4_SINIF_FEN_BILIMLERI_2022_2023

7. Aşağıdaki besin gruplarından hangi- 11. Ayhan: Sigara ve alkolden uzak dur. leri vitamin yönünden diğerlerinden Mert: Dengeli beslen, sağlıklı yaşa. daha zengindir? Sinan: Spor yap, formda kal. Çetin: Yağlı ürünler tüket, soğuktan A. Baklagiller korun. B. Tahıllar Sağlıklı bir hayat için hangisi doğru C. Hayvansal besinler bir slogan olamaz? D. Sebze ve meyveler A. Ayhan B. Mert C. Sinan D. Çetin 8. Sinem: Tost, kola, cips 12. (......)I. Ağırlıklı olarak vitamin yönünden Cemil: Pilav, makarna, elma zengin besinler tüketmeliyiz. Samet: Çorba, köfte, salata Murat: Hamburger, patates kızart- (......)II. Sigara sadece içene zarar verir. ması, kola (......)III. Sıvı besinler, katı besinlerden Dört arkadaşın öğle yemeğinde ye- daha sağlıklıdır. dikleri besinler verilmiştir. Bu arka- Noktalı yerlere “D”, “Y” yazdığımızda daşlardan hangisi dengeli ve sağlıklı beslenmiştir? hangisi doğru olur? I II III A. Sinem B. Cemil C. Samet D. Murat A. Y D Y B. D D Y C. Y Y Y D. D Y D 9. I. Proteinler Enerji verici II. Yağlar Enerji verici III. Vitaminler Düzenleyici 13. Berna: Sucuk, salam, sosis gibi et ürün- IV. Su ve Mineral Düzenleyici lerini çiğ olarak tüketmeliyiz. Yukarıdaki besin içeriklerinden hangi- sinin görevi yanlış verilmiştir? Haluk: Son tüketim tarihi geçmiş ürünleri satın almamalıyız. A. I B. II C. III D. IV Caner: Doğal ve katkı maddesi içerme- 10. Sigaranın içinde bir çok zararlı madde yen besinleri tercih etmeliyiz. vardır. Aşağıdakilerden hangisi siga- raya bağımlılık yapan maddedir? Gülsüm: Ellerimizi sadece yemekten sonra yıkamalıyız. A. Siyanür B. Nikotin C. Zifir D. Karbonmonoksit Yukarıdaki çocuklardan hangilerinin söyledikleri doğrudur? A. Berna - Caner B. Haluk - Caner C. Caner - Gülsüm D. Berna - Gülsüm 50

ÜNİTE 3 KUVVETİN ETKİLERİ

KUVVETİN ETKİLERİ KONULAR: A. KUVVETİN CİSİMLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ B. MIKNATISLARIN ÇEKİM KUVVETLERİ

Kuvvet ve Hareket A. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Varlıklara uygulanan kuvvet çeşidini yazalım. İtme Çekme a. b. c. d. .............................. .............................. .............................. .............................. e. f. g. h. .............................. .............................. .............................. .............................. B. Aşağıdaki örnek olayları okuyalım. Noktalı yerlere “itme”, “çekme” kelimelerinden uygun olanı yazalım. a Koli bandını açarken uyguladığımız kuvvet : ................. b Arabayı süren şoförün frene basarken pedala uyguladığı kuvvet : ................. c Montumuzun fermuarını açarken uyguladığımız kuvvet : ................. d Televizyonu açarken açma - kapama tuşuna uyguladığımız kuvvet : ................. e Ayakkabının bağlarını çözerken bağcıklara uygulanan kuvvet : ................. f Şişirme sırasında balona uygulanan kuvvet : ................. g Masanın üzerindeki kitapları alırken kitaplara uygulanan kuvvet : ................. h Arabadan inerken şoförün kapıya uyguladığı kuvvet : ................. 53

C. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. Doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. a D Y Her cismi iterek harekete geçirebiliriz. b D Y Açık pencereyi kapatırken, pencereye itme kuvveti uygularız. c D Y Canlı varlıklar dışarıdan bir etki olmadıkça hareket edemez. d D Y Halat çekme yarışında ipe her iki yönden çekme kuvveti uygulanır. e D Y Rüzgâr, bulutları itme kuvvetiyle hareket ettirir. f D Y Bazı cisimleri itme, bazı cisimleri çekme kuvvetiyle hareket ettiririz. g D Y Kitabın kapağını itme kuvveti ile açabiliriz. h D Y Kayığı hareket ettirirken kürekle, suya itme kuvveti uygularız. ı D Y Bisikletin pedaline çekme kuvveti uygulayarak harekete geçiririz. D. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 2. “Hava cisimlere itme gücü uygular.” 1. I. Havaya topu atarken, Aşağıdakilerden hangisi buna örnektir? II. Limonu sıkarken, III. Kitabı açarken, A. Bayrağın dalgalanması Yukarıdaki durumların hangisi veya B. Okun fırlatılması C. Tekerlekli cisimlerin daha kolay itilmesi. hangilerinde cisimlere “itme” kuvveti D. Otomobilin kırmızı ışıkta durması. uygularız? 4. “Pencereyi açarken uygulanan kuvvet.” A. yalnız I B. yalnız II Aşağıdakilerin hangisinde cisimlere C. I – II D. I – II – III uygulanan kuvvet türü ile yukarıdaki 3. Aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi kuvvet türü aynı değildir? yanlıştır? A. Gazozun kapağını açarken uygula- A. Rüzgar gülünü döndüren kuvvet nan kuvvet. itme B. Elektrik düğmesini kapatırken uygu- B. Dolabı açarken uygulanan kuvvet lanan kuvvet. çekme C. Buzdolabını açarken uygulanan C. Telefon tuşuna uygulanan kuvvet kuvvet. itme D. Giden bir arabayı durdurmak için D. Çiviyi çakarken uygulanan kuvvet arkasından uygulanan kuvvet. çekme 54

