2. สุขศึกษา พลศึกษา ทช21002

93 โรคอว น (Obesity) โรคอวนเปนสภาวะที่รา งกายมไี ขมันสะสมตามสว นตางๆ ของรางกายมากเกินกวาเกณฑปกติ ซงึ่ ตามหลักสากลกําหนดวาผูชายไมควรมีปริมาณของไขมันในตัวเกินกวา 12-15% ของนํ้าหนักตวั ผูหญิงไมค วรมีปรมิ าณของไขมนั ในตัวเกนิ กวา 18-20% ของน้ําหนักตวั ซ่ึงการตรวจน้หี ากจะใหไ ดผ ล แนนอนควรไดรับการตรวจจากหองปฏิบัตกิ าร แตนกั เรียนอาจประเมินวาเปน โรคอวนหรือไมดวยวธิ ี งายๆ ดวยวิธีตรวจสอบกับตารางนา้ํ หนกั และสวนสงู ของกรมอนามยั ดงั ตารางท่เี รียนมาแลว สําหรับในผใู หญอาจประเมินไดจ าก การหาคาดัชนีมวลกาย (Body Mass Index) ไดจากสูตร ดังนี้ BMI = น้ําหนกั (กโิ ลกรมั ) สวนสูง2 (เมตร) คา ทไ่ี ดอ ยรู ะหวาง 18.5-24.9 ถือวา อยใู นเกณฑป กติ ไมอ ว นหรอื ผอมเกินไป สาเหตุ 1. กรรมพนั ธุ 2. การรับประทานอาหารเกนิ ความตองการของรางกาย และมพี ฤติกรรมการรับประทาน อาหารทไ่ี มด ี เชน กนิ จุบจบิ 3. ขาดการออกกาํ ลังกาย 4. สภาวะทางจติ และอารมณ เชน บางคนเมือ่ เกดิ ความเครียดก็จะหันไปรับประทานอาหาร มากจนเกนิ ไป 5. ผลขางเคียงจากการไดรบั ฮอรโมนและการรับประทานยาบางชนิด เชน ยาคุมกําเนิด ฮอรโมนสเตียรอยด เปนตน อาการ มีไขมันสะสมอยใู นรา งกายจํานวนมาก ทาํ ใหมีรปู รางเปล่ยี นแปลงโดยการขยายขนาดข้นึ และ มนี า้ํ หนักตัวมากข้ึน การปองกนั 1. กรรมพันธุ หากพบวา มีประวัติของบุคคลในครอบครวั เปนโรคอวน ควรตองเพิ่มความ ระมัดระวงั โดยมพี ฤติกรรมสขุ ภาพในเรอ่ื งตางๆ ทีเ่ กย่ี วขอ งกับโรคอว นอยางเหมาะสม 2. รับประทานอาหารแตพอสมควรโดยเลือกรับประทานอาหารท่ีมีประโยชน หลีกเลี่ยง อาหารรสหวานและอาหารท่มี ีไขมนั สงู รับประทานผักและผลไมม ากๆ และหลากหลาย

94 3. ออกกาํ ลังกายสมํา่ เสมออยา งนอยสปั ดาหละ 3 วัน วันละ 30 นาที 4. หาวธิ กี ารควบคมุ และจดั การความเครียดอยา งเหมาะสม พักผอ นใหเพียงพอ 5. การใชย าบางชนดิ ท่ีอาจมผี ลขา งเคยี ง ควรปรึกษาแพทย และใชยาตามท่แี พทยแนะนําอยาง เครง ครัด การดูแลสขุ ภาพและมีพฤติกรรมบรโิ ภคท่ีถกู ตอง “ไมตามใจปากและไมต ามใจอยาก” โรคอว นกอ็ าจไมมาเยือน การลดความอว นกไ็ มจ ําเปน

95 บทที่ 5 โรคระบาด สาระสาํ คญั การมคี วามรูค วามเขา ใจเก่ยี วกับสาเหตุ อาการ การปองกนั และการรักษาโรคตดิ ตอ ท่ี แพรระบาดและเปนปญหาตอสุขภาพของประชาชนในชุมชน จะชวยใหรูวิธีปองกันตนเองและ ครอบครวั และรวมมอื ปอ งกนั การแพรกระจายเช้อื โรคไปสบู ุคคลอ่ืน อันจะเปนแนวทางสาธารณสุข ของประเทศได ผลการเรียนรูทค่ี าดหวงั เพือ่ ใหผ ูเ รียนสามารถ 1. บอกความหมาย ความสําคญั และการแพรก ระจายของเชื้อโรคได 2. อธิบายสาเหตุ อาการ การปอ งกนั และการรักษาโรคติดตอทีแ่ พรระบาดและเปน ปญ หาสาธารณสขุ ได ขอบขายเนอ้ื หา เรือ่ งที่ 1 ความหมาย ความสําคัญ และการแพรกระจายของเชอื้ โรค เรอื่ งท่ี 2 โรคท่เี ปนปญหาสาธารณสุขของประเทศ

96 เร่อื งท่ี 1 ความหมาย ความสาํ คัญ และการแพรก ระจายของเชอ้ื โรค ความหมายและความสาํ คญั โรคตดิ ตอจดั เปน ปญ หาสาธารณสุขที่สาํ คัญของประเทศ เมื่อเกิดการระบาดจะนาํ มาซึ่งความ สูญเสยี สุขภาพ ชวี ติ และมผี ลกระทบตอ เศรษฐกิจของประเทศอยางมาก เพราะขณะเจ็บปว ยบุคคลนั้น ไมสามารถเรียนหรอื ทาํ งานไดต ามปกติ ซึง่ จะทาํ ใหเ สยี การเรยี นและรายไดต ามทีเ่ คยไดร ับ นอกจากน้ี ในขณะเจบ็ ปว ยกจ็ ะเปนภาระของบุคคลใกลชดิ หรอื คนในครอบครัวในการดแู ลผปู วย รวมท้ังเสยี เงนิ ในการรักษาพยาบาล ซึ่งในระดับชาติ ประเทศชาติตองเสียงบประมาณในการดแู ลรักษาผูปวย คา เวชภณั ฑ คา บคุ ลากร รวมถึงตอ งสรางอาคารสถานทใ่ี นการดแู ลผูปวย ซง่ึ เปนการสูญเสียทรพั ยากรที่ จะสามารถนําไปใชพัฒนาประเทศดานอื่น ๆ ได โรคติดตอ สว นใหญสามารถปอ งกันได หากทกุ คน เห็นความสาํ คญั ตระหนกั ถึงอนั ตรายของโรคและมีสวนรวมในการปองกันแกไขปญหาโรคติดตอท่ี เกิดขึ้น 1.1 ความหมายของโรคตดิ ตอ โรคติดตอ หมายถึง โรคท่เี กดิ จากเชอ้ื โรคแลว สามารถติดตอ จากคนไปสบู คุ คลอื่นได หรอื อาจติดตอ ระหวา งคนสูคน หรือสตั วส ูคนได หรือติดตอระหวางสัตวดวยกนั เองได โดยมีพาหะ เชน คน สัตว หรือมีตัวกลางนําเช้ือโรค เปน ตน โรคระบาดเปนโรคติดตอที่แพรกระจายไปยังคนอืน่ ๆ ไดรวดเร็ว บางโรคตอ งใช เวลาในการรักษาเปนเวลายาวนานและใชวิธีรักษาทซ่ี ับซอน สิ้นเปลื้องคาใชจายในการรกั ษาเปน จาํ นวนมาก โดยโรคทเี่ ปน สาเหตุของการเจ็บปวยและเสียชวี ิตท่นี ับวาสําคัญ ไดแก ไขม าลาเรยี โรค ไขหวดั นก โรคซารส โรคอหิวาตกโรค และโรคไขหวัดใหญสายพนั ธุใหม 2009 ลักษณะของโรคติดตอ 1. เช้อื โรคสามารถแพรก ระจายไปยงั บคุ คลอน่ื ไดอ ยา งรวดเร็ว 2. การแพรกระจายของโรคมักเกิดจากพฤตกิ รรมของบุคคลหรือปญหาสุขาภิบาล ส่งิ แวดลอม 3. มีอัตราการเจบ็ ปว ยคอ นขา งสูงและโอกาสที่จะเกิดโรคเปนไดท ุกเพศทุกวยั โรคติดตอทคี่ วรทราบและตองแจง ความ โรคตดิ ตอ ที่ควรทราบมี 14 โรค ไดแ ก ไขท รพิษ กาฬโรค ไขเหลอื ง โรคอหิวาตกโรค โรคบาดทะยักในเด็กเกิดใหม โรคคอตีบ โรคโปลิโอ โรคพิษสุนัขบา โรคไขสมองอักเสบ ไขร ากสาด ใหญ โรคแอนแทรกซ โรคทริคิโนซสี โรคไขก าฬหลงั แอน โรคคุดทะราดระยะตดิ ตอ

97 1.2 ชนดิ ของเชอื้ โรค เช้อื โรคที่ติดตอ ไดแ บงออกเปน 5 ชนดิ คอื แบคทเี รยี ไวรัส ริกเกตเซยี รา ปรสติ แบคทเี รยี จดั อยใู นจาํ พวกพชื เซลลเ ดยี ว มีขนาดเลก็ มากตองใชก ลอ งจลุ ทรรศนขยาย จงึ จะมองเห็นได สามารถดาํ รงชีวติ อยไู ดใ นสภาวะแวดลอ มแทบทกุ อยา ง ไวรสั ไมสามารถมองเหน็ ดวยตาเปลา ตองดูดวยกลอ งจุลทรรศนชนิดพเิ ศษ เชอ้ื ไวรสั จะมีอยูท ่วั ไปในอากาศโรคที่เกดิ จากเชือ้ ไวรสั มหี ลายโรค เชน ไขห วัด หัด ไขท รพิษ คางทูม ไขเลอื ดออก อสี ุกอใี ส เปนตน ริกเกตเซีย มีขนาดเล็กกวา แบคทเี รีย สามารถมองเหน็ ดวยกลองจลุ ทรรศนม ักอาศัยอยู รว มกับสิ่งมชี ีวติ อื่น ๆ เชน เหบ็ หมดั เหา พยาธิไสเดือน เปนตน โรคทเี กิดจากเชื้อโรคชนิดนีไ้ ดแก ไข รากสาดใหญ รา เปนเชือ้ โรคท่ีจัดอยใู นจําพวกพืช สามารถมองเหน็ ไดดว ยกลองจุลทรรศน เชน ยสี ต สามารถนาํ มาใชในการทาํ ขนมปง แตส วนใหญทําใหเ กดิ โรคผิวหนงั ตา ง ๆ เชน กลาก เกลื้อน นาํ้ กัดเทา ปรสติ จดั อยูในจําพวกสัตว มีขนาดใหญกวาชนิดอ่ืน ๆ มีทั้งพวกเซลลเดียวและพวก หลายเซลล เชน เชื้อบดิ พยาธิใบไม พยาธิปากขอ พยาธติ ัวตืด 1.3 การแพรกระจายของเชื้อโรค มี 2 ลักษณะคือ 1. การสมั ผสั โดยตรง หมายถึง การแพรจากแหลง หน่งึ ไปยงั แหลงหนึ่ง โดยไมม ี พาหะเปนตัวนํา สมั ผัสโดยตรงจากผปู วย หรือน้ําลาย นํ้าเหลอื ง หนอง เลือด เชอ้ื โรคเขาสูรางกายแลว ทาํ ใหเ กิดโรคได 2. การสัมผัสทางออม หมายถึง การแพรโดยมีพาหะเปนตัวนํา เชน หากเชื้อโรค ปะปนอยใู นนาํ้ อาหาร เม่อื เรารับประทานอาหาร ด่ืมนา้ํ หรอื ยุงกดั เช้ือโรคก็จะเขา สรู า งกายได การเขาสรู า งกายของเชอื้ โรค การเขา สูรางกายของเชอื้ โรคสามารถเขา สูร างกายได 6 ทางดวยกนั คอื 1. ระบบทางเดนิ หายใจ เม่อื เราหายใจเอาเช้ือโรคทลี่ อยอยูในอากาศเขา สรู า งกายทาํ ใหเ กิดโรคได เชน ปอดบวม ไขหวัด ไขหวดั ใหญ วัณโรค เปน ตน เม่ือไอหรือจามควรปดปาก ปด จมูก นอกจากนี้การบวนน้ําลายหรอื เสมหะสามารถทาํ ใหเ ชื้อโรคแพรกระจายเขา สูรา งกายได 2. ระบบทางเดินอาหาร เช้ือโรคบางชนิดอาศัยอยูในน้ําและอาหาร เม่ือเรา รบั ประทานน้ําหรืออาหารที่มีเชื้อโรคเขาไปเชอ้ื โรคจะปนเปอ นเขาสูรา งกายทาํ ใหเกดิ โรคติดตอ ได เชน อหวิ าตกโรค บิด อจุ จาระรว ง 3. ผวิ หนัง เชอ้ื โรคบางชนิดสามารถเขาสรู างกายโดยผา นผิวหนงั ไดโ ดยวิธีการตาง ๆ เชน

98 1) จากการรบั เลือดหรอื ฉดี ยา เชน โรคเอดส โรคตับอกั เสบชนดิ บี 2) โดยการสัมผัส เชน โรคกลาก โรคเกลอื้ น 3) ถูกสัตวหรือแมลงกดั เชน ไขเลอื ดออก ไขม าลาเรยี 4) เขาทางรอยขดี ขวนหรือบาดแผล เชน บาดทะยกั 5) โดยการไชทะลุผา นทางผวิ หนงั เชน พยาธิปากขอ 4. ทางเพศสัมพนั ธ ตดิ ตอโดยการรว มประเวณีกับผปู วยทําใหต ิดโรคได เชน โรค เอดส กามโรค 5. ทางสายสะดือ โรคท่ีติดตอไดทางสายสะดือโดยตดิ ตอจากมารดาสูลูกท่ีอยูใ น ครรภ คือ ซิฟล ิส หัดเยอรมนั 6. ทางเย่ือบตุ าง ๆ เชื้อโรคบางชนดิ สามารถเขาสูทางเยือ่ บุตา ง ๆ ได เชน เยื่อบปุ าก เย่อื บตุ า ทาํ ใหเกิดโรคเชื้อราในชอ งปาก โรคตาแดง เรอ่ื งที่ 2 โรคท่ีเปนปญหาสาธารณสุขของประเทศ ปจ จุบันมีโรคติดตอ ที่แพรระบาดจากคนสูคน และจากสัตวส ูคน ซ่ึงทําใหเ กิดการ เจบ็ ปวยและเสยี ชวี ติ แกป ระชาชนจํานวนมาก โดยมีการแพรกระจายเช้อื โรคอยางรวดเรว็ จากชุมชน ไปสูเมือง และจากเมืองแพรกระจายไปยังประเทศตาง ๆ เนื่องจากการเดินทางตดิ ตอระหวางกัน สามารถทาํ ไดงา ยและสะดวกรวดเรว็ ทาํ ใหก ารแพรกระจายโรคเปน ไปอยางรวดเร็วดวยเชนกัน โรค ระบาดซึง่ เปนปญ หาสาธารณสขุ สาํ คัญของประเทศในปจจุบันไดแก โรคซารส โรคไขหวัดนก โรค มาลาเรีย โรคอหวิ าตกโรค โรคชิคุนกุนยา โรคไขหวัดใหญแ ละไขหวัดใหญสายพันธุใหม 2009 เปน ตน โรคซารส โรคซารส เกิดขึ้นคร้ังแรกในประเทศจีน เมื่อเดือนพฤศจิกายน ป พ.ศ. 2545 (ค.ศ. 2002) และเรม่ิ แพรระบาดไปทว่ั โลกในตน ป พ.ศ. 2546 (ค.ศ.2003) องคการอนามัยโลก (WHO) ไดรับ รายงานเกยี่ วกบั ผูท ี่สงสัยวาจะปว ยเปนโรคซารสมากกวา 2500 ราย จากเกอื บ 20 ประเทศทว่ั โลก โดย ผูปวย สวนใหญเปนผูท่ีเคยเดินทางไปยังพื้นทีท่ ี่มีการระบาดของโรคในชวง 10 วัน กอนเร่ิมแสดง อาการ และเปน ผูท ีอ่ ยใู กลชดิ กบั ผทู ่สี งสยั วาจะปวยเปน โรคซารส จํานวนผูเสียชวี ิตทั้งหมดทร่ี ายงาน ท่วั โลกในเดอื นเมษายน ป 2546 มมี ากกวา 100 ราย เช้ือไวรัสซารส หองปฏิบตั ิการขององคการอนามัยโลก (WHO) ไดตรวจพบเช้ือ ไวรัสชนิดใหมในผูปวยโรคซารส เรยี กวา เช้ือโคโรนาไวรสั เชอ้ื ไวรสั ซารสมกี ารกลายพนั ธุไดเ ร็ว

99 ปจ จุบนั พบวา มอี ยา งนอ ย 19 สายพนั ธุ เชื้อท่กี ลายพันธอุ าจมีการกอ อันตรายรุนแรงขึ้นหรืออาจออน ตัวลง แตส ามารถอยใู นคนเราไดย าวนาน ระยะฟก ตัว องคการอนามัยโลกกําหนดระยะฟกตัวของเชื้อไวรัสซารสอยใู นระยะ 2-7 วนั ไมเ กิน 10 วัน จึงมีการกักบริเวณผตู ิดเชอ้ื เพ่ือเฝาดูอาการเปน ระยะเวลา 10-14 วนั อาการ อาการสําคัญของผูปวยโรคซารส ไดแก มีไขต ัวรอน หนาวส่ัน ปวดเมอื่ ย กลา มเน้อื ไอ ปวดศรี ษะ และหายใจลําบาก สวนอาการอื่นท่อี าจพบไดมีทองเดิน ไอมีเสมหะ น้ํามูก ไหล คลื่นไสอาเจยี นผูปว ยทส่ี งสยั วา จะเปน โรคซารส ผูปวยมีอาการปวยเกี่ยวกบั โรคทางเดินหายใจ และสงสัยวาจะเปน โรคซารส ตองมีอาการตามเกณฑท ่ี WHO กําหนดไวคือ มไี ขสงู เกนิ 30o C หรือ 100.4o F และมอี าการไอ หายใจตดิ ขัด และในชว ง 10 วนั กอนมีอาการ เคยไปหรืออาศัยอยใู นพน้ื ทที่ ม่ี ี การระบาดของโรค หรอื ใกลช ิดกบั ผูทีม่ ีอาการปวยเกย่ี วกบั โรคทางเดินหายใจซงึ่ เดนิ ทางไปในพนื้ ที่ท่ี มีการระบาดของโรค หรอื ผูที่สงสยั วาจะเปนโรคซารส แมวา ผปู ว ยท่ีมีอาการขางตนและมีอาการคลาย กบั ปอดบวมหรอื ปอดอักเสบปรากฏในฟล มเอ็กซเรย กไ็ มไดแสดงวาจะตอ งเปนโรคซารส นอกจาก ตรวจพบเช้ือไวรสั โคโรนาชนิดใหมเ ทานนั้ จึงจะสรุปไดว าเปนโรคซารส การแพรกระจายของเช้ือโรค เช้อื โรคซารสติดตอ ไดท างระบบหายใจ และอาจติดตอทางอาหารการกินไดอีกดวย เนอื่ งจากมีการศึกษาพบวา เช้อื นี้มอี ยใู นนาํ้ เหลือง อจุ จาระและปสสาวะของผปู วย เมอ่ื อาการปวยยาง เขา สปั ดาหท่ี 3 การปอ งกนั และรกั ษา โรคนี้ตดิ ตอไดโ ดยการสัมผสั ละอองน้ําลาย เสมหะ เขา ทางปากและจมูก แตเ ดิมเช่ือ วา เชือ้ ไวรัสโคโรนาจะมชี วี ติ อยูน อกรา งกายมนษุ ยไดไ มเ กิน 3 ช่วั โมง แตจ ากขอ มลู การศึกษาใหม ๆ พบวา เชอื้ นอี้ ยูไดน านกวา 1 วัน โดยเฉพาะในอจุ จาระและปสสาวะจะอยไู ดนานหลายวนั การปอ งกนั ทดี่ ที ่ีสดุ ไดแก การลางมอื การปฏบิ ัติตามหลักสขุ อนามยั อยา งเครงครัด และการใสหนา กากอนามยั ในการปองกันโรคซารสนนั้ มีขอแนะนําดังนี้ 1. รักษาสุขภาพใหแข็งแรงอยูเสมอดวยการรับประทานอาหารที่มีประโยชน ออกกําลังกายสม่ําเสมอ พกั ผอนใหเพียงพอ พยายามลดความเครียด และไมเ สพสารเสพติด

