งถ�ิน เช่น แถบจงั หวดั สุราษฎร์ธานีเรียกวา่ ปลากดฉลอง แถบจงั หวดั ปัตตานีและนราธิวาสเรียกวา่ อีแกบาวง แถบจงั หวดั ฉะเชิงเทราและชลบุรีเรียกวา่ ปลากดนาหรือ ปลากดเหลือง แถบจงั หวดั กาญจนบุรีเรียกวา่ ปลากดกลาง หรือปลากลาง แต่ประชาชนส่วนใหญ่ ในประเทศไทยเรียกว่าปลากดเหลือง พบแพร่กระจายในแหล่งน�ําจืดทว�ั ไปของทวีปเอเชีย สาํ หรับประเทศไทยพบแพร่กระจายในแหล่งน�าํ ธรรมชาติ อ่างเก็บน�าํ และเข�ือนต่างๆ ทวั� ทุกภาค ของประเทศ ปลากดเหลือง สามารถเจริญเติบโตและอยู่อาศยั ไดใ้ นสภาพแวดลอ้ มท�ีหลากหลาย แตช่ อบอาศยั อยตู่ ามพ�ืนทอ้ งน�าํ ที�เป็ นแอ่งหิน หรือดินแขง็ น�าํ ค่อนขา้ งใส มีกระแสน�าํ ไหลไม่แรง นกั พบในระดบั น�าํ ลึกต�งั แต่ � ถึง �� เมตร ในธรรมชาติปลากดเหลืองสามารถวางไข่ไดเ้ กือบ ตลอดท�งั ปี แต่ฤดูกาลวางไขจ่ ะแตกต่างไปตามสภาพและท�ีต�งั ของพ�ืนที� �.� ความแตกต่างระหว่างเพศ ปลาเพศผู้ ปลากดเหลืองเพศผลู้ าํ ตวั จะมีลกั ษณะเรียวยาว อวยั วะเพศ (genital papillae) ยน�ื ออกมาประมาณ � เซนติเมตร มีลกั ษณะเป็ นติ�งเรียวยาวและปลายแหลม ในฤดูผสมพนั ธุ์ปลา ท�ีสมบูรณ์เพศ หากใชม้ ือรีดทอ้ งจะมีน�าํ เช�ือลกั ษณะสีขาวข่นุ คลา้ ยน�าํ นมไหลออกมา ปลาเพศเมีย ปลากดเหลืองเพศเมียลาํ ตวั จะมีลกั ษณะป้อมส�ัน อวยั วะเพศมีลกั ษณะเป็ น รูกลม ในฤดูผสมพนั ธุ์ส่วนทอ้ งจะมีลกั ษณะอูมเป่ งออกมาทางดา้ นขา้ งท�งั � ดา้ น และช่องเพศมี สีชมพเู ร�ือๆ �.� การเลยี� งและการคัดเลือกปลาพ่อแม่พนั ธ์ุ �.�.� การเล�ียงปลาพ่อแม่พนั ธุ์ ปลากดเหลืองท�ีจะนาํ มาเล�ียงไวเ้ ป็ นพ่อแม่พนั ธุ์ไดม้ าจาก � แหล่ง คือ จากการรวบรวมจากแหล่งน�าํ ตามธรรมชาติ และจากการเล�ียง โดยคดั เลือกเฉพาะตวั ที�แข็งแรง อวยั วะทุกอย่างครบสมบูรณ์ มีขนาดน�าํ หนกั ไม่น้อยกวา่ ��� กรัม นาํ มาเล�ียงขุนไว้ เป็นพอ่ แมพ่ นั ธุ์ การเล�ียงพอ่ แม่พนั ธุ์เล�ียงไดท้ �งั ในบอ่ ดิน และกระชงั �.�.�.� การเล�ียงในบ่อดิน บ่อควรมีขนาดประมาณ ��� ถึง �,��� ตารางเมตร ปล่อยปลาในอตั รา � ถึง � ตวั ต่อตารางเมตร ควรเปล�ียนถ่ายน�าํ ในบ่อประมาณ �� เปอร์เซ็นต์ ของน�าํ ในบ่อเดือนละ � ถึง � คร�ัง �.�.�.� การเล�ียงในกระชัง ควรเป็ นกระชงั อวนโพลีขนาดตา � ถึง � เซนติเมตร ปล่อยปลาในอตั รา � ถึง � ตวั ต่อตารางเมตร การปล่อยจะมากหรือนอ้ ยตอ้ งศึกษาคุณภาพน�าํ ร่วม ดว้ ย เช่น กรณีวางกระชงั ในบ่อน�าํ น�ิงไม่มีการเคล�ือนไหว ควรปล่อยจาํ นวนน้อย แต่หากวาง กระชงั ในบอ่ หรือแม่น�าํ ลาํ ธาร ที�มีการเคลื�อนไหวของน�าํ กส็ ามารถปล่อยปลาจาํ นวนมากได้ 124 125

บทท่ี 5 : บกทารทเพี� 5าะแกลาะรอเนพบุ าาะลแปลละาอทนีม่ คีุบวาาลมปสล�ำ คาัญที�มทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญิจั ทางเศรษฐกิจ �.�.�.� อาหาร อาหารท�ีจะใชเ้ ล�ียงพอ่ แม่พนั ธุ์ จะใหอ้ าหารจาํ พวกปลาสดสับผสม กบั หวั อาหาร และเสริมดว้ ยอาหารสําเร็จรูป (อาหารปลาดุก) หรือสามารถผสมอาหารเองโดยใช้ ปลายขา้ วตม้ สุก � ส่วน รําละเอียด � ส่วน ปลาป่ น � ส่วน และวิตามินและแร่ธาตุประมาณ � เปอร์เซ็นต์ต่อน�าํ หนกั อาหาร (ศุภวรรณ์, ����) และควรเสริมดว้ ยอาหารสําเร็จรูปปลาดุกเล็ก � คร�ังตอ่ สปั ดาห์ โดยใหอ้ าหารในแตล่ ะวนั ประมาณ � ถึง � เปอร์เซ็นตต์ ่อน�าํ หนกั ปลาต่อวนั �.�.� การคดั เลือกพอ่ แม่พนั ธุ์ ปลาพอ่ แม่พนั ธุ์ควรมีน�าํ หนกั ต�งั แต่ ��� กรัมข�ึนไป หรือ เป็นปลาท�ีมีอายไุ มน่ อ้ ยกวา่ �� เดือน (สุทธิพงศ,์ ����) ลกั ษณะแม่พนั ธุ์ท�ีมีไข่แก่ส่วนทอ้ งจะอูมเป่ ง และน�ิม ช่องเพศมีสีชมพูเร�ือๆ ส่วนปลาเพศผูต้ ิ�งเพศจะยื�นยาวออกมาไม่น้อยกว่า � เซนติเมตร และตรงปลายติ�งมีสีชมพูเรื�อๆ เช่นเดียวกนั ส่วนการตรวจสอบพ่อแม่พนั ธุ์เพ�ือคดั เลือกท�ีจะนาํ ไป เพาะพนั ธุ์ควรทาํ ดว้ ยความระมดั ระวงั อาจใชว้ ิธีเอาผา้ ปิ ดหวั ปลาโดยเฉพาะบริเวณตาของพ่อแม่ พนั ธุ์แล้วหงายท้องข�ึนเพื�อตรวจดูความพร้อมของปลา จะช่วยป้องกันการบอบช�ําและลด ความเครียดของปลาได้ �.� การเพาะขยายพนั ธ์ุปลากดเหลือง ปลากดเหลืองนิยมเพาะขยายพนั ธุ์โดยฉีดฮอร์โมนกระตุน้ การตกไข่แลว้ ทาํ การผสมเทียม โดยมีข�นั ตอนการปฏิบตั ิดงั น�ี �.�.� เตรียมอุปกรณ์ที�จะใชใ้ นการฉีดฮอร์โมน และการผสมเทียมไวใ้ หพ้ ร้อม เพ�ือความ สะดวกและรวดเร็วในการดาํ เนินงาน เช่น เคร�ืองชัง� เข็มฉีดยา ครกบดยา ฮอร์โมน น�าํ กลน�ั ขนไก่ ผา้ เช็ดมือ มีดหรือกรรไกร และถว้ ยสาํ หรับรีดไข่ เป็นตน้ �.�.� เตรียมพ่อแม่พนั ธุ์ นาํ พ่อแม่พนั ธุ์ที�ทาํ การคดั เลือกและตรวจสอบความสมบูรณ์เพศ ตามลกั ษณะท�ีไดก้ ล่าวไปขา้ งตน้ แลว้ ชงั� น�าํ หนกั เพ�อื คาํ นวณการใชฮ้ อร์โมน �.�.� เตรียมฮอร์โมน ฮอร์โมนท�ีใชใ้ นการฉีดเพ�อื เร่งใหแ้ มป่ ลามีไข่แก่และพ่อปลามีน�าํ เช�ือ สมบูรณ์น�นั ปัจจุบนั นิยมใชฮ้ อร์โมนสังเคราะห์ LHRHa มีช�ือทางการคา้ วา่ ซูพรีแฟ็ คท์ โดยใช้ ร่วมกบั โดมเพอริโดน มีช�ือทางการคา้ หลายชื�อ เช่น โมทิเลี�ยมเอม็ ไมแร็กซ์เอม็ และโดมเพอร์เอม็ เป็ นตน้ �.�.� การฉีดฮอร์โมนปลากดเหลือง นิยมฉีดแม่พนั ธุ์ � คร�ัง โดยฉีดเข็มแรกใช้อตั รา ความเขม้ ขน้ ของฮอร์โมน � ถึง �� ไมโครกรัมต่อน�าํ หนกั ปลา � กิโลกรัม ร่วมกบั โดมเพอริโดน � มิลลิกรัมต่อน�าํ หนกั ปลา � กิโลกรัม และฉีดเข็มที�สองห่างจากเข็มแรก � ชัว� โมง ในอตั รา ความเขม้ ขน้ ของฮอร์โมน �� ถึง �� ไมโครกรัมตอ่ น�าํ หนกั ปลา � กิโลกรัม ร่วมกบั โดนเพอริโดน � ถึง �� มิลลิกรัมต่อน�าํ หนกั ปลา � กิโลกรัม ส่วนปลาเพศผูส้ ามารถกระตุน้ ให้สร้างน�าํ เช�ือที� สมบูรณ์ไดโ้ ดยการฉีดฮอร์โมนสังเคราะห์เพยี งคร�ังเดียว จะฉีดพร้อมกบั การฉีดปลาแม่พนั ธุ์เข็มท�ี � 126 125

