4_SINIF_FEN_BILIMLERI_2022_2023

çek-kopar FEN bilimleri AKILLI TAHTAYA UYUMLU Yen Nes l Becer Temell Etk nl kler

4. SINIF FEN BİLİMLERİ Bu kitabın bütün hakları Mavi Deniz Yayıncılığa aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz ve çoğaltılamaz. Copyright © YAZAR Ahmet KÜÇÜKAYDIN DİZGİ - SAYFA - KAPAK TASARIMI Resul KÖSE Abdulkadir KARADURAN YAYINEVİ MAVİ DENİZ YAYINLARI +90 553 382 47 72 - +90 538 944 34 09 www.mavidenizyayinlari.com BASKI NY MATBAACILIK LTD. ŞTİ. Sertifika No: 50732 BASIM YERİ ANKARA ISBN: 978-605-80000-6-3

İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Hakkıdır, Hakk’a tapan, milletimin istiklâl! M. Akif ERSOY

Mustafa Kemal ATATÜRK 1881-1938

İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE YER KABUĞU VE DÜNYA’MIZIN Hacim ...............................................................89 HAREKETLERİ Kütle - Hacim ..................................................91 Kayaçlar ..............................................................7 Madde - Cisim ................................................95 Kayaçlar ve Mineraller ....................................9 Katı - Sıvı - Gaz ............................................97 Madenler ............................................................11 Isınma ve Soğuma ......................................101 Fosiller ................................................................15 Isı Akışı .............................................................103 Etkinliklerle Yer Kabuğunun Yapısı ..........17 Hâl Değişimi ...................................................105 Dönme ve Dolanma ..................................19 Erime - Donma - Buharlaşma ................107 Dünya’nın Dönme Hareketi .......................21 Saf Madde ve Karışım ..............................109 Dünya’nın Güneş Etrafındaki Dolanımı ...25 Karışımları Ayırma Yöntemleri ...............111 Etkinliklerle Dünya’nın Hareketleri .......27 Etkinliklerle Maddeyi Tanıyalım ............113 Değerlendirme - 1 .........................................29 Değerlendirme - 4 .....................................115 2. ÜNİTE BESİNLERİMİZ Değerlendirme - 5 .....................................117 Besin İçerikleri ..............................................33 5. ÜNİTE GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE Proteinler - Karbonhidratlar ...................35 AYDINLATMA VE SES TEKNOLOJİLERİ Yağlar - Vitaminler - Su ve Mineraller ...37 Geçmişten Günümüze Aydınlatma .......121 Etkinliklerle Besin İçerikleri ........................39 Aydınlatma ....................................................125 Sağlıklı Bir Yaşam İçin Besinler ..................41 Uygun Aydınlatma ......................................127 Sağlıklı Yaşam - Dengeli Beslenme ......43 Işık Kirliliği .....................................................129 Sigaranın Zararları .....................................45 Ses Teknolojileri ............................................131 Alkol ve Sigaranın Zararları .....................47 Ses Kirliliği ....................................................135 Değerlendirme - 2 .........................................49 Değerlendirme - 6 ....................................137 3. ÜNİTE KUVVETİN ETKİLERİ Değerlendirme - 7 ...................................139 Kuvvet ve Hareket .........................................53 6. ÜNİTE İNSAN VE ÇEVRE Kuvvetin Etkileri ..........................................55 Kaynakları Tasarruflu Kullanalım ..........143 Kuvvetin Harekete Etkisi ............................57 Besinleri Tasarruflu Kullanalım .............147 Esnek ve Kırılgan Maddeler ......................59 Kaynakların Önemi .....................................149 Mıknatıs ............................................................61 Geri Dönüşümün Önemi ...........................151 Mıknatısın Kutupları ......................................63 Değerlendirme - 8 ...................................153 Etkinliklerle Kuvvetin Etkileri ...................67 7. ÜNİTE BASİT ELEKTRİK DEVRELERİ Değerlendirme - 3 .......................................71 Elektrik - Pil - Batarya ..............................157 4. ÜNİTE MADDENİN ÖZELLİKLERİ Devre Elemanları .........................................159 Maddede Nitelik .............................................75 Devre Elemanlarının Görevleri ............161 Suda Yüzme ve Batma ..............................77 Elektrik Devresi ............................................163 Suyu Çeken ve Çekmeyen Maddeler ......79 Evdeki Elektrik Sistemleri ......................167 Mıknatısla Çekilme ........................................81 Etkinliklerle Elektrik Devreleri ..............169 Kütle - Kütle Birimi .......................................83 Değerlendirme - 9 ......................................171 Dara, Net ve Brüt Kütle ...........................85 Değerlendirme - 10 ....................................173 Hacim - Hacim Birimi ..................................87 Cevap Anahtarları .......................................175

ÜNİTE 1 YER KABUĞU VE DÜNYA’MIZIN HAREKETLERİ

YER KABUĞU ve DÜNYA’MIZIN HAREKETLERİ KONULAR: A. YER KABUĞUNUN YAPISI B. DÜNYA’MIZIN HAREKETLERİ KAVRAMLAR a. Kayaçlar ve Madenler b. Fosiller c. Dönme ve Dolanma d. Dünya’nın Dönme ve Dolanma Hareketinin Sonuçları

Kayaçlar A. Aşağıdaki açıklamayı okuyalım. Soruları cevaplandıralım. KAYAÇLAR Canlıların üzerinde yaşadığı katman yer kabuğudur. Yer kabuğu Dünya’nın en dış katmanıdır. Yer kabuğu katmanların en ince ve en kırılgan olanıdır. Yer kabuğu dağların bulunduğu yerlerde kalın, denizlerin derin yerlerinde ise incedir. Yer kabuğunu oluşturan kayaçlar zamanla kaya, taş, çakıl ve kuma dönüşür. Kayalara daha çok dağlarda, taş ve çakıllara ise akarsu ve deniz kenarla- rında rastlarız. 1 SORU : Canlılar yaşamlarını hangi katmanda sürdürürler? CEVAP : 2 SORU : Yer kabuğu katmanının özellikleri nelerdir? CEVAP : 3 SORU : Yer kabuğu katmanının en kalın olduğu yerler nerelerdir? CEVAP : 4 SORU : Kayaçlar zamanla nelere dönüşür? CEVAP : 7

B. Aşağıda kayaç, kaya, taş, çakıl ve kumun açıklaması verilmiştir. Noktalı yerlere uygun olan kelimeyi yazalım. Kayaç Kaya Taş Çakıl Kum ....................... :Büyük kaya parçalarından kopan küçük kütlelere denir. ....................... Toparlak: biçimini almış ufak taş parçalarına denir. ....................... :Bir ya da daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle oluşmuş bütüne denir. ....................... :Kayaların parçalanıp ufalanmasıyla oluşan sert taneciklere denir. ....................... :Kayaçlardan kopmuş büyük taş kütlesine denir. C. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. farklı yapısındaki renklerde minerallerdir yeryüzü kayaçlar yağmurun a Doğada yürüyüş yaparken ................................. taşlara rastlarız. b Doğadaki taşlar farklı ................................. ve parlaklıktadır. c Kayaçların farklı olmasını sağlayan yapısındaki .................................. d Magmanın soğuyup katılaşmasıyla ................................. oluşur. e Kayaçlar rüzgar ve ................................. etkisiyle parçalanırlar. f Kayaçların renginin farklı olmasını sağlayan ................................. minerallerdir. g Yer kabuğu ve ................................. şekilleri kayaçlardan oluşmuştur. 8

