«Σκέψεις εν μέσω Covid-19», του συγγραφέα Δημήτρη Μιχαηλίδη

Στη μετά τον κορονοϊό εποχή τα περιθώρια για ελιτίστικες στάσεις, κοι- νωνικό bullying, οικονομικούς αποκλεισμούς και παιχνίδια εξουσίας δεν υπάρχουν. Ο Covid-19 επαναφέρει τις αξίες σε μια σωστή προτε- ραιότητα: πρώτα η ζωή, μετά η διατροφή (παραγωγή και διανομή) και μετά όλα τα άλλα. Και ο κ. Καπνοπώλης θέτει μια πολύ σωστή διάσταση στο άρθρο του. Η καινοτομία στην αγροδιατροφή 24-9-2020 Την Τετάρτη 30 Σεπτεμβρίου 2020, στις 14:00, το skywalker.gr-Εργασία στην Ελλάδα οργανώνει δημόσια συζήτηση με θέμα «Η καινοτομία στην αγροδιατροφή» στο πλαίσιο των δράσεων GRBossible-Νεοφυής Επι- χειρηματικότητα, όπως ενημέρωσε η αρμόδια επί αυτών κα Γεωργία Κων- σταντίνου. Στη μετά τον κορονοϊό εποχή (after Covid-19 era) ο πρωτογενής τομέας καλείται να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο, εξασφαλίζοντας τη διατροφική αυτάρκεια. Η πανδημία επέβαλε επαναξιολόγηση των προτεραιοτήτων όλων μας, κάθε πολίτη, της κοινωνίας αλλά και της Πολιτείας, ακόμα και της οικονομίας. Μετά τη ζωή (την υγεία) προέχει η τοπική διατροφική αυ- τάρκεια και ακολουθούν όλα τα άλλα (οικονομικά κ.λπ.) Ένα καίριο ερώτημα είναι: πώς μπορεί ο πρωτογενής τομέας και τα εμπλε- κόμενα στάδια παραγωγής τροφής να συμβάλλουν συλλογικά στη βελτίω- ση της παραγωγικότητας της αγροδιατροφικής αλυσίδας, εξασφαλίζοντας τη διατροφική ασφάλεια σε τοπικό επίπεδο κοινωνίας αλλά και στο διατο- πικό επίπεδο της παγκόσμιας οικονομίας; Στο επίπεδο της παραγωγικότητας της γεωργίας (με την ευρεία έννοια του όρου), με στοιχεία του 2016, ένα στρέμμα γεωργικής γης «παράγει» 1.700 €/στρέμμα στην Ολλανδία, 1.290 € στο Ισραήλ και 280 € στην Ελλάδα (σελ. 21, «Στρατηγικός σχεδιασμός της ελληνικής γεωργίας», δρ Φ. Βακά- κης, Ιούν. 2020). Το περίφημο σχέδιο ανάκαμψης της Ε.Ε., που περιλαμβάνει ένα νέο μέσο ανάκαμψης στο πλαίσιο του ανανεωμένου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου, η βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, η ασφάλεια των τροφί- μων και η ανάπτυξη της υπαίθρου είναι μερικά από τα θέματα που μπή- καν σε διαβούλευση από τις 22/7/20 μέχρι τις 9/9/20 και περιμένουμε με πολύ ενδιαφέρον τα αποτελέσματα αυτής σύντομα. Εάν προϋπόθεση παραγωγής αγροτικών προϊόντων είναι η ευημερία των αγροτών-παραγωγών, τότε κρίνεται απαραίτητη τόσο η ενσωμάτωση της γνώσης στην παραγωγή, όσο και η εμπλοκή του αγρότη-παραγωγού στη 49

διαδικασία μετατροπής των γεωργικών προϊόντων σε προϊόντα διατροφής, καθώς και στη διακίνηση ώστε να συναντηθούν οι αγρότες με τους κατα- ναλωτές. Σήμερα το 30% της αγροτικής παραγωγής φαίνεται ότι είναι άχρηστο για εμπορική εκμετάλλευση. Επίσης καταγράφεται ότι το 50% των τελικών τροφίμων από το ράφι πετιέται στα σκουπίδια, είτε γιατί λήγουν οι ανα- γραφόμενες ημερομηνίες είτε από το ψυγείο του τελικού καταναλωτή είτε κατά την παρασκευή του φαγητού. Και φαίνεται ότι υπάρχουν μεγάλα περιθώρια για τη μη απώλεια και τη μη αλλοίωση των τροφίμων κατά τη διακίνηση των αγροτικών προϊόντων στην αγροδιατροφική αλυσίδα. Εάν εστιάσουμε στην υλική πλευρά, υπάρχει το τμήμα της παραγωγής (agrotech), το τμήμα της διανομής (agrologistics) και το τμήμα της προ- σφοράς τροφής (agrofood) με τις ανάλογες καινοτομίες. Εάν εστιάσουμε στην άυλη πλευρά, πολλές καινοτομίες θα μπορούσαν να εντοπιστούν, στη διοίκηση, στις συνεργασίες, ακόμα και στις συλλογικές δραστηριότητες, στην πολιτιστική κληρονομιά, στις παραδοσιακές τεχνι- κές, στις αυτόχθονες φυλές, στη θυμοσοφία του λαού. Πριν από μερικές ημέρες ο σεβαστός κ. Γ. Κυριακόπουλος (Μεσσηνία) έγραφε από τη συσσωρευμένη εμπειρία του και χωρίς υπαλληλικές δε- σμεύσεις: «Να βασιστούμε στις παραδοσιακές καλλιέργειες. Να επανέλ- θουμε στη διάρθρωση μιας παλαιά τυπικής αγροτικής εκμετάλλευσης όπου υπήρχαν: αμπελώνας, συκεώνας, σταφιδεώνας, ελαιώνας, κηπευτικά και κάποια παραγωγικά ζώα. Να προσέξουμε να γίνει επιτέλους μια διαφορο- ποίηση των καλλιεργειών. Δεν πρέπει όλα τα καρπούζια να τα κρατάμε σε μία μασχάλη. Δεν πρέπει στο σακούλι να βάζουμε ενός είδους προϊόν, γιατί αν πάει κάτι κακό μια χρονιά, θα έχουμε συνέπειες. Όχι στη μονοκαλλιέρ- γεια. Θα πρέπει να διερευνηθούν διαφοροποιήσεις των καλλιεργειών. Να βασιστούμε στις παραδοσιακές καλλιέργειες». Και ο καθηγητής Γ. Βλόντζος (Θεσσαλία) καταγράφηκε να λέει: «Η συ- νολική αλληλεπίδραση εκπαίδευσης, έρευνας και πληροφόρησης μεταξύ αγροτών και ιδρυμάτων μπορεί να βοηθήσει στην αλλαγή στη γεωργία. Υπάρχει μεγαλύτερη τάση για πραγματοποίηση επενδύσεων σε αγρότες που καλλιεργούν οπωροφόρα δέντρα απ’ ό,τι σε αροτραίες καλλιέργειες. Οι γυναίκες αγρότισσες επενδύουν περισσότερο από τους άντρες, κι επι- πλέον, αγρότες με βελτιωμένα οικονομικά μεγέθη, καθώς και παραγωγοί των οποίων τα κύρια εισοδήματα δημιουργούνται εκτός γεωργίας, επεν- δύουν περισσότερο σε σύγκριση με μικρομεσαίους κατά κύριο επάγγελμα αγρότες». Αναζητώντας μορφές ή είδη καινοτομίας, εντοπίζουμε πολλά επίθετα που ταιριάζουν στην καινοτομία: καινοτομία προϊόντος, καινοτομία διαδικα- 50

σίας, εμπορική καινοτομία, οργανωσιακή καινοτομία, ριζοσπαστικές και- νοτομίες, επαυξητικές καινοτομίες, καινοτομίες επόμενης γενιάς, πράσινη καινοτομία, κοινωνική καινοτομία, έξυπνη καινοτομία, ανοικτή καινοτο- μία, οικο-καινοτομία κ.ά. Η οικο-καινοτομία πλησιάζει περισσότερο στον αγροτικό τομέα για τη βι- ώσιμη ανάπτυξη, που επιτυγχάνεται μέσω του περιορισμού των επιπτώ- σεων των τρόπων παραγωγής μας στο περιβάλλον μέσω της ενίσχυσης της ανθεκτικότητας στις περιβαλλοντικές πιέσεις ή της επίτευξης πιο αποδοτι- κής και υπεύθυνης χρήσης των φυσικών πόρων. Στην ουσία η οικο-καινοτομία προσπαθεί να επαναφέρει την αγροτική παραγωγή στις διαχρονικές αξίες της, οι οποίες απέκλιναν λόγω της επί- δρασης του χρήματος και της αλλοίωσης του αντικειμένου της φύσης, που, φαίνεται, περιορισμένης εμβέλειας μυαλά προωθούσαν, θεωρώντας ότι το χωράφι μπορεί να είναι εργοστάσιο. Ίσως καινοτομία είναι το να σκέφτεσαι φυσικά. Οι αγρότες, ως εξ επαγγέλματος φροντιστές του περιβάλλοντος (φυσικού, πολιτιστικού, κοινωνικού, τεχνολογικού), καινοτομούν σήμερα, καθότι η φροντίδα του περιβάλλοντος έγινε ξανά καινοτομία. Το skywalker.gr-Εργασία στην Ελλάδα, στο πλαίσιο των δράσεων GRBossible-Νεοφυής Επιχειρηματικότητα, επέλεξε να οργανώσει δημό- σια συζήτηση με θέμα «Η καινοτομία στην αγροδιατροφή» και περιμένει όλους στο Facebook: Skywalker την Τετάρτη 30/9, στις 14:00. Οι αγρότες οδηγούν τη μετά τον κορονοϊό εποχή 25-9-2020 Την Τετάρτη 30 Σεπτεμβρίου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, το skywalker. gr-Εργασία στην Ελλάδα οργανώνει δημόσια διαδικτυακή συζήτηση με θέμα «Οι αγρότες οδηγούν τη μετά τον κορονοϊό εποχή». Οι αγρότες (γεωργοί, κτηνοτρόφοι, αλιείς, δασοκόμοι) καλούνται να απα- ντήσουν στο ερώτημα: πώς μπορούν οι ίδιοι και η αγροτική παραγωγή (η μόνη παραγωγή πραγματικού πλούτου) να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην επιβίωση των ανθρώπων, των τοπικών κοινωνιών και της τοπι- κής, περιφερειακής και εθνικής οικονομίας και ανάπτυξης; Το θέμα είναι το μέλλον του αγροτικού κόσμου και του πρωτογενούς τομέα μετά την πανδημία, η οποία επέβαλε επαναξιολόγηση των προτεραιοτήτων όλων μας, καθενός πολίτη, της κοινωνίας αλλά και της Πολιτείας, ακόμα και της οικονομίας. Μετά την απόλυτη προτεραιότητα της ζωής, την υγεία, προέχει πλέον η τοπική διατροφική αυτάρκεια, η συναισθηματική ισορ- 51

ροπία και ακολουθούν όλα τα άλλα (οικονομικά, υπηρεσίες, ψυχαγωγία κ.ο.κ.) Στη συζήτηση προσκλήθηκαν να συμβάλουν (κατά αλφαβητική σειρά) οι αγρότες κ.κ. Κώστας Αρτακιανός (γεωργός, ταβέρνα Αύλωνας Λέσβου, ενοικιαζόμενα διαμερίσματα Αύλωνας Γέρας, ελαιοπαραγωγός, μέλος της κοινωνικής συνεταιριστικής επιχείρησης «Μοδούσα» [Παπάδος]), Αθανάσιος Κελμάγερ (ανθοπαραγωγός, πρόεδρος του Αγροτικού Αν- θοπαραγωγικού Συνεταιρισμού Αθηνών), Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνο- τρόφος, γραμματέας του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής «Άγιος Γεώργιος») και Γεώργιος Παπαβασίλης (γεωργός, εκπρόσωπος του Συνεταιρισμού Παραγωγών Κηπευτικών Μεγάρων Agromeg), ενώ θα συνδράμουν ο κ. Αλέξης Μπακούρος (οικονομολόγος) και ο γράφων («Αγρονέα»). Μια σοβαρή συμβολή στη θεματική μπορεί να βρει κάποιος ενδιαφερόμε- νος σε μια πρόταση του δρος Φωτίου Βακάκη (γεωπόνου, γεωργο-οικο- νομολόγου, επιτίμου μέλους της Ελληνικής Γεωργικής Ακαδημίας), που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2020 με τίτλο «Η ανάγκη αντιμετώπισης των συνεπειών της δεκαετούς οικονομικής κρίσης και εκείνων της παν- δημίας του κορονοϊού ως ευκαιρία στρατηγικού σχεδιασμού αξιοποίησης του μεγάλου δυνητικού παραγωγικού δυναμικού της ελληνικής γεωρ- γίας». Μερικές δικές μας επισημάνσεις, πάντα με τον κίνδυνο της αποσπασματι- κότητας, είναι οι ακόλουθες: Ο παραγωγικός επαναπροσανατολισμός της ελληνικής γεωργίας πρέπει να στηριχθεί 1. στη γενικευμένη εφαρμογή της μεσογειακής διατροφής και 2. στην προαγωγή καλών πρακτικών παραγωγής των τροφίμων. Κύρια χα- ρακτηριστικά της ελληνικής γεωργίας πρέπει να είναι η ποιότητα και η αξία, που θα αντιστοιχούν σε ό,τι ενσωματώνουν τα τελικά προϊόντα της από το ελληνικό περιβάλλον, την εφαρμοζόμενη καλλιεργητική πράξη, την ελληνική παράδοση και τον πολυδιάστατο ελληνικό πολιτισμό. Οι καινούργιοι αγρότες καλούνται (υπό καθεστώς αμοιβαιότητας συμφε- ρόντων μεταξύ των κοινωνικών εταίρων) να εγγυηθούν: 1. την προσφορά αγροτικών προϊόντων πιστοποιημένης ποιότητας 2. με τη μικρότερη δυνατή συνολική περιβαλλοντική όχληση και 3. με τη μεγαλύτερη δυνατή παραγωγή δημόσιων περιβαλλοντικών αγα- θών (καθαρός αέρα, πόσιμο νερό και τοπίο) κατά μονάδα παραγόμενου αγροτικού προϊόντος. Επίσης καλούνται να αποκτήσουν πρόσθετες και συνεχώς επικαιροποιη- μένες ικανότητες και δεξιότητες ώστε: 52

 να αναδειχθούν ηγήτορες στην οικονομία και την κοινωνία της υπαί- θρου  να διαχειριστούν αποτελεσματικότερα τα οικοσυστήματα της υπαίθρου  να καταστούν αποτελεσματικά στελέχη των συστημάτων κοινωνικής και πολιτικής εκπροσώπησης  να συμμετέχουν ενεργά στη λήψη των αποφάσεων (όπου λαμβάνονται αυτές)  και να υποστηρίζουν την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας του αγρο- διατροφικού κυκλώματος προς όφελος των ίδιων, των καταναλωτών και των τεχνικών, οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών στοχεύσε- ων της εθνικής οικονομίας. Επειδή η τελική αξία που πληρώνουν οι καταναλωτές για τα αγροτικά προϊόντα διαμορφώνεται όλο και περισσότερο εκτός των γεωργικών εκμε- ταλλεύσεων (πηγαίνει στη μεταποίηση, τη διακίνηση, τη διανομή και την εμπορία), προκειμένου να αυξηθεί το γεωργικό εισόδημα και να είναι ανε- κτή η αγροτική ζωή, είναι απαραίτητη η οργανική συμμετοχή των αγροτών στο κύκλωμα μεταποίησης και εμπορίας των προϊόντων που παράγουν. Στη Γερμανία (υπουργός ο J. Klöckner) καταγράφηκε ότι ο γεωργικός τομέας ήταν ζωτικής σημασίας για να αντιμετωπιστεί ικανοποιητικά η πανδημία. Ωστόσο ένα από τα βασικά διδάγματα της κρίσης είναι ότι σε ορισμένους τομείς πρέπει να είμαστε αυτάρκεις, περισσότερο ανεξάρτητοι από τις εισαγωγές από τρίτες χώρες. Ταυτόχρονα καταγράφηκε αύξηση της ευαισθητοποίησης και της εκτίμησης της τοπικής παραγωγής. Τελικά, φαίνεται ότι όλοι αντιλαμβάνονται την τεράστια σημασία της «τοπικοποί- ησης» και της διατροφικής ασφάλειας αλλά αφήνουν αυτό να το κάνουν οι ίδιοι οι αγρότες, μόνοι τους. Τι θα κάνουν οι αγρότες; Θα παράγουν πλούτο; Θα μεταποιούν τα αγρο- τικά προϊόντα τους; Θα εμπορεύονται; Θα διαμορφώνουν τους τύπους, τις προδιαγραφές και τις διαδικασίες; Θα εξασφαλίζουν ικανοποιητικές συμβάσεις; Θα επεμβαίνουν στην πολιτική (λήψη αποφάσεων); Θα εκπαι- δεύονται; Θα έχουν κοινωνική ζωή; Θα έχουν προσωπική/οικογενειακή ζωή; Θα διατρέφουν την κοινωνία; Θα προσφέρουν δωρεάν δημόσια αγαθά για την επιβίωση της ανθρωπότητας; Μήπως τις συλλογικές ευθύνες της η κοινωνία (κυρίως οι αστοί) τις φορτώνουν στους αγρότες και μάλιστα εξαθλιώνοντάς τους με αρνητικές επεμβάσεις στον αγροτικό συνδικαλισμό, στον αγροτικό συνεργατισμό, στις αγροτικές κοινωνίες, στην ανύπαρκτη αγροτική εκπαίδευση, στην ασύνδετη αγροτική έρευνα; Μήπως; Την Τετάρτη 30/9, στις 12:00, «Οι αγρότες οδηγούν τη μετά τον κορονοϊό εποχή», και με τη βοήθεια του Skywalker συζητούν δημόσια διαδικτυακά με όσους θέλουν να μοιραστούν τις σκέψεις τους. 53

Η Παγκόσμια Ημέρα Αγρότισσας στο διαδίκτυο 28-9-2020 Τ ην Τετάρτη 14 Οκτωβρίου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, οργανώνε- ται δημόσια διαδικτυακή συζήτηση στο Facebook: Skywalker από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Αττικής για την Παγκόσμια Ημέρα της Αγρότισσας. Η μέρα αυτή καθιερώθηκε για πρώτη φορά στις 15 Οκτωβρίου 1996 για να υποστηρίξει τις αγρότισσες ώστε να βρουν τη δύναμη να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους, ειδικότερα το δικαίωμα στην ανάπτυξη, την υγεία και την ευημερία, τη διατροφή και την ένδυση, τη στέγαση και την ιατρική φροντίδα μέσω της ενημέρωσης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι πρώτες καλλιέργειες και εκτροφές οφείλο- νται κυρίως στις γυναίκες. Η διατροφή της οικογένειας στηρίζεται ως επί το πλείστον στις γνώσεις που έχει κρυμμένες μέσα της η κάθε γυναίκα. Και βέβαια, η καλλιέργεια και η εκτροφή είναι καθαρά πολιτιστικές πράξεις, και σε αυτές διακρίνεται κυρίως το γυναικείο τμήμα του αγροτικού πληθυσμού. Ένας παλαιός επικεφαλής αγροτικού σχολείου στην Ελλάδα, βαθύς γνώ- στης τόσο της ελληνικής πραγματικότητας όσο και της διεθνούς δυνα- μικής, έλεγε, «Εάν έχεις είκοσι άνδρες, έχεις είκοσι άνδρες. Αν τους εκ- παιδεύσεις, ίσως να έχεις έναν λόχο. Αν έχεις είκοσι γυναίκες, έχεις ένα χωριό», εκφράζοντας έτσι την εξαιρετική σημαντικότητα της γυναίκας και ιδιαίτερα της γυναίκας της υπαίθρου. Η κα Μάγδα Κοντογιάννη, κτηνοτρόφος, γραμματέας του Κτηνοτροφι- κού Συλλόγου Αττικής (6906 962549), μας είχε πει πριν από δύο χρόνια στην Παγκόσμια Ημέρα Αγρότισσας, που εόρτασε ο Κτηνοτροφικός Σύλ- λογος Αττικής, σχεδόν προφητικά: «Η Παγκόσμια Ημέρας της Αγρότισσας γιορτάζεται σε ένα δραματικά μεταβαλλόμενο κοινωνικοοικονομικό πε- ριβάλλον. Οι παλιές ισορροπίες έχουν χαθεί και η παγκόσμια κοινότητα προσπαθεί να βρει νέες (σ.σ. ιδιαίτερα σήμερα με την πανδημία του κο- ρονοϊού). Ο αγροτικός τομέας, στυλοβάτης της πραγματικής οικονομίας, επηρεάζεται άμεσα και χρειάζεται σημαντικές μεταβολές ώστε να ανταπο- κριθεί στις νέες απαιτήσεις. »Στον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Αττικής κινούμαστε σε δύο κατευθύνσεις: εσωτερικά προς τα μέλη μας με την εκπαίδευση, την ενημέρωση και την κατάρτισή τους, και εξωτερικά με τους αστούς που μας περιβάλλουν, με την ενημέρωση σε ανοιχτές εκδηλώσεις και σε εκθέσεις ώστε να διαμορ- φωθούν συνθήκες για βιώσιμες κοινωνίες με συνεργασία. »Η Ελληνίδα αγρότισσα, αθόρυβος ήρωας της υπαίθρου, πρέπει να προ- σεγγίσει την αστή γυναίκα σε πολιτιστικό και διατροφικό επίπεδο και να «εξαναγκάσει» έμμεσα τους άνδρες, αγρότες και αστούς, σε εποικοδομητι- 54