Kuvvetin Etkileri A. Aşağıdaki görseli inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. KUVVETİN ETKİLERİ Kuvvet, cisimlerin hareketi üzerinde etkilidir. Cisimlere uygulanan kuvvet onları harekete geçirir, yavaşlatır ve durdurur. Cisimlere itme veya çekme kuv- veti uygularız. İtme ve çekme kuvveti cisimleri harekete geçirir. Harekete geçen cisimleri yavaşlatmak veya durdurmak istediğimizde genellikle çekme kuvveti uygularız. Ancak bazı hareketli cisimleri durdurmaya çalışmak tehlikelidir. 1 SORU : Cisimleri harekete geçirmek için ne yapmalıyız? CEVAP : 2 SORU : Kuvvet çeşitleri nelerdir? CEVAP : 3 SORU : Kuvvet, cisimlerin hareketlerini nasıl etkiler? CEVAP : 4 SORU : Pencereyi açarken hangi kuvvet uygulanır? CEVAP : 5 SORU : Arabadan inerken kapıya hangi kuvvet uygulanır? CEVAP : 55

B. Aşağıdaki görselleri inceleyelim. Açıklamayı okuyalım. Cümleler doğruysa “D”, yan- lışsa “Y” kutusunu boyayalım. HIZLANMA : Hareket halindeki bir cisme hareketi yönünde kuvvet uygulandı- ğında cisim hızlanır. YAVAŞLAMA : Hareket halindeki bir cisme hareketine ters yönde kuvvet uygu- landığında cisim yavaşlar veya durur. YÖN DEĞİŞTİRME : Hareket halindeki cisimlere hareket yönünden farklı bir kuvvet uygulandığında cisim yön değiştirir. ŞEKİL DEĞİŞİKLİĞİ : Kuvvet cisimlerin şeklini değiştirir. a Kuvvetin cisimler üzerinde bir çok etkisi vardır. DY b Durağa yaklaşan otobüs hızlanma hareketi yapar. DY c Havaalanına inişe geçen uçak yavaşlama hareketi yapar. DY d Hızlanma, yavaşlama, yön değiştirme kuvvetin etkisiyle oluşur. DY e Hareket halindeki bir cismi yavaşlatamayız. DY f Hareket halindeki bir top duvara çarpınca yön değiştirir. DY g Hareketli bir cisme ters yönde kuvvet uygulanırsa cisim yavaşlar. DY h Cam bardağa kuvvet uygulanırsa şekil değişikliği oluşur. DY ı Hareket yönünde uygulanan kuvvet cisimleri yavaşlatır. DY i Aslanı gören geyik hızlanma hareketi yapar. DY j Kuvvet uygulayarak cisimleri hızlandırıp, yavaşlatabiliriz. DY k Yön değiştirme ve şekil değişikliğinde kuvvetin etkisi yoktur. DY 56

Kuvvetin Harekete Etkisi A. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. Noktalı yerlere uygun kelimeleri yazarak cümleleri tamamlayalım. a Duran cisimleri hareket ettiren, hareketli cisimleri durduran tehlikeli etkiye .............................. denir. b Hareket halindeki cisimlere hareketi yönünde kuvvet uygu- yönlerini landığında cisim .............................. . yavaşlar kuvvet c Kuvvet, hareketli cisimlerin yavaşlamasına ve .............................. hareket değiştirmesine neden olabilir. çekme d Hareket halindeki cisimlere hareketine ters yönde kuvvet uygulandığında cisim .............................. . e Masayı hareket ettirmek istiyorsak masaya .............................. veya .............................. kuvveti uygularız. f Hareket halindeki cisimleri durdurmaya çalışmak hızlanır .............................. olabilir. g Kuvvet hareket halindeki bir cismi .............................. . durdurabilir h Hareket halindeki cisimlere yandan kuvvet uygulandığında itme cisim yön .............................. . ı Futbol topunu daha hızlı hareket ettirmek için .............................. değiştirir yönünde daha fazla kuvvet uygulamalıyız. 57

B. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. yönünü yavaşlar hareket hızlanır hareketli şeklini a Kuvvet cisimleri .................... ettirir. b Kuvvet cisimlerin ................. değiştirir. c Kuvvet cisimlerin ................. değiştirir. d Kuvvet ................ cisimleri durdurur. e Hareket halindeki cisimlere hareketi yönünde kuvvet uygulandığında cisim .......................... . f Hareket halindeki cisimlere hareketine ters yönde kuvvet uygulandığında cisim .......................... . C. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 2. Hareketli cisimlere kuvvet uygulandı- 1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? ğında; A. Hareketli cisimleri durduramayız. I. yönü değişebilir, B. Cansız varlıklar kuvvet etkisi olma- II. hızı artabilir, dan hareket edebilir. III. durabilir. C. Hareketli cisimleri durdurmak teh- Durumlarından hangileri gerçekleşir? likeli olabilir. A. Yalnız I B. I - II D. İtme bir hareket çeşididir. C. I - III D. I - II - III 3. 4. C A B Yukarıdaki oyuncak araba A okunun Yukarıdaki oyuncak araba B okunun gösterdiği yönde hareket halindedir. gösterdiği yönde hareket halindedir. Arabaya ok yönünde itme kuvveti Arabaya C okunun gösterdiği yönde uyguladığımızda ne olur? itme kuvveti uygulandığında ne olur? A. Araba yavaşlar. A. Araba hızlanır. B. Araba durur. B. Araba yavaşlar. C. Arabanın hızı artar. C. Araba durur. D. Arabanın yönü değişir. D. Arabanın yönü değişir. 58

Esnek ve Kırılgan Maddeler A. Aşağıdaki görsellerdeki maddelere kuvvet uygulandığında oluşacak durumun ku- tusunu boyayalım. Niçinini yazalım. (Açıklamayı okumayı unutma!) Esnek maddelere a Eski haline döner. kuvvet Şekli değişir. uygulandığında NİÇİN? Çünkü esnek maddedir. şekli değişir. b Eski haline döner. Ancak kuvvetin Şekli değişir. etkisi ortadan NİÇİN? Eski haline döner. kalktığında c Şekli değişir. maddeler eski haline geri döner. NİÇİN? d Eski haline döner. e Eski haline döner. Şekli değişir. Şekli değişir. NİÇİN? NİÇİN? f Eski haline döner. g Eski haline döner. Şekli değişir. Şekli değişir. NİÇİN? NİÇİN? h Eski haline döner. ı Eski haline döner. Şekli değişir. Şekli değişir. NİÇİN? NİÇİN? 59

B. Aşağıda kuvvetin etkileri ve örnek olaylar verilmiştir. Kuvvetin etkileriyle örnek olay- ları eşleştirelim. 1. Kuvvet cisimlerin hareket etmesini a. Vidanın tahtaya monte edilmesi. sağlar. b. Yerdeki kağıdın rüzgâr çıkınca 2. Kuvvet cisimlerin yönün değiştirir. havalanması. 3. Kuvvet cisimleri döndürür. c. Ayhan’ın kendisine doğru gelen 4. Kuvvet cisimleri durdurur. 5. Kuvvet cisimlerin şeklini değiştirir. topu kafa vuruşuyla kaleye gön- 6. Kuvvet cisimleri hızlandırır. dermesi. d. Kalecinin kendisine gelen topu tutması. e. Hareket halindeki topa, hareketi yönünde kuvvet uygulanması. f. Çekiçle vurulan duvarın yıkılması. 1 23456 ........ ........ ........ ........ ........ ........ C. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. Hareket halindeki cisimleri durdurmak 2. Aşağıdakilerden hangisi kuvvet uygu- ............................ olabilir. landığında geriye dönülmeyecek du- rumda şekil değişikliğine uğrar? Cümlesinde noktalı yere hangisi gel- melidir? A. Koltuk B. Karpuz A. kolay B. eğlenceli C. Yay D. Yastık C. tehlikeli D. mümkün 4. ( ..... ) Her cismi iterek veya çekerek 3. Mehmet masanın üzerindeki cisme hareket ettirebiliriz. kuvvet uygulayıp bıraktığında cisim eski haline dönmüştür. ( ...... ) Kuvvet cisimleri hızlandırabilir. ( ...... ) Cisimleri durdurmak için ha- Masanın üzerindeki cisim hangisidir? reket yönünde kuvvet uygula- malıyız. Noktalı yerlere “D”, “Y” yazdığımızda hangisi doğru olur? A. Kağıt B. Ceviz A. Y - D - D B. D - D - Y C. Sünger D. Sürahi C. D - D - D D. Y - D - Y 60

