«Σκέψεις εν μέσω Covid-19», του συγγραφέα Δημήτρη Μιχαηλίδη

Αγρότης είναι ο γεωργός, ο κτηνοτρόφος, ο ψαράς ή ο δασοκόμος και οι συμπληρωματικές απασχολήσεις του αγρότη μπορεί να είναι η παραγωγή ενέργειας, η μεταποίηση ή/και η εμπορία της δικής του παραγωγής και οι υπηρεσίες αγροτουρισμού. Μόνο ο αγρότης μπορεί να προσφέρει υπηρε- σίες αγροτουρισμού. Το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων κατάλαβε κάποτε (2014) ότι ο αγρότης δεν είναι μόνο για να οργώνει, να εκτρέφει και να ψαρεύει, αλλά και για πολλά άλλα, πάντα μέσα στην ύπαιθρο, καθόσον είναι ο εξ επαγγέλματος φροντιστής του περιβάλλοντος. Έτσι, η Βουλή ψήφισε, και το 2014 η κυβέρνηση με υπουργό τον καθ. Α. Τσαυτάρη εξέδωσε τον Ν. 4235/2014, άρθρο 52, που πρόβλεπε (επιτέλους) στα «πολυλειτουργικά αγροκτήματα» ότι: 1. Ως «πολυλειτουργικό αγρόκτημα» ορίζεται η αγροτική εκμετάλλευση η οποία λειτουργεί με έμφαση στις τοπικές παραγωγικές δυνατότητες κάθε περιοχής και η οποία διαθέτει τουλάχιστον: α) καλλιεργήσιμη έκταση, β) φυτικό ή ζωικό κεφάλαιο και γ) χώρο εστίασης ή δυνατότητα εκπαίδευσης ή δυνατότητα επίδειξης και παρακολούθησης της παραγωγικής διαδικασί- ας ή οικοτεχνικής μεταποίησης. Επιτρέπεται η λειτουργία δικτύου πολυ- λειτουργικών αγροκτημάτων ανά την ελληνική επικράτεια. 2. Στόχος του πολυλειτουγικού αγροκτήματος είναι: α) η επιστροφή στον τρόπο λειτουργίας της ελληνικής παραδοσιακής οικογένειας, β) η γνωριμία με παραδοσιακά επαγγέλματα, ντόπιες καλλιεργητικές μεθόδους παραγωγής και παραγωγικές διαδικασίες οι οποίες σπανίζουν ή έχουν εκλείψει, γ) η γνωριμία με τις ασχολίες και τις συνήθειες της καθημερινής ζωής των κα- τοίκων μιας περιοχής, τα ήθη και τα έθιμα, καθώς και τη ζεστή ανθρώπινη ελληνική φιλοξενία, δ) η ευαισθητοποίηση γύρω από τα θέματα της προ- στασίας του περιβάλλοντος και της αυτόχθονος χλωρίδας και πανίδας, ε) η γνωριμία με τα πολιτισμικά στοιχεία μιας περιοχής μέσα από την οργάνωση επισκέψεων σε ιστορικά και λοιπά τοπικά αξιοθέατα, καθώς και η συμμετο- χή σε υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής. Το κάθε πολυλειτουργικό αγρό- κτημα μπορεί, εφόσον διαθέτει τις κατάλληλες υποδομές και δυνατότητες, να αναπτύσσει δραστηριότητες εκπαίδευσης, πρόληψης και προάσπισης υγείας, καθώς και αθλητισμού. Δύναται να δημιουργεί συνεργατικές δρά- σεις με τις γειτνιάζουσες παραγωγικές μονάδες γεωργίας, κτηνοτροφίας, με επιχειρήσεις μεταποίησης και τυποποίησης, καθώς και με τα κατά τόπους μουσεία, μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους, που προάγουν και αναδει- κνύουν την πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής, ιδιαίτερα με αυτά που είναι συνυφασμένα με τον παραγωγικό πολιτισμό του τόπου. 3. Για τη διάκριση του πολυλειτουργικού αγροκτήματος από άλλες επι- 149

χειρήσεις κατοχυρώνεται σήμα, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις του Ν. 4072/2012 (Α’ 86), δικαίωμα αποκλειστικής χρήσης του οποίου έχει το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Προφανώς οι ανοργάνωτοι, μη ενιαία εκπροσωπούμενοι, μακριά από τις πολιτικές και οικονομικές ελίτ αγρότες, οι φροντιστές του περιβάλλοντος, οι απασχολούμενοι συνεχώς επί 365 μέρες στην πραγματική παραγωγή, είναι το μόνιμο θύμα του «ανταγωνισμού» μεταξύ ΥΠΑΑΤ και υπουργείου Τουρισμού (αγροτουρισμός) ή μεταξύ ΥΠΑΑΤ και υπουργείου Ανάπτυξης (αγορές αγροτών) ή μεταξύ ΥΠΑΑΤ και ΥΠΕΝ (δασικά και χρήσεις γης) ή μοιάζει ότι κάθε φορά και κάποιο υπουργείο αναλαμβάνει τον ρόλο της επίθεσης του αστικού χώρου ενάντια στις τοπικές αγροτικές κοινωνίες και στους αγρότες. Αρπάζοντας κάθε φορά από τους αγρότες τα καλύτερα κομμάτια του επαγ- γέλματός τους ή αλλοιώνοντας τις έννοιες, όπως στον αγροτουρισμό, και υποτιμώντας τον ρόλο της γεωργίας στην εθνική ανάπτυξη και επιβίωση, εξωθούν τους αγρότες, από επιχειρηματίες με επενδύσεις, να μετατραπούν σε απλούς εργάτες γης χωρίς μέλλον. Την Τρίτη 23 Μαρτίου 2021, στις 20:00, οι αγρότισσες με την κα Κοντο- γιάννη οργανώνουν δημόσια διαδικτυακή συζήτηση στο Facebook. Σεμινάριο: Κοινωνική oικονομία στα αγροτικά 23-3-2021 Το Σάββατο 3 Απριλίου 2021, στις 17:00 (έως τις 18:30), προσκαλούνται όσοι επιθυμούν σε δημόσιο διαδικτυακό σεμινάριο με θέμα «Αγροδια- τροφή, τοπική αυτάρκεια και κοινωνική οικονομία» στο πλαίσιο αρθρωτού σεμιναρίου το τριήμερο 2, 3 και 4 Απριλίου 2021 με θέμα «Η συμβολή της κοινωνικής οικονομίας στην ανάκαμψη» από την Πανελλήνια Ένωση Συ- μπράξεων Κοινωνικής Οικονομίας (ΠΕΣΚΟ) και την πλατφόρμα Συνερ- γατική Κοινωνία/coopsociety.gr. Στη μετάβαση από τη βιομηχανική επανάσταση (1800-2050) προς την Κοινωνία της Γνώσης ή την εποχή 4.0, η εργασία βιώνει μια βαθιά ανα- διάρθρωση με χαρακτηριστικό στοιχείο τη μείωση της μισθωτής εργασίας. Ως αποτέλεσμα, πολλοί θα αναγκαστούν να γίνουν αυτοαπασχολούμενοι. Αυτοαπασχολούμενοι στην ουσία είναι και οι μικροί αγρότες, επιχειρημα- τίες στην παραγωγή τροφής. Η συζήτηση της 3/4/2021 στη θεματική «Αγροδιατροφή, τοπική αυτάρ- κεια και κοινωνική οικονομία» θα επικεντρωθεί στη συνεργατική παρα- γωγή αγροτικών προϊόντων (αγροτικοί συνεταιρισμοί), στη συνεργατική μεταποίηση (γυναικείοι συνεταιρισμοί, ΚΟΙΝΣΕΠ, εργασιακοί συνεται- 150

ρισμοί), στη συνεργατική παροχή υπηρεσιών (γυναικείοι αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί, ΚΟΙΝΣΕΠ), Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία (ΚΥ- ΓΕΩ/CSA), συνεργατικές αγορές παραγωγών (αγορές αγροτών, αγορές βιοκαλλιεργητών), καλλιεργητικοί συνεργατισμοί (αγροτικές ΚΟΙΝΣΕΠ), τοπικά σύμφωνα ποιότητας (συνεργαζόμενα καταλύματα, επισκέψιμα αγροκτήματα). Οι αστικοί καταναλωτικοί συνεταιρισμοί είναι πάρα πολύ σημαντικοί για τη χρηματοδότηση και την ανάπτυξη όλου του συνεργατικού παραγω- γικού χώρου. Η δημιουργία συνθηκών Τοπικής Εφοδιαστικής Αλυσίδας (Short Supply Chain) για την υποστήριξη της τοπικής αγροτοδιατροφικής αυτάρκειας είναι εξίσου σημαντική. Το πολλαπλασιαστικό υλικό θα μπορούσε να είναι ντόπιοι σπόροι και αυ- τόχθονες φυλές, προσαρμοσμένες στο περιβάλλον, διότι απαιτούν λιγότε- ρες εισροές. Όλες οι δομές νοούνται με βάση την κάθε μια τοπική κοινωνία και για την ικανοποίηση των αναγκών της τοπικής κοινωνίας, ενώ προϋποθέτουν επαρκές κοινωνικό κεφάλαιο. Οι ίδιοι οι πολίτες είναι οι ιδιοκτήτες του συνεργατισμού, ελέγχουν τον συνεργατισμό, εργάζονται σε αυτόν και λει- τουργούν για την ικανοποίηση των αναγκών των μελών του. Το σεμινάριο θα αναμεταδίδεται ταυτόχρονα και θα μπορούν να θέτουν ερωτήματα και τοποθετήσεις στο Facebook, στο προφίλ: (1) Πανελλήνια Ένωση Συμπράξεων Κ.Ο. (2) Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττι- κής «Άγιος Γεώργιος» και (3) Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα. Οι έξι κύκλοι από τις 17:00 έως τις 18:30 προβλέπεται να είναι: 1. Αγροτικοί συνεταιρισμοί, με εισηγητή τον κ. Γιώργο Παπαβασίλη. Με στόχο την προσφορά στην αγορά συνεχώς και συνεπώς σταθερών προ- διαγραφών αγροτικών προϊόντων, οι παραγωγοί πραγματικού πλούτου (αγρότες) συνεργάζονται με την προϋπόθεση ενιαίου πολλαπλασιαστικού υλικού, ομολόγων καλλιεργητικών και εκτροφικών πρακτικών, ίδιων με- τασυλλεκτικών τεχνικών και παράδοσης όλης της παραγωγής. 2. Γυναικείοι συνεταιρισμοί, με εισηγήτρια την κα Δέσποινα Ιωαννίδου. Με στόχο την ενεργοποίηση αδρανών κομματιών της κοινωνίας, οι γυναι- κείοι συνεταιρισμοί προσπαθούν να δημιουργήσουν εισόδημα από την ερ- γασία των γυναικών με τη μεταποίηση και προσφορά υπηρεσιών με βάση την ιδιαιτερότητα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. 3. ΚΥΓεω (καταναλωτικοί), με εισηγήτρια την κα Τζέννυ Γκιουγκή. Πρόκειται για συνεταιρισμούς ανθρώπων (καταναλωτών και παραγωγών) όπου όλοι μαζί συναποφασίζουν για την κάλυψη των αναγκών τους, συ- νεισφέρουν για τις καλλιεργητικές-εκτροφικές δαπάνες, διανέμουν ανα- 151

λογικά τη ζημιά ή την παραγωγή χωρίς αγοραπωλησίες, καθόσον είναι όλοι μέλη του ίδιου παραγωγικοκαταναλωτικού συνεταιρισμού. 4. Αγορές αγροτών, με εισηγητή τον κ. Ανδροκλή Γιάτσογλου. Πρόκειται για αυτοδιαχειριζόμενες από τους ίδιους τους παραγωγούς αγο- ρές αγροτών (farmers’ market) για την πώληση του 20% της συνολικής αγροτικής παραγωγής κάθε παραγωγού μία φορά την εβδομάδα, που εξα- σφαλίζουν ταμειακή ρευστότητα στον αγρότη από την κατανάλωση και τον απελευθερώνουν από τον τραπεζικό δανεισμό. 5. Αγροτικές ΚΟΙΝΣΕΠ, με εισηγητή τον κ. Κώστα Αρτακιανό. Εξασφαλίζουν συνέχεια, συνέπεια, ποιότητα και ποσότητα για συγκεκρι- μένα επώνυμα συσκευασμένα ή/και μεταποιημένα αγροτικά προϊόντα με συμφωνία στο πολλαπλασιαστικό υλικό, στις καλλιεργητικές πρακτικές και στη σταθερή ποιότητα ποσοτήτων ικανών να συνάψουν συμφωνίες Τοπικής Εφοδιαστικής Αλυσίδας με σημεία κατανάλωσης (ξενοδοχεία, αλυσίδες κ.λπ.). 6. Αγροτουρισμός-επισκέψιμα αγροκτήματα, με τον κ. Παναγιώτη Παπα- δόπουλο. Αγροτουρισμός είναι αντικείμενο αποκλειστικά των αγροτικών επαγγελ- μάτων και η καλύτερη εκδοχή του είναι να συνδέεται σε διαδρομές, κοινές διοργανώσεις, αξιοποίηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, τοπικά σύμφωνα. Τα επισκέψιμα αγροκτήματα ή/και city farms είναι «πρεσβείες» της αγροτικής κοινωνίας στους αστικής νοοτροπίας συμπολίτες. Το πρόγραμμα των αρθρωτών θεματικών εν συντομία είναι το παρακάτω: Παρασκευή, 2/4/2021, 20:00, Η μισθωτή εργασία και η πρόκληση της κοινωνικής οικονομίας. Σάββατο, 3/4/2021, 11:00, Η συνεταιριστική λύση σε κοινωνικο-οικο- νομικές κρίσεις. Σάββατο, 13:00, Τηλεργασία - ψηφιακή οικονομία και κοινωνική οικο- νομία. Σάββατο, 15:00, Εθνικοτοπικοί σύλλογοι, κοινωνική οικονομία και τοπι- κή αυτοδιοίκηση. Σάββατο, 17:00, Αγροδιατροφή, τοπική αυτάρκεια και κοινωνική οικο- νομία. Σάββατο, 19:00, Υγεία – πρόνοια – αναπηρία στην κοινωνική οικονομία. Κυριακή, 4/4/2021, 12:00, Πράσινη οικονομία, επιχειρηματικότητα, ενεργ. κοινότητες. Κυριακή, 14:00, Πολιτιστική δημιουργία, ειδικός και υπεύθυνος τουρι- σμός. Κυριακή, 16:30, Πλατφόρμα δικτύωσης τρίτου τομέα/social clusters. 152

Κυριακή, 18:00, Ανοικτό βήμα. Το καινοτόμο δημόσιο διαδικτυακό πολυσεμινάριο «Η συμβολή της κοι- νωνικής οικονομίας στην ανάκαμψη» θέλει δωρεάν δήλωση συμμετοχής για να δώσει πρόσβαση. Πληροφορίες: [email protected], 210 8813760 και peskonpo@gmail. com. Το διαδικτυακό αρθρωτό σεμινάριο «Η συμβολή της κοινωνικής οικονομί- ας στην ανάκαμψη», 2-4/4/2021, γίνεται στο πλαίσιο του προγράμματος «Μέντορες για την κοινωνική οικονομία» της ΠΕΣΚΟ με την υποστήρι- ξη του Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνικής Οικονομίας (ΙΝΜΕΚΟ) και τη συμβολή της πλατφόρμας Συνεργατική Κοινωνία, η οποία συναντάται δι- αδικτυακά κάθε Δευτέρα, 20:00, και είναι ανοιχτή σε φορείς κοινωνικής οικονομίας, πολίτες και οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών. Οι αγρότισσες (Τρίτη, 20:00) έχουν ήδη συζητήσει τις αγορές αγροτών, την αγροτική γυναικεία επιχειρηματικότητα (9/3/2021), τα επισκέψιμα αγρο- κτήματα, τους αγροτικούς συνεταιρισμούς, ενώ ως μια προσεμιναριακή συζήτηση οι αγρότισσες από τις γυναίκες της υπαίθρου με πρόσκληση της κας Μάγδας Κοντογιάννη (69320 94231), κτηνοτρόφου, του Κτηνοτροφι- κού Συλλόγου Αττικής, συζητούν σε δημόσια διαδικτυακή συζήτηση την Τρίτη 23 Μαρτίου 2021, στις 20:00, για τον αγροτουρισμό, με συντονιστή τον γράφοντα. Πρώτα αγρότες και μετά κοινωνική οικονομία; 31-3-2021 Πραγματοποιήθηκε προσεμιναριακή συζήτηση προβληματισμού την Τετάρτη 31/3/21 από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Αττικής με αντι- κείμενο το σεμινάριο «Η συμβολή της κοινωνικής οικονομίας στην ανά- καμψη», που θα γίνει στις 2-4 Απριλίου 2021, μετά τη μνημονιακή δεκα- ετία και την πανδημία του Covid-19. Στο σεμινάριο «Η συμβολή της κοινωνικής οικονομίας στην ανάκαμψη» με δέκα (10) θεματικές μπορεί όποιος θέλει να συμμετάσχει ενεργοποιώντας εκείνη τη στιγμή τον αντίστοιχο σύνδεσμο, όπως φαίνεται παρακάτω: 2/4/21, 20:00, https://zoom.us/j/99921301423, Τα όρια της μισθωτής εργασίας 3/4/21, 11:00, https://zoom.us/j/93884501023, Η συνεταιριστική λύση στις κρίσεις 3/4/21, 13:00, https://zoom.us/j/94535068381, Τηλεργασία – ψηφιακή οικονομία 153

3/4/21, 15:00, https://zoom.us/j/95665212819, Τοπική αυτοδιοίκηση – Εθνικοτοπικοί 3/4/21, 17:00, https://zoom.us/j/99084789016, Αγροδιατροφή και το- πική αυτάρκεια 3/4/21, 19:00, https://zoom.us/j/93740301384, Υγεία, πρόνοια, αναπη- ρία και Κ.Ο. 4/4/21, 12:00, https://zoom.us/j/97545169616, Πράσινη οικονομία – ενεργειακές κοινότητες 4/4/21, 14:00, https://zoom.us/j/98139466988, Πολιτισμός, υπεύθυνος τουρισμός 4/4/21, 16:30, https://zoom.us/j/96036296363, Πλατφόρμα δικτύωσης, CoopCluster 4/4/21, 18:00, https://zoom.us/j/98140786360, Ανοικτό βήμα Για όποιον επιθυμεί, με την ολοκλήρωση θα δοθούν βεβαιώσεις συμμετο- χής. Δωρεάν δήλωση συμμετοχής στο τριήμερο 2-4 Απριλίου 2021 σεμινάριο Πληρ.: Κ. Οικονομόπουλος, [email protected], και Β. Τακτικός, [email protected] Εκ μέρους του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής η κα Μάγδα Κοντο- γιάννη (κτηνοτρόφος, 69320 94231) μετέχει στις συναντήσεις της Συνερ- γατικής Κοινωνίας, η οποία είναι ένας κινηματικός όμιλος σκέψης για την ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας, που ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 2020, εν μέσω πανδημίας, με υποστήριξη από την Πανελλήνια Ένωση Συμπράξεων Κοινωνικής Οικονομίας (ΠΕΣΚΟ) και συζητά διαδικτυακά κάθε Δευτέρα, 20:00, με δημόσια ταυτόχρονη παρουσία στο Facebook. Ο όμιλος σκέψης αποτελεί συνέχεια της ανοικτής διαδικασίας του Παρατη- ρητηρίου των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών, που είχε ξεκινή- σει εδώ και μια δεκαπενταετία. Στις 31/3/21, με την τεχνική υποστήριξη του Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα (κα Κ. Κουφογεώργου και κα Ε. Καλαρούτη), συζήτησαν δημό- σια διαδικτυακά σε προσυνεδριακή οι: κα Μάγδα Κοντογιάννη, ομ. καθ. κ. Φίλιππος Καρυπίδης, κ. Γιάννης Κοντογιάννης, κ. Αλέξης Μπακούρος, κ. Κώστας Μαντζουράνης (ΚΟΙΝΣΕΠ «Κυκεών») και κα Αθηνά Μιχαηλίδου (Πρόβειο ΚΟΡΔΑΛΗ) με συντονιστή τον γράφοντα. Στη συζήτηση μετεί- χαν διαδικτυακά παράλληλα 28, ενώ την είδαν 2.234 και προκάλεσε 470 αλληλεπιδράσεις (σχόλια, κοινοποιήσεις, απόψεις). Το video https://www. facebook.com/Skywalker.gr/videos/833621047231039 με τη συζήτηση μπορεί να το δει όποιος θέλει όποια στιγμή θέλει. Το Σάββατο 3 Απριλίου 2021, στις 17:00-18:30, προσκλήθηκαν να συζητή- σουν θέματα της κοινωνικής οικονομίας οι: κ. Γιώργος Παπαβασίλης (ομά- 154

δες παραγωγών κηπευτικών και καθετοποίηση της αγοράς), κα Δέσποινα Ιωαννίδου (γυναικείοι μεταποιητικοί και αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί), κα Τζέννυ Γκιουγκή (Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία και αγροοι- κολογία), κ. Ανδροκλής Γιάτσογλου (αυτοδιαχειριζόμενες αγορές αγρο- τών), κ. Κώστας Αρτακιανός (οι κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις στον αγροτικό χώρο) και κ. Παναγιώτης Παπαδόπουλος (πολυλειτουργικά αγροκτήματα και επισκέψιμες φάρμες). Από τη συζήτηση επισημαίνονται μερικά σημεία:  Στην Ελλάδα σήμερα διακινείται από συνεταιρισμούς μόνο το 10% της αγροτικής παραγωγής, που μπορεί να αναγνωστεί (1) ως τεράστια ευκαιρία ανάπτυξης ή/και (2) ως πολύ ασθενική βάση υποστήριξης αλλαγών.  Από τους 900 περίπου συνολικά συνεταιρισμούς οι 600 έχουν τζίρους από 0-500.000 € και μόνο 300 συνεταιρισμοί έχουν τζίρο ο κάθε ένας πάνω από 500.000 € (μέχρι 270.000.000 €).  Σε όλη την Ε.Ε. είναι δηλωμένοι 3.500 αγροτικοί συνεταιρισμοί και οι 2.000 είναι σε τρία κράτη (Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία).  Στην Ελλάδα έχουμε περίπου 500 οργανώσεις παραγωγών (κυρίως με επιδοτήσεις) με περίπου 30.000 μέλη. Δηλαδή είναι πολύ μικρές σε μέλη.  Σε 300.000 κατά κύριο επάγγελμα αγρότες εκτιμάται ότι οι αποκλειστι- κοί αγρότες είναι 160.000 περίπου, οπότε οι οργανωμένοι είναι μόνο 10%- 20%, ποσοστό πολύ αδύναμο για να κινητοποιήσει μια ουσιαστική αλλαγή.  Στην κοινωνική οικονομία η ισχύς είναι η συμμετοχή των ανθρώπων και όχι αποκλειστικά των κεφαλαίων και των τζίρων, και εκεί, στα μέλη, υστερούμε.  Για να γίνεις μέλος σε δομή της κοινωνικής οικονομίας πρέπει να είσαι αδειοδοτημένος αγρότης. Και εκεί στην ουσία παρεμβαίνει η Πολιτεία. Με ουτοπική μαξιμαλιστική νομοθεσία αδειοδότησης των στάβλων κατέστη- σαν το 85% των κτηνοτρόφων χωρίς άδεια στάβλου και κατά συνέπεια χωρίς δυνατότητα να συστήσουν επιχειρηματικό συνεταιρισμό στο μέλλον.  Και στην Ε.Ε. παρατηρείται σε αριθμητικά συνολικά 3.500 συνεταιρι- στικές δομές να είναι μόνο 500 οι δομές για κτηνοτρόφους, ενώ η σχέση φυτικής/ζωικής παραγωγής είναι 30/70, δηλαδή τελείως αντίστροφη.  Εκπαίδευση-κατάρτιση, συμβουλευτική, κοινωνικό κεφάλαιο (εμπιστο- σύνη και αλληλοβοήθεια) και θέληση για ενεργό συμμετοχή φαίνεται ότι είναι πάρα πολύ σημαντικά για τη δημιουργία και ανάπτυξη συνεργατικής δομής.  Η αγροτική εκπαίδευση είναι ανεπαρκής έως αόρατη στην Ελλάδα.  Ο τρόπος ζωής των αγροτών υφίσταται ισχυρό bullying από τον διοικη- τικό μηχανισμό και όλους τους αστούς. 155