100 2. ใชผาปดปากปดจมูกทุกครั้งเมื่อไอหรือจาม ขณะที่เปนหวัดควรใชหนากาก อนามัยอยูเ สมอ 3. รักษาความสะอาดของมอื อยูเสมอ ดว ยการลา งมือบอย ๆ ดว ยนํ้าสบู 4. ไมค วรใชมอื ขยี้ตา แคะจมูก แคะฟน หากมีความจําเปนตอ งลางมือใหสะอาดทั้ง กอนและหลงั การกระทําดังกลา ว 5. อยา ใชผาเช็ดตวั หรือผา เชด็ หนา รวมกับผูอื่น ถาใชกระดาษเช็ดนา้ํ มูกควรทิง้ ในถัง ขยะมีฝาปด 6. ใชช อ นกลางเมอื่ รบั ประทานอาหารรว มกับผอู น่ื 7. รักษาความสะอาดของบานเรือน ของใชในบาน เชน โทรศัพทควรเช็ดดวยผาชุบ นํา้ สะอาดบิดหมาดหรอื แอลกอฮอล 8. เปด ประตหู นาตา งใหอากาศภายในบานถายเทไดส ะดวก 9. หากมอี าการไข ไอ หรือจาม ควรหลีกเล่ยี งสถานทีท่ ่ีมคี นหนาแนนหรอื การระบาย อากาศไมดี และควรไปพบแพทยท ันที 10. ในขณะเดินทางอยูบนรถโดยสารไมควรอยใู กลช ิดผูท่ีเปนไข ไอ หรอื จาม 11. หลีกเล่ียงการคลกุ คลใี กลช ิดกับผปู วย และผูท่ีเดินทางมาจากประเทศที่มีการ ระบาด 12. งดหรือหลีกเลีย่ งการเดินทางไปตางประเทศ โดยเฉพาะประเทศที่มีการแพร ระบาดของโรคน้ี การรกั ษา สว นใหญจะเปน การรกั ษาตามอาการและใชอปุ กรณชวยการหายใจ (ใน รายทมี่ ภี าวะหายใจลม เหลว) ไดมีการทดลองใชเซรุม จากผปู วยทห่ี ายจากโรค ซง่ึ พบวาจะไดผลหากให เซรมุ ในระยะสปั ดาหแรกของโรคในปจจบุ ันมีการทดลองผลิตยาตา นไวรัสซารสโดยเฉพาะ ซ่ึงอยใู น ระหวา งการพัฒนาและคาดวาจะสามารถนํามาใชไดในอนาคตอนั ใกล โรคไขม าลาเรยี (Malaria) ไขมาลาเรียหรอื ไขจับส่ัน เปน โรคติดตอท่ีเกดิ จากเชื้อปรสติ จําพวกโปรโตซัว ชื่อ พลาสโมเดยี ม (Plasmodium) ซงึ่ เกิดจากยุงกน ปลอ งเปนพาหะนาํ โรคมาสคู น และเปนโรคทีม่ สี ถติ กิ าร ระบาดสูงมาก โดยเฉพาะในภาคใตแ ละในจังหวัดที่เปน ปา เขาที่มีฝนตกชกุ อยูบอย ๆ สาเหตุ ยงุ กนปลอ งเปน พาหะนาํ โรคเมอ่ื ยุงกดั คนทเี่ ปนไขมาลาเรียแลว ไปกัดคนอน่ื ก็จะแพร เช้ือใหกับคนอ่นื ๆ ตอ ไป

101 อาการ ผูท่ีไดรับเช้ือไขมาลาเรียจะมีอาการวิงเวียนศีรษะ ออนเพลีย มีไขสูง หนาวส่ัน อาเจียน และมเี หงื่อมาก บางรายทีเ่ ปน ชนดิ รุนแรงมีไขสูงขึ้นสมอง อาจมีอาการเพอ ชกั หมดสตหิ รอื ตายในทสี่ ดุ บางรายไมต ายแตเ พอ คล่งั เสียสติ และความจาํ เสือ่ ม การติดตอ ตดิ ตอโดยยุงกน ปลองตวั เมียไปกัดและกินเลือดคนทเ่ี ปน ไขม าลาเรยี แลวไดรับเช้ือ มาลาเรยี มาจากคนทเี่ ปน ไข เช้อื นั้นจะเจรญิ ในตัวยงุ ประมาณ 10 วัน กจ็ ะมอี าการไขมาลาเรีย การปองกนั 1. นอนในมุง อยา ใหยุงกดั ได 2. ทําลายแหลง เพาะพันธุยงุ เชน ภาชนะที่มนี ้ําขงั ใหหมดไป 3. เมอ่ื เขา ปา หรอื แหลง ท่มี ีไขมาลาเรยี ระบาด ระวังอยา ใหย ุงกัดโดยใชยากนั ยุงทา 4. ผูอยใู นพ้นื ทแ่ี หลงไขม าลาเรยี ระบาดควรปลูกตน ตะไครห อมไวกนั ยงุ 5. ถาสงสัยวาเปนไขมาลาเรีย ควรไปรับการตรวจเลือด และรับการรักษาเพ่ือ ปอ งกนั การแพรต อ ไปยงั ผอู ื่น การรักษามาลาเรีย เนื่องจากในปจจบุ ันพบเชอื้ มาลาเรยี ทด่ี ้อื ตอ ยา และอาจมโี รคแทรกซอนรายแรง (เชน มาลาเรยี ข้นึ สมอง) โดยเฉพาะอยา งยง่ิ สาํ หรับผูท่ีอยใู นเมือง ซงึ่ ไมม ีภูมติ านทานโรคนี้ ดังนัน้ ถา หากมีอาการนา สงสยั เชน มีไขหลังกลับจากเขตปาเขาหรือเขตมาลาเรีย ก็ ควรรีบไปหาหมอเพอ่ื ตรวจหาเชอ้ื โรคไขหวัดนก (Avian Influenza หรือ Bird Flu) เมือ่ 20 ปท ผ่ี านมา ไดเกิดโรคระบาดทีเ่ กิดจากเชื้อไวรัสชนดิ H5N1 ทเี่ รยี กวาไขห วัด นกและระบาดไปทว่ั โลก เดิมเชอ้ื ไขหวัดนกเปนเชื้อไวรัสโดยธรรมชาติจะติดตอในนกเทา นั้น โดยเฉพาะนก ปา นกเปดนาํ้ จะเปน พาหะของโรค เชื้อจะอยูในลาํ ไสนก โดยท่ีตัวนกไมมีอาการ แตเม่ือนกเหลาน้ี อพยพไปตามแหลงตา ง ๆ ทว่ั โลก ก็จะนําเช้อื นั้นไปดวย เม่อื สัตวอ ่ืน เชน ไก เปด หมู หรือสัตวเลี้ยง อืน่ ๆ ไดร ับเช้อื ไขห วัดนกก็จะเกิดอาการ 2 แบบ คือ 1. หากไดรบั เชือ้ ชนิดไมรนุ แรงสัตวเล้ียงนน้ั อาจจะมอี าการไมมากและหายไดเอง 2. หากเชอ้ื ทไี่ ดรบั มอี าการรนุ แรงมากกจ็ ะทาํ ใหสัตวเ ลีย้ งตายไดภายใน 2 วนั ปจ จุบันมกี ารระบาดของไขหวัดมากกลบั มาอีกครง้ั โดยเชือ้ โรคไดแพรไปทั่วโลก เกิดการระบาดของเชอ้ื ไขหวัดนกชนดิ H5N1 ในไกและแพรกระจายสคู นทาํ ใหม ผี เู สยี ชีวิตจาํ นวนมาก ทวั่ ไป จนมีการเฝาระวังโดยหากทราบวามีไกต ายดว ยเชอ้ื ไขห วดั นก จะตองรีบแจงเจาหนาท่ีรัฐและมี

102 การควบคมุ การแพรเช้อื โรคดวยการทาํ ลายไกใ นพ้ืนทน่ี ัน้ ๆ ทนั ที เชน การฝงกลบและฉีดพนสารฆา เช้ือเพ่ือตัดวงจรการแพรระบาดสคู นตอ ไป โรคไขหวดั นก เปนโรคติดตอ ของสตั วปก ตามปกติโรคนีต้ ิดตอ มายงั คนไดไ มงายนกั แตคนทสี่ ัมผสั ใกลชดิ กบั สตั วทีเ่ ปน โรคอาจตดิ เชอ้ื ได สาเหตุ เกิดจากเชอ้ื ไวรัสชนิดเอ็ชไฟวเอน็ วนั (H5N1) พบในนก ซ่ึงเปนแหลงเชื้อโรคใน ธรรมชาติ โรคอาจแพรมายังสัตวปกตาง ๆ ได เชน ไกท่ีเล้ยี งอยูในฟารม เลีย้ งตามบานและไกชน รวมทัง้ เปด ไลท ุง ดวย ระยะฟกตัว ระยะฟก ตวั ในคน 1 ถงึ 8 วนั อาการ ผปู วยมีอาการคลายไขหวัดใหญ ไขสงู หนาวสั่น ปวดศีรษะ ปวดเม่อื ยกลามเนื้อ ออนเพลยี เจบ็ คอ ไอ ผูปว ยเด็กเลก็ ผูส ูงอายุ หรือผูที่มีโรคประจําตัว หากมีภูมิคมุ กันไมด ี อาจมีอาการ รนุ แรงได โดยจะมอี าการหอบ หายใจลําบาก เนื่องจากปอดอกั เสบรุนแรง การตดิ ตอ โดยการสมั ผัสซากสัตวป กที่ปว ยหรือตาย เช้อื ทีอ่ ยใู นนาํ้ มูก นํ้าลาย และมลู สัตวป วย อาจตดิ มากบั มือ และเขาสรู า งกายทางเยอื่ บุของจมูกและตา ผูท่เี สีย่ งตอโรคไขหวัดนก ไดแก ผทู ที่ าํ งาน ในฟารมสัตวป ก ผทู ฆ่ี า หรือชําแหละสัตวปก ผเู ลี้ยงสัตวป ก ในพืน้ ท่ที เ่ี กิดโรคไขห วดั นกระบาด การปอ งกนั 1. รับประทานอาหารประเภทไกและไขท่ีปรุงสุกเทานั้น โดยเฉพาะชวงที่มีการ ระบาด ของโรค 2. ควรเลอื กซือ้ ไกสดท่ไี มมลี ักษณะบง ชวี้ าอาจตายดวยโรคตดิ เชื้อ เชน เนื้อมีสีคลาํ้ มี จุดเลอื ดออก สําหรับไข ควรเลือกฟองที่ไมม ีมลู ไกติดเปอนท่ีเปลือกไข กอ นปรุงควรนํามาลางให สะอาด 3. ไมเลน คลุกคลหี รอื สัมผสั ตวั สตั ว นํา้ มกู นาํ้ ลาย มูลของไกและสตั วป ก โดยเฉพาะ สตั วทปี่ ว ยหรือตาย รวมท้ังบรเิ วณทเ่ี ล้ียงสตั วปกดว ย

103 4. อาบน้าํ ใหสะอาดและเปลีย่ นเสื้อผาทุกครั้งหลังสัมผัสหรือคลุกคลีกับสัตวปกทกุ ชนิด 5. หา มนําสัตวปก ทปี่ ว ยหรอื ตายมารับประทาน หรอื ปรงุ เปนอาหารอยา งเดด็ ขาด 6. รักษาความสะอาดในบาน ในสถานประกอบการ และบริเวณรอบ ๆ ใหสะอาดอยู เสมอ 7. กําจัดสตั วท ป่ี ว ยหรือตายผดิ ปกติ ดวยการเผาหรือฝง อยา งถูกวิธีและราดดวยน้ํายา ฆา เชือ้ โรคหรือโรยดวยปนู ขาว 8. หากพบไก เปด หรือสัตวปกตายจํานวนมากผิดปกติใหรีบแจงเจาหนาที่ ผูนํา ชุมชน ทันที ผลกระทบเม่ือมีการระบาดของไขหวดั นก 1. เมื่อเกดิ การระบาดของไขหวัดนกจากคนสคู น เชื้อจะติดตอโดยการจามหรอื ไอ จากนนั้ คนทไี่ ดร ับเชือ้ อาจจะแพรเ ชือ้ โดยท่ยี ังไมมีอาการ ทําใหเชือ้ ระบาดไปทั่วโลกไดอ ยางรวดเร็ว 2. ประมาณวาจะมปี ระชากรโลกตดิ เชอ้ื รอ ยละ 25-30 โดยคาดวาจะมคี นเสยี ชวี ติ จาก การตดิ เชื้อนปี้ ระมาณ 2 – 7.4 ลานคนทว่ั โลก ซงึ่ หากเชอ้ื มคี วามรนุ แรงก็อาจจะมคี นเสียชวี ิตมากกวานี้ 3. จํานวนเตียงของโรงพยาบาลจะไมเพียงพอ ทําใหขาดบุคลากรดานการ รกั ษาพยาบาล รวมทงั้ การดแู ลรกั ษาจะไมทว่ั ถงึ 4. จะขาดแคลนเวชภณั ฑ ยาปฏิชวี นะหรอื วคั ซีนท่ีใชใ นการรกั ษา 5. เกิดปญหาตอ เศรษฐกิจและสงั คมของประเทศนั้น ๆ 6. การชวยเหลือจากนานาชาติอาจทาํ ไดนอยลง เน่ืองจากแตละประเทศก็ตองดูแล และหว งใยประชาชนของตนเอง สรุป คนตดิ เชอ้ื โรคไขห วัดนกไดอ ยางไร

104 เม่ือนกน้ําอพยพไปอาศัยท่ีใดก็จะถายอุจจาระท่ีมีเชื้อโรค สตั วเล้ียง เชน ไก เมื่อ ไดรับเชอ้ื โรคก็จะเกิดการติดเชื้อ ซ่ึงสามารถแพรสูคนได เม่ือไกตายหรือปวย อาจมีการสัมผัสไก เหลานั้นหรือนําไปบริโภคโดยท่ีไมไดทําใหสุกเสียกอน ก็จะทําใหคนติดเช้ือไขหวัดนกจากไก นอกจากน้ีการตดิ ตอ อาจเกิดขณะทําการเชือดไก ถอนขนไกหรือทําความสะอาดเครือ่ งในไกได อยา งไรกต็ าม โรคไขหวัดนกเปน โรคติดตอ ของสตั วปกตามปกติ เชื้อโรคน้ีจะติดตอ มายงั คนไดไมงา ยนัก หากมีการระมัดระวังไมสัมผัสไกปวย ไกตายหรือไกที่มเี ชื้อโรคโดยตรง หรือ รบั ประทานไกท ี่ปรงุ สกุ ในอุณหภมู ิ 70o C ขน้ึ ไปกจ็ ะปลอดภัยจากโรคไขหวดั นกได อหิวาตกโรค อหวิ าตกโรค (Cholera) คือ โรคระบาดชนิดหนึ่งมีอาการทอ งรวง อาเจยี น รางกายจะ ขบั น้าํ ออกมาเปนจํานวนมาก อหิวาตกโรคเปนโรคในระบบทางเดินอาหารท่ีเกิดขึ้นเฉียบพลัน เกิดจากเช้ือ แบคทีเรียใน สายพนั ธเุ ฉพาะชื่อ ไวบริโอ คอเลอรี (Vibrio cholerae) โดยทัว่ ไปมีอาการไมม าก แต ประมาณ 1 ใน 10 ราย อาจเกดิ อาการทองเสียอยา งรุนแรง อาเจยี น และเปนตะครวิ ท่ีขาได เปนผลไม เกิดการสูญเสียนาํ้ และเกลอื แรอ ยางรวดเร็ว เกิดภาวะขาดนํ้าและหมดสติ ถา ไมไดรับการรักษาอาจถงึ แกชวี ติ การติดตอ และแพรกระจายของเช้อื โรค อหวิ าตกโรคติดตอ ไดจ ากการรับประทานอาหารหรือดมื่ นํ้าที่ปนเปอนอจุ จาระหรอื อาเจียนของผตู ดิ เช้ือหรือโดยการรบั ประทานหอยดิบ ๆ จากแหลงนํ้าท่ีมีเชื้อน้ี แตไมต ิดตอ โดยการ สมั ผัสผิวเผินกับผตู ิดเชอ้ื การระบาดมักเกิดในบริเวณที่มีระบบทอระบายอุจจาระและแหลงนํ้าสะอาดไม เพียงพอ ไมก่ีปมานี้โรคอหิวาตกโรคเกิดระบาดตอเนื่องกันหลายคร้ังในพื้นที่บางแหงของทวีป แอฟริกา เอเชีย อเมริกาใต และอเมริกากลาง (แมตามปกติจะมีแหลงนํ้าสะอาดพอเพียง แต อหวิ าตกโรคกอ็ าจเกดิ ขึ้นหลงั จากมีภัยธรรมชาติ เชน แผน ดนิ ไหวหรือนํ้าทวมได) อยางไรก็ดี ผูท ี่เขา ไปในบรเิ วณแพรระบาด ของโรค แตร ะมัดระวังเรือ่ งการกนิ อาหารก็มคี วามเส่ยี งที่จะตดิ เชอ้ื นอย ระยะเวลาฟกตัว ผูทีไ่ ดรับเชื้อจะเกิดอาการไดตั้งแต 24 ช่วั โมง ถึง 5 วัน แตโดยเฉลีย่ แลว จะเกิดอาการ ภายใน 1-2 วนั

105 อาการ 1. เปนอยางไมรุนแรง พวกนีม้ ักหายภายใน 1 วัน หรอื อยางชา 5 วัน มีอาการถาย อุจจาระเหลวเปนน้ํา วนั ละหลายครง้ั แตจ ํานวนอจุ จาระไมเ กินวันละ 1 ลติ ร ในผูใหญอาจมีปวดทอ ง หรือคล่ืนไสอ าเจียนได 2. เปนอยา งรุนแรง อาการระยะแรก มีทอ งเดิน มีเนอื้ อจุ จาระมาก ตอมามีลักษณะ เปนน้าํ ซาวขาว เพราะวามีมกู มาก มกี ลิ่นเหม็นคาว ถายอุจจาระไดโดยไมมีอาการปวดทอง บางคร้ัง ไหลพงุ ออกมาโดยไมรูสึกตวั มีอาการอาเจียนโดยไมค ล่ืนไส อุจจาระออกมากถึง 1 ลติ รตอชั่วโมง และจะหยดุ เองใน 1-6 วนั ถา ไดน้าํ และเกลอื แรชดเชยอยา งเพยี งพอ แตถาไดนาํ้ และเกลือแรท ดแทนไม ทนั กบั ทเ่ี สียไป จะมอี าการขาดน้ําอยา งมาก ลุกนง่ั ไมไหว ปสสาวะนอ ย หรือไมมีเลย อาจมีอาการเปน ลม หนา มดื จนถงึ ชอ็ ก ซึง่ เปนอนั ตรายถึงชวี ิตได ขอ ควรปฏบิ ตั เิ มอ่ื เกดิ อาการทอ งเสีย 1. งดอาหารทม่ี ีรสจัดหรอื เผด็ รอน หรอื ของหมกั ดอง 2. ดืม่ นํา้ ชาแกแทนน้ํา บางรายตอ งงดอาหารช่ัวคราว เพอื่ ลดการระคายเคืองในลาํ ไส 3. ดม่ื นาํ้ เกลอื ผง สลบั กบั นาํ้ ตมสุก ถาเปน เดก็ เล็กควรปรกึ ษาแพทย 4. ถาทองเสยี อยางรนุ แรง ตองรีบนําสง แพทยดว น การปองกนั 1. รบั ประทานอาหารที่ปรุงสกุ ใหม ๆ และด่ืมนํ้าสะอาด เชน น้ําตมสกุ ภาชนะที่ใส อาหารควรลางสะอาดทุกคร้งั กอ นใช หลกี เลย่ี งอาหารหมักดอง สุก ๆ ดิบ ๆ อาหารท่ีปรุงทิ้งไวนาน ๆ อาหารที่มแี มลงวันตอม 2. ลางมือฟอกสบูใหสะอาดทุกคร้ังกอนกินอาหารหรือกอนปรุงอาหารและหลัง เขา สว ม 3. ไมเ ทอุจจาระ ปสสาวะและสิง่ ปฏกิ ูลลงในแมน าํ้ ลําคลอง หรือท้ิงเร่ียราด ตองถาย ลงในสว มทีถ่ ูกสุขลกั ษณะและกาํ จดั สง่ิ ปฏกิ ูลโดยการเผาหรือฝงดิน เพื่อปองกนั การแพรของเชื้อโรค 4. ระวงั ไมใ หนํา้ เขา ปาก เมอ่ื ลงเลนหรอื อาบนาํ้ ในลาํ คลอง 5. หลีกเลีย่ งการสัมผัสผูปวยทเ่ี ปน อหวิ าตกโรค 6. สําหรบั ผูท ีส่ มั ผสั โรคน้ี ควรรับประทานยาที่แพทยใหจ นครบ การรักษาทางการแพทย การรักษาฉุกเฉิน คือ การรักษาภาวะขาดน้ําโดยดว น ดวยการใหนํ้าและเกลือแร ทดแทนการสูญเสียทางอุจจาระ ถาผูปวยอยูในภาวะขาดนํ้ารุนแรง ตองใหน้ําทางเสนโลหติ อยาง เรง ดว น จนกวาปรมิ าณน้าํ ในรา งกาย ความดันโลหติ และชีพจรจะกลบั สภู าวะปกติ