Kayaçlar ve Mineraller A. Aşağıdaki görselleri inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. KAYAÇLAR ve MİNERALLER Yer kabuğunu oluşturan kayaçlar, magmanın soğuyup katılaşmasıyla oluşur. Kayaçlar yağmur, rüzgâr, ısınma ve soğumanın etkisiyle zamanla parçalanır. Kaya, taş ve çakıla dönüşür. Kayaçların farklı olmasını sağlayan yapılarında yer alan minerallerdir. Mi- neraller doğal yollarla oluşan katı maddelerdir. Kayacı mermer yapan içindeki mermer mineralidir. Aynı şekilde kayacı granit yapan içindeki granit mineralidir. 1 SORU : Kayaçlar nasıl oluşmuştur? CEVAP : 2 SORU : Kayaçlar kaya, taş ve çakıla nasıl dönüşür? CEVAP : 3 SORU : Kayaçları farklı kılan nedir? CEVAP : 4 SORU : Kayacı mermer yapan nedir? CEVAP : 9

B. Aşağıdaki minerallerle kullanıldığı alanları harfleri kullanarak eşleştirelim. a Silis ve Gümüş Dijital saatlerde kullanılır. Minerali b Alçı Taşı Ayna yapımında kullanılır. Minerali c Kuvars Sofra tuzu yapımında kullanılır. Minerali d Demir Tebeşir yapımında kullanılır. Minerali e Talk İnşaatlarda ve otomobil yapımında kullanılır. Minerali f Kaya Tuzu Kurşun kalem ucu yapımında kullanılır. Minerali g Grafit Talk pudrası yapımında kullanılır. Minerali C. Aşağıdaki kavram haritasında noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. ....................... ....................... ....................... ....................... Akarsu Taş KAYAÇLAR Rüzgar ....................... ....................... ....................... ....................... Kaya etkpisairyçlealanır Çakıl etkisiyle Yağmur parçalanır Kum etkisiyle Sıcak - Soğuk parçalanır parçaeltakinsıiryle dönüşür dönüşür dönüşür dönüşür 10

Madenler A. Aşağıdaki görselleri inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. MADENLER Yer kabuğunu oluşturan kayaçların bir kısmı madendir. Ekonomik değeri olan taş ve minerallere maden denir. Madenlerin özellikleri: Ekonomik değere sahiptirler. Fabrika ve atölyelerde işlenerek pek çok alanda kullanılırlar. Ülkemizde demir, bakır, krom, bor, altın, mermer, linyit, taş kömürü ve gü- müş gibi madenler çıkarılmaktadır. Madenlerin çıkarıldığı yere maden ocağı denir. 1 SORU : Maden nedir? CEVAP : 2 SORU : Maden ocağı nedir? CEVAP : 3 SORU : Ülkemizde hangi madenler çıkarılmaktadır? CEVAP : 4 SORU : Madenlerin özellikleri nelerdir? CEVAP : 11

B. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. a Kayaçların tamamı madenlerden oluşmuştur. ( ...... ) b Madenler aynı zamanda kayaçtır. ( ...... ) c Kayaçların tamamı çok değerlidir. ( ...... ) d Kayaçların ekonomik değerleri olanlarına maden denir. ( ...... ) e Altın değerli madenler arasında yer alır. ( ...... ) f Madenler, kayaçlardan çıkarılır. ( ...... ) g Madenler, yer kabuğunun farklı derinliklerinde yer alır. ( ...... ) h Değerli kayaçları yer yüzüne çıkarabilmek için maden ocakları açılır. ( ...... ) ı Kömür madeni ekonomik olarak gümüşten daha değerlidir. ( ...... ) i İnsanoğlu binlerce yıl öncesinden maden çıkarmaya başlamıştır. ( ...... ) C. Aşağıdaki kayaçları inceleyelim. Değerli olanlarla, olmayanları sınıflandıralım. toprak altın Değerli Değersiz gümüş taş Kayaçlar Kayaçlar kaya kömür (Madenler) bakır kum a. ........................ çakıl demir a. ........................ b. ........................ c. ........................ b. ........................ d. ........................ e. ........................ c. ........................ d. ........................ e. ........................ 12

Madenler A. Aşağıda madenlerin kullanıldığı alanlar verilmiştir. Noktalı yerlere uygun madenin adını yazalım. Mermer Kömür Altın Bakır Kurşun Demir ....................... : Daha çok inşaatlarda ve otomobillerde kullanılır. ....................... : Kuyumculukta, süslemede, madalya yapımında kullanılır. ....................... : İnşaatlarda, dekorasyonda ve heykelcilikte kullanılır. ....................... : Arabalarda kullanılan akü yapımında kullanılır. ....................... : Elektrik ve telefon kablolarında kullanılır. ....................... : Elektrik üretiminde ve ısınmada kullanılır. B. Aşağıda demirin ürüne dönüşme aşamaları karışık olarak verilmiştir. Harfleri kulla- narak oluş sırasına göre sıralayalım. Şifreyi bulalım. M Maden ocağından çıkarılan demir tesislere alınır. I Demiri yer yüzüne çıkarabilmek için maden ocakları açılır. P Tesislere alınan demir yüksek ısılarda eritilir. Z Demir ve benzeri madenler kayaçların içinde bulunur. R Eritilen demir madeni kalıplara dökülerek şekil verilir. A Eritilen demir değersiz taş ve topraklardan arındırılır. A Şekil verilen demir ham madde olarak fabrikalara gönderilir. Madenden Ürüne 13

C. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. gelişmesine teknolojinin madenlerdir araçların üründe ülkeler a Evimizde kullandığımız bir çok araç gerecin ham maddesi .......................... . b Maden kaynakları ülkelerin .......................... katkı sağlar. c Ülkemiz maden kaynakları bakımından kendine yeten ....................... arasındadır. d Madenler günlük hayatta kullandığımız bir çok .......................... karşımıza çıkar. e Madenler; uçak, tren, otomobil gibi .......................... yapımında kullanılır. f Madenler .......................... ilerlemesinde önemli bir yere sahiptir. D. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. I. Kayaçtır 2. Kaşık, çatal, bıçak yapımında kullanı- II. Değeri yoktur III. Madendir lan paslanmazlık özelliğine sahip olan IV. Kablo yapımında kullanılır Bakır için hangileri doğrudur? maden hangisidir? A. I-II-III A. Nikel B. Bakır B. I-III-IV C. II-III-IV C. Krom D. Demir D. I-II-IV 4. Madenlerle ilgili ifadelerden hangisi yanlıştır? 3. Doğadan çıkarıldığı haliyle kullanılan A. Ekonomik değerleri vardır. B. Yer kabuğunun farklı derinliklerin- maden aşağıdakilerden hangisidir? de yer alırlar. C. Yurdumuzda en çok çıkarılan ma- A. Bakır B. Altın den altındır. D. Madenler aynı zamanda kayaçtır. C. Demir D. Kömür 14