Mıknatıs A. Aşağıdaki görseli inceleyelim. Açıklamayı okuyalım. Soruları cevaplandıralım. MIKNATIS NEDİR? Demir, nikel, kobalt gibi bazı metallere çekme kuvveti uygulayan nesneye mıknatıs denir. Mıknatıslar bakır, alüminyum gibi bazı metallere etki etmez. Mık- natısların iki kutbu vardır. Bu kutuplara kuzey ve güney kutupları denir. Kuzey kutup N harfi ile güney kutup S harfi ile gösterilir. Mıknatısların en güçlü çekim yeri kutuplarıdır. Yani çubuk mıknatısların uç kısımları çekim gücünün en fazla olduğu yerdir. 1 SORU : Mıknatıs hangi metalleri çeker? CEVAP : 2 SORU : Mıknatıs hangi metalleri çekmez? CEVAP : 3 SORU : Mıknatısın kutuplarının isimleri nelerdir? CEVAP : 4 SORU : Mıknatıslarda N ile S’nin anlamı nedir? CEVAP : 5 SORU : Mıknatısların en güçlü çekim bölgesi neresidir? CEVAP : 61

B. Aşağıdaki görseli inceleyelim. İfadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. a ( ...... )Mıknatısların uçlarına kutup denir. b ( ...... )Mıknatısların bazılarında “N - S” harfleri, bazılarında “R - Y” harfleri bulunur. c ( ...... )Mıknatısları iple bağlayıp astığımızda doğu - batı yönlerini gösterir. d ( ...... )Mıknatıstaki N harfi kuzeyi gösterir. e ( ...... )Mıknatıstaki S harfi güneyi gösterir. f ( ...... )Mıknatıslar varlıklara itme kuvveti uygular. g ( ...... )Mıknatıslar farklı şekillerde olabilir. h ( ...... )Kutupları mıknatısın en güçlü çekim yeridir. C. Aşağıdaki tabloyu inceleyelim. Boş tabloları tamamlayalım. Anahtar Tahta MIKNATIS MIKNATIS Kağıt Silgi TARAFINDAN TARAFINDAN Çivi ÇEKİLENLER ÇEKİLMEYENLER Toplu İğne Karton Demir Kaşık Top ............................... ............................... Kalem Raptiye Madeni Para ............................... ............................... Makas Kapı Kolu Ataş Cam Şişe ............................... ............................... Çelik Tencere Mıknatıs ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... ............................... 62

Mıknatısın Kutupları A. Aşağıdaki açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. MIKNATISIN KUTUPLARI Mıknatısların kuzey ve güney olmak üzere iki kutbu vardır. Kuzey kutbu “N”, güney kutbu “S” olarak adlandırılır. Mıknatısların farklı kutupları birbirini çekerken, aynı kutuplar birbirini iter. Mıknatıs cisimlere çekme kuvveti uygular. Mıknatısın cisimlere uyguladığı kuv- vet temas gerektirmeyen bir kuvvettir. 1 SORU : “S” harfi mıknatısta neyi ifade eder? CEVAP : 2 SORU : “N” harfi mıknatısta neyi ifade eder? CEVAP : 3 SORU : Mıknatısta hangi kutuplar birbirini iter? CEVAP : 4 SORU : Mıknatısta hangi kutuplar birbirini çeker? CEVAP : 5 SORU : “N” ve “S” kutbu birbirine yaklaştırılırsa ne olur? CEVAP : 63

B. Aşağıdaki noktalı yerlere uygun kelimeleri yazarak cümleleri tamamlayalım. KUVVET İ N İ N İKİ AYN I M I KNAT I S ÇE KME KUZE Y GÜN E Y FARKL I a Demir gibi maddeleri çeken cisimlere ............................. denir. b Mıknatıs cisimlere ............................. kuvveti uygular. c Mıknatısın ............................. kutupları birbirini çeker. d Mıknatısın ............................. kutbu vardır. e Mıknatısın ............................. kutupları birbirini iter. f Mıknatısın N kutbu ............................. kutup olarak adlandırılır. g Mıknatısın S kutbu ............................. kutup olarak adlandırılır. h Mıknatısın çekme ............................. en güçlü olduğu bölgeler mıknatısın uç kısımlarıdır. C. Aşağıdaki ifadeler yanlıştır. İfadelerin doğrularını altlarına yazalım. a YANLIŞ : Mıknatıslar cisimlere itme kuvveti uygular. DOĞRUSU : b YANLIŞ : Mıknatısların farklı kutupları birbirini iter. DOĞRUSU : c YANLIŞ : Mıknatısların aynı kutupları birbirini çeker. DOĞRUSU : d YANLIŞ : Mıknatısın N kutbu doğuyu, S kutbu batıyı gösterir. DOĞRUSU : e YANLIŞ : Mıknatıslar cisimlere temas edince çekme kuvveti uygulanır. DOĞRUSU : f YANLIŞ : Mıknatısların en güçlü çekim bölgesi orta bölgesidir. DOĞRUSU : 64