106 สําหรับผูปวยในระดับปานกลางทั่วไป การใหดื่มน้ําเกลือแรทดแทนจะใหผลดี สว นผสมของน้าํ เกลอื แรสตู รมาตรฐานไดแก กลโู คส 20 ก. โซเดียมคลอไรด 3.5 ก. โปแตสเซียม 1.5 ก. และโตรโซเดียมซิเทรต 2.9 ก. หรอื โซเดยี มไบคารบ อเนต 2.5 ก. ตอ น้ําสะอาด 1 ลติ ร โรคชิคนุ กุนยา (Chikungunya) การติดเชอ้ื Chikungunya virus เดิมมีรกรากอยใู นทวปี อาฟริกา ในประเทศไทยมีการ ตรวจพบครง้ั แรกพรอ มกบั ทีม่ ีไขเ ลอื ดออกระบาดและเปนคร้ังแรกในทวีปเอเชีย เมื่อ พ.ศ. 2501 โดย Prof.W McD Hamnon แยกเช้อื ชิคนุ กุนยา ไดจากผูปวยโรงพยาบาลเดก็ กรงุ เทพมหานคร ลกั ษณะโรค โรคชคิ ุนกุนยา เปน โรคติดเช้ือไวรสั ชคิ นุ กุนยาท่ีมียงุ ลายเปนพาหะนาํ โรค มีอาการ คลา ยไขแดง แตตา งกันทไ่ี มม ีการรั่วของพลาสมาออกนอกเสนเลือด จงึ ไมพ บผูปวยที่มีอาการรุนแรง มากจนถงึ มอี าการช็อก สาเหตุ เกิดจากเชอื้ ไวรสั ชิคุนกนุ ยา (Chikungunya virus) โดยมียุงลาย เปน พาหะนาํ โรค วิธกี ารตดิ ตอ ตดิ ตอ กนั ไดโ ดยมยี ุงลาย Aedes aegypti เปนพาหะนาํ โรคท่ีสําคญั เมอื่ ยุงลายตวั เมีย กัดและดูดเลอื ดผปู ว ยทอ่ี ยูใ นระยะไขสูง ซ่ึงเปน ระยะท่ีมีไวรัสอยูในกระแสเลอื ด เชอ้ื ไวรสั จะเขาสู กระเพาะยุง และเพ่มิ จํานวนมากขึ้น แลวเดนิ ทางเขา สูตอมนํา้ ลาย เม่ือยุงท่ีมเี ชือ้ ไวรัสชคิ ุนกุนยาไปกัด คนอ่นื กจ็ ะปลอยเช้ือไปยังคนทีถ่ กู กดั ทําใหค นนั้นเกิดอาการของโรคได ระยะฟกตวั โดยทว่ั ไปประมาณ 1-12 วนั แตทีพ่ บบอยประมาณ 2-3 วัน ระยะติดตอ ระยะไขส ูงประมาณวนั ท่ี 2-4 เปนระยะทม่ี ีไวรัสอยูในกระแสเลอื ดมาก อาการและอาการแสดง ผูปวยจะมอี าการไขส ูงอยางฉบั พลนั มผี นื่ แดงข้นึ ตามรางกายและอาจมีอาการคันรวม ดว ย พบตาแดง (conjunctiva injection) แตไมคอ ยพบจดุ เลือดออกในตาขาว สว นใหญแลวในเด็กจะมี อาการไมร ุนแรงเทาในผใู หญ ในผใู หญอ าการท่เี ดนชัดคอื อาการปวดขอ ซง่ึ อาจพบขออักเสบได สว น ใหญจะเปนที่ขอ เลก็ ๆ เชน ขอมอื ขอเทา อาการปวดขอจะพบไดห ลาย ๆ ขอ เปลี่ยนตําแหนงไปเรือ่ ย ๆ อาการจะรนุ แรงมากจนบางคร้งั ขยับขอ ไมได อาการจะหายภายใน 1-12 สัปดาห ผปู ว ยบางรายอาจมี

107 อาการปวดขอเกิดขนึ้ ไดอ ีกภายใน 2-3 สัปดาหตอ มา และบางรายอาการปวดขอจะอยูไดนานเปน เดอื น หรือเปน ป ไมพ บผปู ว ยทม่ี ีอาการรุนแรงถึงช็อก ซึง่ แตกตางจากโรคไขเลอื ดออก โรคนจ้ี ะพบมากในฤดฝู น เมอื่ ประชากรยุงเพมิ่ ขึ้นและมีการติดเช้ือในยุงลายมากขนึ้ พบโรคนไี้ ดในทกุ กลมุ อายุ ซึ่งตางจากไขเลือดออกและหดั เยอรมันทสี่ ว นมากพบในผูอายุนอยกวา 15 ป ในประเทศไทยพบมีการระบาดของโรคชิคุนกุนยา 6 ครง้ั ในป พ.ศ. 2531 ทีจ่ ังหวัดสุรินทร พ.ศ. 2534 ท่ีจังหวัดขอนแกนและปราจีนบุรี ในป พ.ศ. 2536 มีการระบาด 3 ครั้ง ที่จังหวัดเลย นครศรีธรรมราช และหนองคาย และกลับมาระบาดอีกในป พ.ศ. 2551 การรักษา ไมมีการรกั ษาที่จําเพาะเจาะจง (specific treatment) การรักษาเปนการรักษาแบบ ประคบั ประคอง (supportive treatment) เชน ใหยาลดอาการไข ปวดขอ และการพกั ผอ น การปองกนั การปอ งกนั ท่ดี คี วรปฏิบตั เิ ชน เดยี วกับการปอ งกันโรคไขเ ลือดออก คือ ทําลายแหลง เพาะพนั ธุยงุ ลาย และนอนกางมุง หรอื นอนในหองทม่ี มี ุงลวด หากตองออกไปในที่มยี งุ ชุกชมุ ควร ทายากันยงุ ปองกนั ทุกคร้ัง โรคไขหวดั ใหญแ ละไขหวัดใหญส ายพนั ธุใ หม 2009 โรคไขห วดั ใหญ โรคไขห วัดใหญ เปนโรคตดิ เช้ือระบบทางเดินหายใจ เกิดจากเชอื้ ไวรัส พบไดท งั้ เด็ก และผใู หญ สามารถติดตอ กนั ไดง า ยจะมอี าการรนุ แรงกวาโรคหวัดธรรมดา ผปู วยจะมีไขส ูง ปวดศรี ษะ ปวดเมอื่ ยกลา มเน้ือ ออ นเพลยี คัดจมกู น้าํ มกู ไหล ตาแดง ไอ จาม บางรายอาจมีอาการคล่ืนไส อาเจียน เบื่ออาหาร ทองเดิน และอาจมีโรคแทรกซอนได เชน หลอดลมอักเสบ กลามเนื้อหวั ใจอักเสบ ปวดบวม ตอมทอนซิลอักเสบ เปนตน ซึ่งภาวะแทรกซอน เหลา นีม้ กั เกิดในเด็กเล็ก คนสงู อายุ ผปู ว ยเบาหวาน คนท่สี บู บุหรีจ่ ดั หรือผูปวยทีเ่ ปน โรคปอดเร้ือรงั ถา ปว ยเปนโรคไขหวัดใหญควรไปรับการตรวจรกั ษาจากแพทย เพราะจะไมห ายงาย ๆ เหมือนโรคหวดั ธรรมดา สาํ หรับการปฏบิ ัติตนหลังการตรวจรักษาก็ควรพักผอนมาก ๆ งดการทํางาน หนกั หรือการออกกําลงั กาย สวมเสือ้ ผาใหรา งกายอบอนุ อยาอาบน้ําเยน็ ดื่มนํ้าอุนมาก ๆ เพ่ือชวยลด ไข รบั ประทานอาหารออน ๆ ใชผ าชุบนาํ้ ธรรมดาเช็ดตัวเม่อื เวลามไี ข และรบั ประทานยาตามแพทยส ่งั ในการปองกันโรคน้ีกเ็ หมอื นกับการปองกนั โรคหวัดธรรมดาและในปจจบุ ันน้กี ม็ ี วัคซนี ปองกนั โรคไขห วัดใหญ ซึ่งผทู ่คี วรไดรับวัคซนี ปอ งกนั โรคไขหวัดใหญ ไดแ ก ผสู ูงอายุ ผูป วย ดวยโรคเร้ือรัง

108 ตา ง ๆ เชน โรคเบาหวาน โรคหอบหดื โรคไต โรคเลอื ด โรคหวั ใจ โรคปอด เปนตน ผูปว ยติดเช้ือเอช ไอวี เด็กทมี่ ีโรคเร้อื รังเกยี่ วกับระบบทางเดินหายใจ ผทู ่กี าํ ลังจะเดนิ ทางไปตางประเทศและผูทีท่ ํางาน บริการสาธารณชน โรคไขห วดั ใหญ ติดตอเฉยี บพลันของระบบทางเดินหายใจไดร วดเร็ว มกั ระบาดใน ฤดูฝน ไขหวัดใหญม ีหลายชนิด บางชนดิ รนุ แรงทําใหผปู ว ยเสียชีวติ ได สาเหตุ เกิดจากเชื้อไวรัส มีอยู 3 ชนิด คอื ชนิดเอ ชนิดบี และชนิดซี บางครง้ั ใชช ือ่ ตามเมอื งทร่ี ะบาด เชน ไขหวัดฮอ งกง หรือไขห วดั ใหญ 2009 เปน ตน การติดตอ เหมอื นกบั ไขห วัดธรรมดา ติดตอ โดยการสัมผัสโดยตรง ดว ยการไอหรอื จามรดกนั หายใจเอาเช้อื โรคทปี่ ะปนอยูในอากาศและตดิ ตอ ทางออมโดยการใชส่ิงของ เสื้อผา ปะปน กบั ผูปวย ระยะฟก ตัวของโรค ประมาณ 1-3 วนั สาํ หรบั เด็กเลก็ อาจแพรเ ช้ือไดน านถงึ 7 วัน อาการ มีอาการรนุ แรงมากกวาไขหวดั ธรรมดา มักเกิดข้ึนทันทีทันใด ดว ยการปวด ศรี ษะ หนาวส่ัน มีไข ปวดเม่ือยกลา มเนื้อ ออนเพลีย เบ่ืออาหาร การรักษาพยาบาล ไขหวัดใหญไมมียารักษา ตองรักษาตามอาการของโรคและ ปอ งกนั การเกิดโรคแทรกซอ น การปฏิบตั ติ น เม่ือมีอาการโรค ควรรักษาตามอาการของโรค โดยปรึกษาแพทยและ รบั ประทานยาตามแพทยส ง่ั พกั ผอนใหมาก ๆ รับประทานอาหารใหครบ 5 หมู ควรทําใหร างกาย อบอนุ เชน การนอนหมผา เวลาไอหรือจามควรใชผาหรือกระดาษปดปากปดจมกู เพือ่ ปองกนั เช้ือโรค ไมใหแพรก ระจายไปสผู อู ืน่ การปอ งกันและควบคมุ โรค ควรปฏบิ ัติดังนี้ 1. ไมควรคลกุ คลีกบั ผปู วย ควรแยกใหอยตู างหาก 2. ไมใชของใชร วมกับผปู ว ย 3. เวลาไอหรอื จามควรปด ปาก ปดจมูก 4. รกั ษารา งกายใหแ ข็งแรงอยูเสมอ โรคไขห วัดใหญสายพันธุใหม 2009 ไขห วัดใหญสายพนั ธใุ หม 2009 หรือไขหวดั ใหญสายพนั ธใุ หมชนิดเอ (H1N1) ท่ี แพรร ะบาดเปน ปญหาสาธารณสุขของประเทศไทยอยใู นขณะน้ี ทําใหมีผเู สียชีวิตแลวหลายสิบราย และมีผูต ิดเชือ้ กวาพนั ราย (ขอ มลู เดือนสงิ หาคม 2552) ปจจุบันการแพรระบาดของโรคไขห วัดใหญสายพันธุใหม ชนดิ เอ (H1 N1) กําลัง ขยายตัวไปทั่วโลก และขณะน้ปี ระเทศไทยพบการระบาดภายในประเทศแลว โดยเฉพาะอยางยิ่ง สถานศกึ ษาและสถานประกอบการ ซึ่งอาจแพรร ะบาดอยา งรวดเร็ว ไขห วัดใหญสายพนั ธุใหมน้ีมี

109 อาการคลา ยกบั ไขห วดั หรือไขห วัดใหญธ รรมดา สวนใหญมีอาการนอยและหายไดโดยไมต องรับการ รักษาทโ่ี รงพยาบาล สําหรับผูปว ยจาํ นวนไมม ากในตางประเทศที่เสียชีวิต มักเปนผูท่ีมีโรคประจําตัว เรอื้ รงั เชน โรคปอด หอบหดื โรคหัวใจและหลอดเลือด เบาหวาน เปนตน ผูม ีภมู ิตานทานตาํ่ โรค อวน ผสู ูงอายมุ ากกวา 65 ป เดก็ อายตุ าํ่ กวา 5 ป และหญิงมีครรภ สําหรับวิธีการติดตอและวิธีการปองกันโรค จะคลายกับไขหวัดใหญธรรมดา กระทรวงสาธารณสุขจึงขอใหคําแนะนําในการปองกนั และควบคมุ โรคไขห วัดใหญสายพันธใุ หม ชนิดเอ (เอช1 เอน็ 1) ดังตอไปนี้ คําแนะนาํ สาํ หรบั ประชาชนทัว่ ไป 1. ลางมือบอ ย ๆ ดวยน้ําและสบู หรือใชแ อลกอฮอลเจลทําความสะอาดมือ 2. ไมใชแ กวน้ํา หลอดดดู นาํ้ ชอ นอาหาร ผา เช็ดมอื ผา เช็ดหนา ผา เช็ดตวั รว มกับ ผอู ื่น 3. ไมควรคลกุ คลใี กลช ิดกบั ผปู ว ยท่มี อี าการไขหวัด 4. รักษาสขุ ภาพใหแข็งแรง ดวยการกินอาหารที่มคี ณุ คาทางโภชนาการ ดื่มน้าํ มาก ๆ นอนหลับพกั ผอนใหเ พยี งพอ และออกกําลงั กายอยางสมาํ่ เสมอ 5. ควรหลีกเลีย่ งการอยใู นสถานทท่ี ม่ี ผี ูคนแออัดและอากาศถายเทไมดเี ปน เวลานาน โดยไมจ าํ เปน 6. ติดตามคําแนะนาํ อืน่ ๆ ของกระทรวงสาธารณสุขอยา งใกลช ิด คําแนะนาํ สําหรับผปู ว ยไขห วัดหรือไขหวัดใหญ 1. หากมีอาการปวยไมรุนแรง เชน ไขไมสูง ไมซึม และรับประทานอาหารได สามารถรักษาตามอาการดว ยตนเองท่ีบา นได ไมจ าํ เปน ตองไปโรงพยาบาล ควรใชพ าราเซตามอลเพอ่ื ลดไข (หา มใชยาแอสไพรนิ ) นอนหลบั พกั ผอ นใหเ พียงพอ และดม่ื นํ้ามาก ๆ 2. ควรหยดุ เรียน หยดุ งาน จนกวา จะหายเปนปกติ และหลกี เล่ยี งการคลุกคลีใกลชิด หรือใชส ิ่งของรว มกับผูอ่ืน 3. สวมหนากากอนามัยเมื่อจําเปน ตองอยกู บั ผอู ่ืน หรือใชกระดาษทิชชู ผาเช็ดหนา ปดปากและจมูกทกุ ครงั้ ทไ่ี อ จาม 4. ลางมือบอย ๆ ดวยนํ้าและสบู หรือใชแอลกอฮอลเจลทําความสะอาดมือ โดยเฉพาะหลงั การไอ จาม 5. หากมีอาการรุนแรง เชน หายใจลําบาก หอบเหน่ือย อาเจยี นมาก ซมึ ควรรีบไป พบแพทย

110 คําแนะนําสาํ หรับสถานศกึ ษา 1. แนะนาํ ใหผ เู รยี นท่ีมีอาการปวยคลายไขห วัดใหญ พักรักษาตัวที่บานหรอื หอพัก หากมอี าการปวยรนุ แรง ควรรีบไปพบแพทย 2. ตรวจสอบจํานวนผูเรียนที่ขาดเรียนในแตล ะวัน หากพบขาดเรียนผิดปกติ หรือ ต้ังแต 3 คนข้ึนไปในหองเรียนเดียวกัน และสงสัยวาปวยเปนไขหวัดใหญใหแจงตอเจาหนาท่ี สาธารณสขุ ในพื้นท่ี เพอ่ื สอบสวนและควบคุมโรค 3. แนะนาํ ใหผเู รียนที่เดินทางกลับจากตางประเทศ เฝา สงั เกตอาการของตนเองเปน เวลา 7 วัน ถามอี าการปว ยใหหยุดพักรกั ษาตวั ท่ีบาน 4. หากสถานศึกษาสามารถใหผูเรียนที่มีอาการปวยคลายไขหวัดใหญทุกคน หยุดเรียนไดก็จะปองกนั การแพรกระจายเชื้อไดดี และไมจําเปนตอ งปดสถานศกึ ษา แตหากจะพจิ ารณา เปด สถานศกึ ษา ควรหารอื รว มกนั ระหวา งสถานศกึ ษากบั เจา หนา ทส่ี าธารณสขุ ในพ้นื ท่ี 5. ควรทําความสะอาดอปุ กรณ ส่งิ ของ เครื่องใชท่ีมผี ูสัมผสั จาํ นวนมาก เชน โตะ เรยี น ลกู บดิ ประตู โทรศพั ท ราวบนั ได คอมพวิ เตอร ฯลฯ โดยการใชนํา้ ผงซกั ฟอกเช็ดทาํ ความสะอาด อยางนอยวนั ละ 1-2 ครัง้ จดั ใหมีอา งลา งมอื นํ้าและสบอู ยา งเพียงพอ ในบางวันควรเปดประตหู นาตา ง ใหอากาศถา ยเทไดส ะดวก และแสงแดดสอ งไดท ่วั ถงึ คาํ แนะนําสาํ หรบั สถานประกอบการและสถานท่ีทํางาน 1. แนะนําใหพนักงานที่มีอาการปวยคลายไขหวัดใหญ พักรักษาตัวท่ีบาน หากมี อาการปวยรุนแรง ควรรีบไปพบแพทย 2. ตรวจสอบจาํ นวนพนกั งานทข่ี าดงานในแตละวนั หากพบขาดงานผิดปกติ หรือ ต้งั แต 3 คนขน้ึ ไปในแผนกเดยี วกัน และสงสัยวา ปว ยเปน ไขห วัดใหญ ใหแจง ตอเจา หนาที่สาธารณสุข ในพน้ื ท่ี เพื่อสอบสวนและควบคุมโรค 3. แนะนําใหพนักงานที่เดินทางกลับจากตางประเทศ เฝาสังเกตอาการของตนเอง เปน เวลา 7 วัน ถามอี าการปว ยใหหยดุ พักรกั ษาตัวทีบ่ า น 4. ในสถานการณปจจบุ ัน ยงั ไมแนะนาํ ใหปด สถานประกอบการหรือสถานทท่ี ํางาน เพ่อื การปอ งกนั การระบาดของโรคไขห วดั ใหญ 5. ควรทําความสะอาดอปุ กรณ สิ่งของ เครื่องใช ท่ีมีผูสัมผัสจํานวนมาก เชนโตะ ทาํ งาน ลกู บดิ ประตู โทรศพั ท ราวบนั ได คอมพวิ เตอร ฯลฯ โดยการใชน ้ําผงซกั ฟอกท่วั ไปเช็ดทําความ สะอาดอยา งนอ ยวนั ละ 1-2 ครั้ง จดั ใหม ีอางลางมอื นาํ้ และสบูอยางเพยี งพอ ในบางวันควรเปดประตู หนา ตา ง ใหอ ากาศถา ยเทไดสะดวก และแสงแดดสองไดท่ัวถงึ 6. ควรจัดทําแผนการประคองกิจการในสถานประกอบการและสถานท่ีทํางาน เพือ่ ใหส ามารถดาํ เนนิ กิจการตอไปไดอยา งตอเน่ือง หากเกดิ การระบาดใหญ