บทท�ี 5 การเพาะและอนุบาลปลาที�มีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนบุ าลปลาท่มี ีความสำ�คัญทางเศรษฐกจิ ในอตั ราความเขม้ ขน้ ของฮอร์โมน � ไมโครกรัมต่อน�าํ หนกั ปลา � กิโลกรัมร่วมกบั โดมเพอริโดน � มิลลิกรัมต่อน�าํ หนักปลา � กิโลกรัม แต่หากปลาเพศผูม้ ีความสมบูรณ์เพศเต็มที�อยู่แล้วไม่ จาํ เป็นตอ้ งฉีดฮอร์โมนกระตุน้ กไ็ ด้ ตาํ แหน่งที�เหมาะสมในการฉีด คือบริเวณกลา้ มเน�ือใตค้ รีบหลงั ส่วนต้น เหนือเส้นข้างลาํ ตวั โดยใช้เข็มเบอร์ �� วิธีการฉีดให้แทงเข็มเอียงทาํ มุมกับลาํ ตวั ประมาณ �� องศา แทงไปทางด้านหัวปลาให้ลึกประมาณ � เซนติเมตร จากน�ันจึงค่อยๆ ฉีดสารละลายฮอร์โมนเขา้ สู่ตวั ปลาอยา่ งชา้ ๆ เม�ือฮอร์โมนหมดแลว้ ควรใชส้ ําลีกดตรงบริเวณที�ฉีด พร้อมกันน�ันจึงค่อยๆ ดึงเข็มออก แล้วกดต่อไว้สักครู่เพื�อป้องกันฮอร์โมนไหลย้อนกลับ (ภาพที� �.��) ภาพที� 5.14 การฉีดฮอร์โมนปลากดเหลือง ทมี� า : ธาฎา (����) การพกั ปลาระหวา่ งการฉีดฮอร์โมนแต่ละคร�ังและภายหลงั การฉีดฮอร์โมนแลว้ จะตอ้ งแยก ปลาเพศผแู้ ละเพศเมียไวแ้ ยกบ่อกนั ท�งั น�ีเพื�อความสะดวกในการปฏิบตั ิงาน และตอ้ งเพ�ิมออกซิเจน ในน�าํ ให้เพียงพอ โดยอาจจะใช้เครื�องให้อากาศหรือการปล่อยให้น�าํ ไหลผ่านบ่อตลอดเวลาหรือ อาจจะพน่ น�าํ เป็นฝอยกไ็ ด้ �.�.� การรีดไข่ผสมกบั น�าํ เช�ือ ก่อนการรีดไข่ปลากดเหลืองเพื�อผสมกบั น�าํ เช�ือ จะตอ้ ง เตรียมวสั ดุและอุปกรณ์ต่างๆ ท�ีต้องใช้ไวใ้ ห้พร้อม เช่น กะละมงั เคลือบที�แห้งสนิท ขนไก่ ผา้ ขาวบาง มีดผา่ ตดั คีมคีบ และอวนมุง้ ไนล่อนตาถ�ีสีฟ้าสาํ หรับฟักไข่ เมื�อถึงเวลาที�กาํ หนดไวใ้ ห้ จบั แม่ปลาข�ึนมาใช้ผา้ เช็ดลาํ ตวั ให้แห้ง จากน�ันจบั ตวั ปลาให้ส่วนหางอยู่ระดบั ต�าํ กว่าส่วนหัว เล็กน้อย ใชม้ ือรีดไข่ปลาลงในกะละมงั เคลือบท�ีเตรียมไว้ ควรรีดบริเวณใกลช้ ่องเพศก่อนแลว้ รีด ถดั ไปทางบริเวณทอ้ งส่วนบนลงมา รีดจนไข่หมด หลงั จากน�นั ผ่าทอ้ งปลาเพศผูเ้ พื�อดึงเอาถุงน�าํ เช�ือ 126 127

บทท่ี 5 : บกทารทเพี� 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทนี่มีคุบวาาลมปสล�ำ คาัญท�ีมทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญจิั ทางเศรษฐกิจ โดยใชค้ ีมคีบและใชก้ รรไกรตดั นาํ มาวางไวบ้ นผา้ ขาวบาง ใชก้ รรไกรตดั ถุงน�าํ เช�ือใหเ้ ป็ นชิ�นเล็กๆ แลว้ ขย�ผี า้ ขาวบางเพื�อให้น�าํ เช�ือไหลลงไปผสมกบั ไข่ในกะละมงั เคลือบ ใชข้ นไก่คนเพื�อใหน้ �าํ เช�ือ ผสมกบั ไข่ (ภาพที� �.��) ในข�นั ตอนน�ีควรเติมน�าํ สะอาดลงไปพอท่วมไข่ เพ�อื ใหน้ �าํ เช�ือผสมกบั ไข่ ไดด้ ีข�ึน จากน�นั ใหใ้ ส่น�าํ ลงไปในกะละมงั เคลือบจนเกือบเต็ม แลว้ เททิ�งเพื�อลา้ งไข่ แลว้ รีบนาํ ไข่ ไปโรยลงบนตะแกรงฟักไข่ หรืออวนมุง้ ไนล่อนตาถ�ีสีฟ้าท�ีเตรียมไวแ้ ลว้ ในบ่อฟักไข่ การโรยไข่ปลา ควรโรยใหก้ ระจาย อยา่ ให้ไข่ทบั ซอ้ นกนั เป็ นกอ้ นเพราะจะทาํ ใหไ้ ข่เสียไดง้ ่าย ระดบั น�าํ ในบ่อฟัก ไขค่ วรสูงประมาณ �� ถึง �� เซนติเมตร ควรเปิ ดน�าํ ไหลผา่ นชา้ ๆ สม�าํ เสมอตลอดเวลา และควร ใชเ้ คร�ืองใหอ้ ากาศช่วยเพมิ� ออกซิเจนในบอ่ ฟักไข่ดว้ ย ภาพท�ี 5.15 การผสมไข่กบั น�าํ เช�ือปลากดเหลือง ทมี� า : ธาฎา (����) 4.3.6 การฟักไข่ปลากดเหลือง ไข่ปลากดเหลืองเป็ นไข่ประเภทจมติดกบั วตั ถุ ไข่ท�ีไดร้ ับ การผสมแล้ว จะมีลักษณะกลม สีเหลืองสดใส ไข่จะพฒั นาฟักออกเป็ นตวั ใช้เวลาประมาณ �� ถึง �� ชวั� โมง ท�ีอุณหภูมิของน�าํ �� ถึง �� องศาเซลเซียส หากอุณหภูมิต�าํ กวา่ น�ี หรืออากาศ เย็น การฟักออกเป็ นตวั จะใช้เวลามากข�ึนอาจสูงถึง �� ช�ัวโมง ลูกปลาที�ฟักออกใหม่ๆ จะมี ถุงอาหารอยูท่ ี�ทอ้ ง ถุงอาหารจะเป็ นอาหารสําหรับลูกปลาในระยะแรก จะใช้หมดภายใน � วนั หลงั จากน�นั ลูกปลาจะเริ�มกินอาหาร �.� การอนุบาลลกู ปลากดเหลือง �.�.� การอนุบาลลูกปลาในบ่อซีเมนต์ นาํ ลูกปลาที�ฟักออกเป็ นตวั ใหม่ๆ ไปอนุบาลใน บ่อซีเมนต์ระดับน�ําลึก �� ถึง �� เซนติเมตร อตั ราการปล่อยลูกปลา �,��� ถึง �,��� ตัวต่อ ตารางเมตร (วสันต์ และยพุ นิ ท,์ ม.ป.ป.) ใหอ้ อกซิเจนตลอดเวลา รายละเอียดการอนุบาลมีดงั น�ี 128 127

บทที� 5 การเพาะและอนุบาลปลาท�ีมีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนบุ าลปลาทมี่ คี วามส�ำ คัญทางเศรษฐกจิ �.�.�.� อาหารลูกปลา หลงั จากถุงไข่แดงยุบควรใหอ้ าหารท�ีมีชีวิต ไดแ้ ก่ ไรแดง หรืออาร์ทีเมีย ให้จนกระทง�ั ลูกปลามีอายุ � ถึง �� วนั (ภาพที� �.��) จึงเริ�มเปลี�ยนอาหารเป็ น อาหารสมทบ แต่ตอ้ งค่อยๆ เปล�ียนอาหาร โดยเร�ิมลดไรแดงหรืออาร์ทีเมียลง แล้วเสริมดว้ ย อาหารสมทบ แลว้ เพิ�มอาหารสมทบให้มากข�ึนของแต่ละวนั จนเห็นลูกปลากินอาหารสมทบไดด้ ี แล้วจึงหยุดให้ไรแดงหรืออาร์ทีเมีย อาหารสมทบที�ให้ได้แก่ เน�ือปลาบด �� เปอร์เซ็นต์ อาหารผง (powder feed) ��.� เปอร์เซ็นต์ วติ ามินและแร่ธาตุ �.� เปอร์เซ็นต์ นอกจากอาหาร สมทบแลว้ อาจใหอ้ าหารกุง้ เบอร์ � และ � ตามลาํ ดบั สาํ หรับการใหอ้ าหารสมทบหรืออาหารกุง้ ควรให้น้อยๆ แต่บ่อยคร�ัง ในระยะน�ีอาจผสมยาปฏิชีวนะกบั อาหารในอตั รา � กรัมต่ออาหาร � กิโลกรัม เพอ�ื ป้องกนั โรคพวกแบคทีเรีย โดยใหว้ นั ละ � คร�ัง ติดตอ่ กนั � ถึง � วนั ภาพท�ี 5.16 ลูกปลากดเหลืองอายุ � วนั ทมี� า : ธาฎา (����) �.�.�.� ระดบั น�าํ และการถ่ายน�าํ น�าํ ในบ่ออนุบาลลูกปลาวยั อ่อนระยะแรกประมาณ �� ถึง �� เซนติเมตร และค่อยๆ เพิ�มปริมาณน�าํ เป็ น �� เซนติเมตร เมื�อเริ�มใหอ้ าหารสมทบหรือ อาหารกุ้ง จะตอ้ งหมนั� ทาํ ความสะอาดพ�ืนบ่อ โดยการดูดตะกอนพ�ืนบ่อ และเปล�ียนถ่ายน�ํา ประมาณ � ใน � ของปริมาณน�าํ ในบ่อ แลว้ เพ�ิมน�าํ เขา้ บ่อใหไ้ ดร้ ะดบั เดิม �.�.�.� การป้องกันโรค ควรใส่ฟอร์มาลินเข้มขน้ �� พีพีเอ็ม แช่ตลอด �� ชวั� โมง สัปดาห์ละ � คร�ัง �.�.�.� การคดั ขนาด เม�ือลูกปลามีอายุ � ถึง �� วนั จะเร�ิมมีขนาดแตกต่างกนั จะตอ้ งหมน�ั คดั ขนาดลูกปลาเพอื� ช่วยลดการกินกนั เอง 128 129