Mıknatısın Kutupları A. Aşağıdaki açıklamaları okuyalım. Mıknatısların kutuplarını dikkate alarak noktalı yer- lere “iter”, “çeker” yazalım. Mıknatısın Mıknatısın aynı kutupları farklı kutupları birbirini birbirini iter. çeker. a Mıknatıslar birbirlerini .................................. . b Mıknatıslar birbirlerini .................................. . c Mıknatıslar birbirlerini .................................. . d Mıknatıslar birbirlerini .................................. . B. Aşağıdaki mıknatısların kutuplarını açıklamalardan yararlanarak yazalım. aN ..... ..... ..... Mıknatıslar birbirini itiyor. bS ..... ..... ..... Mıknatıslar birbirini çekiyor. c ..... ..... ..... S Mıknatıslar birbirini çekiyor. d ..... ..... ..... N Mıknatıslar birbirini itiyor. e ..... ..... ..... ..... Mıknatıslar birbirini çekiyor. f ..... ..... ..... ..... Mıknatıslar birbirini itiyor. 65

MİNİ TEST 3 1. kuzey güney 5. kutup ...I... ...II... kutup Yukarıdaki mıknatısta ( I ) ve ( II ) numaralı yerlere hangi harfler gel- melidir? SN SN I II Yukarıdaki mıknatıslar birbirlerini etki- A. S N leyebilecek mesafede asıldıktan sonra B. N S aşağıdaki durumlardan hangisi oluşur? C. S S A. B. SN D. N N SN SN SN 2. C. D. A S NS N SN SN Yukarıdaki A maddesi mıknatıs ta- 6. Aşağıdakilerden hangisinin bir cismi rafından çekildiğine göre A maddesi hareket ettirebilmesi için cisimle te- aşağıdakilerden hangisidir? mas etmesine gerek yoktur? A. plastik tabak A. rüzgâr B. çığ B. alüminyum tabak C. fırtına D. mıknatıs C. demir tabak D. porselen tabak 7. 1. Yay 2. Yay 3. Yay 3. I. Mıknatısın zıt kutupları birbirini çeker. N S S II. Mıknatısın aynı kutupları birbirini iter. S N N İfadeler için hangisi doğrudur? N N S A. I doğru, II yanlış S N B. I yanlış, II doğru S C. İkisi de yanlış D. İkisi de doğru Eşit güce sahip mıknatıslar, özdeş yaylara takılarak asılıyor. Bu mıkna- tıslara eşit uzaklıkta yere sabitlenmiş 4. mıknatıslar yerleştiriliyor. Mıknatıslar için hangisi doğrudur? Hangi yay veya yaylar uzar? A. Birbirlerini çekerler. A. Yalnız 1. yay B. Yalnız 2. yay B. Birbirlerini iterler. C. 1. ve 3. yay D. 2. ve 3. yay C. Hareket etmezler. D. Önce iterler, sonra çekerler. 66

Etkinliklerle Kuvvetin Etkileri A. Kavram haritasını tablodaki kelimelerle tamamlayalım. .................. /................... durdurma olarak tanımlanır itme bükme .................... sebep KUVVET sebep .................... çekme olabilir olabilir sıkma sebep olabilir hareket Şekil Değişikliği oluşturulabilir oluşturulabilir germe oluşturulabilir oluşturulabilir vurma .................... .................... B. Aşağıdaki cümleleri okuyalım. Cevabımıza göre ok işaretlerini takip ederek doğru çıkışı boyayalım. a. Hareketli cisimleri hareket yönü- b. Mıknatısın çekme kuvvetinin en ne ters bir kuvvet uygulayarak güçlü olduğu bölgeler orta kısım- durdurabiliriz. larıdır. doğru doğru doğru doğru doğru doğru Hareket halindeki yanlışHareketsizMıknatıslarda aynıMıknatıslar demir cisimleri daha hızlı yanlışcisimleri hareketekutuplar birbirinidışındaki hiçbir hareket ettirmek için geçirmek için itme iterken zıt kutuplar maddeye çekme hareket yönünde yanlışveya çekme kuvveti daha fazla kuvvet birbirini çeker. kuvveti uygulaya- yanlışuygulamalıyız. maz. uygulamalıyız. yanlış yanlış 12 34 56 78 67

C. Aşağıdaki bulmacayı dolduralım. 1 Demir, nikel gibi cisimleri çek- 5 me özelliği olan madde. 3 2 4 2 Mıknatıstan iğnesi olan yön bulma aygıtı. 3 Kuvvet uygulandığında şekli geri dönülemeyecek şekilde değişen 1 maddeler. Mıknatısta N ile ifade edilen kutup. 5 Mıknatısta S ile ifade edilen kutup. D. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. a ( ...... ) Mıknatısların günlük yaşamda kullanıldığı alanlar vardır. b ( ...... ) Mıknatıslar elektronik eşyalara yaklaştırıldığında zarar verir. c ( ...... ) Pusulanın N yazılı renkli ucu Dünya’nın güneyini gösterir. d ( ...... ) Mıknatıslar kuvvet uyguladığı cisimleri temas etmeden harekete geçirirler. e ( ...... ) Paket lastiği, sünger gibi cisimler sert maddelere örnek verilebilir. f ( ...... ) Esnek maddeler, kuvvetin etkisi kalktığında eski hâllerine geri dönerler. g ( ...... ) Hareket halindeki bir cisme yandan kuvvet uyguladığımızda cisim yön değiştirir. h ( ...... ) Bulutların hareketini sağlayan rüzgârın çekme kuvvetidir. 68

