หนังสือการศึกษาคุณภาพสูง

การศกึ ษาคุณภาพสงู ระดับโลก 49 “ครูทู ุุกคนต้อ้ งเสนอแผนพัั ฒนาตนเอง ประจำำ�ปีี โดยแผนนั้้น� จะต้อ้ งสอดคล้้อง กัับหลักั สูตู รของโรงเรีียนและของรััฐ โดยที่�ค่ รููเป็น็ ผู้�เ้ สนอวิธิ ีกี าร บรรลุุแผนพัั ฒนาตนเอง”

50 การศกึ ษาคณุ ภาพสูงระดับโลก นกั เรยี น (Student Engagement) และศกึ ษาผลกระทบที่เกดิ ขึ้น เกดิ เปน็ ขบวนการทั่วทง้ั รัฐ มีคลงั ข้อมูลกิจกรรมเพือ่ การแลกเปลย่ี นเรยี นรู้ มีการ จดั ประชมุ วชิ าการประจำ�ปี เปน็ พืน้ ที่แลกเปลีย่ นเรียนรู้ กจิ กรรมทง้ั หมดน้ี สง่ ผลใหค้ รูมกี ระบวนทัศนเ์ รยี นรู้ และพัฒนา ทักษะการทำ�หน้าที่ครูต่อเนื่อง จากการทำ�หน้าท่ีครูน้ันเอง รวมท้ัง เกิดวัฒนธรรมการใช้ขอ้ มูลในการพัฒนาการเรียนการสอนของตน ผมตคี วามวา่ ชอ่ื โครงการสะท้อนกระบวนทศั นว์ า่ การพฒั นาโรงเรยี น (และผู้เรยี น) ท�ำ ไดด้ ที ส่ี ดุ โดยครู จากการทคี่ รูท�ำ งานเปน็ ทีม เพื่อพฒั นา วธิ ที ำ�หน้าที่ของตน เป็นการแสดงท่าทใี หเ้ กยี รติและเชื่อมนั่ ครู 4. ระบบรับผิดรับชอบ ประกอบด้วยการสอบท่ั วทั้งรัฐ 4 ครั้ง คือตอนเรียนจบเกรด 3, 6, 9 และการสอบเพ่ือรับประกาศนียบัตร มัธยมศึกษาตอนปลาย เกรด 12 นอกจากนั้นโรงเรียนยังส่งรายงานผล การทดสอบ อตั ราการจบมธั ยมศกึ ษา วธิ กี ารสรา้ งความผูกพนั ของนกั เรยี น (Student Engagement) และการยกระดบั ผลลพั ธก์ ารเรยี นรู้ทด่ี �ำ เนนิ การ รว่ มกบั ชมุ ชน ไปยงั กระทรวงศกึ ษาธกิ ารของรัฐ สะท้อนภาพการท่ีรัฐอัลเบอร์ตามีความคาดหวังสูงต่อผลลัพธ์ การเรียนร้ขู องนักเรยี น และการมีกระบวนทัศนพ์ ัฒนาต่อเนือ่ งของ วงการศกึ ษา 5. นโยบายสร้า้ งการเปลี่�ยนแปลง แม้้ว่า่ ระดับั คุณุ ภาพการศึกึ ษา ของรััฐอััลเบอร์์ตาเป็็นที่�่ยอมรัับนัับถืือไปทั่่�วโลก แต่่รััฐมนตรีีว่่าการ กระทรวงศึึกษาธิิการก็ย็ ังั คงขัับเคลื่อ�่ นการเปลี่่�ยนแปลงต่อ่ เนื่อ่� ง โดยในปีี ค.ศ. 2010 กระทรวงศึกึ ษาธิิการได้้จัดั กระบวนการ Public Engagement

การศกึ ษาคุณภาพสูงระดับโลก 51 ด้้านนโยบายการศึึกษา ผ่่านทางออนไลน์์ โดยส่่งอีีเมลไปยัังประชาชน ถามว่่า การศึึกษาของรััฐอััลเบอร์์ตาควรจะเป็็นอย่่างไรใน 20 ปีีข้้างหน้้า โดยก่อ่ นหน้้านั้้น� รัฐั บาลได้้สื่อ่� สารสาธารณะชี้ใ� ห้้เห็น็ ว่า่ ทรัพั ยากรธรรมชาติิ ของรััฐ คืือน้ำ�ำ� มัันและก๊๊าซธรรมชาติิ จะต้้องหมดในไม่่ช้้า ต่่อจากนั้�้นไป ความอยู่�่ ดีีกิินดีีภายในรััฐจะขึ้้น� กัับทรััพยากรมนุษุ ย์์ ไม่่ใช่ท่ รััพยากร ธรรมชาติอิ ีกี ต่อ่ ไป จากกระบวนการสอบถามความเหน็ สาธารณะในปี 2010 น�ำ ไปสู่ รายงานชอ่ื Inspiring Change ในปี 2011 เสนอนโยบายจดั การศกึ ษาเพอื่ เตรยี มเยาวชนสูอ่ นาคต ไม่ใช่จดั ตามอดตี ของผู้ใหญ่ ชวนคิิด คุุณคิิดว่่าประเทศไทยมีคี วามคล้้ายกับั รััฐอัลั เบอร์์ต้า้ ในด้้านใด? วิิธีกี ารไหนที่�น่ ่่านำำ�มาปรับั ใช้้?

52 การศึกษาคณุ ภาพสูงระดบั โลก รัฐั Ontario รัฐออนแทรีโอ เป็นรัฐใหญ่ที่สุดในประเทศแคนาดา มีโรงเรียน 5,000 โรง นกั เรียนจ�ำ นวน 2 ล้านคน ในจำ�นวนนี้ รอ้ ยละ 27 เป็นผู้อพยพ เข้าเมือง ระบบการศกึ ษาของรฐั นจี้ งึ มลี กั ษณะจ�ำ เพาะ ที่ประชากรนกั เรยี น มคี วามแตกตา่ งหลากหลายมาก และพฒั นาการของระบบการศกึ ษาในชว่ ง 20 ปที ี่ผ่านมาแตกตา่ งจากของรัฐอัลเบอร์ตา โดยสิน้ เชงิ เร่ิ มจากช่วงทศวรรษที่ 1990s รฐั บาลพรรคอนรุ ักษนิยม จดั ระบบ ทดสอบครู ลดงบประมาณพฒั นาครู และเพิ่มการสนบั สนนุ โรงเรยี นเอกชน ทำ�ใหเ้ กดิ ความขดั แย้งระหว่างรฐั บาลกับสหภาพแรงงานครู วงการครถู ูก สาธารณชนต�ำ หนิ ครลู าออกมาก สว่ นหนง่ึ ยา้ ยไปท�ำ งานในโรงเรยี นเอกชน ในปี 2004 เปลี่ยนนายกรัฐมนตรี เปลี่ยนนโยบายจากเป็นศัตรู มาเป็นมิตรกับครู ยกเลิกการทดสอบครู ทดแทนด้วยการพัฒนาครู เพือ่ เปา้ หมายยกระดบั ผลสมั ฤทธิข์ องการเรยี นรู้ จัด Ontario Education Partnership Table ดึงทุกฝ่ายในสังคมมาร่วมกันพัฒนาการศึกษา ภายใตแ้ นวคิดท่ีเสนอโดย Michael Fullan แห่งมหาวิทยาลัย Toronto วา่ การปฏริ ูปการศกึ ษาแบบ Top-down Reform จะไม่สง่ ผลยัง่ ยืน เพราะ จะเป็นการปฏิรูปที่ผิวหรือเปลือกนอก เข้าไม่ถึงแก่นคือวิธีจัดการเรียน การสอน เพราะคดิ วา่ ครรู สู้ ง่ิ ส�ำ คญั ในการปฏริ ูป ซง่ึ ในความเปน็ จรงิ ครไู มร่ ู้ นอกจากนั้นครูยังถูกส่ังการให้ดำ�เนินกิจกรรมเพื่อการปฏิรูปมากกิจกรรม เกนิ ไป รวมท้งั ครไู มศ่ รทั ธาในกระบวนการปฏริ ูป ฟังดคู ุ้น ๆ นะครบั

การศกึ ษาคุณภาพสงู ระดับโลก 53 “การปฏิิรููปการศึกึ ษาแบบ Top-down Reform จะไม่่ส่่งผลยั่่�งยืืน เพราะจะเป็น็ การปฏิิรูปู ที่่�ผิวิ หรืือเปลืือกนอก เข้้าไม่่ถึงึ แก่่น คือื วิธิ ีจี ัดั การเรีียนการสอน เพราะคิิดว่่าครููรู้้�สิ่่ง� สำ�ำ คััญในการปฏิิรูปู ซึ่�่งในความเป็น็ จริิงครููไม่่รู้้� นอกจากนั้้น� ครูยู ังั ถูกู สั่่ง� การให้้ ดำ�ำ เนิินกิจิ กรรมเพื่่� อการปฏิิรูปู มากเกิินไป รวมทั้้ง� ครูไู ม่่ศรััทธาในกระบวนการปฏิริ ูปู ”