บทท่ี 5 : บกทารทเพ�ี 5าะแกลาะรอเนพบุ าาะลแปลละาอทน่มี คีุบวาาลมปสลำ�คาญัที�มทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญจิั ทางเศรษฐกิจ �.�.�.� ระยะเวลาในการอนุบาล จะใช้เวลาในการอนุบาลในบ่อซีเมนต์ประมาณ �� ถึง �� วนั จะไดล้ ูกปลาขนาด �.� ถึง � นิ�ว สามารถจาํ หน่ายหรือนาํ ไปเล�ียงตอ่ ในบ่อดินต่อไป �.�.� การอนุบาลลูกปลาในบอ่ ดิน มีรายละเอียดดงั น�ี �.�.�.� ลกั ษณะของบอ่ บอ่ ที�ใชใ้ นการอนุบาลลูกปลาตอ้ งมีการเตรียมบ่อท�ีดี มีการ กาํ จดั ศตั รูของปลาก่อน พ�ืนบ่อควรเรียบแข็ง สะอาด ปราศจากพืชพรรณไมน้ �าํ ต่างๆ บ่อดินที�ใช้ อนุบาลควรมีขนาดต�งั แต่ ��� ถึง ��� ตารางเมตร ระดบั น�าํ ลึก �.� ถึง �.� เมตร พ�ืนบ่อควรมีร่อง คูขนาดกวา้ ง �.� ถึง � เมตร ลึกประมาณ �� เซนติเมตร ยาวไปตามความยาวของบ่อ ตรงปลาย ร่องขดุ เป็นแอง่ ลึกพ�ืนที�ประมาณ � ถึง � ตารางเมตร เพ�ือความสะดวกในการรวบรวมลูกปลา �.�.�.� อตั ราการปล่อย การอนุบาลลูกปลาในบ่อดิน จะนาํ ลูกปลาท�ีมีอายปุ ระมาณ �� ถึง �� วนั หรือขนาด � ถึง �.� เซนติเมตร ปล่อยในอตั รา �� ถึง �� ตวั ตอ่ ตารางเมตร �.�.�.� อาหารลูกปลา ให้อาหารกุ้งหรืออาหารสมทบได้แก่ เน�ือปลาบด �� เปอร์เซ็นต์ อาหารผงเพาเดอร์ฟี ด ��.� เปอร์เซ็นต์ วิตามินและแร่ธาตุ �.� เปอร์เซ็นต์ ป�ันเป็ น กอ้ นเล็กๆ โยนให้ลูกปลาในบ่อกินวนั ละ � คร�ัง ม�ือเชา้ และม�ือเยน็ โดยปรับปริมาณอาหารที�ให้ ทุกสัปดาห์เพื�อให้เพียงพอกบั จาํ นวนของลูกปลา นอกจากน�ีอาจผสมน�าํ มนั ปลาหมึกในอาหาร จะช่วยดึงดูดลูกปลาใหก้ ินอาหารไดด้ ีข�ึน ใชเ้ วลาอนุบาลลูกปลาในบ่อดินประมาณ �� วนั จะได้ ลูกปลาขนาด � ถึง � .� นิ�ว จึงรวบรวมลูกปลาโดยการลากอวนและสูบน�าํ ออกเพ�ือจาํ หน่ายต่อไป �. การเพาะและอนุบาลปลานิล ปลานิลเป็ นปลาน�าํ จืดท�ีมีถ�ินกาํ เนิดในทวีปอาฟริกา มีชื�อสามญั วา่ nile tilapia ชื�อวิทยาศาสตร์ Oreochromis niloticus สามารถผสมพนั ธุ์วางไข่ตลอดท�งั ปี และขยายพนั ธุ์ไดอ้ ยา่ งรวดเร็วจน แพร่กระจายไปทวั� ภูมิภาคของโลก เป็ นปลาท�ีเล�ียงง่าย สามารถปรับตวั เขา้ กบั สภาพแวดลอ้ มไดด้ ี เจริญเติบโตเร็ว สามารถแพร่ขยายพนั ธุ์เองในธรรมชาติ จนทาํ ใหป้ ลานิลกลายเป็ นพนั ธุ์ปลาท�ีนิยม เพาะเล�ียงท�งั ในประเทศและต่างประเทศ ปัจจุบนั ปลานิลเป็ นท�ีรู้จกั กนั แพร่หลาย เพราะเน�ือมี รสชาติดี มีกา้ งนอ้ ย เหมาะท�ีจะนาํ มาบริโภคโดยสามารถทาํ เป็ นอาหารไดห้ ลายชนิด ราคาไม่สูง มากนกั �.� ความแตกต่างระหว่างเพศ �.�.� ปลาเพศผู้ ลกั ษณะลาํ ตวั เรียวยาว ส่วนทอ้ งแขง็ และแบนราบ มีสีเขม้ กวา่ เพศเมีย คางมีสีแดง ลกั ษณะครีบยาวกว่าเพศเมีย มีติ�งเพศยาวค่อนขา้ งแหลม และมีเฉพาะช่องขบั ถ่าย ของเสีย (ตารางท�ี �.�) 130 129

บทที� 5 การเพาะและอนุบาลปลาท�ีมีความสาํ คญั ทาบงทเศทร่ี ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนบุ าลปลาทมี่ คี วามส�ำ คญั ทางเศรษฐกจิ �.�.� ปลาเพศเมีย ลกั ษณะ ลาํ ตวั ส�ัน ความกวา้ งจะมากกว่าเพศผู้ สีจางกว่าเพศผู้ คางมี สีเหลือง ครีบส�นั กวา่ ปลาเพศผู้ มีต�ิงเพศส�ัน มีช่องปล่อยไขแ่ ละช่องขบั ถ่ายของเสีย (ตารางท�ี �.�) ตารางที� �.� ลกั ษณะความแตกต่างระหวา่ งเพศของปลานิล ลกั ษณะ เพศผู้ เพศเมีย จางกวา่ 1. สีบนลาํ ตวั เขม้ กวา่ จางกวา่ (เหลือง) 2. สีใตค้ าง เขม้ กวา่ (ส้ม) ส�ันและใหญ่ 3. อวยั วะเพศ เรียวยาว 2 ช่อง อยู่ส่วนปลาย 1 ช่อง 4. ช่องเปิ ดบนอวยั วะเพศ 1 ช่องอยสู่ ่วนปลาย และส่วนกลาง 1 ช่อง ทม�ี า : อุดม (����) �.� การเลยี� งและการคดั เลือกปลาพ่อแม่พนั ธ์ุ �.�.� การเล�ียงพ่อแม่พนั ธุ์ ควรทาํ การเล�ียงแยกกันเพื�อไม่ให้ปลานิลผสมพนั ธุ์กนั เอง ใหอ้ าหารท�ีมีโปรตีน วติ ามิน และเกลือแร่ในปริมาณที�เหมาะสม เพือ� บาํ รุงไข่และน�าํ เช�ือ และตอ้ ง ให้ปริมาณที�พอเหมาะ ไม่ให้ปลาอว้ นหรือผอมจนเกินไป ก่อนการเพาะควรนาํ พ่อแม่พนั ธุ์ ที�คดั เลือกแลว้ มาขุนแยกอีกคร�ังหน�ึง โดยอาจนาํ มาขุนในบ่อซีเมนต์ หรือกระชงั ก็ได้ ประมาณ �� ถึง �� วนั �.�.� การคดั เลือกพอ่ แม่พนั ธุ์ เป็ นข�นั ตอนท�ีสําคญั มากในการเพาะพนั ธุ์ปลาหากคดั เลือก พ่อแม่พนั ธุ์ปลาท�ีไม่สมบูรณ์เพศมาเพาะขยายพนั ธุ์ก็จะทาํ ให้การเพาะขยายพันธุ์ไม่ประสบ ความสําเร็จ การคดั เลือกพ่อแม่พนั ธุ์ปลานิล โดยสังเกตลกั ษณะภายนอกของปลาท�ีสมบูรณ์ แขง็ แรง ปราศจากเช�ือโรคและบาดแผล สาํ หรับแม่พนั ธุ์ที�พร้อมจะวางไข่น�นั สังเกตจากอวยั วะเพศ คือ เพศเมียอวยั วะเพศจะมีสีชมพูแดงเรื�อๆ ท้องค่อนขา้ งกลม ส่วนปลาเพศผูส้ ังเกตไดจ้ ากสีของ ตวั ปลาจะเขม้ สดใส ครีบจะมีสีชมพูเขม้ ออกแดง ขนาดของปลาตวั ผูแ้ ละตวั เมียที�คดั เลือกไวท้ าํ พอ่ แม่พนั ธุ์น�นั ควรมีขนาดใกลเ้ คียงกนั คือมีความยาวต�งั แต่ �� ถึง �� เซนติเมตร มีน�าํ หนกั ต�งั แต่ ��� ถึง ��� กรัมตอ่ ตวั มีอายรุ ะหวา่ ง � เดือน ถึง � ปี 130 131