Etkinliklerle Kuvvetin Etkileri A. Cümleleri okuyalım. Doğru olanlara B. Tablodaki kelimeleri okuyalım. Cümle- “D” yanlış olanlara “Y” yazalım. lerdeki noktalı yerleri tamamlayalım. a (.....) Halat yarışmasında ipe uygula- çekme döndürür N nan kuvvet itme kuvvetidir. kırılgan kuvvet itme mıknatıs yavaşlar esnek b (.....) Hareketli cisimlere kuvvet uygu- landığında yavaşlayabilir. S c (.....) Bakır kablonun şeklini sıkarak a Araba direksiyonuna uygulanan değiştirebiliriz. kuvvet direksiyonu ....................... . d (.....) Kuvvet uygulanan bulaşık sünge- b Kuvvetin etkisi ortadan kalkın- ri bir daha eski haline dönemez. ca eski şekline dönen maddelere ....................... denir. e (.....) Bazı hareketli cisimleri durdur- mak tehlikeli olabilir. c Demir gibi maddeleri kendine çe- ken cisimlere ....................... denir. f (.....) Kuvvet her zaman harekete ne- den olmayabilir. d Yerdeki boş teneke kutusuna tek- me atan Oğuz cisme ....................... g (.....) Çekilip bırakılan yay şekil değiş- kuvveti uygulamıştır. tirir. e Duran cisimleri harekete geçiren h (.....) Mıknatıslarda N ve S olmak etkiye ....................... denir. üzere iki kutup vardır. f ....................... maddelere kuvvet ı (.....) Mıknatıslarda zıt kutuplar birbi- uygulandığında şekil değiştirirler. rini çeker. g Ali’nin cebinden para çıkarırken i (.....) Mıknatıs kendisine yaklaştırılan uyguladığı kuvvet ....................... toplu iğneye itme kuvveti uygular. kuvvetidir. j (.....) Mıknatısların plastik ürünleri h Hareket halindeki otomobilin freni- çekme özelliği vardır. ne basılınca otomobil ..................... . k (.....) Potaya çarpan top yön değiştir- ı Mıknatısların kuzey kutbu- me hareketi yapar. na ....................., güney kutbuna ..................... adı verilir. l (.....) Gemicilerin, dağcıların kullandığı pusulada mıknatıs vardır. 69

MİNİ TEST 4 1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? 6. “Kuvvet, cisimlerin şeklini değiştirir.” A. Kuvvet cisimlerin şeklini değiştirir. Aşağıdakilerden hangisi yukarıdaki B. Kuvvet cisimlerin yönünü değiştirir. C. Kuvvet cisimlerin hızını azaltır. açıklamayla ilgili değildir? D. Kuvvet cisimlerin kütlesini artırır. A. Futbol topunun camı kırması 2. Kuvvetin cisimler üzerinde bir çok B. Rüzgârın etkisiyle ağaç dallarının etkisi vardır. Aşağıdakilerden hangisi bu etkilerden değildir? kırılması C. Buz kalıplarının eriyip suya dönüşmesi A. döndürme B. hızlandırma D. Kağıdın buruşturulup çöpe atılması C. buharlaştırma D. bükme 7. 3. Aşağıdakilerden hangisi uygulanan kuvvet ortadan kalkınca eski haline S1 23 döner? AB A. teneke kutu B. silgi C. oyun hamuru D. cam tabak A ile B mıknatısları birbirini ittiğine göre numaralandırılmış olan kutuplar hangi seçenekte doğru verilmiştir? 123 A. N S N B. S S N C. N N S D. S NN 4. “Kütleleri fazla olan cisimleri hare- kete geçirmek için daha fazla kuvvet 8. Aşağıdakilerden hangisini sıktığımızda uygulamalıyız. şekil değişikliği oluşturamayız? Aşağıdaki cisimler aynı maddelerden A. oyun hamuru B. kağıt yapılmıştır. Hangisini harekete geçir- C. dış macunu tüpü D. tahta mek için en fazla kuvveti harcarız? 9. Cisimleri hareket ettirebilmemiz için A. B. C. D. temas etmemiz gerekir. Aşağıdaki- lerden hangisi cisimleri temas etme- 5. Mıknatısların çeşitli özellikleri vardır. den harekete geçirir? Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A. mıknatıs B. rüzgâr A. Aynı kutuplar birbirini iter. C. salıncak D. saksı B. Farklı kutuplar birbirini çeker. C. Demir, nikel ve kobalt gibi metal- 10. Aşağıdaki durumların hangisinde leri çekerler. hızlanma durumu vardır? D. Kırılan mıknatısların tek kutbu A. Yokuş yukarı koşan koşucu vardır. B. Duraktan ayrılan otobüs C. Yarışı bitiren sporcu 70 D. Kırmızı ışığa yaklaşan otomobil

