4_SINIF_FEN_BILIMLERI_2022_2023

MİNİ TEST 7 1. Belli bir şeklim vardır. 7. Baraj ve göllerdeki sular borulardan Konulduğum kabın şeklini almam. geçip evlerimize kadar ulaşırlar. Bu Sıkıştırılamam. durum suyun hangi özelliğinden kay- naklanmaktadır? Yukarıdaki açıklamaların tamamı mad- denin hangi hâli için geçerlidir? A. Sıkıştırılamadıklarından dolayı B. Konuldukları kabın şeklini almadık- A. Sıvı B. Katı C. Gaz D. Hava larından dolayı. 2. “Ben bir katı maddeyim. Fakat yapımdan C. Belirli bir şekilleri olmadıklarından dolayı konulduğum kabın şeklini alırım.” dolayı. Açıklaması verilen madde hangisidir? D. Akışkan özellikte olmalarından dolayı A. Elma B. Silgi C. Un D. Ayran 8. AB 3. Aşağıdakilerden hangisi doğada hem katı, hem sıvı, hem de gaz halinde A bardağındaki suyun tamamını kü- bulunur? çük bardağa sığdıramayız. Bu sıvıların hangi özelliğinden dolayıdır? A. Altın B. Şeker C. Oksijen D. Su A. Belirli bir şekli olmadığından 4. Aşağıdakilerden hangisi maddenin gaz B. Konuldukları kabın şeklini almadık- hâline örnektir? larından A. Bal B. Dolu C. Buz D. Bulut C. Sıkıştırılamadıklarından D. Akışkan olmalarından 5. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? 9. A. Kağıt katı maddedir. Şırınganın deliğini parmağımla kapak- B. Katı maddeler konuldukları kabın tıktan sonra pistonunu yarıya kadar ittirdim. Pistonu yarıya kadar ittirebil- şeklini almaz. mem gazların hangi özelliğiyle ilgilidir? C. Sıvı maddeler sıkıştırılabilir. D. G azların belli bir şekli yoktur. A. Sıkıştırılabilme B. Akışkan olma C. Yayılabilme D. Şeklinin olmaması 6. Aşağıdakilerden hangisi katı maddeler ile sıvı maddelerin ortak özelliğidir? 10. İfadelerden hangisi yanlıştır? A. Su, doğada 3 halde bulunur. A. B elirli bir şekli vardır. B. Sıvılarla, gazların bütün özellikleri B. Konuldukları kabın şeklini alır. ortaktır. C. Akışkandırlar. C. Buz katıdır, eriyince sıvı hale geçer. D. Sıkıştırılamazlar. D. Sıvıların belirli bir şekli yoktur. 100

Isınma ve Soğuma A. Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerlere “soğur, ısınır” sözcüklerinden uygun olanı yazarak cümleleri tamamlayalım. I S INI R S OĞU R a Ocağın üzerindeki tencerenin sapı bir süre sonra .............................. ve elimizi yakabilir. b İçerisine buz atılan su zamanla ................................ c Soğuk havada üşüyen bir kişi sobanın yanına oturur ve ................................ d Kışın havalar ..............................., yazın ise ısınır. e Yaz gelince deniz suyu ................................ f Buzdolabına koyduğumuz meyve ve sebzeler ................................ g Isınan ütüyü pantolona sürdüğümüzde pantolon ................................ h Egzersiz ve sporun ardından vücudumuz ............................... ve terleme başlar. B. Aşağıdaki ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. a Soğuk suyun sıcaklığını artırmak için soğuk su eklemeliyiz. DY b Buzdolabı maddelerin sıcaklığını düşürmek amaçlı üretilmiştir. DY c Soğuk havada dışarı çıktığımızda vücut sıcaklığımız düşer. DY d Sıcak çayın sıcaklığını soğuk su ekleyerek düşürebiliriz. DY e Temas halindeki maddeler arasında ısı akışı olur. DY f Isı ve sıcaklık aynı kavramlardır. DY g Sıcaklıkları aynı olan maddeler arasında ısı akışı olmaz. DY h Isı akışı, sıcak maddeden soğuk maddeye doğru olur. DY ı Termometre ile maddelerin ısısını ölçeriz. DY i Sıcaklık oC (derece selsiyus) birimi ile ifade edilir. DY 101

C. Aşağıdaki termometrelerin sıcaklıklarına göre soruları cevaplandıralım. a 60 SORU: Suyun sıcaklığı kaç oC’dir? CEVAP: 50 40 SORU: Suyun sıcaklığını düşürmek için ne yapmalıyız? 30 CEVAP: 20 10 SORU: Suyun sıcaklığını artırmak için ne yapmalıyız? CEVAP: 0 b 60 SORU: Kaba, sıcaklığı 55 oC olan bir yumurta koyduğu- 50 muzda suyun sıcaklığı nasıl değişir? 40 CEVAP: 30 20 SORU: Kaba, sıcaklığı 25 oC olan bir yumurta koyduğu- 10 muzda suyun sıcaklığı nasıl değişir? 0 CEVAP: c 60 SORU: Kaba, sıcaklığı 15 oC olan bir yumurta koyduğu- 50 muzda yumurtanın sıcaklığı nasıl değişir? 40 CEVAP: 30 20 SORU: Kaba, sıcaklığı 45 oC olan bir yumurta koyduğu- 10 muzda yumurtanın sıcaklığı nasıl değişir? 0 CEVAP: d 60 SORU: Kaba, sıcaklığı 40 oC olan bir elma koyduğumuzda 50 suyun ve elmanın sıcaklığı nasıl değişir? 40 CEVAP: 30 SORU: Kaba, sıcaklığı 5 oC olan bir nar koyduğumuzda 20 10 suyun ve narın sıcaklığı nasıl değişir? CEVAP: 0 102

Isı Akışı A. Aşağıdaki görselleri inceleyelim. İfadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. a 1 (.....) Su ile buz arasında ısı akışı vardır. 17 oC 2 (.....) Buzlardan suya ısı akışı olur. 3 (.....) Sudan buzlara ısı akışı olacağından dolayı su- yun sıcaklığı düşer. 4 (.....) Buz, sudan ısı alır. 5 (.....) Buzun sıcaklığı artar, suyun ise azalır. b 1 (.....) Suyun sıcaklığı 30 oC ’dir. 2 (.....) Su, ocaktan ısı alır. 3 (.....) Cam kap, ocaktan sıcaklık alır. 4 (.....) Sıcaklık alan suyun ısısı artar. 5 (.....) Termometrenin içindeki sıvı zamanla sıcaklığın etkisiyle daha da yükselecektir. c Yağın Sıcaklığı: 15 oC 1 (.....) Yağdan tabağa ısı akışı olur. Tabağın Sıcaklığı: 35 oC 2 (.....) Tabağın ısısı 35 oC ’dir. 3 (.....) Yağ ile tabak arasında ısı akışı olur. 4 (.....) Tabak, yağa ısı verdiği için sıcaklığı düşer. 5 (.....) Tabaktan ısı alan yağın sıcaklığı artar. 103

B. Maddelerin sıcaklıklarını inceleyelim. Oluşacak durumlara göre soruları cevaplandıralım. ab 53 oC 25 oC 28 oC 37 oC 1 Yumurta suya atılınca hangisin- 1 Armut suya atılınca hangisinden den diğerine ısı akışı olur? diğerine ısı akışı olur? CEVAP: CEVAP: 2 Suyun sıcaklığı nasıl değişir? 2 Suyun sıcaklığı nasıl değişir? CEVAP: CEVAP: 3 Yumurtanın sıcaklığı nasıl değişir? 3 Armutun sıcaklığı nasıl değişir? CEVAP: CEVAP: C. Aşağıdaki maddeler temas ettirildiğinde oluşacak durumla ilgili doğru ifadelerin kutularını boyayalım. ab 40 oC 70 oC 30 oC 20 oC Bardak vazodan ısı alır. Kaşığın sıcaklığı azalır. Bardak vazoya ısı verir. Kaşığın sıcaklığı artar. Vazo bardaktan ısı alır. Tabağın sıcaklığı azalır. Vazo bardağa ısı verir. Tabağın sıcaklığı artar. c d 50 oC 50 oC 27 oC 10 oC Küpün sıcaklığı azalır. Yumurtanın sıcaklığı azalır. Küpün sıcaklığı değişmez. Yumurtanın sıcaklığı artar. Suyun sıcaklığı artar. Suyun sıcaklığı azalır. Suyun sıcaklığı değişmez. Suyun sıcaklığı artar. 104