κή συνεργασία για να διαμορφωθούν συνθήκες βιώσιμων τοπικών κοινω- νιών». Ο δε κ. Γιάννης Κοντογιάννης, πρόεδρος του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής, τόνισε: «Η Ελληνίδα αγρότισσα μπορεί σήμερα να στηρίξει την ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα με τον πολυ-λειτουργικό ρόλο του, στην παραγωγή ποιοτικών προϊόντων, τη μεταποίηση σε μικρές μονάδες (οικο- τεχνία) και την παροχή υπηρεσιών τουρισμού (ενδιαίτηση, διατροφή κ.λπ. αγροτουρισμού). Η δράση της αγρότισσας είναι πολύτιμη όσο πάντοτε, πά- ντα δίπλα και μέσα στην αγροτική εκμετάλλευση. »Η Ελληνίδα αγρότισσα σε κάθε ηλικία (νέα, μεσόκοπη, ηλικιωμένη) δίνει καθημερινά τον δικό της αγώνα ως αφανής ήρωας της υπαίθρου, σίγουρα πιο κουρασμένη και ταλαιπωρημένη από τις αστές αλλά με μεγάλη αξιο- πρέπεια και μεγαλύτερη προσφορά. Είναι οι γιαγιάδες μας, οι μητέρες μας, οι γυναίκες μας, οι κόρες μας». Οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν σημαντικό ποσοστό του εργατικού δυνα- μικού στον τομέα της γεωργίας, συμπεριλαμβανομένης της ανεπίσημης, αφανούς, μη δηλωμένης και μη αμειβόμενης εργασίας, και εκτελούν το μεγαλύτερο μέρος της απλήρωτης φροντίδας και της οικιακής εργασίας σε οικογένειες και νοικοκυριά στις αγροτικές περιοχές. Οι γυναίκες και τα κορίτσια στις αγροτικές περιοχές δεν έχουν ισότιμη πρόσβαση σε παραγω- γικούς πόρους και δημόσιες υπηρεσίες (όπως εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη), ενώ μεγάλο μέρος της εργασίας τους παραμένει «αόρατο» και απλήρωτο. Και μια παλαιά πρόεδρος της Ένωσης Νέων Αγροτών, αγρότισσα, τόνισε σε ομιλία της σε εκδήλωση του ΝΑΤΟ: «Εάν οι γυναίκες είχαν πρόσβαση στη λήψη των σημαντικότερων αποφάσεων, είναι σχεδόν σίγουρο ότι οι αποφάσεις στον κόσμο θα ήταν πιο εξανθρωπισμένες, καθότι έχουν ενσυ- ναίσθηση του μεγαλείου της δημιουργίας της ζωής που δημιουργούν, και οι αποφάσεις τους είναι σίγουρο ότι θα ήταν με μεγαλύτερο σεβασμό στη ζωή, τόσο στην ανθρώπινη όσο και προς όλο το περιβάλλον». Φαίνεται πως η συμμετοχή των γυναικών στην αγροτική αγορά εργασίας της E.E. εξακολουθεί να υστερεί εκείνης των ανδρών, αν και η Παγκόσμια Ένωση Αγροτών αναφέρει ότι το 42% του αγροτικού πληθυσμού της Ε.Ε. είναι γυναίκες, και ήδη εμφανίζεται ένα ποσοστό της τάξης του 30% από αγροκτήματα σε όλη την Ε.Ε. που διοικούνται από γυναίκες –εικονικά;– (Eurostat, 2013). Στην Ελλάδα ο ρόλος των γυναικών αγροτισσών θεωρείται κυρίως βοηθη- τικός. Οι γυναίκες αγρότισσες της ελληνικής υπαίθρου εμπλέκονται στην αγροτική παραγωγή, τη φροντίδα των ζώων, τη μεταφορά των προϊόντων, ενώ παράλληλα καταφέρνουν την εξισορρόπηση της οικογενειακής και 55

της επαγγελματικής ζωής, χωρίς ωστόσο όλα τα παραπάνω να θεωρού- νται οικονομικά ενεργή απασχόληση, και οι ίδιες χαρακτηρίζονται συχνά ως βοηθητικά μέλη, παρόλο που κατέχουν έναν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο για την ευημερία του αγροτικού νοικοκυριού (www.womensos.gr, Σύρος, 12/10/18). Οι αγρότισσες στερούνται το προσωπικό τους εισόδημα, την κάλυψη της άμεσης κοινωνικής ασφάλισής τους και τα συνταξιοδοτικά τους δικαιώ- ματα. Ακόμα και στην περίπτωση που οι αγροτικές δραστηριότητες των αγροτισσών θεωρηθούν εργασία, τότε έρχονται αντιμέτωπες με την ακού- σια μερική απασχόληση, το μισθολογικό χάσμα σε σχέση με τους άνδρες αγρότες, την περιορισμένη πρόσβαση στην αγορά εργασίας και τις λίγες επιχειρηματικές δυνατότητες. Η Μάγδα Κοντογιάννη θεωρεί ότι η Παγκόσμια Ημέρα της Αγρότισσας δίνει την ευκαιρία να σκεφτούμε τον πρωταγωνιστικό ρόλο που θα έπρεπε να έχουν οι αγρότισσες στον πρωτογενή τομέα και η δημόσια διαδικτυα- κή συζήτηση της Τετάρτης 14/10 μπορεί να αναδείξει από τις επιτυχίες των αγροτισσών στα χωράφια και στους στάβλους έως τη συνεισφορά τους στην ανάπτυξη της υπαίθρου αλλά και στη δημιουργία μιας ελπιδοφόρου προοπτικής για το μέλλον και τη ζωή. Η συζήτηση γίνεται πραγματικότητα χάρις στην υποστήριξη της κας Ελι- σάβετ Καλαρούτη (Δ/ντρια Δράσεων, Skywalker), του δημιουργικού του Skywalker (κα Ράνια Κουρή) και του τμήματος ΙΤ (κα Ελευθερία Βενι- ζέλου). Η συζήτηση θα είναι ανοιχτή στο Facebook: Skywalker και ορατή στο site www.vgainoumemprosta.skywalker.gr. TruStFoodS: Ακρωνύμιο 1-10-2020 για αειφόρες αλυσίδες τροφίμων TruStFoodS: ένα ακρωνύμιο ερευνητικού έργου που αντιπροσωπεύει την ανάπτυξη πρωτοποριακού συστήματος ιχνηλασιμότητας για τον έλεγχο της ασφάλειας των τροφίμων σε αειφόρες αλυσίδες προμήθειας αγροτικών τροφίμων (https://www.trustfoods.eu/). Σε πρόσφατη ανακοίνωση της ομάδας έργου του TruStFoodS σε συνέ- δριο (8th International Conference on Contemporary Marketing Issues) φάνηκαν τα πρώτα αποτελέσματα σχετικά με τους παράγοντες που συμ- βάλλουν στην αποδοχή ενός καινοτόμου συστήματος ιχνηλασιμότητας βι- ολογικών τροφίμων. Στον αγροδιατροφικό τομέα καμία καινοτομία δεν έχει αξία αν δεν λη- φθούν υπόψη εκ των προτέρων οι απόψεις των καταναλωτών, εξάλλου 56

ως τελικοί χρήστες διαμορφώνουν τη ζήτηση αυτών των προϊόντων. Οι καταναλωτές θέλουν πλέον να είναι ενημερωμένοι για το τι τρώνε, από πού προήλθε και από ποια στάδια έχει περάσει η τροφή μέχρι να φτάσει στο πιάτο τους. Σύμφωνα με έρευνα που υλοποιήθηκε στη χώρα μας, αποκαλύφθηκε ότι ο πιο σημαντικός παράγοντας για να αποδεχθούν οι καταναλωτές ένα τέτοιο σύστημα είναι η ποιότητα και η διατροφική αξία των βιολογικών προϊό- ντων. Επομένως υπάρχει μια ξεκάθαρη σχέση μεταξύ των βιολογικών τρο- φίμων και των παραγόντων για την αποδοχή ενός συστήματος ιχνηλασι- μότητας από τους καταναλωτές. Στην έρευνα καταγράφηκε το γεγονός ότι υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδια- φέρον από τους καταναλωτές για τα βιολογικά προϊόντα, περισσότερο από την οπτική της «καθαρής» τροφής παρά της διαδικασίας ελέγχου και της πιστοποίησής της. Πρωτοβουλίες όπως οι αστικοί λαχανόκηποι και το καλάθι του παραγωγού σηματοδοτούν την αναζήτηση του «καλού» παραγωγού, ενώ παράλληλα δείχνουν ότι οι καταναλωτές ίσως δεν ενδιαφέρονται ή και δεν εμπιστεύ- ονται τόσο την ένδειξη πιστοποίησης αλλά είναι προβληματισμένοι για την ουσία της παραγόμενης τροφής. Τα τρόφιμα είναι ευάλωτα σε μια σειρά από κινδύνους της αλυσίδας εφο- διασμού τροφίμων, και μια αστοχία μπορεί να επηρεάσει την ασφάλεια των προϊόντων. Επιπλέον, εμφανίζονται νέοι κίνδυνοι και κίνδυνοι που μπορεί να σχετίζονται με τυχαία μόλυνση ή με «σκόπιμη» (οικονομικά ή ιδεολογικά κίνητρα) προκειμένου να υπάρξουν περισσότερα κέρδη ή να βλαφτούν οι καταναλωτές. Ο κύριος στόχος του έργου TruStFoodS είναι να αναπτύξει μια καινοτό- μο εφαρμογή του Internet of Things (IoT) με δυνατότητα ανάλυσης δε- δομένων τεχνολογίας ανίχνευσης και ενός πρωτότυπου ολοκληρωμένου Συστήματος Υποστήριξης Αποφάσεων (DSS), μελετώντας όλους τους βα- σικούς ενδιαφερόμενους από την αλυσίδα εφοδιασμού, ώστε να προσφέρει μια πολυδιάστατη εκτίμηση επιπτώσεων και χρηματοοικονομική ανάλυση που διερευνά τη βιωσιμότητα και την αποδοτικότητα αυτής της επένδυσης. Ένας τρόπος ώστε οι καταναλωτές να είναι σίγουροι ότι τα τρόφιμα που αγοράζουν είναι ασφαλή αποτελεί το καινοτόμο σύστημα ιχνηλασιμότη- τας TruStFoodS, που υλοποιείται στον Τομέα της Αγροτικής Οικονομίας, Σχολή Γεωπονίας, Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Το έργο (TruStFoodS) χρηματοδοτείται από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) και τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ). Πληροφορίες: κα Ε.-Σ. Δαλαμπίρα, [email protected] 57

AgriBusiness και βιώσιμα 6-10-2020 αγροδιατροφικά συστήματα Την Τετάρτη 7 Οκτωβρίου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, η κα Μάγδα Κοντογιάννη, κτηνοτρόφος, γραμματέας του Κτηνοτροφικού Συλλό- γου Αττικής «Άγιος Γεώργιος», συζητά δημόσια στο διαδίκτυο, στο προφίλ του Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα στο Facebook, για τα βιώσιμα αγρο- διατροφικά συστήματα. Η συζήτηση θα γίνει λίγη ώρα μετά το πολύ σημαντικό συνέδριο AgriBusiness στο πολιτιστικό κέντρο του Μουσείου Μπενάκη, όπου στην πρώτη θεματική οι ομιλητές θα προσεγγίσουν το θέμα «Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και οι προκλήσεις για βιώσιμα αγροδιατροφικά συ- στήματα». Η επιτυχημένη διοργάνωση των συνεδρίων AgriBusiness, που οργανώ- νει η εταιρεία Geo Routes Cultural Institute (Αριστοτέλους 39, 104 33 Αθήνα, [email protected]), φέτος θα γίνει στις 7 Οκτωβρίου 2020, 09:00-19:00, με θέμα «Βιώσιμη γεωργία, ασφάλεια, υγιεινή και επισιτι- στική επάρκεια στη μετά τον Covid-19 εποχή», με τη φυσική παρουσία 30 διακεκριμένων εισηγητών από την Ελλάδα και το εξωτερικό και δια- πιστευμένων συνέδρων από επιχειρήσεις, παραγωγών, τραπεζών και φο- ρέων του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα, πάντα ακολουθώντας πιστά τις οδηγίες υγιεινής της Πολιτείας. Το συνέδριο AgriBusiness είναι στο www.agribusinessforum.org. Το 3ο συνέδριο AgriBusiness Forum 2020 συντίθεται από πέντε θεματι- κές: 1. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και οι προκλήσεις για βιώ- σιμα αγροδιατροφικά συστήματα, 2. Κυκλική οικονομία, Internet of Food, ηλεκτρονικό εμπόριο και δίκτυα λιανικής, 3. Εργαλεία χρηματοδότησης, ασφάλισης και σύγχρονων υπηρεσιών, 4. Επισιτιστική ασφάλεια, θρεπτική αξία και διατροφική επάρκεια στην αλυσίδα τροφίμων και 5. Πολιτικές αντιμετώπισης των βραχυπρόθεσμων και των μεσοπρόθεσμων προκλήσε- ων στην αγροδιατροφική αλυσίδα. Στην πρώτη συνεδρία, 10:00-11:30, με συντονιστή τον κ. Νίκο Θυμάκη (ΕΛΓΟ «Δήμητρα») θα προσεγγιστούν τα θέματα: 1. Γεωργία και προ- στασία της βιοποικιλότητας (δρ Δ.-Θ. Αυγερινοπούλου), 2. Τα οφέλη της κυκλικής οικονομίας στον αγροδιατροφικό τομέα (κ. Γ. Κρεμλής), 3. Το περιβάλλον στη νέα ΚΑΠ και την Πράσινη Συμφωνία (δρ Χ. Κασίμης), 4. Γεωργία μειωμένου αποτυπώματος άνθρακα (δρ Γ. Ζαλίδης) και 5. Υπεύ- θυνη γαστρονομία: Εξοικονόμηση πρώτων υλών, διαχείριση απορριμμά- των και πιάτα υψηλής διατροφικής αξίας (κ. Δ. Σκαρμούτσος). Στο Agribusiness Forum 2020 μετέχει ηχηρά ο ΕΛΓΟ «Δήμητρα» με τους: 58

καθ. Σ. Χαρουτουνιάν (πρόεδρος), δρα Ε. Μαλούπα (δ/ντρια Ινστιτούτου Γενετικής Βελτίωσης & Φυτογενετικών Πόρων), δρα Χ. Τάσσου (δ/ντρια στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας Αγροτικών Προϊόντων) και κ. Ν. Θυμάκη (δ/ ντή ΕΠΑ.Σ. Αμαρουσίου). To συνέδριο θα ολοκληρωθεί στις 19:00. Στις 7/10, 12:00-13:00, η κα Μάγδα Κοντογιάννη, κτηνοτρόφος (Με- νίδι, Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής), ο κ. Μάνος Καπαράκης, γε- ωργός (Ιεράπετρα, συνεταιριστής), ο κ. Νίκος Διαμαντίδης, σύμβουλος (ΕΟΦ, Deligate), ο κ. Παναγιώτης Κουλαουζίδης, αγρότης (Ερίβωλος) και ο κ. Ανδροκλής Γιάτσογλου (Συλλογικές Δομές Αγροτών) με συ- ντονιστή τον γράφοντα («Αγρονέα») θα σχολιάσουν διάφορες οπτικές της βιωσιμότητας των αγροδιατροφικών συστημάτων. Μια πολύ γεμάτη Τετάρτη στο Μουσείο Μπενάκη και στο www.agribusinessforum.org, και επίσης στο Facebook: Skywalker και στο www.vgainoumemprosta. skywalker.gr. Agribusiness την εποχή του Covid-19 9-10-2020 Πραγματοποιήθηκε στις 8 Οκτωβρίου 2020, από τις 09:30 έως 19:30, το 3ο συνέδριο Agribusiness Forum με φυσική παρουσία στο Πο- λιτιστικό Κέντρο του Μουσείου Μπενάκη (οδός Πειραιώς, Αθήνα). Ήταν το πρώτο υβριδικό συνέδριο με επαρκή φυσική παρουσία και ταυτόχρονη προβολή στο διαδίκτυο, στο www.agribusinessforum.org. Μια μοναδική εμπειρία για όσους είχαν την ευκαιρία να το απολαύσουν. Συμμετείχαν 30 εισηγητές των διαφόρων θεμάτων, οι οποίοι ήλθαν από διάφορα μέρη, ακόμα και από την Ολλανδία, ενώ λόγω ανυπέρβλητων πε- ριορισμών μόνο 4 εισηγητές συνδέθηκαν μέσω διαδικτύου, αξιοποιώντας 4 διαφορετικά συστήματα τηλεδιασκέψεων, που ενεργοποίησαν την εφευ- ρετικότητα των τεχνικών και πέτυχαν καινοτόμες λύσεις για την επιτυχή υλοποίηση του φόρουμ. Η επιτυχία του φόρουμ οφείλεται στην οργανώτρια εταιρεία Geo Routes Cultural Institute (Αριστοτέλους 39, 104 33 Αθήνα, info@geo-routes. com) και ειδικότερα στις επιλογές του κ. Γιάννη Μπαλακάκη, στις οργα- νωτικές δεξιότητες της κας Χριστίνας Μάγγου και σε εξειδικευμένο πολυ- άριθμο σύνολο συνεργατών. Σημαντική ήταν η ανάρτηση τίτλων στο δια- δίκτυο από τον υπεύθυνο ροής. Ο τίτλος του φόρουμ φέτος ήταν «Βιώσιμη γεωργία, ασφάλεια, υγιεινή και επισιτιστική επάρκεια στη μετά Covid-19 εποχή», που συντέθηκε από πέντε θεματικές, οι οποίες ήταν: 1. Οι επιπτώσεις της κλιματικής 59

αλλαγής και οι προκλήσεις για βιώσιμα αγροδιατροφικά συστήματα, 2. Κυκλική οικονομία, Internet of Food, ηλεκτρονικό εμπόριο και δίκτυα λιανικής, 3. Εργαλεία χρηματοδότησης, ασφάλισης και σύγχρονων υπη- ρεσιών, 4. Επισιτιστική ασφάλεια, θρεπτική αξία και διατροφική επάρ- κεια στην αλυσίδα τροφίμων και 5. Πολιτικές αντιμετώπισης των βραχυ- πρόθεσμων και των μεσοπρόθεσμων προκλήσεων στην αγροδιατροφική αλυσίδα. Οι συμμετέχοντες σύνεδροι εκτιμάται ότι αξιολόγησαν το συνέδριο από την πυκνότητα και τους συνειρμούς των σκέψεων των εισηγητών στα ειδι- κά θέματα και βέβαια αναλόγως της εξειδίκευσης που οι ίδιοι είχαν. Όλοι έμειναν απολύτως ικανοποιημένοι, όπως φάνηκε από τις συζητήσεις στα διαλείμματα μετά κάθε θεματική. Κι ενώ οι εξ αποστάσεως σύνεδροι εστίασαν στη μεστότητα των πληρο- φοριών που περικλείονταν σε κάθε εισήγηση, οι φυσικώς συμμετέχο- ντες είχαν την ευκαιρία, τηρώντας όλες τις οδηγίες για λόγους υγιεινής, να γνωριστούν και να ανταλλάξουν σκέψεις και προτάσεις πάνω σε όσα παρουσιάζονταν στα πάνελ, αξιοποιώντας τους άνετους και ευχάριστους χώρους του Πολιτιστικού Κέντρου του Μουσείου Μπενάκη. Κινδυνεύοντας να χαρακτηριστεί κάποιος πολύ λυρικός στον απολογισμό του 3ου Agribusiness Forum, κυρίως λόγω της μοναδικότητας και της πολύχρονης στέρησης τέτοιων συνεδριακών δραστηριοτήτων στην εποχή του Covid-19, θα έλεγε ότι το φόρουμ ικανοποίησε πλήρως τις προσδοκίες ενός συνέδρου και των εισηγητών χάρη στην τόλμη της συνέπειας του οργανωτή να ξεπεράσει όλα τα προβλήματα και να προσφέρει ένα πετυ- χημένο «πετράδι» στο «στέμμα» των δραστηριοτήτων agribusiness της Geo Routes. Στον χώρο των πληροφοριών των εισηγήσεων μπορούμε να διακρίνουμε σημεία από την ανάλυση του καθηγητή Χαράλαμπου Κασίμη, όπου ανα- γνωρίζεται ότι η μακροχρόνια εφαρμογή της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής στην Ευρώπη συνέβαλε στην αντιμετώπιση μερικών προβλημάτων, όπως η διασφάλιση της ευρωπαϊκής αυτάρκειας (πάντα λαμβάνοντας ισχυρά υπό- ψη ότι η Ε.Ε. είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας αγροτικών προϊόντων και ο μεγαλύτερος εξαγωγέας παγκοσμίως αγροτικών προϊόντων), η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η εξασφάλι- ση ικανοποιητικού ακόμη γεωργικού εισοδήματος και η μείωση της φτώ- χειας στην Ε.Ε. Όμως και εδώ βρίσκεται η σημαντική είδηση, τα οικονομικά και τα κοι- νωνικά προβλήματα της γεωργίας (συνολικά, δηλαδή και της γεωργίας και της κτηνοτροφίας και της αλιείας και της δασοπονίας), καθώς και των αγροτών και γενικότερα των κατοίκων της υπαίθρου, προσπαθού- 60

σαν να επιλυθούν πάντα σε βάρος του περιβάλλοντος, της φύσης και της βιοασφάλειας. Και σε ένα άλλο σημείο των πολύ ενδιαφερόντων προσεγγίσεων της ανα- γκαίας στρατηγικής εντοπίζουμε τις προτεινόμενες τέσσερις στρατηγικές προτεραιότητες για τη λεγόμενη Κοινή Γεωργική Πολιτική της Ε.Ε.: 1. Γενναία δημογραφική ανανέωση του αγροτικού πληθυσμού. 2. Επαναφορά της προτεραιότητας της τοπικής ανάπτυξης με τοπική εφο- διαστική αλυσίδα και σύντομες αλυσίδες αξίας (short value chains). 3. Ποιότητα και ασφάλεια των αγροτικών προϊόντων και τροφίμων. 4. Διασύνδεση της έρευνας και της γνώσης με τους αγρότες. Τελικά, μοιάζει ότι ο Covid-19 μας ωθεί να επανέλθουμε στην προτεραιό- τητα για τοπική διατροφική ασφάλεια, περισσότερη φροντίδα για την ευ- ημερία των αγροτών και φροντίδα του περιβάλλοντος (φυσικού, κοινωνι- κού, πολιτιστικού, οικονομικού). Με πάρα πολλή προσοχή ακούσαμε τον καθηγητή Γιώργο Ζαλίδη να μιλά με πάθος για τη γεωργία μειωμένου αποτυπώματος άνθρακα και τη μεγά- λη προσοχή όλων πλέον για την επαναφορά της λαϊκής θυμοσοφίας, που άφηνε το χωράφι 1-2 χρόνια να «ξεκουραστεί», αποδεχόμενη μια προσω- ποποίηση όλου του φυσικού περιβάλλοντος και της ζωής και κάτω από το έδαφος αλλά και την ισορροπία, που είναι η μαγική λέξη στη φύση. Ξανά συνειδητοποιήσαμε ότι το χωράφι δεν είναι εργοστάσιο. Ακούγοντας τον κ. Γ. Κρεμλή, θυμήθηκα ξανά τον παππού μου στον Κα- ταχά Πιερίας, που ήταν παραγωγός πραγματικού πλούτου, αυτάρκης και ταυτόχρονα δεν πετούσε τίποτα, εφαρμόζοντας πλήρως της αρχές της κυκλικής οικονομίας χωρίς ευρωπαϊκά προγράμματα και βαρύγδουπους ερευνητικούς τίτλους, απλώς σεβόμενος τη φύση, το περιβάλλον. Και ο chef του «Natu Restaurant» στην Κηφισιά κ. Δ. Σκαρμούτσος μας ξαναθύμισε την οικονομία της γιαγιάς μου, που με τη σοφία της όταν μα- γείρευε δεν πετούσε τίποτε απολύτως. Σήμερα που έχει διαταραχθεί ο σεβασμός στη σοφία της πείρας των προγόνων μας και οι νεότεροι τα ξέ- ρουν όλα ή τα βρίσκουν στο internet, προγράμματα-μαμούθ προσπαθούν να επανασχεδιάσουν την υπεύθυνη γαστρονομία και τη διαχείριση των απορριπτόμενων τροφίμων. Όλες οι εισηγήσεις ήταν πάρα πολύ σημαντικές και όποιος ενδιαφέρεται αξίζει να ανατρέξει στο μαγνητοσκοπημένο 3ο Agribusiness Forum, όπου ο καθηγητής Ε. Ιακώβου από το Τέξας των ΗΠΑ και ο καθηγητής Δ. Βλά- χος από το ΑΠΘ Θεσσαλονίκης παρουσίασαν τη νέα ερευνητική προσπά- θεια ύψους πολλών εκατομμύριων για την εξασφάλιση της αγροδιατροφι- κής αλυσίδας ώστε οι πληθυσμοί να τροφοδοτούνται επαρκώς ακόμα και 61