54 การศกึ ษาคณุ ภาพสงู ระดับโลก มีการต้ัง Literacy and Numeracy Initiatives ขึ้นในกระทรวง ศกึ ษาธกิ าร ด�ำ เนนิ การโดยนกั การศกึ ษาท่ี มคี วามสามารถ ไมใ่ ชข่ ้าราชการ และก�ำ หนดใหเ้ ขตพน้ื ท่ี การศกึ ษาและโรงเรยี นตอ้ งตง้ั เปา้ ผลสมั ฤทธข์ิ องตน รวมท้ังแผนดำ�เนินการเพ่ือบรรลุเป้า ภายในโรงเรียนมีการจัดกิจกรรม พฒั นาครอู ย่างคกึ คัก เพือ่ ปรับปรุงการจดั การเรยี นการสอนโดย 1. ในระดับประถมศึกษา มีการเพ่ิ มครูศิลปะ ดนตรี และกีฬา จ�ำ นวนมาก เพอื่ ใหค้ รูประจ�ำ ชน้ั มเี วลาเพ่ิ มพนู ทกั ษะดา้ นการจดั การเรยี น การสอนของตน และมีเวลาเอาใจใส่พัฒนาการเรียนรู้วิชา ทักษะ และ คุณลกั ษณะของศิษย์ 2. สำ�หรับโรงเรียนท่ี มีความยากลำ�บากในการพัฒนาตนเอง มกี ารทุ่มความช่วยเหลือเป็นพิเศษ 3. ในระดบั มัธยมศกึ ษา มกี ารจดั ตั้ง Student Success Initiative เพอ่ื คน้ หาสัญญาณความเสย่ี งนกั เรยี นทจ่ี ะออกจากโรงเรยี นกลางคนั ตั้งแตเ่ กรด 9 เพอ่ื หาทางชว่ ยเหลอื ปอ้ งกนั เปน็ รายๆ มที มี ด�ำ เนนิ การ ในแต่ละโรงเรยี น โดยมีระบบข้อมูลให้ตดิ ตาม รัฐบาลให้งบประมาณแก่ เขตพน้ื ท่ี การศกึ ษาส�ำ หรบั จา้ ง Student Success Leader และแกโ่ รงเรยี น จา้ ง Student Success Officer มีมาตรการหลายอย่างชว่ ยเหลือเด็ก ท่เี บอื่ เรยี น เชน่ จัดวชิ าเอกท่ีเน้นทักษะการทำ�งาน รว่ มกบั บริษัทเอกชน รัฐบาลจัดกิจกรรมท่ีหลากหลาย เพื่อส่งเสริมให้ครูมีผลงาน ยกระดบั ผลลพั ธก์ ารเรยี นรู้ของศษิ ย์ ไดแ้ ก ่ การปฐมนเิ ทศครใู หม่ โครงการ สมรรถนะครู โครงการประเมนิ ครูทส่ี มรรถนะ การก�ำ หนดใหค้ รแู ตล่ ะคนมี แผนพัฒนาสมรรถนะประจำ�ปีของตนเอง โครงการค้นหาครูรุ่นใหม่

การศึกษาคณุ ภาพสงู ระดับโลก 55 สมรรถนะสูง โครงการพัฒนาภาวะผู้นำ�แก่ครูใหญ่ รวมทงั้ การปฐมนเิ ทศ ครูใหญร่ ุ่นใหม่ ภายในเวลา 6 ปี มาตรการดังกล่าวกอ็ อกผลเปน็ ท่ี ประจกั ษ์ ปัจั จัยั หลัักที่�ส่ ่่งผลต่่อความสำำ�เร็็จ 4 ประการ 1 ยุุทธศาสตร์ด์ ำำ�เนิินการทั่่�วทั้้�งรัฐั โดยทรี่ ะบบการศกึ ษาของแคนาดาจดั โดยรฐั ไมใ่ ชโ่ ดยรฐั บาลกลาง แต่ก็มีโครงสร้างกลไกการจัดการในระดับท้องถ่ินภายในรัฐด้วย แต่เงิน งบประมาณจดั สรรโดยรฐั ท�ำ ใหส้ ะดวกตอ่ การจดั ยทุ ธศาสตรแ์ ละมาตรการ ปฏิรูปการศึกษา ในระดับประเทศมีความร่วมมือแลกเปลี่ยนเรียนรู้ ระหว่างรัฐผ่าน Council of Ministers และผ่านกลไกทางวชิ าการ 2 ร่่วมมืือกับั สหภาพครูู และภาคีอี ื่�น่ ๆ หัวใจคือความไว้วางใจซึ่งกันและกัน ซ่ึงติดลบมาเป็นเวลานาน ตอ้ งมกี ารสรา้ งสภาพแวดล้อมการท�ำ งานแบบร่วมมือกนั ขึน้ มาใหม่ และ กลไก Ontario Education Partnership Table ทจ่ี ดั ประชมุ รว่ มกนั ปลี ะ 2 - 4 ครง้ั มีพลังมาก

56 การศกึ ษาคุณภาพสูงระดบั โลก 3 เน้้นที่่ก� ารจัดั การเรียี นการสอน เป้าหมายคือผลลัพธ์การเรียนรู้มาตรการคือสร้างขีดความสามารถ ของโรงเรยี น ครใู หญ่ และครู ในการส่งมอบผลลัพธ์ดังกล่าว ทั้งในระดับ รัฐ เขต โรงเรยี น และชัน้ เรียน 4 เน้้นประสิิทธิผิ ลของครูู ในความเป็นจริงแล้ว รัฐออนแทรีโอมีระบบวิชาชีพครูท่ีเข้มแข็ง เงนิ เดอื นดี คนเกง่ เข้ามาเป็นครู แตร่ ะบบดงั กลา่ วถูกรบกวนโดยนโยบาย ที่ผิดพลาดของรฐั บาลกอ่ น การปรับระบบบรหิ ารแนวบวก บนฐานความ เข้มแข็งที่มีอยเู่ ดิม จึงให้ผลสำ�เร็จในเวลาไมน่ าน ข้้อท้้าทายต่่อประเทศแคนาดา ไม่มีระบบการศึกษาใดในโลกที่เพียบพรอ้ มสมบรู ณ์ ข้อท้าทายตอ่ รฐั อลั เบอรต์ า คอื สดั สว่ นของนกั เรยี นออกกลางคนั กอ่ นจบชนั้ มธั ยมปลาย (เกรด 12) ยงั คงสงู กวา่ ของรฐั โอไฮโอของสหรฐั อเมรกิ า สว่ นข้อท้าทายตอ่ รัฐออนแทรีโอ คือ บรรลุผลลัพธ์การเรียนรู้ระดับธรรมดาได้ดมี าก แต่ผล การทดสอบผลลัพธก์ ารเรียนรู้ขั้นสงู เชน่ การคิดระดบั สงู (Higher Order Thinking) ยงั บรรลนุ อ้ ย นอกจากนนั้ รฐั บาลรเิ ร่ิ มโครงการมากเกนิ ไปท�ำ ให้ ครสู บั สน (ตรงน้ีเราก็คนุ้ นะครับ)

การศกึ ษาคณุ ภาพสงู ระดับโลก 57 ข้้อเรีียนรู้้ต� ่่อวงการศึึกษาไทย ขอย้ำ��ำ อีีกทีีว่่า ในหนัังสืือเป็็นข้้อเรีียนรู้้�ต่่อสหรััฐอเมริิกา แต่่ผม ตีีความโยงเข้้าหาระบบการศึกึ ษาไทยเอง ผิิดถููกผมเป็็นผู้้ร� ัับผิิดชอบ การปฏิรูปการศึกษาต้องยืดหยุ่นตามบริบทของพ้ืนท่ีน้ันๆ ดังจะเห็นว่า รัฐอัลเบอร์ตามีเป้าหมายพัฒนาผลลัพธ์การเรียนรู้ ทกุ ดา้ น พัฒนาทง้ั ระบบ แตร่ ฐั ออนแทรโี อ มเี ปา้ ทโี่ ฟกัสกวา่ มาก คอื เนน้ เฉพาะผลลัพธก์ ารเรยี นรดู้ า้ นการอา่ นและคณติ ศาสตร์ และลด Drop-out Rate แนวทางท่ีถูกต้องคือการดำ�เนินการเชิงบวก สร้างพ้ืนที่ให้ครู และภาคีอ่ืนๆ ในพ้ืนที่เข้ามาร่วมกันคิด วางเป้าวางยุทธศาสตร์ ด�ำ เนนิ การ และวัดผล หัวใจของการพัฒนาคอื ตอ้ งพัฒนาสมรรถนะในระดบั โรงเรยี น เนน้ สนบั สนนุ ใหโ้ รงเรยี นด�ำ เนนิ การเอง โดยมตี ัวชว่ ยหรอื กลไกชว่ ย ทเ่ี หมาะสม ตามบรบิ ทของโรงเรยี นนน้ั ความชว่ ยเหลอื เนน้ ทก่ี ารชว่ ย สร้างขีดความสามารถหรอื สมรรถนะหลักของครู และผูอ้ ำ�นวยการ โรงเรียน โดยโรงเรียนต้องเป็นผู้ตั้งเป้าการพัฒนาและกำ�หนด มาตรการบรรลุเป้าด้วยตนเอง คือเน้นการพัฒนาจากล่าง ไม่ใช่จาก บนลงล่าง เนน้ ความเป็นตัวของตัวเองของโรงเรียน ในการพฒั นาผลลพั ธ์ การเรียนรู้ของนักเรียน เน้นให้โรงเรียนยึดผลลัพธ์การเรียนรู้ระดับสูงของ นกั เรยี นเป็นสรณะ ไมใ่ ชเ่ นน้ การเอาใจผู้มีอ�ำ นาจในกระทรวงศกึ ษาธิการ หรือหน่วยเหนือเปน็ สรณะ