Fosiller A. Aşağıdaki fosilleri inceleyelim. Hangi canlıya ait olduğunu yazalım. balık yaprak dinozor deniz yıldızı yusufçuk kertenkele .................. .................. .................. .................. .................. .................. B. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. a Her canlı öldükten sonra fosilleşir. ( ...... ) b Fosilleşme olayı milyonlarca yıl sürer. ( ...... ) c Havayla teması kesilen canlılar fosilleşebilir. ( ...... ) d Günümüze ulaşan bir çok fosil örneği vardır. ( ...... ) e Fosilleşme sadece kayaçlarda meydana gelir. ( ...... ) f Fosiller sayesinde milyonlarca yıl öncesinde yaşamış canlılar hakkında ( ...... ) bilgi ediniriz. ( ...... ) g Havayla teması kesilen canlı kalıntıları çürümez. ( ...... ) h Çürümeyen canlı kalıntıları binlerce yıl bozulmadan kalabilir. 15

C. Aşağıda kavram haritasında kutuların içine uygun ifadeleri yazalım. gerçekleşir gerçekleşir gerçekleşir örnek sürer FOSİLLER örnek şartları şartları şartları 1. Kayaçlarda 6. Dinozor fosili 2. Milyonlarca Yıl 7. Üstü kum ve kil tabakasıyla kaplanmalı 3. Balık Fosili 8. Bitki Reçinesi 4. Hava ile temas kesilmeli 9. Çürümeden günümüze kadar ulaşmalı 5. Buzullarda 16

Etkinliklerle Yer Kabuğunun Yapısı A. Aşağıdaki bulmacada “yer kabuğunun yapısı” ünitesinde karşılaştığımız kavramlar yer almaktadır. Bulduklarımızı boyayalım, tabloya yazalım. MA GMA E Y MN Z YER KABUĞUNUN YAPISI L E VVÜAZ İ İ U E Ü FO S İ L NOÜ ........................ ........................ H A MM A D D E A L ........................ ........................ NEREELERE P ........................ ........................ MAD E NOCAĞ I ........................ ........................ EÇAK I LZL B İ İ R S Y E R YÜZÜ ÜZMAD E NGĞO B. Aşağıdaki bulmacayı dolduralım. 1 1 Canlıların üzerinde yaşadığı katman. 2 Yer kabuğunu oluşturan yapı. 3 Kayaçların parçalanması sonucunda oluşan 2 35 küçük taş parçaları. 4 Kuyumculukta kullanılan, ekonomik değeri 4 yüksek maden. 5 Madenlerin çıkarıldığı yerlere verilen ad. 6 6 Fosilleşmenin gerçekleşebilmesi için temasın kesilmesi gereken madde. 17

MİNİ TEST 1 1. : Çakıl, kayaçtan kopmuş ufak par- 5. Kayaçların, parçalanıp çakıl ve kuma çadır. dönüşmesinde etkili olan aşağıdakiler- : Kayaçlar çok sert oldukları için den hangisidir? parçalanmazlar. : Dünya’mızın en iç katmanına yer A. Spor olayları kabuğu denir. B. Trafik kazaları : Yer kabuğu kayaçlardan oluşmuş- C. Hava olayları tur. D. Ekonomik olaylar Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğ- 6. Kayaçlar için aşağıdakilerden hangisi rudur? yanlıştır? A. B. A. Farklı renklerde ve sertlikte olabi- C. D. lirler. 2. Ekonomik değere sahip kayaçlara B. Yapılarında mineraller bulunur. ..................... denir. C. Zamanla fosilleşirler. D. Magmanın soğuyup katılaşması so- İfadesinde noktalı yere hangisi gelme- lidir? nucunda oluşmuşlardır. A. Altın B. Sanayi 7. I. Ekonomik değere sahiptirler. C. Maden D. Fosil II. Yer kabuğunun farklı derinliklerin- de yer alırlar. 3. Madenlerin işlenmeden önceki haline verilen isim hangisidir? Madenlerle ilgili ifadeler için hangisi doğrudur? A. Kayaç B. Madde C. Çinko D. Ham madde A. I doğru, II yanlış B. I yanlış, II doğru 4. Balkonda, pencere kenarlarında kul- C. İkisi de yanlış lanılan maden hangisidir? D. İkisi de doğru A. Mermer B. Bakır 8. Şu anda ölen bir balığın fosilleşebil- C. Bor D. Linyit mesi için kaç yıl geçmesi gerekir? A. Milyon yıl B. On yıl C. Yüz yıl D. Bin yıl 18

Dönme ve Dolanma A. Aşağıdaki açıklamayı okuyalım. Görsellerle ilgili ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. Çevremizdeki nesnelerin kendi etrafındaki hareketine dönme, varlıkların etrafındaki hareketine dolanma denir. a D Y Vantilatör hareketsiz bir varlıktır. D Y Vantilatör dönme hareketi yapar. D Y Vantilatör dolanma hareketi yapar. b D Y Otomobil pistte dönme hareketi yapar. D Y Otomobil pistte dolanma hareketi yapar. D Y Otomobil cansız bir varlıktır. c D Y Helikopterin pervanesi dolanma hareketi yapar. D Y Helikopterin pervanesini durdurmak tehlikelidir. D Y Helikopterin pervanesi dönme hareketi yapar. d D Y Rüzgâr esince pervane hareket eder. D Y Pervanenin hareketi dönme hareketidir. D Y Pervanenin hareketi dolanma hareketidir. 19

B. Aşağıdaki Dünya’nın açıklamasını okuyalım. Cümlelerin önlerindeki yerlere “dön- me”, “dolanma” kelimelerinden uygun olanı yazalım. DÖNM E Çocuklar, DO L A NMA Benim iki hareketim vardır. Kendi etrafımda ve Güneş’in etrafında hareket ederim. a Güneş’in etrafındaki hareketim hangisidir? .......................... b Kendi etrafımdaki hareketim hangisidir? .......................... C. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1 Bir varlığın kendi etrafındaki ha- 2 Dünya’nın Güneş’in etrafında yaptığı reketine ......................... denir. hareket hangisidir? Yukarıdaki ifadede noktalı yere han- A. dolanma B. dönme gisi gelmelidir? C. yavaşlama D. hızlanma A. dolanma B. hızlanma 4 Dünya kendi etrafında .................... C. sallanma D. dönme Güneş’in etrafında .......................... hareketi yapar. 3 I. Dünya hareketsiz bir varlıktır. II. Güneş kendi etrafında dönme ha- Yukarıdaki ifadede noktalı yerlere reketi yapar. hangisi gelmelidir? İfadeler için hangisi doğrudur? A. I doğru, II yanlış A. dolanma - dönme B. I yanlış, II doğru B. dönme - hızlanma C. İkisi de yanlış. C. yavaşlama - dönme D. İkisi de doğru D. dönme - dolanma 20