σε περιόδους κρίσης, όπως στην εποχή του Covid-19. Ενώ ο κ. Ν. Δούκας, αντιπρόεδρος ΕΛΓΑ, παρουσίασε σκέψεις και αποφάσεις για τα μελλοντι- κά σχέδια του ΕΛΓΑ για την αντιμετώπιση των γεωργικών αποζημιώσεων. Είναι ανεδαφικό ότι η ιδιωτική οικονομική μπορεί να αντιμετωπίσει προ- βλήματα ασφάλισης από κινδύνους στο «ανοιχτό χωρίς οροφή μαγαζί» που είναι η γεωργία, η κτηνοτροφία και η αλιεία. Είναι λάθος να επωμίζεται όλες τις αβεβαιότητες και το κόστος αντιμετώπισης των κινδύνων στην αγροτική παραγωγή ο αγρότης μόνος του με τις εισφορές του για μείζονα προβλήματα, όπως η κλιματική αλλαγή, που δημιουργείται, μεταξύ άλλων, και από τις επιλογές ποιότητας ζωής των αστών. Πρέπει να εισφέρει και ο δημιουργός του προβλήματος αστός. Στον πολύ μικρό χώρο της καταγραφής των πρώτων εντυπώσεων από το πολύ πετυχημένο από πλευράς οργάνωσης και περιεχομένου 3ο Agribusiness Forum αξίζει να αναφερθεί η πολύ προσεκτική αναφορά του υπουργού Τουρισμού κ. Χ. Θεοχάρη στον αγροτουρισμό ως κομμάτι του agribusiness. Με πολύ ικανοποίηση καταγράφηκε ότι αναγνωρίζεται ότι ο αγροτουρισμός είναι αντικείμενο των αγροτικών επαγγελμάτων και μάλιστα όχι αυτοτελές αλλά απλώς και μόνο συμπληρωματικό των κύριων αγροτικών επαγγελμά- των, που είναι ο γεωργός, ο κτηνοτρόφος και ο ψαράς. Επίσης εξαγγέλθηκε ότι η αγροδιατροφή και η γαστρονομία θα έχουν σημαίνοντα ρόλο στην προ- βολή και τη διαφήμιση του ελληνικού τουρισμού στο προσεχές διάστημα. Έχει μακρύ δρόμο ο ελληνικός τουρισμός για να γίνει ελληνικός και όχι «αποικιοκρατικής μορφής». Σε έρευνα που χρηματοδοτήθηκε από το υπουργείο Ανταγωνισμού και έκανε η PwC τον Ιούνιο του 2017 κατα- γράφηκε ότι από τα συνολικά έξοδα μιας τουριστικής επιχείρησης στην Ελλάδα ξοδεύεται σε ελληνικά προϊόντα και υπηρεσίες μόλις το 7% (και ειδικά στην Περιφέρεια Κρήτης φτάνει στο 13%!), ενώ στη γειτονική Ιτα- λία οι Ιταλοί επιχειρηματίες τουρισμού δαπανούν το 70% κατά μέσο όρο σε ιταλικά προϊόντα και υπηρεσίες. Αλλά ακόμα κι αυτό το «αναιμικό» 7% ταξιδεύει πολλά χιλιόμετρα από τον τόπο παραγωγής του μέσα στην Ελλά- δα για να φτάσει στην τουριστική κατανάλωση. Με έκπληξη εντοπίσαμε ότι κατά τη διάρκεια του φόρουμ στους ευρύχωρους χώρους του φιλοξενήθηκε η δημόσια διαδικτυακή συζήτηση του Κτηνοτρο- φικού Συλλόγου Αττικής με θέμα «Βιώσιμα αγροδιατροφικά συστήματα», από τις 12:00 έως τις 13:00, όπου αγρότες, παραγωγοί πραγματικού εθνικού πλούτου, συζήτησαν μόνο πάνω σε μία από τις θεματικές του φόρουμ. Εξαιρετική η οργάνωση του 3ου Agribusiness Forum στο Πολιτιστικό Κέντρο του Μουσείου Μπενάκη στις 7/10/20 και πολύ πιο σημαντι- κές οι εισηγήσεις, που όλοι μπορούν να δουν και να ακούσουν στο www. agribusinessforum.org. 62

Τοπική διατροφική ασφάλεια και στα νησιά 13-10-2020 Την Τετάρτη 21 Οκτωβρίου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, όπως ενημέ- ρωσε η κα Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνοτρόφος, 69320 94231), οργανώ- νεται από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Αττικής «Άγιος Γεώργιος» δημόσια διαδικτυακή συζήτηση στο Facebook: Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα με θέμα «Τοπική διατροφική ασφάλεια». Η συζήτηση γίνεται στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας Διατροφής, που γιορτάζεται κάθε 16η Οκτωβρίου και υιοθετήθηκε από τον Κτηνοτροφικό Σύλλογο Αττικής, ιδιαίτερα μετά τη συμμετοχή του στην ισόρροπη ανά- πτυξη των μικρών Κυκλαδονήσων ήδη από το συνέδριο της Ομοσπονδί- ας Συλλόγων Μικρών Κυκλαδονήσων το 2015, τη συμμετοχή στην Ομάδα Πρωτοβουλίας με συσκέψεις στο Ίδρυμα Ευγενίδου, τις επιτόπιες επισκέ- ψεις το 2016, το 2017 και το 2018 και την αναποτελεσματική εμπλοκή του δημόσιου τομέα. Κυρίως οι τοπικές κοινωνίες εξακολουθούν να επιβιώνουν ακόμη στις ορεινές περιοχές και στα μικρά νησιά, ακολουθώντας τη φιλοσοφία της οι- κονομίας των περιορισμένων πλουτοπαραγωγικών πηγών, και εκεί η επι- βίωση εξασφαλίζεται με την ισορροπία αξιοποίησης των τοπικών πόρων. Η ανισόρροπη κερδοσκοπική –με σπέκουλες;– οικονομία του νοτίου Αι- γαίου προ Covid-19 παρουσίαζε το ΑΕΠ της να συντίθεται από το 90% της παροχής τουριστικών υπηρεσιών, που μάλιστα η διοικητική τους μέ- ριμνα υποστηρίζονταν από ισχυρή εξάρτηση από την τροφοδοσία από τις περιοχές της Στερεάς Ελλάδας, της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας και από εισαγωγές τροφίμων με σπατάλη καυσίμων μεταφορών, που ακόμα κι αυτά εισάγονται. Στην πρώτη περίοδο του Covid-19 τα πρώτα στοιχεία δείχνουν πτώση του τουρισμού κατά 86%. Πώς θα επιβιώσουν οι τοπικές κοινωνίες; Ή δεν θα επιβιώσουν; Οι «Financial Times» με πρόσφατη αρθρογραφία τους προειδοποιούν ότι η επόμενη εκτεταμένη παγκόσμια κοινωνικοοικονομική κρίση δεν απο- κλείεται να ξεπηδήσει από τον κλάδο του τροφίμου. Απ’ όλα τα πολλά προ- βλήματα που προκλήθηκαν από τον Covid-19 τα τρία πιο ορατά ήταν 1. η επισιτιστική ανασφάλεια, 2. η κατάρρευση των μικρών επιχειρήσεων και 3. η αστάθεια των χρηματιστηρίων. Και στο agronews.gr επισημαίνουν ότι κατά την πανδημία παρατηρήθηκε ότι το κατεστημένο χρηματοπιστωτικό σύστημα ωθεί τις μεγάλες εταιρίες να γίνονται ακόμα μεγαλύτερες. Η πανδημία του Covid-19 έχει αποκαλύ- ψει έντονα τα τρωτά σημεία της μονοπωλιακής κουλτούρας στα τρόφιμα, δημιουργώντας ζητήματα υπερπροσφοράς σε ορισμένες περιοχές και ελ- 63

λείψεις και υψηλότερες τιμές σε άλλες. Τέτοιες ισορροπίες στο παρελθόν έχουν πυροδοτήσει ακόμα και κοινωνικές εντάσεις. Στη μετά τον κορονοϊό εποχή, πριν η κατάσταση στις τοπικές κοινωνίες γίνει μη βιώσιμη, ιδιαίτερα στις απομονωμένες ορεινές περιοχές και στις αποκλεισμένες, ακόμα και συγκοινωνιακά, κοινωνίες των μικρών νησιών, αξίζει να συζητηθούν τρόποι ανάληψης δράσης από τους ίδιους τους πολί- τες, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, τις συλλογικές δομές των ανθρώπων που κατοικούν στις περιοχές, ακόμα και ως δεξαμενές σκέψης για τις τοπικές αυτοδιοικήσεις, τις εκλεγμένες τυπικές διοικητικές αρχές και τις αρχές της Πολιτείας, ώστε να δημιουργηθούν βιώσιμες τοπικές κοι- νωνίες, στηριγμένες στη συνεργασία όλων. Η πανδημία του Covid-19 δημιούργησε πολλαπλά προβλήματα στις μετα- φορικές αλυσίδες, με περίεργες συμπεριφορές κρατών σε διερχόμενες με- ταφορές (κατακράτηση ιατρικού υλικού, απαγόρευση διέλευσης κ.ά.) αλλά και ισχυρή τροποποίηση των όρων (παρατηρήθηκε ακόμα και απαγόρευση μετακίνησης πολιτών σε παραλία άλλου δήμου). Στο ισοζύγιο εξαγωγών-εισαγωγών τροφίμων στην Ελλάδα καταγράφεται ότι η χώρα αύξησε τις εξαγωγές, ενώ μείωσε θεαματικά τις εισαγωγές για πολλούς και διαφορετικούς λόγους. Ενώ επίσης γίνεται αισθητή μια στρο- φή των καταναλωτών στα εγχώρια προϊόντα, ακόμα και στα τοπικά. Από καθαρά οικονομική πλευρά, η αγροδιατροφική αλυσίδα κοστίζει στον καταναλωτή 5-8 φορές την τιμή που εισπράττει ο αγρότης παραγωγός. Ή, όπως το γράφει ο δρ Φώτιος Βακάκης στην πρότασή του για έναν «Στρα- τηγικό σχεδιασμό της ελληνικής γεωργίας» (Ιούν. 2020), σελ. 20: «Η τελική αξία που πληρώνουν οι καταναλωτές για αγροτικά προϊόντα διαμορφώνε- ται όλο και περισσότερο εκτός των γεωργικών εκμεταλλεύσεων (πηγαίνει στη μεταποίηση, τη διακίνηση, τη διανομή και την εμπορία). Προκειμένου να αυξηθεί το γεωργικό εισόδημα και να είναι ανεκτή η αγροτική ζωή, είναι απαραίτητη η οργανική συμμετοχή των αγροτών στο κύκλωμα με- ταποίησης και εμπορίας των προϊόντων που παράγουν». Και ειδικά στα νησιά μπορεί να συνδυαστεί τέλεια με τη συμμετοχή στην κατανάλωση, με την παροχή υπηρεσιών εστίασης ή, όπως μπορεί να ονομαστεί αν εμπλέ- κεται ο ίδιος ό αγρότης, με τον αγροτουρισμό. Και όλα οδηγούν στην ανάγκη διαμόρφωσης συνθηκών τοπικής εφοδια- στικής αλυσίδας και σύνδεσης της μικρής τοπικής αγροτικής παραγωγής με την τοπική επεξεργασία σε μικρή κλίμακα με βάση τον μακροχρόνιο τοπικό πολιτισμό για τοπική κατανάλωση μέχρι τις αντοχές της περιοχής ή του μικρού νησιού. Ίσως έτσι οι απομακρυσμένες ορεινές κοινωνίες και οι κοινωνίες στα μι- κρά νησιά ξαναγίνουν βιώσιμες όλο τον χρόνο και όχι μόνο για 2-3 μή- 64

νες ετησίως και βέβαια ξαναγίνουν βιώσιμες (αειφόρες) και οι περιοχές. Ο τουρισμός μπορεί να βοηθήσει να ξαναγίνουν βιώσιμα (αειφόρα) τα μικρά νησιά αν καταναλώνεται κυρίως ό,τι παράγεται πρωτογενώς στον τόπο, αν μεταποιείται και συντηρείται τοπικά με τοπικές συνταγές και καταναλώ- νεται με βάση τις συνταγές του τόπου και τις διαδικασίες (πανηγύρια) του τόπου, που βέβαια ξέρουν πολύ καλά όσοι ζουν εκεί. Οι τοπικές κοινωνίες ήταν βιώσιμες και διέπρεψαν. Το αποδεικνύουν οι ανασκαφές για την αρχαία Ελλάδα και τα απομένοντα κτίρια για τα πιο πρόσφατα χρόνια. Μπορούν να ξαναγίνουν. Και μάλιστα με συνεργατικές μορφές. Ιδιαίτερα αν έχουν κοντά τους τους μεταναστεύσαντες νοσταλ- γούς, την επιστημονική κοινότητα, έξυπνους και ικανούς επιχειρηματίες και παθιασμένους με την τοπική ανάπτυξη ανθρώπους. Ο κ. Πασχάλης Συρίγος (6947 723706) και πολλοί φίλοι, μεταξύ των οποίων η κα Μάγδα Κοντογιάννη, ο κ. Δημήτρης Ρουκάς, ο καθ. Γιάννης Χατζη Γεωργίου, ο κ. Γιώργος Πίττας, η δρ Πηνελόπη Μπεμπέλη και ο κ. Ανδρέας Μπέκας, προσκεκλημένοι από την κα Κοντογιάννη, θα συζητήσουν δημόσια διαδικτυακά στο Facebook: Skywalker την Τετάρτη 21/10, στις 12:00, τις δυνατότητες να δημιουργηθεί στα μικρά νησιά τοπική διατροφική ασφάλεια. Ίδια (!) εκπαίδευση στους αγρότες; 29-10-2020 Την Τετάρτη 4 Νοεμβρίου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, όσοι θέλουν μπορούν να παρακολουθήσουν και να υποβάλουν ερωτήσεις και το- ποθετήσεις στη δημόσια διαδικτυακή συζήτηση που οργανώνει ο Κτηνο- τροφικός Σύλλογος Αττικής με θέμα την «Αγροτική εκπαίδευση» μέσω του προφίλ του Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα στο Facebook και της πλατ- φόρμας Zoom. Είναι απολύτως σαφές και διακριτό ότι οι δύο μεγάλες κοινότητες των αν- θρώπων, η αγροτική και η αστική, έχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις. Η θεώρηση της αγροτικής κοινωνίας σε αντιδιαστολή με την αστική δεν οδη- γεί σε κοινή τοποθέτηση ανάγκης δράσης. Ο καθηγητής Γ. Δαουτόπουλος («Αγροτική κοινωνιολογία και συνεργα- τισμός», σελ. 57) σημειώνει ότι κάποιοι θεωρούν ότι η αγροτική κοινωνία αποτελεί τη ζωογόνο δύναμη του έθνους (σ.σ. για όσους ακόμη πιστεύουν στα έθνη) και οι άνθρωποί της διατηρούν την αγνότητα και τον ανθρωπι- σμό τους. Για τους αγρότες η πόλη αποτελεί έναν αφύσικο, τεχνητό τρό- πο ζωής, γεμάτο από άγχος, αποξένωση, κοσμοσυρροή, με υποβαθμισμένο περιβάλλον και ξενόφερτο τρόπο ζωής, που δίνει έμφαση στην απόλαυση υλικών αγαθών (καταναλωτισμός). 65

Αντίθετα, κάποιοι άλλοι θεωρούν την αγροτική κοινότητα χώρο όπου κυ- ριαρχεί η αγραμματοσύνη, η φτώχεια, οι άξεστοι τρόποι συμπεριφοράς, η ανυπαρξία πολιτισμικών ενδιαφερόντων και εκδηλώσεων, στοιχειωδών ανέσεων και όπου το άτομο συνθλίβεται από τον κοινωνικό έλεγχο της κλειστής κοινωνίας, ανήμπορο να πραγματώσει τα ατομικά του οράματα και προσδοκίες. Ο βίαιος «εκπολιτισμός» (;) των αγροτών με σχολεία αστικού τύπου και συ- νεχές bullying εις βάρος αυτών και του τρόπου ζωής τους κατέστησε την Ελλάδα ανάπηρη, χωρίς ανθρώπους που εκτιμούν την εργασία στην ύπαι- θρο ή και γενικά την εργασία, κάτι σαν Ελλάδα με «ειδικές ανάγκες», όπου μερικοί μας εξωθούν να θεωρήσουμε σχεδόν ιδανικό «δεκανίκι» την εισα- γωγή εργατών γης είτε με πρόσκληση είτε με αποδοχή λαθροεισβολέων. Αλλά πέραν της κοινωνιολογίας, οι αγροτικές κοινωνίες είναι συνταυτι- σμένες με το επάγγελμά τους, που είναι ο φροντιστής του περιβάλλοντος. Και το περιβάλλον δεν έχει 8ωρο, weekend και ετήσιες διακοπές. Είναι μια συνεχής διαδικασία 365 μέρες τον χρόνο με διαθεσιμότητα 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα. Και σε αυτό τον τρόπο ζωής και αυτά τα επαγγέλματα τα νεαρά βλαστάρια της αγροτικής κοινωνίας πρέπει να έχουν σχολεία με τη μορφή μαθητείας για να ενσωματώσουν τον αναγκαίο τρόπο ζωής, να αποδεχθούν την ηθική της και τις προτεραιότητές της και να γίνουν καλοί, αποτελεσματικοί, ευτυχισμένοι επαγγελματίες αγρότες. Και τώρα τελευταία είδα κάπου ένα σκίτσο όπου ο δάσκαλος εξεταστής λέει: «Για να είμαστε δίκαιοι, όλοι οι εξεταζόμενοι θα εξεταστείτε στο ίδιο θέμα. Παρακαλώ, σκαρφαλώστε στο δέντρο». Μόνο που οι εξεταζόμενοι μπροστά στο δέντρο ήταν ένα πουλί, μια μαϊμού, ένας πιγκουΐνος, ένας ελέφαντας, ένα χρυσόψαρο, μια φώκια και ένας λύκος… Ο Albert Einstein έχει πει για το εκπαιδευτικό σύστημα: «Όλοι είναι διάνοιες. Αλλά αν κρί- νεις ένα ψάρι από την ικανότητά του να σκαρφαλώσει σε ένα δέντρο, θα περάσει την υπόλοιπη ζωή του πιστεύοντας ότι είναι ηλίθιο». Τα παιδιά που πάνε σε σχολεία με εκπαιδευτικούς από σωστές παιδαγω- γικές ακαδημίες, όπου τους έμαθαν διαδικασίες εκπαίδευσης αλλά δεν ξέ- ρουν τίποτα για τις αγροτικές κοινωνίες και πιθανόν δεν τις σέβονται, διότι θέλουν να λέγονται αστοί και να ζουν ως αστοί, δεν εκπαιδεύουν σωστά τα παιδιά των αγροτών για να αναπληρώσουν τους γονείς τους στην αγροτική κοινωνία τους αλλά τα κάνουν να αναζητούν την αστική ζωή, γίνονται ίσως ακόμα και πολέμιοι των αγροτικών κοινωνιών και των αγροτικών πολιτιστικών χαρακτηριστικών. Σημειωτέον ότι τα αγροτικά επαγγέλματα είναι επαγγέλματα με έντονη επιχειρηματικότητα, και τα αγροτικά σχολεία ή τα σχολεία σε αγροτικές περιοχές πρέπει να έχουν ενσωματωμένη την ανάπτυξη επιχειρηματι- 66

κών δεξιοτήτων. Τα γνωστά μέχρι σήμερα σχολεία αστικού τύπου έχουν ενσωματωμένο τον προσανατολισμό στην εκπαίδευση καλών στρατιωτών που εκτελούν εντολές αξιωματικών, καλών υπαλλήλων που υπακούν τους προϊσταμένους και καλών εργατών που κάνουν καλά συγκεκριμένη δου- λειά με οδηγίες εργοδηγών. Είναι ακατάλληλα για να εκπαιδεύσουν επι- τυχημένους αγρότες. Τα επονομαζόμενα στην Ελλάδα αγροτικά σχολεία απέχουν πολύ από τα αντίστοιχα με σύστημα μαθητείας που γνώρισα σε άλλα μέρη της γης. Με- ρικά από τα σκόρπια αδιαβάθμητα σημεία που μπορώ να καταγράψω για τα αγροτικά σχολεία με μαθητεία είναι: 1. Οι μαθητές διέμεναν σε δωμάτια σε αγροικίες. Τρεις-τέσσερις μαθητές, ο κάθε ένας στο δωμάτιό του. Τα δωμάτια έγιναν για να καλύψουν ανά- γκες αγροτουριστικής δραστηριότητας και μπορούσαν να αξιοποιηθούν για αγροτουρισμό. 2. Οι μαθητές πληρώνονταν για την εργασία τους (με ειδικές ρυθμίσεις) και πλήρωναν για τη στέγη και την τροφή όλες τις ημέρες. 3. Δύο ημέρες την εβδομάδα, σε ώρες που μπορούσαν όλοι οι μαθητές, πήγαιναν στο κέντρο αγροτικής εκπαίδευσης για τα θεωρητικά, τη βιβλι- οθήκη και άλλα. 4. Οι αρχηγοί των εκμεταλλεύσεων, για να μπορούν να παρέχουν την πρακτική άσκηση/ εκπαίδευση, υποστηρίζονταν από το κέντρο αγροτικής εκπαίδευσης και έτσι το επίπεδο όλης της περιοχής ανέβαινε γνωστικά συνεχώς. 5. Το κέντρο αγροτικής εκπαίδευσης/σχολείο ήταν ταυτόχρονα κέντρο κοινοτικής δράσης, τοπικής ανάπτυξης και γεωργικών εφαρμογών για όλους τους κατοίκους. 6. Τα κέντρα αγροτικής εκπαίδευσης ήταν αυτοδιοικούμενα με τριμερή εκπροσώπηση: της τοπικής αυτοδιοίκησης, των γονέων και των εκπαι- δευτικών. 7. Τα αγροκτήματα που φιλοξενούσαν μαθητές έπαιρναν μόρια στις επιδο- τήσεις για τα Σχέδια Βελτίωσης των εγκαταστάσεών τους. 8. Οι μαθητές έπαιρναν από την Πολιτεία ένα voucher (επιταγή) για τις ετήσιες σπουδές τους και επέλεγαν σε ποιο σχολείο θέλουν να πάνε, όπου και το έδιναν. Τα σχολεία που δεν είχαν καλή φήμη έκλειναν και απέλυαν τους εκπαιδευτικούς τους. 9. Ένα σύστημα κυκλικής μετακίνησης (rotation) σε ετήσια βάση εξασφά- λιζε την αποτροπή δογματισμών στην εκπαίδευση των αγροτόπαιδων-μα- θητών. Η εκπαίδευση ήταν στενά συνδεδεμένη με τον τόπο και όχι από κάποιο μακρινό κέντρο μισθοδοσίας, χωρίς αξιολόγηση ή μόνο με κεντρική 67