58 การศึกษาคุณภาพสูงระดบั โลก ลักั ษณะเด่่นของระบบการศึึกษา ของประเทศแคนาดา มุ่งเรยี นเปน็ วสิ ัยทัศนแ์ ละ พลโลกและ ภาวะผ้นู าํ เพื่ ออนาคต กาํ หนด แรงจูงใจ มาตรฐานสูง ของนกั เรยี น หรอื ทา้ ทาย แนวทาง มุ่งสรา้ ง การจดั การและ ความเท่าเทยี ม ระบบรับผิดรบั ชอบ ทีส่ ะท้อนผลลพั ธ์ ครูและผ้นู ํา การศกึ ษา ทีผ่ ้เู รยี น คุณภาพสูง มเี ป้าหมายไปใน ทศิ ทางเดยี วกันและ สัมพันธ์เชอ่ื มโยงกัน ท้ังในระดับนโยบาย ถงึ ปฏบิ ตั ิการ

การศึกษาคุณภาพสงู ระดับโลก 59 ชวนคิิด อะไรคือื สิ่่�งที่�เ่ หมือื นกันั ระหว่่างประเทศไทยและแคนาดา? อะไรคือื สิ่่ง� ที่�แ่ ตกต่่างกัันระหว่่างประเทศไทยและแคนาดา? คุุณคิิดว่่าจะสามารถนำำ�แนวทางการพัั ฒนาการศึึกษาของ ประเทศแคนาดามาปรัับใช้้กัับประเทศไทยได้้อย่่างไร?



การศกึ ษาคุณภาพสงู ระดบั โลก 61 3 เรียนรู้จาก ฟินแลนด์ สามสิิบปีขี องการไต่่บันั ได คุณุ ภาพการศึกึ ษา

62 การศกึ ษาคณุ ภาพสงู ระดับโลก ? พัั ฒนาจากประเทศเกษตรกรรม ที่่�การศึึกษาล้้าหลััง สู่่�ประเทศที่่�มีี การศึกึ ษาคุณุ ภาพสูงู ชั้้น� นำำ�ของโลก ได้้อย่่างไร?

การศกึ ษาคณุ ภาพสงู ระดบั โลก 63 ในบันทึกน้ีจะเล่าเรื่องการศึกษาของฟินแลนด์ โดยตีความจาก หนงั สอื A World-Class Education: Learning from International Models of Excellence and Innovation (2012) หน้า 55 - 64 ผมเคยเลา่ เร่ือง การศึกษาของประเทศฟนิ แลนด์ในบลอ็ ก Gotoknow ไว้จ�ำ นวนมาก1 ตื่่น� จากความล้้าหลังั ในอดีต ฟินแลนด์เป็นประเทศเล็กที่ตกอยู่ใต้อิทธิพลของประเทศ มหาอ�ำ นาจที่ขนาบอยู่ คือ สวีเดน และรัสเซีย อาชพี หลักคือท�ำ ป่าไม้ และ การเกษตร ระบบการศึกษาลา้ หลัง ในปี ค.ศ. 1970 เพยี งร้อยละ 40 ของ พลเมืองผู้ใหญ่เรียนจบมธั ยมปลาย แต่ 30 ปใี หห้ ลงั ในปี ค.ศ. 2000 เมื่อประกาศผล PISA เปน็ ครงั้ แรก โลกก็ตะลงึ ทีฟ่ นิ แลนดม์ ีผลสมั ฤทธ์ทิ างการศึกษาของเดก็ อายุ 15 ปี เปน็ ที่หนึ่งของโลก และทุก ๆ 3 ปีต่อมา ที่ประกาศผล PISA ฟินแลนด์ติด อันดบั 10 ประเทศแรกตลอดมา และทีส่ ำ�คัญกว่านน้ั คอื ผลสมั ฤทธิ์ทาง การศึกษาของนักเรยี น มีความแตกต่างกันน้อยมาก (น้อยกวา่ ร้อยละ 5) คนฟนิ แลนดร์ ้อยละ 99 เรยี นจบการศึกษาภาคบังคบั (เกรด 9) เมื่ออายุ 16 ปี โดยท่ี ผลลัพธ์คณุ ภาพสงู น้ี ใช้งบประมาณของประเทศอยูใ่ นระดบั ปานกลาง เมื่อเทียบกับประเทศอ่นื ๆ 1

64 การศกึ ษาคุณภาพสูงระดบั โลก เทียี บกับั ประเทศไทย ใช้้งบประมาณด้้านการศึกึ ษาอยู่�ในกลุ่่�มสููงสุดุ ของโลก แต่ผ่ ลลัพั ธ์ข์ องการเรียี นรู้�้อยู่�ในกลุ่่�มต่ำ�ำ� การไหวตัวเพ่ือการเปล่ียนแปลงประเทศเร่ิ มในทศวรรษท่ี 1960s เกิดคำ�ถามแนวทางพัฒนาสังคมและเศรษฐกิจเพ่ือความเสมอภาค และ การออกจากเศรษฐกจิ ทพ่ี ง่ึ ปา่ และเกษตรกรรมเปน็ หลกั มกี ารโตแ้ ยง้ ถกเถยี ง กนั รนุ แรงอยหู่ ลายปีจนในทส่ี ดุ รฐั สภาออกกฎหมายระบบการศกึ ษาพน้ื ฐาน ที่รฐั จัดการศกึ ษาภาคบงั คบั 9 ปี (เกรด 1 - 9) ท่ี มีคุณภาพเท่าเทยี มให้แก่ เด็กทุกคน ไม่ว่าพ่อแม่จะมีฐานะหรืออาชีพใด อาศัยอยู่ที่ใดในประเทศ โรงเรยี นส�ำ หรบั การนเ้ี รยี กวา่ Common School มกี ารพฒั นาโรงเรยี นแบบน้ี อยา่ งชา้ ๆ แตต่ อ่ เนอ่ื ง มกี ารซื้อโรงเรียนเอกชนมาเป็นของรฐั เพอื่ พัฒนา เป็น Common School รวมทั้งย้ายครูมาเป็นครูในภาครัฐ รวมทั้งมีการ พฒั นาหลักสูตรใหม่ระดบั ชาติ โดยมคี รูแกนนำ�กวา่ ร้อยคนมาร่วมพฒั นา เมอื่ ด�ำ เนนิ การหลกั สูตรใหม่ วงการศกึ ษาฟนิ แลนดก์ ต็ ระหนกั ทันทีว่า จะบรรลุเป้าหมายผลสัมฤทธิ์ของเด็กทุกคนได้ ต้องมีการ ผลิตครูท่ีมคี วามร้แู ละทกั ษะชดุ ใหม่

การศึกษาคุณภาพสงู ระดับโลก 65 “รััฐจัดั การศึึกษาภาคบังั คับั 9 ปีี (เกรด 1 - 9) ที่ม�่ ีีคุณุ ภาพเท่่าเทียี ม ให้แ้ ก่่เด็็กทุุกคน ไม่่ว่่าพ่่ อแม่่จะมีีฐานะ หรือื อาชีีพใด อาศัยั อยู่่ท� ี่�่ใดในประเทศ โรงเรียี นสำ�ำ หรับั การนี้้เ� รีียกว่่า Common School”

66 การศกึ ษาคุณภาพสงู ระดับโลก ครููคือื หัวั ใจของคุุณภาพการศึึกษา ในปี ค.ศ. 1979 การฝึกหัดครยู า้ ยเข้าไปอยู่ใต้มหาวิทยาลัย และ ตอ่ มามกี ารก�ำ หนดมาตรฐานครู วา่ ตอ้ งจบการศกึ ษาระดบั ปรญิ ญาโท รวมท้ังครเู ดก็ เล็ก วิชาชีพครคู ่อยๆ ได้รับความเชอ่ื ถอื และมีอสิ ระ (Autonomy ไม่ใช่ Freedom) ในการทำ�งาน เป็นวิชาชีพยอดนิยม คนสมคั รเข้าเรยี นครจู �ำ นวนมากและคดั ไว้เฉพาะคนเกง่ และมคี ณุ ลกั ษณะ เหมาะสมต่อการเป็นครูเท่านั้น สัดส่วนคนสมัครและได้รับการคัดเลือก เทา่ กบั 10 : 1 โดยมีการสอบสองรอบ รอบแรกดูผลการเรยี นระดับมธั ยม และดูผลการท�ำ กจิ กรรมนอกโรงเรยี น2 รอบสองสอบข้อเขยี นจากการอา่ น หนงั สอื ดา้ นการเรยี นการสอน การท�ำ กจิ กรรมทใ่ี นหนงั สอื เรยี กวา่ Clinical Activity ซง่ึ ผมไมเ่ ข้าใจวา่ ท�ำ อะไร เอาเปน็ วา่ มกี ารสอบภาคปฏบิ ตั ติ ามด้วย การสัมภาษณ์เรื่องเกี่ยวกับวิชาชีพครู นักศึกษาที่ได้รับคัดเลือกถือเป็น นักเรียนทนุ รฐั บาล 2