 Η εκπαίδευση στην κοινωνική οικονομία δεν υφίσταται σε κανένα επί- πεδο, ούτε στα δημοτικά, όπως παλιά, ούτε στη μέση εκπαίδευση, ούτε στην ανώτατη εκπαίδευση. Μόνο τώρα τελευταία δημιουργήθηκαν κάποια μεταπτυχιακά που ασχολούνται κυρίως με την αλλοίωση και νόθευση της κοινωνικής οικονομίας με την κοινωνική πολιτική, την κοινωνική επιχει- ρηματικότητα ή ακόμα και την αλληλέγγυα επιχειρηματικότητα. Η προσυνεδριακή συζήτηση ήταν μάλλον απογοητευτική για το μέλλον του συνεργατισμού στην ελληνική πραγματικότητα αν δεν γίνουν σοβαρές επεμβάσεις και ενέργειες, αφήνοντας όλο το ενδιαφέρον για το Σάββατο 3 Απριλίου 2021, στις 17:00-18:30, στο https://zoom.us/j/99084789016, με θέμα «Αγροδιατροφή, τοπική αυτάρκεια και κοινωνική οικονομία». Και όσοι θέλουν μπορούν να συμμετάσχουν και από το Facebook στα προφίλ: (1) Πανελλήνια Ένωση Συμπράξεων Κ.Ο., (2) Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής και (3) Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα …είναι διεφθαρμένος κατά 90% 12-4-2021 Την Τετάρτη 21 Απριλίου 2021, στις 12:00, οργανώνεται δημόσια δια- δικτυακή συζήτηση για τους δασικούς χάρτες με συντονιστή τον γρά- φοντα. Αναζητώντας την αιτία της καθημερινής διαχρονικής ταλαιπωρίας πολ- λών συμπολιτών μας και ιδιαίτερα των κτηνοτρόφων, εντοπίστηκε στο site της ΠΕΔΔΥ (https://www.peddy.gr/pages/peddy1.asp?id=148&cat=2) το δελτίο Τύπου/26-2-2006/ΠΕΔΔΥ, όπου μεταξύ πολλών άλλων ανα- φέρεται ως μονομερής ο χαρακτηρισμός (απόσπασμα) από πρώην πρωθυ- πουργό της Ελλάδος ότι «ο κλάδος των δασικών είναι διεφθαρμένος κατά 90%» και ότι «οι δασικοί μάχονται για ίδιον όφελος – και βέβαια θα χάσουν τη μάσα». Αν ως συντεχνία οριζόταν «η ένωση επαγγελματιών που κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα αποσκοπούσε στην προάσπιση των δικαιωμάτων των μελών της» και μπορεί πλέον να ορίζεται ως «οποιαδήποτε ένωση και οργάνω- ση επαγγελματιών» και αν επικράτησε σήμερα συντεχνία να είναι «ένω- ση και οργάνωση επαγγελματιών που υποστηρίζει και προωθεί τα δικά της συμφέροντα σε βάρος άλλων ή του κοινωνικού συνόλου» (https:// el.wiktionary.org/wiki/συντεχνία), τότε η αίσθηση κάθε ενεργού Έλλη- να πολίτη είναι ότι οι δασικοί δημόσιοι υπάλληλοι είναι μια οργανωμένη συντεχνία που υποστηρίζει και προωθεί τα δικά της συμφέροντα εις βάρος άλλων και εις βάρος του κοινωνικού συνόλου. Η σημερινή απαράδεκτη εικόνα του δασικού κτηματολογίου, που ξεσηκώ- 156

νει κάθε σκεπτόμενο πολίτη, οφείλεται στο ότι με γενικές ρυθμίσεις έγινε προσπάθεια να αποτυπωθούν οι επιμέρους ρυθμίσεις των τοπικών συ- ντεχνιαζόμενων δασικών για να αποκτήσει και η Ελλάδα κάποιας μορφής κτηματολόγιο, και η δημοσιοποίηση έκανε αντιληπτό το τι γινόταν. Ενόσω ο κάθε πολίτης αντιμετώπιζε τον τοπικό δασικό, νόμιζε ότι απλώς του έτυ- χε κακιά περίπτωση, μέχρι που δημοσιεύτηκαν οι δασικοί χάρτες και έγινε αντιληπτό το μέγεθος των εις βάρος όλης της κοινωνίας ρυθμίσεων παντού και άρχισαν να ξεσηκώνονται οι εχέφρονες πολίτες. Αναφερόμενος στους δασικούς χάρτες, ο υπουργός ΑΑΤ κ. Σ. Λιβανός είπε ότι έχει δημιουργηθεί μεγάλο πρόβλημα. «Το κράτος δεν μπορεί από τη μια να δίνει άδειες και από την άλλη να βγάζει δασικό το ίδιο οικόπεδο. Αυτό έχει γίνει κατανοητό από την κυβέρνησή μας. Συνεργαζόμαστε στενά με το υπουργείο Περιβάλλοντος και τον κ. Σκρέκα». Όπως εξήγησε ο κ. Λιβανός, επανεξετάζονται όλα αυτά και διαβεβαίωσε και πάλι τους γεωργούς και τους κτηνοτρόφους ότι οι επιδοτήσεις θα συνεχίσουν να καταβάλλονται κανονικά για τις εκτάσεις που χρησιμοποιούν και έχουν χαρακτηριστεί δασικές μέχρι την οριστική λύση του προβλήματος. «Οι δασικοί χάρτες και το κτηματολόγιο είναι χρήσιμα. Μην αναθεματίζουμε. Μια κυβέρνηση που εντοπίζει λάθη πρέπει να τα διορθώνει και έτσι κάνουμε» (δελτίο Τύπου ΥΠΑΑΤ, 11/4/21). Στους δημοσιοβίωτους επιδοτούμενους μοιάζει ότι το κύριο πρόβλημα εί- ναι οι επιδοτήσεις και έτσι «σκουντιέται» πίσω η ουσία, που είναι η απο- στέρηση των πόρων και μέσων παραγωγής από τον έλεγχο του αγρότη-πα- ραγωγού και η μετατροπή του αυτάρκους επιχειρηματία αγρότη σε απλό εξαρτώμενο εργάτη γης. Οι κτηνοτρόφοι έχουν υποστεί τη συντεχνιακή αύξηση του χώρου ευθύ- νης των δασικών με την αποξένωσή τους από κλασικούς χώρους βόσκησης και το στρίμωγμά τους σε μικρούς χώρους και σε εξ ανάγκης μόνο στα- βλισμένη κτηνοτροφία, που αύξησε κατακόρυφα το κόστος διατροφής (το 70% των δαπανών είναι εκτροφή). Αυτό διαφοροποίησε την ποιότητα των τελικών ζωικών προϊόντων, κατέστησε τους κτηνοτρόφους εξαρτώμενους από πολυεθνικές ζωοτροφών και αύξησε τις ασθένειες. Ταυτόχρονα υπο- βιβάστηκε το περιβάλλον, καθόσον η χλωρίδα των δασών είναι συμβιωτική με την πανίδα, και η απομάκρυνση των ζώων δημιούργησε συνθήκες ανι- σορροπίας στο περιβάλλον. Τα βοσκοτόπια της Αττικής με διάφορες μεθοδεύσεις είχαν απορροφηθεί/ ενσωματωθεί στις δασικές εκτάσεις και κατέληξαν… οικισμοί. Οι δε «τσι- μεντοποιητές» για λόγους real estate πιέζουν ασφυκτικά για «ξεκλήρισμα» των παραδοσιακών γηγενών κτηνοτρόφων, εξαφανίζοντας τα βοσκοτόπια. Η ισόρροπη υγιής «μη τσιμεντωμένη» αττική ύπαιθρος συμβάλλει στην 157

επιβίωση της υπερσυγκέντρωσης ανθρώπων και «όγκων» στη μεγαλού- πολη της Αττικής. Η εξασφάλιση της ισόρροπης ζωής στην αττική ύπαιθρο απαιτεί ελάχιστες ισορροπίες στη χρήση γης, οι οποίες μοιάζουν ανύπαρκτες ή ταχέως μετα- βαλλόμενες, σε επίπεδο αρνητικού προθέματος στην αβεβαιότητα αγροτι- κής επιχειρηματικότητας και στην περιβαλλοντική ισορροπία. Αλλά ακόμα και οι γεωργοί, εάν έπαυσαν για δικούς τους λόγους να καλ- λιεργούν ένα αγροτεμάχιο, αυτό σήμερα κινδυνεύει να εμφανίζεται πλέον ως δάσος. Πολλές απορίες δημιουργεί η ανακοίνωση της Ένωσης Ιδιοκτητών Αγρο- τικών Ακινήτων Ελλάδος (30/3/21, Μητσοπούλου 10, 114 74 Αθήνα, 6944 737208), η οποία αναφέρει: Με αφορμή την ανακοίνωση του υπουρ- γού Περιβάλλοντος για την τροποποίηση της δασικής νομοθεσίας, η Ένωσή μας επισημαίνει τα έξης: 1. Εσφαλμένα η πολιτική ηγεσία του υπουργείου εξακολουθεί να εμπι- στεύεται τους δασολόγους, οι οποίοι εμμένουν στις διαχρονικές απόψεις τους. 2. Καταγγέλλει ότι οι δασολόγοι ψεύδονται και σήμερα με τις ανακοινώσεις των δασικών υπηρεσιών τόσο για την έκταση που καταλαμβάνουν τα δάση στη χώρα και σε κάθε νομό της, όσο και για τη δήμευση της αγροτικής περιουσίας. 3. Καταγγέλλει ότι υπό τις ισχύουσες διατάξεις δημεύεται το σύνολο της αγροτικής περιουσίας, καθώς και η χρήση της. 4. Καταγγέλλει ότι ψεύδονται οι δασικές υπηρεσίες ισχυριζόμενες ότι δεν δημεύεται η αγροτική περιουσία στις Κυκλάδες, στην Κρήτη και σε ορι- σμένες ακόμα περιοχές, τις οποίες ο νόμος εξαιρεί από το τεκμήριο ιδιο- κτησίας, διότι ο Άρειος Πάγος έχει εκδώσει απόφαση για την Περιφέρεια Κυκλάδων και αξιώνει για την απόδειξη της ιδιοκτησίας αγροτικής έκτα- σης το σουλτανικό συμβόλαιο (ταπί). 5. Ψεύδονται οι δασικές υπηρεσίες όταν διακηρύττουν και βεβαιώνουν τους πολίτες ότι δεν απαγορεύεται η αλλαγή της χρήσης της αγροτικής περιουσίας η οποία έχει ενταχθεί στους δασικούς χάρτες. 6. Προτείνει την ανάρτηση ως δασικών χαρτών αυτών που συνέταξε η Ευρωπαϊκή Ένωση για την Ελλάδα, όπως για τα άλλα κράτη της, και τη νομοθέτηση ως ορισμό δάσους/ δασικής έκτασης του ορισμού που έχει αποδεχτεί η Ε.Ε. Την Τετάρτη 21 Απριλίου 2021, στις 12:00, προσκλήθηκε ο κ. Δημ. Κατσα- ντώνης (πρόεδρος της Ένωσης Ιδιοκτητών Αγροτικών Ακινήτων Ελλάδος) σε δημόσια διαδικτυακή συζήτηση για να ενημερώσει σε μερικά σημεία 158

από το «σύννεφο» αποριών από τη λεγόμενη ανάρτηση δασικών χαρτών με ταυτόχρονη συμμετοχή στο Facebook, στα προφίλ Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα και Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής. Όραμα 2040 Υπαίθρου Αττικής 15-4-2021 Οι Έλληνες πολίτες κάτοικοι της υπαίθρου της Αττικής έχουν όραμα για την ευημερία τους με ορίζοντα το 2040 και το αποτύπωσαν έπειτα από 30 περίπου ανοικτές συναντήσεις και δημόσιες διαδικτυακές συζητή- σεις στην ΑΡΑΤΤΙΚΑ. Η ΑΡΑΤΤΙΚΑ, όπως παρουσιάστηκε στη δημόσια διαδικτυακή συζήτη- ση στις 14/4/21, είναι οι προτάσεις κατοίκων της υπαίθρου για τη ζωή, την κοινωνία, το μέλλον τους. Και απλώς περιγράφουν μερικά από αυτά που θα μπορούσαν να τους κάνουν να προσεγγίσουν το όραμά τους στην ΑΡΑΤΤΙΚΑ. Στη συζήτηση συμμετείχαν με χαιρετισμούς ή προτάσεις οι: Γιάννα Αγγε- λοπούλου, Μαρία Απατζίδη (βουλευτής ανατ. Αττικής), Σταύρος Βοϊδονι- κόλας (Περιφέρεια Αττικής) Εύα Βρυώνη (νοικοκυρά), Δημήτριος Δήμου (γηγενή ζώα) Αικατερίνη Καμηλάκη (λαογράφος), Θάνος Κελμάγερ (ανθο- παραγωγός), Δημήτρης Κιούσης (βουλευτής), Μαρία Καλαθάκη, Πρόδρο- μος Καλαϊτζής (Συνεργατικά), Ιωάννης Κατσάνος, Κατερίνα Κοντογιάννη (αγρότισσα), Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνοτρόφος, Μενίδι), Γιάννης Κοντο- γιάννης (πρόεδρος Συλλόγου Κτηνοτρόφων), Ευάγγελος Κωνσταντινίδης (βουλευτής), Κώστας Μαντζουράνης (ΚΟΙΝΣΕΠ «Κυκεών»), Παντελής Μάρκου, Αθηνά Μιχαηλίδου (Πρόβειο ΚΟΡΔΑΛΗ), Ανδρέας Μπέκας (γεωτεχνικός), Κώστας Οικονομόπουλος (ΠΕΣΚΟ), Όλγα Σαραντοπούλου (γραμματέας Συμ. Αποδήμου Ελληνισμού), Φωτεινή Τσιρογιάννη (Ομάδα Κτηνοτρόφων), Γιάννης Τσιρώνης (πρ. υφυπουργός ΑΑΤ), Πέτρος Φιλίπ- που (δήμαρχος Σαρωνικού), Γιάννης Χατζηγεωργίου (καθηγητής ΓΠΑ), Γιάννης Χερουβείμ (παραγωγός, Αίγινα) και ο γράφων (συντονιστής της συζήτησης). Στη δημόσια εκδήλωση συμμετείχαν 27+30, ενώ την παρακολουθούσαν 2.379 μέσω Facebook στο Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα με ερωτήσεις και προστάσεις, το βίντεο της οποίας βρίσκεται πλέον στο https://www. facebook.com/Skywalker.gr/videos/2859732274344189. Ανάμεσα στα συμπεράσματα του Όραμα 2040 για την Ύπαιθρο της Αττικής με το όνομα ΑΡΑΤΤΙΚΑ (δηλαδή γη της Αττικής, διότι «αρ» στα αρχαία ελληνικά σημαίνει «γη», π.χ. άρ-χων, αρ-ουραίος, άρ-οτρο κ.λπ.) ακού- στηκαν: 159

 Εξασφάλιση φτηνών ψηφιακών επικοινωνιών σε όλη την αττική ύπαιθρο.  Δημιουργία Σπιτιού του Αγρότη για όλους τους κατοίκους της υπαίθρου ως one-stop shop για την αγροτική επιχειρηματικότητα, κέντρο διάχυσης έρευνας-καινοτομίας και πληροφοριών, υποστήριξη συλλογικοτήτων της Κοινωνίας των Πολιτών (σύλλογοι), υποστήριξη συνεργατισμού, τοπικών συμπράξεων και τοπικών συμφώνων.  Λειτουργία αγροτικού σχολείου στην Αττική με τη μορφή της μαθητείας.  Δημιουργία πειραματικών αγροκτημάτων (με καλλιέργειες και εκτρο- φές), όπως ακριβώς οι θερμοκοιτίδες επιχειρηματικότητας για τα αστικά επαγγέλματα.  Διαχείριση των υδάτων ακόμα και με επαναχρησιμοποίηση για άρδευση νερών από τους βιολογικούς καθαρισμούς.  Επισκέψεις μελέτης σε επιτυχημένες διαχειρίσεις άλλων περιοχών, επιλεγ- μένα αγροκτήματα και εκμεταλλεύσεις, αλλά και Ομάδες Τοπικής Δράσης.  Δημιουργία δικτύου επισκέψιμων αγροκτημάτων για ανταλλαγές και επισκέψεις αστών ως μορφή αγροτουρισμού.  Θεματικά πάρκα: Δύο ή τρία θεματικά πάρκα στην Αττική ή/και city farms θα φέρουν κοντά τους αστούς με τους αγρότες και ταυτόχρονα ει- σόδημα.  Κτηνοτροφικά πάρκα: Δύο ή τρία κτηνοτροφικά πάρκα στην ύπαιθρο της Αττικής, κλειστά, οργανωμένα, παραγωγικά, θα δώσουν μια μικρή δι- έξοδο στο οξύ πρόβλημα της ανικανότητας της δημόσιας διοίκησης στις χρήσεις γης.  Γιορτές τοπικών προϊόντων: Γιορτές μόνο με τοπικά προϊόντα και το- πικές επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών (ξενοδοχεία-εστιατόρια, τοπική γαστρονομία, culinary heritage με τοπικά προϊόντα).  Ανάπτυξη της τοπικής γαστρονομίας της Αττικής με τη δημιουργία οικο- τεχνικών μονάδων από αγρότες-παραγωγούς.  Τοπική εφοδιαστική αλυσίδα: Αυτή μπορεί να εκφράζεται ως οργανω- μένες τοπικές στεγασμένες αγορές παραγωγών, συμβολαιακές σχέσεις και τοπικά σύμφωνα. Σημεία συγκέντρωσης της μη τοπικά καταναλώσιμης αγροτικής παραγωγής για εξεύρεση αγορών αλλού.  Επιβάλλεται να χαρακτηριστούν οι χρήσεις γης με σεβασμό στην ισόρρο- πη ανάπτυξη και ποικιλομορφία τόσο του τοπίου, όσο και της επιβαλλό- μενης εναλλαγής χρήσεων, όπως είναι η φύση και το αειφόρο περιβάλλον. Απαιτείται εξισορρόπηση πολεοδόμησης, φύσης και αγροτικής φροντίδας.  Η επιβάρυνση της υπαίθρου της Αττικής από τον γειτονικό αστικό χώρο (αστικά απορρίμματα, βιομηχανικά, δηλητήρια κ.λπ.) είναι απελπιστική.  Καταναλωτικοί συνεταιρισμοί, ενεργειακές κοινότητες και συνεταιρι- σμοί αγροτών μπορούν να δώσουν ανεκτή λύση και στην αποκλειστική 160

εξάρτηση των αγροτικών εκμεταλλεύσεων από εισαγόμενους εργάτες γης. Ανάμεσα σε όσα ακούστηκαν για τη σύνθεση του σχεδίου «ΑΡΑΤΤΙΚΑ» ήταν η πρωτόγνωρη εμπειρία της συμμετοχής απλών συμπολιτών «χωρίς καπέλα», τίτλους και εκπροσωπήσεις, που όμως πιέζουν «από τα κάτω» για σχηματισμό συλλογικοτήτων της Κοινωνίας των Πολιτών, οι οποίες θα συμμετέχουν στη διαμόρφωση Τοπικών Ομάδων Δράσης. Οι προβλεπόμενες Τοπικές Ομάδες Δράσης (2-3 στην ύπαιθρο της Ατ- τικής) θα μπορούσαν να αναλάβουν τη διαμόρφωση του επιχειρησιακού προγράμματος στο υπό διαβούλευση αυτή την εποχή Περιφερειακό Επι- χειρησιακό Σχέδιο Αττικής 2021-2027, αλλά και για να ενημερώσουν επαρκώς τους λαμβάνοντες τις αποφάσεις στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2021-2027, που και αυτό βρίσκεται σε διαβούλευση, ώστε η ύπαιθρος της Αττικής να μετέχει και στα προγράμματα μορφής LEADER ή μορφής τοπικής ανάπτυξης µε πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων (ΤΑ- ΠΤοΚ/CLLD). Η κα Μάγδα Κοντογιάννη (69320 94231, γραμματέας του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής) ανέλαβε να ενημερώσει όσο περισσότερες οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών μπορεί και με δύο ορόσημα να οδηγηθούμε στη διαμόρφωση του στρατηγικού σχεδίου για την προώθηση του Οράμα- τος 2040 της Υπαίθρου της Αττικής, που στοχεύει να γίνει στις 15 Οκτω- βρίου 2021, στην εκδήλωση για την Παγκόσμια Ημέρα της Αγρότισσας, και στην επακόλουθη εκδήλωση της 16/10/21, Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής. Τα ορόσημα της πορείας προς την 15/10/21 είναι η Τρίτη 1/6/21 στις 21:00 με κεντρικό θέμα το γάλα και η 6/7/2021 στις 21:00 με κεντρικό θέμα «Rebuild better together, Ανοικοδομούμε καλύτερα μαζί», διαμορ- φώνοντας συμβιωτικές σχέσεις με όλους με σύνθημα «Βιώσιμες κοινωνίες με συνεργασία», όπως λέει ο κ. Γιάννης Κοντογιάννης, πρόεδρος του Κτη- νοτροφικού Συλλόγου Αττικής. Την Τρίτη 20 Απριλίου 2021 στις 21:00 στην τακτική δημόσια διαδικτυακή συνάντηση των αγροτισσών το θέμα είναι «Τα ήθη και έθιμα της Ανά- στασης» και τη συζήτηση θα καθοδηγήσει η δρ Αικατερίνη Πολυμέρου- Καμηλάκη (ομότιμη ερευνήτρια, τ. διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, μέλος της Εθνικής Επι- τροπής Αθήνα 2021 και πρόεδρος της Επιτροπής Χειροτεχνίας του υπουρ- γείου Ανάπτυξης) στο https://us02web.zoom.us/j/85391216835?pwd=W lZNckFNRC92Z2NsSTZzZWFLcTZFQT09. Με την ευκαιρία του απολογισμού της συζήτησης για το Όραμα 2040 Υπαίθρου Αττικής – ΑΡΑΤΤΙΚΑ, το διοικητικό συμβούλιο του Κτηνοτρο- φικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής εύχεται σε όλους τους συμπολίτες καλή Ανάσταση, καθόσον η ένταση των κτηνοτροφικών και γεωργικών 161