αξιολόγηση, και τα παιδιά ενσωμάτωναν τις αξίες και την ηθική (βιωσιμό- τητα, αειφορία) της τοπικής κοινωνίας. Τέτοια και άλλα πολλά θα συζητηθούν, μας είπε η κα Μάγδα Κοντογιάννη, στην τακτική συζήτηση της Τετάρτης 4/11, στις 12:00, με θέμα την «Αγρο- τική εκπαίδευση» στο Facebook: Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα. Greek social market - Όλοι μαζί 30-10-2020 Επιτεύχθηκε πρωτόγνωρη διαδικτυακή κοινωνική ζύμωση στις 29 Οκτωβρίου 2020 με πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Μελετών Κοινωνι- κής Οικονομίας (ΙΝΜΕΚΟ). Ο ελεύθερος σύνδεσμος στην πλατφόρμα Zoom αξιοποιήθηκε από τους κ.κ. (κατά σειρά σύνδεσης) Βασίλη Τακτικό (ΙΝΜΕΚΟ), Γρηγόρη Πετρό- πουλο, Ιωάννη Ρουμελιώτη, Βασίλη Μπέλλη, Παύλο Μελισσινό, Βασίλη Κωνσταντινίδη, Αγγελική Χιόνη, Λουκά Γεωργίου, Ελισάβετ-Ειρήνη Μι- χαηλίδου, Αντώνη Βρούτση, Πάνο Παπαϊωάννου, Κώστα Οικονομόπουλο, Κώστα Κάρλο, Γεώργιο Καραμπάτο, Χαρά Μορφονιού, Γιώργο Μπαρκού- ρη, Γιάννη Λαγό και τον γράφοντα (συντονιστής). Η διαδικτυακή σύμπραξη προτάθηκε να αποκτήσει εικόνα με ένα ενιαίο όνομα, το οποίο θα αποφασιστεί προσεχώς, αφού ακουστούν και άλλα ονόματα. Οι συμμετέχοντες εκτίμησαν ότι ένα δίμηνο θα ήταν αρκετό για να διαμορ- φωθεί πύλη στο internet όπου όλοι μαζί θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ένα market place, με το κάθε market να είναι μια επιχείρηση της κοινω- νικής οικονομίας ή/και άλλες σχετικές δομές, και όπου το κάθε market θα διαχειρίζεται ένα e-shop για τις υπηρεσίες ή τα προϊόντα του. Μάλιστα προτάθηκε τα market να έχουν ένδειξη περιφερειακής εξειδίκευσης, υπο- στηρίζοντας την τοπική ανάπτυξη σε επίπεδο Περιφέρειας. Θα μπορούσαν ακόμα με δείκτες να κατηγοριοποιηθούν οι υπηρεσίες και τα προϊόντα. Την προσεχή Δευτέρα 2 Νοεμβρίου 2020, στις 20:00-21:30, με την υπο- στήριξη του ΙΝΜΕΚΟ θα γίνει η επόμενη (τέταρτη) συζήτηση στην πλατ- φόρμα Zoom με θέμα «Πρόταση λειτουργικής δομής της κοινωνικής πύλης στο internet». Οι συμμετέχοντες εξέφρασαν την άποψη ότι θα πρέπει οι συζητήσεις κάθε Δευτέρα, στις 20:00, να καταλήξουν σε ένα συμφωνημένο σχήμα το οποίο θα εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο την ιδεολογική βάση αλλά και τη λει- τουργική αποτελεσματικότητα, καθώς και την ισορροπημένη οικονομική διαχείριση ενός τέτοιου εγχειρήματος μέσα στο προσεχές δίμηνο (μέχρι το τέλος του 2020). 68

Έγινε κατανοητό ότι κυριότερο εφόδιο (asset) του εγχειρήματος είναι το κοινωνικό κεφάλαιο που διαθέτουν οι επιχειρήσεις της κοινωνικής οικο- νομίας (κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις, συνεταιρισμοί, μη κερ- δοσκοπικοί οργανισμοί, ιδρύματα, αλληλόχρεα κεφάλαια, ακόμα και μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις). Από μόνες τους οι επιχειρήσεις της κοινω- νικής οικονομίας ίσως αποτελούν μια αρκετά ενδιαφέρουσα εσωτερική αγορά αλλά και ισχυρή βάση για δημιουργία συνεργασιών και τυπικών ή άτυπων συνεργειών μεταξύ τους, καθώς και καλής αποδοχής δραστηριό- τητες (υπηρεσίες και προϊόντα) από την αγορά. Σε μια κοινωνία αλλοτριωμένη και αφομοιωμένη από την κερδοσκοπική ιδιωτική οικονομική είναι πολύ δύσκολο να ενσωματωθούν μη εκχρημα- τισμένες δραστηριότητες και ίσως πάρα πολύ απίθανο, έως αδύνατο, να υιοθετηθούν φυσικές καταστάσεις. Η τεχνητή αστική κοινωνία έχει θεοποιήσει την ιεραρχημένη πυραμιδική δομή σε κάθε έκφραση και την επιδίωξη του «αρχηγού» σε κάθε δραστη- ριότητα, ενώ η φυσική κατάσταση είναι η κοινή συνισταμένη του χάους. Τη δύσκολη σύνθεση όλων των εκπεφρασμένων προτάσεων σε μια νέα διαδικτυακή πύλη ανέλαβαν να φέρουν προς συζήτηση στις 2/11 ο κ. Γιάννης Ρουμελιώτης και ο κ. Πάνος Παπαϊωάννου προσφέροντας εαυ- τόν εθελοντικά (αξιοποιώντας το κοινωνικό κεφάλαιο και όσα ακούστηκαν μέχρι σήμερα στις συζητήσεις που οργάνωσε το ΙΝΜΕΚΟ). Φάνηκε ότι το εγχείρημα θα έπρεπε να συνδυάζει κάτι από τα εξαίρετα logistics της Amazon, όσο και κάτι από την πολύ πετυχημένη αναζήτηση ευκαιριών του Scroutz, όσον αφορά τα προϊόντα και τις υπηρεσίες, και να δίνει τη δυνατότητα των cluster για τη διεκδίκηση ισομοιρίας σε μεγαλύτε- ρες συμπράξεις τοπικών, περιφερειακών, εθνικών και διακρατικών έργων. Μάλιστα ακούστηκε ότι όλοι θα ενδιαφέρονταν να προωθηθούν τα προ- ϊόντα και τις υπηρεσίες των επιχειρήσεων της κοινωνικής οικονομίας, ακόμα και σαν καλά παραδείγματα, τόσο στην ελληνική αγορά όσο και σε άλλες αγορές, αλλά ομαλά και σιγά σιγά. Όπως ειπώθηκε, «το αγώγι ξυπνά τον αγωγιάτη» κάποιες φορές. Ίσως ακόμα και μόνο η συνεύρεση όσο το δυνατόν περισσότερων επιχει- ρήσεων της κοινωνικής οικονομίας και άλλων που εξομοιώνονται με αυτές να είναι αρκετά ισχυρό όπλο στην ανερχόμενη εποχή της κοινωνικής οι- κονομίας. Η δύναμη της συσσωμάτωσης δημιουργεί από μόνη της μια νέας μορφής δυναμική. Ακούστηκε ότι κατά καιρούς είδαμε διάφορα εγχειρήματα που οργανώ- θηκαν τέλεια «από τα πάνω» και απέτυχαν, διότι οι συστάδες (cluster) και τα δίκτυα πρέπει να οργανώνονται «από τα κάτω». Οι συζητήσεις της Δευτέρας έχουν στόχο να ζυμώσουν κοινωνικά και να επικοινωνήσουν 69

επαρκώς την πρόταση που προέκυψε και συντέθηκε από συζητήσεις. Όπως είπε ο κ. Βασίλης Τακτικός, η διαδικτυακή πύλη θα μπορούσε να είναι οργανωμένη σε δύο επίπεδα. Το ένα παρουσιάζοντας όλα τα site των φορέων σε κατηγορίες και το άλλο παρουσιάζοντας όλα τα e-shop που υπάρχουν στον χώρο για τη δημιουργία αγοράς των κοινωνικών επιχειρή- σεων. Μια μόνιμη έκθεση των κοινωνικών επιχειρήσεων με εύκολη πρό- σβαση για κάθε ενδιαφερόμενο και κάθε πολίτη που θέλει να επικοινωνή- σει με φορείς στο πεδίο. Ο κόμβος αυτός θα μπορούσε να διευκολύνει περισσότερο από κάθε άλλο τις συνέργειες και τις συμπράξεις μεταξύ των επιχειρήσεων της κοινωνι- κής οικονομίας και άλλων. Επίσης θα διευκολύνει τη συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και τη διακίνηση γνώσης και τεχνογνωσίας. Στην πράξη ο κόμβος θα είναι φόρουμ διαρκούς διαβούλευσης και εικονι- κός εκθεσιακός χώρος για όλους. Ο κ. Β. Τακτικός δήλωσε: «Είμαστε πεπεισμένοι ότι αυτή η πρωτοβουλία θα πετύχει, καθώς στηρίζεται από τις οργανώσεις της κοινωνίας των πο- λιτών και επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας που έλαβαν μέρος στο πανελλήνιο συνέδριο του 2016». Η συζήτηση για τη σύσταση πύλης στο internet Greek social market ορ- γανώνεται από το ΙΝΜΕΚΟ τη Δευτέρα 2/11, στις 20:00. Πληροφορίες: [email protected], 210 8813760. H κοινωνική οικονομία «οικοσύστημα» 31-10-2020 δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας Στο πέρασμα από τη 2η στην 3η βιομηχανική επανάσταση η εργασία όπως την ξέραμε τελειώνει. Η εργασία επινοείται ξανά σε νέα πεδία. Πολλοί θα αναγκαστούν να γίνουν εργοδότες του εαυτού τους πέραν της μισθωτής εργασίας, αναφέρει ο κ. Βασίλης Τακτικός. Είμαστε σε μια ιστορική καμπή, όπου λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης υπάρχει και η λεγόμενη τεχνολογική ανεργία, καθώς ολοένα και περισ- σότερο στενεύουν τα περιθώρια δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας από τους εργοδότες, στους οποίους ανήκουν κατά κύριο λόγο η αγορά και το κράτος. Κι αυτό βέβαια έρχεται σε αντίθεση με την παγιωμένη αντίληψη ότι κάθε τεχνολογική πρόοδος αναπτύσσει τη ζήτηση για εργαζόμενους. Το γεγονός ότι η βιομηχανική επανάσταση εκτόξευσε τη μισθωτή εργασία δεν σημαίνει ότι με την περαιτέρω αυτοματοποίηση, τη ρομποτική και την πληροφορική θα έχουμε την ίδια τάση. Αντίθετα, με τη νέα τεχνολογική επανάσταση αναμένεται πλήρης ανατροπή. 70

Μια άλλη διάσταση ανατροπής είναι η αμφισημία της εποχής και του συστήματος. Από τη μια μεριά, ο μεγάλος ανταγωνισμός στο κυνήγι του κέρδους μειώνει το ποσοστό κέρδους, ενώ, από την άλλη, η τεχνολογική καινοτομία, η αυτοματοποίηση και η πνευματική ιδιοκτησία εξασφαλί- ζουν υψηλή κερδοφορία για το κεφάλαιο, που αγοράζει, επενδύει στις καινοτομίες και κατέχει πατέντες. Αυτό το γεγονός φέρνει σε αντίθεση τις δυνάμεις της 2ης με της 3ης βιομηχανικής επανάστασης και στον χώρο του κεφαλαίου και της εργα- σίας. Μια εσωτερική σύγκρουση που αλλάζει τα δεδομένα στο πεδίο της εργασίας. Σε όλη την περίοδο που χαρακτηρίζεται από τη βιομηχανική εποχή εί- χαμε αλματώδη ανάπτυξη της απασχόλησης με τη μορφή της μισθωτής εργασίας. Αυτό συνέβη με τη βιομηχανοποίηση της παραγωγής όταν οι εργοδότες κεφαλαιούχοι με κίνητρο το κέρδος δημιουργούσαν επιχειρή- σεις προσλαμβάνοντας σε μεγάλη έκταση εργαζόμενους και υπαλλήλους. Η μισθωτή εργασία ήταν προϋπόθεση για τα κέρδη των επιχειρήσεων και τα κέρδη προϋπόθεση για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας από τους εργοδότες, διαπιστώνει ο κ. Τακτικός. Όταν τα κέρδη πλέον δεν προκύπτουν από αυτή τη σχέση αλλά για ένα μέρος του μεγάλου κεφαλαίου βγαίνουν κυρίως από αυτοματοποιημέ- νους κλάδους, τις χρηματαγορές και τις τράπεζες, με ελάχιστους εργαζό- μενους και περιορισμένη γραφειοκρατία, τότε οι εργοδότες στις μικρομε- σαίες επιχειρήσεις, οι οποίοι αντικειμενικά δημιουργούν ένα σημαντικό μέρος των θέσεων εργασίας, χάνουν το κίνητρο να επιχειρούν. Τα στοιχεία που έχουμε για την Ελλάδα την τελευταία δεκαετία είναι ότι το 1/3 των μικρομεσαίων επιχειρήσεων έκλεισαν ως μη βιώσιμες και δεν πρόκειται να αναπληρωθούν από την αγορά στο ορατό μέλλον. Το κράτος, επίσης, με συρρικνωμένη φορολογική βάση και έσοδα, όχι μόνο δεν μπορεί να επεκτείνει τις προσλήψεις, αλλά δεν μπορεί ούτε καν να τις διατηρήσει στο ίδιο επίπεδο, καθώς αναγκαστικά διαχειρίζεται λιγότε- ρους πόρους και έχει να καλύψει περισσότερες ανάγκες στην κοινωνική πολιτική και στα κοινωνικά επιδόματα. Επομένως γεννάται το ερώτημα ποιος τομέας της οικονομίας θα καλύψει αυτό το κενό στην προσφορά και τη ζήτηση νέων θέσεων εργασίας και με ποιο τρόπο. Με ποιο τρόπο θα δημιουργηθεί εισόδημα γι’ αυτούς που έχουν αποκλειστεί από την αγορά και το κράτος. Η απάντηση για τις πιο προηγμένες οικονομίες της Δύσης υπάρχει και έχει δοθεί. Είναι ο τρίτος μη κερδοσκοπικός τομέας. Η κοινωνική αλλη- λέγγυα οικονομία. Οι καταναλωτικοί και παραγωγικοί συνεταιρισμοί. Ο αναδυόμενος τομέας που στην Ευρώπη, την Αμερική αλλά και την Κίνα 71

καταλαμβάνει σήμερα το 10% περίπου της οικονομικής δραστηριότητας. Μα, θα πει κανείς, οι συνεταιρισμοί, που είναι ο βασικός άξονας των κοινωνικών επιχειρήσεων, δεν είναι κάτι καινούργιο και ότι είναι μια ιστορία δύο αιώνων, υπήρξαν καθ’ όλη τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης, ωστόσο έπαιξαν έναν δευτερεύοντα ρόλο στην ανάπτυξη. Πράγματι, αναπτύχθηκαν στη σκιά των μεγάλων εταιρειών, οι οποίες είχαν μεγαλύτερη δυνατότητα στη συγκέντρωση κεφαλαίου και επιχει- ρηματική ευελιξία να αντέξουν στον ανταγωνισμό. Αλλά τώρα το κέρδος σε πολλές συμβατικές επιχειρήσεις εκμηδενίζεται και κάποιες από αυτές είναι αναγκασμένες να βάλουν λουκέτο ή να κάνουν clusters (συμπρά- ξεις) για να επιβιώσουν. Έτσι, οι συνεταιρισμοί έρχονται ξανά στην επικαιρότητα ως αναγκαία συνθήκη, καθώς μπορούν να λειτουργήσουν σε οικονομία κλίμακας, με ελάχιστο ή καθόλου κέρδος, προσφέροντας όμως ως κίνητρο εισόδημα και μειωμένες τιμές στα μέλη τους και στους καταναλωτές. Η ειδοποιός διαφορά λοιπόν είναι ότι τα μέλη είναι ταυτόχρονα οι ίδιοι επενδυτές και καταναλωτές, καταργώντας έτσι τη διαμεσολάβηση. Ο περιορισμός και η κατάργηση της διαμεσολάβησης είναι και το ισχυρό χαρτί των κοινωνι- κών συνεταιρισμών προς το μέλλον. Καθιστούν βιώσιμες τις κοινωνικές επιχειρήσεις εκεί που οι μικρομεσαίες ιδιωτικές δεν μπορούν να είναι για λόγους ανταγωνισμού π.χ. στον τομέα της εστίασης, της βοήθειας στο σπίτι, για συντηρητές, κηπουρούς, μεταφορείς, τεχνικούς υπολογιστών. Και ο κ. Τακτικός επισημαίνει ότι οι ενεργειακοί συνεταιρισμοί, οι οικο- δομικοί και οι καταναλωτικοί, προσφέρουν σήμερα ισχυρά κίνητρα επι- χειρηματικότητας αυτοδιαχείρισης και πρόσθετες θέσεις εργασίας. Μέσα από αυτή τη διαδικασία και τους συνεργατικούς θεσμούς μπορούν να γίνουν επιχειρηματίες οι ενωμένοι καταναλωτές, τα μέλη μιας ολόκλη- ρης κοινότητας. Μπορούν να γίνουν επιχειρήσεις πολιτιστικοί φορείς και ανθρωπιστικά κοινωφελή ιδρύματα. Μπορούν να ενεργοποιήσουν ανε- νεργούς πόρους, κτίρια, εγκαταλελειμμένες εγκαταστάσεις, σχολάζουσες γαίες, κοινόκτητους χώρους, δάση, δενδρώνες κ.ά. Μπορούν να οργα- νώσουν τους ανενεργούς ανθρώπινους πόρους, προσφέροντας κοινωνι- κές υπηρεσίες στον χώρο της διατροφής, της υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών. Μπορούν να δώσουν απασχόληση σε ανειδίκευτους για βο- ήθεια στο σπίτι. Όλες αυτές οι παραδοσιακές αλλά και αναγκαίες εργασίες στην καθη- μερινότητα, επειδή δεν έχουν το κίνητρο και τον αυτοματισμό του κέρ- δους, χρειάζονται θεσμική οργάνωση. Κοινωνική και πολιτική υποστήρι- ξη για να ευδοκιμήσουν. Η ψηφιακή εργασία στο σπίτι διευκολύνει όλη αυτή τη γονιμοποιό διαδικασία στη δημιουργία απασχόλησης. Γι’ αυτό, 72

όταν μιλάμε για ανάπτυξη της κοινωνικής οικονομίας και ενίσχυση της απασχόλησης μέσω αυτής, τίθεται ως προϋπόθεση η ύπαρξη ενός «οι- κοσυστήματος» για την κοινωνική οικονομία, που εννοείται ως θεσμι- κό ευνοϊκό περιβάλλον για να αναπτυχθεί. Δεν είναι αναγκαία μόνο η κατάλληλη νομοθεσία για τις κοινωνικές επιχειρήσεις αλλά κυρίως οι πόροι, η πολιτική, τα οργανωτικά πρότυπα και η οργανωτική συνεργα- τική κουλτούρα που συνιστά το θεσμικό περιβάλλον. Να συμμετέχει σε αυτό το περιβάλλον όλη η κοινότητα με την ιδιότητα του παραγωγού και του καταναλωτή ταυτόχρονα χωρίς τη διαμεσολάβηση του εμπορίου. Αξιοποιώντας το κοινωνικό κεφάλαιο των δικτύων και τον εθελοντισμό. Αξιοποιώντας την κοινή πολιτιστική κληρονομιά και τους κοινόκτητους χώρους. Αξιώνοντας από το πολιτικό σύστημα τους πόρους που αρμόζουν για τον τρίτο τομέα της οικονομίας. Η ευθύνη είναι βέβαια στην ίδια την κοινωνία και στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών να αναδείξουν το πνεύμα του συνεργατισμού, που γεννά θέσεις εργασίας συνεργαζόμενες μεταξύ τους στο πλαίσιο clusters (συμπράξεων), ώστε να είναι σε θέση να κινητοποιήσουν ικα- νούς πόρους και να παράγουν περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες για τις πιο αδύναμες κοινωνικές ομάδες. Αντικειμενικός σκοπός είναι βέβαια να προστατευτούν αυτές οι κοινωνικές ομάδες, και ιδιαίτερα των νέων, από τον οικονομικό-εργασιακό αλλά και τον κοινωνικό αποκλεισμό. Το πρόβλημα για την κοινωνική οικονομία δεν είναι να εκπαιδεύσει τους νέους ανέργους σε νέες ειδικότητες για να βρουν εργασία εκεί που υπάρ- χει συνωστισμός για λίγες προσφερόμενες θέσεις, οι οποίες ούτως ή άλ- λως προσφέρονται από την αγορά εργασίας, αλλά να δημιουργήσει νέες θέσεις εκεί που υπάρχουν πραγματικές ανάγκες, όπως στον τομέα της αγροδιατροφής, της υγείας, της πληροφορίας και του πολιτισμού. Υπάρχουν πολλά πετυχημένα παραδείγματα, όπως στον αγροτουρισμό, τον οικοτουρισμό, στην Κοινωνικά Υποστηριζόμενη Γεωργία και την πο- λιτιστική επιχειρηματικότητα, που έδωσαν ώθηση στην τοπική κοινωνία για τοπική αυτάρκεια. Όπως υπάρχουν και οι κοινότητες του διαδικτύου που κατέληξαν σε κοινωνικές επιχειρήσεις διαχείρισης λογισμικού. Τα μεμονωμένα παραδείγματα δεν συνιστούν όμως τη λύση στο γενικό πρόβλημα της ανεργίας των νέων. Χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση της δημιουργίας θέσεων εργασίας από τις κοινωνικές επιχειρήσεις. Κι αυτό καθιστά αναγκαίο ένα θεσμικό πλαίσιο και πόρους για να αναπτυ- χθούν αυτές οι επιχειρήσεις. Η Ε.Ε. έχει σχετικές πολιτικές και οδηγίες και η αντίληψη αυτή πρέπει να περάσει και προς τα κάτω, στις Περιφέ- ρεις και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Στην Ελλάδα οι Περιφέρειες έχουν κοινοτικούς πόρους για την κοινωνι- 73