Hâl Değişimi A. Aşağıdaki açıklamalarla ifade edilen olayları rakamları kullanarak eşleştirelim. Kar- şımıza çıkan tarihte gerçekleşen önemli tarihi olayı yazalım. 2 Katı hâldeki bir maddenin ısı alarak sıvı hâle ...... DONMA ...... BUHARLAŞMA geçmesi olayı. ...... ERİME ...... HÂL DEĞİŞİMİ 3 Bir maddenin ısının etkisiyle bir hâlden başka bir hale geçmesi olayı. 9 Sıvı maddelerin ısı alarak gaz hâline geçmesi olayı. 1 Sıvı maddelerin ısı vererek katı hâle geçmesi olayı. TARİHİ OLAY: ...................................................... B. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. a Çaydanlıktaki su ocaktan aldığı ısı ile buharlaşır. DY b Buzluğa konulan su ısı alarak buz hâle geçer. DY c Kardan adam ısı vererek su hâle geçer. DY d Gaz hâlindeki su buharı ısı vererek suya dönüşür. DY e Gaz hâlinden, sıvı hâle geçiş mümkün değildir. DY f Yerdeki su birikintileri Güneş etkisiyle buharlaşır. DY g Gökyüzüne yükselen su buharı ısı vererek yağmura dönüşür. DY h Katı hâldeki dolu taneleri ısı alarak suya dönüşür. DY ı Hâl değişimi sadece sıvı ve katı maddeler arasında olur. DY 105

C. Aşağıdaki maddelerin ısı alışverişini inceleyelim. Hâl değişimi sonucunda oluşacak yeni maddeyi yazalım. a Madde ISI ALIR Madde Su .................. b Madde ISI VERİR Madde Su .................. c Madde ISI ALIR Madde Buz .................. d Madde ISI VERİR Madde Su Buharı .................. D. Aşağıdaki hâl değişimlerini inceleyelim. Noktalı yerlere “Isı alır”, “Isı verir” ifadele- rinden uygun olanı yazalım. a Bulunduğu Hâl .......................... Dönüştüğü Hâl Katı Sıvı b Bulunduğu Hâl .......................... Dönüştüğü Hâl Sıvı Katı c Bulunduğu Hâl .......................... Dönüştüğü Hâl Gaz Sıvı d Bulunduğu Hâl .......................... Dönüştüğü Hâl Sıvı Gaz 106

Erime - Donma - Buharlaşma A. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. erime donma buharlaşma hâl değişimi a Sıvı maddelerin dışarıya ısı vererek katı hâle geçmesine ........................... denir. b Katı hâldeki bir maddenin ısı alarak sıvı hâle geçmesine ............................ denir. c Bir maddenin ısı alışverişi sonucunda bulunduğu hâlden başka bir hâle geçmesi- ne .................................... denir. d Sıvı hâldeki bir maddenin ısı alarak gaz hâle geçmesine .............................. denir. B. Aşağıdaki noktalı yerlere “ısı alır”, “ısı verir” ifadelerinden uygun olanı yazalım. I S I AL I R I S I VER İ R a Katı maddeler, sıvı hâle geçerken ........................................................................... b Sıvı maddeler, gaz hâle geçerken ........................................................................... c Gaz maddeler, sıvı hâle geçerken .......................................................................... d Sıvı maddeler, katı hâle geçerken ........................................................................... e Erime olayı sırasında maddeler ............................................................................... f Donma olayı sırasında maddeler ............................................................................. g Buharlaşma olayı sırasında maddeler ..................................................................... h Sıvı yağ, katı yağa dönüşürken ................................................................................ ı Dondurma eriyerek sıvı hale geçerken dışarıdan .................................................. 107

MİNİ TEST 8 1. 4. I. Katı maddeler ısı verdiğinde sıvı hale geçer. II. Sıvı maddeler ısı verdiğinde donar. Sıcaklığı 24 oC olan suyun içine buz Yukarıdaki ifadeler için hangisi doğ- parçaları atılıyor. Bu olayın sonunda rudur? aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir? A. I yanlış, II doğru A. Su donarak katı hale geçer. B. I doğru, II yanlış B. Suyun sıcaklığı artar. C. İkisi de doğru C. Buzun sıcaklığı azalır. D. İkisi de yanlış D. Suyun sıcaklığı azalır. 5. I. Buz 2. 30 oC II. Mum 50 oC III. Tahta IV. Katı yağ Yukarıdaki maddeler birleştirildiğinde V. Kumaş oluşacak durumla ilgili hangisi yanlıştır? A. Maddeler arasında ısı alışverişi Yukarıdakilerden hangileri ısı etkisiyle olur. erir? B. Maddelerin sıcaklığı eşitlendiğinde ısı akışı durur. A. I, II, IV B. I, II, III C. Mavi renkli maddenin sıcaklığı 80 oC C. II, IV, V D. I, III, IV olur. D. Kırmızı renkli maddenin sıcaklığı artar. 6. 3. Çikolata için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A. Katı bir maddedir. B. Isı alınca eriyerek sıvı hale geçer. C. Isı etkisiyle hâl değiştirebilir. D. Eridikten sonra tekrar katı hâle geçemez. Tabaktaki yağ ile ilgili hangi ifa- 7. “Sıvı hâldeki bir maddenin ısı vererek de yanlıştır? katı hâle geçmesi olayı.” A. Yağ katı maddedir. Yukarıda açıklaması yapılan olay aşa- B. Yağ konulduğu kabın şeklini alır. ğıdakilerden hangisidir? C. Yağ ısı aldığında erir. A. Erime B. Donma D. Yağ hâl değiştiren bir maddedir. C. Isınma D. Buharlaşma 108

Saf Madde ve Karışım A. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. S A FMADD E KAR I Ş IM Yapısında kendinden başka madde bulunmayan maddelere .............................. denir Yapısında birden çok maddenin bulunduğu maddelere .............................. denir. B. Aşağıdaki maddelerle ilgili doğru ifadenin kutusunu boyayalım. a Altın saf maddedir. Çünkü yapısında sadece altın madeni ALTIN vardır. Altın karışımdır. Çünkü gümüş ve bakırın karışımıyla oluşmuştur. b Hava saf maddedir. Çünkü yapısında sadece hava HAVA vardır. Hava karışımdır. Çünkü yapısında oksijen, karbondioksit ve azot vardır. c Limonata saf maddedir. Çünkü yapısında sadece su LİMONATA vardır. Limonata karışımdır. Çünkü yapısında şeker, limon ve su vardır. d Tuz saf maddedir. Çünkü yapısında sadece tuz vardır. TUZ Tuz karışımdır. Çünkü yapısında tuz ve kaya kireci vardır. 109

C. Aşağıdaki maddelerin saf madde veya karışım olduğuna karar verelim. Nedenini açıklayalım. a SORU: Bakır nasıl bir maddedir? BAKIR CEVAP: NİÇİN: b SORU: Reçel nasıl bir maddedir? REÇEL CEVAP: NİÇİN: c SORU: Ayran nasıl bir maddedir? AYRAN CEVAP: NİÇİN: D. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. a Saf maddelerin yapısında tek bir madde vardır. DY b Saf maddeler küçük parçalara ayrılınca özelliğini kaybeder. DY c Karışım oluşabilmesi için en az 3 madde birleşmelidir. DY d Karışımı oluşturan maddeler özelliklerini kaybetmezler. DY e Süt, saf madde değildir. Çünkü yapısında yağ, su ve şeker vardır. DY f Turşu karışımdır. Çünkü yapısında su, sirke, tuz gibi maddeler vardır. DY g Tuzlu su, tuz ve suyun birleşiminden oluştuğu için saf maddedir. DY h Dondurma saf maddedir. Çünkü yapısında farklı maddeler yoktur. DY ı Gümüş yüzük saf maddedir. DY i Saf madde, maddenin doğadaki en doğal halidir. DY 110

Karışımları Ayırma Yöntemleri A. Aşağıdaki durumlardan süzme yöntemiyle ayrılabilecek olan karışımların kutularını boyayalım. 1 Şekerli su karışımı. 2 Patates ve su karışımı. 3 Tuzlu su karışımı. SÜZGEÇ 4 Pirinç ve su karışımı. 5 Makarna ve su karışımı. B. Aşağıdaki durumlardan mıknatısla ayırma yöntemiyle ayrılabilecek olan karışımla- rın kutularını boyayalım. 1 Çivi ve tahta karışımı. 2 Toprak ve talaş karışımı. 3 Altın ve bakır karışımı. 4 Toplu iğne ve ip karışımı. MIKNATIS 5 Ataş ve kağıt karışımı. C. Aşağıdaki durumlardan eleme ile ayırma yöntemiyle ayrılabilecek olan karışımların kutularını boyayalım. ELEK 1 Pet şişe ve cam şişe karışımı. 2 Kum ve çakıl karışımı. 3 Fındık ve fıstık karışımı. 4 Un ve mercimek karışımı. 5 Toprak ve kömür tozu karışımı. 111