εργασιών αυτής της περιόδου επιβάλλει συγκέντρωση της προσοχής των κτηνοτρόφων και γεωργών στην καθημερινότητα και δεν θα κάνουν δια- δικτυακές συναντήσεις εκτός από την τελευταία στις 21 Απριλίου 2021 για τους δασικούς χάρτες με τον κ. Δημήτριο Κοτσώνη (πρόεδρο Αγροτικών Ακινήτων). Οι κτηνοτρόφοι συζητούν κάθε Παρασκευή 11-5-2021 Την Παρασκευή 14 Μαΐου 2021, στις 22:00, και κάθε Παρασκευή, στις 22:00, η κα Μάγδα Κοντογιάννη (69320 94231) θα έχει στη διάθεση των προσκεκλημένων κτηνοτρόφων, πάντα για θέματα κτηνοτροφίας, το Zoom του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής, δήλωσε ο κ. Γιάννης Κοντογιάννης, πρόεδρος του Συλλόγου. Ο Σύλλογος κατέβαλε πολλές προσπάθειες, με τους περιορισμούς της παν- δημίας του Covid-19, να κρατήσει σε επαφή τα μέλη του και καθιέρωσε τις δημόσιες διαδικτυακές συζητήσεις μέσω Zoom, που παραχώρησε ανι- διοτελώς το Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα. Πέτυχαν να κάνουν σαράντα οκτώ (48) ανοικτές δημόσιες διαδικτυακές συζητήσεις κάθε Τετάρτη, στις 12:00, με θέματα αγροτικής επιχειρηματι- κότητας. Έκαναν σαράντα δύο (42) ανοικτές δημόσιες διαδικτυακές συζητήσεις, κυ- ρίως Τρίτες, στις 20:00, αποκλειστικά με θέματα αγροτισσών. Έγιναν δεκατρείς (13) ανοικτές δημόσιες διαδικτυακές συζητήσεις κυρίως για κτηνοτρόφους με κτηνοτροφικούς προβληματισμούς τις Παρασκευές, στις 20:00. Μερικά από τα θέματα της Παρασκευής ήταν: Το μέλλον της κτηνοτρο- φίας, φορολογικά αγροτών, βόσκηση στα «δάση», εργάτες κτηνοτροφίας, πρόστιμα και ποινές εναντίον κτηνοτροφίας, ο «θησαυρός» των αποβλή- των-κοπριάς, διαχείριση νεκρών ζώων, αγορές αγροτών, δασικοί χάρτες κ.ά. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι σε κάθε εκδήλωση υπήρχε προδημοσί- ευση, ανοιχτή πρόσκληση προς όλους, δυνατότητα σύνδεσης στην πλατ- φόρμα Zoom, ταυτόχρονη αναμετάδοση της συζήτησης μέσω Facebook, ανταπόκριση ευρέως δημοσιοποιημένη με τα κύρια σημεία της συζήτη- σης και βέβαια το video της συζήτησης ελεύθερα διαθέσιμο σε όλους στο Facebook και στο YouTube. Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής αντιμετωπίζει όλα τα θέματα που έχουν ως σημαντικά όλοι οι κτηνοτρόφοι της Ελλάδος και επιπλέον τα ειδικά θέματα της περιαστικής κτηνοτροφίας, που εντείνονται 162

λόγω της ιδιαίτερα υψηλής αξίας της γης και της επιθετικής επέκτασης του αστικού ιστού με καταστροφή τόσο του ζωτικού χώρου επιβίωσης της αττικής κτηνοτροφίας, όσο και με καταστροφή του τρόπου ζωής των πα- ραδοσιακών κτηνοτρόφων της ξηροθερμικής Αττικής. Ξεκινώντας τη μετά την Ανάσταση εποχή, ο κ. Κοντογιάννης στην ανοικτή διαδικτυακή συζήτηση της Παρασκευής 7/5/21 προσκάλεσε όσους γνώρι- ζε και μεταξύ τους τους κ.κ.: Νίκο Δημόπουλο, Γιώργο Διδάγγελο, Γιάννη Γκουρομπίνο, Κώστα Μαντζουράνη, Στέργιο Κύρτσο, Ιορδάνη Πετρίδη, Παναγιώτη Πεβερέτο, Αθηνά Μιχαηλίδου, Λευτέρη Γίτσα, Δήμο Δήμου, Βασιλική Λάγκα, Γιώργο Κεφαλά, Αθανάσιο Αγγελάκη, Νίκο Κορδαλή, Ιωάννη Μπούρα και Γιάννη Καζόγλου. Μετά τις απαραίτητες επικοινωνίες και τη συζήτηση με συντονιστή τον γράφοντα («Αγρονέα») την Παρασκευή 7/5/21, η κα Κοντογιάννη (γραμ- ματέας του Συλλόγου) ενημέρωσε ότι αποφασίστηκε να συνεχιστούν οι τακτικές ανοικτές συζητήσεις κάθε Παρασκευή, στις 22:00, με θέματα που αφορούν την κτηνοτροφία και τους κτηνοτρόφους. Οι οργανώσεις (τυπικές με καταστατικό και διαδικασίες υπευθυνοτήτων και υπολόγων) της Κοινωνίας των Πολιτών πρέπει να έχουν σταθερές τα- κτικές ημέρες και ώρες διαχρονικά για να εξασφαλίζουν ένα σταθερό ση- μείο αναφοράς και συσπείρωσης των εθελοντικά συμμετεχόντων πολιτών. Το ίδιο συμβαίνει και με τις κινηματικές ομάδες (χωρίς καταστατικό αλλά με διακήρυξη υπογεγραμμένη από πολίτες) της Κοινωνίας των Πολιτών. Τον τελευταίο καιρό έχουν σχηματιστεί στα social media πολλές διαφο- ρετικές ομάδες με ενδιαφέροντα στην κτηνοτροφία. Μια σχετική επιφα- νειακή ματιά μπορεί να διακρίνει πάρα πολλές ομάδες, π.χ. στο Facebook: Ομάδα ψητής προβατίνας (150 χιλ.), Πάθος για τη γη (55 χ.), Στέκι των κτηνοτρόφων (45 χ.), Παρέα των κτηνοτρόφων (36 χ.), Ελεύθεροι αγρό- τες (25 χ.), Γεωπόνοι και αγρότες (22 χ.), Αγροτικά νέα (18 χ.), Η μεγάλη των αγροκτηνοτρόφων σχολή (16 χ.), Γη και όραμα (13 χ.), Αγροκτηνο- τροφική ζωή (11 χ.), Αγροκτηνοτρόφοι ενωμένοι (11 χ.), Αγελαδοτρόφοι και βουβαλοτρόφοι (11 χ.), Έλληνες κτηνοτρόφοι.gr (11 χ.), Πανελλαδική κτηνοτροφική ομάδα εκτατικής-εντατικής (11 χ.), Farmers’ union.gr (11 χ.), Αγρότες Ελλάδος (11 χ.), Αγρόκτημα (9 χ.), Κτηνοτροφική παρέα Ελ- λήνων παραγωγών (9 χ.), Η παρέα των τσελιγκάδων (8 χ.), αιγοπροβατο- τρόφοι (8 χ.) και άλλες 50 περίπου ομάδες με λιγότερα από 8.000 μέλη η κάθε μια. Μπράβο. Ίσως μπορούν να αλληλοενημερώνονται και να δρουν από κοινού. Τη Δευτέρα 10 Μαΐου 2021, στις 20:00, συμμετέχει ο Κτηνοτροφικός Σύλ- λογος Αττικής στη δημόσια συζήτηση για τον εθελοντισμό και την κοινωνική οικονομία στο https://us02web.zoom.us/j/83393509410?pwd=ZldnbFR5ck 163

lzWUp4VHpNUGVpOE1WQT09, που οργανώνει η Συνεργατική Κοινωνία. Την Τρίτη 11 Μαΐου 2021, στις 21:00, ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής οργανώνει δημόσια διαδικτυακή συζήτηση μόνο για επαγγελματίες αγρό- τισσες για τη χρήση των social media από αγρότισσες στις δραστηριότητές τους στο https://us02web.zoom.us/j/81564876208?pwd=MW1hNWNm ZVdBOG9qbVpUaDcrZVBrQT09. Την Τετάρτη 12 Μαΐου 2021, στις 12:00, ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Ατ- τικής κάνει δημόσια ανταλλαγή σκέψεων για την ποιότητα του κρέατος, η οποία εδράζεται στη σωστή εκτροφή και διαβίωση των ζώων, με την υπο- στήριξη του Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα. Στο Facebook, στο προφίλ Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής Άγιος Γεώργιος. Την Τετάρτη 12 Μαΐου 2021, στις 15:00, ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττι- κής συμμετέχει στο διαδικτυακό event «Η υπεραξία στο κρέας», που οργα- νώνει το περιοδικό «MEAT place» με την ημερίδα «Meat Day». Δηλώσεις συμμετοχής στο https://www.eventora.com/el/Events/meat-dairy-day- 2nd-edition. Την Παρασκευή 14 Μαΐου 2021, στις 14:00, συμμετέχει ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής σε διαδικτυακή σύσκεψη με θέμα την κτηνοτροφία στην Αττική, που οργανώνει το έργο «Νέα Γεωργία-Νέα Γενιά». Την Παρασκευή 14 Μαΐου 2021, στις 22:00, ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής προσκαλεί σε δημόσια διαδικτυακή συζήτηση κτηνοτρόφους από όλες τις ομάδες, συλλόγους, ομοσπονδίες, ενώσεις, συνδέσμους, οργανώ- σεις κτηνοτρόφων, ανοίγοντας τον κύκλο των σταθερών τακτικών συζητή- σεων στο https://us02web.zoom.us/j/87301913135?pwd=Vmk4LytwOT E0dlJzTTdweENIa2orQT09. Το Σάββατο 15 Μαΐου 2021, στις 12:00, ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής συμμετέχει στη δημόσια διαδικτυακή συζήτηση «Η Κοινωνία των Πολιτών και η κοινωνική οικονομία», που οργανώνει η ΠΕΣΚΟ στο Facebook, στο προφίλ Πανελλήνια Ένωση Συμπράξεων ΚΟ. Η κα Κοντογιάννη, γραμματέας του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής, προσκαλεί τους κτηνοτρόφους και όλους τους συμπολίτες στις αντίστοιχες δημόσιες συζητήσεις με ανοιχτές τις οθόνες. Η ευτυχία να ζεις στην ύπαιθρο… 14-6-2021 η ατυχία να είσαι αγρότης… Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), πάνω από το ένα τρίτο των ανθρώπων αναφέρουν προβλήματα σε κάποιο σημείο της ζωής τους τα οποία ταιριάζουν στα κριτήρια διάγνωσης ενός ή περισσότε- 164

ρων από τις πιο συχνές ψυχικές διαταραχές (World Health Organization, PMID 10885160). Σε μερικά επαγγέλματα η εναλλαγή επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής ή/και αναψυχής λειτουργεί εξισορροπητικά για την ψυχική υγεία. Αλλού βρίσκεται η δουλειά, αλλού, και μάλιστα μακριά, ο τόπος κατοικίας, και η αναψυχή εξασφαλίζεται σε άλλους χώρους. Και οι διαδρομές τελικά τρώνε μεγάλο μέρος της καθημερινής ζωής. Άλλα επαγγέλματα εμπεριέχουν ισχυρές ψυχικές εντάσεις, π.χ. λήψη αποφάσεων ζωής άλλων ή σημαντικών περιουσιακών στοιχείων, αν είσαι υπεύθυνος και ηθικός άνθρωπος. Αν είσαι καπετάνιος ή οδηγός πούλμαν γεμάτου με ανθρώπους ή, ακόμα πιο έντονα, αν είσαι χειρουργός, η ευθύ- νη για τη ζωή άλλων συντρίβει. Το θέμα γίνεται πολύ σοβαρότερο εάν το επάγγελμα συμπίπτει με τον τρό- πο ζωής, όπως π.χ. στους αγρότες (όχι φεουδάρχες). Ο αγρότης, με όλη του την οικογένεια ζει στον χώρο εργασίας και μάλιστα χωρίς να διαχωρίζονται σπίτι και εργασία ούτε στον χώρο ούτε στον χρόνο. Ο δε χρόνος είναι συνε- χής όλο το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα, 365 μέρες τον χρόνο. Και καταντά ολέθριο το θέμα όταν συνδυάζεται με καταστροφή της αλ- ληλοβοήθειας από τον κοινωνικό ιστό, που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως δίχτυ ασφαλείας. Οι αγροτικές κοινωνίες μέχρι πρότινος είχαν συνοχή και στήριζε ο ένας τον άλλον. Με συντονισμένη «επίθεση» του απρόσωπου χρηματοπιστωτικού συστήματος έχει καταστραφεί η τοπική κοινωνία για να ομογενοποιηθούν οι καταναλωτές και να αυξηθεί η εξάρτηση του κάθε ενός από την κατανάλωση. Και το τελικό στάδιο, «στο κενό», συμβαίνει όταν η άρχουσα τάξη (η ελίτ! ο νεοαστός;) εφαρμόζει κοινωνικό bullying στον αγρότη. Το bullying εις βά- ρος των αγροτών μοιάζει να είναι πολιτική επιλογή της άρχουσας αστικής ελίτ του πολιτικού προσωπικού, των επαγγελματιών πολιτικών. Η πολιτι- κή εξουσία ισχυροποιείται από εξαρτημένους από αυτή. Οι αγρότες, οι φροντιστές του περιβάλλοντος, είναι σχεδόν αυτάρκεις σε τοπικό, κοινοτικό επίπεδο, και ως μη εξαρτώμενοι, είναι εν δυνάμει «αποδυναμωτές» του κατεστημένου πολιτικού συστήματος. Συστηματι- κά τα κεντρικά πολιτικά σχήματα αφαιρούν κάθε δυνατότητα πιθανής οικονομικής ανεξαρτησίας των αγροτών με την αξιοποίηση του παρα- γόμενου από τους ίδιους πλούτου. Συμπιέζουν τις τιμές της αγροτικής παραγωγής. Υποτιμολογούν την αγροτική εργασία έναντι της αστικής απασχόλησης. Και για να επιζήσουν οι αγρότες, τους παρέχουν εξαρτώ- μενες από το πολιτικό σύστημα επιδοτήσεις. Έτσι καθιστούν τους αγρό- τες εξαρτώμενους, που στην ουσία ενισχύουν το κατεστημένο σύστημα πολιτικής εξουσίας. 165

Ως συμπλήρωμα σε όλα τα παραπάνω δυσμενή, εις βάρος των αγροτών, έχει επιτευχθεί η αποξένωση του αγρότη από τον τελικό καταναλωτή με πολλά τεχνητά εμπόδια και προδιαγραφές. Έτσι, ο αγρότης εξωθείται να είναι στην ουσία εργάτης γης, πλήρως εξαρτώμενος από τα δίκτυα εμπορίας. Ταυτόχρονα ο αγρότης έχει αποξενωθεί από την ικανότητά του να μετα- ποιεί και να φτιάχνει την τροφή του. Είναι τραγικό το ότι αυτοί που δημι- ουργούν τα αγροτικά τρόφιμα έχουν χάσει τη δυνατότητα να δημιουργούν τροφή και έχουν «ξεφυτρώσει» υποκαταστήματα super market με τυπο- ποιημένες έτοιμες τροφές, ακόμα και σε κωμοπόλεις. Ο επαγγελματίας κτηνοτρόφος, από τη μορφή του επαγγέλματος, είναι συ- νήθως μόνος στους βοσκότοπους για πάρα πολλές ώρες (ίσως με τη φλογέ- ρα του ή το τρανζιστοράκι του), έχει την ευθύνη για τη ζωή των ζωντανών του και υφίσταται ανηλεές κοινωνικό bullying σε σημείο να μην μπορεί να βρει σύντροφο. Και τα σύγχρονα ΜΜΕ προβάλλουν στις οθόνες ένα διαφορετικό life style και μεταφέρουν εικόνες από κάτι τελείως ξένο από αυτό που βιώνει ο κτηνοτρόφος. Η κοινωνική απαξίωση, το λεγόμενο κοινωνικό bullying, και οι σκληρές καθημερινές ευθύνες και επιλογές του κτηνοτρόφου, σε συνδυασμό με τα τεράστια τεχνητά οικονομικά προβλήματα, έχουν οδηγήσει πολλούς αγρό- τες σε ακραίες επιλογές και ισχυρή συναισθηματική φόρτιση. Είναι αυτό που θα μπορούσαμε να πούμε «η ατυχία να είσαι αγρότης στην Ελλάδα» σήμερα. Από την άλλη, η ευτυχία να ζεις στην ύπαιθρο περιγράφεται σαφέστατα, αφού στη σύγχρονη ιατρική καταγράφεται σε πολλά κράτη η συνταγογρά- φηση περιπάτων στην φύση και συνιστάται ακόμα και για θεραπευτικούς λόγους η συντροφιά ζώων. Στο ΑΠΕ-ΜΠΕ (2/5/18) δημοσιοποιήθηκε ότι η διαβίωση κοντά σε πα- ραγωγικά ζώα κτηνοτροφίας μειώνει τον κίνδυνο αλλεργιών και ψυχικών διαταραχών. Προηγούμενες μελέτες είχαν δείξει ότι ο κίνδυνος αλλεργιών είναι μειωμένος για τους κτηνοτρόφους και τους εργαζόμενους σε τέτοια αγροκτήματα σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Νέα μελέτη δείχνει ότι κάτι ανάλογο συμβαίνει και για όσους ζουν κοντά στις φάρμες (περιοδικό Occupational & Environmental Medicine). Μάλιστα όσοι ζούσαν σε από- σταση έως 330 μέτρων από κάποια κτηνοτροφική μονάδα είχαν κατά μέσο όρο 27% μικρότερη πιθανότητα να είναι αλλεργικοί σε σχέση με όσους ζούσαν σε μεγαλύτερη απόσταση. Μια δεύτερη μικτή γερμανο-αμερικανική επιστημονική μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η λεγόμενη «υπόθεση υγιεινής» (δηλαδή ότι τα απο- στειρωμένα περιβάλλοντα της πόλης γυρνούν «μπούμεραγκ» όσον αφορά την προστασία από τα μικρόβια) έχει ισχύ ακόμα και στο πεδίο των ψυχι- 166

κών διαταραχών. Οι ερευνητές των Πανεπιστημίων Ουλμ και Κολοράντο (περιοδικό Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών ΗΠΑ-PNAS), διαπίστωσαν ότι τα παιδιά της πόλης χωρίς καμιά επαφή με ζώα είχαν σημαντικά υψηλό- τερα επίπεδα στρες και φλεγμονής στον οργανισμό τους, σε σχέση με τα παιδιά της φάρμας. Οι άνθρωποι με φλεγμονώδη αντίδραση στο σώμα τους είναι πιθανότερο να εμφανίσουν κατάθλιψη ή μετατραυματική αγχώδη δι- αταραχή. Η αυτοκαταστροφική απομάκρυνση των στάβλων από την κάποτε ισόρ- ροπη περιαστική Αττική εκτιμά η κα Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνοτρόφος, 69320 94231, Μενίδι), θα επιτείνει την εμφάνιση ψυχικών ασθενειών στους σύγχρονους… «Hommo Atticus» της πυκνοκατοικημένης Αθήνας και των πέριξ αστικών δήμων. Στο δίμηνο περιοδικό DAIRY, στο 24ο τεύχος Μαΐου-Ιουνίου, στις σελ. 74, 75, 76 και 77, υπάρχει ένα εξαιρετικό άρθρο με τίτλο «Mind your head, το φορτίο της μοναξιάς, οι κτηνοτρόφοι λυγίζουν από την απομόνωση». «Πρόσφατη έρευνα του Ιδρύματος Αγροτικής Ασφάλειας (Farm Safety Foundation) στην Αγγλία έδειξε ότι το 88% των κτηνοτρόφων κάτω των 40 ετών κατατάσσει τα ψυχολογικά προβλήματα ως το μεγαλύτερο ζήτη- μα που αντιμετωπίζει η κτηνοτροφική κοινότητα στις μέρες μας. Ακούγε- ται απίστευτο, αλλά είναι το επίσημο αποτέλεσμα μιας εμπεριστατωμένης έρευνας που συγκλόνισε την αγγλική κοινωνία» (Αθανάσιος Αντωνίου, DAIRY, 7/6/21). «Οι αγρότες αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της απομόνωσης και μερικές φορές αισθάνονται σαν να μην έχουν τρόπο να παραμείνουν συνδεδεμένοι με τον υπόλοιπο κόσμο. Εργάζονται μόνοι τους όλη την ημέρα για μεγάλες χρονικές περιόδους, δεν είναι σε καμία περίπτωση μια δουλειά 9 π.μ. έως 5 μ.μ. και συχνά ζουν και εργάζονται ακριβώς στο ίδιο μέρος» (St. Berkeley, Ίδρυμα Αγροτικής Ασφάλειας, DAIRY). Και εάν οι γύρω αυθαίρετα νεοαφιχθέντες, νεοαστοί «επιτίθενται» στους πατρογονικά ευρισκόμενους στον τόπο τους και στον τρόπο ζωής τους με bullying και αφαίρεση των στοιχείων επιβίωσής στους (βοσκότοποι, δρό- μοι, ζωοτροφές, αντικυκλική οικονομία κ.λπ.), τότε η κατάσταση στους κτηνοτρόφους της περιαστικής κτηνοτροφίας γίνεται καταστροφικά αρ- νητική, που πιθανόν ωθεί σε «αυτοκτονίες». Αυτοκτονίες επιχειρηματικές, αρνητική στάση για τη ζωή στην Ελλάδα, ίσως και αυτοκτονίες κτηνοτρόφων. Αλλά αυτά δεν τα ερευνά κανείς. Οι ερευνητές προτιμούν τις χορηγίες από φαρμακοβιομηχανίες και από με- γάλες πολυεθνικές και μεταποιητικές. Ούτε ο «δικός» μας ΕΛΓΟ «Δήμη- τρα» ερευνά. Ούτε το ΥΠΑΑΤ. Μόνοι οι κτηνοτρόφοι και παρ’ όλ’ αυτά είναι οι λιγότεροι μεταναστεύσαντες την προηγούμενη δεκαετία. 167