บทท่ี 5 : บกทารทเพี� 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทนมี่ คีุบวาาลมปสล�ำ คาัญท�ีมทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญจิั ทางเศรษฐกิจ �.� การเพาะขยายพนั ธ์ุปลานิล ปลานิลสามารถผสมพนั ธุ์วางไข่ได้เองตามธรรมชาติ โดยไม่จาํ เป็ นต้องอาศยั การใช้ ฮอร์โมนช่วยกระตุน้ เหมือนปลาชนิดอื�นๆ การเพาะขยายพนั ธุ์ปลานิลจึงสามารถทาํ ไดง้ ่าย แต่การ เพาะขยายพนั ธุ์ปลานิลเพ�ือให้ไดล้ ูกปลาจาํ นวนมากและสม�าํ เสมอน�นั จาํ เป็ นตอ้ งอาศยั การจดั การ ที�เหมาะสม โดยทว�ั ไปสามารถเพาะขยายพนั ธุ์ไดท้ �งั ในบ่อดิน บ่อซีเมนต์ และในกระชงั แต่หาก ตอ้ งการแปลงเพศปลานิลจะนิยมเพาะในบอ่ ซีเมนตแ์ ละในกระชงั �.�.� การเพาะขยายพนั ธุ์ปลานิลในบ่อดิน จะตอ้ งมีการปฏิบตั ิดูแลในดา้ นต่างๆ ท�ีดี เช่น การเตรียมบอ่ การเพาะขยายพนั ธุ์ การอนุบาล และการรวบรวมลูกปลา เป็นตน้ �.�.1.� การเตรียมบ่อ เพื�อให้บ่อมีสภาพเหมาะสมต่อการดาํ รงชีวิตของปลาโดย กาํ จดั ศตั รูของปลาและสร้างอาหารธรรมชาติในบ่อดว้ ยการเติมป๋ ุย บ่อท�ีใช้เพาะปลานิลจะใหญ่ หรือเล็กก็ได้ แต่ต้องสะดวกในการรวบรวมลูกปลา ขนาดต�งั แต่ �� ถึง �,��� ตารางเมตร สามารถเก็บน�าํ ไดส้ ูง � เมตร หากเป็ นบ่อเก่าควรสูบน�าํ ออกใหห้ มด กาํ จดั วชั พืช การกาํ จดั ศตั รู ปลาจะใชก้ ากชา (เป็นกากที�เหลือจากการบีบน�าํ มนั จากเมล็ดชา) ในกากเมล็ดชาจะมีสารซาโปนิน (saponin) อตั ราท�ีใช้ �� ถึง ��� กิโลกรัมต่อไร่ ที�ระดบั น�าํ ลึก � เมตร หรือ � ใน � ของปริมาณ ดงั กล่าวในสภาพบ่อท�ีมีน�าํ แฉะ (อุธร, ����) ฤทธ�ิของซาโปนินจะสลายหมดภายใน � ถึง�� วนั หลงั จากน�นั ลงปูนขาวในอตั รา ��� ถึง ��� กิโลกรัมต่อไร่ (ภาณุ และคณะ, ����) ตากบ่อทิ�งไว้ � ถึง � วนั จึงสูบน�ําเข้าบ่อโดยกรองด้วยผา้ กรองหรือตะแกรงตาถ�ี ให้ได้ระดับ �� ถึง �� เซนติเมตร ทิ�งไว้ � ถึง � วนั ตรวจสอบความเป็ นกรดเป็ นด่าง หากอยูใ่ นระดบั �.� ถึง �.� จึง เริ�มใส่ป๋ ุยคอกในอตั รา ��� กิโลกรัมต่อไร่ หลงั จากน�นั � ถึง � วนั จะเห็นวา่ น�าํ มีสีเขียวข�ึนมากจึง นาํ พอ่ แม่พนั ธุ์ปลานิลมาปล่อย �.�.�.� อตั ราส่วนการปล่อยพอ่ แมพ่ นั ธุ์ นาํ พอ่ แม่พนั ธุ์ที�ผา่ นการขนุ มาแลว้ ลงปล่อย ในบ่อเพาะในอตั รา � ตวั ต่อ � ตารางเมตร หรือ ��� ตวั ต่อไร่ โดยใช้อตั ราส่วนพ่อพนั ธุ์ � ตวั ต่อแมพ่ นั ธุ์ � ตวั หรืออาจปล่อย � ตวั ต่อ � ตารางเมตรก็ได้ แต่ตอ้ งมีระบบน�าํ ที�ดี (อุดม, ����) สาํ หรับเวลาที�เหมาะสมต่อการปล่อยควรเป็นเวลาเชา้ หรือเยน็ �.�.�.� การให้อาหารและการใส่ป๋ ุยในบ่อเพาะขยายพนั ธุ์ อาหารที�เหมาะสมควร เป็ นอาหารสําเร็จรูป เพราะมีธาตุอาหารเพียงพอ ให้ประมาณ � เปอร์เซ็นตข์ องน�าํ หนกั ตวั และ ควรใส่ป๋ ุยคอกแห้งดว้ ยในอตั ราประมาณ ��� ถึง ��� กิโลกรัมต่อไร่ต่อเดือน (อุดม, ����) หรือ ตามความเหมาะสมโดยสังเกตจากสีของน�าํ ภายในบ่อ เพ�ือเพ�ิมปริมาณอาหารภายในบ่อ หลงั จาก ปล่อยพ่อแม่พนั ธุ์ลงเพาะ � วนั ควรให้อาหารรําผสมปลาป่ น ในอตั ราส่วน � ต่อ � หรืออาหาร กงุ้ เบอร์ � เสริมบา้ งเพือ� เป็นอาหารสาํ หรับลูกปลาท�ีรวบรวมหรือชอ้ นข�ึนจากบอ่ ไม่หมด 132 131

บทที� 5 การเพาะและอนุบาลปลาที�มีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนุบาลปลาท่มี ีความสำ�คญั ทางเศรษฐกจิ �.�.�.� การรวบรวมลูกปลา หลงั จากปล่อยพอ่ แม่พนั ธุ์ลงในบ่อเพาะประมาณ � วนั จะสังเกตเห็นลูกปลานิลเป็ นฝูงตามขอบบ่อในเวลาเชา้ ตรู่ สามารถรวบรวมลูกปลาไดเ้ ลย โดยใช้ สวิงตาถ�ีช้อนลูกปลาข�ึนทุกวนั แลว้ นาํ ลูกปลาท�ีไดไ้ ปเล�ียงในบ่อหรือกระชงั สําหรับอนุบาลต่อไป การเพาะปลาในบ่อดินใชเ้ วลาประมาณ � เดือน จึงรวบรวมพอ่ แม่พนั ธุ์ข�ึนพร้อมลูกปลาที�ตกคา้ ง แลว้ ทาํ การเตรียมบ่อใหม่ โดยใชป้ ลาพอ่ แม่พนั ธุ์ชุดใหมแ่ ทน และนาํ ปลาพอ่ แมพ่ นั ธุ์ชุดเก่าไปแยก เล�ียง เพอ�ื ท�ีจะไดน้ าํ กลบั มาเพาะใหม่อีก �.�.� การเพาะขยายพนั ธุ์ปลานิลในบอ่ ซีเมนต์ โดยใชห้ ลกั การและวธิ ีการเพาะเช่นเดียวกบั การเพาะในบ่อดิน แต่สะดวกกวา่ ควบคุมผลผลิตไดด้ ีกวา่ และสามารถรวบรวมไข่ปลา เพื�อทาํ การแปลงเพศลูกปลาได้ แต่มีข้อจาํ กดั ก็คือ ค่าก่อสร้างสูงกว่าบ่อดินและต้องให้อาหารอย่าง เพียงพอ เพราะปลาจะไม่ได้รับอาหารจากธรรมชาติเลย การปฏิบตั ิในการเพาะมีข�นั ตอนการ ดาํ เนินงานดงั น�ี �.�.�.� การเตรี ยมบ่อ บ่อซีเมนต์ท�ีใช้เพาะขยายพันธุ์ปลานิลเป็ นบ่อรู ป สี�เหล�ียมผืนผา้ หรือทรงกลมก็ได้ มีความสูงประมาณ � เมตร ควรมีขนาดต�งั แต่ �� ถึง �� ตารางเมตร บ่อเพาะควรต�งั อยูก่ ลางแจง้ มีหลงั คาคลุมบางส่วน โดยทวั� ไปจะใชต้ าข่ายพรางแสง �� ถึง �� เปอร์เซ็นต์ เน�ืองจากปลานิลสามารถวางไข่ได้ดีในน�าํ ท�ีมีอุณหภูมิระหว่าง �� ถึง �� องศาเซลเซียส ระดบั น�าํ ในบอ่ ควรสูงประมาณ �� เซนติเมตร และควรใชเ้ ครื�องใหอ้ ากาศเพื�อเพิ�ม ออกซิเจน จะทาํ ใหก้ ารเพาะขยายพนั ธุ์ปลานิลไดผ้ ลมากข�ึน �.�.�.� อตั ราการปล่อยสําหรับการเพาะขยายพนั ธุ์ปลานิลในบ่อซีเมนตค์ ือ � ถึง � ตวั ตอ่ ตารางเมตร อตั ราส่วนเพศผู้ � ตวั ต่อเพศเมีย � ตวั �.�.�.� การให้อาหาร ให้อาหารสาํ เร็จรูปปริมาณโปรตีน �� เปอร์เซ็นต์ ในอตั รา � เปอร์เซ็นต์ต่อน�าํ หนกั ตวั ต่อวนั หลงั จากการเพาะผ่านไป � วนั ควรเพิ�มอาหารให้กบั ลูกปลา ดว้ ย คือ ราํ ผสมกบั ปลาป่ นในอตั ราส่วน � ต่อ � หรืออาหารกุง้ เบอร์ � ก็ได้ แต่หากมีการรวบรวม ไขไ่ ปฟักเอง (เพื�อแปลงเพศปลานิล) ไม่ตอ้ งใหอ้ าหารลูกปลา ใหเ้ ฉพาะอาหารสาํ เร็จรูปอยา่ งเดียว �.�.�.� การรวบรวมลูกปลา สามารถรวบรวมลูกปลาได้ � แบบดงั น�ี �) หลังจากการเพาะผ่านไปประมาณ � วนั จะสามารถตักลูกปลาที� รวมกลุ่มอยู่ที� ผิวน�าํ ไดท้ ุกวนั แลว้ นาํ ลูกปลาที�ตกั ไดแ้ ยกไปอนุบาลในบ่ออนุบาลหรือกระชงั ใช้ เวลาเพาะประมาณ � เดือน จึงรวบรวมพ่อแม่พนั ธุ์ข�ึนพร้อมลูกปลาท�ีตกคา้ ง แลว้ นาํ พ่อแม่พนั ธุ์ ไปแยกเพศเล�ียงใหม่ เพ�ือเตรียมบ่อ และนาํ ปลาพอ่ แม่พนั ธุ์ชุดใหม่มาเพาะต่อไป �) หากตอ้ งการแปลงเพศปลานิล หลงั จากการเพาะผ่านไป � วนั จะทาํ การรวบรวมปลาพ่อแม่พนั ธุ์ด้วยอวนตาถี� (ภาพท�ี �.��) เพื�อรวบรวมไข่จากปากของแม่พนั ธุ์ 132 133

บทท่ี 5 : บกทารทเพ�ี 5าะแกลาะรอเนพบุ าาะลแปลละาอทนี่มคีุบวาาลมปสล�ำ คาัญที�มทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญิจั ทางเศรษฐกิจ (ภาพท�ี �.��) แลว้ นาํ ไข่ไปฟักในกรวยฟักไข่ (ภาพท�ี �.��) แม่พนั ธุ์ที�ออกไข่แลว้ จะนาํ กลบั ไปขุน ใหม่ และนาํ แมพ่ นั ธุ์ชุดใหม่มาแทน ส่วนพอ่ พนั ธุ์จะเปล�ียนท�งั ชุดหลงั จากการรวบรวมไข่คร�ังที� � แล้วนาํ พ่อพนั ธุ์ชุดใหม่มาแทน จะหมุนเวียนเปลี�ยนพ่อแม่พนั ธุ์แบบน�ี ทุกๆ � วนั หรือที�มีการ รวบรวมไข่ พอ่ แม่พนั ธุ์แตล่ ะรุ่นใชเ้ วลาเพาะประมาณ � ถึง � ปี ภาพท�ี 5.17 การรวบรวมพ่อแม่พนั ธุ์ปลานิล ทม�ี า : ธาฎา (����) ภาพที� 5.18 การรวบรวมไข่จากปากแม่พนั ธุ์ ทม�ี า : ธาฎา (����) 134 133