D. Aşağıdaki karışımları ayırmak için kullanılacak yöntemleri noktalı yerlere yazalım. a. Yağ ve Patates Karışımı Ayırma Yöntemi: ................................. b. Kum ve Taş Karışımı Ayırma Yöntemi: ................................. c. Talaş ve Demir Karışımı Ayırma Yöntemi: ................................. d. Fasulye ve Su Karışımı Ayırma Yöntemi: ................................. e. Kum ve Toprak Karışımı Ayırma Yöntemi: ................................. E. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. Demir tozu ve altın tozu karışımı 2. Eleme yöntemi aşağıdaki durumların Yukarıdaki karışımı ayırmak için hangi- hangisinde çok daha etkilidir? sini kullanmalıyız? A. Aynı boyuttaki katı - katı karışımları ayırmada. A. Süzgeç B. Elek B. Farklı boyuttaki katı - katı karışım- C. Mıknatıs D. Mikser ları ayırmada. C. K atı - sıvı karışımları ayırmada. D. Sıvı - sıvı karışımları ayırmada. 3. Annem unun içinde yabancı mad- deler gördü. Annem hangi yöntemi kullanarak un- 4. Çöplerdeki metal atıkların ayrılmasında daki yabancı maddelerden kurtulabilir? hangisinin kullanılması doğru olur? A. Süzme B. Mıknatısla A. Mıknatıs B. Mikser C. Eleme D. Yüzdürme C. Süzgeç D. Elek 112

Etkinliklerle Maddeyi Tanıyalım A. Cümleleri okuyalım. Doğru olanlara C. Kelimeleri okuyalım. Noktalı yerlere “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. yazarak cümleleri tamamlayalım. a (.....) Soluduğumuz hava bir gaz buz Sıvılar cisim maddedir. sünger donma ısı b (.....) Maddelerin suda yüzmesi veya saf madde gram batması büyüklüğüne bağlıdır. pinpon topu c (.....) Bazı maddeler suyla temas et- kütle tiğinde sadece ıslanırken bazı maddeler ise suyu çeker. a Sıvı maddelerin ısı vererek katı hale geçmesine ....................... denir. d (.....) Katı maddelerin belirli bir şekli varken sıvılar konulduğu kabın b Anahtar suda batarken şeklini alır. ....................... suda batmaz. e (.....) Gaz halindeki maddeler sıkıştı- c Havanın içerisinde birden faz- rılamaz. la madde olduğu için hava ....................... değildir. f (.....) Hacim, maddenin ölçülebilir özelliklerinden biridir. d ..................... ölçülebilir bir özelliktir. e Maddelerin şekil almış haline g (.....) Sıvı maddelerin kütlesi dereceli kap ile ölçülür. ....................... denir. f Maddenin kütlesi ....................... B. Aşağıdaki I. bölümde verilen cümleler- le II. bölümdeki kavramları eşleştirelim. veya kilogram ile ifade edilir. g ....................... içine konuldukları ka- 1 2 a. Madde miktarına denir. bın şeklini alırlar. b. Mıknatıs tarafından çekilir. 1. ayran c. Saf maddedir. 2. katı h Çikolata, mum ve ....................... d. Karışıma örnektir. 3. altın gibi maddeler ısı etkisiyle erir. e. Karışımları ayırmada kullanılan 4. süzme 5. kütle ı Sıcaklıkları farklı maddeler temas yöntemdir. 6. çivi ettirildiğinde aralarında ................... f. Hacim birimidir. 7. kilogram alışverişi olur. 8. hacim 9. doğal i Kağıt ve ....................... suyu çeker. 10. litre 113 abcde f ........... ........... ........... ........... ........... ...........

D. Aşağıdaki bulmacayı yandaki kelimelerden yararlanarak dolduralım. 1 Termometre ile ölçülür. DERECELİ KAP 2 Maddenin şekil almış haline denir. SICAKLIK 3 Suyu çekmeme özelliğine sahip kumaştan yapılmış eşya. KARIŞIM DONMA K atı maddelerin ısı alarak sıvı hale geçmesi olayı. ŞEMSİYE 5 Gaz maddelerin özelliklerinden biri. ALET 6 Sıvı haldeki yağış çeşidi. YAYILMA 7 Katı maddelerin hacmini onun yardımıyla ölçeriz. SIVI 8 Kütle ölçme aracı. 9 Birden fazla maddenin bir araya gelmesiyle oluşur. SAF MADDE 10 Toplu iğne ile kağıt parçalarından oluşan karışımı ayırma- da kullanılan cisim. Maddenin hallerinden biri. 12 Dönme özelliğine sahip. 13 Hacim birimi. 2 8 10 CİSİM 1 9 KATI 3 EŞİT KOLLU TERAZİ 6 MADDE 5 ERİME SÜZGEÇ 12 YAĞMUR 13 RÜZGÂR 7 MIKNATIS LİTRE VİDA 114

Doğru : ...... Değerlendirme - 4 Yanlış : ...... 1. I. Isı II. Hava 6. Farklı iki katı maddenin birleşmesi so- III. Demir IV. Ses nucu oluşan karışımları aşağıdaki yön- temlerin hangileriyle ayırabiliriz? Yukarıdakilerden hangileri madde değildir? A. Buharlaştırma - Süzme A. I - II B. II - IV B. Süzme - Mıknatısla ayırma C. I - IV D. II - III C. Mıknatısla ayırma - Eleme D. Eleme - Süzme 2. YAĞIŞ HAVA ÇEŞİDİ OLAYI Dolu Yağmur Sis 7. “Aralarında sıcaklık farkı olan mad- deler temas ettirildiğinde soğuk olan madde ..................................., sıcak olan Sembollerle ifade edilen varlıklar madde ...................................” maddenin hangi hâllerindedir? Yukarıdaki cümlede noktalı yerlere sı- rasıyla hangileri gelmelidir? A. : Katı : Gaz : Sıvı B. : Sıvı A. ısı verir, ısı alır B. ısı verir, ısı verir : Katı : Gaz C. ısı alır, ısı verir D. ısı alır, ısı alır C. : Gaz : Sıvı : Katı D. : Katı : Sıvı : Gaz 3. Aşağıdakilerden hangisi katı, sıvı ve 8. Aşağıdaki maddelerden hangisi saf gaz maddelerin ortak özelliğidir? maddedir? A. Belirli bir şekilleri vardır. A. Şeker B. Çikolata B. Hacimleri vardır. C. Dondurma D. Kahve C. Sıkıştırılabilirler. D. Konuldukları kabın şeklini alırlar. 9. L oC mm kg 4. Aşağıdakilerden hangisi ölçülebilir bir Sırasıyla kütle ve hacim birimleri han- özellik değildir? gileridir? A. Sıcaklık B. Kütle A. - B. - C. Hacim D. Renk C. - D. - 5. Aşağıdaki karışımların hangisinde süz- 10. Aşağıdakilerden hangisi suyu çekme me yöntemini kullanarak maddeleri özelliğine sahip değildir? birbirinden ayırabiliriz? A. Plastik B. Kağıt A. Sıvı - Sıvı B. Katı - Sıvı C. Tahta D. Sünger C. Katı - Katı D. Sıvı - Gaz 115

11. “Bazı katılar ısı alarak erir.” 16. Çadırın kumaşı suyu çeker. Aşağıdaki maddelerden hangisini bu DY duruma örnek olarak veremeyiz? A. Mum B. Buz Tahta suda batar. Silgi suda batmaz. C. Altın D. Patates DY DY 12. Maddenin halleriyle ilgili ifadelerden 12 34 hangisi yanlıştır? A. Sıvı maddeler ısı alarak katılaşır. Yukarıdaki yönergeleri takip ettiğimiz- B. Madde doğada üç hâlde bulunur. de ulaşacağımız çıkış hangisi olur? C. Isı veren sıvılar donar. D. Katı maddeler, sıvı maddelere dö- A. 1 B. 2 C. 3 D. 4 nüşebilir. 17. Donma olayının en fazla gerçekleştiği 13. 2 kg 75 g mevsim hangisidir? Yukarıdaki ifade aşağıdakilerden han- A. İlkbahar B. Kış gisine eşittir? C. Sonbahar D. Yaz A. 275 kg B. 275 g C. 2750 g D. 2075 g 18. 14. “Maddenin ölçülebilir özelliklerinden 250 mL 250 mL bir tanesi kütle diğeri ise ........................” 200 mL 200 mL Noktalı yere hangisi gelmelidir? 150 mL 150 mL A. litredir B. renktir 100 mL 100 mL C. buharlaşmadır D. kokudur 50 mL 50 mL 15. “............................. maddeler ısı vererek Şekilleri inceleyelim. Yumurtanın hacmi katı hâle dönüşür.” kaç mL’dir? Noktalı yere hangisi gelmelidir? A. 50 B. 150 C. 200 D. 350 A. Gaz B. Sıvı C. Soğuk D. Katı 19. I. Kütlesi ve hacmi olan varlıklara madde denir. II. Bütün cisimler aynı zamanda maddedir. Yukarıdaki ifadeler için hangisi doğrudur? A. I doğru, II yanlış B. I yanlış, II doğru C. İkisi de doğru D. İkisi de yanlış 20. Aşağıdakilerden hangisinin bulunduğu ortamın tamamına yayılma özelliği vardır? A. Su B. Kum C . Kolonya D. Şeker 116