Dünya’nın Dönme Hareketi A. Aşağıdaki şekli inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. DÜNYA DÖNÜYOR Dünya’mızın iki hareketi vardır. Dünya kendi etrafında dönme hareketi yapar. Dünya kendi etrafında batıdan doğuya doğru döner. Dünya kendi etrafındaki dönme hareketini 24 saatte tamamlar. Bu süreye bir gün denir. Dünya’nın kendi etrafında dönmesi sonucunda gece ve gündüz oluşur. Dün- ya’nın bir yüzünde gündüz yaşanırken, diğer yüzünde gece yaşanır. 1 SORU : Dünya dönme hareketini hangi yönde yapar? CEVAP : 2 SORU : Gece ve gündüz nasıl oluşur? CEVAP : 3 SORU : Dünya dönme hareketini ne kadar sürede tamamlar? CEVAP : 4 SORU : Dünya’nın dönme hareketi sonucunda ne oluşur? CEVAP : 5 SORU : Gece ve gündüzün eşit olduğu bir yerde gündüz kaç saattir? CEVAP : 21

B. Aşağıdaki şekli inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. 3 42 51 DÖNME HAREKETİNİN SONUÇLARI Dünya’nın dönme hareketi sonucunda gece ve gündüz oluşur. Dünya batıdan doğuya doğru döner. Bunun sonucunda Güneş doğudan doğar, batıdan batar. Ayrıca Dünya’nın dönme hareketi sonucunda gölge oluşumları gerçekleşir. Bu gölge oluşumlarının uzunlukları gün içinde değişir. 1 SORU : Güneş hangi yönden doğar? CEVAP : 2 SORU : Güneş hangi yönden batar? CEVAP : 3 SORU : Gölge oluşumu Dünya’nın hangi hareketi sonucunda oluşur? CEVAP : 4 SORU : Gölge boyu günün hangi vaktinde en kısadır? CEVAP : 5 SORU : Gölge boyu günün hangi vakitlerinde en uzundur? CEVAP : 22

Dünya’nın Dönme Hareketi A. Aşağıdaki şekli inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. 20 oC 27 oC 23 oC SABAH ÖĞLE AKŞAM DÜNYA VE GÜNEŞ’İN KONUMU Güneş gün içinde gökyüzünde farklı konumlarda görünür. Bu Dünya’nın kendi etrafında dönmesinin bir sonucudur. Ayrıca gün içerisinde sıcaklık farkları yaşanır. Sabah 20 oC olan bir bölgede öğlen 27 oC, akşam 23 oC olabilir. Gün içinde sıcaklık farklarının bir nedeni de Dünya’nın kendi etrafında dönmesidir. 1 SORU : Güneş’in konumunun gün içinde değişmesinin nedeni nedir? CEVAP : 2 SORU : Gün içinde en yüksek sıcaklık günün hangi bölümünde yaşanır? CEVAP : 3 SORU : Gün içinde sıcaklık farkı oluşmasının nedenlerinden biri nedir? CEVAP : 4 SORU : Gün içinde en düşük sıcaklık günün hangi bölümlerinde yaşanır? CEVAP : 23

B. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. FARKL I D Ö NM E 24 S AAT BAT I GECE EK SEN İ a Dünya’mız ............................dan doğuya doğru döner. b Dünya kendi ............................ etrafında döner. c Dünya kendi etrafındaki dönüşünü ............................te tamamlar. d Dünya’nın kendi etrafındaki hareketi sonucunda ........................ ve gündüz oluşur. e Dünya kendi etrafında ............................ hareketi yapar. f Dünya’nın iki ............................ hareketi vardır. C. Dünya’nın kendi etrafında dönmesi sonucunda oluşan olayların önündeki rakam- ları sırasıyla yazarak şifreyi bulalım. 1 Deprem, çığ gibi doğa olaylarının oluşması. 2 Gece ve gündüzün oluşması. 3 İlkbaharda ağaçların çiçek açması. 4 Gün içinde farklı sıcaklıkların oluşması. 5 Dört mevsimin oluşması. 6 Güneş’in gün içinde farklı yerlerde görünmesi. 7 Gün içinde gölge boyunun uzayıp kısalması. 8 Dünya’nın bir yüzünde gündüz bir yüzünde gece yaşanması. 9 Hayvanların sıcak bölgelere göç etmesi. DÜNYA KENDİ ETRAFINDA DÖNÜYOR ŞİFRE: 24

Dünya’nın Güneş Etrafındaki Dolanımı A. Aşağıdaki modeli inceleyelim. Noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. (B) (C) (A) 3 6 5GÜN 6 S AA T B İ RY I L YAZ DOĞU KIŞ İ ML E R DO L A NMA ME V S GÜN E Ş a Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketine ......................................... hareketi denir. b Dünya, Güneş etrafındaki hareketini .................................................te tamamlar. c Dünya’nın, Güneş etrafındaki hareketini tamamladığı süreye ................................. adı verilir. d Dünya, Güneş etrafında batıdan ..............................ya doğru döner. e Dünya’nın dolanma hareketi sonucunda ......................................... oluşur. f Dünya A noktasındayken yurdumuzda kış mevsimi yaşanırken C noktasına geldi- ğinde ............................... yaşanır. g Dünya kendi etrafında dönerken ......................................... etrafında da dolanma hareketi yapar. 25

B. Aşağıdaki ifadeler yanlıştır. İfadelerin doğrusunu yazalım. a YANLIŞ : Dünya kendi etrafında dolanma hareketi yapar. DOĞRUSU : b YANLIŞ : Güneş, Dünya’nın etrafında dolanma hareketi yapar. DOĞRUSU : c YANLIŞ : Dünya kendi etrafındaki hareketi 1 haftada tamamlar. DOĞRUSU : d YANLIŞ : Dünya’nın kendi etrafındaki hareketi sonucunda mevsimler oluşur. DOĞRUSU : e YANLIŞ : Dünya, Güneş etrafındaki hareketini 24 saatte tamamlar. DOĞRUSU : f YANLIŞ : Gün içinde en uzun gölge boyu öğlen yaşanır. DOĞRUSU : g YANLIŞ : Dünya’nın Güneş’e dönük yüzünde gece, diğer yüzünde gündüz yaşanır. DOĞRUSU : h YANLIŞ : Dünya kendi etrafında kuzeyden güneye doğru döner. DOĞRUSU : 26

Etkinliklerle Dünya’nın Hareketleri A. Aşağıdaki görseli inceleyelim. Cümlelerdeki noktalı yerleri tamamlayalım. sonucunda dönme gölge etrafında sıcaklık saatte Dünya’nın kendi etrafındaki hareketine ............................ hareketi denir. Dünya kendi ............................ batıdan doğuya doğru döner. Bu dönüşünü 24 ............................ tamamlar. Bu dönüşünün ............................ gece ve gündüz oluşur. Ayrıca ............................ boyu gün içinde uzar ve kısalır. Günlük ............................ farkları da bu dönüşünün sonucunda oluşur. B. Aşağıdaki görseli inceleyelim. Cümleler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. a ( ...... ) Güneş sabittir, Dünya ise hareketlidir. b ( ...... ) Dünya’nın iki hareketi vardır. c ( ...... ) Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketine günlük hareket denir. d ( ...... ) Dünya kendi etrafında dolanma, Güneş etrafında dönme hareketi yapar. e ( ...... ) Dünya’nın yıllık hareketi sonucunda mevsimler oluşur. 27