บทท�ี 5 การเพาะและอนุบาลปลาท�ีมีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนบุ าลปลาที่มีความสำ�คญั ทางเศรษฐกจิ ภาพที� 5.19 ลกั ษณะกรวยฟักไข่ปลานิล ทม�ี า : ธาฎา (����) �.�.� การเพาะขยายพนั ธุ์ปลานิลในกระชงั วธิ ีน�ีเป็ นท�ีนิยมของเกษตรกร เพราะเกษตรกร สามารถทาํ เองได้ง่าย ใช้แรงงานน้อย และลงทุนต�าํ สามารถรวบรวมลูกปลาและไข่ได้ง่าย สะดวกในการเอาไข่ไปฟักตอ่ ซ�ึงการเอาไข่ไปฟักต่อจะทาํ ใหแ้ ม่ปลาสามารถผสมพนั ธุ์และวางไข่ ใหม่ไดเ้ ร็วข�ึน วิธีน�ีเหมาะที�จะเพาะลูกปลาเพื�อนาํ ไปทาํ ปลานิลแปลงเพศ การเพาะปลานิลใน กระชงั จะมีข�นั ตอนการดาํ เนินงานดงั น�ี �.�.3.1 การเตรียมกระชงั กระชงั เพาะปลานิลจะทาํ จากอวนไนล่อนตาถ�ีสีฟ้า ขนาด ตาไนล่อนไม่ควรมากกวา่ �� ตาต่อนิ�ว ขนาดของกระชงั ที�ใชเ้ พาะประมาณ � x 8 x 1.5 ถึง � เมตร หรือตามความเหมาะสมของบ่อหรือแหล่งน�าํ ท�ีจะวางกระชงั โดยวางใหพ้ �ืนกระชงั อยตู่ �าํ กวา่ ระดบั น�าํ ประมาณ � เมตร (ภาพที� �.�� ) ภาพท�ี 5.20 กระชงั เพาะขยายพนั ธุ์ปลานิล ทม�ี า : ธาฎา (����) 134 135

บทที่ 5 : บกทารทเพี� 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทน่ีมีคุบวาาลมปสล�ำ คาัญที�มทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญิจั ทางเศรษฐกิจ จากการเพาะขยายพนั ธุ์ปลานิลด้วยกระชังไนล่อนตาถ�ี จะมีปัญหาด้านการอุดตนั ของ กระชงั ทาํ ใหก้ ารหมุนเวยี นของน�าํ ไมด่ ีเทา่ ที�ควร และทาํ ใหผ้ ลผลิตของไขแ่ ละลูกปลาลดลง จึงได้ มีการศึกษารูปแบบของกระชงั เพาะพนั ธุ์ปลานิลแบบใหม่ โดยใชอ้ วนตาถี�เฉพาะดา้ นล่างและดา้ น ท�ีรวบรวมลูกปลา ส่วนที�เหลือจะใชอ้ วนไนล่อนขนาดตา � นิ�ว เพื�อช่วยในการถ่ายเทน�าํ พบว่า กระชงั ลกั ษณะดงั กล่าวน�ี ทาํ ใหผ้ ลผลิตดีข�ึนและลดการใชแ้ รงงานในการทาํ ความสะอาดกระชงั �.�.�.� การเตรียมพอ่ แมพ่ นั ธุ์ คดั เลือกพอ่ แมพ่ นั ธุ์ขนาด ��� ถึง ��� กรัม มาเล�ียง แยกระหวา่ งพอ่ และแมพ่ นั ธุ์ โดยใชก้ ระชงั ตาห่าง ขนาดกระชงั แลว้ แต่ความเหมาะสม โดยปล่อย เล�ียงในอตั รา � ถึง � ตวั ต่อตารางเมตร ใชเ้ วลาเล�ียง �� ถึง �� วนั ให้อาหารปลาดุกสาํ เร็จรูป นาํ พอ่ แม่พนั ธุ์ที�แยกเล�ียงไวม้ าปล่อยในกระชงั เพาะปลาเพ�อื ใหป้ ลาผสมพนั ธุ์ โดยปล่อยพอ่ แม่พนั ธุ์ � ตวั ต่อตารางเมตร ในอตั ราส่วนแม่ปลาต่อพอ่ ปลา � ต่อ 1 หรือ 3 ต่อ � ให้อาหารสาํ เร็จรูป เช่น เดียวกบั ขณะท�ีเล�ียงพอ่ แมพ่ นั ธุ์ �.�.�.� การรวบรวมไข่ปลา หลงั จากการปล่อยพอ่ แมพ่ นั ธุ์ผสมพนั ธุ์ในกระชงั � วนั สามารถรวบรวมไข่จากปากแม่พนั ธุ์ โดยรวบรวมปลาท�งั หมดให้มาอยดู่ า้ นใดดา้ นหน�ึงของกระชงั แล้วใช้สวิงตกั ข�ึนทีละตวั ถ้าเป็ นพ่อพนั ธุ์ให้นาํ กลบั ใส่กระชงั ถ้าเป็ นแม่พนั ธุ์ท�ีอมไข่อยู่ ให้จบั แมป่ ลาเปิ ดปากออกแลว้ ใชส้ วิงผา้ โอล่อนรองรับไข่จากปากแม่พนั ธุ์ แลว้ นาํ ไข่ไปฟักในกรวยฟักไข่ จะทาํ การรวบรวมไข่ไดท้ ุกๆ � วนั นาํ แม่พนั ธุ์ที�ออกไข่แลว้ กลบั ไปเล�ียงแยกเพศ แลว้ นาํ แม่พนั ธุ์ ชุดใหมม่ าแทน ส่วนพอ่ พนั ธุ์จะเปลี�ยนท�งั ชุดสลบั ชุดละ �� วนั �.� การฟักไข่ปลานิล หลงั จากการรวบรวมไข่จากปากแม่ปลา จะนาํ ไข่มาฟักในกรวยฟักไข่ ท�ีประยุกต์ข�ึนมา เพื�อให้เหมาะกบั ลกั ษณะของไข่ปลานิล เป็ นระบบฟักไข่ที�ควบคุมระดบั น�าํ ให้สามารถหมุนเวียน ผ่านไข่ตลอดเวลา เพ�ือป้องกันไข่ท�ีนาํ มาฟักจมลงที�กน้ กรวยฟักไข่ ปัจจุบนั กรวยฟักไข่มีการ ดดั แปลงมาจากวสั ดุ หลายประเภท เช่น ขวดน�าํ อดั ลมขนาด � ลิตร กรวยจราจร และขวดน�าํ ขนาด �� ลิตร เป็นตน้ ไขป่ ลานิลแยกได้ � ระยะ ดงั น�ี ระยะท�ี 1 เป็นไข่ที�ไมม่ ีการพฒั นาการใหเ้ ห็น ไข่มีสีเหลืองอ่อนตลอดท�งั ฟอง (ภาพท�ี �.��) ระยะที� 2 เป็ นไข่ท�ีมีการพฒั นาจนสังเกตเห็นจุดดาํ บริเวณรอบ ๆ ไข่ และเห็นการพฒั นา ของตาเป็นจุดดาํ 2 จุดชดั เจน สีของไขเ่ ร�ิมเป็นสีน�าํ ตาล (ภาพที� �.��) ระยะที� 3 เป็นไขท่ ี�มีการพฒั นาจนสังเกตเห็นส่วนตาและหางชดั เจน สีของไข่เป็ นสีน�าํ ตาล แต่ยงั ไมเ่ คล�ือนไหว (ภาพท�ี �.��) ระยะที� 4 เป็นลูกปลาที�ฟักออกเป็นตวั แลว้ แต่ถุงไข่แดงยงั ไม่ยบุ สีเขม้ กวา่ ระยะที� 3 เร�ิมมี การเคล�ือนไหว (ภาพที� �.��) 136 135

บทท�ี 5 การเพาะและอนุบาลปลาที�มีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนุบาลปลาท่ีมีความสำ�คัญทางเศรษฐกจิ ระยะที� 5 เป็ นลูกปลาที�ฟักออกเป็ นตวั แล้ว ถุงไข่แดงยุบแล้ว และสามารถว่ายน�าํ ได้ (ภาพท�ี �.��) ก. ระยะที� � ข. ระยะที� � ค. ระยะท�ี � ง. ระยะท�ี � จ. ระยะท�ี � ภาพท�ี 5.�� ลกั ษณะไข่ปลานิล ทม�ี า : ธาฎา (����) 136 137