κή οικονομία που τους εκτρέπουν σε άλλους τομείς της οικονομίας. Από το υπουργείο Εργασίας επιδοτούνται κυρίως κατά παρέκκλιση προσωρι- νά απασχολούμενοι στην τοπική αυτοδιοίκηση. Με αυτή την πολιτική τα τελευταία 8 χρόνια στερούνται πόροι από το πεδίο της κοινωνικής οικο- νομίας, με συνέπεια οι κοινωνικές επιχειρήσεις να είναι οι μόνες που δεν ενισχύονται από το κοινοτικό πλαίσιο. Έτσι όμως η σύγχρονη κοινωνία στερείται τη δυνατότητα να δημιουργήσει εναλλακτικούς τρόπους για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και εισοδήματα για τους νέους μέσα από τη ζεύξη των πόρων του Δημοσίου και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Σε μια δημοκρατική Πολιτεία ωστόσο ό,τι δεν γίνεται αντιληπτό από τα πάνω χρειάζεται η πίεση από τα κάτω για να γίνει αποδεκτό, δηλαδή από την κοινωνία των πολιτών. Χρειάζεται επομένως ένα πρόγραμμα το οποίο έχει στη λογική του να κινητοποιήσει τις επιχειρήσεις της κοινω- νικής οικονομίας να συνεργαστούν σε clusters (συμπράξεις) αλλά και σε περιφερειακή κλίμακα, ενώσεις οι οποίες μπορούν να συμβάλουν ώστε να ωριμάσουν οι συνθήκες για ενισχυθεί η απασχόληση στον τρίτο τομέα της οικονομίας. Βασίλης Τακτικός, [email protected] Ασφάλιση της αγροτικής δραστηριότητας 2-11-2020 Τ ην Τετάρτη 11 Νοεμβρίου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, ο Κτηνο- τροφικός Σύλλογος Αττικής «Άγιος Γεώργιος» διοργανώνει δημόσια διαδικτυακή συζήτηση στο Facebook: Slywalker-Εργασία στην Ελλάδα και ταυτόχρονα στο www.vgainoymemprosta.skywalker.gr με θέμα την «Ασφάλιση της αγροτικής δραστηριότητας». Επιχειρηματικότητα είναι η διάθεση για δράση με μεγάλες αβεβαιότητες. Αβεβαιότητες δεν είναι οι κίνδυνοι. Οι κίνδυνοι και καταγράφονται και προβλέπονται και διοικούνται και ασφαλίζονται. Αυτό κάνουν όλες οι ασφαλιστικές εταιρίες. Με μια αστικοποιημένη λογική οι απολογισμοί ακόμα και στα αγροτικά γίνονται σε ετήσια βάση, παρόλο που εμπειρικά και στατιστικά ξέρουμε ότι στην αγροτική παραγωγή «τη μια χρονιά είναι μήλα και την άλλη φύλλα». Στη γεωργία φαίνεται ότι ένας μέσος όρος πενταετούς διάρκειας δείχνει επαρκή εξισορρόπηση, ενώ στην κτηνοτροφία αυτός ο κύκλος είναι του- λάχιστον διετής, έλεγαν οι παλαιοί. Έχει σχέση με την ασφάλιση ή/και τη φορολόγηση ή/και το ελάχιστο εισόδημα; Ποιος πρέπει να συμβάλλει στο ασφαλιστικό κεφάλαιο; Ο αγρότης-παραγωγός μόνο ή και κάθε ένας που 74

συμμετέχει στην πρόκληση των ακραίων φαινομένων στο «μαγαζί χωρίς οροφή»; «Μελέτη για τον σχεδιασμό και την ωρίμανση μέτρων διαχείρισης κιν- δύνων στο γεωργικό τομέα» περιλήφθηκε στο μέτρο 20 του προγράμμα- τος «Αγροτική ανάπτυξη της Ελλάδας 2014-2020», είχε χρονική διάρκεια υλοποίησης του φυσικού αντικειμένου από τις 20/10/18 έως τις 31/12/19 και ελπίζουμε να μάθουμε κάποια στιγμή τα αποτελέσματά της. Φαίνεται ότι τα κυριότερα είδη ασφάλισης είναι: α. ασφάλιση ενός μόνο κινδύνου ή ενιαίου κινδύνου (single risk insurance), β. πολλαπλή ασφάλιση κινδύνου (multi-peril crop insurance), γ. ασφάλιση απόδο- σης (yield insurance), δ. ασφάλιση τιμών (price insurance), ε. ασφάλιση εσόδων (revenue insurance), στ. ασφάλιση συνολικής εκμετάλλευσης (whole farm insurance), ζ. ασφάλιση εισοδήματος (income insurance), η. ασφάλιση δείκτη (index insurance), θ. ασφάλιση δείκτη απόδοσης (οι αποζημιώσεις υπολογίζονται από τη μείωση της μέσης απόδοσης σε μια περιοχή, ως περιοχή ορίζεται κάποιο τμήμα μιας γεωγραφικής πε- ριοχής μεγαλύτερης από το αγρόκτημα), ι. ασφάλιση δείκτη εισοδήματος (οι αποζημιώσεις υπολογίζονται από τη μείωση των μέσων αποδόσεων και των τιμών του προϊόντος σε μια περιοχή) και ια. έμμεση ασφάλι- ση δείκτη (αναφέρεται στους δείκτες των αποδόσεων ή της βλάστησης που υπολογίζονται με βάση τους δείκτες των καιρικών συνθηκών, των δορυφορικών εικόνων και άλλους, όπως έγραψε η κα Δ. Αλεξάκη στη Naftemporiki, 31/10/18). Στην Ελλάδα η Πολιτεία δημιούργησε τον Οργανισμό Ελληνικών Γεωρ- γικών Ασφαλίσεων (ΕΛΓΑ), σκοπός του οποίου είναι η ασφάλιση της γε- ωργικής παραγωγής και του κεφαλαίου των αγροτικών εκμεταλλεύσεων, η διενέργεια ερευνών σχετικών με τους φυσικούς κινδύνους στη γεωργία, καθώς και η οργάνωση και εφαρμογή προγραμμάτων ενεργητικής προστα- σίας των καλλιεργειών. Στην ασφάλιση υπάγονται χωρίς εξαίρεση όλα τα φυσικά και νομικά πρόσωπα που έχουν την κυριότητα ή την εκμετάλλευ- ση αγροτικών επιχειρήσεων. Οι σημερινές δραστηριότητες του ΕΛΓΑ εστιάζονται στην υποχρεωτική ασφάλιση των ζημιών, η οποία περιλαμβάνει:  Ασφάλιση των ζημιών στη φυτική παραγωγή από τους κινδύνους: χα- λάζι, παγετό, ανεμοθύελλα, πλημμύρα, καύσωνα, υπερβολικές ή άκαιρες βροχοπτώσεις, χιόνι, θάλασσα, ζημιές από άγρια ζώα (αρκούδα) και άγρια κουνέλια.  Ασφάλιση των ζημιών του ζωικού κεφαλαίου από το σύνολο σχεδόν των φυσικών κινδύνων και ασθενειών/παθήσεων. 75

 Ενεργητική προστασία του φυτικού κεφαλαίου και της φυτικής παρα- γωγής κατά παγετού και χαλαζιού.  Πρόβλεψη επέκτασης των δραστηριοτήτων του και σε άλλους κινδύνους.  Παρακολούθηση των ζημιών από θεομηνίες, δυσμενείς καιρικές συνθή- κες, πυρκαγιές και άλλα έκτακτα γεγονότα. Πολλή συζήτηση γίνεται για τη δραστηριοποίηση ιδιωτικών επιχειρήσε- ων/εταιρειών στον χώρο των αγροτικών ασφαλίσεων. Μοιάζει ότι μέχρι σήμερα δεν υπάρχει μεγάλη κινητικότητα προς αυτή την κατεύθυνση και πιθανόν το ενδιαφέρον των ιδιωτικών εταιριών προσανατολίζεται προς σχετικά καλύτερα ελεγχόμενες καταστάσεις. Μοιάζει να προτιμώνται οι καλλιέργειες υπό κάλυψη (θερμοκήπια), η σταβλισμένη εκτροφή, όχι ιδι- αιτέρως η εκτατική κτηνοτροφία, και οι ιχθυοκαλλιέργειες, καθώς και ήδη γνωστές μορφές κινδύνων στα αυτοκίνητα, στις μεταφορές κ.λπ. Μια ιδιωτική ασφαλιστική εταιρεία προβλέπει ασφάλιση φυτικής παρα- γωγής (με φυσικούς κινδύνους, άγρια ζώα, απώλεια ζωής από ατύχημα, πυρκαγιά), ασφάλιση ζωικού κεφαλαίου (βοοτροφικές, αιγοπροβατοτρο- φικές, χοιροτροφικές, και πτηνοτροφικές μονάδες, θάνατος ασφαλισμένων ζώων από ασθένεια ή ατύχημα), ασφάλιση θερμοκηπίων (κατασκευή, εξο- πλισμός, φυτεία, πυρκαγιά, φυσικά φαινόμενα, καθίζηση/κατολίσθηση, αλλαγές θερμοκρασίας/υγρασίας), ασφάλιση υδατοκαλλιεργειών (εκτρε- φόμενος ιχθυοπληθυσμός, μεταφορά ζωντανών ιχθύων, κτιριακές εγκατα- στάσεις, εξοπλισμός, θάνατος από ασθένεια ή ατύχημα, κλοπή, κακόβου- λη ενέργεια, διαφυγή ιχθυδίων, πυρκαγιά, θαλασσοταραχή, πρόσκρουση, σεισμός). Η Οικονομική & Κοινωνική Επιτροπή της Ελλάδας με την υπ’ αριθ. 244 Γνώμη της στις 4/2/11 εξέφρασε την άποψή της για την ασφάλιση αγροτι- κών δραστηριοτήτων. Εκεί βρίσκουμε ότι η ΟΚΕ καταγράφει ότι οι υπηρε- σίες προστασίας και ασφάλισης της αγροτικής δραστηριότητας παρέχονται από: α. τον ΕΛΓΑ, β. τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις, τους αλληλασφαλιστι- κούς συνεταιρισμούς και τα ταμεία αλληλοβοήθειας και γ. την Υπηρεσία Διαχείρισης Κρίσεων και Κινδύνων στον Αγροτικό Τομέα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Η κα Μάγδα Κοντογιάννη, κτηνοτρόφος (69320 94231), ανέφερε: «Ο Κτη- νοτροφικός Σύλλογος Περιφέρειας Αττικής βλέπει ότι οι κτηνοτρόφοι-μέ- λη του αισθάνονται ότι δεν καταλαβαίνουν πώς λειτουργούν όλα αυτά για την ασφάλιση της αγροτικής δραστηριότητάς τους και ελπίζουν ότι η συ- ζήτηση της Τετάρτης 11/11, στις 12:00, θα είναι μια πολύ καλή ευκαιρία για μια κατανόηση των βασικών, ενώ ο κ. Νικόλαος Δούκας, αντιπρόεδρος του ΕΛΓΑ, δραστηριοποιούμενος στον γεωργικό τομέα ο ίδιος, θα μπορού- σε να συμβάλει σε αυτό». 76

Social cluster «από τα κάτω» 4-11-2020 Π ραγματοποιήθηκε στις 2/11/20 η τέταρτη διαδικτυακή συζήτηση- παρουσίαση πρότασης δημιουργίας social cluster-συμπλέγματος δο- μών της κοινωνικής οικονομίας, που ξεκίνησε με πρωτοβουλία του Ινστι- τούτου Μελετών Κοινωνικής Οικονομίας (ΙΝΜΕΚΟ). Η παρουσίαση συντάχθηκε με βάση τις κατευθύνσεις της διαδικτυακής συνάντησης της Πέμπτης 29/10 και σκοπός της ήταν: (1) να προσεγγίσει τις βάσεις της μελλοντικής συζήτησης για αποφάσεις επί του πρακτέου, (2) να διαγράψει απλά και σύντομα το πλαίσιο ρεαλιστικών επιλογών και διαθέσιμων εναλλακτικών και (3) να προδιαγράψει έναν «οδικό χάρτη» για την επίτευξη δημιουργίας ενός ΚΑΛΟ cluster. Στην ανοιχτή συζήτηση στις 2/11 μετείχαν πολλοί (περίπου 80) και πή- ραν τον λόγο μεταξύ άλλων οι: Βασίλης Τακτικός (ΙΝΜΕΚΟ), Πάνος Πα- παϊωάννου (Συμβίωση), Ιωάννης Ρουμελιώτης (Πολιτισμός-Ανάπτυξη), Γεώργιος Κωστής (Βιοζώ), Λουκάς Μπρέχας (Δίκτυο ΚΑΠΑ), Αντώνης Βρούτσης, Κώστας Οικονομόπουλος (Κοινωνία 3/3), Μάγδα Κοντογιάν- νη (κτηνοτρόφος), Λουκάς Γεωργίου (Σύμπραξη), Γιάννης Φραγγούλης, Γιώργος Μπαρκούρης, Βασίλης Κωνσταντινίδης, Αγγελική Χιόνη, Χαρά Μορφονιού, Γιάννης Αυγενικός, ο γράφων («Αγρονέα») κ.ά. Πιστοί στην αρχική θέση για ανοιχτές διαδικασίες, οι συμμετέχοντες προσδιόρισαν ότι μέχρι τα τέλη του 2020 θα διατηρηθεί το βήμα διαλόγου κάθε Δευτέρα στις 20:00 ([email protected], 210 8813760). Ειδικότερα, τη Δευτέρα 9/11 θα συζητηθεί ο «οδικός χάρτης» υλοποίησης της πρότα- σης και θα έρθει προς συζήτηση το γενικό πλαίσιο αρχών και αποδεκτών μεθόδων (κώδικας δεοντολογίας), ενώ όσοι μπορούν θα πρέπει να στείλουν υλικό για εμπλουτισμό του site. Επίσης προτάθηκε και έγινε αποδεκτό το ΙΝΜΕΚΟ να υποστηρίξει την πειραματική-πιλοτική λειτουργία του social cluster κατά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας, όλο το 2021, μέχρι να σχηματιστεί η δομή που θα το υπο- στηρίζει. Η επιλογή μας (όσων θα ήθελαν να συμμετέχουν) θα πρέπει να γίνει ανάμεσα σε πολλές μορφές δομής, όπως ΚΟΙΝΣΕΠ, ΑΜΚΕ, ένωση προσώπων (Κοινωνία), εμπορική εταιρεία ή άλλη, όπως είπε ο κ. Παπαϊ- ωάννου. Επίσης, η μορφή της δομής θα πρέπει να οριστεί με μια πιθανή συσχέτι- ση με τις ανάγκες κάποιας μελλοντικής προκήρυξης για χρηματοδότηση cluster-συστάδων συνεργασίας ή την ενίσχυση ενός δικτύου υποστήριξης ή άλλες δυνατότητες. Πρέπει να υπάρξει προβληματισμός για μια πιθανή κεντροβαρή δομή ή μια αποκεντρωμένη δομή. Μια κεντροβαρής δομή είναι αποτελεσματική, 77

ευέλικτη, ελεγχόμενη, τυποποιημένη, προσαρμόσιμη αλλά ακριβή στην εισαγωγή περιεχομένου και διοίκησης. Μια αποκεντρωμένη δομή εί- ναι συμμετοχική, έχει αυτοβουλία μελών, απαιτεί υπάρχον περιεχόμενο, έχει χαμηλό κόστος εισαγωγής στοιχείων αλλά έλλειψη τυποποίησης. Η πλήρης εισήγηση του κ. Παπαϊωάννου είναι διαθέσιμη από το ΙΝΜΕΚΟ ([email protected]) και τον ίδιο ([email protected]). Ο «οδικός χάρτης» είναι το πρόγραμμα δράσης για να πετύχει η λειτουργία του social cluster. Πρέπει να είναι απλό, ευέλικτο, επεκτάσιμο και ανα- θεωρήσιμο. Οι συμμετέχοντες και όποιοι άλλοι θέλουν κλήθηκαν και καλούνται να τροφοδοτήσουν το επιδειχθέν site (Η Κοινωνική Οικονομία Μας Απογει- ώνει), επικοινωνώντας με τον κ. Ρουμελιώτη (690 6388500, roumeliotis@ cdt.eu.com) ώστε να αρχίσει αυτό να έχει μια πιο ρεαλιστική φόρμα όταν θα το συζητήσουμε ξανά. Στο site Social Cluster ή Greek Social Market ή Η Κοινωνική Οικονο- μία Μας Απογειώνει έχουν προβλεφθεί τα: home, SEA (Social Economy Actors, δηλ. ποιοι είμαστε, πιθανόν ομαδοποιημένοι), blog (χώρος με ειδή- σεις, άρθρα, βιβλιοθήκη), contact (με στοιχεία για επαφές και επικοινωνί- ες), shop (με κατηγοριοποίηση προϊόντων και προσφερόμενων υπηρεσιών και άλλες υποκατηγορίες με περιγραφή του είδους και τιμή), forum (για οργανωμένη συζήτηση και θέματα, ακόμα και δυνατότητα ανταλλαγής εμπειριών, υποστήριξης και επαγγελματικής κατάρτισης) και μέλη (για να βρεις κάποιο μέλος με τα στοιχεία επικοινωνίας του, χώρο για σχολιασμό και πολλά άλλα). Ο κ. Κωστής ενημέρωσε για τη Συνέργεια Τοπικών Παραγωγών, η οποία είναι μια κοινή προσπάθεια τοπικών παραγωγών, καθοδηγούμενη από το συνεταιριστικό πνεύμα. Η ιδέα προήλθε από την αυξανόμενη τάση των καταναλωτών να αγοράζουν βιολογικά και άλλα ποιοτικά προϊόντα τοπι- κών παραγωγών και την τάση για τοπικοποίηση, σε αντίθεση με την πα- γκοσμιοποίηση, με στόχο να προωθηθούν τα προϊόντα των μελών της. Ο κ. Μπρέχας έδωσε μερικά στοιχεία για τα μοντέλα που προωθεί η Διε- θνής Συμμαχία Συνεταιριστών (International Cooperatives Alliens, ICA), τις συνεργατικές πλατφόρμες και τα εκπαιδευτικά πακέτα για την κοινω- νική οικονομία. Επίσης αναφέρθηκε στον Ευρωπαϊκό Όμιλο Οικονομικού Σκοπού (ΕΟΟΣ, eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri= CELEX:31985R2137&from=EL) Αλλά το σημαντικότερο σε έναν διαδικτυακό χώρο της κοινωνικής οικο- νομίας, όπως έδειξαν οι μέχρι σήμερα συζητήσεις, είναι η ευκαιρία και η δυνατότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους οι διάφορες δομές της, να γνω- ριστούν και να συνεργαστούν σε κοινές προσπάθειες. 78

Όπως φαίνεται, ο χώρος της κοινωνικής οικονομίας είναι πολύ παρεξηγη- μένος και σε γενικές γραμμές «άγνωστος», ακόμα και σε κοινωνικούς επι- στήμονες, ακόμα και σε οικονομικούς επιστήμονες. Είναι διάχυτη στους συμμετέχοντες η πεποίθηση ότι μόνο η «ομοσπονδιακή» αντιμετώπιση και η συμμετοχική συνδιαχείριση από όλους με συναντίληψη μπορεί να προ- σφέρει μακροχρόνια βιώσιμες λύσεις. Αν όλα οδηγούν στο ότι στην επόμενη εποχή, της γνώσης ή, κατ’ άλλους, της 4.0, η κοινωνική οικονομία θα αποκτήσει πρωτεύουσα θέση ή έστω ισομοιρία, δηλαδή 30% τουλάχιστον κοινωνική οικονομία εκεί που σήμερα στην Ε.Ε. είναι 10% και στην Ελλάδα μόνο 1,2%, προκύπτει η επιτακτική ανάγκη να υπάρξουν δομές και κινήματα που θα στηρίξουν μαζικά τη με- τάβαση σε αυτή. Την Δευτέρα 9/11, στις 20:00, το τακτικό ραντεβού με ανοιχτή αλλά εστι- ασμένη σε συγκεκριμένα θέματα πρόσκληση του ΙΝΜΕΚΟ θα έχει στα θέματα: (1) την πρόοδο της πρόσθεσης στοιχείων στο πιλοτικό site, (2) το πλαίσιο αρχών και στόχων της πρωτοβουλίας και (3) τον «οδικό χάρτη» (πρόγραμμα δράσης) αυτής. Πληροφορίες: [email protected], 210 8813760 Εκπαίδευση για τους αγρότες 5-11-2020 Πραγματοποιήθηκε στις 4/11/20 δημόσια διαδικτυακή συζήτηση του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής «Άγιος Γεώργιος» με θέμα «Η αγροτική εκπαίδευση», με την υποστήριξη του Skywalker- Εργασία στην Ελλάδα. Στη συζήτηση αντάλλαξαν σκέψεις οι κ.κ.: Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνοτρό- φος, Αχαρνές), ο γράφων («Αγρονέα», Θεσσαλονίκη), Δημήτρης Ρουκάς (εκπαιδευτής ΕΛΓΟ «Δήμητρα», Νάξος), Λίτσα Μωραΐτη (κτηνοτρόφος, Μέγαρα), Αθηνά Μιχαηλίδου (απόφοιτος Γεωργικής Σχολής), Νίκος Κορ- δαλής (κτηνοτρόφος) και Μαρία Καραντάνη (κτηνοτρόφος, Καλάβρυτα). Παρενέβησαν πολλοί μέσω του Facebook, ακόμα και από το Σίδνεϋ της Αυστραλίας (παλαιός κτηνοτρόφος από τη Δράμα), ενώ την παρακολου- θούσαν 69, είχε 4.700 views και 300 αλληλεπιδράσεις-κοινοποιήσεις – πολύ ενδιαφέρον αυτό. Ανάμεσα στα πολύ ενδιαφέροντα που συζητήθηκαν είναι και τα ακόλουθα:  Η εκπαίδευση από οικονομικής πλευράς είναι επένδυση που θα αποσβε- στεί σε βάθος 10-15 χρόνων, ενώ η επαγγελματική κατάρτιση είναι δαπά- νη από την οποία απαιτείται άμεση εφαρμογή και απόδοση. 79