การศึกษาคณุ ภาพสูงระดับโลก 67 ระบบการศึกึ ษาที่�่ไม่่มีเี ด็็กคนใดถููกทิ้้�งให้้ล้้าหลััง นโยบาย No child left behind ของฟนิ แลนดแ์ ละของสหรฐั อเมรกิ า มผี ลสมั ฤทธแิ์ ตกตา่ งกนั โดยสน้ิ เชงิ ฟนิ แลนด์ เดก็ อายุ 16 ปี จบการศกึ ษา ภาคบังคับ (เกรด 9) ร้อยละ 99 ปัจจัยหลักที่นำ�ไปสู่ความสำ�เร็จมี 4 ประการคือ 1. ครูทกุ คนถูกฝกึ ให้มที กั ษะวนิ จิ ฉยั เดก็ ทตี่ อ้ งการความชว่ ยเหลอื และมีีทัักษะช่่วยเหลืือเด็็กที่�่เรีียนล้้าหลััง โดยสอนพิิเศษให้้ใน ช่่วงนอกเวลาเรีียนปกติิ 2. มีครูพิเศษ ท่ี มีทักษะช่วยเหลือเด็กท่ี มีความยากล�ำบากใน การเรียี น ช่ว่ ยสนัับสนุนุ ครููประจำ�ำ ชั้้น� 3. ทุกโรงเรียนมี “ทีมช่วยเหลือเด็ก” ประกอบไปด้วยครูใหญ่ ครููประจำ�ำ ชั้้�น ครููพิิเศษ และนัักจิิตวิิทยา ที่�่ประชุุมกัันอย่่าง สม่ำ�ำ� เสมอเพื่อ่� ประเมินิ ว่า่ ชั้น� เรียี นดำ�ำ เนินิ ไปอย่า่ งไร มีเี ด็ก็ คนใด เรียี นล้้าหลังั ในบางวิิชา และจะหาทางช่่วยเหลืืออย่่างไร และ หากเกิินกำำ�ลัังของโรงเรียี นที่จ�่ ะช่ว่ ยเหลืือ ทางเทศบาลมีหี น่ว่ ย ช่ว่ ยเหลืือพิเิ ศษ 4. มที มี บรกิ ารสขุ ภาพ รว่ มดแู ลพฒั นาการและสขุ ภาพของนกั เรยี น

68 การศกึ ษาคุณภาพสงู ระดบั โลก ผมเคยเขียนบันทึกเร่ืองการศึกษาพิเศษของฟินแลนด์3 ที่บอกว่า เดก็ นกั เรยี นฟนิ แลนดป์ ระมาณครง่ึ หนง่ึ เคยไดร้ บั การดแู ลชว่ ยเหลอื พเิ ศษ ในเร่ืองใดเรอื่ งหนึง่ โดยท่ี มรี ะบบชว่ ยเหลือครดู ้วย ตามข้อ 2, 3, 4 ข้างบน ศูนู ย์ก์ ลางของการพัั ฒนาระบบการศึกึ ษา คืือโรงเรียี น เมื่อระบบการศึกษาภาคบงั คบั (ถึงเกรด 9 หรอื มธั ยมตน้ ) ก่อผลดี ก็มีความต้องการเรียนมัธยมปลายเพ่ิ มข้ึน มีการปฏิรูปการเรียนการสอน ชัน้ ม.ปลาย จากชน้ั เรียนท่นี ักเรยี นทุกคนเรียนเหมือน ๆ กนั เปน็ ระบบ Module ที่นักเรียนแต่ละคนเลือกเรียนโมดูลที่ตนสนใจได้ และมี ชั้น ม.ปลาย สายอาชพี กบั สายวชิ าการ ซง่ึ ทงั้ สองสายเรยี นตอ่ ระดบั มหาวิทยาลัยได้ การปฏริ ูปนส้ี ง่ ผลใหเ้ วลานี้คนฟนิ แลนด์อายุ 20 - 30 ปี รอ้ ยละ 43 จบการศึกษาระดบั อุดมศกึ ษาสูงที่สดุ ในยโุ รป ในทศวรรษ 1980s มีการกระจายอำ�นาจการบริหารการศึกษาให้ แกโ่ รงเรยี น ยกเลกิ การควบคุมจากส่วนกลาง มอบให้โรงเรียนรับผดิ ชอบ คุณภาพการศึกษาเอง ไม่มีการสอบท่ีจัดโดยส่วนกลางเลย ยกเว้นการ สมุ่ ทดสอบในช่วงเกรด 2 และเกรด 9 3

การศึกษาคณุ ภาพสงู ระดบั โลก 69 “โรงเรียี นมีอี ิิสระในการจัดั หลัักสููตร การประเมินิ และการสร้้างนวััตกรรม การเรียี นการสอน โดยเฉพาะอย่่างยิ่่�ง วิิธีีจััดการเรีียนรู้้�ที่่�จะช่่วยป้อ้ งกันั การออกกลางคัันของนักั เรีียน และการส่่งเสริิมความสนใจใคร่่รู้้� หรือื ความริิเริ่่ม� สร้้างสรรค์ข์ องนักั เรีียน และการเรีียนรู้้ต� ่่อเนื่่อ� งจากการปฏิิบััติงิ าน ของครูู ความสำำ�เร็็จของโรงเรีียนและครูู สร้้างความมั่่น� ใจไว้้ใจของพ่่ อแม่่ วงการการเมือื ง และสาธารณชนทั่่ว� ไป”

70 การศึกษาคุณภาพสงู ระดับโลก ความไม่่ราบรื่่�นทางเศรษฐกิิจและสังั คม ช่่วยขับั เคลื่่�อนการปฏิริ ูปู การศึึกษา ในช่วงทศวรรษท่ี 1990s ฟินแลนด์ได้รับผลกระทบทางเศรษฐกิจ จากวิกฤติโซเวียตรัสเซียล่ม เพราะโซเวียตรัสเซียเป็นแหล่งนำ�เข้าสินค้า รายหลักของฟินแลนด์ ทำ�ให้คนฟินแลนด์ตกงาน อัตราคนว่างงานสูงถึง ร้อยละ 20 รัฐบาลต้องวางแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมใหม่ เน้นท่ี การวจิ ยั นวตั กรรม และโทรคมนาคม ระบบการศกึ ษาจงึ ตอ้ งเปลย่ี นเพอ่ื รองรบั นโยบายดงั กลา่ ว โดยเนน้ เปา้ หมายผลลัพธก์ ารเรยี นรทู้ ค่ี วาม รเิ ร่มิ สรา้ งสรรค์ การแก้ปญั หา การเรยี นรูเ้ ปน็ รายคน ความยดื หยุ่น และการทำ�งานเป็นทีม ในวิชาคณิตศาสตร์แทนท่ีนักเรียนจะทำ� แบบฝึกหัด ก็เปล่ียนเป็นฝึกแก้ปัญหาในสถานการณ์จริงท่ีมีความ ซับซอ้ น เร่ิ มจากช้นั ม.ตน้ นักเรียนแต่ละคนจะออกแบบหลกั สตู รการเรียน ของตนเอง (โดยมคี รคู อยชว่ ยแนะน�ำ ) ถงึ ระดบั ม.ปลาย นกั เรยี นแตล่ ะคน จะออกแบบโปรแกรมการเรียนของตนเอง ซ่ึงหมายความว่านักเรียน แต่ละคนจะเรียนไม่เหมือนกันเลย และเป็นการเรียนที่เน้นความเป็น พลเมืองโลก คือนอกจากภาษาฟินนิชแล้ว ต้องเรียนภาษาต่างประเทศ อกี 2 ภาษา จากการปฏริ ูปการศกึ ษาดงั กลา่ ว ท�ำ ใหฟ้ นิ แลนดก์ ลายเปน็ ประเทศ ก้าวหนา้ ดา้ นนวตั กรรม และโทรคมนาคม อยา่ งรวดเร็ว