111 แหลง ขอ มลู การติดตอเพื่อปรึกษากับเจา หนาทีส่ าธารณสุขในพ้ืนท่ี 1. กรุงเทพมหานคร ตดิ ตอไดที่ กองควบคมุ โรค สํานักอนามัย กรุงเทพมหานคร โทรศพั ท 0-2245-8106, 0-2246-0358 และ 0-2354-1836 2. ตา งจงั หวัด ติดตอ ไดท่ี สํานักงานสาธารณสขุ จังหวดั ทกุ แหง ติดตามขอมูลและรายละเอียดเพ่ิ มเติมไดที่เว็บไซตกระทรวงสาธารณสุข www.moph.go.th และหากมีขอสงสัย สามารถติดตอไดท ี่ ศูนยป ฏิบัติการ กรมควบคุมโรค หมายเลข โทรศพั ท 0-2590-3333 และศูนยบ รกิ ารขอมูลออนไลน กระทรวงสาธารณสุข หมายเลขโทรศัพท 0- 2590-1994 ตลอด 24 ชัว่ โมง กจิ กรรม ใหผูเรยี นศึกษาและรวบรวมขอมลู การเจบ็ ปว ยดว ยโรคติดตอ ทีร่ ะบาดอยูในชวงเวลา ปจ จุบนั พรอมบอกวิธกี ารปองกนั และแกป ญ หาในชุมชน ชือ่ โรค.....................................................................................   อาการ ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………   เช้ือโรคและพาหะนาํ โรค ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

112   การปองกนั และการรักษา ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………   การแกป ญหาการแพรระบาดในชมุ ชน โดยวิธี ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………

113 บทท่ี 6 ยาแผนโบราณและยาสมุนไพร สาระสําคัญ ปจ จุบนั ประชาชนหันมานยิ มใชยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพรกนั มากข้ึน การศึกษา ถงึ สรรพคณุ และวธิ กี ารใชย าแผนโบราณและยาสมุนไพรที่ถูกตอ งจะชวยใหประชาชนรจู ักการดแู ล รักษาสุขภาพดว ยตนเองอยางมีประสทิ ธิภาพและปลอดภัย ผลการเรียนรทู ่คี าดหวัง เพอ่ื ใหผูเรียนสามารถ 1. บอกสรรพคุณและวธิ กี ารใชยาแผนโบราณและยาสมุนไพรทส่ี ําคญั ได 2. อธบิ ายอนั ตรายทอี่ าจเกดิ ข้นึ จากการใชย าแผนโบราณและยาสมุนไพรได ขอบขายเนอ้ื หา เร่อื งท่ี 1 หลักและวธิ กี ารใชยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพร เรอื่ งท่ี 2 อนั ตรายจากการใชยาแผนโบราณและยาสมุนไพร

114 เร่อื งที่ 1 หลกั และวธิ กี ารใชยาแผนโบราณและยาสมุนไพร ปจ จุบนั มกี ารสนับสนนุ ใหใช “สมนุ ไพร” ในการรักษาโรคตา ง ๆ และมีผลิตภณั ฑ สมุนไพรออกมามากจนเกดิ การสับสนระหวา ง “สมนุ ไพร” และ “ยาแผนโบราณ” ซ่ึง “ยาสมุนไพร” นั้น จะหมายถึง ยาท่ไี ดจากพฤกษชาติ สัตว หรือแร ซงึ่ มไิ ดผสมปรุงหรอื แปรสภาพในขณะท่ี “ยาแผน โบราณ” เปนการนาํ เอาสมุนไพรมาแปรรูปแลว อาจจะอยูในรปู ยาน้ํา ยาเม็ด หรอื แคปซลู ซึง่ ยาแผน โบราณนี้ การจะผลติ หรือนาํ สั่งเขามาจะตองไดร ับอนญุ าตจาก อย. กอ น รวมทง้ั การขายยาแผนโบราณ ตองขายเฉพาะในรา นขายยาแผนโบราณหรือในรานขายยาแผนปจ จบุ ันเทา น้ัน 1.1 หลกั และวิธีการใชย าแผนโบราณ ความหมายของยาแผนโบราณ ตามพระราชบัญญัติ พ.ศ. 2510 ไดแบงออกเปน 2 แบบ คือ ยาแผนปจจบุ ันและยา แผนโบราณ “ยาแผนโบราณ” คอื ยาทมี่ ุงหมายสาํ หรับใชใ นการประกอบโรคศลิ ปแผนโบราณ ซึ่งเปน ยาทีอ่ าศัยความรจู ากตําราหรือเรียนสืบตอ กันมา อันมิใชการศึกษาตามหลักวทิ ยาศาสตร และยาแผน โบราณ ทยี่ อมรบั ของกฎหมายยาจะตองปรากฏในตํารายาท่รี ฐั มนตรีประกาศหรือเปน ยาที่รัฐมนตรี ประกาศหรือรบั ขึ้นทะเบียนเทา นน้ั การควบคมุ ยาแผนโบราณตามกฎหมายที่ควรรู 1. การผลติ นําเขา และการขายยาแผนโบราณ จะตอ งไดรับอนุญาตจากสาํ นักงาน คณะกรรมการอาหารและยา หรือสํานกั งานสาธารณสขุ จังหวัด และตอ งจดั ใหผ ปู ระกอบโรคศิลปแผน โบราณเปน ผูมีหนาทีป่ ฏิบัติการประจาํ อยูตลอดเวลาทเ่ี ปด ทําการ 2. หามมิใหผูรับอนุญาตผลิตยา ขาย หรือนําเขายาแผนโบราณนอกสถานท่ีที่ได กําหนดไวใ นใบอนญุ าต เวนแตเ ปน การขายสงตรงตอ ผูร ับอนญุ าตขายยาแผนโบราณ 3. ตํารับยาแผนโบราณท่ีผลิตหรือนําเขาอยางถูกตองตามกฎหมาย จะตองขอขึ้น ทะเบียนตาํ รบั ยาและไดเ ลขทะเบยี นจึงจะผลิตหรอื นาํ เขาได

115 4. ยาแผนโบราณที่รับขึ้นทะเบียน ตองเปนยาท่ีมีสรรพคุณเปนที่เชื่อถือไดและ ปลอดภยั ในการใช 5. ผผู ลิต ขาย หรือนําเขายาแผนโบราณ โดยไมไดรับอนญุ าต จะมีความผิดตอง ระวางโทษจาํ คุกไมเกิน 3 ป และปรับไมเ กนิ 5,000 บาท (หาพันบาท) 6. ผผู ลิต ขาย หรือนําเขายาที่ไมไ ดข้ึนทะเบยี น จะมีความผิดตองระวางโทษจําคุก ไมเ กนิ 3 ป หรอื ปรบั ไมเกนิ 5,000 บาท (หา พันบาท) หรอื ทั้งจําทง้ั ปรับ 7. ผทู ่ีผลิตยาปลอมจะมีความผิดตองระวางโทษจําคุกตั้งแต 3 ปถ ึงตลอดชีวิต และ ปรับต้งั แต 10,000 บาท – 50,000 บาท (หนึ่งหมนื่ ถึงหา หม่ืนบาท) 8. ผทู ่ีขายยาปลอมจะมีความผิด ตองระวางโทษจําคุกต้ังแต 1 ป – 20 ป และปรับ ตง้ั แต 2,000 – 10,000 บาท (สองพันถงึ หนง่ึ หมน่ื บาท) 9. ผทู โ่ี ฆษณาขายยาโดยฝาฝนกฎหมาย ตองระวางโทษ ปรบั ไมเกิน 100,000 บาท (หน่ึงแสนบาท) รายละเอยี ดจะกลา วตอ ไป ปญหายาแผนโบราณทพี่ บในปจ จุบนั แมวาจะมีกฎหมายและหนว ยงานที่คอยควบคุมการผลิตและการขายยาแผนโบราณเพื่อ คมุ ครองใหผูบ รโิ ภคปลอดภยั จากการใชยาแผนโบราณ แตกไ็ มสามารถทจ่ี ะขจัดปญหาตาง ๆ ท่ีเกิดขึ้น ได ไมวาจะเปนการลักลอบผลิตและขายยาแผนโบราณโดยไมไดขออนุญาตผลิตและขายจาก สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาหรือสํานกั งานสาธารณสุขจังหวัด การขายยาแผนโบราณท่ี ไมไดข้นึ ทะเบียนหรอื ยาปลอม อนั ตรายจากการรบั ประทานยาแผนโบราณท่ีไมไดขึน้ ทะเบียนหรอื ยาปลอม ในปจ จุบันพบวา มียาแผนโบราณที่ไมไดข ้ึนทะเบียนหรือยาปลอมกอใหเกิดอนั ตรายตอ ผบู ริโภคได เชน มีการปนเปอนของจุลนิ ทรยี ท่ีกอใหเกิดโรค หรือการนําสารเคมที ี่ไมปลอดภัยตอ ผูบริโภคมาใสใ นยาแผนโบราณ เชน เมธลิ แอลกอฮอล คลอโรฟอรม การใสย าแกปวด แผนปจจุบนั เชน อนิ โดเมทาซิน หรอื แมแ ตการนํายาเฟนิลบวิ ตาโวนและสเตยี รอยด ซ่ึงเปนยาควบคุมพเิ ศษ ซง่ึ มี ผลขา งเคยี งสงู ผสมลงในยาแผนโบราณ เพ่ือใหเกิดผลในการรักษาท่ีรวดเรว็ แตจ ะทําใหเกิดอันตราย ตอผบู รโิ ภค คอื ทาํ ใหเกดิ โรคกระดูกผุ โรคความดันโลหติ สงู โรคเบาหวาน และโรคกระเพาะได เปน ตน

116 การเลอื กซ้ือยาแผนโบราณ เพ่ือความปลอดภัยในการใชยาแผนโบราณ สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาขอ แนะนาํ วธิ ีการเลือกซ้อื ยาแผนโบราณ ดงั นี้ 1. ควรซอ้ื ยาแผนโบราณจากรานขายยาทีม่ ีใบอนุญาตและมีเลขทะเบียนตํารับยา 2. ไมควรซอ้ื ยาแผนโบราณจากรถเรขาย เพราะอาจไดรับยาที่ผลิตข้ึนโดยผูผลิตที่ ไมไดมาตรฐาน ซึ่งอาจมีการปนเปอนของจุลินทรียในระหวางการผลิตอาจทําใหเกิดอันตรายตอ ผบู รโิ ภคได 3. กอนซื้อยาแผนโบราณ ควรตรวจดูฉลากยาทกุ คร้งั วามขี อ ความดงั กลา วนหี้ รือไม t ชื่อยาเลขทห่ี รอื รหสั ใบสาํ คัญการข้ึนทะเบียนยา ปริมาณของยาทบ่ี รรจุ เลขที่หรืออกั ษรแสดงคร้งั ทผ่ี ลิต t ช่ือผูผ ลิตและจงั หวัดที่ตั้งสถานท่ีผลิตยาวัน เดือน ป ที่ผลิตยา คําวา“ยา แผนโบราณ” ใหเ ห็นไดช ัดเจน t คําวา “ยาใชภายนอก” หรือ “ยาใชเฉพาะท”ี่ แลวแตก รณี ดวยอักษรสี แดงเหน็ ไดชัดเจน ในกรณีเปนยาใชภ ายนอกหรอื ยาใชเ ฉพาะที่ คาํ วา “ยาสามญั ประจําบาน” ในกรณี เปนยาสามัญประจาํ บา น คาํ วา “ยาสาํ หรบั สตั ว” ในกรณีเปน ยาสาํ หรับสตั ว วิธีสงั เกตเลขทะเบยี นตาํ รับยาแผนโบราณ มีดงั น้ี 1. หากเปนยาแผนโบราณทผ่ี ลิตในประเทศ จะข้นึ ตน ดวยอักษร G ตามดวยเลข ลาํ ดบั ทีอ่ นุญาต/ป พ.ศ. เชน เลขทะเบียน G20/42 2. หากเปนยาแผนโบราณทน่ี าํ เขาจากตา งประเทศ จะขน้ึ ตน ดวยอักษร K ตามดวย เลขลําดับทีอ่ นุญาต/ป พ.ศ. เชน เลขทะเบียน D15/42 สําหรบั การโฆษณายาทกุ ชนิดไมว าจะเปน ยาแผน โบราณหรอื แผนปจ จุบัน ตามพระราชบัญญตั ยิ า พ.ศ. 2510 มาตรา 88 โดยสรุปคือ หามโฆษณาโออ วด สรรพคณุ วา สามารถบําบัด บรรเทา รกั ษาหรือปองกนั ไดอยางศักดิ์สิทธหิ์ รอื หาย นอกจากนีย้ ังหาม โฆษณาเปนเทจ็ หรอื เกิดความจริง หามโฆษณาสรรพคุณยาวาสามารถบาํ บดั บรรเทา รักษาหรอื ปองกัน โรคหรืออาการของโรคทร่ี ฐั มนตรปี ระกาศตามมาตรา 77 ไดแ ก โรคเบาหวาน มะเร็ง อัมพาต วณั โรค โรคเร้ือน โรคหรืออาการโรคของสมอง หัวใจ ปอด ตับ มาม และไต (เวนแตจะเปนการโฆษณา โดยตรงตอ ผูป ระกอบโรคศิลป ผูป ระกอบวิชาชีพเวชกรรม หรือผูประกอบการบําบดั โรคสัตว) ผูใด โฆษณา ขายยาโดยฝา ฝน มาตรา 88 ตอ งระวางโทษปรับไมเ กนิ หน่ึงแสนบาท ดังนน้ั ถา ผบู รโิ ภคพบ เหน็ การโฆษณาโออวดดังกลาว สามารถแจงรองเรยี นไดท่ีสาํ นักงานคณะกรรมการอาหารและยา หรือ ท่ีสาํ นกั งานสาธารณสขุ จงั หวัดทกุ แหง การซอื้ ยาแผนโบราณคร้ังใดควรเลอื กยาที่มเี ลขทะเบยี นตาํ รับยาและซ้ือจากรานท่มี ี ใบอนุญาตเทานน้ั จึงจะปลอดภยั ในการใชยาแผนโบราณ

117 1.2 หลักและวธิ ีการใชยาสมุนไพร ในปจจุบันคาใชจายทางดานสุขภาพของคนไทยเพิ่มขึ้นตามลําดับ ในแตละป ประเทศชาติตองเสียงบประมาณในการสั่งซื้อยา และเวชภัณฑจากตางประเทศเปนจํานวนมาก กระทรวงสาธารณสขุ ไดพยายามหากลวธิ ีในการใชทรัพยากรและภมู ิปญญาทองถ่ิน เพ่ือการปอ งกัน สงเสริมสุขภาพและรักษาโรค สมุนไพรไทยและการแพทยแผนไทยนับเปนทางเลือกหน่ึงของ ประชาชนซง่ึ กาํ ลังไดรบั ความนิยมอยางแพรหลาย เพราะเปน การใชทรัพยากรและภูมิปญญาไทยท่ี นอกจากมคี วามปลอดภัยแลวยังเปนการประหยดั เงินตราของประเทศอกี ดวย สมนุ ไพรตามพระราชบัญญตั ิยา หมายถึง ยาทไี่ ดจ ากพืช สัตว หรอื แรธาตุ ซ่ึงยงั ไมไ ด ผสม ปรุง หรือแปรสภาพ แตในทางการคาสมุนไพรมักจะถูกดัดแปลงสภาพไป เชน หั่นเปนชิ้นใหเ ล็กลง บด เปนผงใหละเอยี ด นําผงที่บดมาอดั เปนเมด็ หรอื นาํ มาใสแคปซูล ในปจ จุบนั ไดม กี ารนาํ สมุนไพรมาใชอยางกวา งขวาง เชน ใชเปนอาหาร อาหารเสริม เครอ่ื งดม่ื ยารกั ษาโรค เครอื่ งสาํ อาง สวนประกอบในเคร่อื งสาํ อาง ใชแ ตงกล่ินและสีอาหาร ตลอดจน ใชเปน ยาฆาแมลง สวนของพชื ทีน่ าํ มาใชเ ปนสมุนไพร สวนของพืชท่ีเรานาํ มาใชเปนยาน้ันมหี ลายสวนขึ้นอยูกับตวั ยาวาใชส วนใดของพชื ซง่ึ สว นของพืชท่นี ํามาใชเปนสมนุ ไพร มีดงั น้ี 1. ราก (Root) รากของพชื จะมี 2 แบบ คอื แบบที่มรี ากแกวและรากฝอย ซึ่งสามารถ นาํ มาใชท าํ เปนยาไดท้ัง 2 แบบ 2. ลําตน (Stem) สามารถแบงไดเ ปน 2 ชนดิ คือ

118 ลาํ ตนเหนอื ดิน (Aerial Stem) ไดแ ก พืชที่มีลําตน อยูเหนือดินท้ังหลาย มีทั้งตน ใหญแ ละตนเลก็ อาจนําเปลอื กหรอื เนื้อไมม าทําเปน ยาได ลาํ ตนใตดิน (Underground Stem) จะมีลักษณะคลายราก แตจะมีขนาดใหญ มี รปู รา งตา ง ๆ ซ่ึงเราเรียกสว นท่อี ยูใ ตด นิ วา “หัว” หรอื “เหงา” 3. ใบ (Leaf) ใบของพืชจะมีรูปรา งแตกตา งกนั ไป เชน รูปเรียวยาว รูปรี รปู ไข รปู ใบหอก รปู หัวใจ รปู ไต รูปโล เปน ตน 4. ดอก (Flower) ดอกไมจ ะประกอบดว ย กลีบเลย้ี ง กลีบดอก เกสรตัวผู และเกสร ตวั เมีย ซึ่งจะติดอยูบ นฐานรองดอก 5. ผล (Fruit) อาจเรยี กเปน ผลหรอื เปนฝก ก็ได สมุนไพรไทยท่คี วรรูจกั สมนุ ไพรไทยที่จะกลาวในท่นี ้จี ะกลา วเฉพาะชื่อของพชื ที่สามารถนํามาใชเ ปนยาใน การรักษา ปองกัน และเสรมิ สรางสุขภาพได ซง่ึ สมุนไพรไทยนัน้ มจี าํ นวนมากมายมหาศาล ตอไปนี้จะ กลา วเฉพาะที่เราไดพบเห็นกนั อยูบอย ๆ บางคร้ังอาจคิดไมถึงวาเปนสมุนไพร พอจะยกตัวอยางได ดงั น้ี กระเทียม หอม กระชาย กะเพรา กระวานไทย กานพลู ขา ขิง ขม้ินชัน ดีปลี ตะไคร พรกิ ไทย มะละกอ สับปะรด กลวยนาํ้ วา ข้เี หล็ก ฝกคูน ชุมเห็ดเทศ ชุมเห็ดไทย มะขาม มะขามเทศ มะขามปอม หญาคา หญาหนวดแมว หญา ปกกิง่ วานหางจระเข ใบบัวบก ใบพลับพลงึ ใบแมงลัก เพชรสงั ฆาต ฝรัง่ ทับทิม มงั คดุ ฟา ทะลายโจร ยอ ผักคราดหัวแหวน บอระเพด็ ชิงชา ลาลี ยานาง กระเจี๊ยบแดง ขลู ออยแดง มะกรูด มะนาว แวง เครือ เพกา มะแวง ตนไพล พลู ชองระอา หญาปลองทอง วา นมหากาฬ ผกั บงุ ทะเล สาบเสือ กะเม็ง วานหางชาง เหงือกปลาหมอ