C. Aşağıdaki bulmacayı dolduralım. 8 1 Dünya’nın aydınlık olan bölümünde yaşanan an. 2 Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanımını tamamladığı gün sayısı. 3 Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanımı sonucunda oluşur. Dünya’nın kendi etrafında dönüşünü tamamladığı saat sayısı. 5 Dünya’da Güneş ışınlarının ulaşmadığı yerlerde yaşanan an. 6 Dünya’nın etrafında hareket ettiği gök cismi. 7 Dünya’nın Güneş’in etrafında yaptığı hareket. 8 Güneş’in battığı yön. 9 Dünya’nın kendi etrafında yaptığı hareket. 10 Işığın engellenmesi nedeniyle, aydınlık bir yerde oluşan karanlık. 15 3 22 66 4 9 7 10 28

Doğru : ...... Değerlendirme - 1 Yanlış : ...... 1. “ ..................................... nesli tükenmiş 4. I. Dünya, Güneş’in etrafında dolanır. canlılar hakkında bilgi sahibi olma- II. Dünya, Ay’ın etrafında döner. mızı sağlar.” III. Dünya kendi etrafında döner. Yukarıdaki cümlede noktalı yere han- Yukarıdakilerden hangisi veya hangi- gisi gelmelidir? leri Dünya’nın hareketidir? A. Yer kabuğu B. Fosiller A. Yalnız I B. Yalnız II C. Madenler D. Kayaçlar C. Yalnız III D. I, III 2. I. Ekonomik değeri olan kayaçlara 5. I. Dünya’nın kendi etrafındaki hareketi. fosil adı verilir. II. Dünya’nın Güneş etrafındaki hareketi. III. Ay’ın Dünya etrafındaki hareketi. II. Kayaçlar hava olayları ve akarsu gibi faktörlerle parçalanır. Gece - gündüz oluşumu yukarıdaki- lerden hangisinin sonucudur? Yukarıdaki ifadeler için hangisi doğ- rudur? A. Yalnız I B. Yalnız II C. I, II D. I, II, III A. I doğru, II yanlış 6. I. Gece gündüz oluşumu B. I yanlış, II doğru II. Gün içinde oluşan sıcaklık farkları III. Gölge uzunluğunun değişmesi C. İkisi de yanlış Yukarıdakilerden hangisi veya hangi- D. İkisi de doğru leri Dünya’nın kendi etrafında dön- mesi sonucunda oluşur? 3. : Mermer Radyo yapımında A. Yalnız I B. I, II C. I, III D. I, II, III : Demir İnşaatta 7. “Sabah kalktığımızda Güneş’i doğuda, öğlen vakti tepede, akşama doğru : Altın Kuyumculukta batıda görürüz.” : Bakır Cam sektöründe Yukarıda madenler ve kullanım alan- Bunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? ları verilmiştir. Hangilerinde yanlışlık yapılmıştır? A. Güneş’in Dünya etrafında dönmesi. B. Dünya’nın kendi etrafında dönmesi. A. - B. - C. Güneş’in kendi etrafında dönmesi. C. - D. - D. Dünya’nın Güneş etrafında dönmesi 29

8. Aşağıdaki durumlardan hangisi Dün- 11. Dünya Güneş ya’nın batıdan doğuya doğru dönme- sinin sonucudur? Sinan Uğur A. Bir günün 24 saat olması. İki arkadaş Uğur ve Sinan Güneş ve B. Mevsimlerin oluşması. C. Güneş’in önce Ağrı da sonra İzmir Dünya olmuşlar. Buna göre aşağıda- de doğması. kilerden hangisi yanlıştır? D. Gün içinde gölge boylarının uzayıp A. Sinan, kendi etrafında dönmelidir. kısalması. B. Uğur, Sinan’ın etrafında dolanma- 9. Dünya kendi etrafında dönmeseydi lıdır. aşağıdakilerden hangisi gerçekleşirdi? C. Sinan, Uğur’un etrafında dolan- A. Dünya’nın her yerinde gündüz ya- malıdır. şanırdı. D. Sinan, kendi etrafında dönerken, B. Dünya’nın her yerinde gece yaşa- Uğur’un etrafında dolanmalıdır. nırdı. 12. a. Dünya’nın kendi etrafında dönme- C. Dünya’da bir gün gündüz, bir gün siyle geçen süreye bir ...................... gece yaşanırdı. adı verilir. D. Dünya’nın bir yüzünde sürek- b. Dünya’nın Güneş etrafında bir li gündüz, diğer yüzünde sürekli defa dönmesiyle geçen süreye bir gece yaşanırdı. ...................... adı verilir. 10. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? c. Bir yıl ...................... mevsimdir. A. Dünya’nın her yerinde bir gün 24 Noktalı yerlere hangisi gelmelidir? saattir. ab c B. Yıl içinde gece ve gündüz süreleri A. gün hafta üç değişir. B. ay yıl dört C. hafta gün yedi C. Güneş’in belli bir saatten sonra D. gün yıl batması, Güneş’in Dünya’nın etra- dört fında dönmesindendir. 13. 4 yıl toplam kaç gündür? D. Gece ve gündüzün birbirini takip etmesi, Dünya’nın kendi etrafında A. 1459 B. 1460 dönmesindendir. C. 1461 D. 1462 30

ÜNİTE 2 BESİNLERİMİZ

BESİNLERİMİZ KONULAR: A. BESİNLER VE ÖZELLİKLERİ KAVRAMLAR a. Besin İçerikleri b. Su c. Mineral d. Gıda Saklama Koşulları e. Dengeli Beslenme f. Obezite g. Besin İsrafı h. Sigara ve Alkol

Besin İçerikleri A. Aşağıdaki besinlerle ilgili ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. 1 a ( ...... ) Besinlerin tamamı hayvansal besindir. b ( ...... ) 1 numaralı besin hayvansal besindir. 2 c ( ...... ) 2 numaralı besin bitkisel besindir. d ( ...... ) 3 numaralı besin bitkisel besindir. 3 e ( ...... ) 2 numaralı besin sağlıksız besindir. f ( ...... ) 1 numaralı besin daha çok kahvaltıda tüketilir. g ( ...... ) 3 numaralı besin süt ürünüdür. B. Aşağıda besinler verilmiştir. Besinleri tabloda uygun yerlere yazalım. süt ekmek Hayvansal Besinler Bitkisel Besinler yumurta bal a. ...................................... a. ...................................... b. ...................................... b. ...................................... mercimek peynir c. ...................................... c. ...................................... d. ...................................... d. ...................................... et yoğurt e. ...................................... e. ...................................... f. ...................................... f. ...................................... pirinç nohut g. ...................................... g. ...................................... fındık tavuk eti elma ıspanak 33

C. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun kelimeleri yazalım. gelişme yapıcı hayvansal farklıdır enerji mevsimine besin canlılar a Tavuk, balık, süt gibi ürünler .......................................... besinlerdir. b Bazı besinler .......................................... içeriği yönünden zengindir. c .......................................... yaşamlarını sürdürebilmek için beslenirler. d Bazı besinler.........................................., onarıcı içeriğe sahiptirler. e Sebze ve meyveler .......................................... göre tüketilmelidir. f Makarna ve ekmekte enerji veren .......................................... içeriği bulunur. g Özellikle .......................................... çağındaki çocuklar için süt çok önemlidir. h Tükettiğimiz besinlerin besin içerikleri ........................................... D. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? 2. Aşağıdaki gruplardan hangisi bitkisel A. Yiyeceklerin besin içerikleri farklıdır. ürünlerdir? B. Besinleri taze tüketmeliyiz. A. Balık ve balık ürünleri C. İnsanlar enerji ihtiyaçlarını besin- B. Et ve et ürünleri lerden karşılar. C. Sebze ve meyveler D. Ceviz, fındık gibi yağlı besinler za- D. Süt ve süt ürünleri rarlı besinlerdir. 4. Besinleri mevsiminde tüketmek çok 3. Vücudumuzun büyümesini ve gelişme- önemlidir. Aşağıdaki besinlerden sini sağlayan besinler hangileridir? hangisini yaz mevsiminde tüketmek A. Zeytin, havuç gibi besinler. doğrudur? B. Et, süt gibi besinler. C. Üzüm, kiraz gibi besinler. A. Mandalina ve portakal D. Meyve suyu gibi içecekler. B. Ispanak ve pırasa C. Domates ve salatalık D. Nar ve ayva 34

Proteinler - Karbonhidratlar A. P roteinlerin vücudumuz için pek çok faydası vardır. Aşağıdaki ifadelerde belirti- lenler proteinlerin faydalarındansa “evet”, değilse “hayır” yazalım. a (.........) Büyüme ve gelişmemize yardımcı olurlar. b (.........) Kasların ve kemiklerin gelişmesine önemli katkı sağlarlar. c (.........) Gün içinde gerekli olan enerjinin büyük kısmını sağlarlar. d (.........) Yara ve kesiklerin iyileşmesini sağlayarak onarım görevi yaparlar. e (.........) Saç ve tırnaklarımızın uzamasında etkilidirler. f (.........) Kanın vücudumuzda dolaşımına yardımcı olurlar. g (.........) Vücut sıcaklığının dengede kalmasını sağlarlar. h (.........) Vücudumuzun mikroplara karşı savunulmasına yardımcı olurlar. ı (.........) Zeka gelişimine katkıda bulunurlar. B. A şağıda verilen besin gruplarında proteince zengin olanların bulutlarını maviye boyayalım. Süt ve Sebzeler Et ve süt ürünleri et ürünleri Meyveler Hayvansal İçecekler besinler Kuruyemişler Yağlı Kuru besinler baklagiller 35

C. Aşağıda karbonhidratlarla ilgili verilen bilgilerden doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. a (......) Vücudumuzun ihtiyacı olan enerjiyi sağlayan besin içerikleri karbon- hidratlardır. b (......) Karbonhidratlar düzenleyicidir. c (......) Büyüyüp gelişmemizi sağlayan besinler karbonhidratlı besinlerdir. d (......) Unlu mamüller karbonhidrat bakımından zengindir. e (......) Beynimiz karbonhidrat dışında enerji kaynağı kullanmaz. f (......) Gün içerisinde ihtiyacımız olan enerjiyi karbonhidratlı besinlerden elde ederiz. g (......) Hayvansal besinler karbonhidrat yönünden oldukça zengindir. D. A şağıda çeşitli besinler verilmiştir. Bu besinlerden karbonhidrat bakımından zengin olanların kutusunu kırmızıya boyayalım. Pilav Ekmek Çocuklar! Balık Mısır Yulaflı bisküvi Yumurta Çikolata, şeker, Süt Pekmez lokum, dondurma Reçel Börek gibi besinler de enerji verici besinlerdir. Ancak bu besinlerin verdiği enerji kısa sürelidir. Ayrıca karbonhidratlı besinlerin fazla tüketilmesi şişmanlamamıza neden olur. 36

Yağlar - Vitaminler - Su ve Mineraller A. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Yağların görevini doğru olarak açıklayan cümleyi nok- talı satırlara yazalım. a. Vücudumuzda onarıcı ve yapıcı görev yapan besinler yağlardır. b. Yağlar vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. c. Karbonhidratların yetersiz kaldığı durumlarda yağlar enerji ihtiyacını sağlar. Yağların öncelikli görevi: B. Aşağıda vitaminlerle ilgili ifadelerden doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. a (......) Vitaminler vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. b (......) Yapıcı ve onarıcı besin içeriğidir. c (......) Vücudumuzun direncini arttırarak hastalıklara karşı korur. d (......) Sebze ve meyvelerde bol miktarda vitamin vardır. e (......) Soğuk bölgelerde yaşayan canlılar vücutlarını vitaminler sayesinde sıcak tutar. C. Su ve minerallerin öncelikli görevinin olduğu bulutu boyayalım. koruyucu düzenleyici enerji verici yapıcı onarıcı 37

D. A şağıdaki tablodaki kavramları okuyalım. Tablodan yararlanarak aşağıdaki sınıf- landırmaları tamamlayalım. Enerji verici Yağ Hayvansal Düzenleyici Protein Su ve mineral Bitkisel Karbonhidrat Vitamin Yapıcı - onarıcı Kaynaklarına İçeriklerine Vücuttaki Görevlerine Göre Besinler Göre Besinler Göre Besinler .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. E. Açıklamaya uygun olarak noktalı yerlere uygun besin içeriğini yazalım. a .............................. : En çok et ve süt ürünlerinde, kuruyemişlerde bulunur. b .............................. : En çok tahıllarda ve tahıl ürünlerinde bulunur. c .............................. : En çok zeytin, ayçiceği, mısır, ceviz ve fıstıkta bulunur. d .............................. : En çok sebze ve meyvelerde bulunur. e .............................. : Bütün besinlerde bulunurlar. 38

Etkinliklerle Besin İçerikleri A. Aşağıdaki tablodan besin içeriklerini bularak boyayalım. Bulduğumuz kelimeleri noktalı yerlere yazalım. BESİN GÖREVLERİ İÇERİKLERİ .......................... Enerji Verici .......................... Düzenleyici .......................... Enerji Verici .......................... Düzenleyici .......................... Yapıcı - Onarıcı .......................... Düzenleyici B. Aşağıdaki soruları numaraları kullanarak cevaplandıralım. 1 2 3 a Hangileri karbonhidrat içe- Havuç Makarna Fındık rir? ...... ...... ...... 4 5 6 b Hangileri protein yönünden Pilav Portakal Balık zengindir? ...... ...... ...... 7 8 9 c Hangi besinler yağ yönün- Ceviz Süt Maden Suyu den zengindir? ...... ...... ...... 10 11 12 d Hangileri vitamin yönünden Yumurta Meyve Suyu Ekmek zengindir? ...... ...... ...... 13 14 15 e Hangilerinde su ve mineral Limon Tuz Zeytin bulunur? ...... ...... ...... 39