การศึกษาคุณภาพสงู ระดับโลก 71 ปัจั จัยั หลัักที่่ส� ่่งผลต่่อความสำำ�เร็จ็ 4 ประการ 1 มุ่่�งสร้้างความเท่่าเทียี ม ไม่ว่ารัฐบาลใดปกครองประเทศ ความเท่าเทียม (Equity) เป็น เป้าหมายอนั ดบั หนง่ึ เสมอ ความเทา่ เทยี มทางการศกึ ษาของฟนิ แลนดเ์ ปน็ ความภูมใิ จของประเทศ สะท้อนจากผลการทดสอบ PISA ที่ผลสอบวิชา วิทยาศาสตร์มี Between-school Variance แค่ร้อยละ 5 ตัวเลขเฉล่ีย ของประเทศ OECD เทา่ กบั รอ้ ยละ 33 2 ครููคุณุ ภาพสููงมาก ค�ำ อธบิ ายรายละเอยี ดของตอนนใี้ นหนงั สอื ยงั ไมจ่ ใุ จผม โดยผมขอ เตมิ วา่ ปจั จยั ส�ำ คญั ที่ท�ำ ใหค้ รฟู นิ แลนดม์ คี ณุ ภาพสงู ยง่ิ ทหี่ นงั สอื ไมไ่ ดเ้ อย่ คือ มีระบบเรียนรู้และพัฒนาต่อเน่ืองของครู โดยท่ีเป็นการเรียนรู้จาก การปฏิบัติหน้าที่ครู ที่มีเป้าหมาย No child left behind นั่นเอง และ เปน็ การเรยี นรโู้ ดยมรี ะบบสนบั สนนุ โดยครไู มร่ ตู้ วั เชน่ การมี “ทมี ชว่ ยเหลอื เด็ก” ที่กล่าวมาแล้ว ไม่ใช่ปล่อยให้ครูต้องขวนขวายช่วยตัวเองอย่าง เดียวดาย 3 หลัักสููตรเปิดิ กว้้างและยืืดหยุ่่�น ในช่วงปฐมวยั เน้นการเรียนจากการเล่น ในระดบั ช้นั ประถมศกึ ษา เนน้ ใหเ้ ดก็ เรยี นตามความอยากรู้ของตน และใหเ้ รยี นจากสภาพปญั หาจรงิ ใหเ้ ดก็ รบั ผดิ ชอบการเรยี นของตนเองตงั้ แตอ่ ายนุ อ้ ย วงการศกึ ษาฟนิ แลนด์

72 การศึกษาคุณภาพสงู ระดบั โลก ปอ้ งกนั สง่ิ ขดั ขวางการเรยี นรู้ ไดแ้ ก ่ การทดสอบมาตรฐาน, หลกั สตู รทแ่ี คบ, สอนเพ่ือสอบ, การทำ�ให้ผลการทดสอบดูดี และการแข่งขันเพ่ือเอาชนะ ระหวา่ งโรงเรียน 4 ความรัับผิิดรัับชอบด้้านวิิชาชีีพ หมายความวา่ ครเู ปน็ ผู้รบั ผดิ รบั ชอบตอ่ ผลการเรยี นรู้ของศษิ ย์ และ มหี ลกั ฐานวา่ ผลการประเมนิ ของครูมคี วามแมน่ ย�ำ ซอื่ สตั ย์ ตรงไปตรงมา เปน็ ทน่ี า่ เชอ่ื ถอื ยกเลกิ ระบบศกึ ษานเิ ทศก์ ไมม่ กี ารทดสอบจากสว่ นกลาง จนถึงการสอบจบเกรด 12 ความรับผิดรับชอบนี้ในทางปฏิบัติเป็นความ รบั ผดิ ชอบรว่ มกนั ของวงการโรงเรยี น และวงการครู (Collective Account- ability) คือ โรงเรียนมีการรวมตัวกันเป็นเครือข่าย ช่วยเหลือ และ แลกเปลีย่ นเรียนรู้กนั ข้้อท้้าทายต่่อประเทศฟินิ แลนด์์ ข้อท้าทายหลัก คือการให้การศึกษาแก่เด็กในครอบครัวอพยพ เปน็ ข้อท้าทายรว่ มกนั ของประเทศยโุ รป ความท้าทายหนกั อยทู่ เ่ี มืองหลวง คือ นครเฮลซงิ กิ ท่บี างโรงเรียนมเี ด็กจากครอบครัวอพยพถงึ ครึง่ โรงเรียน ข้อท้าทายประการที่สองคือความชะล่าใจ จากความสำ�เร็จของ ระบบการศกึ ษา ท�ำ ใหพ้ อใจตอ่ ระบบทเ่ี ปน็ อยู่ ไมข่ วนขวายพฒั นาตอ่ เนอื่ ง

การศกึ ษาคุณภาพสูงระดบั โลก 73 ข้้อเรียี นรู้้ต� ่่อวงการศึึกษาไทย ขอย้ำำ�� ว่่า ในหนัังสืือเป็็นข้้อเรีียนรู้้�ต่่อสหรััฐอเมริิกา แต่่ผมตีีความ โยงเข้้าหาระบบการศึึกษาไทยเอง ผิดิ ถููกผมเป็็นผู้ร�้ ับั ผิดิ ชอบ ลักษณะพิเศษของฟินแลนด์ทแ่ี ตกต่างจากไทยคอื เขาไม่ยอมรับ ความไมเ่ ทา่ เทยี มกนั ไมว่ า่ ในเรอ่ื งใด ท�ำ ใหเ้ ขาตอ้ งแสวงหาและทดลอง วิธีการท่ี ทำ�ให้โรงเรียนมีคุณภาพเท่าเทียมกันหมด ลักษณะพิเศษอีก อย่างหน่ึงคือ คนฟินน์เปน็ นกั อา่ น มอี ัตราการใช้ห้องสมุดสูงที่สุดในยโุ รป รวมทงั้ เปน็ สังคมที่มศี รทั ธาเชือ่ มั่นในสถาบันสาธารณะ ทงั้ สามประการน้ี ไทยเราออ่ นดอ้ ย แตเ่ ราสามารถเรียนร้ไู ด้จากยทุ ธศาสตร์ High Expectation (หรือ High Challenge), High Support การสรา้ งบรรยากาศใหเ้ กยี รติให้ความ เช่อื ถือไว้วางใจครู (ส่วนท่ี วางใจได)้ ให้เข้ามาทำ�หน้าทแ่ี กนนำ�ขับเคล่ือน คุณภาพการศึกษา โดยใช้โรงเรียนเป็นหน่วยพัฒนา ส่งเสริมให้โรงเรียน รวมตัวกันเป็นเครือข่ายพัฒนาผลลัพธ์การเรียนรู้ของศิษย์ และการปรับ ปัจจยั แหง่ ความส�ำ เร็จ 4 ประการ มาใชใ้ นบรบิ ทไทย

74 การศกึ ษาคณุ ภาพสงู ระดับโลก ลักั ษณะเด่่นของระบบการศึึกษา ของประเทศฟินิ แลนด์์ มุง่ เรยี นเปน็ วิสัยทศั นแ์ ละ พลโลกและ ภาวะผ้นู ํา เพื่ ออนาคต กาํ หนด แรงจงู ใจ มาตรฐานสูง ของนักเรียน หรอื ท้าทาย แนวทาง มงุ่ สรา้ ง การจัดการและ ความเทา่ เทยี ม ระบบรับผิดรบั ชอบ ทีส่ ะท้อนผลลพั ธ์ ครูและผนู้ าํ การศึกษา ที่ผเู้ รยี น คณุ ภาพสูง มเี ปา้ หมายไปใน ทิศทางเดยี วกนั และ สัมพันธ์เชอื่ มโยงกนั ทงั้ ในระดับนโยบาย ถงึ ปฏิบัตกิ าร

การศึกษาคณุ ภาพสูงระดบั โลก 75 ชวนคิิด คุณุ คิดิ ว่่าอะไรคืือสาเหตุขุ องความไม่่เท่่าเทีียม ในระบบการศึึกษาไทย? อะไรคือื สิ่่ง� ที่่�เหมืือนกันั ระหว่่างประเทศไทยและฟินิ แลนด์?์ อะไรคือื สิ่่�งที่่�แตกต่่างกันั ระหว่่างประเทศไทยและฟินิ แลนด์?์ คุุณคิดิ ว่่าจะสามารถนำำ�แนวทางการพัั ฒนาการศึกึ ษาของ ประเทศฟินิ แลนด์ม์ าปรัับใช้้กับั ประเทศไทยได้้อย่่างไร?



การศึกษาคณุ ภาพสงู ระดับโลก 77 4 เรียนรจู้ าก จีน จากปฏิวิ ัตั ิิวััฒนธรรม สู่่�การปฏิริ ูปู การศึกึ ษา

78 การศึกษาคณุ ภาพสูงระดับโลก ? จีีนพลิกิ ฟื้� น้ ระบบการศึกึ ษาที่่ถ� ูกู ทำำ�ลาย สู่่�การเป็น็ ประเทศที่�ม่ ีีคุณุ ภาพการศึึกษา อัันดับั หนึ่่ง� ของโลก ภายใน 20 ปีี ได้้อย่่างไร?