119 ทองพันชง่ั ประคาํ ดคี วาย พญาไรใ บ นอยหนา สมปอย เอ็นออน วานชักมดลูก หนุมานประสาน กาย วา นนา้ํ แกน ขนุน ชะลดู เปราะหอม วานนางคาํ วิธีใชสมนุ ไพร สมุนไพรทมี่ กี ารนาํ มาใชใ นปจจุบันนี้มักนํามาปรุงเปนยาเพ่อื ใชรกั ษา ปองกัน และ สรา งเสริมสขุ ภาพ แตสวนมากจะเปนการรกั ษาโรค ทีพ่ บมากมีดงั นี้ 1. ยาตม อาจเปนสมุนไพรชนิดเดียวหรือหลาย ๆ ชนิดก็ไดท่ีนํามาตม เพื่อให สาระสําคัญท่มี ีในสมุนไพรละลายออกมาในน้ํา วธิ เี ตรยี มทาํ โดยนําสมุนไพรมาใสลงในหมอ ซงึ่ อาจ เปน หมอ ดินหรอื หมอทีเ่ ปน อะลมู เิ นยี ม สแตนเลสกไ็ ด แลว ใสนาํ้ ลงไปใหท วมสมุนไพร แลวจึงนาํ ไป ตั้งบนเตาไฟ ตมใหเ ดือดแลวเค่ยี วตออีกเล็กนอย วธิ รี ับประทานใหร ินนํ้าสมนุ ไพรใสถวยหรอื แกว หรือจะใชถ ว ยหรือแกวตกั เฉพาะนา้ํ ขน้ึ มาในปริมาณพอสมควร หรอื ศกึ ษาจากผูข ายยาบอก ยาตมบาง ชนิดสามารถใชไดเ กนิ กวา 1 คร้ัง ดวยการเตมิ นํ้าลงไปแลว นํามาตมแลวเคี่ยวอีกจนกวารสยาจะจืดจงึ เลิกใช เรามกั เรียกยานี้วา “ยาหมอ ” จะมีรสชาติและกลิ่นที่ไมนา รับประทาน น้ําหนักของสมุนไพรท่ี นํามาตม นัน้ แตล ะชนดิ มักจะชง่ั ซงึ่ มหี นว ยนํ้าหนักเปน บาท ตามรานท่ีขายจะมีเครอื่ งชั่งชนิดนี้ แตถ า หมอท่ีจายยาไมชั่งก็จะใชวิธีกะปริมาณเอง ในการตมยาน้ีถาเปนสมุนไพรสดจะออกฤทธิ์ดีกวา สมุนไพรแหง แตต ามรานขายยาสมนุ ไพรมกั เปนสมนุ ไพรแหง เพราะจะเกบ็ ไวไ ดนานกวา 2. ยาผง เปน สมุนไพรทน่ี ํามาบดใหเ ปน ผง ซึ่งตามรานขายยาสมุนไพรจะมีเคร่ือง บด โดยคิดคา บดเพิ่มอกี เล็กนอย อาจเปนสมนุ ไพรชนิดเดยี วหรือหลายชนดิ กไ็ ดท่ีนาํ มาบดใหเปนผง แลวนํามาใสก ลอ ง ขวด หรอื ถงุ วิธีรับประทานจะละลายในนํา้ แลว ใชด่ืมก็ได หรอื จะตักใสปากแลว ด่ืมนํา้ ตามใหละลายในปากได ปจจุบันมีการนํามาใสแ คปซูล เพ่ือสะดวกในการรับประทาน พกพา และจาํ หนา ย 3. ยาชง วธิ เี ตรียมจะงา ยและสะดวกกวา ยาตม มกั มีกลิ่นหอม เตรียมโดยหน่ั เปนชิ้น เล็ก ๆ ตากหรอื อบใหแหงแลว นํามาชงนํ้าด่ืมเหมือนกบั การชงน้ําชา ปจ จุบนั มีสมุนไพรหลายอยางท่ี นาํ มาชงดื่ม มักเปน สมนุ ไพรชนิดเดียว เชน ตะไคร หญา หนวดแมว ชาเขียวใบหมอน หญาปก ก่ิง เปน ตน ในปจ จบุ ันมกี ารนาํ สมุนไพรมาบดเปน ผงแลว ใสซ องมีเชือกผกู ติดซอง ใชช งในนํ้ารอนบางชนิดมี การผสมนํ้าตาลทรายแดงเพือ่ ใหมีรสชาติดีข้ึนแลวนํามาชงกบั น้าํ รอนดมื่ ซ่ึงท้งั สองรูปแบบนี้มีขายอยู ท่วั ไป 4. ยาลกู กลอน เปนการนํายาผงมาผสมกบั น้าํ หรือน้ําผึ้งแลวปน เปนลูกกลม ๆ เลก็ ๆ วธิ ีรับประทานโดยการนํายาลกู กลอนใสปาก ดื่มนํ้าตาม

120 5. ยาเมด็ ปจ จบุ ันมีการนํายาผงมาผสมนํ้าหรอื น้ําผึ้งแลวมาใสเครื่องอัดเปนเม็ด เครอ่ื งมือน้ีหาซอื้ ไดงาย มีราคาไมแ พง ใชมอื กดได ไมตองใชเครื่องจักร ตามสถานที่ปรงุ ยาสมุนไพร หรือวดั ทม่ี ีการปรงุ ยาสมนุ ไพรมักจะซ้อื เคร่ืองมอื ชนิดนมี้ าใช 6. ยาดองเหลา ไดจากการนําสมุนไพรมาใสโหลแลวใสเหลาขาวลงไปใหทว ม สมนุ ไพร ปดฝาทิ้งไวประมาณ 1-6 สัปดาห แลวรนิ เอานํ้ามาดมื่ เปน ยา ปจจุบนั มกี ารจาํ หนา ยเปน “ซุม ยาดอง” ซง่ึ มีใหพบเห็นอยูบา ง 7. นํามาใชสด ๆ อาจนํามาใชท าบาดแผล หรือใชทาแกพิษ เชน วานหางจระเข ผกั บุงทะเล เปน ตน นาํ มาตําใหแหลกแลวพอติดไวท ีแ่ ผล เชน หญา คา ใบชุมเห็ด เปนตน นํามายาง ไฟแลว ประคบ เชน ใบพลบั พลึง เปน ตน หรือนาํ มาใชเ ปนอาหาร เชน หอม กระเทียม กลวยนํ้าวา ขา ขิง ใบบัวบก เปน ตน

121 เรอื่ งที่ 2 อันตรายจากการใชย าแผนโบราณและยาสมุนไพร อันตรายจากยาแผนโบราณ จากปญหาของยาแผนโบราณในสังคมไทย สํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) รว มกับสํานักงานสาธารณสุขจังหวัด (สสจ.) ไดม ีการติดตามตรวจสอบและเฝาระวงั การแพร ระบาดของยาสมุนไพรที่ไมไดขึ้นทะเบียนตํารับยาแผนโบราณ ซ่ึงเปน ยาปลอมอยา งสมํ่าเสมอ และ จากผลการตรวจวิเคราะหยาปลอมเหลานน้ั พบวา มกี ารปนเปอนของจลุ ินทรยี ที่กอ ใหเ กิดโรคหรือการ ลักลอบนําสารเคมีที่ไมปลอดภัยตอผูบริโภคมาใสในยาแผนโบราณ เชน เมธทิลแอลกอฮอล คลอโรฟอรม การใสย าแกป วดแผนปจ จบุ นั เชน อนิ โดเมทาซิน หรือแมแตการลักลอบนาํ ยาเฟนลิ บิว ตาโซน และสเตยี รอยด ซงึ่ เปน ยาควบคมุ พเิ ศษทีม่ ผี ลขางเคียงตอรา งกายสูง ผสมลงในยาแผนโบราณ เพ่ือใหเกดิ ผลในการรกั ษาที่รวดเร็ว ซง่ึ ลวนแตเปนอนั ตรายตอ ผูบริโภคได โดยเฉพาะสารสเตยี รอยด มักจะพบเพรดนิโซโลนและเดกซามีธาโซน (Prednisolone) และ (Dexamethasone) ผสมอยูใน สมนุ ไพรแผนโบราณทไ่ี มไดข นึ้ ทะเบียน สารสเตียรอยดท่ีผสมอยูใ นยาแผนโบราณกอ ใหเกดิ อันตรายตอรางกายไดมากมาย เชน - ทําใหเกิดแผลในกระเพาะอาหาร อาจถึงข้ันทําใหกระเพาะทะลุ ซ่ึงพบในผูท่ี รับประทานยากลมุ นห้ี ลายรายทก่ี ระเพาะอาหารทะลุ ทําใหหนามดื หมดสติ และอาจอนั ตรายถงึ ชีวิต ได โดยเฉพาะในผสู งู อายุ หรอื ผทู ่มี โี รคประจําตวั อยูแลว - ทาํ ใหเกิดการบวม (ตึง) ทไ่ี มใ ชอ ว น - ทําใหกระดูกผกุ รอน และเปราะงา ย นําไปสูความทพุ พลภาพได - ทําใหความดนั โลหติ สงู และระดับน้ําตาลในเลือดสูงพบในบางรายที่สูงจนถงึ ขนั้ เปนอันตรายมาก - ทําใหภูมคิ มุ กนั รางกายต่าํ มีโอกาสตดิ เชื้อไดงาย นําไปสูความเส่ียงท่จี ะตดิ เช้ือและ อาจรนุ แรงถงึ ขน้ั เสยี ชวี ิตได บทกาํ หนดโทษตามกฎหมาย บทกําหนดโทษตามกฎหมายสําหรบั ผกู ระทาํ ความผดิ ฝาฝนกฎหมายในเรื่องของยา แผนโบราณ มดี งั น้ี ฝา ฝน กฎหมายบทกาํ หนดโทษ 1. ผูผลติ ขาย หรอื นําเขายาแผนโบราณ โดยไมไดร บั อนญุ าตผฝู าฝนตองระวางโทษ จาํ คกุ ไมเกิน 3 ป และปรับไมเกนิ 5,000 บาท (หาพนั บาท)

122 2. ผูผลิต ขาย หรือนําเขา ยาท่ไี มไ ดข้ึนทะเบียนตาํ รับยาจะมีความผิดตองระวางโทษ จาํ คกุ ไมเกนิ 3 ป หรือปรับไมเ กิน 5,000 บาท (หาพนั บาท) หรือทั้งจําทัง้ ปรับ 3. ผูท ่ีผลิตยาปลอมจะมีความผิดตองระวางโทษจําคุกต้งั แต 3 ปถึงตลอดชีวิต และ ปรับตั้งแต 10,000 – 50,000 บาท (หน่งึ หมืน่ ถึงหาหมนื่ บาท) 4. ผทู ขี่ ายยาปลอมจะมคี วามผิดตอ งระวางโทษจาํ คุกต้ังแต 1 ป – 20 ป และปรับต้ัง แต 2,000 – 10,000 บาท (สองพนั ถงึ หนงึ่ หมนื่ บาท) 5. ผูทโี่ ฆษณาขายยาโดยฝา ฝนกฎหมายตองระวางโทษปรับไมเกิน 100,000 บาท (หนงึ่ แสนบาท) หลกี เลย่ี งการซ้ือยาแผนโบราณที่อาจนํามาซึง่ อนั ตรายเพือ่ ความปลอดภยั ในการใชยา แผนโบราณ มีคาถาที่เปนขอ หามซ่ึงทานควรทองจาํ ไวใหข้ึนใจ 1. หามซ้ือยาแผนโบราณจากรถเรขายตามวัดหรือตามตลาดนัดโดยเด็ดขาด เพราะ อาจไดรบั ยาที่ผลติ ขึ้นโดยผูผลิตที่ไมไ ดมาตรฐาน ไมไดรบั อนุญาตใหผลิตยา ไมไ ดขอขึ้นทะเบยี นตาม ตาํ รับยา เพราะยาอาจมกี ารปนเปอนของจุลินทรยี ในระหวางการผลิต หรือมีการลกั ลอบผสมยาแผน ปจ จุบนั อาทิ สารสเตียรอยด ฯลฯ เพอ่ื เรงผลการรักษาใหเ รว็ ขึน้ นํามาซึง่ อนั ตรายตอ ผูบ ริโภคได 2. หามซื้อยาแผนโบราณตามคําโฆษณาชวนเชอื่ วา ยาแผนโบราณน้ันสามารถรกั ษา โรคตา ง ๆ ไดค รอบจกั รวาล เชน แกป วดเม่อื ย เบ่ืออาหาร นอนไมหลับ โรคตับ โรคไต โรคหัวใจ หรือ โฆษณาวา รกั ษาโรคมะเรง็ โรคเอดสไ ด เพราะลว นเปนการโฆษณาทโ่ี ออ วดเกนิ จริง ไมไดร ับอนญุ าต ใหทาํ การโฆษณา 3. หา มใชย าทีม่ ผี อู น่ื มาเชิญชวนใหลองใชโดยอางวาเขาเคยใชมาแลวไดผล อาการ เจบ็ ปว ยหายทันที หรอื อาการเจบ็ ปวยหายขาด เลอื กซอ้ื ยาแผนโบราณอยา งไรจึงปลอดภยั หากทา นมีอาการเจ็บปวย และมคี วามจาํ เปน ท่จี ะตองซื้อยาแผนโบราณมาใชโปรด 1. ซ้ือยาจากรานขายยาทีม่ ีใบอนุญาตขายยาเทา นั้น 2. สงั เกตฉลากยาแผนโบราณท่ีตอ งการซอ้ื (จากรานขายยาที่มใี บอนุญาตขายยา) ทฉ่ี ลากตอ งมขี อความสาํ คัญตา ง ๆ ดังนี้ - ชอื่ ยา - เลขทห่ี รือรหัสใบสําคญั การข้ึนทะเบียนยา ซงึ่ กค็ อื เลขทะเบยี นตาํ รบั ยานั่นเอง - ปรมิ าณของยาทบี่ รรจุ - เลขท่หี รืออักษรแสดงคร้ังทผ่ี ลติ - ช่ือผผู ลิตและจังหวัดท่ีต้ังสถานทผี่ ลิตยา - วนั เดอื น ป ที่ผลิตยา

123 - คําวา “ยาแผนโบราณ” ใหเ หน็ ชัดเจน - คําวา “ยาใชภายนอก” หรือ “ยาใชเฉพาะท”ี่ แลวแตกรณดี วยอักษรสีแดง เห็นไดช ัดเจน ในกรณที ่เี ปน ยาใชภ ายนอก หรอื ยาใชเ ฉพาะที่ - คาํ วา “ยาสามญั ประจําบาน” ในกรณีเปนยาสามัญประจาํ บา น - คําวา “ยาสาํ หรบั สัตว” ในกรณเี ปนยาสาํ หรับสัตว อยางไรก็ตามในกรณีท่ีฉลากบนภาชนะบรรจุยาแผนโบราณมีขนาดเล็กต้ังแต 3 ตารางนวิ้ ลงมาผูผ ลิตจะไดร ับการยกเวนใหไมต องแสดงบางขอความทก่ี ลา วขา งตน อยางไรกต็ าม ฉลากยาแผน โบราณอยางนอยจะตองแสดงขอความ ชื่อยา เลขทะเบียนตํารับยา วันเดือนปที่ผลิตใหผูบริโภค รบั ทราบ วิธสี ังเกตเลขทะเบยี นตํารบั ยาแผนโบราณ มีดงั น้ี 1. หากเปน ยาแผนโบราณทีผ่ ลติ ในประเทศ จะขน้ึ ตน ดวยอักษร G ตามดว ยเลขลาํ ดบั ท่ีอนญุ าต........../ป พ.ศ. ...... เชน เลขทะเบยี น G20/42 2. หากเปนยาแผนโบราณท่นี ําเขาจากตา งประเทศ จะขน้ึ ตนดวยตวั อักษร K ตามดัวย เลขลําดับทอี่ นุญาต........../ป พ.ศ. ...... เชน เลขทะเบียน K15/42 3. หากเปนยาแผนโบราณที่แบง บรรจุ จะขน้ึ ตนดวยตัวอกั ษร H ตามดวยเลขลาํ ดับท่ี อนุญาต........../ป พ.ศ. ...... เชน เลขทะเบียน H999/45 พบปญหาหรือมีขอ สงสัยเกีย่ วกับยาแผนโบราณตดิ ตอ ทใี่ ด 1. พบยาแผนโบราณทีไ่ มม เี ลขทะเบยี นตํารับ 2. พบการขายยาจากรถเรขาย การขายยาตามวดั แผงลอยและตลาดนัด และสงสัยวา เปน ยาปลอม 3. พบการโฆษณายาแผนโบราณที่โออ วดสรรพคุณวา สามารถบาํ บดั บรรเทา รักษา หรือปองกนั โรคไดอ ยางศกั ดิ์สิทธ์ิหรอื หายขาด 4. สงสัยเก่ียวกบั ยาแผนโบราณทานสามารถติดตอไปไดที่สํานักงานสาธารณสุข จงั หวดั ทกุ แหง หรอื สาํ นกั งานคณะกรรมการอาหารและโปรดอยาลืม....... ซ้ือยาแผนโบราณครัง้ ใด ตองซ้ือจากรานขายยาท่ีมีใบอนญุ าตเทา นั้น และตรวจสอบฉลากใหรอบคอบกอ นซ้อื วา ยานั้นมีเลข ทะเบยี นตํารับยาทถ่ี ูกตอ ง

124 2.2 อันตรายจากการใชย าสมนุ ไพร การใชสมุนไพรเพื่อการบํารุงสุขภาพและรักษาโรคไดสืบทอดมาชานาน ปจจบุ ัน ไดรับความนิยมมากขน้ึ และไดรับการสนบั สนนุ จากกระทรวงสาธารณสุข โดยมีการศึกษาคนควา อยางจรงิ จัง เชน การสง เสริมใหใ ชยาสมนุ ไพรและการบริการทางการแพทยแผนไทยในโรงพยาบาล ท่วั ไป ผลิตภณั ฑสมุนไพรท่วั ไปจดั อยูในจาํ พวกอาหารหรือสวนประกอบอาหารท่ีฉลากไม ตอ งระบุสรรพคณุ ทางการแพทยห รือขนาดรับประทาน ดังนน้ั ผใู ชผลิตภัณฑส มุนไพรสวนมากจงึ ตอง ศึกษาจากหนังสือหรอื ขอคําปรกึ ษาจากผรู ูหรอื แพทยท างเลือก เชน แพทยแผนไทย แพทยแ ผนจนี เปน ตน สําหรับสมุนไพรทใ่ี ชเ ปนยาสว นมากจะทําในรูปชา สําหรับใชชงดื่ม ซงึ่ มักมีรสขม หรือมีรสเฝอ น ท้งั น้ีไมควรหลงเช่อื ชาสมุนไพรรสดีทมี่ ขี ายทั่วไป เพราะมักมยี าสมุนไพรผสมอยูนอย มาก นอกจากนีย้ าสมุนไพรที่อยูใ นรูปของยาชงด่มื แลว ยงั มยี าตม ยาดอง ยาผง ยาลูกกลอน และยาใช ภายนอกดวย เปนยากพอกหรือยาประคบ ขอควรระวงั ในการใชยาสมนุ ไพร 1. พชื สมุนไพรหลายชนิดมีพษิ โดยเฉพาะถาใชไ มถูกสวน เชน ฟาทะลายโจร ควร ใชสวนใบออน แตไมควรใชกานหรือลาํ ตน เพราะมีสารไซยาไนตประกอบอยู ดังน้ันกอนใชยา สมนุ ไพรตองแนใจวา มีอะไรเปน สวนประกอบบา ง 2. กอนใชยาสมนุ ไพรกับเดก็ และสตรมี ีครรภ ตอ งปรึกษาแพทยก อ นทุกครงั้ 3. การรบั ประทานยาสมนุ ไพรควรรับประทานตามปริมาณและระยะเวลาท่ีแพทย แนะนํา หากใชในปริมาณทเี่ กินขนาดอาจเกดิ ผลขา งเคยี งที่เปนอันตรายมาก 4. ตองสังเกตเสมอวา เม่ือใชแลว มีผลขางเคียงอะไรหรอื ไม หากมีอาการผิดปกติ เชน ผนื่ คัน เวยี นศรี ษะ หายใจไมสะดวก หรือมีอาการถา ยรุนแรง ควรรบี ปรึกษาแพทยโ ดยเรว็ สรปุ ยาทุกประเภทมที งั้ คุณและโทษ การใชย าโดยขาดความรูความเขาใจหรือใชไม ถูกกับโรค ไมถูกวิธี นอกจากไมเกิดประโยชนในการรักษาแลว ยังอาจกอใหเกิดอันตรายได โดยเฉพาะยาแผนโบราณและยาสมนุ ไพรที่มขี ายอยทู ว่ั ไป มจี ํานวนไมมากนกั ท่ีผา นกระบวนการผลิต ทไ่ี ดม าตรฐาน ดงั นนั้ การเลือกใชยาดังกลาวจึงตอ งคัดเลือกยาทไ่ี ดรบั มาตรฐานอาหารและยา (อย.) ตลอดจนตอ งทราบสรรพคณุ และวิธกี ารใชทถ่ี กู กับสภาพและอาการเจ็บปวยของแตละบุคคล จงึ จะเกิด ประโยชนต อสุขภาพอยางแทจ ริง ทัง้ นี้ กอนใชย าทุกประเภทควรคํานงึ ถงึ หลักการใชย าทัว่ ไป โดยอาน ฉลากยาใหล ะเอยี ดและใชอยางระมัดระวัง ดงั นี้