Rebuild better together- 20-6-2021 Ανασυγκρότηση καλύτερα μαζί Το πρώτο Σάββατο του Ιουλίου έχει οριστεί ως Διεθνής Ημέρα Συνερ- γατισμού (Συνεταιρισμών) και φέτος είναι στις 3 Ιουλίου 2021. Αυτή τη μέρα, στις 22:00, ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής οργανώνει και προσκαλεί σε δημόσια διαδικτυακή συζήτηση στον σύνδε- σμο https://us02web.zoom.us/j/89939518525?pwd=S1FqaGtFaGQ1by9 EaE1pWkxKWHEvZz09 όσους πιστεύουν ότι οι συνεταιρισμοί προσφέ- ρουν σήμερα μια λύση επιχειρηματική εκεί όπου όλα τα άλλα συστήματα αποτυγχάνουν. Στόχος της #CoopsDay (Διεθνής Ημέρα Συνεργατισμού) είναι η αύξηση της ευαισθητοποίησης για τους συνεταιρισμούς και η προώθηση των ιδε- ών του συνεργατικού κινήματος για διεθνή αλληλεγγύη, οικονομική απο- δοτικότητα, επιχειρηματική αποτελεσματικότητα, ισότητα και παγκόσμια ειρήνη. «Τον τελευταίο χρόνο γίναμε μάρτυρες του τρόπου με τον οποίο το συνερ- γατικό μοντέλο εργάζεται για την ευημερία των ανθρώπων και τον σεβασμό προς τον πλανήτη, υπογραμμίζοντας τι αντιπροσωπεύει το συνεταιριστικό κίνημα. Θα ξαναχτίσουμε καλύτερα μαζί και είμαι βέβαιος ότι θα δούμε πολλές ιστορίες για το πώς το συνεταιριστικό κίνημα μπορεί να βοηθήσει τις κοινότητες να γίνουν ισχυρότερες στον κόσμο μετά την πανδημία», δή- λωσε ο Bruno Roelants, γεν. δ/ντής της Διεθνούς Συμμαχίας Συνεργασίας (ICA). www.ica.coop Στους τομείς της υγείας, της γεωργίας-κτηνοτροφίας, της παραγωγής, του λιανικού εμπορίου, των οικονομικών, της στέγασης, της απασχόλησης, της εκπαίδευσης, των κοινωνικών υπηρεσιών και πολλών άλλων τομέων όπου δραστηριοποιούνται συνεταιρισμοί τα περισσότερα από ένα δισεκατομμύ- ριο μέλη του συνεταιρισμού παγκοσμίως εξακολουθούν να αποδεικνύουν ότι κανείς δεν χρειάζεται να αντιμετωπίσει μια κρίση όπως η πανδημία μόνος του. Η Διεθνής Ημέρα Συνεργατισμού, #CoopsDay, θα είναι η ευκαιρία να δια- δώσουμε τον τρόπο με τον οποίο ένα πλήρως επιχειρηματικό μοντέλο με επίκεντρο τον άνθρωπο, που υποστηρίζεται από τις συνεταιριστικές αξίες της αυτοβοήθειας και της αλληλεγγύης και τις ηθικές αξίες της κοινωνι- κής ευθύνης και του ενδιαφέροντος για την κοινότητα, μπορεί να είναι αποτελεσματικότατο, να μειώσει την ανισότητα, να δημιουργήσει κοινή ευημερία και να ανταποκριθεί στις άμεσες επιπτώσεις του Covid-19. Δυστυχώς στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια καταγράφονται πολλές ρυθ- μίσεις που αναπτύσσουν διάφορα υβδιδικά (νόθα) σχήματα που οικειοποι- 168

ούνται τα ονόματα της κοινωνικής οικονομίας και τα βαφτίζουν «κοινό- τητες», «συνεταιρισμούς» και άλλα ονόματα. Είναι και αυτός ένας τρόπος να φθείρουν την αποτελεσματικότητα της κοινωνικής οικονομίας και να αυξήσουν τον χώρο της δημόσιας οικονομικής ή τον χώρο της κερδοσκο- πικής ιδιωτικής οικονομικής. Πάρα πολλά στοιχεία για τους συνεταιρισμούς αντλούμε όσοι ενδιαφερό- μαστε από το Δίκτυο ΚΑΠΑ (https://www.diktio-kapa.dos.gr/), που έχει πάνω από 15.000 μεταφρασμένα κείμενα από διεθνείς οργανισμούς, 100 video για τον συνεργατισμό και πολλά βιβλία, όπως την «Επανεφεύρεση των συνεταιρισμών», ISBN 9789603031031, του Parnell Edgar, και τις «Συνεταιριστικές αρχές για τον 21ο αιώνα», ISBN 92-9054-003-6, του Dr. Ian MacPherson. Μπορούμε, ακόμα, να βρούμε το «Σκέψεις για την κοινωνική οικονομία», ISBN 978-618-84431-1-2, του γράφοντος (εκδόσεις Στέντορας). Ενώ εντοπίσαμε ότι κάθε Δευτέρα στις 20:00 οργανώνει ανοικτή διαδι- κτυακή συζήτηση για την κοινωνική οικονομία η ομάδα προβληματισμού Συνεργατική Κοινωνία, www.coopsociety.gr To 2018 εντοπίσαμε ότι τη Διεθνή Ημέρα Συνεργατισμού γιόρτασε δημό- σια με εκδήλωση στο Μενίδι Αττικής (7/7/18) ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής με θέμα «Βιώσιμες κοινωνίες με συνεργατισμό» και εισηγητή τον κ Γιάννη Κοντογιάννη. Το 2019 στην Ελλάδα βρήκαμε ότι ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέ- ρειας Αττικής διοργάνωσε δημόσια ανοικτή εκδήλωση στο Μενίδι Αττικής (5/7/19) με εισηγήτρια την κα Μάγδα Κοντογιάννη, κτηνοτρόφο, με θέμα «Συνεταιρισμοί για αξιοπρεπή εργασία». Το 2020 ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής γιόρτασε τη Δι- εθνή Ημέρα Συνεργατισμού με δημόσια διαδικτυακή συζήτηση με θέμα «Συνεργατισμός και κλιματική αλλαγή» στις 3/7/20 με τη βοήθεια του Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα. Το video είχε 12.300 προβολές από το https://www.facebook.com/323590504929/videos/592720254983612 και μετείχαν οι: κα Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνοτρόφος, Μενίδι), κ. Λουκάς Μπρέχας (Δίκτυο ΚΑΠΑ), κ. Κώστας Αρτακιανός (ΚΟΙΝΣΕΠ «Μοδού- σα»), κα Αθηνά Μιχαηλίδου (Πρόβειο Κορδαλης) και ο γράφων. Το Σάββατο 3 Ιουλίου 2021 στις 10 το βράδυ ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής, ενημέρωσε η κα Κοντογιάννη (69320 94231), προ- σκαλεί σε μια ανοικτή δημόσια διαδικτυακή συζήτηση με κεντρικό θέμα «Ανασυγκρότηση καλύτερα μαζί», «Rebuild better together», που είναι το σύνθημα της φετινής Διεθνούς Ημέρας Συνεργατισμού. Μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που δημιουργήθηκε από τη φούσκα το 2008, έπειτα από 10 χρόνια μνημονιακών χρόνων στην Ελλάδα 169

και έπειτα από 1,5 χρόνο με την παγκόσμια πανδημία Covid-19, όλος ο κόσμος έχει στραφεί και πάλι στις αξίες της τοπικής κυκλικής οικονομίας, της τοπικής περιβαλλοντικής ισορροπίας, της τοπικής διατροφικής αυτάρ- κειας, της τοπικής συλλογικής δράσης, της τοπικής κοινωνικής οικονομίας και της τοπικής φροντίδας στο περιβάλλον (φυσικό, κοινωνικό, πολιτιστι- κό, τεχνολογικό, οικονομικό κ.λπ.). Από χρονική και ιστορική συγκυρία αυτά ήταν τα χαρακτηριστικά και των τοπικών κοινωνιών της εποχής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, τα οποία είναι ενσωματωμένα στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά μας και πλέον προστατεύονται και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής, νόμιμη οργάνωση της Κοινωνίας των Πολιτών, με βαθιά πίστη ότι οι εξ επαγγέλματος φροντιστές του περιβάλλοντος είναι οι αγρότες, στο πλαίσιο της Διεθνούς Ημέρας Συ- νεργατισμού, διοργανώνει δημόσιες συζητήσεις με θέμα: «Ανασυγκρότηση καλύτερα μαζί» τις ημέρες και ώρες: Τρίτη, 29/6/21, στις 21.00, για αγρότισσες Τετάρτη, 30/6/21, στις 12:00, για κάθε έναν πολίτη και Σάββατο, 3/7/21, στις 22:00,κυρίως για αγρότες Οι συζητήσεις θα αναμεταδίδονται ζωντανά με δυνατότητα ερωτήσεων στο Facebook, στο προφίλ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ, με υπεύθυνη της κα Κοντογιάννη. Οικονομία της φροντίδας ή αβοήθητοι στο σπίτι 29-6-2021 Πραγματοποιήθηκε στις 28/6/21 η τακτική συζήτηση της Δευτέρας της Συνεργατικής Κοινωνίας με θέμα «Η οικονομία της φροντίδας» με κεντρικό εισηγητή τον κ. Γρηγόρη Παπαπέτρου και συντονιστή τον κ. Βασίλη Τακτικό. Συμμετείχαν πολλοί μεταξύ των οποίων οι: Κώστας Οικονομόπουλος, Λου- κάς Μπρέχας, Δώρα Ντούλια, ο γράφων, Μάνος Καστρινάκης, Αγγελική Τσιαξίρη, Βέρα Τίκα, Ειρήνη Εφραιμίδη, Πάνος Παπαϊωάννου, Ιωάννης Φραγκούλης, Μπέτυ Θεοδώρου, Σταυρούλα Παπαγεωργίου, Αλέξανδρος Οικονόμου, Δημήτρης Γαλάνης και Ζαφείρης Ναστούλης. Ο κ Γ. Παπαπέτρου όρισε ως οικονομία της φροντίδας μια οικονομία όπου:  η πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας φροντίδα σε όλες τις ηλικίες αποτελεί καθολικό κοινωνικό δικαίωμα και όχι μια ιδιωτική ή οικογενειακή υπό- θεση, 170

 η αξία της παρεχόμενης φροντίδας και της εργασίας φροντίδας αναγνω- ρίζεται από την κοινωνία,  οι εργαζόμενοι στον τομέα της φροντίδας απολαμβάνουν αξιοπρεπείς και δίκαιους όρους και συνθήκες εργασίας και ίσης μεταχείρισης και  η απλήρωτη οικιακή εργασία φροντίδας ισοκατανέµεται μεταξύ ανδρών και γυναικών. Η οικονομία της φροντίδας ξεκίνησε με την οικονομική κρίση του 2007- 8 στον αγγλοσαξονικό κόσμο με βασικούς άξονες μιας πρότασης για ένα εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης με βασικό στόχο τη μείωση των κοινωνι- κών ανισοτήτων γενικά και των έμφυλων ειδικότερα. Η πρόταση μετεξελί- χθηκε στη συνέχεια από μια μεγάλη ομάδα Ευρωπαίων οικονομολόγων σε μια πιο ολιστική προσέγγιση της οικονομίας με τον τίτλο «Μοβ οικονομία», που υιοθετήθηκε και από το Ευρωπαϊκό Λόμπι Γυναικών λίγο πριν από την πανδημία Covid-19. Εάν δεν υπολογίζεται στο ΑΕΠ των χωρών η αξία της απλήρωτης οικια- κής και εθελοντικής εργασίας, οι κυβερνήσεις αγνοούν τη συμβολή αυτών των ειδών εργασίας στην οικονομική και κοινωνική ευημερία. Και εάν δεν υπολογίζεται η περιβαλλοντική υποβάθμιση που προκαλούν οι ενεργοβό- ρες και ρυπογόνες δραστηριότητες, τότε το ΑΕΠ ενθαρρύνει επενδύσεις και καταναλώσεις που οξύνουν την κλιματική κρίση και υπονομεύουν την οικολογική βιωσιμότητα των οικονομιών. Με αποφάσεις του το 2008 και 2013 ο ΟΗΕ αναγνώρισε την απλήρωτη οικιακή εργασία ως παραγωγική εργασία και έκανε δεκτή την ενσωμάτωσή της στους επίσημους στατιστικούς ορισμούς της εργασίας, την εκτίμηση της αξίας της και τον συνυπολογισμό της στην αξία του ΑΕΠ. Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 οδήγησε πολλούς οικονο- μολόγους, στο να αναδείξουν μια άλλη διάσταση της κρίσης του μοντέλου της κερδοσκοπικής ιδιωτικής επιχειρηματικότητας πέραν της οικονομι- κής: την κρίση της φροντίδας ή την κρίση της κοινωνικής αναπαραγωγής, που περιλαμβάνει όλες τις δραστηριότητες που δημιουργούν και διατηρούν τους κοινωνικούς δεσμούς μεταξύ γενεών (τεκνοποιία, ανατροφή παιδιών, φροντίδα ηλικιωμένων) και μεταξύ φίλων, γειτόνων, οικογενειών ή στο εσωτερικό μιας κοινότητας, δραστηριότητες υλικές και συναισθηματικές απαραίτητες για την κοινωνική συνοχή και συνεργασία. Η κρίση φροντίδας αναφέρεται στον μετασχηματισμό των σύγχρονων «ανεπτυγμένων» κοινωνιών, που είναι όλο και λιγότερο ικανές και δια- θέσιμες να παρέχουν την αναγκαία ποσότητα εργασίας φροντίδας και άρα την αναγκαία φροντίδα σε όσα μέλη τους την έχουν ανάγκη, που αποτελεί προϋπόθεση της κοινωνικής ευημερίας. Μια φυσική πυραμίδα ηλικιακής κατανομής έχει το 40% κάτω των 35 171

ετών, το 30% στις ηλικίες 35-50 και 20% στους 50-65 ετών και 10% διά- φορα. Μετά το 2100 μ.Χ. μοιάζει ότι το 40% των ανθρώπων θα είναι άνω των 60 ετών. Δεν θα είναι βιώσιμη κατάσταση. Το δυστύχημα είναι ότι ήδη το 1993 συμμετέχοντας σε summer school (Elite, Καλαμάτα) άκουσα από πανεπιστημιακούς ότι ενώ απαιτείται συ- ντελεστής κ=2,1 (παιδιά ανά γυναίκα σε αναπαραγωγική ηλικία) για τη συνέχιση μιας κοινωνίας, στην Ελλάδα είχαμε τότε κ=1,2, η Ε.Ε. είχε κ=1,8, ενώ όλος ο κόσμος ζει με κ=4 και στη γειτονική Μέση Ανατολή είναι το κ=8! Τραγικό, διότι οι αρμόδιοι στην Ελλάδα δεν έλαβαν κανένα δυσά- ρεστο περιστασιακό μέτρο τότε, καταστρέφοντας το μέλλον της Ελλάδας. Το κόστος της φροντίδας είναι τεράστιο για το κράτος, θα μπορούσε όμως να είναι ανεκτό αν αναληφθεί από δομές αυτοβοήθειας, όπως είναι οι δο- μές της κοινωνικής οικονομίας, και αν αναγνωριστεί η αδήλωτη εργασία που προσφέρεται από τα μέλη των οικογενειών. Στο σημείο αυτό επισημαίνεται ακόμα μία σημαντική διαφοροποίηση ανάμεσα στις αστικές περιοχές και στις αγροτικές κοινωνίες. Στις αστικές περιοχές όλα αυτά γίνονται σήμερα με εκχρηματισμένες διαδικασίες που μετρούνται, έστω και υποεκτιμημένες. Στις αγροτικές περιοχές η φροντίδα δεν καταγράφεται πουθενά. Είναι το ίδιο πρόβλημα με διαφορετική οπτική ανάμεσα στους αστικούς χώρους και στις αγροτικές κοινωνίες. Στις αστικές περιοχές μιλάνε για 8ωρη εργασία, για υπερωρίες, για weekend, για εργασία του άνδρα, για εργασία της γυναίκας, για εργασία των παιδιών, για συντάξεις των παπ- πούδων κ.λπ. Στις αγροτικές περιοχές μιλάμε για το οικογενειακό εισόδημα (σήμερα συ- νολικό μέσο οικογενειακό εισόδημα για όλες τις αγροτικές εκμεταλλεύσεις είναι 10.000 €), όπου όλοι μαζί δουλεύουν όλες τις ώρες, όλες τις ημέρες, και οι παππούδες συμμετέχουν στις αγροτικές δουλειές όπου αντέχουν ή πεθαίνουν στα χωράφια. Δείτε τα δυστυχήματα υπερηλίκων αγροτών στα χωράφια). Ήδη στα συνέδρια των γυναικών το 1985 (Ναϊρόμπι) και το 1995 (Πεκίνο) τέθηκε το θέμα της αδήλωτης, απλήρωτης εργασίας των γυναικών, κυρίως στην οικονομία της φροντίδας. Αναφέρεται ότι το 37% του ΑΕΠ των κρα- τών προέρχεται από την αφανή, αδήλωτη εργασία των γυναικών. Το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα οξύ σε απομακρυσμένες περιοχές (νησιωτικές και ορεινές), όπου το λεγόμενο «Βοήθεια στο σπίτι» του κράτους παρουσι- άζεται ως «Αβοήθητοι στο σπίτι» αναφέρθηκε από συμμετέχοντες. Σήμερα καταγράφονται 3.500 εργαζόμενοι στο «Βοήθεια στο σπίτι» στην Ελλάδα, αριθμός τραγικά μικρός. Ίσως η τηλε-φροντίδα να ήταν μια κάποια λύση. Ίσως το co-housing για ηλικιωμένους. 172

Ο/Η φροντιστής σήμερα, που έχει «συστηματικά» διασπαστεί η οικογέ- νεια, απαιτείται να λάβει ειδική εκπαίδευση για τον τρόπο παροχής φρο- ντίδας και δεν εντοπίστηκε επαρκής εκπαιδευτική διαδικασία. Επίσης καταγράφηκε ένας επιλεκτικός αποκλεισμός κοινωνικών φορέων, κοινωνικής οικονομίας και ιδιωτικών δομών από κρατικές επιδοτήσεις. Η επόμενη ανοικτή δημόσια διαδικτυακή συζήτηση της Συνεργατικής Κοινωνίας θα γίνει τη Δευτέρα 5 Ιουλίου 2021, στις 20:00, για κοινή δράση και συντονισμό στον χώρο της κοινωνικής οικονομίας. Όλοι μαζί ανοικοδομούμε καλύτερα 5-7-2021 Πραγματοποιήθηκε στις 3/7/21 η επετειακή εκδήλωση για τη Δι- εθνή Ημέρα Συνεργατισμού / Coops Day από τον Κτηνοτροφι- κό Σύλλογο Περιφέρειας Αττικής με δημόσια διαδικτυακή συζήτηση, η οποία βρίσκεται ελεύθερη στο διαδίκτυο στο https://www.facebook. com/618390278198909/videos/561661078388787. Στη δημόσια συζήτηση με φιλοξενούσα την κα Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνο- τρόφο, 69320 94231, Μενίδι) μετείχαν οι: Γιάννης Κοντογιάννης (πρόεδρος Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής), Μάρκος Αναγνωστόπουλος (περιφε- ρειακός σύμβουλος Αττικής), Τάκης Περλορέντζος (κτηνοτρόφος, Γλυφά- δα), Λουκάς Μπρέχας (Δίκτυο ΚΑΠΑ / Δίκτυο Κοινωνικής Αλληλεγγύης & Περιφερειακής Ανάπτυξης, www.diktyo-kapa.dos.gr), Ζαφείρης Να- στούλης (αγρότης, Μέγαρα), Κώστας Ακριτίδης (κτηνοτρόφος, Προσοτσάνη Δράμας), Νίκος Δημόπουλος (κτηνοτρόφος, Καβάλα), Πρόδρομος Καλαϊ- τζής (σύμβουλος επιχειρηματικότητας, παλαιό στέλεχος Copa-Cogeca), Ει- ρήνη Σερέτη (κτηνοτρόφος, Ξανθόγεια Πέλλας), Αθηνά Μιχαηλίδου (Πρό- βειο Κορδαλής, Μέγαρα Αττικής) με συντονιστή τον γράφοντα. Τη δημόσια συζήτηση χαιρέτισε με video (https://vimeo.com/569025969) ο κ. Ariel Guarco, πρόεδρος της Διεθνούς Συμμαχίας Συνεργατισμού (International Cooperatives Alliance, ICA), το οποίο μετέφρασε και πα- ρουσίασε ο κ. Μπρέχας. Ο κ. Guarco, μεταξύ πάρα πολύ σημαντικών επισημάνσεων, υπογράμμισε: Η Διεθνής Ημέρα των Συνεταιρισμών είναι μια πολύ ξεχωριστή ημέρα, καθώς τα περισσότερα από 1.200.000.000 μέλη από τους 3.000.000 συνε- ταιρισμούς μας μπορούμε να δείξουμε τη δύναμή μας. Φέτος θέλουμε να στείλουμε στον καθέναν το μήνυμά μας ότι «Όλοι μαζί ανοικοδομούμε καλύτερα» τον οικονομικό και κοινωνικό ιστό, που έχει υποστεί ζημιά από την πανδημία. Για να βγούμε από αυτή την κρίση με καλύτερες προοπτικές πρέπει να συνεταιριστούμε. 173