การศึกษาคุณภาพสงู ระดบั โลก 79 ในบันทึกน้ีจะเล่าเร่ืองการศึกษาของจีน โดยตีความจากหนังสือ A World-Class Education: Learning from International Models of Excellence and Innovation (2012) หนา้ 64 - 72 จากซากปรัักหัักพัั งสู่่�อัันดับั หนึ่่ง� ของโลก ผลพวงจากยุคปฏิวัติวัฒนธรรม (ค.ศ. 1966 - 1976) ระบบ การศึกษาถูกทำ�ลาย ต้องฟื้นข้ึนใหม่ แต่จีนก็เรียนรู้เร็ว ใน PISA 2009 จีนเข้ารับการทดสอบเป็นครั้งแรก โดยส่งเฉพาะมณฑลท่ี การศึกษา ก้าวหนา้ ท่สี ดุ เข้ารับการประเมนิ คอื มณฑลเซย่ี งไฮ้ (ประชากร 50 ล้าน) ผลคอื โลกตะลึง เพราะจนี ไดอ้ นั ดับหนึ่งของโลก ในการทดสอบทั้ง 3 วิชา คือ การอา่ น วทิ ยาศาสตร์ และคณิตศาสตร์ คำ�ถามคือ จีนทำ�อย่างไร จึงพลิกฟื้นระบบการศึกษาข้ึนมาเป็น อนั ดบั หนึง่ ของโลกได้ภายในเวลาเพยี ง 20 ปกี ว่า ๆ คำ�ำ ตอบคืือ มุ่�งปฏิิรููปชั้�้นเรีียน เพื่�่อสร้้างพลเมืืองยุุคใหม่่ ยุคุ ศตวรรษที่� 21 ซึ่่�งมีีตััวอย่่างดีี ๆ ในโลกมากมาย เอามาดำ�ำ เนิินการ ในบริบิ ทจีนี (มณฑลเซี่ย� งไฮ้้) หััวใจไม่ใ่ ช่ห่ ลัักการหรือื ความรู้้� แต่เ่ ป็น็ การประยุกุ ต์ห์ ลัักการหรือื ความรู้้�ให้เ้ กิดิ ผลที่่�นัักเรียี น ย้ำำ�� ว่า่ เป้า้ หมาย ต้อ้ งเป็น็ ผลลััพธ์ก์ ารเรีียนรู้้�ของนัักเรียี น จุดแข็งของจีนคือวัฒนธรรมให้คุณค่าต่อการเรียน เชื่อว่า การศึกษาจะชว่ ยยกระดับฐานะในสังคม

80 การศกึ ษาคณุ ภาพสูงระดับโลก การปฏริ ูปการศกึ ษาเร่ิ มจากการออกกฎหมายการศกึ ษาภาคบงั คบั 9 ปี ในปี ค.ศ. 1988 ซ่ึงหมายความว่าบังคับจนจบมัธยมต้น แต่ด้วย ความกระหายการศึกษาของคนจีน การศึกษาระดับมัธยมปลายก็ขยาย ตวั เอง โดยไมต่ อ้ งบงั คบั การศกึ ษาระดบั มัธยมปลายนี้ มที งั้ สายอาชวี ะ และสายวิชาการค่กู ัน เพื่อสนองการขยายตัวของภาคการผลติ ขณะนี้ ระบบการศกึ ษาของจนี ใหญท่ สี่ ดุ ในโลก มนี กั เรยี นระดบั ประถมและมธั ยม 200 ลา้ นคน คดิ เปน็ รอ้ ยละ 20 ของโลก ในขณะท่ี GDP ของจีนเป็นเพียงร้อยละ 10 ของโลก การขยายตัวของการศึกษาจีน รวดเร็วท้ังด้านปรมิ าณและคณุ ภาพ การปฏิรูปหลักสูตรเร่ิ มในปี 2001 หลังจากศกึ ษาตัวอย่างของกว่า 30 ประเทศทั่วโลก โดยเริ่มดำ�เนินการเชิงทดลองในบางมณฑล แล้วจึง ขยายไปทั่วประเทศในปี 2007 หลักสูตรใหม่เน้นเรียนจากการปฏิบัติ ซ่ึงเป็นการเรียนรู้สหวิทยาการ หรือบูรณาการวิชา เปล่ียนจากเดิมที่เน้น เรียนเป็นรายวิชา เรียนจากการท่องจำ�ตามที่ครูสอน และการสอบก็ เปลย่ี นไป จากสอบความรู้ เป็นสอบความสร้างสรรค์ และการประยุกตใ์ ช้ ความร้ใู นการแก้ปญั หา การศึกษาดั้งเดิมของจีนเน้นท่ีคณิตศาสตร์และวิทยาศาสตร์ วิชา บังคับระดับมัธยมคือ ชีววิทยา เคมี ฟิสิกส์ พีชคณิต และเรขาคณิต ในหลกั สูตรใหมเ่ พมิ่ การเนน้ ดา้ นศลิ ปะ และมนษุ ยศาสตร์ และเนน้ เรียนจากการปฏบิ ัติ

การศกึ ษาคุณภาพสูงระดบั โลก 81 “หัวั ใจไม่่ใช่่หลักั การหรืือความรู้้� แต่่เป็น็ การประยุุกต์ห์ ลักั การ หรือื ความรู้้ใ� ห้้เกิิดผลที่่�นักั เรียี น ย้ำ��ำ ว่่า ต้อ้ งเป็น็ ผลลััพธ์์การเรียี นรู้้� ของนัักเรีียน”

82 การศกึ ษาคณุ ภาพสงู ระดบั โลก ในปี 2001 โรงเรียนทั่วประเทศเร่ิ มสอนภาษาอังกฤษตงั้ แต่ชั้น ป. 3 เพ่อื เตรียมพลเมืองจีนใหเ้ ป็นพลเมืองโลกด้วย การริเร่ิ มปฏิรูปการศึกษา ดำ�เนินการโดยกระทรวงศึกษาธิการ ซง่ึ หมายความวา่ เปน็ การขบั เคลอ่ื นจากสว่ นกลาง แตใ่ นปจั จบุ นั มกี าร กระจายอ�ำ นาจตัดสนิ ใจเรอ่ื งหลักสูตรไปท่ีทอ้ งถิ่น เพ่อื ใหห้ ลักสูตร สอดคลอ้ งกับบรบิ ทของท้องถิ่น ยุทุ ธวิธิ ีขี องเซี่่�ยงไฮ้้ นครเซ่ียงไฮ้เป็นศูนย์กลางความทันสมัย ศูนย์กลางธุรกิจ และ ศูนย์กลางความเป็นนานาชาติของจีน แต่มณฑลเซี่ยงไฮ้มีส่วนที่เป็น ชนบทด้วย จีนใช้มณฑลเซ่ียงไฮ้เป็นกองหน้าในการปฏิรูปการศึกษา โดยเปิดหลักสูตรการศึกษาในโรงเรียนให้กว้างขึ้น โดยเปิดวิชาเลือก จำ�นวนมาก และจัดกิจกรรมนอกหลักสูตรให้นักเรียนได้ฝึกเรียนรู้จาก การต้ังคำ�ถาม ตามด้วยการปฏิบัติเพื่อการเรียนรู้ของตน เช่น กิจกรรม วทิ ยาศาสตร ์ การละคร ชมรมผู้ประกอบการ มมี าตรการลดความเครยี ดในการเรยี นแบบแขง่ ขนั โดยด�ำ เนนิ การ ยกเลิกโรงเรยี นส�ำ หรบั เดก็ เกง่ ท่แี ยง่ กันสอบแขง่ ขันเข้าเรยี น (ในชั้น ม.ต้น และ ม.ปลาย) และต้ังอยู่ในเมือง ทดแทนด้วยโรงเรียนคุณภาพสูงท่ี กระจายอยูใ่ นพ้ืนที่ มีการยกระดับคุณภาพโรงเรยี นโดยมาตรการ “จับค่”ู โรงเรยี นคณุ ภาพสงู กบั โรงเรยี นออ่ น โรงเรยี นในเมืองกบั โรงเรยี นในชนบท

การศกึ ษาคณุ ภาพสูงระดบั โลก 83 มีมาตรการกระจายครูสอนเก่ง (Master Teacher) ไปท่ัวทั้ง มณฑล จัดวิธีการสอบเข้ามหาวิทยาลัยในมณฑลเสียใหม่ ทดแทนการ สอบระดับประเทศ (ท่ีสุดโหด) โดยปรับการสอบให้เน้นทดสอบทักษะ แก้ปัญหา และทดสอบความรู้แนวกว้าง ผมขอเพิ่มเติมเคล็ดลับของเซ่ียงไฮ้ในการยกระดับคุณภาพ การศึกษาของมณฑล โดยการทำ�งานรว่ มกันเปน็ ทีมของครู ชว่ ยกัน เข้าสังเกตการณ์ชั้นเรียน และให้ Feedback แก่กันและกัน โดยมี รายละเอียดในเอกสาร Chinese Lessons: Shanghai’s Rise to the Top of PISA League Tables1 เรอ่ื งยทุ ธศาสตรจ์ ดั เครอ่ื งมือ Feedback แกค่ รนู ้ี Bill Gates เคยพูด Ted Talk เสนอใช้เงิน 5 พันล้านเหรียญซ้ือกล้อง วดี ทิ ศั นข์ นาดเลก็ ตดิ หนา้ หอ้ งเรยี นเพอ่ื ถา่ ยบรรยากาศพฤตกิ รรมการเรยี น ของนกั เรยี นเปน็ Feedback แกค่ ร2ู ซง่ึ ผมตคี วามวา่ เปน็ การใชน้ กั เรยี น เปน็ โคช้ แก่ครู 12