125 ถกู ขนาด หมายถงึ ใชย าในปริมาณทไี่ ดผลในการรกั ษา ไมใชใ นปริมาณท่มี าก หรอื นอ ยเกินไป ถกู เวลา หมายถงึ ใชย าใหถ กู ตองตามวิธกี ารใชทรี่ ะบุในฉลากยา ถูกวิธี หมายถงึ ใชย าใหถ ูกตอ งตามเวลาทรี่ ะบุในฉลาก เชน - ยากอนอาหาร ควรรับประทานกอ นมื้ออาหารอยา ง นอยครงึ่ ชวั่ โมง - ยาหลงั อาหาร ควรรบั ประทานหลังอาหารไปแลว อยา งนอย 15 นาที - ยากอนอาหาร ควรปรับประทานหลงั อาหารม้อื เย็น ประมาณ 3-4 ชั่วโมง ถกู โรค หมายถึง ใชยาใหถ กู กับอาการเจบ็ ปวยหรือโรคท่ีเปน ซ่ึงจะตอ ง ไดร ับ การวนิ จิ ฉยั จากแพทยหรือผรู ูเ ฉพาะดา นอยา งถกู ตอง เสยี กอน กิจกรรม ใหผูเรยี นรวบรวมขอ มูลตํารบั ยาแผนโบราณและยาสมุนไพรท่ีมีในทองถ่ินอยางนอย 2 ชนิด พรอมบอกสรรพคณุ วธิ ีการใช สวนประกอบสาํ คัญ และผลขางเคียงหรือขอควรระวังในการใช ดังนี้ ยาแผนโบราณ ท ช่อื ยา ท สรรพคณุ ท สวนประกอบสาํ คัญ ท วธิ ีการใช ท ขอ ควรระวงั ยาสมนุ ไพร ท ชอ่ื ยา ท สรรพคณุ ท สวนประกอบสําคญั ท วธิ ีการใช ท ขอ ควรระวัง

126 บทท่ี 7 การปองกนั สารเสพติด สาระสําคญั ความรูความเขาใจเก่ียวกับปญหา สาเหตุ ประเภท และอันตรายของสารเสพติด ตลอดจนลักษณะอาการของผตู ดิ สารเสพตดิ และสามารถรวู ิธีการปอ งกนั และหลีกเล่ยี งพฤติกรรมเสยี่ ง ตอสารเสพติดได ผลการเรียนรทู ค่ี าดหวัง เพื่อใหผเู รยี นสามารถ 1. อธบิ ายและบอกประเภทและอนั ตรายของสารเสพติดได 2. อธิบายและบอกลักษณะอาหารของผตู ิดสารเสพติดได 3. อธบิ ายถึงวิธีการปอ งกันและหลีกเล่ยี งพฤติกรรมเส่ยี งตอ สารเสพตดิ ได ขอบขา ยเน้ือหา เรอ่ื งที่ 1 ปญ หา สาเหตุ ประเภท และอนั ตรายของสารเสพตดิ เรอ่ื งที่ 2 ลักษณะอาการของผูตดิ ยาเสพตดิ เรือ่ งท่ี 3 การปอ งกันและหลกี เลีย่ งการตดิ สารเสพติด

127 เรือ่ งท่ี 1 ปญ หา สาเหตุ ประเภท และอันตรายของสารเสพติด สถานการณปจ จุบนั พบวา ภาวการณแพรร ะบาดของการใชสารเสพตดิ ไดแ พรระบาด เขาไปถงึ ทกุ เพศทกุ วยั ทุกกลมุ อายุ สง ผลกระทบตอสุขภาพพลานามัยของบุคคลกลุมนัน้ ๆ โดยเฉพาะ การใชย าเสพติดในทางทผ่ี ิดของกลมุ เยาวชนทกี่ ําลงั ศกึ ษาเลาเรยี นในสถานศกึ ษา หรอื นอกสถานศึกษา หรือกลมุ เยาวชนนอกระบบการศกึ ษา สารเสพตดิ หมายถงึ ยาเสพตดิ วตั ถอุ อกฤทธ์ิ และสารระเหย ยาเสพตดิ ที่จะกลาวในที่นี้คือ ยาเสพติดใหโทษ ตามพระราชบัญญัติยาเสพตดิ ให โทษ พ.ศ. 2522 (ฉบบั ที่ 2 พ.ศ. 2528 และฉบบั ที่ 3 พ.ศ. 2530) ซึ่งหมายถงึ สารเคมีวัตถุชนิดใด ๆ ซึ่ง เมื่อเสพเขาสูรางกายไมวา จะรับประทาน ดม สูบ ฉีด หรือดวยประการใด ๆ แลวทาํ ใหเ กิดผลตอ รางกายและจิตใจในลกั ษณะสําคัญ เชน ตอ งเพ่มิ ขนาดการเสพขน้ึ เปนลําดับ มกี ารถอนยาเม่ือขาดยา มี ความตอ งการเสพท้งั ทางรางกายและจติ ใจอยางรุนแรงตลอดเวลา และสขุ ภาพโดยทั่วไปจะทรุดโทรม ลงกับใหร วมตลอดถงึ พชื หรือสว นของพชื ท่เี ปน หรอื ใหผ ลผลิตเปน ยาเสพตดิ ใหโ ทษ หรืออาจใชผลิต เปนยาเสพติด ใหโ ทษ และสารเคมีทีใ่ ชใ นการผลติ ยาเสพติดใหโ ทษดวย ทง้ั น้ีตามทรี่ ัฐมนตรีประกาศใน ราชกจิ จานุเบกษา แตไมหมายความถงึ ยาสามญั ประจาํ บานบางตําราตามกฎหมายวา ดวยยาทมี่ ียาเสพตดิ ใหโ ทษผสมอยู 1.3 ประเภทของสารเสพตดิ ยาเสพติดใหโทษแบงได 5 ประเภท [ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบับท่ี 135 (พ.ศ. 2539) เรื่องระบุช่อื และประเภทยาเสพติดใหโทษตามพระราชบญั ญัติยาเสพติดใหโทษ พ.ศ. 2522] ดังน้ี 1. ยาเสพตดิ ใหโ ทษประเภท 1 เชน เฮโรอนี เมทแอมเฟตามนี เอ็มดีเอ็มเอ (ยาอี) ยา เสพตดิ ใหโ ทษประเภทนไี้ มใ ชประโยชนท างการแพทย 2. ยาเสพติดใหโทษประเภท 2 เชน มอรฟน โคเคอีน เพทดิ ีน เมทาโดน และฝน ยา เสพติดใหโทษประเภทนี้มีประโยชนทางการแพทย แตกม็ ีโทษมาก ดังนัน้ จึงตองใชภายใตความ ควบคมุ ของแพทย และใชเ ฉพาะในกรณีที่จําเปนเทานน้ั 3. ยาเสพติดใหโทษประเภท 3 เปนยาสําเรจ็ รูปท่ีผลิตขึ้นตามทะเบียนตํารบั ท่ีไดรับ อนญุ าตจากกระทรวงสาธารณสขุ แลว มจี ําหนา ยตามรา นขายยา ไดแ ก ยาแกไ อ ทีม่ ีตัวยาโคเคอีน หรอื ยาแกท อ งเสยี ท่มี ตี วั ยาไดเฟนอกซนิ เปน ตน ยาเสพติดใหโทษประเภท 3 มีประโยชนทางการแพทย และมีโทษนอยกวายาเสพตดิ ใหโทษอนื่ ๆ 4. ยาเสพตดิ ใหโทษประเภท 4 เปน น้ํายาเคมีท่นี ํามาใชในการผลติ ยาเสพติดใหโทษ ประเภท 1 ไดแ ก น้าํ ยาเคมี อาซติ ิกแอนไฮไดรด อาซติ ลิ คลอไรด เอทิลิดนี ไดอาเซเตท สารเออรโกเมทรีน

128 และคลอซูโดอีเฟดรีน ยาเสพติดใหโทษประเภทน้ีสวนใหญไมมีการนํามาใชประโยชนในการ บําบดั รักษาอาการของโรคแตอยา งใด 5. ยาเสพติดใหโ ทษประเภท 5 ไดแก พืชกัญชา พืชกระทอม พืชฝน และพืชเห็ด ขคี้ วาย ยาเสพตดิ ใหโทษประเภทนไี้ มม ีประโยชนทางการแพทย พระราชบัญญัติยาเสพติดใหโทษ กําหนดบทลงโทษสําหรับผทู ําการผลิต นําเขา สง ออก จําหนา ย มีไวครอบครอง และการเสพยาเสพตดิ ใหโ ทษประเภท 1, 2, 3 และ 5 นอกจากนยี้ ังมี บทลงโทษสาํ หรับผูยยุ ง หรือสงเสริม หรอื กระทําการใด ๆ อนั เปน การชว ยเหลือ หรอื ใหความสะดวก ในการทผ่ี ูอน่ื เสพยาเสพตดิ ใหโ ทษ การเสพ หมายถึง การรับยาเสพติดใหโทษเขา สรู างกายไมวาดว ยวิธีการใด ๆ เชน รับประทาน สดู ดม ฉีด ผตู ดิ ยาเสพตดิ ใหโทษ ถาสมัครเขารบั การบาํ บดั รักษาในสถานพยาบาลทีก่ ระทรวง สาธารณสขุ กําหนดเปนสถานพยาบาลสาํ หรับบําบัดรักษาผตู ิดยา กอนท่ีความผิดจะปรากฏและได ปฏบิ ัติครบถว นตามระเบียบของสถานพยาบาลแลว กฎหมายจะเวนโทษสาํ หรบั การเสพยา วัตถุออกฤทธ์ติ อจิตและประสาท หรือวัตถอุ อกฤทธ์ิ ตามพระราชบัญญัติวัตถุท่ีออก ฤทธิ์ตอจติ และประสาท พ.ศ. 2518 ฉบบั ที่ 2 (พ.ศ. 2528) ฉบบั ที่ 3 (พ.ศ. 2535) หมายถงึ “วัตถุท่ีออกฤทธ์ิ ตอ จติ และประสาทท่ีเปน สิง่ ธรรมชาตหิ รือไดจากส่งิ ธรรมชาติ หรือวัตถทุ ี่ออกฤทธ์ติ อจิตและประสาท ที่เปน วตั ถสุ งเคราะห ทัง้ นต้ี ามทรี่ ฐั มนตรปี ระกาศในราชกจิ จานุเบกษา” วัตถุออกฤทธ์ิแบง ได 4 ประเภท [ประกาศกระทรวงสาธารณสุข ฉบบั ที่ 97 (พ.ศ. 2539) เรือ่ งระบุช่อื และจัดแบง ประเภทวตั ถุออกฤทธติ์ ามความในพระราชบัญญัตวิ ัตถทุ ่อี อกฤทธิ์ตอจิต และประสาท พ.ศ. 2518] ดงั นี้ 1. วัตถุออกฤทธ์ิประเภท 1 มคี วามรุนแรงในการออกฤทธ์ิมาก ทําใหเกิดอาการ ประสาทหลอน ไมมปี ระโยชนในการบาํ บดั รกั ษาอาการของโรค ไดแก ไซโลไซบัน และเมสคาลนี 2. วตั ถอุ อกฤทธิป์ ระเภท 2 เชน ยากระตนุ ระบบประสาท เชน อีเฟดรนี เฟเนทิลลนี เพโมลนี และยาสงบประสาท เชน ฟลไู นตราซีแพม มิดาโซแลม ไนตราซีแพม วตั ถุประเภทนี้มีการ นาํ ไปใชใ นทางที่ผิด เชน ใชเ ปนยาแกง ว ง ยาขยัน หรือเพอ่ื ใชมอมเมาผอู ื่น 3. วัตถุออกฤทธ์ิประเภท 3 ใชในรูปยารักษาอาการของโรค สวนใหญเปนยากด ระบบประสาทสวนกลาง เชน เมโพรบาเมต อะโมบารบ ิตาล และยาแกปวด เพตาโซซีน การใชยา จาํ พวกนี้จาํ เปนตอ งอยใู นความควบคุมดแู ลของแพทย 4. วัตถอุ อกฤทธ์ิประเภท 4 ไดแก ยาสงบประสาท/ยานอนหลับในกลุมของบารบิ ตูเรต เชน ฟโนบารบิตาล และเบ็นโซไดอาซปี นส เชน อัลปราโซแลม ไดอาซแี พม สวนใหญมกี าร นาํ มาใชอ ยางกวางขวาง ท้งั นี้เพื่อบาํ บดั รกั ษาอาการของโรค และการนํามาใชในทางทีผ่ ิด การใชยา วัตถอุ อกฤทธปิ์ ระเภทน้ีตองอยภู ายใตก ารควบคุมของแพทยเ ชน เดยี วกับการใชวตั ถุออกฤทธิป์ ระเภท3

129 สารระเหย ตามพระราชกําหนดปองกันการใชสารระเหย พ.ศ. 2533 หมายถึง “สารเคมี หรอื ผลิตภัณฑท ่ีรฐั มนตรปี ระกาศวาเปนสารระเหย” สารระเหย เปนสารเคมี 14 ชนิด และผลิตภัณฑ 5 ชนิด [ประกาศกระทรวง สาธารณสขุ กระทรวงอุตสาหกรรม ฉบับที่ 14 (พ.ศ. 2538) เรื่องกําหนดช่ือ ประเภท ชนิด หรือขนาด บรรจขุ องสารเคมี หรือผลติ ภัณฑเปนสารระเหย] สารเคมี 14 ชนดิ ไดแก อาซีโทน เอทิลอาซีเตท โทลอู ีน เซลโลโซลฟ ฯลฯ ผลิตภัณฑ 5 ชนิด ไดแก ทินเนอร แลคเกอร กาวอินทรียสังเคราะห กาวอินทรีย ธรรมชาติ ลูกโปงวทิ ยาศาสตร การติดยากับการเสพยา องคก ารอนามัยโลกไดใ หก ารนยิ ามของภาวะท่เี ก่ยี วขอ งกับยาเสพติดไว ดังน้ี 1. การใชยาในทางท่ีผิด (Harmful use, abuse) หมายถึง การใชย าเสพติดในลักษณะ อนั ตรายตอ สขุ ภาพ ทงั้ ทางดานรา งกายและดานจติ ใจ เชน ภาวะซมึ เศรา จากการด่ืมสุราอยา งหนกั 2. การติดสารเสพติด (Depenedence syndrome) หมายถึง ภาวะผิดปกติทางดาน ปญ ญา ความคิดอาน และระบบสรรี ะรา งกายซงึ่ เกิดภายหลังจากการใชสารเสพตดิ ซ้ํา ๆ และมีอาการ ตาง ๆ ดังตอไปนร้ี วมดว ย 1) มีความตอ งการอยา งรุนแรงทีจ่ ะใชส ารตัวนนั้ ๆ 2) มีความยากลาํ บากในการควบคมุ การใชท้งั ปรมิ าณและความถ่ี 3) ยงั คงใชสารน้นั ตอ ไปทัง้ ๆ ทีร่ ูวาจะเปน อนั ตรายตอ รา งกาย 4) หมกมนุ อยกู บั การใชส ารเสพตดิ มากกวาการทาํ กิจกรรมอ่ืนที่สาํ คัญกวา 5) มีอาการด้ือยา คือ ตอ งเพิม่ ปริมาณการใช เพอื่ ใหไ ดผ ลเทา เดมิ 6) เมื่อหยุดการใชยาจะเกิดอาการขาดยาหรืออยากยาทางรางกาย (Physical with)

130 1.4 สาเหตขุ องการตดิ สารเสพติด 1. สาเหตุทเี่ กิดจากความรูเทา ไมถงึ การณ 1) อยากทดลอง เกดิ จากความอยากรูอ ยากเห็นซึง่ เปนนิสัยของคนโดยทวั่ ไป และโดยที่ไมค ิดวา ตนจะติดส่ิงเสพติดนไี้ ด จึงทาํ การทดลองใชสงิ่ เสพติดนัน้ ในการทดลองใชครงั้ แรก ๆ อาจมีความรสู กึ ดีหรือไมดีก็ตาม ถายังไมติดสิ่งเสพติดนนั้ ก็อาจประมาท ไปทดลองใชในส่ิงเสพติด นน้ั อกี จนในทสี่ ุดก็ติดสงิ่ เสพติดนนั้ หรือถาไปทดลองใชส่ิงเสพติดบางชนิด เชน เฮโรอนี แมจะเสพ เพียงครง้ั เดยี วก็อาจทาํ ใหติดได 2) ความคกึ คะนอง คนบางคนมีความคึกคะนอง ชอบพูดอวดเกงเปน นิสัย โดยเฉพาะวยั รนุ มกั จะมีนิสยั ดงั กลาว คนพวกน้ีอาจแสดงความเกงกลาของตน ในกลุม เพือ่ นโดยการ แสดงการใชสิ่งเสพติดใหเพ่อื นฝูงยอมรับวา ตนเกง โดยมไิ ดคํานึงถึงผลเสียหายหรืออันตรายท่จี ะ เกิดขนึ้ ภายหลงั แตอยา งไร ในทสี่ ดุ ตนเองกก็ ลายเปน คนติดสงิ่ เสพตดิ น้ัน 3) การชักชวนของคนอื่น อาจเกดิ จากการเชื่อตามคาํ ชักชวนโฆษณาของ ผูข ายสินคาท่ีเปนสง่ิ เสพติดบางชนิด เชน ยากระตุนประสาทตาง ๆ ยาขยัน ยาบา เปนตน โดยผูขาย โฆษณาสรรพคุณของสง่ิ เสพติดน้นั วามีคุณภาพดีสารพัดอยางเชน ทําใหมกี ําลังวังชา ทําใหมีจิตใจ แจมใส ทําใหม สี ุขภาพดี ทาํ ใหมสี ตปิ ญญาดี สามารถรกั ษาโรคไดบางชนิด เปนตน ผูท่ีเชอื่ คําชกั ชวน โฆษณาดังกลา วจึงไปซอ้ื ตามคําชักชวนของเพอ่ื นฝงู ซึ่งโดยมากเปนพวกที่ตดิ ส่งิ เสพติดนั้นอยูแ ลว ดวยความเกรงใจเพอื่ น หรอื เชอ่ื เพ่อื น หรือตองการแสดงวาตัวเปนพวกเดยี วกบั เพ่ือน จงึ ใชส่ิงเสพตดิ นั้น 2. สาเหตทุ เ่ี กดิ จากการถกู หลอกลวง ปจ จบุ นั นีม้ ผี ูขายสนิ คา ประเภทอาหาร ขนม หรือเครื่องดื่มบางรายใชสิ่งเสพตดิ ผสมลงในสินคาท่ีขาย เพือ่ ใหผูซอ้ื สินคา นนั้ ไปรับประทานเกิดการติด อยากมาซ้ือไปรับประทานอีก ซง่ึ ในกรณนี ี้ ผซู อื้ อาหารน้ันมารับประทาน จะไมรสู ึกวาตนเองเกดิ การตดิ สง่ิ เสพตดิ ขึ้นแลว รูแตเพยี ง วาอยากรับประทานอาหาร ขนม หรอื เคร่อื งดืม่ ทซ่ี ื้อจากรานนนั้ ๆ กวา จะทราบก็ตอเม่อื ตนเองรสู กึ ผิด สังเกตตอความตองการ จะซื้ออาหารจากรา นนน้ั มารับประทาน หรือตอ เมื่อมีอาการเสพตดิ รนุ แรง และมสี ขุ ภาพเสอื่ มลง 3. สาเหตทุ ่เี กิดจากความเจ็บปวย 1) คนที่มีอาการเจ็บปวยทางกายเกิดขึ้นเพราะสาเหตุตาง ๆ เชน ไดรับ บาดเจ็บรนุ แรง เปน แผลเร้ือรงั มคี วามเจบ็ ปวดอยูเปนประจํา เปนโรคประจําตัวบางอยาง เปนตน ทํา ใหไ ดรับทุกขทรมานนัน้ ซง่ึ วธิ หี นึ่งที่ทําไดงา ยคอื การรับประทานยาท่มี ฤี ทธิ์ระงับอาการเจ็บปวดนั้น ได ซึง่ ไมใ ชเปนการรกั ษาท่เี ปนตนเหตขุ องความเจ็บปว ย เพียงแตร ะงบั อาการเจ็บปวดใหหมดไปหรอื ลดนอยลงไดช ่ัวขณะ เมอ่ื ฤทธย์ิ าหมดไปกจ็ ะกลบั เจ็บปวดใหม ผูปวยก็จะใชย านนั้ อีก เมื่อทําเชนนไี้ ป นาน ๆ เกิดอาการติดยาน้นั ขน้ึ