 Οι καινούργιοι αγρότες δεν έχουν κάποια γνωστή, ορατή, δυνατότητα επαγγελματικής κατάρτισης και καλύπτουν τα τεράστια κενά τους με επι- σκέψεις σε άλλους επαγγελματίες, με τους πωλητές φυτοφαρμάκων και εισροών και από το μη απολύτως αξιόπιστο internet.  Τα αγροτικά επαγγέλματα δεν είναι μόνο γνώσεις αλλά, ακριβώς επειδή είναι τρόπος ζωής, απαιτούν και κοινωνικές δεξιότητες που δεν διδάσκο- νται αλλά ασκούνται και αφομοιώνονται μόνο με βιωματικές διαδικασίες.  Είναι απολύτως σαφές και διακριτό ότι οι δύο μεγάλες κοινότητες αν- θρώπων, η αγροτική και η αστική κοινωνία, έχουν σημαντικές μεταξύ τους διαφοροποιήσεις.  Είναι λάθος να εκπαιδεύονται οι νέοι βλαστοί των αγροτικών κοινωνιών με αστικά πρότυπα, με εμφανή υποτίμηση των αρχών, της ηθικής και των εθίμων των αγροτικών κοινωνιών.  Οι νέοι και νέες εκπαιδεύονται από αστικών προτύπων εκπαιδευτικούς και αποξενώνονται από την αγροτική κοινωνία τους. Έτσι, καθίστανται ακα- τάλληλοι για την αγροτική ζωή, ούτε τη θέλουν ούτε την καταλαβαίνουν, και βέβαια δεν εξοπλίζονται επαρκώς με αγροτικές γνώσεις για να μπορέσουν να ασκήσουν αποτελεσματικά την αγροτική επιχειρηματικότητα.  Ξεκαθαρίστηκε για πολλοστή φορά ότι επιχειρηματικότητα είναι η διά- θεση για δράση με μεγάλες αβεβαιότητες.  Όταν αυτή η επιχειρηματικότητα ασκείται στο πλαίσιο της δημόσιας οι- κονομικής, τότε στόχος της είναι η εξυπηρέτηση όλων των πολιτών.  Όταν ασκείται στο πλαίσιο της ιδιωτικής οικονομικής, τότε στόχος της είναι η δημιουργία πλούτου.  Όταν, τέλος, ασκείται στο πλαίσιο της κοινωνικής οικονομίας, τότε στό- χος της είναι η ικανοποίηση των μελών της δομής.  Φαίνεται να γίνεται όλο και περισσότερο ορατή μια τεράστια απόσταση, που συνεχώς διευρύνεται, μεταξύ πραγματικής αγροτικής ζωής και θε- ωρητικής επιστημονικής γεωτεχνικής υποστήριξης, ενώ είναι απολύτως αναγκαία η σύγκλιση.  Οι αγρότες επιζητούν (ή ίσως θα έπρεπε να απαιτούν) ανοργάνωτα, σχε- δόν διαλυμένοι, τη συμμετοχή στην αγροτική εκπαίδευση, τόσο στον εντο- πισμό των αναγκών, αλλά και στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση και την αξιολόγηση της όποιας εκπαιδευτικής παροχής.  Η απουσία κάποιας μορφής «πράσινου πτυχίου» δεν καλύπτεται επαρ- κώς από τις 150 ώρες διδασκαλίας σε αίθουσες, ακόμα και από πάρα πολύ καλά καταρτισμένους γεωτεχνικούς.  Η «συνεχιζόμενη» επαγγελματική κατάρτιση καταντά κενή περιεχομέ- νου χωρίς βασική ή/και αρχική επαγγελματική κατάρτιση.  Η συνεχιζόμενη κατάρτιση δεν επιτρέπεται να μη λαμβάνει υπόψη τις 80

κοινωνικές ανάγκες και την προσληπτική ικανότητα των εκπαιδευομέ- νων. Ίσως οι έξι ωρών ημερησίως απομάκρυνση από τη «ζωή» να μην είναι κατάλληλη για οικογενειάρχες με σύζυγο και παιδιά.  Κραυγή αγωνίας εκφράστηκε για την έλλειψη αγροτικών επιμελητηρί- ων ή έστω λειτουργιών που θα μπορούσαν να προσφέρουν σήμερα τοπικά επιμελητήρια.  Ίσως η ανταλλαγή καλών πρακτικών να μπορεί να δώσει μια κάποια λύση στο κενό της αγροτικής επαγγελματικής κατάρτισης αν γίνει συστη- ματικά και οργανωμένα.  Ο ΕΛΓΟ «Δήμητρα» προσφέρει δωρεάν εκπαίδευση σε έξι δημόσιες επαγγελματικές σχολές, επτά ειδικοτήτων του αγροδιατροφικού τομέα, στο πρόγραμμα των οποίων εμπεριέχεται και η «μαθητεία» (επίπεδο πτυχίου 4), που ασκείται στους χώρους κάθε σχολής.  Ο ΕΛΓΟ «Δήμητρα» οργάνωσε σεμινάρια 150 ωρών για αρκετές χιλιάδες νέων αγροτών. Παρ’ όλα αυτά είναι η εμφανής η έλλειψη μεταφοράς γνώ- σης και έρευνας στους αγρότες.  Αναφέρθηκε πολλές φορές η ανάγκη ο αγρότης και η οικογένειά του να ζουν μαζί στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις, πάντα με τις απαραίτητες υπο- δομές για ανεκτή και ομόλογη ποιότητα ζωής.  Περιγράφηκαν αγροτικά σχολεία όπου 3-4 μαθητές διέμεναν σε αγρο- τουριστικά καταλύματα σε αγροικίες, ζούσαν και δουλεύαν στο αγρόκτημα και 2 μέρες κάθε εβδομάδα πήγαιναν στο εκπαιδευτικό κέντρο.  Η εκπαίδευση πρέπει να είναι στενά συνδεδεμένη με τον τόπο και όχι να «ανήκει» σε κάποιο μακρινό κέντρο μισθοδοσίας, χωρίς αξιολόγηση ή μόνο με κεντρική αξιολόγηση, ενώ τα παιδιά πρέπει να ενσωματώνουν τις αξίες και την ηθική (βιωσιμότητα, αειφορία) της τοπικής κοινωνίας. Η κα Μάγδα Κοντογιάννη, γραμματέας του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Ατ- τικής, προσκάλεσε όλους στην επόμενη δημόσια διαδικτυακή συζήτηση στο Facebook στις 11/11, στις 12:00 το μεσημέρι, με θέμα την «Ασφάλιση της αγροτικής δραστηριότητας» και στη μεθεπόμενη στις 18/11, την ίδια ώρα, με θέμα τους «Chef και την ελληνική κτηνοτροφία». «Ελληνική κτηνοτροφία και chef», 18 Νοεμβρίου 6-11-2020 Την Τετάρτη 18 Νοεμβρίου 2020, στις 12:00 το μεσημέρι, ο Κτηνοτροφι- κός Σύλλογος Αττικής «Άγιος Γεώργιος» οργανώνει δημόσια διαδικτυακή συζήτηση με θέμα «Ελληνική κτηνοτροφία και chef» στην πλατφόρμα Zoom, την οποία όσοι θέλουν μπορούν να παρακολουθήσουν στο Facebook μέσω 81

του προφίλ του Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα και να υποβάλουν γραπτές ερωτήσεις ή μόνο να τη δουν στο www.vgainoumemprosta.skywalker.gr. Στην Αττική υπάρχουν περίπου 3.000 κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις που εκτρέφουν σε οικογενειακής μορφής επιχειρήσεις 200.000 περίπου αιγοπρό- βατα και περίπου 3.000 βοοειδή, κυρίως από Αρβανίτες, Σαρακατσάνους και Βλάχους, οι οποίες είναι συνδεδεμένες στενά με τον τρόπο ζωής, τον διαχρο- νικό πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα των γηγενών πληθυσμών. Οι κτηνοτρόφοι των οικογενειακής μορφής εκτροφών ενδιαφέρονται πάρα πολύ για τη σύζευξη της τοπικής αγροτικής παραγωγής με την τοπική επεξερ- γασία και μεταποίηση με τοπικές συνταγές με βάση τον ελληνικό πολιτισμό (παράδοση και γαστρονομία) για τοπική κυρίως κατανάλωση και με ενίσχυση της τοπικής (κοινοτικής) ανάπτυξης. Στηριζόμενοι στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδος, που βρίσκονται κυρίως στην ελληνική γαστρονομία, τη μοναδική ελληνική βιοποικιλότητα και βέβαια στα ελληνικά αρνάκια, τα ερίφια, στις προβατίνες, αλλά και στις άλλες ελληνικές αυτόχθονες φυλές, επιζητούν οι μικροί κτηνοτρόφοι την προώθηση της συνεργασίας τους με τους chef, δηλαδή αυτούς που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της επαφής της παραγόμενης ελληνικής τροφής με τους καταναλωτές. Στην Αττική παραδοσιακά έχουν αναπτυχθεί περιοχές που διατηρούν την αναγνωρισιμότητά τους και είναι γνωστές για την έντονη προβολή της παρα- δοσιακής γαστρονομίας, όπως στη Βάρη, τη Χασιά, την Κερατέα και σε πολλά άλλα μέρη, όπου το «χοντρό» (παΐδια από προβατίνα) βασιλεύει. Και πάνω σε αυτή την παραδοσιακή γαστρονομία έχουν στηρίξει την τοπική ανάπτυξη, δηλαδή την ευημερία των κατοίκων της περιοχής. Ο τελευταίος αιώνας στην Ελλάδα ήταν ο αιώνας της δόξας της γαλλικής κου- ζίνας, της ιταλικής και άλλων ξενικών κουζινών. Είναι τα χρόνια που το εισα- γόμενο γαλλικό ή ολλανδικό ή γερμανικό ποιοτικό βοδινό ή μοσχαρίσιο κρέας κατέλαβε το 85% της ελληνικής κατανάλωσης. Στα σχολεία επαγγελματικής κατάρτισης μαγείρων δεν βρίσκαμε να διδάσκεται η ελληνική γαστρονομία. Τα τελευταία 20 χρόνια βλέπουμε να ξανααποκτούν κάποια από τη μαγεία τους οι τοπικές παραδοσιακές κουζίνες και να δημιουργούνται φεστιβάλ το- πικών γαστρονομιών. Παλιότερα στα βιβλιοπωλεία βρίσκαμε βιβλία γαλλικής κουζίνας ή έστω μόνο τον ελληνικό «Τσελεμεντέ». Σήμερα υπάρχουν εκατο- ντάδες εκδόσεις για τις ελληνικές τοπικές κουζίνες και την τοπική παραδο- σιακή γαστρονομία από ιδιώτες, οργανώσεις, ακόμα και την τοπική και πε- ριφερειακή αυτοδιοίκηση, που «ξύπνησαν» και ακολουθούν την κοινωνική απαίτηση για επιστροφή στην εθνική κουζίνα και στο τοπικό. Μάλιστα έχουν δημιουργηθεί και δομές τοπικής ανάπτυξης, τοπικά σύμφωνα ποιότητας στον τουρισμό, τοπικά cluster βασισμένα στην τοπική γαστρονομία, 82

δίκτυα γαστρονομίας, γαστρονομικός τουρισμός με βάση τον τοπικό πολιτισμό, και υπερτοπικά δίκτυα ανταλλαγής εμπειριών γύρω από την τοπική γαστρο- νομία, διαπεριφερειακά, ακόμα και διεθνικά, πάντα με μέγεθος εταίρων που δεν υπερβαίνουν την περιφερειακή ενότητα (την παλαιά νομαρχία). Ήδη από τη δεκαετία του 1990 φωτισμένα μυαλά εντόπισαν τη νέα τάση το- πικοποίησης, απέναντι στην πολυδιαφημισμένη παγκοσμιοποίηση, και τη «soft» διάσταση αυτής, που μπορεί να είναι η τοπική γαστρονομία, και ανέ- πτυξαν συστήματα όπως το Culinary Heritage (Γαστρονομική Κληρονομιά) ως εργαλεία τοπικής ανάπτυξης. Είναι η τοπική οργάνωση, δικτύωση και προβολή ώστε η τοπική αγροτική παραγωγή να επεξεργάζεται τοπικά με το- πικές συνταγές (πολιτισμό, γαστρονομία) και να καταναλώνεται τοπικά, στα τοπικά εστιατόρια. Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής παρασκεύασε επί τόπου και πρόσφερε ελληνικό τυρί φέτα (από γάλα του Καϊδατζή) και φρεσκοψημένο χοντρό (από προβατίνες του Κορδαλή) σε 350 διεθνείς γαστρονόμους και οινολόγους στο 16ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Γαστρονομίας και Οίνου, που έγινε στο Ζάππειο (19-21/10/18) από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Αδελφοτήτων Γαστρονομί- ας και Οινολογίας (Conseil Européen des Confréries Oenogastronomiques, CEUCO) με πρόσκληση του Κτηνοτροφικού Συλλόγου από τον κ. Κ. Μουζά- κη, αντιπρόεδρο για την Ελλάδα της CEUCO και πρόεδρο της Λέσχης Αρχι- μαγείρων «Acropolis». Η κα Μάγδα Κοντογιάννη (69320 94231), κτηνοτρόφος, γραμματέας του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής, δήλωσε: Ο σημαντικός διαμεσολαβητής και πρωταγωνιστής σε αυτή τη διαδικασία είναι ο Έλληνας αρχιμάγειρας, ο chef. Οι κτηνοτρόφοι περιμένουμε από τους φυσικούς μας συμμάχους, τους συμπατριώτες μας, να συζητήσουν μαζί μας και να περιγράψουν τι θέλουν ώστε να προβάλλουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την τοπική παραδοσιακή γαστρονομία και την τοπική αγροτική παραγωγή. Ιδιαίτερα οι Έλληνες κτη- νοτρόφοι περιμένουμε προτάσεις για την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του ελληνικού συγκριτικού πλεονεκτήματος στα αρνιά, τα ερίφια και στις προβα- τίνες προς όφελος της τοπικής ελληνικής κοινωνίας. Σήμερα, που όλος ο κόσμος εξυμνεί τη μεσογειακή διατροφή, είναι αδικία, ίσως και μεγάλη ανοησία, να μην προβάλλεται και να μην αξιοποιείται στο έπακρο η ευκαιρία της χρήσης τοπικών προϊόντων. Οι κτηνοτρόφοι της Αττι- κής πήραν την πρωτοβουλία να προσκαλέσουν μερικές από τις οργανωμένες λέσχες αρχιμαγείρων σε μια πρώτη δημόσια διαδικτυακή συζήτηση με θέμα «Ελληνική κτηνοτροφία και chef» την Τετάρτη 18/11, στις 12:00, την οποία όσοι θέλουν μπορούν να παρακολουθήσουν στο Facebook μέσω του προ- φίλ του Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα ή στο www.vgainoumemprosta. skywalker.gr. 83

Οι αγρότισσες συζητούν και τα ασφαλιστικά 18-11-2020 Πραγματοποιήθηκε στις 17/11/20 διαδικτυακή συζήτηση αγροτισσών, όπως κάθε Τρίτη, μέσω της πλατφόρμας Zoom, που έχει εξασφαλίσει ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής για να προωθήσει τους σκοπούς του Συλλόγου ακόμα και στη δύσκολη περίοδο της κοινωνικής αποστασιοποί- ησης, η οποία εντάθηκε με τον Covid. Η περιστασιακή ομάδα εργασίας, αποτελούμενη από τις Μάγδα Κοντο- γιάννη (κτηνοτρόφο, Μενίδι, γραμματέα του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής), Αργυρώ Λαγγουράνη (Λιδωρίκι), Φιλιώ Κρασσά (Αττική) και Μαρία Τέλου (Ελασσόνα) κατάρτισε το εξής πρόγραμμα εργασιών: 24/11/20: Κλειστή συζήτηση τρεχόντων θεμάτων. 1/12/20: Δημόσια διαδικτυακή συζήτηση «Πρόνοιες ασφάλισης αγροτισ- σών». 8/12/20: Κλειστή συζήτηση τρεχόντων θεμάτων. 15/12/20: Δημόσια διαδικτυακή συζήτηση για τον άγιο Μόδεστο. 5/1/21: Δημόσια διαδικτυακή ανταλλαγή ευχών νέου έτους. 12/1/21: Κλειστή συζήτηση τρεχόντων θεμάτων. 19/1/21: Δημόσια διαδικτυακή συζήτηση για τον Covid-19. 26/1/21: Κλειστή συζήτηση τρεχόντων θεμάτων. 2/2/21: Δημόσια διαδικτυακή συζήτηση. Ο καλύτερος προγραμματισμός θα συζητηθεί την Τρίτη 24/11/20 και την Τρίτη 8/12/20. Την Τρίτη 5/1/21 θα κοπεί η διαδικτυακή πίτα και θα πραγματοποιηθεί και ανταλλαγή ευχών για ένα καλύτερο 2021, με ορί- ζοντα πάντα την Παγκόσμια Ημέρα Αγρότισσας στις 15 Οκτώβριου 2021. Οι συζητήσεις είναι ελεύθερες για συμμετοχή σε οποιαδήποτε κατά κύριο επάγγελμα αγρότισσα (ΚΚΕΑ) έπειτα από επικοινωνία με την κα Μάγδα Κοντογιάννη (69320 94231, [email protected]), η οποία θα της αποστείλει έναν νέο κάθε φορά υπερσύνδεσμο, ο οποίος είναι διαφο- ρετικός για κάθε συζήτηση. Το δημιουργούμενο βήμα συζήτησης των αγροτισσών δεν συζητά για όλα τα θέματα που απασχολούν τους Έλληνες επαγγελματίες αγρότες αλλά μόνο για τα θέματα που απασχολούν αποκλειστικά τις κατά κύριο επάγγελμα αγρότισσες. Ούτε όλες τις γυναίκες της υπαίθρου ούτε όλες τις γυναίκες. Την Τρίτη 1 Δεκεμβρίου 2020, στις 20:00, οι αγρότισσες οργάνωσαν μια ακόμα δημόσια διαδικτυακή συζήτηση στην πλατφόρμα Zoom του Κτη- νοτροφικού Συλλόγου Αττικής με κύριο θέμα «Πρόνοιες ασφάλισης αγρο- τισσών». 84

Δημόσια συνεδρίαση ανθοπαραγωγών 21-11-2020 Πραγματοποιήθηκε στις 20/11/20 η πρωτότυπη διευρυμένη δημόσια συνεδρίαση του διοικητικού συμβουλίου του Αγροτικού Ανθοπα- ραγωγικού Συνεταιρισμού Αθηνών (ΑΑΣΑ) (Ανθέων 21, Άνω Πατήσια, Αθήνα). Ο κ. Αθανάσιος Κελμάγερ, τέταρτη γενιά ανθοπαραγωγός, πρόεδρος του Δ.Σ. του ΑΑΣΑ, με συνεχείς καινοτόμες προσεγγίσεις και δράσεις προσπα- θεί να δώσει ευκαιρίες για αναγέννηση της ελληνικής ανθοπαραγωγής. Τελευταία ενέργεια η πρωτότυπη διευρυμένη δημόσια συνεδρίαση του Δ.Σ. του ΑΑΣΑ με αντικείμενο την ευρύτερη δυνατή ενημέρωση των με- λών του Δ.Σ. από φίλους, συνεργάτες και πελάτες των ελληνικών δρεπτών ανθέων. Στόχος η διαμόρφωση στρατηγικής εν μέσω Covid-19, κυρίως για τον συνεταιρισμό δρεπτών ανθέων, αλλά και για τους Έλληνες ανθοπαρα- γωγούς μέλη του, καθώς και για την αλυσίδα αξίας της ελληνικής ανθοπα- ραγωγής δρεπτών ανθέων. Ήδη μέλη του Δ.Σ. του ΑΑΣΑ μετείχαν στη διαδικτυακή συνάντηση στις 13/11/20 όλων σχεδόν των εμπλεκομένων στα φυτά, τα καλλωπιστι- κά και τα δρεπτά άνθη. Ο ΑΑΣΑ ήδη συνυπέγραψε κοινή επιστολή προς τον υπουργό Ανάπτυξης και Επενδύσεων, τον υπουργό Αγροτικής Ανά- πτυξης και Τροφίμων και τον υφυπουργό Έρευνας και Τεχνολογίας στις 16/11/20 και θα συνεχίσει να συνεργεί θεσμικά με παραπλήσια συμπλη- ρωματικά προϊόντα, όπως τα καλλωπιστικά φυτά, τα φυτά κ.ά. Η αλυσίδα αξίας των ελληνικών δρεπτών ανθέων ξεκινά από την ελληνι- κή ανθοπαραγωγή και ολοκληρώνεται με την κατανάλωση των δρεπτών ανθέων. Ή, ακόμα πιο σωστά, η αλυσίδα ξεκινά από τις επιθυμίες και ανά- γκες των καταναλωτών και μέσω των ενδιάμεσων κρίκων (σουπερμάρκετ, οργανωτών εκδηλώσεων, πωλητών λαϊκών αγορών, καταστημάτων αν- θοπωλών, χονδρεμπόρων κ.λπ.) τελικά ικανοποιείται από την παραγωγή πραγματικού πλούτου από τους αγρότες ανθοπαραγωγούς. Είναι σαφές ότι η κάθε άλλης μορφής ικανοποίηση της κατανάλωσης δεν δημιουργεί πλούτο για την Ελλάδα και όλους τους Έλληνες, απλώς μερικοί κερδίζουν προμήθεια διαμεσολάβησης. Τα μέλη του Δ.Σ. του ΑΑΣΑ αντιλαμβάνονται ότι, για να είναι αποτελε- σματική η αλυσίδα, πρέπει να είναι ανθεκτικοί όλοι οι κρίκοι της αλυσίδας αξίας των ελληνικών δρεπτών ανθέων. Τη συνεδρίαση τίμησε ο κ. Μαυρουδής Βορίδης, υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Συμμετείχαν επίσης στη διευρυμένη δημόσια συνεδρίαση του Δ.Σ. οι κα Βρεττού Γεωργία (Αττική), κ. Καλαϊτζής Αρ- γύρης (Βέροια), κα Καρκάλη Ντίνα (Θεσσαλονίκη), κ. Κόρακας Κων/νος 85