Doğru : ...... Değerlendirme - 5 Yanlış : ...... 1. Aşağıdaki maddeleri suda batar, suda 6. B maddesi batmaz şeklin gruplandırdığımızda hangisi dışta kalır? A maddesi A. Misket B. Çakıl taşı “A maddesi ile B maddesi temas etti- C. Kum D. Pet şişe rildiğinde A maddesi ısınırken, B mad- desi soğumuştur.” 2. I. Sıvılar II. Katılar III. Gazlar Yukarıdakilerden hangisi veya hangi- Yukarıdaki açıklamaya göre aşağıdaki- lerden hangisi doğrudur? leri konuldukları kabın şeklini alırlar? A. Yalnız I B. Yalnız III A. Temastan önce A maddesi, B mad- C. I, II D. I, III desinden daha sıcaktı. 3. Şekli düzgün olmayan katıların hac- B. A maddesi ile B maddesinin sıcak- mini aşağıdakilerin hangisinin yardı- lığı temastan önce aynıydı. mıyla bulabiliriz? A. Dereceli kap C. Temastan önce B maddesi, A mad- B. Eşit kollu terazi desinden daha soğuktu. C. Termometre D. Kantar D. Temastan önce iki maddenin sıcak- lığı farklıydı. 4. I. 1 Kilogram = 100 gram II. 1 L 300 mL = 1300 mL 7. 400 mL III. 1 kg 50 g = 150 g 300 mL IV. 10 L = 1000 mL 200 mL Yukarıdaki dönüşümlerden hangisi 100 mL doğrudur? I. Elmanın kütlesi 300 gramdır. A. I B. II C. III D. IV II. Suyun hacmi 300 mL’dir. III. Su ile elmanın toplam hacmi 300 5. Aşağıdakilerden hangisi madde değildir? A. Oksijen B. Işık mL’dir. C. Mıknatıs D. Fındık Yukarıdaki şekle göre ifadelerden hangisi veya hangileri doğrudur? A. Yalnız I B. Yanlız II C. Yalnız III D. I, III 8. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A. Karton katı B. Silgi katı C. Hava gaz D. Tuzlu su Katı 117

9. 14. 30 g 50 g Cismin Yukarıdaki terazileri incelediğimizde hacmi tabağın darası kaç gramdır? Suyun hacmi Su ile cismin 30 mL A. 20 B. 30 C. 50 D. 80 Yukar?ıdaki şekillehraicmini c8e0lemdLiğimizde su- yun hacmi kaç mL’dir? 10. Yukarıdaki şekle göre brüt kütle kaç A. 10 B. 20 C. 50 D. 110 gramdır? 15. I. Küçük taneli katılar konuldukları A. 20 B. 30 C. 50 D. 80 kabın şeklini alır. 11. Yukarıdaki şekle göre net kütle kaç II. Gazlar, katılarla aynı özelliklere gramdır? sahiptir. A. 20 B. 30 C. 50 D. 80 III. Süt, litre ile satılır. 12. Brüt kütlesi 2 kg olan bisküvi kutu- Yukarıdaki ifadelerden hangisi veya sunun darası 700 g olduğuna göre hangileri doğrudur? bisküvinin net kütlesi aşağıdakilerden hangisidir? A. Yalnız I B. Yalnız II C. I, II D. I, III A. 130 g B. 1 kg C. 1030 g D. 1300 g 16. 13. Kabın içindeki elma alındıktan sonra aşağıdakilerden hangisi gözlemlenir? Cismin hacmi A. Su seviyesi yükselir. ? 40 mL B. Suyun seviyesi değişmez. C. Suyun seviyesi azalır. Suyun hacmi Su ile cismin D. Suyun hacmi artar. ? hacmi 140 mL 17. I. Kütle II. Hacim Yukarıdaki suyun içine yandaki cisim III. Renk IV. Suyu çekme Yukarıdakilerden hangileri maddelerin atılınca 140 mL’lik hacim ortaya çıktı- ortak özelliğidir? ğına göre suyun hacmi kaç mL’dir? A. I, II B. II, III C. II, IV D. I, III A. 100 B. 140 C. 180 D. 200 118

ÜNİTE 5 GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE AYDINLATMA VE SES TEKNOLOJİLERİ

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE AYDINLATMA VE SES TEKNOLOJİLERİ KONULAR: A. AYDINLATMA B. SES TEKNOLOJİLERİ

Geçmişten Günümüze Aydınlatma A. Aşağıdaki aydınlatma araçları ile isimlerini numaraları kullanarak eşleştirelim. 1 AT E Ş 2ME Ş A L E 3 K AND İ L 4MUM 5 GA Z L AMB A S I 6 AMP U L 7 H A L O E N L AMB A 8 L E D L AMB A 9 F LOR E S AN ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... 121

B. Aşağıda aydınlatma araçları ile ilgili bilgiler verilmiştir. Doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. ATEŞ a (.....) Isınma amaçlı da kullanılır. b (.....) Aydınlatma teknolojisi ateş ile başlamıştır. c (.....) Günümüzde aydınlatmada yaygın olarak kullanıl- maktadır. MUM a (.....) Çok geniş alanları aydınlatır. b (.....) Günümüzde elektrikler kesildiğinde kullanılmaktadır. c (.....) Elektrikle çalışır. d (.....) Günümüzde süs eşyası olarak da kullanılmaktadır. GAZ LAMBASI a (.....) Mum ve kandile göre daha güvenlidir. b (.....) Çok dar alanları aydınlatır. c (.....) Günümüzde yaygın olarak kullanılmaktadır. d (.....) Stadların aydınlatılmasında kullanılır. AKKOR LAMBA a (.....) Thomas Edison tarafından icat edilmiştir. b (.....) Elektrikle çalışır. c (.....) Teknolojik bir üründür. d (.....) Oldukça tasarruflu bir aydınlatma aracıdır. FLORESAN a (.....) Sokak aydınlatmasında kullanılmaktadır. b (.....) Akkor lambalardan daha uzun ömürlüdür. 122 c (.....) Akkor lambalardan daha çok elektrik tüketir. d (.....) Teknolojik bir üründür.

Geçmişten Günümüze Aydınlatma A. Aşağıdaki aydınlatma araçlarını bulu- B. Aşağıdaki ışık kaynaklarını geçmişte ve nuş ve kullanılış dönemlerine göre yani günümüzde kullanılan ışık kaynakları geçmişten günümüze doğru birden şeklinde sınıflandıralım. başlayarak sıralayalım. floresan yağ lambası ateş led lamba projektör gaz lambası ..... ..... mum el feneri kandil meşale halojen lamba ampul GEÇMİŞTE KULLANILAN IŞIK KAYNAKLARI ..... ..... 1 2 3 4 5 6 ..... ..... GÜNÜMÜZDE KULLANILAN IŞIK KAYNAKLARI 1 2 3 4 5 ..... ..... 6 123

C. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğru 1. Ortamı fazla aydınlatmaz. çıkışları bularak maviye boyayalım. Işığı parlak değildir. Ömrü çok kısadır. a Meşale teknolojik aydınlatma aracıdır. Yukarıda özellikleri verilen aydınlatma DY aracı hangisidir? Mum oldukça Günümüzde aydın- A. Mum B. Floresan fazla ışık verir. latmada ampulleri C. Ampul D. Led lamba tercih etmeliyiz. DY DY 2. Aşağıdakilerden hangisi aynı zamanda aydınlatma aracı olarak kullanılmaktadır? 12 34 A. Radyo B. Pusula b Aydınlatma araçları geçmişten günümüze C. Cep telefonu D. Saat değişim ve gelişim göstermiştir. 3. Elektrik enerjisinin çok az miktarını ışık enerjisine çevirir. DY Uzun bir ömre sahip değildir. Ay doğal ışık Geçmişte aydınlatma İlk bulunan teknolojik aydınlatma kaynağıdır. araçlarında hayvan- aracıdır. sal yağ kullanılmıştır. Yukarıda özellikleri verilen aydınlatma aracı hangisidir? DY DY A. Floresan B. Gaz lambası C. Meşale D. Ampul 12 34 4. I. Floresan c En son icat edilen teknolojik aydınlatma II. Gaz lambası III. Meşale aracı floresandır. IV. Led lamba Yukarıdaki aydınlatma araçları geç- DY mişten günümüze doğru sıralandığın- Ateş, hem aydın- En büyük da hangi seçenek doğru olur? latma hem de aydınlatma aracı ısıtmada kullanır. A. II, III, I ,IV B. IV, III, I ,II Güneş’tir. C. III, II, I, IV D. II, III, IV, I DY DY 12 34 124