131 2) ผูทม่ี จี ติ ใจไมเ ปนปกติ เชน มีความวิตก กังวล เครียด มคี วามผิดหวังใน ชวี ติ มีความเศรา สลด เสยี ใจ เปน ตน ทาํ ใหส ภาวะจิตไมเปนปกตจิ นเกิดการปว ยทางจิตขน้ึ จึงพยายาม หายาหรือสิ่งเสพตดิ ท่ีมีฤทธ์ิสามารถคลายความเครียดจากทางจิตไดชั่วขณะหนึ่งมารับประทาน แต ไมไ ดร กั ษาท่ีตนเหตเุ ม่ือยาหมดฤทธ์ิ จิตใจก็จะกลับมาเครียดอีก และผูปวยก็จะเสพส่ิงเสพติด ถาทํา เชน นไ้ี ปเร่ือย ๆ ก็จะทําใหผูน้นั ติดยาเสพตดิ ในท่ีสดุ 3) การไปซ้อื ยามารับประทานเองโดยไมท ราบสรรพคุณยาท่แี ทจรงิ ขนาด ยาท่คี วรรบั ประทาน การรับประทานยาเกินจํานวนกวาที่แพทยไ ดสัง่ ไว การรับประทานยาบางชนิด มากเกินขนาด หรอื รบั ประทานติดตอกันนาน ๆ บางครง้ั อาจมอี าการถึงตายได หรือบางคร้ังทาํ ใหเกิด การเสพตดิ ยานั้นได 4. สาเหตอุ ืน่ ๆ การอยูใ กลแ หลงขายหรือใกลแ หลงผลติ หรือเปน ผขู ายหรือผูผลิตเอง จงึ ทําใหมี โอกาสตดิ สิ่งเสพติดใหโ ทษน้นั มากกวาคนทวั่ ไปเมือ่ มีเพอ่ื นสนิทหรือพี่นอ งที่ตดิ สงิ่ เสพติดอยู ผนู ั้น ยอมไดเ หน็ วิธกี ารเสพของผูทอี่ ยูใกลชิด รวมทงั้ ใจเห็นพฤติกรรมตาง ๆ ของเขาดวย และยังอาจไดรับ คาํ แนะนาํ หรอื ชักชวนจาก ผเู สพดวย จึงมีโอกาสตดิ ได 1) คนบางคนอยูใ นสภาพทีม่ ปี ญ หา เชน วางงาน ยากจน คาใชจายเพิ่มโดย มีรายไดล ดลง หรอื คงที่ มหี นี้สินมาก ฯลฯ เมอ่ื แกป ญ หาตาง ๆ เหลานีไ้ มไดกห็ ันไปใชส งิ่ เสพติดชวย ผอ นคลายความรูส ึกในความทุกขยากตา ง ๆ เหลาน้ี แมจะรูวาเปน ชวั่ ครูช่ัวยามก็ตาม เชน กลมุ ใจทเ่ี ปน หน้ีคนอน่ื ก็ไปกนิ เหลา หรอื สูบกัญชาใหเมาเพื่อท่จี ะไดล ืมเรอื่ งหน้ีสนิ บางคนตอ งการรายไดเ พ่ิมขึ้น โดยพยายามทาํ งานใหหนักและมากข้ึนท้งั ๆ ทรี่ างกายออ นเพลียมากจึงรบั ประทานยากระตุนประสาท เพอ่ื ใหสามารถทาํ งานตอ ไปได เปนตน ถา ทาํ อยูเปน ประจาํ ทําใหต ดิ สิง่ เสพตดิ นน้ั ได 2) การเลยี นแบบ การท่ไี ปเห็นผทู ี่ตนสนิทสนมรักใครห รือเพื่อน จึงเห็นวา เปนสิง่ นา ลอง เปน สิ่งโกเก เปน สิง่ แสดงความเปน พวกเดยี วกนั จึงไปทดลองใชส ่งิ เสพตดิ น้นั จนติด 3) คนบางคนมีความผดิ หวังในชีวิตตนเอง ผิดหวงั ในชวี ิตครอบครวั หรอื ผดิ หวงั ในชีวติ สงั คม เพอื่ เปนการประชดตนเองหรือคนอ่นื จงึ ไปใชส่งิ เสพติดจนติดทง้ั ๆ ท่ที ราบวา เปนส่งิ ไมด กี ็ตาม

132 1.5 อันตรายและโทษของสารเสพติด สารเสพติดใหโทษมีหลายชนิดไดแพรร ะบาดเขา มาในประเทศไทย จะพบในหมูเดก็ และเยาวชนเปนสว นมาก นับวาเปนเรอ่ื งรา ยแรงเปนอันตรายตอผูเสพและประเทศชาติเปน อยางย่ิง ผูเ รียนควรทราบอันตรายจากสารเสพตดิ ในแตละชนิด ดังนี้ 1. ฝน (Opium) ฝน จะมฤี ทธ์กิ ดประสาท ทําใหนอนหลับเคลบิ เคลม้ิ ผทู ตี่ ิดฝนจะมี ความคดิ อานชาลง การทาํ งานของสมอง หวั ใจ และการหายใจชาลง นอกจากนี้ ยังพบวาฝน ทําใหตับ เสอ่ื มสมรรถภาพปลายประสาทและกลามเน้ือหัวใจอักเสบ ระบบยอยอาหารเสื่อมสมรรถภาพ เบ่ือ อาหาร ทองผูก ระบบฮอรโมนเปล่ียนแปลง ผูหญิงอาจเกิดการขาดประจําเดือน ผูชายอาจหมด สมรรถภาพทางเพศ และรางกายทรุดโทรม อาการขาดยา จะเรมิ่ หลังจากไดรับยาคร้ังสุดทา ย 4-10 ช่ัวโมง แลว ไมส ามารถ หายาเสพไดอีก จะมีอาการกระวนกระวาย หงดุ หงิด โกรธงาย ตื่นเตนตกใจงาย หาวนอนบอย ๆ นาํ้ มกู นา้ํ ตา นา้ํ ลาย และเหงอ่ื ออกมาก ขนลกุ กลามเนือ้ กระตกุ ตวั สัน่ มา นตาขยาย ปวดหลังและขามาก ปวด ทอง อาเจยี น ทองเดิน บางรายมอี าการรุนแรงถงึ ขนาดถา ยเปนเลอื ด ท่ีภาษาชาวบานเรยี กวา“ลงแดง” ผู ติดยาจะมีความตอ งการยาอยา งรนุ แรงจนขาดเหตุผลท่ีถกู ตอง อาการขาดยานีจ้ ะเพ่ิมขึน้ ในระยะ 24 ชัว่ โมงแรก และจะเกดิ มากทสี่ ดุ ภายใน 48-72 ชวั่ โมง หลังจากนน้ั อาการจะคอย ๆ ลดลง 2. มอรฟ น (Morphine) เปนแอลคาลอยดจากฝนดิบ มีฤทธ์ิทั้งกดและกระตุน ระบบประสาทสว นกลาง ทําใหศนู ยประสาทรับความรสู กึ ชา อาการเจบ็ ปวดตาง ๆ หมดไป กลามเนื้อ คลายตวั มีความรสู กึ สบายหายกงั วล นอกจากน้ียังมีฤทธ์ิกดศูนยการไอทําใหระงบั อาการไอ กดศูนย ควบคุมการหายใจ ทําใหรางกายหายใจชาลง เกิดอันตรายถึงแกชีวิตได สวนฤทธ์กิ ระตุนระบบ ประสาทสวนกลางจะทําใหคลน่ื ไส อาเจียน มานตาหร่ี บางรายมอี าการตน่ื เตนดวย กระเพาะอาหาร และลําไสทาํ งานนอ ยลง หูรดู ตาง ๆ หดตัวเลก็ ลง จึงทําใหม ีอาการทองผกู และปสสาวะลําบาก 3. เฮโรอีน (Heroin) สกัดไดจากมอรฟ นโดยกรรมวิธีทางเคมี ซึ่งเกิดปฏิกิริยา ระหวางมอรฟน และนํา้ ยาอะซิตคิ แอนไฮไดรด เปนยาเสพติดที่ติดไดงายมาก เลิกไดยาก มีความแรง สงู กวา มอรฟ นประมาณ 5-8 เทา แรงกวา ฝน 80 เทา และถา ทําใหบริสุทธจ์ิ ะมีฤทธิ์แรงกวาฝน ถึง 100 เทาตวั เฮโรอีนเปนยาเสพติดใหโทษทร่ี า ยแรงที่สดุ ใชไ ดท ั้งวิธีสูบฉีดเขา กลามเน้ือหรือเสนเลอื ดดํา ละลายไดดใี นนา้ํ เฮโรอีน มีฤทธ์ทิ าํ ใหงว งนอน งุนงง คลืน่ ไส อาเจียน เบ่ืออาหาร รา งกายผอมลงอยาง รวดเรว็ ออ นเพลยี ไมก ระตอื รือรน ไมอ ยากทํางาน หงดุ หงดิ โกรธงาย มักกออาชญากรรมไดเสมอ มกั ตายดว ยมโี รคแทรกซอน หรือใชยาเกนิ ขนาด 4. บารบ ทิ เู รต (Barbiturates) ยาท่จี ัดอยูในพวกสงบประสาทใชเปนยานอนหลับ ระงบั ความวติ กกงั วล ระงบั อาการชักหรอื ปองกนั การชกั ท่ใี ชกนั แพรห ลายไดแ ก เซดคบารบิตาลออก ฤทธิ์กดสมอง ทําใหสมองทํางานนอยลง ใชย าเกินขนาดทําใหมีฤทธ์กิ ดสมองอยางรุนแรง ถึงขนาด

133 หมดความรูส กึ และเสียชวี ิต จะมอี าการมึนงงในคอหงุดหงิด เล่อื นลอย ขาดความรับผิดชอบ มคี วาม กลา อยางบาบิ่น ชอบทะเลาะววิ าท กาวราว ทํารายตนเอง คลุมคลัง พูดไมชดั เดนิ โซเซคลายกับคนเมาสุรา ขาดความอาย อาทิ สามารถเปลื้อง เส้ือผาเพื่อเตน โชวได 5. ยากลอมประสาท (Tranquilizers) เปน ยาท่ีมีฤทธก์ิ ดสมอง ทําใหจิตใจสงบหาย กงั วล แตฤทธ์ิไมรนุ แรงถงึ ขน้ั ทาํ ใหห มดสติหรอื กดการหายใจ การใชยาเปนเวลานาน จะทาํ ใหรา งกาย เกิดความตานทานตอยาและเกิดการเสพติดไดและมแี นวโนมจะปวยดวยโรคความดันโลหติ ต่ํา โรค กระเพาะ โรคทางเดนิ อาหาร ฯลฯ 6. แอมเฟตามนี (Amphetamine) มชี ่ือท่บี ุคคลทัว่ ไปรจู ัก คอื ยาบา หรือยาขยันเปน ยาทีม่ ฤี ทธก์ิ ระตนุ ประสาทสว นกลาง และระบบประสาทสวนปลาย ทําใหมีอาการต่ืนตัว หายงวง พดู มาก ทําใหหลอดเลือดตีบเลก็ ลง หวั ใจเตนเรว็ ข้นึ ความดนั เลือดสูง มือส่ันใจสั่น หลอดลมขยาย มา น ตาขยาย เหง่ือออกมาก ปากแหง เบ่ืออาหาร ถา ใชเกินขนาดจะทําใหเ วยี นศีรษะนอนไมหลับ ตัวสัน่ ตกใจงา ย ประสาทตึงเครยี ด โกรธงา ย จติ ใจสบั สน คลน่ื ไส อาเจียน ทอ งเดนิ และปวดทองอยางรนุ แรง มีอาการชกั หมดสติ และตายเนือ่ งจากหลอดเลอื ดในสมองแตกหรือหวั ใจวาย 7. กัญชา (Cannabis) เปนพชื ลม ลุกชนดิ หน่ึง ขึ้นไดงา ยในเขตรอน อาทิ ไทย อนิ เดยี เมก็ ซิโก ผลท่เี กิดขึน้ ตอรางกายจะปรากฏหลังจากสูบ 2-3 นาที หรือหลังจากรับประทานคร่ึงถงึ 1 ชว่ั โมง ทําใหมอี าการตืน่ เตน ชางพูด หวั เราะสง เสยี งดัง กลา มเนอ้ื แขนขาออนเปลีย้ คลายคนเมาสุรา ถา ไดร ับในขนาดสูง ความรูสกึ นกึ คิดและการตดั สินใจเสียไป ความจาํ เสอื่ ม ประสาทหลอน หวาดระแวง ความคิดสับสน ไมสนใจส่ิงแวดลอม การสูบกัญชา ยังทําใหเกิดหลอดลมอักเสบเรื้อรัง โรคหืด หลอดลม มะเร็งท่ีปอด บางรายมีอาการทองเดิน อาเจียน มือส่ันเปนตะคริว หลอดเลอื ดอุดตัน หัว ใจเตน เรว็ ความรูส ึกทางเพศลดลงหรือหมดไป และเปน หนทางนาํ ไปสกู ารเสพตดิ ยาชนดิ อื่น ๆ ไดง า ย 8. ยาหลอนประสาท (Hallucinogen) เปนยาที่ทําใหป ระสาทการเรยี นรูผดิ ไปจาก ธรรมดา ยาที่แพรหลายในปจจบุ ัน ไดแก แอลเอสดี ดีเอ็มที เอสทีพี เมสคาลีน เห็ดข้ีควาย ตนลําโพง หัวใจเตนเร็วขึ้น ความดันเลือดสงู มานตาขยาย มือเทาสั่น เหงือ่ ออกมากทฝ่ี ามอื บางรายคลื่นไส อาเจียน สง ผลตอจิตใจ คอื มีอารมณอ อนไหวงา ย ประสาทรับความรูสึกแปรรวน ไมสามารถควบคุม สตไิ ด ทายสดุ ผูเสพมกั ปว ยเปนโรคจติ 9. สารระเหย สารระเหยจะถูกดดู ซึมผานปอด เขาสูกระแสโลหิต แลว เขา สเู นื้อเย่ือ ตาง ๆ ของรางกาย เกดิ พิษซ่งึ แบง ไดเปน 2 ระยะ คอื พษิ ระยะเฉยี บพลนั ตอนแรกจะรูสกึ เปน สุข รา เรงิ ควบคุมตัวเองไมได คลายกบั คนเมาสุรา ระคายเคืองเย่ือบภุ ายในปากและจมกู นาํ้ ลายไหลมาก ตอ มามฤี ทธิ์กดทาํ ใหง ว งซมึ หมดสติ ถาเสพในปรมิ าณมากจะไปกดศูนยหายใจทําใหตายได

134 พิษระยะเร้อื รงั หากสูดดมสารระเหยเปนระยะเวลานานติดตอกนั จะเกิดอาการ ทางระบบประสาท วิเวยี นศีรษะ เดินโซเซ ความคิดสับสน หัวใจเตนผิดปกติ เกิดการอักเสบของ หลอดลม ถายทอดทางพันธกุ รรม เปน เหตุใหเ ด็กท่เี กดิ มามคี วามพิการได เซลลส มองจะถูกทําลายจน สมองฝอ จะเปนโรคสมองเสอ่ื มไปตลอดชวี ติ 10. ยาบา เปนชื่อท่ีใชเรียกยาเสพติดที่มีสวนของสารเคมีประเภทแอมเฟตามีน (Amphetamine) สารประเภทน้แี พรร ะบาดอยู 3 รปู แบบดวยกัน คือ 1) แอมเฟตามีนซลั เฟต (Amphetamine Sulfate) 2) เมทแอมเฟตามีน (Methamphetamine) 3) เมทแอมเฟตามีนไฮโดรคลอไรด (Methamphetamine Hydrochloride) ซึ่งจากผลการตรวจพสิ ูจนย าบาปจจุบนั ท่พี บอยูในประเทศไทยมักพบวา เกอื บทั้งหมดมีเมทแอมเฟตามีน ไฮโดรคลอไรด ผสมอยู ยาบา จัดอยูในกลมุ ยาเสพตดิ ท่ีออกฤทธิก์ ระตุนประสาท มีลกั ษณะเปนยาเม็ด กลมแบนขนาดเล็ก เสนผานศูนยกลางประมาณ 6-8 มิลลิเมตร ความหนาประมาณ 3 มิลลิเมตร นาํ้ หนกั เม็ดยาประมาณ 80-100 มิลลิกรมั มสี ตี างๆ กัน เชน สสี ม สนี าํ้ ตาลสีมวง สเี ทา สีเหลือง และสี เขยี ว มีสัญลักษณที่ปรากฏบนเม็ดยา เชน ฬ, M, PG, WY สัญลกั ษณรูปดาว, รูปพระจันทรเสี้ยว, 99 หรือ อาจเปน ลักษณะของเสนแบงครง่ึ เม็ด ซง่ึ ลักษณะเหลา นีอ้ าจปรากฏบนเม็ดยาดานหนึ่งหรือทั้ง สองดา นหรอื อาจเปนเม็ดเรยี บทง้ั สองดานก็ได อาการผูเสพ เม่ือเสพเขา สรู า งกาย ในระยะแรกจะออกฤทธิ์ทําใหร างกายตน่ื ตัว หัวใจเตนเร็ว ความดันโลหิตสูง ใจส่ัน ประสาทตึงเครียด แตเมื่อหมดฤทธิ์ยา จะรูสึกออนเพลียมากกวาปกติ ประสาทลา ทาํ ใหก ารตัดสนิ ใจชา และผดิ พลาด เปนเหตุใหเกดิ อบุ ัติเหตุรา ยแรงได ถาใชต ดิ ตอ กันเปน เวลานาน จะทาํ ใหส มองเสอ่ื ม เกิดอาการประสาทหลอน เห็นภาพลวงตา หวาดระแวงคลมุ คล่ัง เสียสติ เปนบาอาจทํารายตนเองและผูอื่นได หรือในกรณีท่ีไดรับยาในปริมาณมาก (Overdose) จะไปกด ประสาทและระบบการหายใจทาํ ใหห มดสติ และถึงแกค วามตายได อันตรายทไ่ี ดร บั การเสพยาบากอ ใหเ กิดผลรา ยหลายประการ ดงั นี้ 1. ผลตอจิตใจ เมื่อเสพยาบา เปน ระยะเวลานานหรอื ใชเปนจํานวนมาก จะทําใหผ ู เสพมคี วามผิดปกตทิ างดา นจิตใจกลายเปนโรคจิตชนิดหวาดระแวง สง ผลใหม พี ฤตกิ รรมเปลย่ี นแปลง ไป เชน เกดิ อาการหวาดหวัน่ หวาดกลัว ประสาทหลอน ซ่งึ โรคนี้หากเกดิ ขึ้นแลว อาการจะคงอยู ตลอดไป แมในชวงเวลาท่ไี มไ ดเ สพยากต็ าม 2. ผลตอระบบประสาท ในระยะแรกจะออกฤทธิ์กระตุนประสาท ทําให ประสาทตงึ เครียด แตเม่ือหมดฤทธยิ์ าจะมีอาการประสาทลา ทาํ ใหก ารตดั สนิ ใจในเรอ่ื งตาง ๆ ชา และ