Doğru : ...... Değerlendirme - 3 Yanlış : ...... 1. I. Yavaşlar 5. kuvvet hareket II. Hızlanır yönü yönü III. Yön değiştirir Hareket halindeki bir cisme kuv- Ömer hareket halindeki oyuncak ara- baya hareketi yönünde kuvvet uygu- vet uygulandığında yukarıdakilerden luyor. Arabanın hareketinde aşağıdaki hangilerini gözlemleriz? durumlardan hangisi gözlenir? A. I, II B. II, III A. Araba yavaşlar C. I, III D. I, II, III B. Araba yön değiştirir C. Araba hızlanır 2. Emine oyun hamuruyla farklı cisimler D. Araba durur yapıyor. Emine’nin bu etkinliği sırasın- da kuvvetin hangi etkisi görülür? 6. a. yer kabuğu(.....) I. Düzenleyici besin içeriği. A. Yavaşlatma B. Bükme b. kayaç (.....) II. Üzerinde yaşadığı- C. Şekil değiştirme D. Çekme mız katman. c. kum (.....) III. Yer kabuğunu 3. Bir gün 24 saattir. oluşturan yapı. Yıl içerisinde gece ve gündüz sü- d. vitamin (.....) IV. Kayacın en küçük releri değişir. parçası. Dünya’nın dolanma hareketi so- nucunda mevsimler oluşur. Yukarıdaki kavramlarla ifadeler eş- leştirildiğinde aşağıdakilerden hangisi Yukarıdaki ifadelerden hangileri doğ- doğrudur? rudur? A. , B. , I II III IV C. , D. , , A. d a b c B. c d b a 4. Aşağıda verilen hareketli cisimlerden C. d a c b hangisini durdurmaya çalışmak teh- D. c b a d likeli olabilir? A. Pervane 7. Aşağıdakilerden hangisinin yapılması, B. Top yavaşlamaya neden olur? C. Topaç A. İtilen bir sıranın itilmesine yar- D. Oyuncak araba dımcı olmak B. Koşan arkadaşımızı arkasından çekmek C. Hareket halindeki topa vurmak D. Elmayı yüksekten bırakmak 71

8. ................. 11. KUVVETİN ETKİSİ Hızlandırma Yağlar Su ve Mineral Yavaşlatma .......................... Protein I. Yön değiştirme II. Durdurma III. Şeklini değiştirme BESİN İÇERİKLERİ Yukarıdaki noktalı yere hangisi veya Noktalı yere hangisi gelmelidir? hangileri gelmelidir? A. yapıcı - onarıcı B. düzenleyici A. Yalnız I B. Yalnız II C. enerji verici D. karbonhidrat C. I, III D. I, II, III 9. I. 12. Cüneyt elindeki demir kabloyu II. büktüğünde aşağıdakilerden hangi- III. si gerçekleşir? A. Şekil değişikliği olur. Mıknatısların arasındaki itme ve çek- B. Şekil değişikliği olmaz. me durumları için hangisi doğrudur? C. Önce şekil değişikliği olur, sonra A. I’dekiler iter, II ve III’tekiler çeker. eski haline döner. B. I ve II’dekiler iter, III’tekiler çeker. D. Önce şekil değişikliği olmaz, son- C. I ve II’dekiler çeker, III’tekiler iter. ra şekil değişikliği olur. D. I’dekiler çeker, II ve III’tekiler iter. 13. Bir cisme kuvvet uyguladığımızda, cisim- 10. A B C de aşağıdakilerden hangisi görülmez? SN SN NS A. Şekil değişikliği B. Yön değişikliği C. Hız değişikliği D. Renk değişikliği I. A mıknatısı ile B mıknatısı birbirini çeker. 14. 1 2 3 4 II. B mıknatısı ile C mıknatısı birbirini Yukarıdaki mıknatıslar birbirlerini iter. çektiğine göre, mıknatısların kutup- ları hangi seçenekte doğru olarak İple asılı mıknatıslar için aşağıdakiler- verilmiştir? den hangisi doğrudur? 1 2 3 4 A. I doğru, II yanlış A. S N N S B. I yanlış, II doğru B. N S SN C. İkisi de yanlış C. N S N S D. İkisi de doğru D. S N SS 72

ÜNİTE 4 MADDENİN ÖZELLİKLERİ

MADDENİN ÖZELLİKLERİ KONULAR: A. MADDEYİ NİTELEYEN ÖZELLİKLER B. MADDENİN ÖLÇÜLEBİLİR ÖZELLİKLERİ C. MADDENİN HÂLLERİ D. MADDENİN ISI ETKİSİYLE DEĞİŞİMİ E. SAF MADDE VE KARIŞIM