84 การศกึ ษาคุณภาพสูงระดับโลก ปัจั จััยหลัักที่ส�่ ่่งผลต่่อความสำ�ำ เร็จ็ 5 ประการ 1 วิิสััยทัศั น์์ที่่�ท้้าทายและระยะยาว ก้าวสู่ผู้นำ�คุณภาพการศึกษาระดับโลกใน 12 ปี คือกำ�หนด เป้าหมายว่าในปี 2020 จีนมีการศึกษาพื้นฐาน 12 ปี มีมหาวิทยาลัย ชน้ั น�ำ ระดบั โลก 100 แห่ง มีอุทยานวทิ ยาศาสตร์ 100 แห่ง เพ่อื นำ�ผลงาน วิจัยของมหาวิทยาลัยไปสู่ตลาด มีหลักสูตรทันสมัยท่ีส่งเสริมความริเร่ิ ม สรา้ งสรรค์ ทกั ษะในการใชค้ วามรู้ ทกั ษะในการใชเ้ ทคโนโลยี และทักษะ ภาษาองั กฤษของนกั เรยี น 2 มาตรฐานและหลักั สููตรแกนที่่ท� ้้าทาย เน้้นวิิชาวิิทยาศาสตร์์และคณิิตศาสตร์์ มีีครููวิิทยาศาสตร์์และ คณิิตศาสตร์์สอนตั้้�งแต่่ชั้�น ป.1 สัังคมให้้คุุณค่่า รวมทั้้�งการสอบเข้้า มหาวิิทยาลัยั ให้้น้ำำ��หนักั ต่อ่ วิิทยาศาสตร์์และคณิติ ศาสตร์์ 3 ระบบการพััฒนาครููที่่ด� ำำ�เนินิ การอย่่างจริงิ จังั นักศึกษาครูมีความรู้ด้านสาระวิชาแข็ง และได้มีประสบการณ์ สังเกตการณ์การสอนของครูเก่ง (Master Teacher) ตั้งแต่เรียนปีแรก เมื่อบรรจุเป็นครูจะต้องเข้าร่วมกิจกรรมพัฒนาวิชาชีพครูที่จัดทุกสัปดาห์ นำ�โดยครูสอนเก่งของโรงเรียน มีแรงจูงใจด้วยการข้ึนเงินเดือน และการ ไตบ่ นั ไดอาชีพ โดยผลงานการฝกึ ครูรนุ่ หลัง การตพี ิมพ์ และการบรรยาย ในที่สาธารณะ

การศกึ ษาคณุ ภาพสงู ระดับโลก 85 4 วััฒนธรรมให้ค้ ุณุ ค่า่ สููงแก่่การศึึกษา คนจีนฝังใจกับระบบจอหงวน ที่ดำ�เนินการมาเป็นระยะเวลา กว่าหน่ึงพันปี ระหว่าง ค.ศ. 603 ถึง 1905 ซ่ึงเป็นระบบให้คุณค่าแก่ ความสามารถ (Meritocracy) และสะท้อนวัฒนธรรมความเช่ือในความ ขยนั หมน่ั เพยี ร มานะพยายาม ไมใ่ ชค่ วามฉลาดทจี่ ะน�ำ มาซง่ึ ความส�ำ เรจ็ กระบวนทศั นน์ ใี้ นปจั จบุ นั เรยี กวา่ กระบวนทศั นพ์ ฒั นา (Growth Mindset) ซ่ึงตรงกันข้ามกับกระบวนทัศน์หยุดน่ิง (Fixed Mindset) เมื่อเทียบกับ นกั เรียนอเมรกิ นั นกั เรยี นจีนมีเวลาเรยี นมากกว่าสองเท่า เวลาในชนั้ เรียน ของจนี มากกว่า และนักเรียนจนี ยังใช้เวลาเรียนนอกชัน้ เรียนอกี มาก 5 เน้้นความเป็็นนานาชาติิ ระบบการศึกษาของจีนหมั่นเทียบเคียงผลลัพธ์การเรียนรู้กับ มาตรฐานนานาชาติอย่ตู ลอดเวลา ผมตีความว่า เพ่ือทำ�ให้ได้ผลดีกว่า ดังกรณีของผลสอบ PISA 2009 ของมณฑลเซี่ยงไฮ้ นอกจากนั้นยังมี ระบบโรงเรยี นพโี่ รงเรยี นนอ้ งกับโรงเรียนในประเทศต่าง ๆ ท่ั วโลก

86 การศกึ ษาคุณภาพสงู ระดับโลก “ยุทุ ธศาสตร์ส์ ำ�ำ คััญคือื เลือื กดำำ�เนินิ การนำำ�ร่่อง แล้้วเรีียนรู้้�จากการดำ�ำ เนินิ การนั้้น� เพื่่� อหาทางขยายผลไปทั่่�วประเทศ อย่่างรวดเร็ว็ หลัักการสำำ�คัญั คือื สร้้างตััวอย่่างความสำ�ำ เร็จ็ เป็น็ ตัวั แบบ”

การศึกษาคุณภาพสงู ระดบั โลก 87 เส้้นทางสู่่ก� ารเป็น็ สังั คมแห่่งการเรีียนรู้้� ในปี ค.ศ. 2010 ประธานาธบิ ดี หู จ่ิน เทา ประกาศแผนปฏริ ูปและ พัฒนาการศึกษาระยะปานกลางและระยะยาว ถึง ค.ศ. 2020 หลังการ เตรียมยกร่างผ่านการปรึกษาหารืออย่างกว้างขวาง รวมท้ังเปิดรับฟัง ความเห็นสาธารณะผ่านอินเทอร์เน็ต ท่ี มีคนให้ความเห็นหลายล้าน ความเหน็ แผนดงั กลา่ วสรุปได้ดงั นี้ • จัดการเรียนรู้แก่เดก็ ปฐมวัยเป็นเวลา 1 ป ี ทั่วประเทศ • เพ่ิ มอตั ราจบการศึกษาภาคบังคบั 9 ปี ให้ไดร้ ้อยละ 95 • เพิ่มอตั ราเข้าเรียนช้ัน ม.ปลาย เป็นร้อยละ 90 • ลดความเหลอื่ มล�้ำของคณุ ภาพการศกึ ษาโดยรฐั บาลกลางเพ่ิ ม การช่ว่ ยเหลืือโรงเรียี นที่อ�่ ่อ่ นแอเป็็นพิิเศษ • ลดความแตกตา่ งของคณุ ภาพระหวา่ งโรงเรยี นชน้ั ด ี กบั โรงเรยี น ที่อ่� ่อ่ นแอกว่า่ • ลดการบา้ น • จดั ระบบคดั เลือกเข้ามหาวิทยาลยั ให้มคี วามหลากหลาย • เพิ่มอตั ราเข้าเรยี นระดบั อดุ มศกึ ษาใหไ้ ดร้ อ้ ยละ 40 ของกลมุ่ อายุ • เพ่ิ มจ�ำนวนมหาวทิ ยาลัยท่ี มีคุณภาพระดบั โลก

88 การศึกษาคณุ ภาพสงู ระดบั โลก ความท้้าทายด้้านการศึึกษาของจีนี ความท้าทายหลัก ๆ มี 3 ประการคอื 1. ช่องวา่ งระหว่างเมืองกับชนบท 2. การสอบเข้ามหาวิทยาลัย โดยท่ี มหาวิทยาลัยมีอิสระในการ ด�ำ เนนิ การเอง และเนน้ ความรดู้ า้ นวทิ ยาศาสตร์ คณติ ศาสตร์ และความรู้ วชิ าการทนั สมยั มผี ลยอ้ นกลบั มายงั โรงเรยี นระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย ให้ต้องเน้นการสอบวิชาความรู้ ซ่ึงเป็นทิศทางตรงกันข้ามกับการปฏิรูป การศึกษาของประเทศ 3. ขีดความสามารถในการรองรับการดำ�เนินการสนองนโยบาย ขยายตัว และยกระดับคุณภาพ โดยเฉพาะอย่างย่ิงครูเก่า ๆ ที่เรียนมา ในระบบการศึกษาแบบถ่ายทอดความรู้ ไม่คุ้นกับการจัดการเรียนรู้แบบ Inquiry-based