135 ผิดพลาด และหากใชติดตอกันเปนเวลานานจะทาํ ใหสมองเส่ือม หรือกรณที ี่ใชยาในปริมาณมาก (Overdose) จะไปกดประสาทและระบบการหายใจ ทาํ ใหห มดสตแิ ละถงึ แกค วามตายได 3. ผลตอพฤติกรรม ฤทธข์ิ องยาจะกระตนุ สมองสวนที่ควบคุมความกา วราว และ ความกระวนกระวายใจ ดังนนั้ เมื่อเสพยาบา ไปนาน ๆ จะกอใหเกดิ พฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไป คอื ผู เสพจะมีความกา วราวเพ่ิมข้ึน และหากยงั ใชต อ ไปจะมีโอกาสเปน โรคจิตชนิดหวาดระแวง เกรงวาจะมี คนมาทํารา ยตนเอง จงึ ตอ งทาํ รา ยผอู น่ื กอ น 11. ยาอี, ยาเลฟิ ยาอี ยาเลิฟ เอค็ ซตาซี (Ecstasy) เปน ยาเสพติดกลมุ เดียวกัน จะแตกตา งกันบา งใน ดา นโครงสรา งทางเคมี ลกั ษณะของยาอี มีท้งั ท่ีเปนแคปซูลและเปนเม็ดยาสีตา งๆ แตท่ีพบในประเทศ ไทย สว นใหญมีลักษณะเปนเมด็ กลมแบน เสนผาศูนยกลาง 0.8-1.2 ซม. หนา 0.3-0.4 ซม. ผวิ เรียบ และปรากฏสัญลกั ษณบนเม็ดยา เปนรปู ตา งๆ เชน กระตาย, คา วคาว, นก, ดวงอาทติ ย, PT ฯลฯ เสพโดยการรับประทานเปน เม็ด จะออกฤทธิภ์ ายในเวลา 45 นาที และฤทธ์ยิ าจะ อยใู นรา งกายไดน านประมาณ 6-8 ซม. ยาอี ยาเลฟิ เอ็คซต าซี เปนยาท่แี พรร ะบาดในกลมุ วัยรนุ ทช่ี อบเทยี่ วกลางคืนออก ฤทธิใ์ น 2 ลักษณะ คอื ออกฤทธ์กิ ระตุนระบบประสาท ในระยะสน้ั ๆ หลักจากนั้น จะออกฤทธ์ิหลอก ประสาทอยา งรุนแรง ฤทธิ์ของยาจะทาํ ใหผูเสพรูสกึ รอน เหงื่อออกมาก หัวใจเตน เร็ว ความดันโลหิต สูง การไดยนิ เสียง และการมองเห็นแสงสีตาง ๆ ผดิ ไป จากความเปนจริง เคลิบเคลิ้ม ไมสามารถ ควบคุมอารมณของตนเองได อันเปนสาเหตุที่จะนําไปสูพฤติกรรมเสื่อมเสียตาง ๆ และจากการ คนควา วจิ ัยของแพทย และนักวิทยาศาสตรห ลายทาน พบวา ยาชนิดนี้มอี ันตรายรายแรง แมจ ะเสพ เพยี ง 1-2 ครั้ง ก็สามารถทาํ ลายระบบภูมิคมุ กันของรา งกาย สงผลใหผเู สพมีโอกาสติดเชื้อโรคตาง ๆ ไดง าย และยังทําลายเซลลส มองสวนท่ีทําหนาท่ีสงสารซีโรโทนิน (Serotonin) ซ่ึงเปนสาระสําคัญใน การควบคุมอารมณใหม ีความสขุ ซ่งึ ผลจากการทาํ ลายดังกลาว จะทําใหผเู สพเขาสูสภาวะของอารมณที่ เศราหมองหดหูอยางมาก และมแี นวโนมการฆา ตัวตายสูงกวาปกติ อาการผูเสพ เหง่อื ออกมาก หัวใจเตนเรว็ ความดนั โลหิตสูง ระบบประสาทการรับรเู กิดการ เปลย่ี นแปลงท้ังหมด (Psychedelic) ทาํ ใหก ารไดยนิ เสยี งและการมองเห็นแสงสีตางๆ ผิดไปจากความ เปนจริง เคลบิ เคล้ิม ควบคุมอารมณไมได

136 อันตรายท่ีไดร ับ การเสพยาอี กอ ใหเ กิดผลรายหลายประการดงั นี้ 1. ผลตออารมณ เม่อื เรมิ่ เสพในระยะแรกยาอีจะออกฤทธก์ิ ระตุนประสาทใหผ ู เสพรูส ึกตนื่ ตัวตลอดเวลา ไมสามารถควบคุมอารมณของตนเองได เปนสาเหตใุ หเ กิดพฤตกิ รรมสํา สอนทางเพศ 2. ผลตอ การรสู ึก การรบั รูจะเปล่ยี นแปลงไปจากความเปนจรงิ 3. ผลตอ ระบบประสาท ยาอจี ะทําลายระบบประสาท ทําใหเ ซลลสมองสวนท่ี ทําหนาทหี่ ลง่ั สารซโี รโทนนิ (Serotonin) ซ่งึ เปน สาระสาํ คญั ในการควบคุมอารมณน ้ัน ทํางานผดิ ปกติ กลา วคือ เม่ือยาอีเขาสูสมองแลว จะทําใหเกิดการหลงั่ สาร “ซีโรโทนิน” ออกมามากเกนิ กวาปกติ สงผลใหจติ ใจสดชืน่ เบิกบาน แตเมื่อระยะเวลาผา นไปสารดังกลาวจะลดนอยลง ทําใหเกิดอาการ ซึมเศราหดหอู ยางมาก อาจกลายเปนโรคจิต ประเภทซึมเศรา (Depression) และอาจเกดิ สภาวะอยากฆา ตัวตาย นอกจากน้ีการท่ีสารซโี รโทนนิ ลดลง ยงั ทาํ ใหธ รรมชาตขิ องการหลบั นอนผิดปกติ จาํ นวนเวลา ของการหลับลดลง นอนหลับไมสนิท จงึ เกิดอาการออนเพลียขาดสมาธิในการเรียน และการทาํ งาน ออ นเพลียขาดสมาธิในการเรียน และการทาํ งาน 4. ผลตอสภาวะการตายขณะเสพ มกั เกิดเม่ือผูเสพสูญเสียเหงื่อมาก ทําใหเ กิด สภาวะขาดน้ําอยางฉับพลัน หรือกรณที ่ีเสพยาอีพรอมกับดื่มแอลกอฮอลเขาไปมาก หรือผูท่ีปว ยเปน โรคหัวใจ จะทําใหเ กดิ อาการช็อกและเสยี ชวี ติ ได สรปุ สารเสพติดมีหลายชนิด มีฤทธ์ิรายแรงทําลายสุขภาพ มีผลตอระบบประสาทเปน อยา งมาก ผูเสพจะมีอาการในลกั ษณะทคี่ วบคุมตนเองไมคอยได เปนไปตามฤทธ์ิของยาเสพตดิ แตละ ชนิดเมื่อเสพติดตอกันไประยะหน่ึง จะทําใหมคี วามตองการโดยขาดไมได และจะมีความตองการ เพม่ิ ข้นึ เร่ือย ๆในที่สุดรางกายจะทรุดโทรมลงและเสียชีวิตในท่ีสุด ยาเสพติดเหลานี้ไดแก ฝน มอรฟน เฮโรอนี ยากลอ มประสาท กัญชา ยาอี ฯลฯผูเรยี นไมควรริลอง เพราะจะทําใหเกิดการเสพติดโดยงา ย ทาํ ใหเ สยี การเรยี น เสียอนาคตในท่สี ุด

137 เร่อื งที่ 2 ลักษณะอาการของผตู ดิ สารเสพติด ลกั ษณะการติดยาเสพติด ยาเสพตดิ บางชนิดกอใหเกดิ การติดไดท ั้งทางรางกายและจติ ใจ แตยาเสพติดบางชนดิ ก็กอใหเ กดิ การตดิ ทางดา นจติ ใจเพยี งอยางเดียว ลักษณะทว่ั ไป 1. ตาโรยขาดความกระปร้ีกระเปรา น้ํามูกไหล นํ้าตาไหล ริมฝปากเขียวคล้ําแหง แตก (เสพโดยการสบู ) 2. เหง่ือออกมาก กลนิ่ ตัวแรง พูดจาไมสมั พันธกบั ความจริง 3. บรเิ วณแขนตามแนวเสน โลหติ มรี อ งรอยการเสพยาโดยการฉดี ใหเ ห็น 4. ทีท่ อ งแขนมีรอยแผลเปน โดยกรดี ดวยของมคี มตามขวาง (ติดเหลาแหง ยากลอม ประสาท ยาระงับประสาท) 5. ใสแวน ตากรอบแสงเขม เปนประจํา เพราะมานตาขยายและเพอ่ื ปดนัยนต าสีแดงก่ํา 6. มกั สวมเส้ือแขนยาวปกปดรอยฉีดยา โปรดหลีกใหพนจากบุคคลท่ีมีลักษณะ ดังกลา ว ชวี ติ จะสขุ สันตตลอดกาล 7. มคี วามตอ งการอยางแรงกลาทจ่ี ะเสพยาน้นั ตอไปอีกเร่อื ย ๆ 8. มีความโนมเอยี งทีจ่ ะเพิ่มปริมาณของสิ่งเสพติดใหมากขึน้ ทกุ ขณะ 9. ถา ถงึ เวลาท่ีเกิดความตอ งการแลวไมไดเสพจะเกิดอาการขาดยาหรืออยากยาโดย แสดงออกมาในลักษณะอาการตาง ๆ เชน หาว อาเจียน นาํ้ มูกน้ําตาไหล ทุรนทรุ าย คลุมคล่ัง ขาดสติ โมโห ฉุนเฉยี ว ฯลฯ 10. ส่ิงเสพติดนนั้ หากเสพอยูเสมอ ๆ และเปนเวลานานจะทําลายสุขภาพของผูเสพ ทง้ั ทางรา งกายและจติ ใจ 11. ทาํ ใหรา งกายซูบผอมมีโรคแทรกซอน และทําใหเกิดอาการทางโรคประสาท และจติ ไมปกติ การติดยาทางกาย เปน การติดยาเสพตดิ ที่ผูเสพมคี วามตองการเสพอยางรุนแรง ทง้ั ทางรางกายและจิตใจ เมอื่ ถึงเวลาอยากเสพแลว ไมไดเ สพ จะเกิดอาการผิดปกตอิ ยา งมาก ทั้งทางรา งกายและจติ ใจ ซึ่งเรียกวา “อาการขาดยา” เชน การติดฝน มอรฟ น เฮโรอนี เมื่อขาดยาจะมีการคลน่ื ไส อาเจียน หาว นํ้ามูก น้ําตา ไหล นอนไมหลบั เจบ็ ปวดทว่ั รางกาย เปน ตน

138 การตดิ ยาทางใจ เปน การติดยาเสพติดเพราะจิตใจเกิดความตอ งการหรอื เกิดการติดเปน นสิ ยั หากไมไ ด เสพรา งกายก็จะไมเกิดอาการผิดปกติ หรือทุรนทรุ ายแตอยา งใด จะมบี า งก็เพยี งเกิดอาการหงดุ หงดิ หรือกระวนกระวาย วิธสี ังเกตอาการผูต ดิ ยาเสพติด จะสังเกตวาผูใดใชห รอื เสพยาเสพติด ใหส ังเกตจากอาการและการเปล่ยี นแปลงทั้ง ทางรางกายและจติ ใจตอ ไปน้ี ทอ งแขน 1. การเปลย่ี นแปลงทางรา งกาย จะสังเกตไดจาก - สุขภาพรางกายทรดุ โทรม ซบู ผอม ไมมแี รง ออ นเพลีย - ริมฝปากเขยี วคลา้ํ แหง และตก - รางกายสกปรก เหง่ือออกมาก กลน่ิ ตัวแรงเพราะไมช อบอาบน้ํา - ผิวหนังหยาบกราน เปนแผลพุพอง อาจมีหนองหรือนํ้าเหลือง คลายโรค ผิวหนัง - มีรอยกรีดดวยของมีคม เปนรอยแผลเปนปรากฏที่บริเวณแขน และ/หรือ - ชอบใสเสือ้ แขนยาว กางเกงขายาว และสวมแวนตาดําเพื่อปด บงั มานตาที่ขยาย 2. การเปลย่ี นแปลงทางจิต ความประพฤติและบุคลิกภาพ สงั เกตไดจาก - เปน คนเจา อารมณ หงดุ หงิดงา ย เอาแตใจตนเอง ขาดเหตุผล - ขาดความรบั ผดิ ชอบตอหนา ท่ี - ขาดความเช่อื มน่ั ในตนเอง - พูดจากาวรา ว แมแตบ ิดามารดา ครู อาจารย ของตนเอง - ชอบแยกตวั อยูคนเดียว ไมเ ขาหนาผอู ่นื ทาํ ตัวลึกลบั - ชอบเขาหอ งนาํ้ นาน ๆ - ใชเงินเปลืองผิดปกติ ทรัพยสนิ ในบา นสูญหายบอย - พบอปุ กรณเก่ยี วกบั ยาเสพตดิ เชน หลอดฉดี ยา เข็มฉีดยา กระดาษตะกัว่ - มัว่ สมุ กบั คนทีม่ ีพฤติกรรมเก่ยี วกับยาเสพติด - ไมส นใจความเปนอยูข องตนเอง แตง กายสกปรก ไมเ รียบรอ ย ไมคอ ยอาบน้ํา - ชอบออกนอกบานเสมอ ๆ และกลับบา นผดิ เวลา - ไมช อบทํางาน เกียจครา น ชอบนอนตนื่ สาย - อาการวิตกกังวล เศรา ซมึ สีหนา หมองคลํ้า

139 3. การสงั เกตอาการขาดยา ดงั ตอ ไปน้ี - นาํ้ มกู นํา้ ตาไหล หาวบอ ย - กระสับกระสาย กระวนกระวาย หายใจถี่ ปวดทอ ง คลน่ื ไส อาเจยี น เบือ่ อาหาร น้ําหนกั ลด อาจมอี จุ จาระเปน เลอื ด - ขนลุก เหง่ือออกมากผิดปกติ - ปวดเม่ือยตามรา งกาย ปวดเสยี วในกระดูก - มา นตาขยายโตขน้ึ ตาพรา ไมสแู ดด - มีการส่ัน ชัก เกรง็ ไขข้นึ สูง ความดนั โลหติ สงู - เปนตะคริว - นอนไมห ลบั - เพอ คลุม คลงั่ อาละวาด ควบคมุ ตนเองไมไ ด เรอ่ื งที่ 3 การปอ งกนั และหลีกเลี่ยงการติดสารเสพติด การดาํ เนนิ งานปองกนั สารเสพติด จําเปนตองสรางใหกลุม เปาหมายมี “ภูมิคุมกัน” เกดิ ขึน้ กับตวั เอง มีทักษะชวี ติ (Life Skill) เพยี งพอทีจ่ ะไมใ หตนเองตองติดยาเสพติดและสามารถเฝา ระวงั พฤตกิ รรมเส่ียง ปรบั เปลย่ี นพฤตกิ รรมเสย่ี ง เพื่อปอ งกันมิใหบุคคลที่ตนรกั เพ่อื นสนิท ฯลฯ ตดิ ยา เสพตดิ ได โดยสามารถดาํ เนินการไดด ังน้ี 1. ปอ งกันตนเอง ไมใ ชยาโดยมิไดรับคําแนะนําจากแพทย และจงอยาทดลองเสพ ยาเสพตดิ ทุกชนิดโดยเดด็ ขาด เพราะติดงา ยหายยาก 2. ปองกันครอบครัว ควรสอดสองดูแลเด็กและบุคคลในครอบครัวหรือที่อยู รวมกนั อยาใหเ กย่ี วของกับยาเสพตดิ ตองคอยอบรมสงั่ สอนใหร สู ึกโทษและภยั ของยาเสพติด หากมีผู เสพยาเสพติดในครอบครวั จงจดั การใหเขารกั ษาตัวทีโ่ รงพยาบาล ใหหายเด็ดขาด การรักษาแตแรกเรม่ิ ติดยาเสพติดมีโอกาสหายไดเร็วกวา ทป่ี ลอยไวน าน ๆ 3. ปอ งกนั เพอื่ นบา น โดยชวยชีแ้ จงใหเ พอื่ นบานเขาใจถึงโทษและภยั ของยาเสพติด โดยมใิ หเ พื่อนบานรเู ทา ไมถึงการณ ตองถกู หลอกลวง และหากพบวาเพือ่ นบานติดยาเสพติด จงชว ย แนะนําใหไปรกั ษาตัวทโี่ รงพยาบาล 4. ปองกันโดยใหค วามรว มมอื กบั ทางราชการ เม่ือทราบวาบา นใด ตําบลใด มยี าเสพ ติดแพรร ะบาดขอใหแ จง เจาหนาท่ีตํารวจทุกแหง ทุกทอ งท่ีทราบ หรือที่ศนู ยป ราบปรามยาเสพติดให โทษ สํานักงานตํารวจแหงชาติ (ศปส.ตร.) โทร. 0-2252-7962, 0-2252-5932 และที่สํานักงาน คณะกรรมการปองกันและปราบปรามยาเสพตดิ (สาํ นักงาน ป.ป.ส.) สํานกั นายกรฐั มนตรี โทร. 0-2245-9350-9

140 การปองกนั และหลกี เลย่ี งสารเสพตดิ ในชุมชน มแี นวทางดังนี้ 1. ปองกันตนเอง ทําไดโดย Ÿ ศกึ ษาหาความรูเพือ่ ใหร เู ทาทนั โทษพิษภัยของยาเสพตดิ Ÿ ไมท ดลองใชย าเสพติดทุกชนดิ และปฏเิ สธเมือ่ ถกู ชักชวน Ÿ ระมัดระวังเรือ่ งการใชย า เพราะยาบางชนดิ อาจทาํ ใหเ สพติดได Ÿ ใชเวลาวา งใหเ ปนประโยชน Ÿ เลอื กคบเพอ่ื นดี ทช่ี กั ชวนกันไปในทางสรางสรรค Ÿ เมอ่ื มปี ญหาชวี ติ ควรหาหนทางแกไ ขท่ีไมข องเกย่ี กบั ยาเสพตดิ หากแกไ ขไมไ ด ควรปรกึ ษาผูใหญ 2. ปองกันครอบครวั ทําไดโดย Ÿ สรา งความรกั ความอบอนุ และความสมั พันธอ ันดีระหวางสมาชิกในครอบครวั Ÿ รูแ ละปฏบิ ัตติ ามบทบาทหนา ท่ขี องตนเอง Ÿ ดแู ลสมาชกิ ในครอบครัวไมใ หข องเก่ยี วกบั ยาเสพตดิ Ÿ ใหกาํ ลังใจและหาทางแกไ ข หากพบวา สมาชกิ ในครอบครวั ติดยาเสพตดิ 3. ปองกนั ชมุ ชน ทําไดโดย Ÿ ชวยชมุ ชนในการตอ ตา นยาเสพตดิ Ÿ เมอื่ ทราบแหลงเสพ แหลงคา หรอื ผลิตยาเสพติด ควรแจงใหเจาหนาท่ีทราบ ทนั ทที ่ี - สํานักงาน ป.ป.ส. โทร. 0-2245-9414 หรือ 0-2247-0901-19 ตอ 258 โทรสาร 0-2246-8526 - ศูนยร ับแจง ขา วยาเสพตดิ สํานักงานตาํ รวจแหง ชาติ โทร. 1688 สรุป สารเสพติดไดแ พรระบาดเขา ไปถึงกลุมคนทุกกลุม สงผลกระทบตอ สุขภาพ ของกลมุ คนเหลา น้ัน และมีผลตอ ประเทศชาติในท่ีสุด การดําเนนิ งานปองกันสารเสพติด จงึ ควรให ภมู คิ ุมกันแกกลุม เปาหมาย โดยมีหลกั การ รูปแบบกิจกรรมเพอื่ ปองกันสารเสพติดใหโ ทษทีช่ ัดเจน

141 กิจกรรมท่ี 1 ใหผ ูเรียนอธบิ ายตามประเดน็ ดังตอ ไปน้ี 1. ถาผูเรยี นทราบแหลงซ้ือขายยาอี ยาบา ผเู รยี นจะดาํ เนนิ การอยางไร .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 2. ถามีเพือ่ นชกั ชวนไปเสพสารเสพตดิ ผูเรยี นจะปฏิบตั ิอยางไร .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. 3. ผเู รียนมวี ิธีชว ยเหลอื อยา งไร เมือ่ มีเพ่ือนสนทิ ติดสารเสพตดิ .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. กิจกรรมที่ 2 ใหผ ูเรยี นเลา ประสบการณการมสี วนรวมในการปองกันและแกปญหาสารเสพติดทงั้ ในสถานศึกษา สถานทท่ี ํางาน และในชมุ ชน ........................................................................................................................................................ ......................................................................................................................................................... ........................................................................................................................................................ ........................................................................................................................................................

142 บทท่ี 8 อันตรายจากการประกอบอาชพี สาระสาํ คัญ ความรู ความเขาใจ เกี่ยวกับอันตรายท่อี าจเกดิ ขึน้ ในการประกอบอาชพี ตลอดจน วธิ กี ารปองกนั แกไ ขและวิธีปฐมพยาบาลเม่ือเกิดอันตรายจากการประกอบอาชพี ได ผลการเรียนรูท ี่คาดหวงั 1. สามารถอธิบายถึงอันตรายที่อาจเกิดขึ้นในการประกอบอาชีพตลอดจนแนว ทางการปอ งกนั แกไขได 2. สามารถอธบิ ายถงึ วิธีการปฐมพยาบาลเม่อื เกดิ อันตรายจากการประกอบอาชีพได ขอบขา ยเนอื้ หา เรอ่ื งที่ 1 การปองกนั อันตรายจากการประกอบอาชพี เร่ืองท่ี 2 การปฐมพยาบาลเบอ้ื งตน