Aydınlatma A. Aşağıdaki aydınlatma araçlarını in- B. Aşağıdaki aydınlatma araçlarını in- celeyelim. Bu aydınlatma araçlarıyla celeyelim. Bu aydınlatma araçlarıyla ilgili ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa ilgili ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. “Y” yazalım. a (.....) Günümüzde yaygın olarak kul- a (.....) Kullanımları oldukça kolaydır. lanılmaktadırlar. b (.....) Yaydıkları fazla ışık nedeniyle b (.....) Ortama yaydıkları ışık miktarı azdır. çevre kirliliğine neden olurlar. c (.....) Kullanımları oldukça zordur. c (.....) Ortama yaydıkları ışık miktarı d (.....) Günümüzde artık hiç kullanıl- fazladır. mamaktadırlar. d (.....) Floresan diğerlerinden önce bu- e (.....) Meşale diğerlerinden önce bu- lunup kullanılmaya başlanmıştır. lunup kullanılmaya başlanmıştır. e (.....) Soldaki aydınlatma araçlarına f (.....) Özellikle mum elektriklerin kestiği göre daha ucuz araçlardır. zamanlarda hala kullanılmaktadır. f (.....) Uzun ömürlü aydınlatma araçlarıdır. g (.....) Güvenli aydınlatma araçları olduk- g (.....) Elektrik enerjisini ışık enerjisine larından yangına sebep olmazlar. çeviren araçlardır. h (.....) Çıkardıkları duman ve gaz çev- h (.....) Geniş alanların aydınlatılması reyi kirletir. mümkündür. ı (.....) Pahalı aydınlatma araçlarıdır. ı (.....) En tasarruflu olanı ampuldür. 125

C. Resimleri inceyelim. Aydınlatma yapılan 1. Günlük yaşantımızda sıkça kullanı- yerlerin isimlerini yazalım. lan aydınlatma aracı aşağıdakilerden a hangisidir? A. Mum B. El feneri C. Floresan D. Lazer ........................................ 2. I. Sokak b II. Tünel III. Okul ........................................ IV.Maden c Yukarıdaki ortamların hangileri günün ........................................ her anında aydınlatılmak zorundadır? d A. I, II B. I, III C. II, III D. II, IV 3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A. Araba farları sayesinde gece yol- culuğu yapılabilmektedir. B. Trafik ışıkları sayesinde kazalar ol- dukça azalmıştır. C. Sokakların gece aydınlatılmasında gaz lambaları kullanılmaktadır. D. Aydınlatma araçları eğlence sektö- ründe de sıkça kullanılmaktadır. ........................................ 4. I. Aydınlanma teknolojileri sayesin- e de gece maçları oynanabilmektedir. ........................................ II. Aydınlanma teknolojileri saye- sinde hastalıklar oldukça azalmıştır. 126 Yukarıdaki ifadeler için hangisi doğrudur? A. I doğru, II yanlış B. I yanlış, II doğru C. İkisi de doğru D. İkisi de yanlış

Uygun Aydınlatma A. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun kelimeleri yazalım. Cümleleri tamamlayalım. a I şık, yaşadığımız ortamları ............................... ve rahat görme- kamaştırır doğrudan mizi sağlar. ortamlar b G öz, aşırı ya da ............................... ışıkta cisimleri görmekte aydınlatır yorulmasına zorlanır. yetersiz c Işık ............................... gözümüzü gelirse göz sağlığını olumsuz aydınlatma olarak etkiler. d Uygun ............................... gözü yormayacak şekilde yapılan aydınlatmadır. e Karanlık bir ortamda gözümüze tutulan ışık gözümüzü ................................ f Gereğinden fazla aydınlatılan ............................... gözlerimizin ............................... neden olur. B. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Aydınlatma doğruysa “doğru”, yanlışsa “yanlış” yazalım. ......................... ......................... ......................... ......................... 127

C. İfadeleri okuyalım. Doğru olanlara “D”, 1. Aydınlatma araçlarında en çok dikkat yanlış olanlara “Y” yazalım. etmemiz gereken husus hangisidir? a (.....) Kitap okurken ışık, sol arkadan A. Işığı parlak olmalıdır. gelmelidir. B. Işığı loş olmalıdır. C. Tasarruflu olmalıdır. b (.....) Sarı ışıklı kaynaklar yerine beyaz D. Sarı ışıklı olmalıdır. ışıklı kaynaklar kullanılmalıdır. 2. I. Işık kirliği sağlığımızı ve çevreyi c (.....) Çalışacağımız ortamda gereğin- olumsuz etkiler. den fazla ışık olursa daha rahat görürüz. II. Işık kirliliği enerji israfına neden olur. Yukarıdaki ifadeler için hangisi doğrudur? d (.....) Aydınlatmalar ışık doğrudan gö- zümüze gelmeyecek şekilde ya- A. I doğru, II yanlış pılmalıdır. Doğrudan gelen ışık B. I yanlış, II doğru göz sağlığımızı olumsuz etkiler. C. İkisi de doğru D. İkisi de yanlış e (.....) Güneş ve benzeri parlak ışık kaynaklarına bakmak gözümüze 3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? zarar verir. A. Sokak lambaları yeri aydınlatacak f (.....) Televizyon ve bilgisayar ekranları şekilde yapılmalıdır. ışık yayar. Televizyon ve bilgisayar başında uzun süre kalmamalıyız. B. Merdivenlere yaklaşıldığında ya- nan, uzaklaşıldığında sönen lam- g (.....) Işığın parlaklığı gözümüzü yor- balar konulmalıdır. mayacak şekilde olmalıdır. C. Cadde ve sokakların aşırı aydınlat- h (.....) Loş ortamlar kitap okumak için mak doğru değildir. en uygun ortamlardır. D. Binaların daha güzel görünmesi ı (.....) Işığı sadece aydınlatılacak yere için dışları aydınlatılmalıdır. yönlendirmek en doğru aydın- latma şeklidir. 4. Gökyüzüne yönelen aydınlatma araçları aşağıdakilerden hangisine zarar verir? i (.....) Aşırı şekilde yapılan aydınlatma ışık kirliliğine neden olur. A. Kaplumbağalara B. Balıklara j (.....) Ortamları mum ışığıyla aydın- C. Kuşlara latmak en uygun aydınlatmadır. D. Böceklere k (.....) Sürücüler uzun farlar yerine kısa farları kullanılmalıdır. l (.....) Gereğinden fazla yapılan aydınlat- ma, boşa harcanan para demektir. 128

Işık Kirliliği A. Aşağıdaki görseli inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. IŞIK KİRLİLİĞİ Işık teknolojisi her geçen gün ilerlemektedir. Bunun sonucunda Dünyada ışık kirliliği giderek artmaktadır. Işık kirliliği, ışığın yanlış ve yoğun kullanılması sonucunda oluşur. Işık kirliliği, çevreye ve canlılara zarar verir. Özellikle göçmen kuşların yönlerini kaybetme- lerine sebep olur. Işık kirliliği, sahilde yumurtlayan yavru kaplumbağaları şaşırtır. Yavrular de- niz yerine farklı yönlere yönelerek zarar görürler. 1 SORU : Işık kirliliği nasıl oluşur? CEVAP : 2 SORU : Işık kirliliği nelere zarar verir? CEVAP : 3 SORU : Işık kirliliği göçmen kuşları nasıl etkiler? CEVAP : 4 SORU : Işık kirliliği yavru kaplumbağaları nasıl etkiler? CEVAP : 129

B. Aşağıdaki ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. DY DY a Fazla ışık, su kirliliğine neden olur. DY b Dünyada ışık kirliliği giderek artmaktadır. DY c Işık kaynakları ihtiyaca göre kullanılmalıdır. DY d Sokak ve caddelerde geceleri ışıklar söndürülmelidir. DY e Merdiven ve apartman girişlerinde otomatik lambalar kullanılmalıdır. DY f Işık kirliliği yıldızların görünmesini engeller. DY g Cadde ve sokaklar güvenliğimiz açısından aydınlık olmalıdır. DY h Işık kirliliği özellikle hayvanları olumsuz etkiler. DY ı Kirliliğe neden oluyor diye ışıklandırmaya karşı çıkmak doğru değildir. DY i Işık kirliliğini önlemede tek sorumlu devlettir. DY j Işık kaynaklarını verimli kullanmak her bireyin sorumluluğudur. k Küçük bir salon için gücü yüksek lambalar kullanılmalıdır. C. Aşağıdaki ifadelerin “D”, “Y” olduğuna karar vererek ilerleyelim. Son çıkış noktasını bularak boyayalım. Fazla ışıklı or- D Uygun aydınlat- D1 tamlarda daha Y mada ışık göze Y2 iyi görürüz. gelmelidir. D Işık, kirliliğe ne- D3 Y den olmaz. Y4 Mum, güçlü bir Işık kirliliğine kar- D5 ışık kaynağıdır. şı önlem alınması Y6 zordur. Işık kirliliği insan- D ları etkilemez. Y Işık kirliliği göz D7 sağlığını olumsuz Y8 etkiler. 130