(Σαντορίνη, Αθήνα), κα Κυριανίδου Λένια (Μύκονος, Αθήνα), κ. Λιονά- κης Δημήτρης (Αθήνα), κ. Μαλλιαρός Ιωάννης (Αττική), κ. Μακρής Αλέ- ξης (Πάτρα), κ. Μποσώνης Φίλιππος (Κεφαλονιά), κ. Μπούρης Ιωάννης (Πρέβεζα), κ. Ξύδης Μιχάλης (Αττική). Από το Δ.Σ. ήταν οι κ.κ. Αθανάσιος Κελμάγερ, Αλέκος Μόσχος, Κώστας Ηρειώτης, Αντώνης Σούχλας, ενώ οι κ.κ. Σταύρος Κιτάντης, Άγγελος Αγγελόπουλος και Χρήστος Φλεριανός συμμετείχαν από άλλους χώρους. Τη συνεδρίαση παρακολούθησαν πάνω από 120 άτομα διαδικτυακά μέσω της σελίδας Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα του Facebook. Η συνε- δρίαση είχε 10.800 θεάσεις (views), 762 αλληλεπιδράσεις (σχόλια, κοι- νοποιήσεις κ.λπ.) και είναι αναρτημένη στο https://www.facebook.com/ Skywalker.gr/videos/1286390618398530, απ’ όπου ήδη την είδαν 7.700 και την κατέβασαν. Το Δ.Σ. άκουσε με προσοχή όλους τους συνεργάτες, από τους οποίους κα- ταγράφουμε: 1. Ο ΑΑΣΑ ευχαριστεί το ΥΠΑΑΤ για την άμεση υποστήριξη των πληγέ- ντων ανθοπαραγωγών την άνοιξη του 2020. 2. Το ΥΠΑΑΤ προσπαθεί διαχρονικά να στηρίζει τους Έλληνες αγρότες και εξετάζει όλες τις παραμέτρους και σήμερα. 3. Οι ρυθμίσεις του φθινοπώρου του 2020 καταστρέφουν επιλεκτικά τους αγρότες ανθοπαραγωγούς δρεπτών ανθέων. 4. Επισημάνθηκε από πολλούς η ανάγκη εξεύρεσης ενός σχήματος συνεν- νόησης για την προώθηση της ελληνικής αγροτικής παραγωγής δρεπτών ανθέων. 5. Υποστηρίχθηκε ότι τα καταστήματα πώλησης ανθέων μπορούν να πω- λούν μέσω e-shop και με delivery χωρίς να δέχονται ακόμη καταναλωτές λιανικής. 6. Φάνηκε η ανάγκη για τυποποίηση / προτυποποίηση της ελληνικής πα- ραγωγής δρεπτών ανθέων και της εισαγωγής ψηφιοποίησης, η οποία θα επιτρέψει την καταλογογράφηση των δρεπτών ανθέων και την υποστήριξη του ηλεκτρονικού εμπορίου και στα δρεπτά άνθη, αλλά και σε άλλες ανά- γκες εκσυγχρονισμού διακίνησης και εμπορίας των ελληνικών δρεπτών ανθέων. 7. Ο πρωτογενής τομέας θα πρέπει αμέσως μετά την πανδημία να αποκτή- σει πρωταγωνιστικό ρόλο στην εθνική οικονομία, διότι είναι ο μόνος που μπορεί να εξασφαλίσει αυτάρκεια επιβίωσης σε περιόδους κρίσεων. 8. Ο συνεργατισμός (συνεταιρισμοί) είναι η ενδεδειγμένη οδός για τον ελ- ληνικό αγροτικό τομέα. 9. Ίσως τα οριζόντια μέτρα να ισοπεδώνουν βάναυσα την εμπορική δράση 86

και ίσως θα πρέπει να γίνονται κάθετες επεμβάσεις, που όμως προϋποθέ- τουν σαφή προϊοντικό προσδιορισμό. Ο κ. Αθανάσιος Κελμάγερ (6932 381604) θύμισε ότι, σε μια προσπάθεια βελτίωσης της κάθετης επικοινωνίας στους κρίκους της αλυσίδας για τα δρεπτά άνθη, είχε καθιερώσει τις ανοικτές ακροάσεις του Δ.Σ. κάθε Δευ- τέρα μεσημέρι (12:00-13:00 τον Σεπτέμβριο του 2017) για όποιο συνεργάτη ήθελε να συμβάλει στην ομαλοποίηση τυχόν προβλημάτων. Δεν προσήλθε κανείς από πουθενά. Ο ΑΑΣΑ προτίθεται να διευκολύνει την οργανωμένη τακτική θεσμική επικοινωνία, συζήτηση, συνεδρίαση και, γιατί όχι, συναπόφαση σε σημα- ντικά θέματα που απασχολούν τον κλάδο των δρεπτών ανθέων. Και μετά την επιτυχημένη διευρυμένη συνεδρίαση του Δ.Σ. του ΑΑΣΑ στις 20/11/20, που έγινε με την υποστήριξη του Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα, ο κ. Αθανάσιος Κελμάγερ εξέφρασε την άποψη ότι θα ήταν σκόπι- μο να γίνει διαδικτυακή συνάντηση εκπροσώπων των εμπλεκόμενων εν- διαφερόμενων φορέων ελληνικής παραγωγής καλλωπιστικών φυτών και ανθέων την Πέμπτη 26 Νοεμβρίου 2020, στις 12:00, με πρόσκληση και όσων παρέλαβαν την επιστολή από τις 16/11/20 από τους εννέα φορείς. Covid-19 και άνθη: Κρίση ή ευκαιρία 24-11-2020 Τ ην Πέμπτη 26 Νοεμβρίου 2020, στις 12:00, στη σελίδα Skywalker- Εργασία στην Ελλάδα στο Facebook, μπορούμε να παρακολουθήσου- με και να υποβάλουμε γραπτές ερωτήσεις για την αλυσίδα αξίας φυτών και ανθέων στην Ελλάδα την εποχή του Covid-19. Η αλυσίδα αξίας φυτών και ανθέων περιλαμβάνει τόσο το πολλαπλασι- αστικό υλικό φυτών και ανθέων, όσο και τους αγρότες καλλιεργητές- παραγωγούς φυτών και ανθέων, τους χονδρεμπόρους ανθοκομικών, τις ανθαγορές, τα καταστήματα-ανθοπωλεία, τους πωλητές ανθέων λαϊκών αγορών, τα σουπερμάρκετ, τους οργανωτές εκδηλώσεων και ανθοστο- λισμών, ακόμα και τα καταστήματα συναφών ειδών στολισμού και συ- σκευασίας. Η έντονη ετήσια εποχικότητα της ανθοπαραγωγής, αλλά και η αρκετά αυστηρή (δυστυχώς όχι επαρκώς σωστή) οριοθέτηση της αλυσίδας αξίας φυτών και ανθέων κατά την κρίση (απαγόρευση, lockdown), ίσως επιτά- χυναν την ευκαιρία για συζητήσεις μέσα στην αλυσίδα αξίας φυτών και ανθέων. Έτσι, στις 13/11/20 έγινε μια συζήτηση από διάφορα σημεία της αλυσίδας αξίας φυτών και ανθέων, η οποία αποτυπώθηκε σε κοινή επιστολή προς 87

τον υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και προς τον υπουργό Ανάπτυξης και Επενδύσεων, που στάλθηκε στις 16/11/20. Στις 20/11/20 το διοικητικό συμβούλιο του Αγροτικού Ανθοπαραγωγι- κού Συνεταιρισμού Αθηνών (ΑΑΣΑ) (Άνω Πατήσια, Αθήνα) συνεδρίασε σε διευρυμένη μορφή για να αφουγκραστεί καλύτερα, από φίλους και συ- νεργάτες, τα προβλήματα της κρίσης από τις απαγορεύσεις της πανδημίας. Τελικά, προέκυψε η συνάντηση εκπροσώπων φορέων την Παρασκευή 26 Νοεμβρίου 2020, στις 12:00, που θα μπορούσε να εξελιχθεί σε μια ευκαιρία για όλη την αλυσίδα αξίας φυτών και ανθέων, την οποία έχει πάρα πολύ μεγάλη ανάγκη η ελληνική ανθοπαραγωγή. Την Παρασκευή 26 Νοεμβρίου 2020, στις 12:00, κλήθηκαν σε διαδικτυακή συνάντηση τόσο εκπρόσωποι από το ΥΠΑΝΕΠ και το ΥΠΑΑΤ, όσο και εκπρόσωποι από τον Αγροτικό Ανθοπαραγωγικό Συνεταιρισμό Αθηνών (κ.κ. Κελμάγερ Αθανάσιος, Μόσχος Αλέξανδρος), τον Αγροτικό Ανθοκομι- κό Συνεταιρισμό Φυτωριούχων Αχαρνών Αττικής (κ.κ. Μεταξάς Αλέξαν- δρος, Σπυρόπουλος Ηλίας), τον Σύλλογο Ανθοπωλών Καταστηματαρχών Αττικής (κ.κ. Βαλλιάνος Μάριος, Παπαδάκης Δημήτρης), τον Ελληνικό Σύνδεσμο Εισαγωγέων-Εξαγωγέων Φυτικού Υλικού (κ.κ. Κιτάντζης Ιω- άννης, Ιωακειμίδης Κων/νος), τον Σύλλογο Επαγγελματιών Πώλησης Φυτών (κ.κ. Κάτσαρης Σταύρος, Νησιώτης Κων/νος), την Πανελλήνια Ομοσπονδία Παραγωγών Λαϊκών Αγορών (κ. Δανιήλογλου), τον Σύλλογο Επαγγελματιών Πώλησης Φυτών και Συναφών Ειδών Λιανικής (κ. Μου- λιάτος) και τον Σύλλογο Φυτωριούχων Κορινθίας (κ. Γρουμπός Αναστά- σιος). H συζήτηση της Παρασκευής 26 Νοεμβρίου 2020 ίσως μπορεί να μετα- τρέψει τις μακροχρόνιες συζητήσεις για διεπαγγελματική προσέγγιση των κυριότερων θεμάτων της ελληνικής ανθοπαραγωγής λόγω της κρίσης του Covid-19 σε μια εξαιρετική ευκαιρία επανεκκίνησης της ελληνικής ανθο- παραγωγής πραγματικού πλούτου για την ελληνική οικονομία. Αγροτική επαγγελματική κατάρτιση 27-11-2020 Την Τετάρτη 2 Δεκεμβρίου 2020, στις 12:00, η αγροτική επαγγελματική εκπαίδευση, η αγροτική κατάρτιση και η διά βίου μάθηση αγροτών θα συζητηθούν στη σελίδα Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα στο Facebook με πρωτοβουλία του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής. Αφορμή για την εκ νέου ανάγκη προσέγγισης του πάρα πολύ σημαντικού θέματος είναι η διαβούλευση που εξήγγειλε η κυβέρνηση στις 23/11/20, και η οποία λήγει στις 3 Δεκεμβρίου 2020, για το προτεινόμενο νομοσχέδιο 88

«Εθνικό Σύστημα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Διά Βίου Μάθησης και άλλες διατάξεις», που προώθησε το υπουργείο Παιδείας. Στόχος του νομοσχεδίου, κατά την υπουργό Παιδείας κα Νίκη Κεραμέ- ως, είναι η επαγγελματική εκπαίδευση «από λύση ανάγκης για λίγους να καταστεί συνειδητή επιλογή για πολλούς». Ή, όπως το αντιλαμβανόμαστε κάποιοι άλλοι, να δημιουργήσουμε συνθήκες για να «σεβαστούμε» πάλι όλα τα επαγγέλματα και κυρίως να πάψουμε να υποτιμούμε κοινωνικά και να αποφεύγουμε τις χειρωνακτικές εργασίες και ιδιαίτερα όσες έχουν σχέση με τη γη. Αφού με τις ανόητες πολιτικές επιλογές υπερτιμήσαμε τις δημοσιοϋπαλ- ληλικές θέσεις και δώσαμε υπερεξουσίες σε υπαλλήλους, ακόμα και γε- νικούς διευθυντές, αφού επιτρέψαμε σε υπαλλήλους να υπεξαιρούν την υπαλληλική τους θέση και να φέρονται ως ομόλογοι προς τους πολίτες και τους εκλεγμένους πολιτικούς προϊσταμένους τους, αφού με συστηματικό κοινωνικό bullying απογυμνώσαμε όλα τα επαγγέλματα που απαιτούσαν και μυϊκή δύναμη, αφού απαξιώσαμε σχεδόν καθετί που έχει σχέση με τη φύση και τη γη, εκτός ίσως από την εμπορία της γης και το real estate, αφού καταστήσαμε την ελληνική κοινωνία «ανάπηρη» από το να μπορεί να αυτοεξυπηρετηθεί, αφού εξωθήσαμε την ελληνική κοινωνία να γίνει κοινωνία με «ειδικές ανάγκες», χωρίς «χέρια», «πόδια», ίσως και «καρδιά», αφού η ελληνική κοινωνία κατέστη εξαρτημένη από εξωτερική εισαγωγή εργατικών χεριών, αφού η υπερπαραγωγή ακριβοπληρωμένων απρογραμ- μάτιστων νέων αποφοίτων ανωτάτων εκπαιδευτικών δομών ξεπέρασε τις ανάγκες της, αφού τα λανθασμένα προβαλλόμενα πρότυπα εξωθούν την πολυέξοδη εκπαιδευτική μας επένδυση να «φεύγει» και να «χάνεται» για την Ελλάδα, αφού η στατιστική πραγματικότητα δείχνει ότι ο μέσος μη- νιαίος μισθός των δημοσίων υπαλλήλων στην Ελλάδα είναι 1.200 €, ενώ των ιδιωτικών υπαλλήλων είναι περίπου 1.000 € και των αγροτών είναι μόνο 600 € μηνιαίως, φαίνεται ότι ίσως η κυβερνητική διοίκηση άρχισε να αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να ξεκινήσει, έστω και δειλά, κάποια διευθέ- τηση και επανατοποθέτηση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρ- τισης σε μια πιο ισότιμη βάση. Φαίνεται μάλιστα ότι το κυριότερο (!) πρέπει να είναι οι θέσεις διοίκη- σης και η δομή της ιεραρχίας της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Από εκεί, φαίνεται, αρχίζει η ανάγκη αναβάθμισης του ρόλου της επαγγελματικής εκπαίδευσης από τις θέσεις της δημόσιας διοίκησης. Ενδιαφέρουσα προ- σέγγιση… Με 700.000-800.000 άτομα να δηλώνουν ότι έχουν σχέση με την αγροτική παραγωγή, ίσως κυρίως για να μοιραστούν τα 2.500.000.000 € ετησίως, και μόνο 7-8 σχολεία επαγγελματικής εκπαίδευσης να έχουν στον τίτλο τους 89

κάτι που έχει σχέση με τον αγροτικό τομέα της οικονομίας, προφανώς η Πολιτεία μέχρι σήμερα δεν ενδιαφερόταν σοβαρά για την αγροτική επαγ- γελματική εκπαίδευση. Αν η εκπαίδευση είναι επένδυση που αποδίδει στα επόμενα 10-15 χρόνια, αν η κατάρτιση είναι δαπάνη που πρέπει να αποδώσει άμεσα, αν η διά βίου μάθηση είναι η επικαιροποίηση της αρχικής ή βασικής επαγγελματι- κής εκπαίδευσης σύμφωνα με τις εξελίξεις των σύγχρονων γνώσεων στον συγκεκριμένο χώρο, τότε αυτές οι έννοιες για τον αγροτικό χώρο μοιάζουν όροι επιστημονικής φαντασίας σήμερα και ως εκ τούτου οποιασδήποτε μορφής προσέγγιση πρέπει να είναι κατάλληλη, σωστή και επιθυμητή για τους αγρότες. Αν η εκπαιδευτική διαδικασία είναι μια προσπάθεια απόκτησης γνώσεων, ικανοτήτων και δεξιοτήτων των νέων βλασταριών της κοινωνίας ώστε να αναλάβουν συν τω χρόνω ενεργό ρόλο στην επιβίωση της κοινωνίας τους και αν μερικά από τα χαρακτηριστικά των αγροτικών κοινωνιών είναι 1) η φροντίδα του περιβάλλοντος, 2) η ταύτιση του επαγγελματικού χώρου και της ζωής, 3) η συνεχής –χωρίς weekend– ζωή και επάγγελμα, 4) η 24/7 για 365 μέρες διαθεσιμότητα για εργασία, 5) η μονάδα εργασίας στον αγροτικό χώρο είναι όλη η οικογένεια, 6) η ισχυρή εποχικότητα κ.ά., τότε η αστικού τύπου αγροτική επαγγελματική εκπαίδευση (δηλαδή εξάωρο ημερησίως, σε πενθήμερο εβδομαδιαίως, για 33 εβδομάδες ετησίως) και η αστικού τύ- που αγροτική επαγγελματική κατάρτιση είναι αναποτελεσματική και απα- ράδεκτη για τις αγροτικές κοινωνίες και δεν συμβάλλει στην επιβίωση των αγροτικών κοινωνιών. Ακόμα ακριβέστερα μπορούμε να πούμε ότι οι προσφερόμενες υπηρεσίες σήμερα στην αγροτική εκπαίδευση δρουν καταστροφικά για την αγροτική κοινωνία, την ηθική και τα έθιμα των αγροτών. Μάλιστα όλα γίνονται χωρίς τους αγρότες, χωρίς τη συμμετοχή των αγρο- τών στον σχεδιασμό, στην υλοποίηση και στην αξιολόγηση των αποτελε- σμάτων των προσφερόμενων υπηρεσιών. Συνήθως βλέπουμε να μιλούν εξ ονόματος των αγροτών κάποιας μορ- φής αυτόκλητοι «εκπρόσωποί» τους, ακόμα και εκπρόσωποι συντεχνιών ή «επιστημονικών» φορέων οι οποίοι ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν τους αγρότες. Τελευταία μάλιστα βλέπουμε και εκπροσώπους ανωνύμων εται- ρειών να ισχυρίζονται ότι τους εκπροσωπούν. Τώρα φαίνεται ότι προσπα- θούν να θεσμοθετήσουν την εκπροσώπηση των αγροτών από δημοσίους υπαλλήλους, τουλάχιστον στην αγροτική επαγγελματική εκπαίδευση και στην αγροτική επαγγελματική κατάρτιση. Τα σημερινά αστικά πρότυπα σχολείων είναι τα τελευταία 200 χρόνια ίδια, προσαρμοσμένα να πετυχαίνουν τη σωστή προετοιμασία στρατιωτών 90

για να υπακούσουν διαταγές, τη σωστή προετοιμασία υπαλλήλων για να τηρούν διαδικασίες και τη σωστή προετοιμασία εργατών για να εκτελούν οδηγίες των εργοδηγών. Οι αγρότες είναι φροντιστές της φύσης, τολμούν να αναλαμβάνουν δράση με πάρα πολλές αβεβαιότητες (επιχειρηματικότητα), επενδύουν (η μέση επένδυση αγροτικής εκμετάλλευσης στην Ελλάδα ακόμα και σήμερα εί- ναι 150.000 €) και παράγουν πραγματικό πλούτο για την ευημερία των ανθρώπων. Η αγροτική εκπαίδευση πρέπει να είναι εκπαίδευση (δηλαδή αλλαγή στά- σης) σε θέματα κυρίως επιχειρηματικότητας μέσα σε συγκεκριμένο κοι- νωνικό πλαίσιο με κυρίαρχο τον άνθρωπο και τη φύση και όχι το κέρδος. Βέβαια, αφού με παρέμβαση των αστικών πολιτικών κομμάτων έχει δια- λυθεί το αγροτικό κίνημα ή έχει υποταχθεί στον αγώνα για την κατάκτηση της εξουσίας (κόμματα), σήμερα ο αγροτικός χώρος δείχνει διαλυμένος, τουλάχιστον σε επίπεδο ενιαίας εκπροσώπησης και δείχνει ανίκανος να διεκδικήσει την πρέπουσα αγροτική εκπαίδευση, την πρέπουσα τιμή αγρο- τικών προϊόντων, την πρέπουσα αγροτική ζωή, την πρέπουσα αναγνώριση. Με πρωτοβουλία του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής η αγροτική επαγ- γελματική εκπαίδευση και κατάρτιση θα συζητηθούν δημόσια στη σελίδα Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα στο Facebook την Τετάρτη 2 Δεκεμβρί- ου 2020, στις 12:00. Οι κτηνοτρόφοι για την αγροτική κατάρτιση 30-11-2020 Ηκα Μάγδα Κοντογιάννη (69320 94231), κτηνοτρόφος, γραμματέας του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Περιφέρειας Αττικής «Άγιος Γώργιος», δημοσιοποίησε προτάσεις και σκέψεις ως συμβολή στη διαβούλευση για το προτεινόμενο νομοσχέδιο «Εθνικό Σύστημα Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Διά Βίου Μάθησης» του υπουργείου Παιδείας. Με αφορμή τη διαβούλευση που εξήγγειλε η κυβέρνηση στις 23/11/20, και η οποία λήγει στις 3 Δεκεμβρίου 2020, μερικές από τις προτάσεις του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής είναι:  Πρέπει να προβλεφθεί η θεσμική συμμετοχή εκπροσώπου των κατά κύριο επάγγελμα αγροτών στις διάφορες επιτροπές, κέντρα και δομές και κυρίως στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της υλοποίησης σε κάθε πε- ριφερειακή ενότητα.  Η καταλληλότερη μορφή αγροτικής επαγγελματικής εκπαίδευσης γί- νεται με τη μέθοδο της μαθητείας, όπου οι εκπαιδευόμενοι ζουν και εκ- παιδεύονται σε μονάδες και πηγαίνουν 2 μέρες την εβδομάδα εναλλάξ 91

από μια μονάδα για τα θεωρητικά μαθήματα σε κάποιο σχολείο-κέντρο.  Σήμερα λειτουργούν 6-7 σχολεία για την αγροτική επαγγελματική εκ- παίδευση. Πρέπει να γίνουν σε πρώτη φάση τουλάχιστον 15-17 και ακο- λούθως ένα σχολείο-κέντρο σε κάθε περιφερειακή ενότητα, δηλαδή 52 αγροτικά σχολεία.  Να δημιουργηθούν τουλάχιστον 13 πειραματικοί αγροί (χωράφια, θερ- μοκήπια, στάβλοι, οικοτεχνικές δομές) ως θερμοκοιτίδες αγροτικής επιχει- ρηματικότητας και προώθησης της αγροτικής καινοτομίας.  Στην αγροτική επαγγελματική κατάρτιση και διά βίου μάθηση πρέπει να χρησιμοποιούνται και επαγγελματίες αγρότες ως εκπαιδευτές.  Τα αγροτικά επαγγέλματα απαιτούν γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες. Επειδή ο αγρότης δρα μέσα στην αγροτική κοινότητα και μέσα στο βιώ- σιμο, ισορροπημένο –μέχρι σήμερα– περιβάλλον, πρέπει απαραιτήτως στα αγροτικά σχολεία οι νέοι αγρότες να αποκτούν κοινωνικές δεξιότητες (κοι- νωνικοποίηση, συμβίωση, θέατρο, συλλογικότητες, συνεργατισμός κ.λπ.).  Η αγροτική επαγγελματική εκπαίδευση είναι κυρίως εκπαίδευση στην επιχειρηματικότητα και οργάνωση για δράση με πολλές αβεβαιότητες και τα συνήθη γνωστά σχολεία δεν προσφέρουν τέτοιες δεξιότητες.  Οι αγρότες πρέπει να καθίστανται ικανοί να συμμετέχουν σε όλα τα στά- δια της αλυσίδας αξίας των αγροτικών προϊόντων, όχι μόνο ως εργάτες γης, αλλά, αντιλαμβανόμενοι πλήρως πώς θα φτάσει το προϊόν τους στον καταναλωτή, πρέπει να μπορούν να προσφέρουν ό,τι αυτός θέλει. Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής οργανώνει δημόσια διαδικτυακή συ- ζήτηση στη σελίδα Skywalker-Εργασία στην Ελλάδα στο Facebook την Τετάρτη 2 Δεκεμβρίου 2020, στις 12:00, με αντικείμενο την αγροτική επαγγελματική εκπαίδευση, την αγροτική κατάρτιση και τη διά βίου μά- θηση αγροτών. Ο άγιος Μόδεστος στις αγρότισσες 4-12-2020 Π ραγματοποιήθηκε την Τρίτη 1/12/20 η δημόσια διαδικτυακή συ- ζήτηση αγροτισσών, όπως κάθε Τρίτη, στις 20:00, στην πλατφόρμα Zoom, που έχει εξασφαλίσει ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής για όλες τις αγρότισσες. Στη συνάντηση μετείχαν 45 περίπου αγρότισσες, μεταξύ των οποίων η Μάγδα Κοντογιάννη (κτηνοτρόφος, Μενίδι), Μαρία Καραντάνη (κτη- νοτρόφος, Καλάβρυτα), Φιλιώ Κρασσά (κτηνοτρόφος, Γαλάτσι), Αργυ- ρώ Λαγγουράνη (κτηνοτρόφος, Λιδωρίκι), Μαρία Τέλιου (κτηνοτρόφος, Ελασσόνα), Ειρήνη Σερέτη (κτηνοτρόφος, Πέλλα), Ελισάβετ-Ειρήνη Μι- 92