การศกึ ษาคุณภาพสงู ระดบั โลก 89 ข้้อเรียี นรู้้ต� ่่อวงการการศึึกษาไทย นคี่ ือการตีความของผมเอง ไมไ่ ดร้ ะบุในหนงั สอื แตอ่ ยา่ งใด ความสำ�เร็จในการปฏิรูปการศึกษาของจีนทั่วประเทศ ยังเป็น ความท้าทาย แตจ่ ีนก็ทำ�ส�ำ เร็จในหลายดา้ น โดยยทุ ธศาสตร์สำ�คัญคือ เลอื กด�ำ เนนิ การน�ำ รอ่ ง แลว้ เรยี นรจู้ ากการด�ำ เนนิ การนน้ั เพอ่ื หาทาง ขยายผลไปทวั่ ประเทศอยา่ งรวดเรว็ หลกั การส�ำ คญั คอื สรา้ งตัวอยา่ ง ความสำ�เรจ็ เป็นตัวแบบใหเ้ รยี นรู้ ใชส้ ว่ นทท่ี ำ�ไดด้ หี รือสำ�เร็จเปน็ พลงั ใหส้ ว่ นทเ่ี หลอื ด�ำ เนนิ การไดผ้ ลตามเปา้ หมายดว้ ย ผมตคี วามวา่ เป็นการใช้พลังของจิตวทิ ยาเชงิ บวก (Positive Psychology) ในการ ขับเคลือ่ นการเปลีย่ นแปลงทยี่ ากและซับซ้อน แนวทางเลือกดำ�เนินการนำ�ร่องในบางพ้ืนท่ี เป็นแนวทางท่ี ประเทศไทยก�ำ ลงั ใชอ้ ย่ใู นขณะนี้ คือการด�ำ เนนิ การพืน้ ท่ีนวัตกรรม การศกึ ษา ข้อเรยี นรจู้ ากจนี ท�ำ ให้การด�ำ เนนิ การพฒั นาการน�ำ รอ่ งประสบ ความส�ำ เรจ็ โดยมกี ารเปลย่ี นแปลงวธิ กี ารและกตกิ าทล่ี า้ หลงั กอ่ การเรยี นรู้ ส�ำ หรบั น�ำ เอาไปปรับใช้ทั่วประเทศ จึงมคี วามหมายมากส�ำ หรับไทย

90 การศกึ ษาคณุ ภาพสูงระดบั โลก ลักั ษณะเด่่นของระบบการศึึกษา ของประเทศจีีน มงุ่ เรียนเปน็ วิสัยทศั น์และ พลโลกและ ภาวะผู้นํา เพื่ ออนาคต กําหนด แรงจงู ใจ มาตรฐานสูง ของนักเรียน หรอื ทา้ ทาย แนวทาง มุ่งสร้าง การจดั การและ ความเท่าเทยี ม ระบบรบั ผิดรบั ชอบ ที่สะท้อนผลลพั ธ์ ครูและผู้นาํ การศึกษา ทีผ่ ้เู รยี น คุณภาพสูง มีเป้าหมายไปใน ทิศทางเดยี วกนั และ สัมพันธเ์ ช่อื มโยงกัน ทั้งในระดับนโยบาย ถึงปฏิบัติการ

การศึกษาคุณภาพสงู ระดับโลก 91 ชวนคิิด อะไรคืือสิ่่ง� ที่�เ่ หมืือนกันั ระหว่่างประเทศไทยและจีนี ? อะไรคืือสิ่่ง� ที่�แ่ ตกต่่างกันั ระหว่่างประเทศไทยและจีีน?

92 การศกึ ษาคุณภาพสูงระดับโลก ชวนคิดิ คุุณคิิดว่่าจะสามารถนำ�ำ แนวทางการพัั ฒนาการศึกึ ษาของ ประเทศจีนี มาปรัับใช้้กับั ประเทศไทยได้้อย่่างไร?

การศกึ ษาคณุ ภาพสงู ระดับโลก 93



การศึกษาคณุ ภาพสงู ระดบั โลก 95 5 เรยี นรจู้ าก ออสเตรเลยี การศึกึ ษาระบบสหพัั นธรัฐั

96 การศึกษาคุณภาพสงู ระดบั โลก ? เราจะเชื่่�อมโยงเด็็กที่อ�่ ยู่่ห� ่่างไกลและ ส่่งเสริมิ การศึึกษาทางไกลได้้อย่่างไร?

การศกึ ษาคุณภาพสูงระดบั โลก 97 ในบันทึกน้ีจะเล่าเร่ืองการศึกษาของออสเตรเลีย โดยตีความจาก หนงั สอื A World-Class Education: Learning from International Models of Excellence and Innovation (2012) หน้า 72 - 78 หลัักสูตู รแห่่งชาติอิ อสเตรเลียี ประเทศออสเตรเลียแบ่งเขตการบริหารเป็นรัฐ แบบเดียวกันกับ สหรฐั อเมรกิ าและแคนาดา และระดบั คณุ ภาพของออสเตรเลยี ตาม PISA ถอื วา่ คณุ ภาพสงู สภาพหอ้ งเรยี นคลา้ ยในสหรฐั อเมรกิ ามากกวา่ ในองั กฤษ แม้จะเคยเปน็ เมืองขน้ึ ขององั กฤษ แตค่ ณุ ภาพการศกึ ษาดกี วา่ สหรฐั อเมรกิ า เน่ืองจากเป็นประเทศท่ีกว้างใหญ่มาก มีเด็กที่อยู่ห่างไกล จึงมีการ ใชเ้ ทคโนโลยชี ว่ ยการศกึ ษามาก ในโรงเรยี นมเี ดก็ ท่ี Teleconference จากทหี่ า่ งไกลเข้ามาเรียน ในลกั ษณะของการเรยี นทางไกล แนวโน้้มผลการสอบPISAบอกว่า่ คุณุ ภาพการศึกึ ษาของออสเตรเลียี ถดถอยลง นอกจากนั้้น� ยังั มีรี ะดับั ความเท่า่ เทียี ม (Equity) ต่ำ�ำ� จึงึ เริ่ม� ปฏิิรููป การศึึกษาระดัับประเทศ ในปีี ค.ศ. 2008 มีีกระบวนการปรึึกษาหารืือ ระหว่า่ งรัฐั ต่า่ งๆ มีกี ารพัฒั นาเป้า้ หมายและกรอบการทำ�ำ งาน(Framework) ระดัับประเทศในปีี 2009 วสิ ยั ทศั นข์ องหลกั สตู รคอื “เพ่อื พัฒนาเยาวชนออสเตรเลียให้มี ทักษะ ความรู้ ความเข้าใจ และความสามารถในการอยู่รว่ มกันและ มคี วามกา้ วหนา้ ในสังคม รวมทง้ั มคี วามสามารถในการแขง่ ขันในโลก แหง่ โลกาภวิ ัตน์ มคี วามสามารถประสบความส�ำ เรจ็ ในหนา้ ทก่ี ารงาน

98 การศกึ ษาคุณภาพสงู ระดบั โลก ในอนาคตที่ต้องใช้ข้อมูลที่ซับซ้อน หลักสูตรดังกล่าวจะต้องเข้าถึง เยาวชนออสเตรเลยี ทกุ คน ไมว่ า่ จะอยใู่ นครอบครัวทม่ี เี ศรษฐฐานะใด หรอื อยู่ในโรงเรียนใด” เป็นวสิ ัยทัศน์ท่ีเน้นความเทา่ เทียม (Equity) อย่างชัดเจน หลกั สตู รใหมน่ คี้ รอบคลมุ ตงั้ แตช่ นั้ อนบุ าล ถงึ เกรด 12 เนน้ การเรยี น เป็นรายวิชา โดยดำ�เนนิ การเปน็ 3 ข้นั ตอน • ขั้นตอนแรก วชิ าภาษาอังกฤษ คณติ ศาสตร์ วิทยาศาสตร์ และ ประวััติิศาสตร์์ • ข้นั ตอนทส่ี อง วชิ าภูมิศาสตร์ ภาษาตา่ งประเทศ และศิลปะ • ขั้นตอนที่สาม วิชาไอซีที เศรษฐศาสตร์ การออกแบบและ เทคโนโลยีี และหน้้าที่พ่� ลเมืือง แม้ว่าหลักสูตรจะเน้นรายวิชา แต่ก็คำ�นึงถึงการพัฒนา ขีดความสามารถทั่วไปด้วย เช่น ความริเริ่มสร้างสรรค์ การเป็น คนดีมีจริยธรรม ความเข้าใจคนต่างวัฒนธรรม อ่านออกเขียนได้ คิดเลขเป็น จัดการตนเอง ทกั ษะทางสังคม การท�ำ งานเปน็ ทมี และ ทกั ษะการคิด หลักสูตรยังเอาใจใส่ “Cross Curriculum Themes” ได้แก่ โลกทัศน์ของคนพื้นเมือง เอเชียและความผูกพันของออสเตรเลีย ต่อเอเชีย รวมทง้ั การใชช้ ีวิตอยา่ งยัง่ ยนื ประเด็นสำ�คัญเพ่ือยกระดับคุณภาพการศึกษา แม้ว่าหลักสูตรจะ ไปทางแนวอนุรักษนิยม (เนน้ รายวิชา) คือ การก�ำ หนดความคาดหวังสูง ตอ่ นักเรียนทุกคน (หลักการ High Expectation, High Support)