Ses Teknolojileri A. Aşağıdaki bulmacadaki ses kaynaklarını bularak sarıya boyayalım. Noktalı yerlere yazalım. GDAVU L T A B LO SES KAYNAKLARI ÜZGŞ EMS İ Y E E NNM İ K R O F ON L ......................... ......................... E H LMP ENRÜA E ......................... ......................... ŞOP Ş İ L E R ZGK ......................... ......................... İ P E E A FDÜDÜK ......................... ......................... EAÜK L ENZF V P ......................... ......................... Ğ RÖNAN EGT E İ NLRHRESÂŞ RY ZÖÜ FMR Ç R ACA İ R KORNA İ L İ N LVÜYNH RADYO B. Aşağıdaki ses kaynaklarının isimlerini noktalı yerlere yazalım. stetoskop televizyon ............................. ............................. ............................. radyo ............................. ............................. megafon mikrofon hoparlör ............................. 131

C. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. artar şiddetine azalır yakınlık uzaklık kaynağı a Çevremizdeki sesleri duyabilmemiz sesin .................................. bağlıdır. b Ses kaynağına yaklaştıkça sesin şiddeti ................................... c Sesi iyi işitmek, ses kaynağına .................................. ile ilgilidir. d Ses kaynağından uzaklaştıkça ses şiddeti ................................... e Ses kaynağına olan .................................. sesi iyi duymamızı olumsuz etkiler. f Davul, teknolojik ses .................................. değildir. g Ses kaynağına yaklaştıkça sesin şiddeti .................................., uzaklaştıkça sesin şid- deti ................................... 2. Aşağıdakilerden hangisi sesi daha uzağa iletebilmek için tasarlanmış ses D. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. teknolojisi ürünü değildir? 1. Ses kaynaklarından çıkan sesleri azal- A. Mikrofon tıp yükseltebilme şansımız vardır. Aşa- B. Hoparlör ğıdakilerin hangisinde böyle bir şansı- C. Megafon mız yoktur? D. İşitme cihazı A. Cep telefonu B. Stetoskop C. Televizyon D. Radyo 3. I. Ambulans 4. Aşağıdakilerin hangisinden çıkan ses II. Polis arabası insanlar tarafından duyulamaz? III. İtfaiye A. Rüzgâr sesi Yukarıdakilerin hangisi veya hangilerin- B. Şelale sesi de uyarı amaçlı siren kullanılmaktadır? C. Kar tanelerinin sesi D. Kalp atışı sesi A. Yanlız I B. I, II C. I, III D. I, II, III 132

Ses Teknolojileri A. Aşağıdaki ses teknolojisi ürünlerini inceleyelim. Bu ürünleri ses şiddetini değiştirme, sesi kaydetme ve işitme yeteneğimizi geliştirme şeklinde gruplandırarak yazalım. Megafon CD-RW Hoparlör CD Flash Bellek Mikrofon DVD-RW DVD Kaset İşitme Cihazı Stetoskop SESİN ŞİDDETİNİ SESİ İŞİTME YETİMİZİ DEĞİŞTİRENLER KAYDEDENLER ARTIRAN 1. ........................................ 1. ........................................ 1. ........................................ 2. ........................................ 2. ........................................ 133 3. ........................................ 3. ........................................ 4. ........................................ 4. ........................................

MİNİ TEST 9 1. Aşağıdaki teknolojik araçlardan hangi- 6. Mikrofonun yapılış amacı aşağıdakiler- si aynı zamanda sesi kaydetme özelli- den hangisidir? ğine sahiptir? A. Ses kaynağından çıkan sesin şidde- A. Televizyon B. Cep telefonu tini azaltmak. C. Radyo D. Megafon B. Ses kaynağına yakın olanların sesi 2. Sesin şiddetini artıran araçlar bir çok duyabilmesini sağlamak. meslek grubunca kullanılmaktadır. Aşağıdaki meslek gruplarından han- C. Ses kaynağından çıkan sesi kaydet- gisinin bu tür bir aracı kullanmasına mek. gerek yoktur? D. Ses kaynağına uzak olanların sesi A. Şarkıcılar B. Trafik polisi duyabilmesini sağlamak. C. Sunucu D. Terzi 7. Aşağıdaki yerlerin hangisinde ses yük- 3. I. Bilgisayar II. Piyano seltici araç kullanılmasına gerek yoktur? III. Televizyon IV. Cep telefonu V. Ütü VI. Duvar saati A. Eczane B. Cami Yukarıdaki teknolojik ürünlerin hangi- C. Stad D. Düğün salonu lerinde hoparlör kullanılmıştır? 8. Okuldaki zil sesinin her sınıftan du- yulması aşağıdaki ses teknolojilerinin A. I, II, III B. II, III, V hangisinin sayesindedir? C. I, III, IV D. I, IV, VI A. Megafon B. Stetoskop 4. Aşağıdakilerden hangisinin yapılış C. DVD D. Hoparlör amacı diğerlerinden farklıdır? 9. Sesin kaydedilmesi aşağıdaki alanlar- A. Megafon B. Hoparlör dan hangisinin gelişmesine katkı sağ- C. Mikrofon D. DVD lamıştır? A. Resim B. Müzik C. Spor D. Sağlık 5. Aşağıdakilerden hangisi ses kaynağı 10. Bin dokuz yüz doksanlı yıllarda en amaçlı yapılmamıştır? önemli ses kayıt cihazı kasetlerdi. Aşağıdakilerden hangisinin icat edil- A. düdük B. ışıldak mesiyle kasetler önemini kaybetmiştir? C. zil D. darbuka A. CD B. Teyp C. Flash bellek D. Cep telefonu 134

Ses Kirliliği A. Aşağıdaki 1. bölümdeki cümlelerin devamı 2. bölümdedir. 1. Bölümün önündeki ra- kamları kullanarak eşleştirelim. 1 Bir sesin duyulabilmesi için ses kirliliğine neden olur. 2 Düzensiz ve yüksek şiddetli sesler, a raçların olumsuz etkileri de vardır. 3 Pazar yerleri de ses kirliliği o sesin belirli bir şiddette olması gerekir. 4 Siren gibi ses üreten teknolojik açısından yoğun yerlerdir. 5 Yüksek ses üreten araçlar seslere gürültü adı verilir. 6 İstenmeyen ve insanı rahatsız eden görüntü kaydıda yapılmaktadır. 7 İtfaiye ve ambulansta kullanılan bazı sağlık sorunlarına yok açabilir. 8 CD ve DVD’lere ses kaydının yanı sıra siren sesi uyarı amaçlıdır. B. Aşağıdaki bulmacayı dolduralım. Ses üreten her şey. Ses işitme organı. Müzik dinlerken kulağa takılan alet. Taşıtlarda uyarı amaçlı kullanılır. Ses şiddetini yükseltmeye yara- yan bir araç. Sesin duyulabilmesini sağlayan özelliği. İşitme engelliler kullanır. kulaklık işitme panosu gürültü korna mikrofon sesin şiddeti ses kaynağı megafon işitme cihazı kulak 135

C. Aşağıdaki grafiği inceleyelim. Gürültülü ortamların sütununu maviye diğer ortam- ların sütununu istediğimiz renge boyayalım. SES ŞİDDETİ pazar tiyatro kütüphane ev trafik havaalanı hastane düğün ORTAM yeri salonu salonu D. Aşağıda belirtilen ortamlardaki ses kirliliğine karşı alınacak önlemi bularak harfleri kullanarak eşleştirelim. Ü Dışarda oluşan sesin evin içerisine ..... gereksiz korna çalınmamalıdır. girmesini engellemek için ..... binalara ses yalıtımı yapılmalıdır. ..... yerleşim yerlerinin uzağına yapılmalıdır. F Komşumuza rahatsızlık vermemek için ..... ve müzik aletlerinin sesini fazla aç- televizyonun mamalıyız. L Trafikte oluşan ses kirliliğini önlemek ..... yüksek sesle konuşmamalıyız. için ..... p armak kaldırarak söz almalıyız. T Uçakların iniş ve kalkışlarda oluştur- duğu gürültüyü ortadan kaldırmak için havaalanları N Sınıfta oluşan ses kirliliğini yok etmek için E Hastane, tiyatro ve otobüs gibi kala- balık ortamlarda 136