Καθοδηγούμενοι από την αλληλεγγύη, μπορούμε όλοι μαζί να οικοδομή- σουμε έναν πιο φιλικό και δίκαιο κόσμο, όπου όλοι θα μπορούμε να ζή- σουμε μια αξιοπρεπή ζωή. Σήμερα περισσότερο από ποτέ ένα οικονομικό μοντέλο με επίκεντρό του τον ηγετικό ρόλο της κοινότητας και προσανα- τολισμένο στο κοινό καλό είναι απαραίτητο. Το συνεταιριστικό μοντέλο είναι η απάντηση. Πολλές δεκαετίες δείξαμε ότι είναι δυνατόν η παραγωγή, η κατανάλωση, η αποθήκευση, η εκπαίδευση, η φροντίδα, να ζούμε μαζί, δίνοντας προ- τεραιότητα στους ανθρώπους και το περιβάλλον. Αυτό το συνεταιριστικό παράδειγμα είναι ο ορίζοντας που πρέπει να πάμε όλοι μαζί. Το «Όλοι μαζί ανοικοδομούμε καλύτερα» είναι μια έκκληση για να διατη- ρήσουμε σε δράση τις συνεταιριστικές μας αρχές. Είναι μια έκκληση για να συνεχίσουμε να παρέχουμε ευκαιρίες στους νέους, στις γυναίκες και στα πιο ευάλωτα άτομα στην κοινωνία μας, ώστε να μπορούν να αναζητούν τις δικές τους προσδοκίες και όνειρα, προσωπικά και επαγγελματικά, με τον άνθρωπο και το περιβάλλον στο κέντρο των εξελίξεων. Είναι μια έκκληση να συνεχίσουμε να επιβεβαιώνουμε τη δέσμευσή μας στην ειρήνη με θε- τικά αποτελέσματα στην κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ισότητα μεταξύ των ανθρώπων. Η ισχυρή συνεταιριστική μας ταυτότητα βασίζεται σε μοναδικές αξίες και αρχές που εστιάζονται στην κάλυψη των αναγκών και των προσδοκιών των ανθρώπων. Σε περιόδους κρίσεων η συνεταιριστική ταυτότητα δια- κρίνεται στην ανοικοδόμηση κοινοτήτων που είναι πιο ανθεκτικές. Ας δεί- ξουμε την ταυτότητά μας με υπερηφάνεια και ας στείλουμε όλοι μαζί ένα κάλεσμα σε όλους, «Όλοι μαζί ανοικοδομούμε καλύτερα». Ο κ. Μπρέχας έφερε μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία από τη συνεταιριστική δράση και στη συζήτηση εντοπίστηκαν τα παρακάτω: Οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις ευημερούν και αυξάνουν τον κύκλο ερ- γασιών τους εν μέσω κρίσεων, όπως αποδεικνύει η έρευνα της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ILO) http://www.diktio-kapa.dos.gr/keimena/ anthektikotitaGR.pdf Οι συνεταιρισμοί διαχρονικά και παγκοσμίως αναχαίτισαν κοινωνικοοι- κονομικές κρίσεις, εξασφαλίζοντας αξιοπρεπή διαβίωση σε όλους τους συ- νανθρώπους μας. Τη δεκαετία του 1930 στις ΗΠΑ της κρίσης ο κόσμος σώθηκε με τους αγροτικούς συνεταιρισμούς και τους ενεργειακούς συνεταιρισμούς. Στο 1930 η Σουηδία έσωσαν οι αγροτικοί και καταναλωτικοί συνεταιρι- σμοί. Το 1945 σε Γερμανία και Ιαπωνία οι λαοί τράφηκαν με καταναλωτικούς συνεταιρισμούς. 174

Το 1990 στη Φιλανδία, με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, δημιουργήθηκαν μέσα σε έναν χρόνο 1.200 συνεταιρισμοί εργαζομένων που ανέδειξαν την οικονομία. Με την ένωση της Αν. Γερμανίας οι κρατικές επιχειρήσεις πέρασαν κυρί- ως σε εργασιακούς συνεταιρισμούς για να μπορεί η Γερμανία σήμερα να «ηγείται». Κατά το 2008 οι 300 μεγαλύτεροι συνεταιρισμοί παρουσίασαν αύξηση κατά 14%, όταν οι κερδοσκοπικές ιδιωτικές εταιρίες χρεωκοπούσαν ή στηρίζο- νταν από τα κράτη, ενώ ο τζίρος τους ήταν 1,1 τρισ. $ (2008), όσο της 10ης οικονομίας στον κόσμο, ενώ ο τζίρος τους έφτασε το 2018 τα 2,3 τρισ. $. Οι 3.000.000 συνεταιρισμοί παρέχουν παγκοσμίως πάνω από 280.000.000 θέσεις εργασίας, 300% περισσότερες από τις θέσεις εργασίας που δίνουν όλες οι πολυεθνικές. Στην Ευρώπη είναι συνεταιρισμένοι 140.000.000 πολίτες σε 176.000 συνε- ταιρισμούς, που προσφέρουν 4.700.000 θέσεις εργασίας. Στην Ελλάδα είναι καταγεγραμμένοι 916 αγροτικοί συνεταιρισμοί, που διακινούν μόλις το 10% της συνολικής αγροτικής παραγωγής (0,4% του ΑΕΠ). Επίσης υπάρχουν 48 γυναικείοι συνεταιρισμοί με μόλις 20 να πα- ρουσιάζουν κάποια κίνηση, ενώ οι 1.600 περίπου συνεταιρισμοί του μη- τρώου της ΚΑΛΟ έχουν μη στατιστικά ανιχνεύσιμο ποσοστό οικονομικής δραστηριότητας στο ΑΕΠ. Η ICA έχει διαμορφώσει μια ανθρωποκεντρική πορεία για τη συνεταιρι- στική δεκαετία 2020-2030 ήδη από το 2017, που βρίσκεται στα Ελληνι- κά στο https://www.diktio-kapa.dos.gr/keimena/ICA_Strategy_2020- 2030GR.pdf Οι συνεταιρισμοί είναι δομές αυτοβοήθειας και συνεργασίας μεταξύ τους με βάση τις αρχές, τις αξίες και τους σκοπούς του συνεργατισμού. Οι σημερινές επιδοτήσεις με τον τρόπο που δίνονται καθιστούν τους αγρότες υποχείρια της αγοράς και των πολιτικών, μειώνουν την αξιοπρέπεια των ανθρώπων και οι αγρότες από αυτάρκεις «άρχοντες» καθίστανται μια μορφή «ζητιάνων» εξαρτώμενοι από μια εταιρεία διανομής των δικαιούμενων. Οι αγρότες (γεωργοί, κτηνοτρόφοι, αλιείς, δασοκόμοι) δικαιούνται εύλογης αποζημίωσης για τα προσφερόμενα από τη φροντίδα του περιβάλλοντος δωρεάν δημόσια αγαθά προς όλους, και κυρίως προς τους αστούς, που εί- ναι ο καθαρός αέρας, το πόσιμο νερό και το τοπίο. Δεν πρέπει αυτό να τους καθιστά «ζητιάνους». Είναι μια μορφή χυδαίας βρισιάς και υποτίμησης η προσπάθεια αφαίρε- σης της φιλίας, της εμπιστοσύνης, της αλληλοβοήθειας και γενικότερα της αφαίρεσης του κοινωνικού κεφαλαίου από την ουσιαστική σύνθεση του συνεργατισμού (στην Ελλάδα συνεταιρισμού). Κρίμα. 175

Υπέροχη η βόρεια Πιερία με λεβάντες 6-7-2021 Άνθισαν οι λεβάντες στη βόρεια Πιερία – ένα υπέροχο θέαμα! ενημέρω- σε ο κ Δημήτριος Ρουκάς MSc τεχν. γεωπόνος, επιστημονικός συνερ- γάτης Π.Ε. Πιερίας. Και συνέχισε: Σε ένα παραμυθένιο σκηνικό έχουν μετατραπεί τα χωράφια με τις ανθισμένες λεβάντες στη βόρεια Πιερία, εκεί στο Αιγίνιο και στον Κολινδρό. Τα χωράφια με τις ανθισμένες λεβάντες συνδυάζουν ομορφιά και μεθυστική μυρωδιά. Ένα πραγματικά υπέροχο θέαμα της φύσης με χρώματα μπλε-βιολετί και μοβ από τα άνθη τους. Στα χωράφια αυτές τις μέρες της ανθοφορίας της λεβάντας το βούισμα των μελισσών ακούγεται σε μεγάλη απόσταση. Οι ανθισμένες λεβάντες αποτε- λούν πόλο έλξης για εκατοντάδες χιλιάδες μέλισσες, οι οποίες συλλέγουν το νέκταρ και την γύρη αυτού του πραγματικά αρωματικού και φαρμα- κευτικού φυτού, μετατρέποντάς το σε ένα ιδιαίτερο εξαιρετικό μέλι. Όμως όχι μονό οι μέλισσες αλλά και το βλέμμα των ανθρώπων που διέρχο- νται από την περιοχή με τα λεβαντοχώραφα μαγνητίζεται από τις ανθισμέ- νες λεβάντες, όπου το υπέροχο αναζωογονητικό και χαλαρωτικό άρωμα της λεβάντας κυριαρχεί. Ο καλός καιρός ευνόησε ώστε η λεβάντα να είναι σε πλήρη άνθιση και σε λίγες μέρες ξεκινά η συγκομιδή του ανθού της. Η περίοδος ανθοφορίας της λεβάντας διαρκεί περίπου 10 ημέρες, όπου κατά το τέλος ακολουθεί η συ- γκομιδή του άνθους. Ο ανθός με ειδικές συλλεκτικές μηχανές θα συλλεγεί και θα μεταφερθεί στα ειδικά αποστακτήρια για περαιτέρω επεξεργασία, ώστε να παραχθεί το πολύτιμο αιθέριο έλαιο της λεβάντας, το οποίο της λεβάντας, εκτός από το να κρατά τον σκόρο μακριά από την ντουλάπα μας, χρησιμοποιείται στην παραγωγή καλλυντικών χάρη στις αντισηπτικές, επουλωτικές και αναπλαστικές ιδιότητες, ενώ περιέχεται και στη σύνθεση διαφόρων φαρμακευτικών προϊόντων λόγω των ιδιοτήτων της που ωφε- λούν την υγεία μας. Αν αυτές τις μέρες βρεθείτε στη βόρεια Πιερία, μην παραμελήσετε να φω- τογραφίσετε τις όμορφες ανθισμένες λεβάντες και να αποτυπώσετε μια ει- κόνα που έχει ξεπηδήσει μέσα από έναν φυσικό πίνακα ζωγραφικής. Παγκοσμιοποίηση ή τοπικοποίηση; 6-7-2021 ΟΚτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής ξεκινά τρεις δημόσιες διαδικτυακές συζητήσεις για την «Τοπικοποίηση ως νέα τάση μετά Covid-19» αυτή την εβδομάδα: 176

Τρίτη 6 Ιουλ. 2021, στις 21:00, για αγρότισσες. Τετάρτη 7 Ιουλ. 2021, στις 12:00, στην αγροτική επιχιερηματικότητα. Παρασκευή 9 Ιουλ. 2021, στις 22:00, κυρίως για γεωργο-κτηνοτρόφους. Παγκοσμιοποίηση ή διεθνοποίηση είναι η αυτονόμηση της αγοράς σε όλες εκείνες τις παραμέτρους (οικονομία, επικοινωνία κ.λπ.) για τις οποίες τα κράτη επιθυμούσαν να έχουν σύνορα. Παράμετροι που τείνουν να ελευθε- ρώνονται και να διαχέονται, ακολουθώντας την παγκοσμιοποίηση, είναι το εμπόριο, η τεχνολογία, το πολιτικό σύστημα, η γνώση κ.λπ. Ο όρος συχνά χρησιμοποιείται στην επιχειρηματολόγηση για την ανάγκη μιας νέας κα- θολικού τύπου ηγεμονίας στον κόσμο (Wikipedia). Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ορίζει ως παγκοσμιοποίηση την αυξανό- μενη οικονομική αλληλεξάρτηση των χωρών παγκόσμια μέσω του αυξανό- μενου όγκου και ποικιλίας διεθνών συναλλαγών αγαθών και υπηρεσιών, της ελεύθερης ροής κεφαλαίου διεθνώς και της γρήγορης και ευρείας δι- άχυσης της τεχνολογίας. Παρόλο που η παγκοσμιοποίηση είναι ένα ιδιαίτερα περίπλοκο σύμπλεγμα φαινομένων και σχέσεων, εντούτοις μπορεί κάποιος να διαχωρίσει διά- φορες πτυχές της σε: βιομηχανική παγκοσμιοποίηση (πολυεθνικές), χρη- ματοπιστωτική παγκοσμιοποίηση, πολιτική παγκοσμιοποίηση, παγκοσμι- οποίηση πληροφόρησης και πολιτισμική παγκοσμιοποίηση. Ως παγκοσμιοποίηση ορίζεται από άλλους η παγκόσμια διαδικασία ομογε- νοποίησης τιμών, προϊόντων, απολαβών, τόκων και κερδών. Η ανάπτυξη της παγκοσμιοποίησης έγκειται σε τρεις παράγοντες: στον ρόλο της με- τανάστευσης ανθρώπων, στο διεθνές εμπόριο και στην ολοκλήρωση των χρηματοπιστωτικών. Τοπικοποίηση είναι η τάση που απαντά στην προσπάθεια επιβολής ομογε- νοποιημένης παγκοσμιοποίησης. Επιδιώκεται η στροφή σε μια επανατοπι- κοποιημένη, αποκεντρωμένη, αυτοδιαχειριζόμενη, περιβαλλοντικά ισόρ- ροπη κοινωνία της ισοκατανομής, που θα έχει σαν κύτταρο την αυτάρκη, αυτοδύναμη κοινότητα. Θα στηρίζεται στην ομοσπονδιοποίηση δήμων, Περιφερειών, εθνών μέσω της θέσμισης της δημοκρατικής αυτονομίας και του δημοκρατικού ομοσπονδισμού. Για το ξεπέρασμα του δυτικού μοντέ- λου ανάπτυξης, της κλιματικής, οικολογικής καταστροφής, της κερδοσκο- πικής ιδιωτικής επιχειρηματικότητας και του κεντρικού κράτους. Είναι μια στρατηγική στο πλαίσιο των γενικότερων προταγμάτων της «απο-ανάπτυξης», της αυτονομίας-αυτάρκειας, της «άμεσης δημοκρατί- ας» και του «κοινοτισμού». (www.topikopoiisi.eu) Το 2019 (30/11/19) παρουσιάστηκε η έκδοση του Στέντορα «Σκέψεις για την τοπική ανάπτυξη» του γράφοντος, ISBN 978-618-84431-1-9, όπου διαβάζουμε: Παραφράζοντας αυτό που ακούστηκε από ηγέτη ισχυρής 177

ακόμη χώρας του πλανήτη στη γενική συνέλευση του ΟΗΕ (24/9/19), που είπε: «Οι σοφοί ηγέτες βάζουν πρώτα τον λαό και τη χώρα τους. Ο ελεύθερος κόσμος πρέπει να ενστερνιστεί τα εθνικά θεμέλιά του. Δεν πρέ- πει να προσπαθεί να τα διαγράψει ή να τα αντικαταστήσει. Το μέλλον δεν ανήκει στους υπέρμαχους της παγκοσμιοποίησης, το μέλλον ανήκει στους πατριώτες». Μπορούμε να πούμε ότι «το μέλλον ανήκει στις τοπικές κοινωνίες, στους τόπους, στην τοπική ανάπτυξη, στην ισχύ της οριζόντιας συνεργασίας, του συνεργατισμού και της οριζόντιας τοπικής δράσης των Ομάδων Τοπικής Δράσης. Η πανδημία του Covid-19 επιτάχυνε τις εξελίξεις και ήδη αισθανόμαστε τα προβλήματα στα διεθνή logistic που αναφέρθηκε ο κ Β. Ζεϊμπέκης (ελλη- νική εταιρεία Logistic), που προέκυψαν για τον κλάδο από την πανδημία. Υγειονομικοί λόγοι ή απλώς αιτιάσεις αποτέλεσαν αφορμή για πολλούς περιορισμούς τόσο στις μετακινήσεις (ακόμα ο τουρισμός ταλαιπωρείται), όσο και σε καινοφανείς οικονομικούς πολέμους μεταξύ κρατών. Ένας νέος «πατριωτισμός» άρχισε να αναπτύσσεται ήδη από τη δεκαετία του 1980 (πιλοτικά) και ως ευρωπαϊκή πρωτοβουλία (όπως το LEADER) από τη δεκαετία του 1990, που πλέον έχει ενσωματωθεί στις κύριες κα- τευθύνσεις των προγραμμάτων της Ε.Ε. και εφαρμόζεται σχεδόν παντού με τα διακριτικά CLLD- Community Led-Local Development (Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων) ή ακόμα και ως ΟΧΕ (Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις) στις Περιφέρειες. Αν η ανάπτυξη είναι ένας οικονομίστικος όρος που εκφράζεται ως ένας αριθμός και αφορά κυρίως τα κράτη και την παγκόσμια οικονομία, η περι- φερειακή ανάπτυξη είναι κυρίως έργα υποδομής στις Περιφέρειες κεντρι- κά σχεδιασμένα, τότε τοπική ανάπτυξη είναι η ευημερία των ανθρώπων που κατοικούν σε έναν τόπο. Ο τόπος έχει τρία κύρια στοιχεία: τα κοινά γεωγραφικά χαρακτηριστικά, τα κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά των κατοίκων και την κοινή πίστη για κοινό μέλλον. Ο καθηγητής Γ. Δαουτόπουλος δίνει τον πληρέστερο ορισμό της κοινοτι- κής (τοπικής) ανάπτυξης ήδη από το 1986 ως «σχεδιασμένης αλλαγής σε κοινοτικό επίπεδο που αποβλέπει στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του τοπικού πληθυσμού και μπορεί να υποβοηθηθεί από έναν φορέα αλ- λαγής σε τρόπο ώστε να επιτευχθεί η μεγίστη δυνατή συμμετοχή των κα- τοίκων τόσο στον προσδιορισμό του περιεχομένου του τοπικού προγράμ- ματος αλλαγής, όσο και στη διαδικασία υλοποίησής του» (βιβλίο «Τοπική ανάπτυξη», σελ. 29). Έχει γίνει απολύτως σαφές σε όλους ότι «ανάπτυξη» δεν είναι όρος απο- κλειστικά οικονομικός, αλλά περιλαμβάνει αλλαγές και στην κοινωνία με 178

στόχο την ευημερία των ανθρώπων, κατοίκων μιας περιοχής-κοινότητας. Η κα Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνοτρόφος, 69320 94231, γραμματέας του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής) καλεί όλους και όλες στις δημόσιες διαδικτυακές συζητήσεις την Τρίτη (6/7/21, 21:00), την Τετάρτη (7/7/21, 12:00) και Παρασκευή (9/7/21, 22:00) να συζητήσουν για την «τοπιοποίηση» και ανάληψη τοπικής δράσης για τοπική αυτάρκεια και το- πική αυτοδιοίκηση με στόχο την ευημερία των συγκατοίκων σε βιώσιμες κοινωνίες με συνεργατισμό. Προοπτικές για το περιβάλλον και κλιματική αλλαγή 11-7-2021 Μ ε το μυαλό στο forum «Η Ελλάδα το 2040» (που έχει αναγγελθεί ότι θα γίνει στο Ζάππειο στις 19 Οκτωβρίου 2021 στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821) ανταλλάξαμε μερικές σκέψεις με την κα Μάγδα Κοντογιάννη (69320 94231, [email protected]), τέταρτη γενιά κτηνοτρόφο στο Μενίδι, γραμματέα του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής, σήμερα 12/7/21. Με αφορμή την πρόσκληση της προέδρου της Ε.Ε. κας Ursula von der Leyen (7/9/20) για τη συμβολή των πολιτών της Ε.Ε. στο «Όραμα 2040 για τις αγροτικές περιοχές», η κα Κοντογιάννη είχε οργανώσει 14 διαδι- κτυακές συζητήσεις μέχρι τις 31/1/21. Σε αυτές τις συζητήσεις ενσωμα- τώθηκαν οι 20 τοπικές συναντήσεις-συζητήσεις σε διάφορες περιοχές της υπαίθρου της Αττικής πριν από την πανδημία με αντικείμενο την τοπική ανάπτυξη «από τα κάτω» για τη διαμόρφωση μιας πιθανής Ομάδας Τοπι- κής Δράσης (ΟΤΔ). Μάλιστα είχε διαμορφωθεί μια διακήρυξη της ΟΤΔ με το όνομα «ΑΡΑΤΤΙΚΑ» (αττική γη). Το Όραμα 2040 παρουσιάστηκε από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Περι- φέρειας Αττικής στον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων στις 8/2/21 και σε δημόσια διαδικτυακή συνάντηση στις 14/4/21 με τη βοή- θεια του Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα. Συζητώντας με την κα Κοντογιάννη σημειώσαμε: Ο αγρότης (γεωργός, κτηνοτρόφος, ψαράς, δασοκόμος) είναι ο εξ επαγγέλ- ματος φροντιστής του περιβάλλοντος. Περιβάλλον είναι τόσο το φυσικό, όσο και το κοινωνικό, πολιτιστικό, τεχνολογικό, οικονομικό, πολιτικό. Το φυσικό περιβάλλον είναι σταθερό, βιώσιμο (αειφόρο) και πάντα σε ισορρο- πία, όσο μεγαλύτερη βιοποικιλότητα διαθέτει. Η ισορροπία είναι το μυστι- 179