MİNİ TEST 2 1. Aşağıdaki besinlerden hangisi protein 5. Spor yapan Serkan, ihtiyacı olan ener- yönünden zengindir? ji ihtiyacını öncelikli olarak hangisinden karşılamalıdır? A. Meyveler B. Sebzeler C. Baklagiller D. Tahıllar A. Karbonhidrat B. Mineral C. Yağ D. Vitamin 2. I. Mikroplara karşı direnç sağlar. 6. Tüm besinlerde ................ ve ................ II. Vücut sıcaklığını düzenler. bulunur. Cümlesinde noktalı yerlere III. Yıpranan dokuları onarır. hangisi gelmelidir? IV. Enerji ihtiyacını karşılar. A. Yağ Protein Yukarıdakilerden hangileri proteinlerin B. Su Yağ öncelikli görevidir? C. Protein Vitamin A. I - IV B. II - III C. III - IV D. I - III 3. Kaslarımı geliştirmek D. Su Mineral istiyorum. 7. ( ..... ) Su, vücut sıcaklığını düzenler. ( ..... ) Yağlar, düzenleyici besinlerdir. ( ..... ) Vitaminler, hastalıklara karşı Caner, hangi besin içeriğine sahip vücudumuzun direncini artırır. besinler tüketmelidir? Noktalı yerlere sırasıyla doğru, yanlış A. Karbonhidrat B. Protein yazdığımızda hangisi doğru olur? C. Vitamin D. Mineral 4. Gün içerisinde enerjim A. Y - Y - D B. D - Y - D çabuk bitiyor. C. D - D - D D. Y - D - Y Oktay, hangi besin içeriğine sahip 8. Vücudumuzda kemik ve dişlerin güç- lenmesini sağlayan besin içeriği han- ürünleri az tüketmektedir? gisidir? A. Mineral B. Vitamin A. Karbonhidrat B. Yağ C. Protein D. Karbonhidrat C. Mineral D. Vitamin 40

Sağlıklı Bir Yaşam İçin Besinler A. Aşağıdaki açıklamayı okuyalım. Soruları cevaplandıralım. TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI TÜRK STANDARTLARI ENSTİTÜSÜ SAĞLIKLI BESİN Sağlıklı bir yaşam için tükettiğimiz besinlerin taze ve doğal olmasına özen göstermeliyiz. Satın alınan ürünün taze olması çok önemlidir. Dondurulmuş ve paketlenmiş ürünleri satın alırken son tüketim tarihlerine mutlaka bakmalıyız. Tarihi geçmiş ürünleri kesinlikle almamalıyız. Ayrıca paketin üzerinde Tarım ve Orman Bakanlığı’nın izninin olup olmadığına bakmalıyız. Bunların dışında bir de paketin üzerinde Türk Standartları Enstitüsü’nün işaretinin olduğu ürünleri almalıyız. 1 SORU : Besin alırken nelere özen göstermeliyiz? CEVAP : 2 SORU : Niçin taze ve doğal ürünleri tüketmeliyiz? CEVAP : 3 SORU : Hangi ürünlerin mutlaka son tüketim tarihine bakmalıyız? CEVAP : 4 SORU : Besinlerde hangi bakanlığın izninin olması önemlidir? CEVAP : 5 SORU : Besinlerin konulduğu paketlerde hangi enstitünün işareti olmalıdır? CEVAP : 41

B. Aşağıdaki görselleri inceleyelim. Açıklamayı okuyalım. İfadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. KATKI MADDESİ VE TEMİZLİK Besin maddeleri dalındayken çeşitli ilaçlarla ilaçlanır. İlaç kalıntıları besinin üzerinde kalır. İlaç kalıntılarından etkilenmemek için besinleri yıkamadan kesinlikle tüketmemeliyiz. Ayrıca besinlerin daha uzun süre kullanılması amacıyla katkı maddesi kul- lanılmaktadır. Mümkünse katkı maddesi içeren besinler değil de doğal ürünleri tercih etmeliyiz. a Üzüm, kiraz, çilek gibi meyveleri yıkamadan yiyebiliriz. DY b Sebzeleri güzelce yıkadıktan sonra tüketmeliyiz. DY c Besinleri yıkamadan tüketirsek sağlık problemi yaşayabiliriz. DY d Yoğurt, süt, peynir gibi besinleri buzdolabında saklamalıyız. DY e Doğal besinler yerine katkı maddeli besinleri tüketmeliyiz. DY f Besinleri yıkamak kadar ellerimizi yıkamak da çok önemlidir. DY g Sucuk, salam gibi ürünleri çiğ olarak tüketmeliyiz. DY h Özellikle sebze ve meyveleri yıkamadan tüketmemeliyiz. DY ı Ağzı açık yiyecek paketlerini satın almaktan kaçınmalıyız. DY i Ana öğün aralarında bir şeyler tüketmek sağlığımızı bozar. DY j Son tüketim tarihi geçmiş ürünler zehirlenmelere neden olabilir. DY 42

Sağlıklı Yaşam - Dengeli Beslenme A. Aşağıdaki ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. a Vücudumuzun her türden besin içeriğine ihtiyacı vardır. DY b Besinlerin ihtiyaç oranında tüketilmesine dengeli beslenme denir. DY c En fazla şekerli ve yağlı besinleri tüketmeliyiz. DY d Gün boyunca ana ve ara öğünlerde sebze ve meyveyi unutmamalıyız. DY e Beslenmede önceliğimiz enerji verici besinler olmalıdır. DY f Sabah kahvaltısında süt ve süt ürünleri tüketmeliyiz. DY g Vücuda alınan enerji, harcanan enerjiden çok fazla olmalıdır. DY h Besinlerden alınan kalori harcanamayınca vücutta depo olur. DY ı Vücuttaki yağ oranının artmasıyla obez oluruz. DY i Sağlıklı ve dengeli beslenirken israftan kaçınmalıyız. DY B. Aşağıdaki besinleri inceleyelim. Kendimize sabah, öğle ve akşam öğünleri hazırlayalım. Öğünleri hazırlarken dengeli beslenmeye dikkat edelim. PEYNİR SÜT TAVUK SALATA ÜZÜM BALIK ELMA BAL PİLAV ÇORBA YUMURTA EKMEK PORTAKAL SUYU SARMA BAKLAVA a KAHVALTI : 1. ................... 2. ................... 3. ................... 4. ................... b ÖĞLE : 1. ................... 2. ................... 3. ................... 4. ................... c AKŞAM : 1. ................... 2. ................... 3. ................... 4. ................... 43