χαηλίδου (γεωργός, Σέρρες), Φωτεινή Τσιρόγιαννη (αγρότης, Βοιωτία) και Κατερίνα Κατσανδρή (ανθοπαραγωγός, Αχαρναί). Στη συζήτηση παρέστη και ενημέρωσε για το «Όραμα 2040 για την αγροτι- κή Ευρώπη» η κα Μαρία-Χριστίνα Μακρανδρέου από το Ελληνικό Αγρο- τικό Δίκτυο. Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Όραμα 2040 για την αγροτική Ευρώπη» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διοργανώθηκε δημόσια διαβούλευ- ση από τις 7/9/20 έως τις 30/11/20 για να εκφραστούν όλοι όσοι ενδιαφέ- ρονται για το μέλλον των αγροτικών περιοχών με ορίζοντα το 2040. Ειδικότερα, οι τοπικοί φορείς και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολι- τών μπορούν να συγκαλούν οργανωμένες εκδηλώσεις και να καταγράφουν προτάσεις και επιθυμίες των κατοίκων των αγροτικών περιοχών, ακόμα και των περιαστικών, και να τις προωθούν στο Ελληνικό Αγροτικό Δί- κτυο μέχρι τον Ιανουάριο του 2021. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα οργανώσει ένα συνέδριο συμπερασμάτων την άνοιξη του 2021 και θα ανακοινώσει τα αποτελέσματα τον Ιούνιο του 2021. Το Όραμα 2040 θα αποτελέσει σημείο προσανατολισμού για όλες τις ενέργειες που θα έχουν σχέση με την ύπαι- θρο της Ευρώπης και βέβαια και με την Κοινή Γεωργική Πολιτική και τα Προγράμματα Αγροτικής Ανάπτυξης, που θα αρχίσουν να εφαρμόζονται από τον Ιανουάριο του 2023. Οι επόμενες δημόσιες διαδικτυακές συναντήσεις αγροτισσών θα γίνουν στις 15/12/20 κυρίως για τον άγιο Μόδεστο και στις 5/1/21 για ανταλ- λαγή ευχών για το νέο έτος, ενώ κάθε Τρίτη, στις 20:00, οι κατά κύριο επάγγελμα αγρότισσες από όλη την Ελλάδα συζητούν για κάθε θέμα που τις απασχολεί, έχοντας επικοινωνήσει με την κα Μάγδα Κοντογιάννη (69320 94231, [email protected], κτηνοτρόφος), γραμματέα του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής. Το βήμα συζήτησης των αγροτισσών δεν αφορά όλα τα θέματα που απα- σχολούν τους Έλληνες επαγγελματίες αγρότες αλλά μόνο αυτά που απα- σχολούν αποκλειστικά τις κατά κύριο επάγγελμα αγρότισσες. Ούτε όλες τις γυναίκες της υπαίθρου ούτε όλες τις γυναίκες. Οι αγρότες (γεωργοί, κτηνοτρόφοι, αλιείς και δασοκόμοι) είναι οι φρο- ντιστές του περιβάλλοντος (φυσικού, κοινωνικού, πολιτιστικού κ.λπ.) και επιθυμούν να προσεγγίσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα του επαγ- γέλματός τους. Την Τρίτη 15 Δεκεμβρίου 2020, στις 20:00, προσκεκλημένη στη συζήτηση είναι η κα Αικατερίνη Καμηλάκη, πρώην διευθύντρια στο Κέντρο Λαο- γραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, για να μοιραστεί την πλούσια εμπειρία της από την ελληνική παράδοση. Ο άγιος Μόδεστος είναι προστάτης των ζώων, ιδιαιτέρως των μεγαλόσω- μων, των ζώων των κτηνοτρόφων και των γεωργών, που η επιβίωσή τους 93

ήταν ύψιστης σημασίας για τη διαβίωση των ανθρώπων. Αυτές τις ημέρες γίνεται το συλλείτουργο, δηλαδή κάνουν κόλλυβα που προσφέρουν και αγιασμό. Με τον αγιασμό τούτο ραντίζουν τα ζώα και τους στάβλους, σε ορισμένες περιοχές μάλιστα ραντίζουν και τα σπαρμένα χωράφια. Όραμα 2040: Ανάπτυξη Υπαίθρου 5-12-2020 Την Τετάρτη 9 Δεκεμβρίου 2020, στις 12:00, ο Κτηνοτροφικός Σύλλο- γος Αττικής σας προσκαλεί να επισκεφθείτε τη σελίδα Skywalker- Εργασία στην Ελλάδα στο Facebook προκειμένου να παρακολουθήσετε τη δημόσια διαδικτυακή συζήτηση «Όραμα για την αγροτική Ευρώπη το 2040». Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen, με την έναρξη της ευρείας δημόσιας διαβούλευσης «Όραμα για την αγροτική Ευ- ρώπη το 2040», που έγινε από τις 7/9/20 μέχρι τις 30/11/20, δήλωσε: «Το μέλλον της αγροτικής Ευρώπης μπορεί να διαμορφωθεί μόνο τοπικά. Η δημόσια διαβούλευση θα οδηγήσει σε μια νέα στρατηγική και όραμα για την αγροτική Ευρώπη το 2040, που θα προκύψει από τον αγροτικό κόσμο. Η διαδικασία ανάπτυξης του Οράματος 2040, μέχρι το καλοκαίρι του 2021, θα εμπλέξει διάφορες υπηρεσίες, καθώς και συνεισφορές πολλών άλλων ενδιαφερομένων». Η κα Μάγδα Κοντογιάννη (69320 94231), κτηνοτρόφος, υπογράμμισε: «Με το 94% της επιφάνειας της Ελλάδας να είναι αγροτικό, με το 54% του καταγεγραμμένου πληθυσμού να κατοικεί σε αγροτικές και περιαστικές περιοχές (Επιτροπή Παραγωγής Βουλής, 26/11/20), με την πανδημία του Covid-19 να αλλάζει τις συνθήκες εργασίας των αστών και με τις νέες προτεραιότητες να είναι πλέον πρώτη η παραγωγή τροφών για τοπική διατροφική ασφάλεια, το όραμα για ελκυστικές αγροτικές περιοχές στην Ευρώπη και στην Αττική μέχρι το 2040 μοιάζει να δείχνει αναγκαίο και ρεαλιστικό». Ο Κτηνοτροφικός Σύλλογος Αττικής είχε ξεκινήσει την προσπάθεια από το 2015 με κατά τόπους συζητήσεις με αντικείμενο την οργάνωση της τοπι- κής κοινοτικής ανάπτυξης από τις ίδιες τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Εκτιμήθηκε τότε ότι θα δημιουργηθεί επαρκής κοινωνική και πολιτική ζύμωση για να ενταχθεί η ύπαιθρος της Αττικής στα έργα μορφής LEADER (Liaison Entre Actions de l’ Economie Rurale – Διασύνδεση μεταξύ Δράσεων της Αγροτικής Οικονομίας) ή στα έργα μορφής CLLD (Community Led-Local Development – Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτο- βουλία Τοπικών Κοινοτήτων) του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης 94

2014-2020 ή έστω στα έργα των Χωρικών Παρεμβάσεων της Περιφέρειας Αττικής ή άλλων κατά περίπτωση περιφερειών. Στις 7/7/18 ο κ. Γιάννης Κοντογιάννης, πρόεδρος του Κτηνοτροφικού Συλλόγου Αττικής, διακήρυξε την ανάγκη για «βιώσιμες τοπικές κοινω- νίες με συνεργασία». Όπως είπε, «οι κτηνοτρόφοι της Αττικής επιβίωσαν αειφόρα στην Αττική επί αιώνες μέχρι σήμερα και επιθυμούν μέσα σε κλί- μα συνεννόησης και συμβίωσης να συνδιαμορφώσουν μαζί με τους νεο- αφιχθέντες τα τελευταία 20-30 χρόνια συμπολίτες ένα νέο “συμβόλαιο”, που να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις της ζωής, ώστε οι κατά τόπους κοινωνίες μας να γίνουν βιώσιμες, με όλους τους συμπολίτες μαζί να ευημερούν και να επιβιώνουν με τα καλύτερα δυνατά κέρδη». Με το Όραμα 2040 αυτό που διακήρυξε το 2018 ο κ. Κοντογιάννης εντάσσεται σε ό,τι δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το «Όραμα για την αγροτική Ευρώπη το 2040», που μπορεί να συνδιαμορφωθεί μόνο τοπικά από τη ζύμωση των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Με στόχο την ενεργοποίηση των τοπικών φορέων ώστε να ενταχθούν έργα τοπικής ανάπτυξης της υπαίθρου στην Αττική για την περίοδο 2021-2027, έγιναν συναντήσεις για την τοπική ανάπτυξη με πρωτοβουλία του Κτηνο- τροφικού Συλλόγου Αττικής στο Μενίδι (7/4/19) και ακολούθησαν στην Παλλήνη, στην Κερατέα, στο Καπανδρίτι και στον Συνεταιρισμό Κερατέας, που λόγω της μακρόσυρτης διαδικασίας της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ, CAP) 2021-2027 και της μετάθεσης των ημερομηνιών έναρξής της αδρανοποιήθηκαν και αξίζει να επαναδραστηριοποιηθούν. Το Όραμα 2040 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αγροτική Ευρώπη ίσως δίνει τον απαραίτητο χρόνο για διαβούλευση και ενεργοποίηση όλων των τοπικών φορέων για μια σωστή από τα κάτω οργάνωση χωρίς πατερ- ναλιστικές παρεμβάσεις κρατικών δομών ή υποκατάστατών τους. Το ξεκάθαρο πλαίσιο της τοπικής κοινοτικής ανάπτυξης, σύμφωνα με τον καθηγητή Γεώργιο Δαουτόπουλο («Τοπική ανάπτυξη», ISBN 960 90046- 1-Χ, σελ. 29), ορίζεται ως «σχεδιασμένη αλλαγή σε κοινοτικό επίπεδο που αποβλέπει στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του τοπικού πληθυ- σμού και μπορεί να υποβοηθηθεί από έναν φορέα αλλαγής με τρόπο ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή συμμετοχή των κατοίκων τόσο στον προσ- διορισμό του περιεχομένου του τοπικού προγράμματος αλλαγής, όσο και στη διαδικασία υλοποίησής του». Είναι απολύτως σαφές ότι αφορά την ευημερία των συγκατοίκων ενός τό- που και προσδιορίζεται από τους ίδιους τους κατοίκους και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και υλοποιείται από τους συγκατοίκους και τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, είναι απολύτως λάθος ή έστω άσχετο αν σχεδιάζεται και υλοποιείται από το κράτος (υπουργείο, περιφέ- 95

ρεια, δήμος) και μάλιστα με πλήρη απουσία τους πολιτών και των οργανώ- σεων των πολιτών ή έστω με προσχηματικές «διαβουλεύσεις». «Ουσιαστικά όμως η “ψυχή” της τοπικής ανάπτυξης και της κοινωνίας είναι οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Εθελοντικές οργανώσεις, περιβαλλοντικές ομάδες, πολιτιστικοί φορείς, αθλητικοί σύλλογοι, εθνι- κοτοπικές δομές, όμιλοι προβληματισμού, ανθρωπιστικές οργανώσεις και πολλές άλλες ποικιλώνυμες δομές δίνουν ευκαιρίες κοινωνικής ζύμωσης, γνωριμίας των κατοίκων και ανταλλαγής ιδεών και δράσης, αυξάνοντας την εμπιστοσύνη μεταξύ των κατοίκων και βελτιώνοντας τη διάθεση για αλληλοβοήθεια. Αυτά είναι και τα στοιχεία του κοινωνικού κεφαλαίου. Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι απαραίτητο για την εκκίνηση αλλά και τη λειτουργία και την επιτυχία μιας δομής κοινοτικής / τοπικής δράσης» (Δ. Μιχαηλίδη «Σκέψεις για την τοπική ανάπτυξη», ISBN 978 618-84431-2- 9, εκδόσεις Στέντορας). Εν τω μεταξύ για τρίτη χρονιά το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Αγροτικής Ανάπτυ- ξης (ENRD) διοργανώνει ευρωπαϊκό διαγωνισμό βράβευσης έργων που χρηματοδοτήθηκαν από το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2014-2021 με θέμα «Το αγροτικό μας μέλλον». Τα έργα θα πρέπει να υποβληθούν στη Μονάδα Δικτύωσης & Δημοσιότητας της ΕΥΔ ΠΑΑ 2014-2020 (Αθη- νών 56, Αθήνα, [email protected]) μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2020. Για οποιεσ- δήποτε ερωτήσεις σχετικά με τον διαγωνισμό και τη συμπλήρωση της φόρ- μας μπορείτε να επικοινωνείτε με τη Γαβριέλα Μιχαήλ στο 210 5275027 ([email protected]) και τη Mαρία-Χριστίνα Μακρανδρέου στο 210 5275142 ([email protected]). Ανοικτή πρόσκληση στον τρίτο τομέα της κοινωνίας 9-12-2020 Τη Δευτέρα 7/12/20, όπως κάθε Δευτέρα, στις 20:00, στη διαδικτυακή εβδομαδιαία συνάντηση της ομάδας πρωτοβουλίας για κοινή δράση οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν για τις ενεργειακές κοινότητες και έγινε η πρώτη ανάγνωση της ανοικτής πρόσκλησης συμμετοχής στην υπό διαμόρ- φωση διαδικτυακή δομή συνεργασίας για την ανάπτυξη, ενίσχυση και εν- δυνάμωση φορέων του τρίτου τομέα της κοινωνίας. Ο κ. Γιάννης Γκύλλης ενημέρωσε για τις ενεργειακές κοινότητες, που εί- ναι μια μορφή συνεργατισμού, και την εμπειρία του από τη Σίφνο, όπου η ενεργειακή κοινότητα του νησιού, η οποία αποτελείται από 133 κατοί- κους και άλλους φορείς, θα μπορεί να καλύπτει το 30% των ενεργειακών αναγκών της από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με ανεμογεννήτριες και 96

αντλησοαποθήκευση θαλάσσιου νερού ως αποθήκη ενέργειας για την εξο- μάλυνση παραγωγής ενέργειας. Απ’ ό,τι καταλάβαμε, ακόμα και μια συσταθείσα ΚΟΙΝΣΕΠ θα μπορούσε να μετασχηματιστεί σε ενεργειακή κοινότητα και να εγγραφεί στο ΓΕΜΗ. Μια σημαντική λεπτομέρεια της πολύχρονης προσπάθειάς τους ήταν ότι συμμετείχαν το 2013 σε διεθνές συνέδριο στο Μάντσεστερ (Αγγλία), όπου άντλησαν γνωριμίες, τεχνογνωσία και στήριξη από συνεταιριστές που τους έδειξαν αλληλεγγύη και εμπιστοσύνη. Η κοινή δράση για τη διαμόρφωση διαδικτυακής δομής συνεργασίας, εμπιστοσύνης και αλληλοβοήθειας είναι ακριβώς αυτό, δηλαδή ένας κοινωνικός χώρος συνάντησης, ενημέρωσης, ανταλλαγής εμπειριών, συναντίληψης, αποφάσεων για δράση και διαμόρφωση κοινών προσπα- θειών. Στις 7/11/20 ακούστηκαν μερικές σκέψεις από τους: Κώστα Οικονο- μόπουλο, Γιάννη Φραγκούλη, Αλέξανδρο Οικονόμου, Βασίλη Τακτικό, Μάγδα Κοντογιάννη, Γιάννη Αυγενίκο, Γιάννη Γκύλλη, Λουκά Μπρέ- χα, Πάνο Παπαϊωάννου, Γιώργο Καραμπάτο, Γιάννη Λαγό και τον γρά- φοντα. Εν μέσω πανδημίας και lockdown μια ομάδα συμπολιτών, εκπροσώπων του τρίτου τομέα, από όλη την Ελλάδα, ξεκίνησαν μια σειρά από εβδομαδι- αίες συναντήσεις προκειμένου να αναζητήσουν νέους και πιο δομημένους τρόπους συνεργασίας με βάση το διαδίκτυο και τις νέες τεχνολογίες. Δεκάδες εκπρόσωποι φορέων έχουν συμμετάσχει σε αυτές τις, χωρίς ατζέ- ντα, συναντήσεις. Δεκάδες διαφορετικές απόψεις, προσεγγίσεις και μοντέ- λα κατατέθηκαν και συζητήθηκαν μαζί με μια σειρά κοινών διαπιστώσεων. Οι πιο κοινές διαπιστώσεις ομαδοποιούνται στα παρακάτω οκτώ σημεία: 1. Η ενίσχυση του τρίτου τομέα, της κοινωνικής οικονομίας και του κοι- νωνικώς επιχειρείν στην Ελλάδα περνά μέσα από την ανάπτυξη ενός ολο- κληρωμένου, πολυπαραγοντικού και πολυδιάστατου οικοσυστήματος. 2. Οι οριζόντιες συνεργασίες μεταξύ φορέων του τρίτου τομέα είναι απα- ραίτητες για την ενίσχυση και ανάπτυξη του κάθε φορέα ξεχωριστά αλλά και του συνόλου του οικοσυστήματος. 3. Οι συνεργασίες αυτές μπορεί να έχουν σημαντικά αποτελέσματα μόνο αν σε αυτή τη διαδικασία συμμετέχει ενεργά ένας σημαντικός αριθμός φο- ρέων. 4. Το διαδίκτυο και οι νέες τεχνολογίες αποτελούν βασικό εργαλείο γύρω από το οποίο μπορούν να δομηθούν αυτές οι συνεργασίες. 5. Παρά τις εκατοντάδες εκδηλώσεις και τα γεγονότα σχετικά με την κοι- νωνική οικονομία και την επιχειρηματικότητα, τα τελευταία δέκα χρό- 97

νια παρατηρείται έλλειψη σχετικού ποιοτικού περιεχομένου (quality content), ενώ σημαντικά προβλήματα υπάρχουν σε επίπεδο δόμησης και οργάνωσης. 6. Αν και πολλοί φορείς του τρίτου τομέα και της επιχειρηματικότητας στην κοινωνική οικονομία παράγουν πλούσιο έργο με σημαντικά αποτε- λέσματα, το έργο αυτό δεν προβάλλεται ικανοποιητικά και με τρόπο που μπορεί να γίνει εύκολα κατανοητή η σημασία και η αξία του. 7. Τα στελέχη των φορέων του τρίτου τομέα έχουν ανάγκη αναβάθμισης και εξειδίκευσης των δεξιοτήτων τους (κυρίως σε τεχνικά, οργανωτικά και επιχειρησιακά θέματα), που θα βοηθήσουν να αυξήσουν την αποτελεσμα- τικότητα και την παραγωγικότητά τους και θα δώσουν πληροφορίες αξι- οποίησης πόρων. 8. Δεν υπάρχει συντονισμός των υπαρχουσών δεξαμενών σκέψης (οργα- νώσεις, ενώσεις, φυσικά πρόσωπα κ.λπ.) γύρω από την ανάπτυξη του τρί- του τομέα, με αποτέλεσμα οι προτάσεις που πολλές φορές κατατίθενται σε φορείς χάραξης πολιτικής να στερούνται ενός ολοκληρωμένου χαρακτήρα αλλά και να εμφανίζουν επιχειρησιακές ελλείψεις. Για όλους τους παραπάνω λόγους αλλά και για μια σειρά από άλλους λό- γους προσκαλούνται όσοι ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν στην πρωτο- βουλία δημιουργίας μιας νέας διαδικτυακής δομής συνεργασίας για την ανάπτυξη, ενίσχυση και ενδυνάμωση φορέων του τρίτου τομέα με τα πα- ρακάτω βασικά χαρακτηριστικά: 1. Η δομή συνεργασίας θα έχει καθαρά επιχειρησιακή / επιχειρηματική στόχευση. 2. Η συνεργασία δεν είναι ούτε επιθυμεί να εξελιχθεί σε συνδικαλιστικό φορέα. 3. Η συνεργασία δεν ασχολείται και δεν σκοπεύει να ασχοληθεί με ευρύ- τερα πολιτικά θέματα πέρα από αυτά που αφορούν τον τρίτο τομέα και τις δομές του. 4. Σε αυτή τη νέα δομή συνεργασίας είναι ευπρόσδεκτοι να συμμετάσχουν όλοι οι φορείς του τρίτου τομέα αλλά και εκπρόσωποι τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημόσιου τομέα εφόσον ενδιαφέρονται να ενισχύσουν δράσεις και πρωτοβουλίες με κοινωνικό αντίκτυπο. 5. Η μορφή που μπορεί να λάβει αυτή η νέα δομή συνεργασίας, είτε όσον αφορά τη νομική μορφή είτε όσον αφορά την επιχειρησιακή μορφή (π.χ. cluster, δίκτυο κ.λπ.), είναι κάτι που θα αποφασιστεί στην πορεία από τους συμμετέχοντες. 6. Το πλαίσιο συντονισμού / διοίκησης / διαχείρισης (εφόσον υπάρξει) θα αποφασιστεί επίσης μελλοντικά από τους συμμετέχοντες. Πραγματοποιήθηκαν ή θα πραγματοποιηθούν διαδικτυακά: 9/12/20 98