κό της επιβίωσης και της μακροβιότητας. Η ανισορροπία σημαίνει θάνατο στο σύνολο, όχι μόνο στην ισορροπία. Ο αγρότης είναι ο φροντιστής της ισορροπίας στο περιβάλλον (φυσικό, πο- λιτιστικό, κοινωνικό κ.λπ.) και εξασφαλίζει την ισορροπία με τις πρακτικές και τις τεχνικές του. Με τις ενσωματωμένες στη ζωή του άυλες πολιτιστι- κές αξίες. Η φύση και η ζωή είναι κυκλικές λειτουργίες. Ό,τι παράγει κάποιος ορ- γανισμός είναι χρήσιμο σε κάποιον άλλο και ό,τι χρειάζεται κάποιος ορ- γανισμός το παράγει κάποιος κοντινός οργανισμός, προσαρμοσμένος στο περιβάλλον του, στον τόπο του. Η κα Κοντογιάννη ανέφερε: Ο Έλληνας αγρότης, ως φροντιστής αυτής της τοπικής ισορροπίας, είναι προσαρμοσμένος στη διαχείριση της βιωσιμότη- τας με πεπερασμένους πόρους και αυτή τη διαχείριση την έχει ενταγμένη στα ήθη και τα έθιμα, στις διατροφικές του συνήθειες, στις καλλιεργητικές και εκτροφικές τεχνικές, στον πληθυσμό που μπορεί να εκθρέψει χωρίς να εξαντλήσει τον τόπο, το περιβάλλον, την ίδια την ζωή και την επιβίωσή του. Τη δεκαετία του 1960 ο Βλάχος κτηνοτρόφος πατέρας μου και η Αρβα- νίτισσα μητέρα μου έκαναν οικογένεια, κι έκαναν τον στάβλο τους στους πρόποδες της Πάρνηθας, στο τότε μακρινό Μενίδι. Τότε είχαμε πλήρη κυ- κλική οικονομία, όπως τη λένε σήμερα. Είχαμε επαρκή βοσκότοπο, υπήρ- χαν πολλές καλλιέργειες γύρω μας, οι γείτονες έρχονταν να πάρουν γάλα από εμάς, ένας τοπικός γαλατάς έκανε γαλακτοκομικά παραδίπλα μας, τα γύρω περιβόλια και μποστάνια έπαιρναν κοπριά από εμάς, τα ζωντανά μας βοσκούσαν το περίσσευμα των καλλιεργειών, τα βράδια οι φίλοι-γείτονες μαζευόμασταν έξω από το σπίτι και χαλαρώναμε. Στις γιορτές και στα γλέ- ντια είχαμε το δικό μας κρέας. Σήμερα, το 2021, οι βοσκότοποι έγιναν τσιμεντένια κλουβιά για ανθρώπους. Η γη αποκλείστηκε από τον αέρα με τσιμέντα και ασφάλτους και πεθαί- νει. Τα ζωντανά μας δεν έχουν ζωτικό χώρο επιβίωσης. Εμείς αγοράζουμε πανάκριβες ζωοτροφές από μακριά και πολύ μακριά. Τα δάση δεν καθα- ρίζονται από τα χόρτα του υπορόφου και καίγονται. Κι όταν καίγονται, έχουν τόση πολλή οργανική ύλη, που δεν σβήνουν. Το γάλα το παίρνουν πάμφθηνα βιομηχανίες από Ήπειρο ή Θεσσαλία. Εμείς αγοράζουμε ακριβό γάλα από τα σουπερμάρκετ, ίσως ακόμα και από την Ε.Ε. Οι περισσότε- ροι αγοράζουμε τυροκομικά από τα σουπερμάρκετ. Έχει χαθεί η ικανότη- τα παραγωγής τροφής και «χάθηκαν» οι συνταγές. Τα τρόφιμα έρχονται από πάρα πολύ μακριά και κοστίζουν, ενώ έχουν συντηρητικά για ταξίδι. Έχουν μειωθεί απελπιστικά τα ένζυμα στα τρόφιμα και είναι πολυκατερ- γασμένα. Η κοπριά είναι ένα βάσανο για όλους μας. Οι περιβολάρηδες/ ανθοπαραγωγοί αγοράζουν ακριβά χημικά λιπάσματα από βιομηχανίες. Τα 180

νεκρά ζώα δεν ανακυκλώνονται στο περιβάλλον. Οι «καθαριστές» του πε- ριβάλλοντος (αρπακτικά) δεν έχουν να φάνε και γίνονται επιθετικά (λύκοι κ.λπ.). Τα νεκρά ζώα μάς κοστίζουν πάρα πολλά λεφτά στις εταιρίες αποτέ- φρωσης. Οι ποινές και τα διοικητικά πρόστιμα έχουν «γονατίσει» την πα- ραγωγή. Δεν μαζευόμαστε τα βράδια, αλλά «παίζουμε» στο Facebook αμί- λητοι. Τρώμε delivery σουβλάκια και πίτσες κάθε μέρα. Τα ζωντανά μας είναι σταβλισμένα/ εξαρτώμενα από το εμπόριο ζωοτροφών. Αυξήθηκαν οι ασθένειες στα σταβλισμένα ζωντανά μας και η φαρμακευτική αγωγή. Αισθανόμαστε μόνοι. Ο τόπος μας είναι ένας βράχος ριγμένος στην θάλασσα με υψόμετρο κατά 76% πάνω από τα 600 μέτρα και 15.600 χιλιόμετρα ακτογραμμής με πολ- λά νησιά. Εδώ ζει ακόμα και σήμερα ο δεύτερος ζωντανός μακροχρόνιος πολιτισμός πάνω στη Γη. Με τα ίδια γράμματα, τις ίδιες λέξεις, τις ίδιες προτάσεις, τα ίδια τραγούδια, τις ίδιες διατροφικές συνήθειες, ζουν και εκ- φράζονται οι Έλληνες τα τελευταία 3.000 χρόνια. Και η κα Κοντογιάννη συνέχισε: Οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι είμαστε δεμένοι με τη γη μας, τον τόπο μας, τα ήθη και έθιμά μας, τις παραδό- σεις μας, την πατρίδα μας. Ο τόπος έχει τρία κυρίως στοιχεία: 1. κοινά γεωγραφικά χαρακτηριστικά, 2. κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά και 3. κοινή πίστη ότι έχουμε κοινό μέλλον. Δεν θα φύγουμε για καλύτερο «μισθό» αλλού. Στην ορεινή με περιορισμένους πόρους Ελλάδα η οικονομία ήταν πάντα συλλογική, όπως σε κάθε οριακή κατάσταση, και χωρίς την πολυτέλεια της αφθονίας. Η επιβίωση της κοινότητας των ανθρώπων επέβαλλε κοινά αποδεκτούς κανόνες διαχείρισης, οι οποίοι ενσωματώθηκαν στον τρόπο ζωής, στα ήθη και έθιμα, στη μεσογειακή διατροφή, στη σωστή διαχείριση των διαθέσιμων πόρων με νομαδική αξιοποίηση και αναγέννηση. Την εποχή του 1821 το οθωμανικό διοικητικό σύστημα ήταν απολύτως αποκεντρωμένο με τοπικές εξουσίες. Ο πασάς προσελάμβανε τοπικούς ενόπλους και συνέχιζε να επικρατεί το σύστημα της τοπικής αυτάρκειας. Μετά το 1821, έπειτα από μακρά ιστορία πολέμων και ισχυρών ανακατα- τάξεων, που επέβαλαν κεντρική διαχείριση και κεντρική κρατική εξου- σία, μπορούμε το 2021 να επανέλθουμε ξανά σε αποκεντρωμένες μορφές διοίκησης, σε συστήματα τοπικής ανάπτυξης με τοπικές εφοδιαστικές αλυσίδες, τοπικά σύμφωνα, τοπικές αγορές αγροτών, τοπική κατανάλωση τοπικών παραγόμενων προϊόντων, τοπική επεξεργασία τοπικής αγροτικής παραγωγής, τοπικές συνταγές και τεχνικές, τοπικές γιορτές, τοπικά ήθη- έθιμα, τον αειφόρο τοπικό τρόπο ζωής, τοπική κατανάλωση και οριζόντιες συμφωνίες διακίνησης περισσευμάτων. Αν μπορούμε να ελπίζουμε σε κάποια αποκατάσταση της ισορροπίας στο 181

περιβάλλον, αν μπορούμε να ελπίζουμε στη διατήρηση της βιοποικιλότη- τας κι αν μπορούμε να επιβραδύνουμε τη ραγδαία κλιματική αλλαγή, αυτά μπορούν να γίνουν κυρίως μέσω των σχολείων. Νέα σχολεία με μαθητεία και project παραγωγής. Νέα σχολεία για την ανάπτυξη κοινωνικών δε- ξιοτήτων συνεργασίας και τοπικής συλλογικής δράσης. Νέα σχολεία για βελτίωση ικανοτήτων ανάληψης δράσης με μεγάλες αβεβαιότητες. Νέα σχολεία ανάπτυξης επιχειρηματικότητας, καθόσον ο αγρότης είναι επιχει- ρηματίας, και όχι σχολεία προετοιμασίας στρατιωτών, εργατών και υπαλ- λήλων. Νέα σχολεία συνδεδεμένα με τον τόπο και εξαρτώμενα από την τοπική κοινωνία. Συνδιαμορφώνοντας το Όραμα 2040, έχουμε επαρκή χρόνο, αν θέλουμε, να δημιουργήσουμε το μέλλον που επιθυμούμε, κατέληξε η κα Κοντογιάν- νη. Κι αυτό θα γίνει και με πολλές συνεχείς τακτικές συζητήσεις (είναι κι αυτές μια εκπαιδευτική μορφή). Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής καθιέρωσε τακτικές δημόσιες διαδικτυακές συζητήσεις κάθε Τρί- τη, 21:00, με αγρότισσες, κάθε Τετάρτη, 12:00, για την αγροτική επιχειρη- ματικότητα, και κάθε Παρασκευή, 22:00, με κτηνοτρόφους. Το θέμα της εβδομάδας 13, 14 και 16 Ιουλίου 2021 είναι οι ζωοτροφές (69320 94231). Ακόμη περιμένουν οι κτηνοτρόφοι… 15-7-2021 Στις 14 Ιουνίου 2021 ο βουλευτής Ανατολικής Αττικής κ. Βασίλης Οι- κονόμου υπέβαλε ερώτηση στη Βουλή των Ελλήνων προς τον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων σχετικά με την τραγική κατάσταση της κτηνοτροφίας στην Αττική, με το 90% των τοπικών στάβλων να είναι χω- ρίς άδειες παρά τα 9 χρόνια από τον νόμο 4056/2012. Ο κ. Γιάννης Κοντογιάννης, πρόεδρος του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Πε- ριφέρειας Αττικής, εξέφρασε τις ευχαριστίες των οργανωμένων κτηνοτρό- φων για την ευαισθητοποίηση του βουλευτή κ. Οικονόμου απέναντι στην απαράδεκτη ταλαιπωρία των κτηνοτρόφων επιχειρηματιών-παραγωγών πραγματικού πλούτου στην εθνική οικονομία και κυρίως για τη δημοσι- οποίηση του απερίγραπτου προβλήματος της ελληνικής κτηνοτροφίας με την υποβολή της ερώτησής του. Είχε προηγηθεί, πέραν πολλών άλλων ενεργειών, επιστολή του Συλλόγου σε όλη την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τρο- φίμων και ιδιαίτερα στον υπουργό του κ. Σπήλιο Λιβανό στις 26/5/21 με θέμα «Χρονίζουσες ταλαιπωρίες και αδικίες στις κτηνοτροφικές εγκατα- στάσεις». 182

Η κα Μάγδα Κοντογιάννη, κτηνοτρόφος και γραμματέας του Κτηνοτρο- φικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής, ενημέρωσε ότι ο Σύλλογος απορεί και διαμαρτύρεται για την περιφρόνηση των κτηνοτρόφων. Αιτία αποτελεί το γεγονός ότι, ως άμεσα ενδιαφερόμενη, η τυπικά και νόμιμα λειτουργού- σα οργάνωση της Κοινωνίας των Πολιτών 49 ημέρες μετά την έγγραφη υποβολή αιτήματος για ενημέρωση ή έστω αποστολή διαθέσιμων στοιχείων για το φημολογούμενο σχέδιο νόμου «Ρύθμιση και επίλυση χρονιζόντων προβλημάτων κατά τη διαδικασία αδειοδότησης υφιστάμενων και νέων κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων» δεν έχει πάρει καμία απάντηση. Ένας ανεξάρτητος παρατηρητής που δεν έχει προσωπικές σχέσεις με τον υπουργό ΑΑΤ δεν αποκλείεται να ερμήνευε τη μη θετική ανταπόκριση του υπουργού ως περιφρονητική στάση και έλλειψη σεβασμού προς πολί- τες (στην προκειμένη περίπτωση κτηνοτρόφους) αλλά και προς τις νόμιμα και τυπικά λειτουργούσες οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών (στην περίπτωση αυτή τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Περιφέρειας Αττικής). Ο κ. Οικονόμου στις 14/6/21, στηριζόμενος σε στοιχεία των μελών του Συλλόγου, έγραψε στην ερώτηση: «Είναι γεγονός ότι οι νόμοι 4056/2012 και 4711/2020 δεν βοήθησαν όσο αναμενόταν τις επιτακτικές ανάγκες της ελληνικής κτηνοτροφίας, καθώς και την ανάγκη υποστήριξης της κτηνοτροφικής επιχειρηματικότητας. Ενδεικτικό είναι ότι το χρονικό διάστημα 2012-2021 για τις 125.000 κτη- νοτροφικές εκμεταλλεύσεις εκδόθηκαν σε όλη την Ελλάδα μόλις 15.136 άδειες στάβλων. »Πιο συγκεκριμένα, το παραπάνω διάστημα στον νομό Αττικής εκδόθηκαν μόλις 376 άδειες, ενώ στην Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής από τους 225 υποβληθέντες φακέλους με βάση τον Ν. 4056/2012 εκδό- θηκαν μόνο 29 σε 9 χρόνια! Με τον νόμο 4711/2020 καταργήθηκαν όλοι οι υπόλοιποι, χωρίς μάλιστα δικαίωμα ένστασης ενώπιον του ΥΠΑΑΤ, οι οποίοι είτε θα υποβάλουν ξανά αιτήσεις με επιπλέον δαπάνες και ταλαι- πωρία είτε θα εγκαταλείψουν την κτηνοτροφία. »Με βάση τα παραπάνω, το 90% περίπου των κτηνοτροφικών εκμεταλ- λεύσεων στην Αττική δεν μπορούν να κάνουν χρηματοδοτικά Σχέδια Βελ- τίωσης, δεν μπορούν να έχουν αγροτικά ευεργετήματα, όπως ρεύμα, δεν μπορούν να καθετοποιήσουν την παραγωγή τους με οικοτεχνία, ενώ υπό- κεινται σε εκβιασμούς για τα ζωικά προϊόντα, διότι βρίσκονται στα όρια της νομιμότητας». Σε δελτίο Τύπου στις 13/7/21 αναφέρεται ότι «ο υπουργός ΑΑΤ κ. Λιβα- νός σε συνέντευξή του στον ραδιοφωνικό σταθμό Σκάι, με αφορμή ερώτη- ση ακροατή, αναφέρθηκε στο νομοσχέδιο του ΥΠΑΑΤ για τις σταβλικές εγκαταστάσεις, το οποίο είναι σε δημόσια διαβούλευση και μέσω αυτού 183

δίνεται η δυνατότητα νομιμοποίησης και εκσυγχρονισμού εγκαταστάσεων των κτηνοτρόφων σε όλη την Ελλάδα». Η κα Κοντογιάννη, με ιδιαιτέρως οξύ πρόβλημα στην περιαστική κτηνο- τροφία και στην ύπαιθρο της Αττικής, δήλωσε ότι δεν γνωρίζουν καμιάς μορφής διαβούλευση με τις οργανώσεις των κτηνοτρόφων της περιαστικής κτηνοτροφίας ούτε έχει κληθεί κάπου ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περι- φέρειας Αττικής να συμμετάσχει στη συζήτηση για την αδειοδότηση των στάβλων. Η ίδια έδειξε πλήθος επιστολών και δημοσιεύσεων όπου ζητούν από την ηγεσία του υπουργείου να ενημερώσει τον Σύλλογο για τις πιθανές προ- τεινόμενες διαδικασίες τακτοποίησης των υπαρχόντων και λειτουργού- ντων πατροπαράδοτων στάβλων στην Αττική από τους γηγενείς Αρβανίτες, Βλάχους και Σαρακατσάνους. Ακόμη περιμένουν τη «μαρτυρική» εξόντω- ση της κτηνοτροφίας στην Αττική. Οι σημερινές εκλεγμένες διοικήσεις μοιάζει να εφαρμόζουν εκλεπτυσμένες τεχνικές εξόντωσης της κτηνοτροφικής επιχειρηματικότητας στην Αττική με εξοντωτικές ποινές, δυσβάστακτα πρόστιμα και βέβαια απειλές «εκποι- ήσεων». Ίσως διότι αυτοί που είναι στενά συνδεδεμένοι με τον τόπο τους και την πατρίδα είναι οι γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι. Τον κ. Οικονόμου και την κα Κοντογιάννη συναντήσαμε στις 10/7/21 στο Μενίδι Αττικής, στους πρόποδες της Πάρνηθας, στο τρισάγιο που τέλεσε η Ιστορική & Λαογραφική Εταιρεία Αχαρνών για τους 17 κτηνοτρόφους που εκτελέστηκαν στις 23/7/44 από την τότε κατοχική ναζιστική γερμανική διοίκηση. Τότε εκποιήθηκαν 2.500 περίπου πρόβατα. Ίσως αξίζει να επαναληφθεί (παραφρασμένος;) ο όρκος των αρχαίων Αχαρνέων, «Θα μάχομαι όσο ζω και δεν θα προτιμήσω τη ζωή από την ελευθερία», που υπηρέτησαν πιστά οι Σαρακατσάνοι κτηνοτρόφοι από τα Λεχαινά Αττικής στην Πάρνηθα στις 23/7/44, όταν ήταν η περιοχή ήταν αειφόρος (βιώσιμη), όπως διαβάζουμε σε ανταπόκριση στον τοπικό ιστότο- πο www.acharnaika-nea.gr. Οι 17 εκτελεσθέντες βοσκοί στην Πάρνηθα το 1944 23-7-2021 Στις 23/7/1944 οι τότε Γερμανοί κατακτητές εκτέλεσαν αναίτια δεκαε- πτά βοσκούς στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην Πάρνηθα. Την Παρασκευή 23 Ιουλίου 2021, στις 22:00, ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής καλεί όσους θέλουν να συμμετάσχουν στη συζήτη- ση στο https://us02web.zoom.us/j/82926322829?pwd=amVNb2M3TGs 184

wbnhZcnZJUEQ3NDQ2QT09 (δημόσια διαδικτυακή) και να αποδώσουν τιμή στους κτηνοτρόφους. Στις 23 Ιουλίου 1944 εκτελέστηκαν (ή μήπως δολοφονήθηκαν;) σε αντί- ποινα για τη δολοφονία-εκτέλεση του φρούραρχου στο Κακοσάλεσι δε- καεπτά βοσκοί από τους τότε κατακτητές Γερμανούς στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις τους στην Πάρνηθα. Στις 13 Σεπτεμβρίου 2012 εκτέλεσαν (ή μήπως…) τη διοικητική πράξη εκποίησης του βουστασίου Κοντογιάννη στους πρόποδες της Πάρνη- θας (Μενίδι, Αχαρνές Αττικής). Η τότε προϊσταμένη ΔΑΟΚ Ανατολικής Αττικής και ο τότε δήμαρχος Αχαρνών, τακτοποιώντας τους νεοεποί- κους (ψηφοθηρικά, προεκλογικά), παρά το ότι είχε ήδη εκδοθεί ο νόμος 4056/12-3-2012 για τις σταβλικές εγκαταστάσεις, που ανέστειλε για κάθε ευνομούμενο κράτος δικαίου κάθε διοικητική πράξη,  σήμερα οι κτηνοτρόφοι με πιο εκλεπτυσμένους και αναίμακτους τρόπους «εκτελούνται» κοινωνικά με συνεχές απαράδεκτο κοινωνικό bullying,  «εκτελούνται» πολιτιστικά με τη συντονισμένη απομάκρυνση των παι- διών τους από τις αξίες και τον τρόπο ζωής/ επιβίωσης των κτηνοτρόφων,  «εκτελούνται» οικονομικά με τεχνητά εμπόδια/ προδιαγραφές πρόσβα- σης στους καταναλωτές,  «εκτελούνται» επαγγελματικά χωρίς κτηνοτροφικά σχολεία και χωρίς σύστημα συμβουλών,  «εκτελούνται» επιστημονικά, διότι δεν υπάρχει επαρκής σύνδεση έρευ- νας με την κτηνοτροφική παραγωγή ούτε «οδηγούνται» οι εφαρμογές από τις ανάγκες των κτηνοτρόφων, αλλά καθοδηγούνται από τις επιθυμίες των μισθωτών ερευνητών,  «εκτελούνται», διότι έχουν διασπαστεί «έξωθεν» σε μικροομάδες, ακόμα και κομματικές, και δεν έχουν ενιαία φωνή,  «εκτελούνται» λόγω αποκλεισμού από τη φροντίδα των βοσκοτόπων τους, που κατέληξαν τρόποι προσπορισμού επιδοτήσεων από επιτήδειους των διοικητικών «μηχανισμών»,  «εκτελούνται» διοικητικά με τον συστηματικό αποκλεισμό τους από τη συμμετοχή σε διοικητικά όργανα, ακόμα κι όταν συγκροτούν νόμιμα και τυπικά λειτουργούσες οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών,  «εκτελούνται» με τη μη συμμετοχή τους στον σχεδιασμό των θεμάτων που τους αφορούν άμεσα, όπως στη λεγόμενη κοινή γεωργική πολιτική ή στην αδειοδότηση των στάβλων, ενώ μόνο τους ανακοινώνονται οι αποφά- σεις «άλλων»,  «εκτελούνται» με την απομάκρυνσή τους συστηματικά από την εκπαί- δευση στη συλλογική δράση,  «εκτελούνται» με τον αποκλεισμό τους και τη στέρησή τους από τους 185

αναγκαίους χώρους άσκησης της δραστηριότητάς τους είτε με «τσιμεντο- ποίηση» είτε με άλλους εύσχημους τρόπους που αλλάζουν συνεχώς τις χρήσεις γης,  «εκτελούνται» με τη συστηματική μετατροπή των κτηνοτρόφων από άρ- χοντες σε ζήτουλες επιδοτήσεων για επιβίωση, ενώ οι αστοί θα έπρεπε να πληρώνουν για τα δωρεάν δημόσια αγαθά (καθαρό αέρα, πόσιμο νερό και τοπίο) που προσφέρονται από τη δραστηριότητα των αγροτών (γεωργών και κτηνοτρόφων), διότι οι αγρότες είναι οι εξ επαγγέλματος και στην ου- σία φροντιστές του περιβάλλοντος (καλοί ή κακοί, ανάλογα με τους κανό- νες καλών πρακτικών). Μέχρι σήμερα όλοι γνωρίζουν τους τόπους θυσίας των Ελλήνων. Στην περίοδο της Γερμανικής Κατοχής του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου τιμούμε τα θύματα στα Καλάβρυτα Αχαΐας, στην Κάνδανο Κρήτης, στο Δίστομο Βοιωτίας, στον Χορτιάτη Θεσσαλονίκης και στο Δομένικο Λάρισας. Πι- στεύω ότι πρέπει και οι κτηνοτρόφοι να αναδείξουν τη θυσία των δεκα- επτά βοσκών από τα Λεγραινά στην Πάρνηθα. Όλοι οι κτηνοτρόφοι, και κυρίως οι Βλάχοι, οι Αρβανίτες και οι Σαρακατσάνοι της Αττικής, πρέπει να αναδείξουν τη θυσία των δεκαεπτά βοσκών. Μέχρι σήμερα καταγράφεται η απότιση τιμής μόνο από την Ιστορική & Λαογραφική Εταιρεία Αχαρνών (ΙΛΕΑ), η οποία μαζί με άλλους τοπικούς συλλόγους κάνει κάθε χρόνο τρισάγιο στην Αγία Τριάδα Πάρνηθας. Φέτος το τρισάγιο έγινε στις 10/7/21 στον Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου Αχαρ- νών-Παναγία, λόγω του απαγορευτικού ανόδου στην Πάρνηθα εξαιτίας των ισχυρών ανέμων, υπό την αιγίδα του δήμου Αχαρνών και τη συνδιορ- γάνωση δεκαοκτώ φορέων της περιοχής. Εκφωνήθηκε επετειακός λόγος από την κα Ειρήνη Κουμπούρη (ΙΛΕΑ), απόγονο εκτελεσμένου, ενώ χαιρετισμούς απηύθυναν ο δήμαρχος Αχαρ- νών Σ. Βρεττός, ο δήμαρχος Σαρωνικού Π. Φιλίππου, ο βουλευτής Β. Οικο- νόμου, ο αντιδήμαρχος Φυλής Γ. Αβράμης και ο Σ. Μπρέμπος, η κα Μάγδα Κοντογιάννη (Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής) και πολλοί άλλοι. Στο τέλος ο κ. Δημήτρης Ντούνιας, από τη μαρτυρική οικογένεια Ντούνα, διηγήθηκε τις αναμνήσεις του από τη σύλληψη των δεκαεπτά Σα- ρακατσάνων κτηνοτρόφων. Ο Γ. Μπουσίνης (Νικήτας) στο βιβλίο του «Το αντάρτικο στην Αττική 1941-1945», Αθήνα 1979, αναφέρει το γεγονός της εκτέλεσης των δεκαε- πτά κτηνοτρόφων. Ο αρχιμανδρίτης Νεκτάριος Βιτάλης κυκλοφόρησε (9/2/1975) το βιβλια- ράκι «Ευλαβικό αφιέρωμα στους δεκαεπτά εθνομάρτυρες των Λεγραινών», όπου βρίσκονται οι φωτογραφίες των δεκαεπτά βοσκών και οι ηλικίες τους, από 17 ετών έως 65 ετών. 186