Doğru : ...... Değerlendirme - 6 Yanlış : ...... 1. Ses kaynağından çıkan sesler; 5. (.....) I. I şığın gökyüzüne yönelmesi ke- I. Farklı uzaklıklardan aynı gürlükte silmeli duyulur. II. Boşlukta yer kaplar. (.....) II. Işık, aydınlatılacak yere yönel- tilmeli. Yukarıda verilen ifadeler için ne söy- lenebilir? (.....) III. Işığın kullanımında tasarrufa dikkat edilmeli A. I doğru, II yanlış B. İkisi de yanlış Yukarıdaki ifadelerden doğru olanlara C. İkisi de doğru “D”, yanlış olanlara “Y” yazdığımızda D. I yanlış, II doğru hangisi doğru olur? 2. ................... I II III A. D Y D varlık göz B. Y D D C. D D Y Görme olayının gerçekleşmesi için D. D D D noktalı yere hangisi gelmelidir? A. Televizyon B. Ses 6. I. Kandil II. Gaz lambası C. Işık D. Ayna III. Meşale IV. Mum Yukarıdaki aydınlatma araçları geç- 3. Aşağıdakilerden hangisini karanlık bir ortamda görebiliriz? mişten günümüze doğru sıralandığın- da hangisi doğru olur? A. Pırlanta B. Altın C. Cam D. Ateş böceği A. III, I, IV, II B. IV, III, II, I C. I, III, II, IV D. III, IV, II, I 4. ( ) I. Aydınlatılmış cisimdir. a. yıldız ( ) II. Doğal ışık kaynağıdır. b. mum 7. “Günümüzde LED lambalar ................... ( ) III. Işık kaynağı değildir. c. Ay ömürlü ve ...................... olmalarından ( ) IV. Yapay ışık kaynağıdır. d. tahta dolayı tercih edilmektedir.” Yukarıdaki ifadelerle kavramlar eşleş- Noktalı yerlere sırasıyla hangisi gel- tirildiğinde hangisi doğru olur? melidir? I II III IV A. ucuz, uzun A. c b a d B. uzun, pahalı B. c a d b C. parlak, sağlam C. a b d c D. uzun, tasarruflu D. b c d a 137

8. GaaEmÇMpuİŞl TEbNhaGloÜjeNnÜlMcaLmÜEbZDaE d 12. “Uzun süre gürültülü ortamlarda bulunan ve çalışan kişilerde bazı ra- floresan hatsızlıklar görülür.” lamba Aşağıdakilerden hangisi bu rahatsız- Aydınlatma ürünleri geçmişten gü- lıklardan değildir? nümüze sıralanırken hata yapılmıştır. A. Baş ağrısı B. İşitme kaybı Hangileri yer değiştirilirse hata düzel- C. Görme bozukluğu D. Stres tilmiş olur? 13. Bazı ortamlarda ses kirliliği çok fazla- A. b - c B. a - d dır. Aşağıdakilerin hangisinde ses kir- C. c - d D. b - d liliği olması beklenmez? A. Stadyum B. Kütüphane 9. Gürültü Miktarı C. Trafik D. Okul 14. Mekân Cüneyt Yusuf ABC Cüneyt, Yusuf’a seslenmektedir. Fa- kat Yusuf duymamaktadır. Aşağıdaki- Grafikte farklı mekanlarda ölçülen gü- lerden hangisi veya hangileri yapılırsa rültü miktarı verilmiştir. Buna göre A, Yusuf, Cüneyt’i duyabilir? B ve C mekanları hangileri olabilir? I. C üneyt megafon kullanırsa A B C II. Yusuf, Cüneyt’e yaklaşırsa A. III. Cüneyt, Yusuf’a yaklaşırsa banka okul kütüphane IV. İkisi birden yaklaşırsa B. hastane düğün pazar yeri C. k ütüph ane hastane okul D. okul kütüphane sinema A. I – II – III B. II – III – IV 10. Hoparlör ses şiddetini artırmak için C. I – III – IV D. I – II – III – IV tasarlanmış bir cihazdır. Aşağıdakile- rin hangisinde hoparlör yoktur? 15. Aşağıdakilerden hangisi veya hangileri A. Bilgisayar B. Televizyon ses kirliliğini azaltmak için uygulanan C. Radyo D. Gitar tedbirlerdendir? I. Ses yalıtımı 11. Sesin şiddetini artırmak ve daha uzak- II. Havaalanlarının yerleşim bölge- lara duyurmak için araçlar tasarlanıp lerinin u zağına yapılması üretilmiştir. Aşağıdakilerden hangisi III. Parmak kaldırarak söz almak. bu amaçla üretilmemiştir? IV. Gereksiz yanan ışıkların söndürülmesi. A. Stetoskop B. Mikrofon A. I, II, III B. I, II, IV C. Megafon D. Hoparlör C. II, III, IV D. I, II, III, IV 138

Doğru : ...... Değerlendirme - 7 Yanlış : ...... 1. I. İnsanlar her şiddetteki sesi duyamazlar. 5. Aydınlatma Teknolojilerinin Etkileri II. Yalnızca canlı varlıklar ses çıkarabilir. III. Ses kaynakları, doğal ve yapay ola- Olumlu Etkileri rak sınıflandırılır. 1. Daha geniş alanların aydınlatılması Yukarıdaki ifadelerden hangisi veya 2. Kaplumbağaların yönlerini kaybetmeleri hangileri doğrudur? Olumsuz Etkileri A. Yalnız I B. Yalnız II C. I, II D. I, III a. Işık kirliliği oluşturması b. Gece çalışma imkanı sağlaması 2. Işığı sarıdır. Uzun ömürlü değildir. Yukarıda verilen şemada bir yanlışlık İlk bulunan teknolojik aydınlatma yapılmıştır. Hangileri yer değiştirirse aracıdır. yanlışlık düzeltilmiş olur? Yukarıda belirtilen aydınlatma aracı A. 2 - b B. 1 - b hangisidir? C. 1 - a D. 2 - a A. Floresan B. LED lamba 6. I. Kaset II. DVD C. Halojen lamba D. Ampul III. Hoparlör IV. CD 3. Aşağıda belirtilen aydınlatma durum- Yukarıdaki ses teknolojileri kullanılma larından hangisi yanlıştır? alanlarına göre gruplandırıldığında hangisi dışta kalır? A. Masa üstü lambası kullanılması B. Gözü yormayan, kamaşma yap- A. I B. II C. III D. IV mayan ışık kaynağı kullanılması 7. Aşağıdakilerden hangisi sağlığımızı C. Işığın doğrudan gözümüze gelmesi olumsuz yönde etkilemez? D. D ers çalışırken ışığın sol arkadan A. Güneş’e çıplak gözle bakmak gelmesi. B. Uygun aydınlatılmış bir ortamda 4. I. Kuş sesleri II. Araba kornaları ders çalışmak. III. Uçak sesi C. Bilgisayarda uzun süreli oyun Yukarıdakilerden hangileri ses kirliliği- oynamak ne neden olur? D. Loş ışık altında kitap okumak. A. I, II B. I, III C. II, III D. I, II, III 139

8. Aşağıdakilerden hangisi solunum sis- 12. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde saf teminde görev almaz? madde ve karışıma örnek verilmiştir? A. Yutak B. Akciğerler A. Altın - tuz C. Eklem D. Gırtlak B. Demir - şeker C. Oksijen - limonata 9. I. Maddenin boşlukta kapladığı yer. D. Çorba - salata ( ................. ) 13. Odun parçalarıyla demir parçaların- II. Madde miktarına verilen ad. dan oluşan karışımı birbirinden ayır- ( ................. ) mak için hangi yöntemi kullanmalıyız? A. Mıknatısla ayırma B. Eleme III. Maddenin sıvı hâlden katı hâle geç- C. Süzme D. Buharlaştırma mesi olayı. ( ................. ) 14. I. Hareketsiz varlıkları harekete geçirir. II. Şekil değişikliği oluşturur. Yukarıdaki noktalı yerlere sırasıyla III. Hareketli cisimleri durdurur. hangileri gelmelidir? Yukarıdakilerden hangileri kuvvetin A. Kütle, Hacim, Donma B. Hacim, Kütle, Donma etkilerindendir? C. Hacim, Kütle, Erime A. Yalnız I B. I, II D. Kütle, Hacim, Erime C. I, III D. I, II, III 10. Dara: 30 gram 15. Brüt Kütle: 50 gram N1 23 Net Kütle : ........?......... Emrah’ın yukarıda bilgilerini verdiği AB maddenin net kütlesi kaç gramdır? Yukarıdaki mıknatıslar birbirlerini ittik- A. 30 B. 50 C. 80 D. 20 lerine göre numaralı yerlere hangileri gelmelidir? 11. “Sıvı maddelerin hacimlerini ................... 1 ile ölçeriz.” 2 3 A. S N S Noktalı yere hangisi gelmelidir? B. N N A. Eşit kollu terazi S N B. Megafon C. S S S C. Termometre D. S D. Dereceli kap S 16. I. Belirli bir şekli vardır. II. Sıkıştırılamaz. III. Konulduğu kabın şeklini alır. IV. Akışkandırlar. Hangileri katı maddelerin özellikleridir? A. I, II B. I, III C. I, II, IV D. II, III, IV 140

ÜNİTE 6 İNSAN VE ÇEVRE

İNSAN VE ÇEVRE KONULAR: A. BİLİNÇLİ TÜKETİCİ KAVRAMLAR a. Kaynak Kullanımı b. Tasarruf c. Tutumluluk d. Geri Dönüşüm