C. Aşağıdaki kelimeleri ana ve ara öğün olarak sınıflandıralım. İfadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. DÜZ E N L İ B E S L E NME İkindi Akşam Sabah Öğlen Kuşluk ANA ÖĞÜNLER ARA ÖĞÜNLER .............................. .............................. .............................. .............................. .............................. a (......) Canlılar, büyüyüp gelişmek için beslenmek zorundadır. b (......) Sabah kahvaltı yapmadan evden çıkmak daha iyidir. c (......) Gün içerisinde öğün atlamak, öğün birleştirmek doğru değildir. d (......) Uzun süreli açlık sağlığımızın bozulmasına neden olur. e (......) Gece acıkmamak için yatmadan önce yemek yemeliyiz. D. A şağıdaki ifadeler doğruysa “D” kutusunu, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. D E NG E L İ B E S L E NME a D Y Ağırlıklı olarak bitkisel besinlerle beslenmeliyiz. b D Y Ağırlıklı olarak hayvansal besinlerle beslenmeliyiz. c D Y Sabah kahvaltısında genellikle hayvansal besinler tüketmeliyiz. d D Y Meyve tüketmek dengeli beslenmenin önemli bir parçasıdır. e D Y Dengeli beslenen kişilerde kilo problemi oluşabilir. f D Y Her gün pilav yiyen bir çocuk dengeli besleniyordur. g D Y Dengeli beslenme, yeterli miktarda her tür besinlerden yemek an- lamına gelir 44

Sigaranın Zararları A. A şağıdaki açıklamaları okuyalım. Sigaranın öncelikli olarak zarar verdiği organı- mızla ismini eşleştirelim. Dünya’da en Sigaranın içeriğinde Sigaranın kansere yaygın olan zararlı yaklaşık olarak neden olduğu 4000 civarında yapılan alışkanlık sigara zararlı madde araştırmalarla bağımlılığıdır. vardır. tespit edilmiştir. Mide Akciğer Kalp B. A şağıda sigaranın zararlarıyla ilgili cümlelerin önündeki bulutları boyayalım. a Görme bozukluğuna neden olabilir. b Ağız kanserine yakalanma riskini arttırır. c Tütün dumanı, diş eti hastalıklarına ve çürümesine sebep olabilir. d İşitme kaybına neden olabilir. e Akciğerlere zarar verme ihtimali çok yüksektir. f Grip olmamıza sebep olabilir. g Kalp krizi geçirme riskini artırabilir. h Mide yanmalarına, nefes darlığına sebep olabilir. 45

C. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. a. Sigaranın ortalama paket fiyatı 10 TL’dir. Günde bir paket sigara içen bir içici bir yılda sigaraya toplam kaç TL öder? (1 yıl 365 gündür.) Çözüm: b. Aşağıdakilerden hangileri sigaranın solunum yollarını tahriş ederek sebep olduğu hastalıklardır? Araştıralım, işaretleyelim. Migren Astım Bronşit Verem Sinüzit Koah c. Sigara dumanı kapalı ortamlardaki havanın kirlenmesine neden olur. Bu ortamda bulunup da sigara içmeyenler de bu havayı solurlar. Böyle kişilere ............................ içici denir. Noktalı yere hangisi gelmelidir? Aktif Pasif Bağımlı d. Sigaranın içerisinde yer alan ve bağımlılık yapan madde aşağıdakilerden hangisidir? Jelatin Astatin Nikotin e. Aşağıdaki kuruluşlardan hangisi sigara ile mücadele amacıyla kurulmuştur? Kızılay Yeşilay Tema f. Aşağıdaki cümleyi tamamlayalım. Sigara içenlerin çevreye attıkları sigara paketleri, sigara izmaritleri çevrenin .................................................................................................. . 46

Alkol ve Sigaranın Zararları A. Aşağıdaki açıklamayı okuyalım. Alkolün öncelikli olarak zarar verdiği organımızla ismini eşleştirelim. Alkol tüketimi in- Alkol vücudumuz- Hususi araç sü- san sağlığına ciddi da kalıcı hasarlar rücülerinin 0.5 anlamda zararlar promilin üzerinde bırakabilir. araç kullanmaları verebilir. yasaktır. Mide Kalp Karaciğer B. Aşağıdaki alkolün neden olabileceği zararları ifade eden cümlelerin önündeki bu- lutları boyayalım. Alkol beynin görevlerini olumsuz etkileyebilir. Kişilerin bilincinin kapanmasına neden olabilir. Aşırı alkol kullanan kişilerin konuşma yetenekleri yavaşlayabilir. Diş eti hastalıklarına neden olabilir. Tansiyonun düşmesine ve yükselmesine neden olabilir. Dikkat dağınıklığına neden olabilir. Anne karnındaki bebeğin gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir. 47

C. Aşağıdaki görselleri inceleyelim. Noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. Sigara içen ................................ ................................ Sigara içmeyen D. Aşırı alkol kullananlarda oluşabilecek bozuklukların olduğu kutuları boyayalım. Görme Konuşma Dikkat Yürüme E. Aşağıdakilerden hangisi sigara ve alkol ile mücadele amacıyla kurulmuş gönüllü bir kuruluştur? AKUT LÖSEV YEŞİLAY F. Alkol kullanımının öncelikle zarar verdiği organlarımızın kutusunu boyayalım. Kalp Karaciğer Mide Beyin Böbrek Gırtlak G. Aşağıdaki sloganı okuyalım. Noktalı yere kendi sloganımızı yazalım. TEMİZ HAVA SAHASI İÇİN SİGARAYA HAYIR 48

Doğru : ...... Değerlendirme - 2 Yanlış : ...... 1. I. Mısır II. Yumurta 4. I. Büyüyüp gelişmemize katkı sağlar. III. Peynir IV. Pirinç II. İhtiyacımız olan enerjiyi sağlar. V. Marul VI. Bal III. Yaraların iyileşmesini sağlar. Yukarıdakilerden hangileri hayvansal IV. Organların düzenli çalışmasını besindir? sağlar. A. I - III - V B. II - III - VI Yukarıdakilerden hangileri proteinle- C. II - IV - V D. I - III - VI rin başlıca görevlerindendir? A. I - III B. II - IV C. I - IV D. II - III 5. KARBONHİDRATLAR 2. “Dengeli beslenmeye diyet adı verilir.” Görevi : .......................... Diyet yapmaya karar veren bir kişi, diyete aşağıdaki besinlerden hangisini Noktalı yere hangisi gelmelidir? daha az tüketmekle başlamalıdır? A. Yapıcı - Onarıcı B. Düzenleyici A. Süt B. Meyve C. Enerji verici C. Balık D. Şeker D. Paylaştırıcı 3. PROTEİNLER 6. (......)a. Tahıllarda bolca karbonhidrat bulunur. Görevi : .......................... Noktalı yere hangisi gelmelidir? (......)b. Sağlığımız açısından fazla kar- A. Düzenleyici bonhidrat tüketmeliyiz. B. Enerji verici C. Yapıcı Onarıcı (......)c. Karbonhidratlı besinler enerji D. Ayrıştırıcı yönünden zengindir. Noktalı yerlere “D”, “Y” koyduğumuz- da hangisi doğru olur? abc A. D Y Y B. D Y D C. Y Y D D. Y D Y 49