บทท่ี 5 : บกทารทเพี� 5าะแกลาะรอเนพบุ าาะลแปลละาอทน่ีมีคุบวาาลมปสล�ำ คาญัที�มทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญิจั ทางเศรษฐกิจ �.� การอนุบาลลูกปลานิล การอนุบาลลูกปลานิลส่วนใหญ่จะแบ่งการอนุบาลออกเป็ น � ระยะ ตามขนาดของลูก ปลา ดงั น�ี �.�.� การอนุบาลลูกปลาต�งั แตแ่ รกเกิดจนมีขนาด � นิ�ว ลูกปลาในระยะน�ีจะตอ้ งเอาใจใส่ ในการดูแลเป็ นอย่างดี อาหารท�ีใชอ้ นุบาลลูกปลาในระยะน�ี คือ รําผสมปลาป่ น ในอตั ราส่วน � ต่อ � หรืออาหารกุง้ เบอร์ � โดยใหว้ นั ละ � ม�ือ ใชเ้ วลาในการอนุบาลประมาณ �� วนั ก็จะได้ ลูกปลาขนาดความยาว � นิ�ว ลูกปลาระยะน�ีจะนิยมอนุบาลในบ่อซีเมนต์และในกระชงั โดยมี รายละเอียดดงั น�ี �.�.�.� การอนุบาลลูกปลานิลในบอ่ ซีเมนต์ ลกั ษณะของบ่อจะเป็ นบ่อส�ีเหลี�ยมหรือ บ่อกลมกไ็ ด้ ควรมีขนาดต�งั แต่ �� ตารางเมตรข�ึนไป มีความลึก � เมตร ปล่อยลูกปลาประมาณ ��� ตวั ต่อตารางเมตร (อุดม, ����) โดยจะตอ้ งมีเครื�องเพ�ิมอากาศและเปล�ียนถ่ายน�าํ ประมาณ คร�ึงบ่อสัปดาห์ละคร�ัง �.�.�.� การอนุบาลลูกปลานิลในกระชัง ปัจจุบนั จะนิยมมาก เนื�องจากสามารถ ควบคุมดูแลรักษาง่าย และเคล�ือนยา้ ยได้ แต่ก็มีขอ้ จาํ กดั เกี�ยวกบั คุณภาพน�าํ ของบ่อหรือลาํ คลองที� วางกระชังน�ันจะต้องดีตลอดเวลา หากวางกระชังในบ่อจะต้องสามารถถ่ายเทน�ําได้ หรือมี เครื�องเพ�ิมอากาศ ลกั ษณะของกระชงั จะทาํ ดว้ ยอวนมุง้ ไนล่อนสีฟ้า ขนาดท�ีเหมาะสมประมาณ � x 3 x 2 เมตร โดยปล่อยลูกปลานิล ��� ถึง ��� ตวั ต่อตารางเมตร (อุดม, ����) จะปล่อยมาก หรือนอ้ ยข�ึนอยกู่ บั คุณภาพน�าํ ในบ่อหรือแม่น�าํ ลาํ คลองที�วางกระชงั �.�.� การอนุบาลลูกปลาต�งั แต่ขนาด � นิ�ว ถึงขนาด � ถึง � นิ�ว เป็ นการอนุบาลลูกปลา ต่อเนื�องจากท�ีอนุบาลในบ่อซีเมนต์หรือในกระชงั ลกั ษณะบ่อดินท�ีใช้อนุบาลควรมีขนาดต�งั แต่ ��� ตารางเมตร จนถึงขนาด � ไร่ บอ่ ที�ใชอ้ นุบาลลูกปลาจะตอ้ งมีการเตรียมบ่ออยา่ งดี จะปล่อย ลูกปลาประมาณ �� ถึง �� ตวั ต่อตารางเมตร หากปล่อยหนาแน่นจะต้องมีเครื�องเพิ�มอากาศ สาํ หรับอาหารท�ีใชอ้ นุบาลระยะแรกจะให้อาหารปลาดุกเล็กพิเศษ (อาหารเม็ดจ�ิว) อนุบาลจนได้ ลูกปลาขนาดประมาณ � นิ�ว จึงเปล�ียนอาหารเป็ นอาหารปลาดุกเล็ก อนุบาลจนไดล้ ูกปลาขนาด ประมาณ � ถึง � นิ�ว ก็สามารถจบั จาํ หน่ายได้ โดยใชเ้ วลาในการอนุบาลประมาณ �� ถึง �� วนั �.� การผลติ อาหารแปลงเพศปลานิล เม�ือลูกปลานิลเร�ิมฟัก อวยั วะสืบพนั ธุ์ยงั ไม่พฒั นาเป็นเพศผหู้ รือเพศเมีย อวยั วะสืบพนั ธุ์จะ เร�ิมพฒั นาเม�ือถุงไข่แดงยุบจนถึงอายุประมาณ 3 ถึง 4 สัปดาห์ ช่วงน�ีเป็ นช่วงที�เหมาะสมท�ีจะเริ�ม ให้กินอาหารผสมฮอร์โมน การแปลงเพศปลานิลจากตัวเมียเป็ นตัวผู้ทําได้โดยใช้ฮอร์โมน 138 137

บทที� 5 การเพาะและอนุบาลปลาท�ีมีความสาํ คญั ทาบงทเศทร่ี ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนบุ าลปลาทมี่ คี วามสำ�คัญทางเศรษฐกจิ 17 alpha methyltestosterone 60 มิลิกรัมต่ออาหาร 1 กิโลกรัม ในน�าํ ที�มีอาหารธรรมชาติ และ 40 มิลลิกรัมต่ออาหาร 1 กิโลกรัม ในน�าํ ท�ีไม่มีอาหารธรรมชาติ มีข�นั ตอนการผลิตดงั น�ี �.�.� เตรียมอาหารและอุปกรณ์ เช่น อาหารกุง้ เบอร์ � หรือ รํา 1 ส่วน ผสมปลาป่ น � ส่วน เคร�ืองชงั� กระบอกตวง แอทธิลแอลกอฮอล์ เป็นตน้ (ภาพท�ี �.��) ภาพท�ี 5.�� อาหารและอุปกรณ์ในการผลิตอาหารแปลงเพศปลานิล ทมี� า : ธาฎา (����) �.�.� เตรียมสารละลายฮอร์โมน (stock solution) โดยใชฮ้ อร์โมน 17 alpha methyltestosterone 500 มิลลิกรัมผสมกบั แอทธิลแอลกอฮอล์ 1 ลิตร คนให้เขา้ กนั เก็บไวใ้ นขวดสีชาแช่ในตูเ้ ย็น สามารถเกบ็ ไวไ้ ดน้ าน (ภาพท�ี �.��) ภาพท�ี 5.23 การเตรียมสารละลายฮอร์โมน ทมี� า : ธาฎา (����) 138 139

บทท่ี 5 : บกทารทเพ�ี 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทนมี่ คีุบวาาลมปสล�ำ คาัญท�ีมทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญิจั ทางเศรษฐกิจ �.�.� การเจือจางฮอร์โมน นาํ สารละลายฮอร์โมน ��� มิลลิกรัมต่อลิตร เจือจางให้ได้ ความเขม้ ขน้ ตามที�ตอ้ งการ คือ ใชฮ้ อร์โมน �� มิลลิกรัมต่ออาหาร � กิโลกรัม ฮอร์โมน ��� มิลลิกรัม อยใู่ นสารละลาย �,��� มิลลิลิตร ฮอร์โมน �� มิลลิกรัม อยใู่ นสารละลาย 60 x 1,000 มิลลิลิตร 500 มิลลิลิตร = ��� �.�.� การผสมฮอร์โมนกับอาหาร นําสารละลายฮอร์โมน ��� มิลลิลิตร ผสมกับ แอทธิลแอลกอฮอร์ ��� มิลลิลิตร จะได้สารละลาย ��� มิลลิลิตร ซ�ึงถือว่าเป็ นปริมาณ สารละลายท�ีเหมาะสมต่อการผสมอาหาร � กิโลกรัม นาํ สารละลายฮอร์โมนดงั กล่าวใส่ขวด สเปรย์ แลว้ ฉีดสเปรยล์ งบนอาหารผสมคลุกเคลา้ ให้เขา้ กนั (ภาพท�ี �.��) แลว้ นาํ อาหารไปผ�ึงลม � ถึง �� ชวั� โมง (ภาพท�ี �.��) ภาพท�ี 5.24 การผสมอาหารกบั ฮอร์โมน ทม�ี า : ธาฎา (����) ภาพท�ี 5.25 การผ�งึ ลมอาหารท�ีผสมฮอร์โมนเสร็จแลว้ ทม�ี า : ธาฎา (����) 140 139

บทท�ี 5 การเพาะและอนุบาลปลาท�ีมีความสาํ คญั ทาบงทเศทร่ี ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนบุ าลปลาท่มี คี วามสำ�คัญทางเศรษฐกจิ �.�.� อตั ราการปล่อย และการให้อาหาร นาํ ลูกปลานิลที�ฟักเป็ นตวั แล้ว ลงอนุบาลใน กระชงั ขนาด 2 x 5 x 0.9 เมตร โดยผกู กระชงั ใหจ้ มอยใู่ นน�าํ ลึกประมาณ 30 เซนติเมตร ใส่ลูก ปลาประมาณ 10,000 ถึง 15,000 ตวั ต่อกระชงั ให้อาหารผสมฮอร์โมนวนั ละ 5 คร�ัง โดยสัปดาห์ แรกให้อาหาร 30 เปอร์เซ็นต์ต่อน�าํ หนกั ตวั ต่อวนั สัปดาห์ท�ี 2 ให้อาหาร 20 เปอร์เซ็นตต์ ่อ น�าํ หนกั ตวั ต่อวนั และสัปดาห์ที� 3 ใหอ้ าหาร 15 เปอร์เซ็นตต์ ่อน�าํ หนกั ตวั ต่อวนั ใชเ้ วลาในการ ใหอ้ าหารแปลงเพศ 21 วนั �.�.� ความสาํ เร็จในการแปลงเพศ ข�ึนอยกู่ บั ปัจจยั ดงั ตอ่ ไปน�ี �.�.6.1 คุณภาพปลา ลูกปลาท�ีใชใ้ นการแปลงเพศควรใชล้ ูกปลาที�ถุงไข่แดงเพ�ิงยุบ มีอายุเท่ากนั ควรเป็ นลูกปลาที�ไดจ้ าการนาํ ไข่จากแม่ปลามาฟักดว้ ยกรวยฟักไข่เท่าน�นั เน�ืองจาก ทราบอายุลูกปลา ไม่ควรใช้ลูกปลาท�ีช้อนจากบ่อหรือกระชังอนุบาลมาแปลงเพศ เน�ืองจากไม่ ทราบอายทุ ี�แน่นอน ซ�ึงจะทาํ ใหเ้ ปอร์เซ็นตก์ ารแปลงเพศต�าํ �.�.6.2 คุณภาพอาหาร ลูกปลาท�ีเริ�มกินอาหารมีขนาดเล็กประมาณ 0.5 เซนติเมตร ปากก็เล็ก ดงั น�นั อาหารท�ีใชค้ วรจะตอ้ งมีขนาดเล็กตามไปดว้ ย คือจะตอ้ งร่อนอาหารก่อนนาํ มา ผสมฮอร์โมนถือวา่ มีความสาํ คญั มาก �.�.6.3 อตั ราและความถี�ในการให้อาหาร ควรให้อาหารลูกปลาแปลงเพศบ่อยๆ อยา่ งนอ้ ยวนั ละ 5 คร�ัง ใหท้ ุกวนั และตรงเวลา �.�.6.4 ความหนาแน่นของลูกปลา ความหนาแน่นที�เหมาะสมสําหรับเปอร์เซ็นต์ การแปลงเพศในกระชงั คือ 12 ตวั ต่อน�าํ 1 ลิตร ถา้ ปล่อยลูกปลานอ้ ยไปลูกปลาจะไม่ค่อยแยง่ กินอาหาร เนื�องจากลูกปลามีนิสัยในการรวมฝงู ถา้ ปล่อยมากไปจะไดร้ ับอาหารไม่ทวั� ถึง �. การเพาะและอนุบาลปลากะพงขาว ปลากะพงขาว มีช�ือสามญั วา่ giant perch หรือ white sea bass มีช�ือวิทยาศาสตร์วา่ Lates calcarifer (Bloch) เป็ นปลาน�าํ กร่อยท�ีมีขนาดใหญ่ท�ีสุด เจริญเติบโตไดด้ ีในน�าํ กร่อยและ น�าํ จืด จดั เป็ นปลาสองน�าํ คือ ช่วงชีวิตของปลากะพงขาวจะมีการเคล�ือนยา้ ยไปมาระหวา่ งน�าํ จืด และน�าํ เคม็ ปลาชนิดน�ีเล�ียงกนั แพร่หลายในเขตจงั หวดั ชายทะเลของประเทศไทย เนื�องจาก เล�ียง ง่าย โตเร็ว เน�ือมีรสชาติดี และมีราคาแพง ปัจจุบนั ประเทศไทยสามารถเพาะปลากะพงขาวไดเ้ ป็ น จาํ นวนมากเพ�ือเล�ียงในประเทศ และส่งขายต่างประเทศ พบปลากะพงขาวแพร่กระจายอยู่ทุก จงั หวดั ตามชายฝั�งทะเลท�งั ในอ่าวไทย ทะเลอนั ดามนั และชุกชุมตามปากแม่น�าํ ลาํ คลอง และ ปากทะเลสาบ 140 141