Kaynakları Tasarruflu Kullanalım A. Aşağıdaki açıklamaları okuyalım. Örnek olaylarla ifade edilen çocukların bilinçli olup olmadığına karar verelim. Bilinçli a Sinan, gündüz vakti boşa yanan lambayı sön- tüketici dürdü. kime denir? Bilinçli Bilinçli değil b Semra, dünyadaki kaynakların sınırlı olduğunu söyledi. Bilinçli Bilinçli değil c Perihan Teyze, alışveriş listesi yapmadan markete gidip alışveriş yapar. Bilinçli Bilinçli değil d Mehmet, elindeki parayla önce isteklerini karşılayacak ürünler alır. Bilinçli Bilinçli değil e Meltem, dişlerini fırçalarken gerektiğinde suyu açar. Bilinçli Bilinçli değil f Ebru, aldığı ürün hatalı çıktığında hakkını arar. Bilinçli Bilinçli değil g Selçuk, tüketicilerin haklarını koruyan kanunların olduğunu belirtti. Bilinçli Bilinçli değil h Cem, dünyadaki tatlı su kaynaklarının sınırsız Tüketim yaparken olduğunu ve boşa akan suyu kapatmanın an- bütçesini, ülke kay- lamsız olduğunu söyledi. naklarını, çevreyi Bilinçli Bilinçli değil düşünerek harcama yapan kişiye denir. ı Harun, çevreyle dost ürünleri tercih ediyor. Bilinçli Bilinçli değil 143

B. Aşağıdaki afişi inceleyelim. Alt alta verilmiş olan ifadeleri harfleri kullanarak eşleştirelim. D Elektrik günlük yaşantımızı Boşa R Son yıllarda elektronik aletlerin yanmasın... Ö Elektrikli aletleri kullanırken Kaynaklarım N Nüfus artışı ile birlikte tükeniyor... Ü Boşa tüketilen her elektrik S Elektrik üretimi çok masraflıdır, bu yüzden elektriği tasarruflu kullanmalıyız. tasarruflu olmaya özen göstermeliyiz. elektrik tüketimi de artmıştır. kolaylaştıran çok önemli bir kaynaktır. çevrenin daha da fazla kirlenmesine yol açar. sayısı oldukça artmıştır. C. Aşağıdaki cümleler doğru ise “D”, yanlış ise “Y” kutusunu boyayalım. a E sınıfı buzdolapları daha az elektrik tükettiği için tercih etmeliyiz. D Y b Saçlarımızı saç kurutma makinesiyle kurutmadan önce havluyla kurulamalıyız. D Y c Buzdolabının kapısını sürekli açıp kapatmak elektrik tüketimini arttırır. D Y d Evlerdeki lambalar tasarruflu lambalar ile değiştirilmelidir. DY e Elektrik tüketimini azaltmak için asansör yerine yürüyerek çıkmalıyız. D Y f Elektronik cihazlar bekleme modunda elektrik üretmeye devam eder. DY g Çamaşır makinesini az çamaşır varken çalıştırmak daha doğrudur. DY h Az elektrik tüketen cihazlar pahalı olduğu için tercih edilmemelidir. D Y 144

Kaynakları Tasarruflu Kullanalım A. Aşağıdaki açıklamaları okuyalım. Örnek olaylarla ifade edilen çocukların bilinçli olup olmadığına karar verelim. a Hakan, evde su tüketimine dikkat ederken, okulda su tüketimine dikkat etmiyor. Bilinçli Bilinçli değil b Serkan doğal kaynakların sınırlı olduğunu bildiği için boşa akan suyu görünce kapatıyor. Bilinçli Bilinçli değil c Çetin ve ailesi suyu tasarruflu kullanarak su faturasının yüksek gelmesine engel oluyor. Bilinçli Bilinçli değil d Tekin bey banyodaki duş başlığını daha az su akıtın duş başlığı ile değiştirerek tasarruf sağladı. Bilinçli Bilinçli değil e Nermin Hanım sebze ve meyveleri yıkadığı suyu dökmüyor. Yetiştirdiği çiçekleri bu su ile suluyor. Bilinçli Bilinçli değil f Yusuf dayım tıraş olurken suyu açık bırakıyor. Bilinçli Bilinçli değil g Babam arızalı muslukları tamir ettirdi. Böylece boşa damlayan su miktarından tasarruf etmiş olduk. Bilinçli Bilinçli değil 145

B. Aşağıdaki afişi inceleyelim. Ardından arızalı bir musluktan damlayan etkinlikle ilgili soruları cevaplandıralım. (Hesap makinesi kullanabilirsiniz.) Yandaki musluk Boşa saniyede 2 mL akmasın... su akıtmaktadır. Tatlı su 1 Musluk dakikada kaç mL su damlatır? kaynakları 2 Musluk saatte kaç mL su damlatır? tükenmesin... 3 Musluk günde kaç mL su damlatır? 4 Musluk ayda kaç mL su damlatır? 5 Musluk yılda kaç mL su damlatır? C. Aşağıdaki görseli inceleyelim. Görselle ilgili yanlış olan davranışı belirtelim. Doğ- rusunu yazalım. ........................................................ ........................................................ ........................................................ ........................................................ ........................................................ 146

Besinleri Tasarruflu Kullanalım A. Aşağıda anne, baba ve bir çocukları olan Özer ailesinin alışveriş listesi verilmiştir. Alışveriş listesinde yandaki açıklamaya uymayan ürün miktarları verilmiştir. Bu ürünlerin kutusunu boyayalım. ALIŞVERİŞ LİSTESİ Temel ihtiyacımız olan gıda- Muz : 4 kg ları tüketebileceğimiz kadar alma- Kağıt Havlu : 2 paket lıyız. Ekmek : 5 tane Üzüm : 1 kg Unutmayalım ki taze gıdala- Domates : 5 kg rın besin değeri çok daha yük- Süt : 2 kutu sektir. Marul : 7 adet Sıvı sabun : 4 kutu B. Aşağıdaki araştırma sonucunu okuyalım. Ekmek israfının önüne geçebilmek için yapılabilecek 3 öneri yazalım. Yurdumuzda günde EKMEK İSRAFINI 4 milyon ekmek maale- ÖNLEMENİN YOLLARI sef çöpe gidiyor. 1. ........................................................ ......................................................... Yılda çöpe giden ek- 2. ........................................................ mek sayısı ise 1 milyar ......................................................... 500 milyon civarındadır. 3. ........................................................ ......................................................... 147

C. Aşağıdaki açıklamayı okuyalım. Bir hafta içerisinde bayatlaması ve bozulması mümkün olan ürünleri tabloya yazalım. Besin maddelerini uygun saklama koşullarında saklayarak bozulmasını ve bayatlamasını önlemeliyiz. Kurabiye Kavun Bayatlaması ve Bozulması Mandalina Yumurta Mümkün Olan Ürünler Yoğurt Ekmek 1. ................................................. Elma Mısır 2. ................................................. Salatalık Süt 3. ................................................. 4. ................................................. 5. ................................................. 6. ................................................. 7. ................................................. D. Aşağıdaki cümlelerde noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. reklamların tarihine bozulmasını bozulacak indirimli ekmek a Çabuk ......................... ürünlerden az miktarda almalıyız. b Alışveriş yaparken ......................... etkisinde kalmamalıyız. c İhtiyacımız kadar ......................... alarak, ekmek israfının önüne geçebiliriz. d Besinleri buzdolabında saklayarak ......................... engelleyebiliriz. e Bozulması mümkün olan ......................... ürünlerden fazla almamalıyız. f Satın aldığımız ürünlerin son kullanım ......................... bakmalıyız. 148

Kaynakların Önemi A. Aşağıdaki görselleri inceleyelim. Görsellerden yararlanarak tasarrufun önemini belirten cümlelerin kutularını boyayalım. Dişlerimizi fırçalarken suyu açık bırakmalıyız. Dişlerimizi fırçalarken gerektiğinde suyu açmalı- yız. Dişlerimizi macunladıktan sonra suyu açmalıyız. Tabağımıza yiyebileceğimiz kadar yemek almalı- yız. Tabağımızı tıka basa doldurmalıyız. Günde bir öğün yemek yemeliyiz. Arabamızı hortumla yıkamalıyız. Arabamızı kaba su koyarak yıkamalıyız. Arabamızı yağmurlu havada yıkamalıyız. Bir tarafı kullanılmış kağıtları çöpe atmalıyız. Bir tarafı boş kağıtları soru çözmek için kullanabiliriz. Kullanılmış kağıtları geri dönüşüme kazandırmalıyız. İhtiyacımız kadar ekmek almalıyız. Bayatlayan ekmeklerle ekmek tatlısı yapmalıyız. İhtiyaç fazlası ekmekleri kuşlara vermeliyiz. 149