Ο ομαδικός τάφος τους αποκαλύφθηκε τον Νοέμβριο του 1974 κατά τις εργασίες διάνοιξης οδών στην Πάρνηθα, στο 35ο χλμ. (Βορλοπόταμος). Μαζί με τους δεκαεπτά μάρτυρες κτηνοτρόφους της Πάρνηθας εκποιή- θηκαν και τα 2.500 περίπου γιδοπρόβατά τους, ενώ τα γυναικόπαιδα τα ξεχώρισαν και τα άφησαν ελεύθερα στο Κατσιμίδι. Ακόμα και οι τότε ναζι- στές τα σεβάστηκαν. Σήμερα «ξεκληρίζονται» ολόκληρες οι κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις και εξοστρακίζονται οι κτηνοτρόφοι από τις πατρογονικές περιοχές και εγκαταστάσεις τους με δίωξη που καταγράφεται ακόμα και στις άυλες πολιτιστικές τους αξίες, στα ήθη και έθιμά τους και στον τρόπο ζωής των κτηνοτρόφων, γηγενών κατοίκων της υπαίθρου Αττικής. Στα θύματα των κάθε είδους «φασισμών» περιλαμβάνονται πάντα οι κτηνο- τρόφοι. Η κα Κοντογιάννη (κτηνοτρόφος, Μενίδι, 69320 94231) συζήτησε με τον κ. Δημήτρη Ντούνια μπροστά στην αφίσα της ΙΛΕΑ στο τρισάγιο (10/7/21) και προσκαλεί όσους θέλουν να μετάσχουν στη δημόσια διαδικτυακή συζήτηση στο https://us02web.zoom.us/j/82926322829?pwd=amVNb 2M3TGswbnhZcnZJUEQ3NDQ2QT09 ή απλώς να συμμετάσχουν στο Facebook, στον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Περιφέρειας Αττικής, την Παρα- σκευή 23 Ιουλίου 2021 στις 22:00. Κτηνοτροφία, δασοπονία και περιβάλλον 31-7-2021 Πραγματοποιήθηκε στα Βίλια της δυτικής Αττικής στις 30/7/21 εκδή- λωση των Οικολόγων Πράσινων με θέμα «Κτηνοτροφία, δασοπονία και προστασία του περιβάλλοντος». Καταπληκτικές αλήθειες εκφράστη- καν δημόσια και τόσο ξεκάθαρα, που εντυπωσίασαν και ενθουσίασαν τους συμμετέχοντες σκεπτόμενους πολίτες. Μπράβο για όσα ακούστηκαν. Με πάρα πολύ ενδιαφέρον ακούστηκαν οι σκέψεις των κ.κ. Ελένης Μπότση (6947 969398, κοινωνιολόγου, συν-εκπροσώπου των Οικολό- γων Πράσινων), Δημήτρη Πολιτόπουλου (πρ. προέδρου του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης [ΕΟΑΝ], συν-εκπροσώπου των Οικολόγων Πράσινων), καθηγητή Ιωάννη Χατζηγεωργίου (αν. καθηγητή Γεωπονι- κού Πανεπιστημίου, Τμήματος Επιστήμης Ζωικής Παραγωγής, Εργα- στηρίου Φυσιολογίας Θρέψεως και Διατροφής, ειδικού στη διαχείριση βοσκοτόπων), Ιουλίας Δρούγα (αρχιτέκτονα-πολεοδόμου, Μητροπολι- τικός Σχεδιασμός-ΟΡΣΑ, υπουργείου Περιβάλλοντος), Γιάννη Τσιρώ- νη (πρ. αν. υπουργού ΑΑΤ, μέλους των Ο.Π.) και Μάγδας Κοντογιάννη (6932 094231, κτηνοτρόφου, γραμματέα Κτηνοτροφικού Συλλόγου Πε- ριφέρειας Αττικής). 187

Εξέπληξε η πάρα πολύ σωστή προσέγγιση του κόμματος των Οικολόγων Πράσινων, μέλους του Ευρωπαϊκού Πράσινου Κόμματος, και η σχεδόν ταύτιση των θέσεων των κτηνοτρόφων με τις απόψεις που εκφράστηκαν. Αξίζουν συγχαρητήρια για την επιλογή των θεμάτων. Μερικές από τις σκέψεις που ακούστηκαν ή δημιουργήθηκαν είναι:  Οι λανθασμένες πρακτικές στη δασοπονία κατέστρεψαν την οικολογική συμβιωτική σχέση χλωρίδας-πανίδας και απαγόρευσαν τη βόσκηση των δα- σών με κανόνες.  Η μαζική απομάκρυνση της κτηνοτροφίας από τις ορεινές δασικές εκτάσεις με εντολές των δασοκόμων δημοσίων υπαλλήλων δημιούργησε ανισορροπία στο περιβάλλον και το αποσταθεροποίησε.  Τα δάση έπαυσαν να καθαρίζονται (βόσκονται) και η υπερσυγκέντρωση οργανικής καύσιμης ύλης τα κατέστησε «βόμβες» πυρκαγιάς, τα οποία, όταν ανάψουν, δεν υπάρχει δυνατότητα περιορισμού της ζημιάς στο περιβάλλον.  Η μαζική εγκατάλειψη των κτηνοτρόφων στέρησε τα δάση από τους φυ- σικούς συμβιωτικούς «φρουρούς» του και «έδιωξε» στη μετανάστευση τους κατοίκους της υπαίθρου.  Τα σημερινά δάση υποβόσκονται και ταλαιπωρούνται από την υπεσυσσώ- ρευση οργανικής ύλης. Έγιναν αδιάβατα, χωρίς μονοπάτια, χωρίς οδούς πρό- σβασης και διεξόδους. Έχουν φαινόμενα υπερβλάστησης.  Ο τουρισμός άρχισε να περιορίζει τις εναλλακτικές του και να μειώνει το απερίγραπτο τοπίο της ελληνικής υπαίθρου από την ανισορροπία στα δάση.  Αλλά και η γαστρονομία υποφέρει από την απαγόρευση βόσκησης, περιο- ρίζοντας το σιτηρέσιο των παραγωγικών ζώων σε εισαγόμενες παγκόσμιες ζω- οτροφές (σόγια, συμπληρώματα κ.λπ.) και αποκλείοντας τις γεύσεις που απο- κτούσαν τα ζωικά προϊόντα από τα 1.470 ενδογενή βότανα-φυτά της Ελλάδας.  Η βιοποικιλότητα υφίσταται συνεχή «επίθεση» αποκλεισμού, διότι οι φυ- σικοί διασπορείς της (τα κτηνοτροφικά βόσκοντα ζώα) αποκλείστηκαν από τη φυσική διαδικασία συλλογής (βόσκησης) και διασποράς των σπόρων των βοτάνων και της βιοποικιλότητας.  Ακούστηκε ο όρος «πράσινη ερήμωση» για να προσδιορίσει την περίεργη ανώμαλη κατάσταση στην οποία μας οδήγησαν «εξειδικευμένες» προτάσεις που δεν αξιοποιούσαν επαρκώς την ανάγκη της συνολικής, ολιστικής προσέγ- γισης της φύσης και της βιωσιμότητάς της ως συνόλου.  Σήμερα στην Ε.Ε. πληρώνονται οι κτηνοτρόφοι για να οδηγούν τα ζώα τους για βόσκηση στα δάση με κανόνες και επιστημονική επίβλεψη (όπως κάθε παρέμβαση στη φύση). Και στην Ελλάδα, σε περιοχή Natura, στις Πρέσπες, η φροντίδα της φυσικής κατάστασης εξασφαλίζεται με εντελλόμενη χρηματο- δοτούμενη βόσκηση. 188

 Ο κτηνοτρόφος είναι εξ επαγγέλματος ο φροντιστής του περιβάλλοντος (φυ- σικού, αλλά και κοινωνικού, πολιτιστικού, οικονομικού κ.λπ.).  Ο λαϊκός πολιτισμός, που ήταν ενσωματωμένος στον τρόπο ζωής των κα- τοίκων της υπαίθρου, έχει εξοστρακιστεί από τη σύγχρονη ζωή των κτηνο- τρόφων.  Η παρουσία του ανθρώπου στο δάσος στηρίζει τις τοπικές οικονομίες, την κοινωνική συνοχή και συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος.  Αλλά ο λαϊκός πολιτισμός, η πολιτιστική μας κληρονομιά, είναι το συγκρι- τικό πλεονέκτημα τόσο για την αειφορία των τοπικών κοινωνιών της υπαί- θρου, όσο και το ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα των τάσεων του σύγχρονου τουρισμού.  Η πολιτιστική μας κληρονομιά έχει διαφυλαχθεί ως πολύτιμη παρακατα- θήκη από τους κτηνοτρόφους, οι αξίες της οποίας επανέρχονται σήμερα ως νεωτερικές απόψεις (κυκλική οικονομία, αειφορία, προστασία του περιβάλ- λοντος κ.λπ.), και με την επιβίωσή της (τεχνικές, γαστρονομία, δρώμενα κ.ο.κ.) μπορεί να συμβάλει στην ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών, ανταποκρινό- μενη στις απαιτήσεις της κλιματικής αλλαγής και των νέων περιβαλλοντικών δεδομένων.  Η κτηνοτροφία έδινε στη δυτική Αττική (αλλά και σε όλη την Αττική) εργα- σία, είναι η ταυτότητα της περιοχής, παρέχοντας προϊόντα με ειδικές ιδιότη- τες, στηρίζοντας την οικονομία και την κοινωνία της περιοχής.  Πριν από 11.000 χρόνια η ανθρωπότητα ξεκίνησε ένα πείραμα: να παράγει τις τροφές (καλλιέργειες και εκτροφές) αντί να τις συλλέγει ή να τις κυνηγά.  Η εισαγωγή στην Ελλάδα ξενικών κτηνοτροφικών φυλών επέδρασε κατα- στροφικά τόσο στις κοινωνίες όσο και στη φύση και στην ισορροπία του περι- βάλλοντος της Ελλάδας, αλλά κυρίως στην κτηνοτροφία.  Η Ελλάδα είναι ένας βράχος ριγμένος στη θάλασσα με το 76% πάνω από 600 μ. και η οικονομία της θα έπρεπε να καθοδηγείται από την οικονομία περιο- ρισμένων πόρων και όχι να έχει αλωθεί από την οικονομία της αφθονίας των πεδιάδων.  Η Ελλάδα την προηγούμενη 50ετία είχε 900.000 κτηνοτροφικές εκμεταλ- λεύσεις, ενώ σήμερα συνολικά κάτω από 150.000 κτηνοτρόφους, αλλά πε- ρίπου τον ίδιο αριθμό ζώων. Η υπερσυγκέντρωση σε λίγες μεγάλες μονάδες είναι οικολογικό-περιβαλλοντικό λάθος που δημιουργεί ανωμαλίες. Μια λαν- θασμένη γραμμική καταστροφική διαδικασία μακράν της αναγκαίας κυκλι- κής οικονομίας.  Οι μικρές και οικονομικά βιώσιμες κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις παρά- γουν εξαιρετικής ποιότητας ζωικά προϊόντα από ντόπιες αυτόχθονες φυλές και είναι προσαρμοσμένες στο περιβάλλον, φροντίζοντας το περιβάλλον.  Το «νεκρό σημείο» οικονομικά βιώσιμης προβατοτροφικής οικογενειακής 189

μονάδας είναι μέχρι 200 πρόβατα, 25 χοιρομητέρες ή 30 αγελάδες. Βέβαια, πάρα πολλά εξαρτώνται από το κόστος των ζωοτροφών και χωρίς επαρκή βόσκηση η κτηνοτροφική επιχειρηματικότητα θα μπορούσε να χαρακτη- ριστεί αυτοκτονική ή απλώς εθιμική, πάντως όχι βιώσιμη, όχι αειφόρα.  Κάθε περιοχή πρέπει να έχει τόσα αγροτικά παραγωγικά ζώα όσους βο- σκότοπους έχει, τουλάχιστον στην αυστηρή περιβαλλοντική ισορροπία των ορεινών περιοχών.  Την προηγούμενη 50ετία η Ελλάδα ήταν κατά τα ¾ της επιφάνειάς της βοσκήσιμη.  Φαίνεται ότι οι επιτελικοί ρυθμιστικοί χωροταξικοί σχεδιασμοί στην Πε- ριφέρεια Αττικής ήταν ατυχείς, μονομερείς και καταστρεπτικοί της ισορ- ροπίας, όπου ισορροπία σημαίνει ζωή, αειφορία και ανάπτυξη.  Ο κάθε μορφής σχεδιασμός πρέπει να γίνεται σε επίπεδο τοπικής κοι- νωνίας/ δήμου και όχι σε γενικές μελέτες (!) σε επίπεδο Περιφέρειας. Άλ- λωστε η Περιφέρεια Αττικής είναι ίσως η μόνη από τις 13 Περιφέρειες της Ελλάδας που δεν υπέγραψε προγραμματική συμφωνία για τη σύνταξη μελέτης βοσκήσιμων γαιών. Μια σαφώς καταστροφική πρακτική της διοί- κησης εις βάρος της αττικής κτηνοτροφίας και του αττικού περιβάλλοντος και πολιτισμού. Η κα Κοντογιάννη υπενθύμισε την πανελλήνια συνάντηση κτηνοτροφι- κών συλλόγων στον Τύρναβο στις 4 Αυγούστου 2021, στις 11:00, στο κτήμα Βρύση. Στις 6 Αυγούστου 2021, στις 22:00, θα γίνει η τακτική δημόσια διαδικτυα- κή συζήτηση κτηνοτρόφων με συντονιστή τον γράφοντα από το ξενοδοχείο «Καλλίπολη» στο Λιδωρίκι. Το Σαββατοκύριακο 7-8 Αυγούστου 2021 στο Λιδωρίκι θα πραγματοποι- ηθεί το συνέδριο «1821-2021: Το όραμα της Ρουμελιώτισσας και οι σύγ- χρονες προοπτικές της». Την Κυριακή 8 Αυγούστου 2021, στα 12:00, στο δημαρχείο Λιδωρικίου θα παρουσιαστεί το Όραμα 2040 για την Ανάπτυξη της Υπαίθρου. Σκέψεις για Αγροδιατροφική Σύμπραξη 2-8-2021 Πραγματοποιήθηκε παρουσίαση της πρότασης για τη σύσταση Αγρο- διατροφικής Σύμπραξης της Περιφέρειας Αττικής στις 19/7/21 και μέχρι σήμερα στην επίσημη ιστοσελίδα της ομάδας έργου www.agroattica. gr δεν υπάρχει κάποια εξέλιξη. Η κα Μάγδα Κοντογιάννη (69320 94231), κτηνοτρόφος, γραμματέας του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής, μετείχε στην πρώτη πα- 190

ρουσίαση και από όσα συζητήθηκαν καταγράφονται μερικές πρώτες σκέ- ψεις που δημιουργήθηκαν για την υπό σύσταση της αστικής μη κερδοσκο- πικής εταιρείας «Αγροδιατροφική Σύμπραξη της Περιφέρειας Αττικής».  Σκοπός της Αγροδιατροφικής Σύμπραξης της Περιφέρειας Αττικής θα πρέπει να είναι η ανάπτυξη της Περιφέρειας Αττικής μέσω της υποστήρι- ξης της παραγωγής, της τυποποίησης, της μεταποίησης, της διάδοσης και της εμπορίας των τοπικών αγροτικών προϊόντων στις τοπικές κυρίως αγο- ρές με την υποστήριξη δημιουργίας τοπικής εφοδιαστικής αλυσίδας, αλλά και συμπληρωματικά στις περιφερειακές, εθνικές και διεθνείς αγορές.  Κύριος στόχος της Αγροδιατροφικής Σύμπραξης της Περιφέρειας Αττι- κής θα πρέπει να είναι και η δημιουργία οριζόντιων τοπικών συμφώνων ποιότητας τουρισμού με την οριζόντια διασύνδεση του αγροδιατροφικού τομέα με την εστίαση, τον τουρισμό και τον πολιτισμό.  Όλοι μαζί οι τομείς της οικονομίας, δημόσιος, ιδιωτικός και κοινωνικός, θα πρέπει να μετέχουν στο εγχείρημα, αλλά η κοινωνία θα πρέπει να είναι η επισπεύδουσα κυρίως, διότι το σταθερότερο τμήμα είναι η κοινωνία των πολιτών. Οι διάφορες μορφές κρατικής εξουσίας είναι ίσως μακροχρόνιες αλλά περιστασιακές, ενώ η κερδοσκοπική ιδιωτική επιχειρηματικότητα εί- ναι τελείως περιστασιακή και βραχυχρόνια.  Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να περιλαμβάνει: ομάδες και οργανώσεις πα- ραγωγών, συνεταιρισμούς και τις καθετοποιημένες τους δομές πρώτης μεταποίησης, επιχειρήσεις εστίασης, φούρνους, street food, καφέ κ.λπ., μεγάλες και μικρές επιχειρήσεις πρώτης και δεύτερης μεταποίησης, εμπό- ρους λιανικής/χονδρικής και επιχειρήσεις τουρισμού, ξενοδοχεία και κρουαζιέρες.  Ως συνδεδεμένα μέλη μπορούν να συμμετέχουν: πολιτιστικά ιδρύματα/ φορείς, πανεπιστημιακά ιδρύματα/ ινστιτούτα και επιμελητήρια, ομο- σπονδίες, ενώσεις, σωματεία, σύλλογοι κ.λπ.  Η Αγροδιατροφική Σύμπραξη της Περιφέρειας Αττικής δεν πρέπει να είναι ένα ακόμα εργαλείο κρατικής εξουσίας αλλά η περιφερειακή αυτο- διοίκηση να συμμετέχει και να συμβάλλει στις επιλογές της συνεργασίας της αγοράς (επιχειρήσεις οικονομικές) και της κοινωνίας (φορείς της κοι- νωνίας των πολιτών).  Η Αγροδιατροφική Σύμπραξη της Περιφέρειας Αττικής πρέπει να υπο- στηρίζει τα τοπικώς παραγόμενα προϊόντα από ντόπιες ή αυτόχθονες φυ- λές που επεξεργάζονται τοπικά οι ντόπιοι κάτοικοι με τοπικές συνταγές (πολιτισμός), με συστήματα παραδοσιακής κυκλικής οικονομίας, φιλικά προς το περιβάλλον της Αττικής, για να καταναλωθούν κυρίως τοπικά.  Τώρα που υπάρχουν πλέον εργαλεία αυθεντικότητας και κυρίως διότι το τοπικό και η αυθεντικότητα «πουλάει» ως ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα 191

του μάρκετινγκ, να μπορεί να επιβεβαιωθεί η αυθεντική τοπική παραγωγή.  Μία ημέρα μετά (20/7/21) παρουσιάστηκαν στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου τα αποτελέσματα του έργου «ΑγροΤαυτότητα» στο πλαίσιο του προγράμματος INTERREG V-A Ελλάδα-Κύπρος 2014-2020. Με σύγχρο- να επιστημονικά εργαλεία εκδόθηκαν και παραδόθηκαν τα πρώτα πιστο- ποιητικά αυθεντικότητας τροφίμων σε επιχειρήσεις στο βόρειο Αιγαίο. Η ΑγροΤαυτότητα αξιοποιεί τη µοριακή βιολογία και τις αναλύσεις DNA και λειτουργεί ως αδιαμφισβήτητη επιστημονική απόδειξη της προέλευσης της πρώτης ύλης από την οποία παρήχθησαν τα τελικά προϊόντα.  Ο καθηγητής Ι. Σκούφος (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) έδειξε στις 18/6/21 ότι το κυρίαρχο μικροβίωμα ενός τροφίμου ζύμωσης (όπως όλα τα τοπι- κώς παραγόμενα και επεξεργασμένα σύμφωνα με τις επιταγές της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Αττικής) αποτελεί και την υπογραφή της μοναδικότητάς του.  Εάν επιτέλους μπορέσαμε στην Αττική να συνειδητοποιήσουμε ότι εί- μαστε ένα ενιαίο σύνολο όλοι μαζί, δηλαδή επιτέλους καταλαβαίνουμε τη σημασία της συμβίωσης όλων μαζί, ίσως δεν χρειάζεται να τονιστεί ότι ο πραγματικός πλούτος που παράγεται στην Αττική είναι μόνο η πρωτογε- νής παραγωγή.  Παράλληλα είναι ενδιαφέρουσα ή/και σημαντική η συμβολή υπεραξίας στις ήδη παραχθείσες τοπικά αξίες του πρωτογενούς τομέα.  Το γεγονός ότι η πραγματική αξία της τοπικής παραγωγής έχει κατα- ντήσει μικρό μόνο μέρος της τελικής αξίας στο ράφι του καταναλωτή και το ότι οι μεταπαραγωγικές προστιθέμενες αξίες και υπηρεσίες είναι πολ- λαπλάσιες της αρχικής αξίας δεν πρέπει να νοθεύσουν το αντικείμενο της Αγροδιατροφικής Σύμπραξης της Περιφέρειας Αττικής, βάση της οποίας πρέπει να είναι η αγροτική παραγωγή τροφίμων.  Η βάση της Αγροδιατροφικής Σύμπραξης της Περιφέρειας Αττικής πρέ- πει να είναι η αγροτική παραγωγή της αττικής γης (γεωργική, κτηνοτρο- φική, αλιευτική και δασοκομική). Η έδρα μιας εταιρείας είναι ενδεικτική μόνο. Η κα Κοντογιάννη χαιρέτισε θετικά την προσπάθεια δημιουργίας της νέας ΑΜΚΕ «Αγροδιατροφική Σύμπραξη της Περιφέρειας Αττικής». Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής «Άγιος Γεώργιος», ως μια οργάνωση της κοινωνίας των πολιτών, είναι εξ ορισμού «εταίρος» με τις κρατικές δομές (δήμοι, περιφέρειες, υπουργεία), άσχετα αν έχει επιτευ- χθεί κάποιο λειτουργικό επίπεδο στην Περιφέρεια Αττικής και αν εκδη- λώνεται κάποιος στοιχειώδης σεβασμός της γνώμης των πολιτών και της κοινωνίας των πολιτών στην καθημερινή λειτουργία πέραν των εκλογών κάθε τέσσερα χρόνια. 192