บทท่ี 5 : บกทารทเพ�ี 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทนม่ี ีคุบวาาลมปสล�ำ คาัญที�มทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญจิั ทางเศรษฐกิจ �.� ความแตกต่างระหว่างเพศ ปลากะพงขาวเป็ นปลาที�สังเกตความแตกต่างระหวา่ งเพศไดย้ าก แต่ก็สามารถจะสังเกต ความแตกต่างระหวา่ งเพศไดจ้ ากลกั ษณะภายนอกของตวั ปลา คือ ปลาเพศผูจ้ ะมีลาํ ตวั ยาวเรียวกวา่ ปลาเพศเมีย ความกวา้ งของลาํ ตวั นอ้ ยกวา่ ปลาเพศเมีย และมีน�าํ หนกั นอ้ ยกวา่ ปลาเพศเมียที�มีขนาด ลาํ ตวั ยาวเทา่ กนั ปลาเพศเมียน�นั เมื�อถึงฤดูวางไขใ่ นช่วงเดือนพฤษภาคมถึงเดือนกนั ยายน ส่วนทอ้ ง จะอวบเป่ ง สังเกตไดช้ ดั เจน หากเอามือกดที�ทอ้ งเบาๆ จะมีไขไ่ หลออกมา �.� การเลยี� งและการคัดเลือกปลาพ่อแม่พนั ธ์ุ ในการผลิตลูกปลาเพื�อการคา้ โดยส่วนมากแลว้ นิยมใช้ปลาพ่อแม่พนั ธุ์จากการเล�ียงไว้ ต�งั แต่ปลามีขนาดเล็ก เพราะพ่อแม่พนั ธุ์ที�รวบรวมจากแหล่งน�าํ ธรรมชาติมีปริมาณที�ไม่แน่นอน และไดร้ ับความกระทบกระเทือน บอบช�าํ ไม่สามารถที�จะนาํ มาเป็นพอ่ แมพ่ นั ธุ์ได้ �.�.� การเล�ียงพอ่ แม่พนั ธุ์ ลกั ษณะการเล�ียงมี � วธิ ีดว้ ยกนั คือ �.�.�.� การเล�ียงในกระชัง การรวบรวมพ่อแม่พันธุ์จากกระชังจะนิยมมาก เน�ืองจากปลาท�ีเล�ียงในกระชงั มีความสมบูรณ์ โดยจะเร�ิมเล�ียงปลาต�งั แต่ปลายงั มีขนาดเล็กๆ อยู่ จนปลามีขนาดที�สามารถจะนาํ มาเป็ นพ่อแม่พนั ธุ์ไดค้ ือ มีอายุ � ถึง � ปี มีน�าํ หนกั ต�งั แต่ � ถึง � กิโลกรัมข�ึนไป เม�ือรวบรวมได้แล้วจะนําพ่อแม่พนั ธุ์ไปเล�ียงต่อในบ่อเล�ียงพ่อแม่พันธุ์ใน โรงเพาะฟักอีกคร�ังหน�ึง เพอื� ใหม้ ีน�าํ เช�ือและไข่สมบูรณ์ยงิ� ข�ึน �.�.�.� การเล�ียงในบอ่ ดิน ผทู้ าํ การเพาะฟักจะรวบรวมปลาจากเกษตรกรผเู้ ล�ียงปลา ในบ่อดิน โดยควรเลือกปลาที�เจริญเติบโตเร็วกว่าปลารุ่นเดียวกัน หรือเป็ นปลาท�ีจบั รุ่นแรกๆ ของบ่อ หลงั จากรวบรวมพอ่ แม่พนั ธุ์ไดแ้ ลว้ จะนาํ ไปเล�ียงตอ่ ในบ่อเล�ียงพ่อแม่พนั ธุ์ในโรงเพาะฟัก อีกคร�ังหน�ึง เพอ�ื ใหม้ ีน�าํ เช�ือและไขส่ มบูรณ์ยงิ� ข�ึน �.�.� การคดั เลือกพ่อแม่พนั ธุ์ ลกั ษณะปลาพ่อแม่พนั ธุ์ที�เหมาะสมในการเพาะขยายพนั ธุ์ พ่อแม่พนั ธุ์ควรมีขนาดความยาวของลาํ ตวั ต�งั แต่ �� เซนติเมตรข�ึนไป มีน�าํ หนักประมาณ �.� กิโลกรัม ปลาท�ีมีขนาดดงั กล่าวน�ีจะมีอายตุ �งั แต่ � ปี ข�ึนไป ส่วนแม่พนั ธุ์ควรมีขนาดใหญ่กวา่ ปลาเพศผู้ ควรมีน�ําหนักประมาณ � กิโลกรัม ปลาขนาดดังกล่าวจะมีอายุต�ังแต่ � ปี ข�ึนไป นอกจากลกั ษณะดงั ที�กล่าวมาแลว้ พอ่ แม่พนั ธุ์ปลาควรมีลกั ษณะดงั น�ี �.�.�.� เป็นปลาที�มีความอุดมสมบูรณ์แขง็ แรงดี �.�.�.� มีส่วนประกอบตา่ งๆ ของร่างกายครบถว้ น 6.2.2.3 เป็นปลาท�ีปราศจากโรคและพยาธิเบียดเบียน 6.2.2.4 ลาํ ตวั ไมม่ ีบาดแผล หรืออวยั วะส่วนหน�ึงส่วนใดขาดหายไป 6.2.2.5 การเจริญและการเปลี�ยนแปลงของครีบตา่ งๆ เป็นไปตามปกติ 142 141

บทที� 5 การเพาะและอนุบาลปลาท�ีมีความสาํ คญั ทาบงทเศทรี่ ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนุบาลปลาทมี่ คี วามสำ�คญั ทางเศรษฐกจิ �.�.�.� พอ่ แม่พนั ธุ์ควรมีอายทุ ี�ใกลเ้ คียงกนั หรือเทา่ กนั �.� การเพาะขยายพนั ธ์ุปลากะพงขาว ปลากะพงขาวนิยมเพาะขยายพนั ธุ์โดยวธิ ีเลียนแบบธรรมชาติ จากการศึกษาถึงปรากฏการณ์ ทางธรรมชาติในช่วงเวลาที�ปลากะพงขาวทาํ การผสมพนั ธุ์กนั น�นั พบวา่ มีปัจจยั ต่างๆ ที�ช่วยใหไ้ ข่ และน�าํ เช�ือมีการเจริญเติบโตจนถึงระดบั ที�ทาํ ให้ปลามีการผสมพนั ธุ์และวางไข่ข�ึนในธรรมชาติ จึงไดน้ าํ พ�ืนฐานของความตอ้ งการน�นั มาใชใ้ หเ้ กิดประโยชนใ์ นการเพาะขยายพนั ธุ์ปลากะพงขาวให้ ผสมพนั ธุ์และวางไข่ในบ่อคอนกรีต �.�.� ปัจจยั พ�นื ฐานที�จาํ เป็นในการเพาะขยายพนั ธุ์ปลากะพงขาว �.�.�.� ปลากะพงขาวจะเคลื�อนที�จากบริเวณน�าํ กร่อยลงสู่ทะเลท�ีน�าํ มีความเค็มสูง กวา่ เพอ�ื ทาํ การวางไข่ ในส่วนน�ีหมายถึงการเปล�ียนแปลงความเคม็ �.�.�.� ช่วงฤดูท�ีปลากะพงขาววางไข่น�นั เป็ นช่วงติดต่อระหวา่ งฤดูร้อนกบั ฤดูฝน นนั� แสดงถึงอุณหภูมิมีผลต่อการเจริญเติบโตของรังไข่และความสมบูรณ์ของน�าํ เช�ือ รวมท�งั การ วางไขใ่ นช่วงน�ี ในส่วนน�ีหมายถึงช่วงเวลา �.�.�.� ปลากะพงขาวจะวางไข่ในช่วงข�ึน �� ค�าํ ถึงแรม � ค�าํ หรือแรม � ค�าํ ถึง ข�ึน � ค�าํ (กองบรรณาธิการ สโมสรนิสิตคณะประมง, ���� ) ช่วงเวลาดงั กล่าวน�ีระดบั น�าํ ทะเลจะ ลดลง ดงั น�ันแสดงว่าการข�ึนลงของกระแสน�ํามีผลต่อการผสมพนั ธุ์วางไข่ ในส่วนน�ีหมายถึง การข�ึนลงของน�าํ �.�.� การเพาะขยายพนั ธุ์ปลากะพงขาวโดยวิธีเลียนแบบธรรมชาติ จากปัจจยั ดงั กล่าวน�ีได้ นํามาเป็ นพ�ืนฐานในการปฏิบตั ิการเพาะขยายพนั ธุ์ปลากะพงขาวโดยวิธีเลียนแบบธรรมชาติ หลงั จากที�รวบรวมและคดั พอ่ แม่พนั ธุ์ปลากะพงขาวไดแ้ ลว้ นาํ พ่อแม่พนั ธุ์ปลากะพงขาวมาปล่อย ลงบ่อเล�ียงในบ่อคอนกรีตในช่วงเดือนเมษายนถึงเดือนกนั ยายน ปล่อยในอตั ราส่วนพ่อพนั ธุ์ � ตวั ต่อแม่พนั ธุ์ � ตวั ในความหนาแน่น � ตวั ต่อน�าํ � ลูกบาศกเ์ มตร โดยควบคุมความเคม็ ของน�าํ ใหอ้ ยู่ ในระดบั ความเคม็ �� ถึง �� พีพีที และจะเพ�ิมความเคม็ ของน�าํ จนไดร้ ะดบั ความเค็มของน�าํ ทะเล ธรรมชาติ คือ �� ถึง �� พพี ที ี ในเวลา �� วนั หลงั จากความเค็มไดร้ ะดบั แลว้ ใหส้ ังเกตอาการของ ปลาพอ่ แม่พนั ธุ์ ตามปกติแลว้ ปลาแม่พนั ธุ์ท�ีมีไข่ค่อนขา้ งแก่จะวา่ ยน�าํ เชื�องชา้ ก่อนการวางไข่น�นั ปลาแม่พนั ธุ์จะไม่กินอาหารและจะว่ายน�าํ แยกตวั ออกจากฝูง ส่วนปลาพ่อพนั ธุ์น�ันจะมีอาการ ตามปกติ เมื�อพบว่าปลามีอาการดงั กล่าว ให้ทาํ การลดระดบั น�าํ ในเวลาหวั ค�าํ ในช่วงข�ึน �� ค�าํ ถึง แรม � ค�าํ หรือแรม � ค�าํ ถึงข�ึน � ค�าํ ประมาณ �� เซนติเมตร เป็นเวลา � ถึง � ชว�ั โมง แลว้ เติมน�าํ ให้มีระดบั เท่าเดิม หากปลาที�เล�ียงไวม้ ีไข่แก่และน�าํ เช�ือสมบูรณ์ ปลาจะผสมพนั ธุ์กนั ในช่วงเวลา ��.�� ถึง ��.�� นาฬิกา โดยปลาแม่พนั ธุ์จะว่ายน�ําไปรอบๆ บ่อ ปลาพ่อพนั ธุ์จะว่ายน�าํ ตาม 142 143

บทท่ี 5 : บกทารทเพี� 5าะแกลาะรอเนพุบาาะลแปลละาอทนี่มีคุบวาาลมปสล�ำ คาญัที�มทีคางวเาศมรสษฐาํ คกญิจั ทางเศรษฐกิจ ตลอดเวลา ลักษณะอาการดังกล่าวน�ีแสดงว่าปลากะพงขาวจะเร�ิมทาํ การผสมพนั ธุ์ ในการ ผสมพนั ธุ์น�นั แม่พนั ธุ์จะปล่อยไข่ออกมา แลว้ ปลาพ่อพนั ธุ์จะวา่ ยน�าํ ตะแคงปล่อยน�าํ เช�ือใหผ้ สม กบั ไข่ เป็นเช่นน�ีจนไขท่ ี�สุกออกมาจนหมด ไขท่ ี�ผสมแลว้ จะลอยข�ึนสู่ผวิ น�าํ ส่วนไข่ท�ีไม่ไดร้ ับการ ผสมจะจมลงสู่กน้ บ่อ ในปี หน�ึงๆ ปลาแม่พนั ธุ์สามารถวางไข่ไดห้ ลายคร�ัง โดยจะวางเป็ นช่วงๆ ช่วงละ � ถึง � คร�ัง �.�.� การรวบรวมและการฟักไข่ หลงั จากที�ปลาผสมพนั ธุ์กนั แลว้ เชา้ ตรู่ของวนั รุ่งข�ึนควร ทาํ การรวบรวมไขก่ ่อนท�ีไขจ่ ะฟักออกเป็นตวั การรวบรวมไข่ปลากะพงขาว นิยมใชส้ วงิ หรืออวน ท�ีทาํ ดว้ ยผา้ ตาถี�ชอ้ นไปตามผวิ น�าํ เนื�องจากไข่ของปลากะพงขาวเป็นไขช่ นิดท�ีลอยน�าํ เพราะมีหยด น�าํ มนั ท�ีมีขนาดใหญส่ ามารถทาํ การรวบรวมไดโ้ ดยง่าย ไข่ปลากะพงขาวมีความเหนียวทนทานไม่ แตกสลายง่ายแมว้ า่ จะไดร้ ับความกระทบกระเทือนบา้ งพอสมควรก็ตาม ช่วงเวลาที�ทาํ การรวบรวม ไข่ ควรจะหยดุ การใหอ้ ากาศ หรือจะทาํ การใหอ้ ากาศเฉพาะจุดก�ึงกลางบ่อเท่าน�นั เพื�อใหไ้ ข่ไดล้ อย เขา้ สู่ขา้ งบ่อ แลว้ ใช้สวิงที�ทาํ ดว้ ยผา้ ตาถี�ๆ ช้อนไข่ใส่กะละมงั ท�ีบรรจุน�าํ เค็ม พยายามทาํ ให้เสร็จ เรียบร้อยก่อนท�ีปลาจะฟักออกเป็ นตัว ซ�ึงตามปกติแล้วไข่ที�ได้รับการผสมจะมีวิวฒั นาการ จนกระทงั� ฟักออกเป็ นตวั อ่อน ใชเ้ วลาประมาณ �� ถึง �� ชวั� โมง หลงั จากที�รวบรวมไข่หมดแลว้ ใหน้ าํ ไขป่ ลาไปลา้ งดว้ ยยาเหลือง � พีพีเอม็ ลา้ งไข่นาน � นาที แลว้ จึงลา้ งดว้ ยน�าํ ทะเล ที�มีความ สะอาดอีกคร�ังหน�ึง หลงั จากลา้ งไข่ดว้ ยน�าํ ทะเลที�สะอาดแลว้ ให้นาํ ไข่ไปใส่ในบ่อเพาะฟักไข่ใน อตั ราส่วนไข่ ��� ฟองต่อน�าํ � ลิตร น�าํ ทะเลที�ใชค้ วรเป็นน�าํ สะอาดและมีความเคม็ ใกลเ้ คียง หรือ เท่ากบั ความเคม็ ในบอ่ เพาะขยายพนั ธุ์ ความเคม็ ท�ีเหมาะสมน�นั จะอยรู่ ะหวา่ ง �� ถึง �� พีพีที ใส่น�าํ ให้มีระดบั ความลึก �.� ถึง �.� เมตร ปล่อยให้น�าํ หมุนเวียนตลอดเวลา โดยปล่อยน�าํ เขา้ ทางดา้ น หน�ึง และมีทางออกอยูอ่ ีกดา้ นหน�ึง ในส่วนท�ีเป็ นทางออกน�นั ควรมีตะแกรงตาถ�ีกนั มิให้ไข่หรือ ลูกปลาที�ฟักออกจากไข่หลุดรอดไปกบั น�าํ ได้ นอกจากน�ีควรจะเพ�ิมอากาศให้กบั น�าํ อยู่ตลอดเวลา ไข่ที�ไดร้ ับการผสมจะฟักออกเป็นตวั ในเวลาตอ่ มา ลูกปลาท�ีฟักออกเป็นตวั ใหม่ๆ น�นั จะมีความยาว โดยประมาณ �.� มิลลิเมตร จะลอยเอาหัวข�ึน เม�ือพบว่าลูกปลาออกเป็ นตวั แลว้ ควรหยุดการให้ อากาศ แต่ควรให้น�าํ ไหลผ่านอยูต่ ลอดเวลา ในระยะเวลาดงั กล่าวน�ีควรดูดตะกอนซ�ึงส่วนใหญ่ แล้วจะเป็ นไข่ที�ไม่ได้รับการผสม จะตกอยู่ท�ีพ�ืนบ่อ และยงั ไม่จาํ เป็ นตอ้ งให้อาหารกบั ลูกปลา เน�ืองจากลูกปลามีถุงไข่แดงที�ติดอยู่บริเวณหน้าท้อง ซ�ึงเป็ นถุงเก็บอาหารที�ติดมากับตัวปลา ลูกปลาจะใชอ้ าหารจากถุงไข่แดงจนหมดแลว้ จึงจะเร�ิมกินอาหาร ซ�ึงจะใชเ้ วลาประมาณ � วนั นบั แต่ปลาฟักจากไข่เป็ นตวั ก่อนจะถึงวนั ท�ี � ซ�ึงเป็ นวนั ที�ถุงไข่แดงยบุ หมดแลว้ ควรทาํ การยา้ ยลูก ปลาลงบ่ออนุบาล เพือ� ทาํ การอนุบาลตอ่ ไป 144 143

บทที� 5 การเพาะและอนุบาลปลาที�มีความสาํ คญั ทาบงทเศทร่ี ษ5 ฐ: กกิจารเพาะและอนุบาลปลาทีม่ คี วามสำ�คญั ทางเศรษฐกจิ �.� การอนุบาลลูกปลากะพงขาว หลงั จากลูกปลาฟักออกเป็ นตวั หมดแล้ว จะยา้ ยลูกปลาจากบ่อฟักไข่มาลงในบ่ออนุบาล เพือ� ทาํ การอนุบาลต่อ ในการอนุบาลลูกปลากะพงขาวจะแบ่งออกเป็น � ระยะ ดงั น�ี �.�.� การอนุบาลในระยะแรก เริ�มจากการอนุบาลลูกปลาที�ฟักออกจากไข่จนกรทงั� ลูกปลา มีอายุ � เดือน ลูกปลาในระยะน�ีจะมีความอ่อนแอมาก จะตอ้ งดูแลอยา่ งดี ใหอ้ าหารอยา่ งเพียงพอ และหมั�นคัดขนาด (ภาพที� �.��) ซ�ึงจะมีผลต่ออตั ราการรอดของลูกปลา โดยมีรายละเอียด ดงั ตอ่ ไปน�ี ภาพท�ี 5.26 การคดั ขนาดปลากะพงขาว ทมี� า : ธาฎา (����) �.�.�.� บ่ออนุบาล ควรเป็ นบ่อคอนกรีต เนื�องจากสามารถท�ีจะสังเกตและดูแล รักษาสภาพต่างๆ ได้เป็ นอย่างดี ขนาดไม่ควรใหญ่หรือเล็กจนเกินไป โดยทว�ั ไปนิยมใช้บ่อ ส�ีเหล�ียมผืนผา้ มีความกวา้ งประมาณ � ถึง � เมตร ความยาวประมาณ � ถึง � เมตร มีความลึก ประมาณ � ถึง �.� เมตร ควรมีหลงั คาคลุม สามารถกนั แดดกนั ฝนได้ มีแสงแดดส่องถึงไดบ้ า้ ง มี ท่อระบาย น�าํ ออก มีเคร�ืองให้อากาศ เพราะลูกปลาในระยะน�ีจะตอ้ งใหอ้ ากาศตลอดเวลา การให้ อากาศจะช่วยให้น�าํ มีคุณภาพดีและเหมาะสม น�าํ ท�ีใชอ้ นุบาลควรมีความเค็มอยูใ่ นช่วง �� ถึง �� พพี ีที อุณหภูมิอยใู่ นช่วง �� ถึง �� องศาเซลเซียส �.�.�.� อตั ราการปล่อย ลูกปลาท�ีฟักออกเป็ นตวั ใหม่ๆ จะนาํ มาใส่ในบ่ออนุบาล อตั ราการปล่อยน�ันจะอยู่ในช่วง �� ถึง ��� ตัวต่อน�ํา � ลิตร (ตารางที� �.�) ท�งั น�ีจะข�ึนอยู่กับ สภาพแวดลอ้ ม ถา้ ควบคุมให้มีสภาพเหมาะสมไดด้ ี ก็สามารถปล่อยหนาแน่นได้ แต่ถา้ ควบคุม สภาพแวดลอ้ มตา่ งๆ ไดไ้ ม่ดี กไ็ มค่ วรปล่อยหนาแน่น เพราะจะทาํ ใหอ้ ตั ราการรอดต�าํ 144 145