Οι κτηνοτρόφοι της Αττικής, όπως όλοι οι κτηνοτρόφοι, είναι εξ επαγγέλμα- τος οι φροντιστές του περιβάλλοντος και από κάθε ετήσιο φυσικό κύκλο της φύσης αξιοποιούν το περίσσευμα, προσπαθώντας να διατηρήσουν μια αυ- στηρή κυκλική οικονομία, όπως ήταν παραδοσιακά η αγροτική οικονομία. Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής, ενημέρωσε η κα Κοντογιάννη, θα μετάσχει στη συνάντηση κτηνοτρόφων στις 4 Αυγούστου 2021, 11:00, στον Τύρναβο Θεσσαλίας. Στις 6 Αυγούστου 2021, 22:00, θα γίνει η τακτική διαδικτυακή συζήτηση των κτηνοτρόφων. Επίσης θα μετάσχει στο συνέδριο «1821-2021, το όραμα της Ρουμελιώτισ- σας και οι σύγχρονες προοπτικές της» στο Λιδωρίκι (Φωκίδας) στις 7 και 8 Αυγούστου 2021. Στις 8 Αυγούστου 2021, στις 12:00, στο δημαρχείο Λιδωρικίου θα πραγ- ματοποιηθεί εισήγηση με τίτλο «Το όραμα 2040 για την τοπική ανάπτυξη». Μερικές «καπνισμένες» αυγουστιάτικες σκέψεις 11-8-2021 Στις 8/8/21 βρισκόμουν στο Λιδωρίκι και οι φιλοξενούντες, με οδηγό την κα Γιάννα, θεώρησαν σωστό να με ξεναγήσουν στην περιοχή της Αρτο- τίνας (γενέτειρας του Αθανασίου Μασαβέτα, τιμώμενου ως Αθανασίου Διάκου). Η θέα καταπληκτική, τουλάχιστον όση διακρινόταν μέσα στους καπνούς από τις πολυήμερες φωτιές δασών τόσο από τη Φωκίδα όσο και από την Εύβοια. Στις 9/8/21, οδηγώντας στην περιοχή της Λαμίας, πέρασα πολλά χιλιό- μετρα μέσα στους καπνούς (και στάχτες;) στις εκβολές του Σπερχειού και πνίγηκα μέσα στην απόκοσμη αίσθηση του καπνού με περιορισμένη ορα- τότητα. Καπνοί από τα καμένα δάση της Εύβοιας – μια ακόμα συγκλονι- στική αχρείαστη εμπειρία. Έχοντας αρκετές ώρες μόνος στο τιμόνι, είχα την ευκαιρία να κάνω πολλές σκέψεις, που αφού ξεκουράστηκα θα προσπαθήσω να τις καταγράψω. Κατ’ αρχάς με προβλημάτισε η λέξη «ειδικός» και θυμήθηκα αυτά που σκωπτι- κά λένε για τους «ειδικούς». Στις 10/8/21 οι αγρότισσες συζήτησαν διαδικτυακά στον Κτηνο- τροφικό Σύλλογο https://www.facebook.com/618390278198909/ videos/1242360736226998, και στις 11/8/21 το θέμα στην τακτική δη- μόσια διαδικτυακή συζήτηση ήταν «Καμένη αγροτική επιχειρηματικότη- τα», στον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Περιφέρειας Αττικής, στο https://www. facebook.com/618390278198909/videos/4386199854820845 193

Κάποτε (1975) «ειδικός» ήταν ο επιστήμονας. Ακολούθως ο «ειδικός» έρε- πε να έχει και μεταπτυχιακό τίτλο σπουδών. Με έκπληξη καταγράφεται ακολούθως η «έκπτωση» να θεωρείται ως «ειδικός» κάθε δημοσιογράφος και όσοι επικαλούνται την ανοιχτή ιδιότητα του δημόσια γράφοντος. Και σήμερα φαίνεται ως «ειδικός» οποιοσδήποτε έχει πρόσβαση στο Facebook. Μου δημιουργήθηκε η σκέψη ότι όσα συμβαίνουν είναι αποτέλεσμα της διάσπασης της κοινωνίας (έλλειψη ομοψυχίας), κυρίως λόγω καταστροφής της εμπιστοσύνης (και για αυτό δούλεψαν φιλότιμα τόσο τα πολιτικά κόμ- ματα, όσο και οι αντικοινωνικές ομάδες), αλλά και λόγω μιας ελιτίστικης συγκρότησης της κοινωνίας, με τις ελίτ να απομακρύνονται συνεχώς από την υπόλοιπη κοινωνία. Για έναν απλό πολίτη η αίσθηση είναι ότι έχουν αποστασιοποιηθεί όλες οι μορφές εξουσίας και όλες οι πυραμιδικές υπερκατασκευές από αυτόν. Ή, ακριβέστερα, έχει απαξιωθεί ή γίνεται συστηματική προσπάθεια να μειω- θεί δραματικά ο άνθρωπος. Παράλληλα μοιάζει να έχει υπερτιμηθεί, «θε- οποιηθεί», το χρήμα και η δομή (συνήθως πυραμιδική υπερκατασκευή), ενώ το «εξάρτημα» της εξουσίας (στρατιωτικός, δημόσιος υπάλληλος, ερ- γαζόμενος) προστατεύεται πλήρως έναντι του πολίτη όταν εκτελεί εντολές της εξουσίας. Η λεγόμενη παγκοσμιοποίηση, η υπέρτατη έκφραση της αγοράς (τράπεζες, εταιρίες κ.λπ.) έχει δημιουργήσει την κατάσταση «σύστημα», το οποίο κα- λύπτει πλήρως όλους τους πιστούς υπηρέτες του «συστήματος», πάντα εις βάρος των αξιών του ανθρώπου, της επιβίωσης και της ηθικής του.  Αν ηθική είναι οι κανόνες για την επιβίωση μιας κοινωνίας  Αν κοινωνία είναι ένα σύνολο ανθρώπων που κατοικούν σε έναν τόπο  Αν ως τόπος ορίζεται μια περιοχή με κοινά γεωγραφικά χαρακτηριστικά (κοιλάδα, βουνό, πεδιάδα, λεκάνη απορροής, λίμνη, νησί κ.λπ.), με κοινά πολιτιστικά χαρακτηριστικά και με κοινή πίστη στο κοινό μέλλον  Αν η «ανάπτυξη» δεν είναι όρος αποκλειστικά οικονομικός, αλλά πε- ριλαμβάνει αλλαγές στην κοινωνία με στόχο την ευημερία των κατοίκων ενός τόπου-κοινότητας  Αν η τοπική ανάπτυξη είναι «η σχεδιασμένη αλλαγή σε κοινοτικό επί- πεδο που αποβλέπει στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του τοπικού πληθυσμού και μπορεί να υποβοηθηθεί από έναν φορέα αλλαγής σε τρόπο ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή συμμετοχή των κατοίκων τόσο στον προσδιορισμό του περιεχομένου του τοπικού προγράμματος αλλαγής, όσο και στη διαδικασία υλοποίησής του» («Τοπική ανάπτυξη», σελ. 29, καθ. Γ. Δαουτόπουλος, 1986)  Αν το περιβάλλον επιβιώνει μόνο όταν βρίσκεται σε κατάσταση ισορρο- πίας 194

 Αν η ανισορροπία σημαίνει «θάνατο» στο «όλο» (στο σύνολο)  Αν το «όλο» είναι το σύνολο της Κοινωνίας των Πολιτών και των οργα- νώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών και όχι οι πυραμιδικές «υπερκατα- σκευές» μορφής Δήμων, Περιφερειών, υπουργείων, ομοσπονδιών, συνο- μοσπονδιών κ.λπ.  Αν περιβάλλον είναι οτιδήποτε μας περιβάλλει, τόσο το φυσικό, όσο και το πολιτιστικό, το κοινωνικό, το τεχνολογικό, το οικονομικό κ.λπ.  Αν το μέλλον της αγροτικής Ευρώπης μπορεί να διαμορφωθεί μόνο το- πικά  Αν η «τοπιοποίηση» είναι το μέλλον μετά το ζενίθ της παγκοσμιοποίησης  Αν η «οριζόντια ισχύς» πρόκειται να αντικαταστήσει τη μέχρι πρόσφατα «πυραμιδική ιεραρχία» (Rifking, τρίτη βιομηχανική επανάσταση)  Αν η επιβίωση των κοινωνιών και των οικονομιών επιβάλλει την επά- νοδο στην κυκλική οικονομία σε τοπικό επίπεδο έπειτα από μια αποτυχη- μένη προσήλωση στην παγκοσμιοποιημένη γραμμική κατανάλωση (κατα- στροφή) Τότε είναι ξεκάθαρο ότι μόνο η τοπική οργάνωση των τοπικών κοινωνι- ών για τοπική παραγωγή, τοπική μεταποίηση, τοπική κατανάλωση, τοπική διοίκηση, τοπική εφοδιαστική αλυσίδα, τοπική προστασία, τοπική αξιο- ποίηση των τοπικών πλουτοπαραγωγικών πηγών και τοπικών πόρων με ενεργοποίηση όλης της τοπικής κοινωνίας μπορεί να δημιουργήσει συν- θήκες επιβίωσης των τοπικών κοινωνιών, των ανθρώπων του τόπου, των αυτοχθόνων φυλών ζώων, των ενδημικών (ντόπιων) αυτοφυών φυτών και των τοπίων. Μια φωτιά ξεκινά από μια σπίθα. Για να σβήσει η φωτιά, την πρώτη στιγμή αρκεί μια σταγόνα, τη δεύτερη στιγμή απαιτείται ένας κουβάς, την τρίτη στιγμή «ο Θεός να βάλει το χέρι του». Όλα πρέπει να γίνονται σε τοπικό επίπεδο, σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας. Όλες οι πυραμιδικές «υπερδομές» θα πρέπει να έχουν μόνο επιτελική αρ- μοδιότητα και συντονιστική-υποστηρικτική ευθύνη. Και στις φωτιές φάνηκε ξεκάθαρα το παραπάνω. Όπου υπήρχαν τοπι- κές ομάδες πυρόσβεσης, τοπικές ομάδες εθελοντών, τοπικοί πολιτιστικοί σύλλογοι, τοπικές ομάδες δράσης και κινητοποίησης, τοπικές ομάδες πρό- νοιας, η αντίδραση και ενεργοποίηση της τοπικής κοινωνίας διευκόλυνε πάρα πολύ την επίλυση δύσκολων καταστάσεων. Βέβαια το καλύτερο είναι να υπάρχει προετοιμασία και ομοψυχία της το- πικής κοινωνίας και του τόπου. Όλοι μαζί να δίνουν προτεραιότητα στη ζωή και ευημερία των ανθρώπων και να φροντίζουν όλοι μαζί για αυτά. Οι συντονιστικές και επιτελικές υπερδομές προσφέρουν τις οδηγίες και ο κάθε τόπος με τους πολίτες του και τις οργανώσεις της Κοινωνίας των 195

Πολιτών φροντίζει να κάνει το καλύτερο για τον τόπο του πολύ πριν χρει- αστεί να έρθει αρωγός ο Δήμος, η Περιφέρεια, το κράτος και η Ε.Ε. Και φάνηκε ότι η οργάνωση των πολιτών και των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών λείπει. Την Παρασκευή 13 Αυγούστου 2021 στις 10 μ.μ. στην τακτική διαδικτυ- ακή συζήτηση στο Facebook, στον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Περιφέρειας Αττικής, το θέμα είναι «Οι φωτιές και η κτηνοτροφία». Ρατσισμός, άγνοια και bullying = εκρηκτικό κοκτέιλ 13-8-2021 Όταν οι δημόσιες υπηρεσίες καθίστανται πρόμαχοι ρατσιστικών συ- μπεριφορών και οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι των πολιτών δεν δείχνουν ικανοί να ελέγξουν τη συστηματική κοινωνική υποτίμηση από συγκεκρι- μένες συντεχνίες, ενώ ίσως όλοι μαζί καλύπτονται από ημιμάθεια, τότε δημιουργείται ένα εκρηκτικό κοκτέιλ θυμού, οργής και αρνητικότητας. Διαβάζω σε δελτίο Τύπου Περιφέρειας (12/8/21): «Ολοκληρώθηκε από τα κλιμάκια της Περιφέρειας εντός λίγων 24ώρων η αυτοψία στις επι- χειρήσεις που επλήγησαν από τις καταστροφικές πυρκαγιές. Από τις 77 οι επιχειρήσεις που έχουν πληγεί οι 22 έχουν καταστραφεί ολοσχερώς». (…) Παράλληλα, ο περιφερειάρχης καλεί τους πληγέντες να προβούν άμε- σα στην κατάθεση των αναγκαίων δικαιολογητικών προκειμένου να συ- μπληρωθεί ο φάκελος και να υποβληθεί από τις Διευθύνσεις Ανάπτυξης της Περιφέρειας στο υπουργείο Οικονομικών (!). (…) Είμαστε στο πλευρό των πληγεισών επιχειρήσεων. Το στελεχιακό δυναμικό της Περιφέρειας με επαγγελματισμό και συνέπεια προχωρεί με γρήγορους ρυθμούς τις δι- αδικασίες προκειμένου να μπορέσουν να αποζημιωθούν οι ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων που καταστράφηκαν ή υπέστησαν ζημιές. Αποδεικνύουμε καθημερινά με συγκεκριμένα βήματα ότι παραμένουμε στην πρώτη γραμ- μή για την καλύτερη αντιμετώπιση των καταστροφών που προκάλεσε η πύρινη λαίλαπα». Επιχειρηματικότητα είναι η διάθεση για δράση με μεγάλες αβεβαιότητες. Ο συντάκτης του δελτίου Τύπου δεν ξέρει στοιχειωδώς ή το πράττει εν- συνείδητα, στρατευμένος σε μια ρατσιστική μειωτική διάθεση προς ομάδα συμπολιτών, ότι επιχειρήσεις είναι όλες οι δομές που ατομικά ή συλλογικά δημιουργούνται για να δράσουν σε περιβάλλον με μεγάλες αβεβαιότητες. Επιχειρήσεις έκανε το 3ο Επιτελικό Γραφείο στον στρατό. Επιχειρήσεις είναι στον δημόσιο τομέα οι δήμοι, οι Περιφέρειες, τα υπουργεία και τα ΝΠΔΔ. Επιχειρήσεις είναι όλες οι εταιρίες του κερδοσκοπικού ιδιωτικού 196

τομέα. Επιχειρήσεις είναι όλες οι δομές της κοινωνικής οικονομίας. Επι- χειρήσεις είναι ακόμα και όλες οι αγροτικές δραστηριότητες. Ο συντάκτης του δελτίου Τύπου επιδεικτικά, προκλητικά, με αυθάδεια ή με άγνοια θεωρεί επιχειρήσεις μόνο όσες ελέγχονται από τις «Διευθύν- σεις Ανάπτυξης» της Περιφέρειάς του. Δηλαδή αφήνει να εννοηθεί ότι επιχειρήσεις είναι μόνο όσες έχουν σχέση με το αντικείμενο του υπουρ- γείου Ανάπτυξης. Δηλαδή επιχειρήσεις είναι: βιομηχανίες, επισιτιστικές και μαζικής εστίασης, εταιρίες διοργάνωσης εκδηλώσεων, καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος (κρεοπωλεία, ψητοπωλεία, αρτοποιεία, ζα- χαροπλαστεία κ.λπ.), κατασκευαστικές επιχειρήσεις, εταιρίες εμπορίας αυτοκινήτων, μεταφορικές και χώροι αθλητικών εκδηλώσεων, περίπτερα, ψιλικατζίδικα, super market κ.λπ. Αλλά με τον τρόπο που είναι γραμμένο το δελτίο Τύπου φαίνεται ότι θεω- ρεί επιχειρήσεις μόνο όσες δομές ελέγχονται από τις Δ/νσεις Ανάπτυξης. Ο συντάκτης προσπαθεί να μειώσει και να υποτιμήσει την αγροτική επι- χειρηματικότητα και βέβαια τον σημαντικό ρόλο των αγροτών (γεωργών, κτηνοτρόφων, αλιέων και δασοκόμων). Ο αγρότης είναι ο απόλυτος ορισμός της επιχειρηματικότητας. Αποφασίζει να δράσει με πάρα πολύ μεγάλες αβεβαιότητες, καθόσον οι συμβάσεις με τον Θεό είναι ετεροβαρείς μονομερώς με πλήρη αβεβαιότητα. Μπορεί να έρθει ξηρασία, μπορεί να έρθουν μπόρες, μπορεί να έρθει χαλάζι, μπορεί να έρθουν καύσωνες, μπορεί να έρθουν παγετοί. Και η κλιματική αλλαγή, η οποία, όπως λένε, οφείλεται στις ανθρωπο- γενείς δραστηριότητες κυρίως των αστών κατοίκων των πόλεων, και οι επιλογές τους για τον ενεργοβόρο τρόπο ζωής που θέλουν, τελικά, δημι- ουργούν τα μεγαλύτερα προβλήματα στους επιχειρηματίες αγρότες. Πλέον πέραν της «ξεσκέπαστης επιχείρησης» έχουν προστεθεί και οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Η «πράσινη έρημος» που ήταν καταστροφικό δημιούργημα των υπαλλή- λων της δασικής υπηρεσίας λειτούργησε και λειτουργεί μεροληπτικά εις βάρος της αγροτικής επιχειρηματικότητας με έναν περίεργης μορφής ρα- τσισμό. Οι κτηνοτρόφοι εκδιώχθηκαν (ρατσιστικά;) για να οικοπεδοποιηθούν-τσι- μεντοποιηθούν τα λιβάδια και στερήθηκαν τους βοσκοτόπους, όπως απο- δεικνύεται από τους χάρτες διαχρονικά από το 1945 έως σήμερα. Η στέρη- ση των βοσκοτόπων μετέτρεψε τους φροντιστές του δάσους και της φύσης (τους κτηνοτρόφους) σε μια μη επαρκώς αποδεκτή μορφή «βιομηχανικής» παραγωγής ζωικών προϊόντων. Πλέον φαίνεται ότι γίνεται έμμεση προσπάθεια να εκδιωχθούν οι κτηνο- τρόφοι από την επιχειρηματικότητα. Δεν αναγνωρίζεται η αγροτική επι- 197

χειρηματικότητα ούτε στην καταγραφή των ζημιών από τις φωτιές. Κι ενώ όλοι πιπιλίζουν παντού και σε κάθε ευκαιρία την κυκλική οικονο- μία, αποβάλλουν από τον τόπο τους τους γηγενείς κτηνοτρόφους και τον τρόπο ζωής τους, που ήταν και είναι απολύτως συνυφασμένος με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας. Αν και οι επιλογές στην αστική επιχειρηματικότητα είναι ευμετάβλητες, π.χ. αν κλείσεις μια αστική επιχείρηση, ξενοικιάζεις το ακίνητο, κόβεις το ρεύμα, κλείνεις τα βιβλία και εάν θέλεις σε μερικές μέρες την ξανανοί- γεις. Στην αγροτική επιχειρηματικότητα απαιτούνται 3-5 χρόνια για να συστήσεις ξανά το δενδρώδες κεφάλαιο και τουλάχιστον δύο χρόνια για να συστήσεις ξανά μια κτηνοτροφική επιχείρηση εάν κλείσει ή καταστραφεί. Στοιχειώδεις αρχές ίσης αντιμετώπισης πολιτών-επιχειρηματιών θα επέ- βαλλαν στο δελτίο Τύπου που στάλθηκε να περιλαμβάνονται όλες οι μορ- φές επιχειρηματικότητας στη συγκεκριμένη Περιφέρεια ή έστω να ανα- φέρεται ξεκάθαρα ότι το δελτίο Τύπου αφορά επιλεκτικά και μόνο τις επιχειρήσεις που ελέγχονται από τις Δ/νσεις Ανάπτυξης (όπως λέγονται) και δεν περιλαμβάνουν κάθε άλλη μορφή επιχειρηματικότητας. Τελικά, μόνο «σενάρια συνομωσίας» μπορούν να περιγράψουν το συνεχές κοινωνικό και επαγγελματικό bullying εις βάρος των κτηνοτρόφων ή ίσως απαράδεκτη άγνοια βασικών όρων οικονομίας και επιχειρηματικότητας ή πιθανόν αχαρακτήριστη βλακώδης συμπεριφορά αρμοδίων πλην ανεύθυ- νων δημόσιων υπαλλήλων πάντα βέβαια με την ανοχή ή αποδοχή (ή μήπως και καθοδήγηση;) των εκλεγμένων πολιτικών ηγεσιών. «Ρατσισμός», άγνοια και bullying δημιουργούν ένα εκρηκτικό κοκτέιλ θυ- μού, οργής και αρνητικότητας, που καταστρέφει την κοινωνική συνοχή και την απαραίτητη ελάχιστη εμπιστοσύνη ανάμεσα στους εμπλεκόμενους στην τοπική ανάπτυξη. Φωτιές, κοινωνία, κτηνοτροφία, περιβάλλον 16-8-2021 Πραγματοποιήθηκαν μέσα στις φωτιές τέσσερις δημόσιες διαδικτυακές συζητήσεις με πρωτοβουλία του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέ- ρειας Αττικής στις 6/8/21, στις 10/8/21, στις 11/8/2021 και στις 13/8/21. Στις τρεις τελευταίες που έγιναν τις τακτικές Τρίτες (21:00) των αγρο- τισσών, τις Τετάρτες (12:00) της αγροτικής επιχειρηματικότητας και τις Παρασκευές (22:00) των κτηνοτρόφων (https://www.facebook. com/618390278198909/videos/1204603353373063) ακούστηκαν πολ- λές εμπειρίες και απόψεις των αγροτών, αυτών που είναι εξ επαγγέλματος φροντιστές του περιβάλλοντος, και υπέστησαν απευθείας τις συνέπειες 198