Maddede Nitelik A. Aşağıdaki görseli inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. MADDENİN NİTELİKLERİ Çevremizde katı, sıvı ve gaz halinde pek çok madde vardır. Maddelerin özel- liklerini değişik yöntemlerle belirleyebiliriz. Göz, kulak, burun, dil ve deri duyu organlarımızdır. Maddelerin varlığını duyu organlarımızla algılarız. Varlıkların rengini gözümüzle, sesini kulağımızla, tadını dilimizle, kokusunu burnumuzla, sıcaklığını derimizle algılarız. 1 SORU : Maddeler doğada hangi hâllerde bulunur? CEVAP : 2 SORU : Duyu organlarımız hangileridir? CEVAP : 3 SORU : Duyu organımız burun ile maddelerin hangi özelliğini algılarız? CEVAP : 4 SORU : Duyu organımız kulak ile maddelerin hangi özelliğini algılarız? CEVAP : 5 SORU : Yastığın yumuşaklığını hangi duyu organımızla algılarız? CEVAP : 75

B. Aşağıda harfleri karışık olarak verilmiş olan duyu organlarımızı yazalım. Duyu or- ganlarımızla görevlerini eşleştirelim. L K KUA UU R NB LD İ E İ DR ÖZG 1 KULAK 2 BURUN 3 DİL 4 GÖZ 5 DERİ GÖRME TAT DOKUNMA KOKU SES C. Aşağıdaki ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. DY DY a Bir kedinin sesini duyu organlarımızla algılayamayız. DY b Renk, koku, ses maddenin bazı özellikleridir. DY c Havanın rengi olmadığı için havayı algılayamayız. DY d Her maddenin tadına bakmak doğru değildir. DY e Yağmurun sesini kulağımızla algılarız. DY f Kokusu olmayan maddeleri algılamakta burun işe yaramaz. DY g Maddenin sertliğini, yumuşaklığını dokunarak algılarız. DY h Maddelerin kütlesini duyu organlarımızla algılayamayız. DY ı Şekerin tadını gözümüzle algılarız. DY i Bazı maddelerin sesi, bazı maddelerin kokusu yoktur. DY j Rengi olmayan maddelerin kokusu da yoktur. k Dokunarak maddelerin özelliklerini algılayamayız. 76

Suda Yüzme ve Batma A. Aşağıdaki maddeleri “suda yüzer”, “suda batar” şeklinde gruplandıralım. MADD E L E R SUDA SUDA YÜZEN BATAN MADDELER MADDELER Silgi Pet Şişe ............................... ............................... Misket İğne ............................... ............................... Top Tahta ............................... ............................... Taş Kağıt ............................... ............................... Köpük Anahtar ............................... ............................... Çatal Talaş ............................... ............................... B. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğru çıkışı bularak boyayalım. a Plastik ördek b Limon suda suda yüzer. batar. DY DY Madeni para Kağıt para Kum suda Kabuklu fındık suda yüzer. suda yüzer. batar. suda yüzer. DY DY DY DY Yüzük Taş Demir Bakır Gemi Kayık Küpe Kalem suda suda suda suda suda suda suda suda batar. yüzer. yüzer. batar. yüzer. batar. batar. yüzer. DY DY DY DY DY DY DY DY 1 23 4 5 67 8 1 23 4 5 67 8 77

MİNİ TEST 5 1. I. Mıknatıs 5. I. Ağaç yaprağı suda ................. . II. Cam parçası II. Basketbol topu suda ................. . III. Pinpon topu III. Tuz suda ................. . Yukarıdakilerden hangisi yada han- Yukarıdaki cümlelerde noktalı yerle- gileri suda batar? re sırasıyla hangileri gelmelidir? A. Yanlız I B. I, II A. batar, yüzer, batar C. I, III D. I, II, III B. yüzer, batar, yüzer C. yüzer, yüzer, batar 2. I. Mantar tıpa D. yüzer, batar, batar II. Anahtar III. Makas 6. A Yukarıdakilerden hangisi yada han- B gileri suda yüzer? Yukarıdaki deneyde A ve B madde- A. Yalnız I B. Yalnız II C. I, II D. I, III leri için hangisi doğrudur? 3. I. İçi boş pet şişe suda yüzer. A. A maddesi suda batmayan bir ci- II. İçi su dolu pet şişe suda batar. simdir. Yukarıdaki ifadeler için aşağıdakiler- B. B maddesi şeklinden dolayı suda den hangisi doğrudur? batmıştır. A. I doğru, II yanlış B. I yanlış, II doğru C. A maddesi suda batan bir cisimdir. C. İkisi de yanlış D. B maddesi suda batmayan bir ci- D. İkisi de doğru simdir. 4. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A. Bazı cisimler suda yüzer. 7. B. Katı maddeler suda batar. C. Düğme suda batar. SN D. Şeker suda batar. I II III IV Yukarıdaki maddelerden hangileri suda yüzer, hangileri suda batar? Yüzer Batar A. I, III III, IV B. I, IV II, III C. II, II I I, IV D. II, IV I, III 78

A. İfadeleri okuyalım. Doğru olanlara Suyu Çeken ve Çekmeyen Maddeler “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. B. Aşağıdaki maddeleri okuyalım. Mad- a (.....) Maddelerin bazıları suda yü- deleri suyu çekme ve çekmeme özel- zer, bazıları ise batar. liklerine göre gruplandıralım. b (.....) Küçük maddelerin tamamı suda cam bez yüzer. havlu naylon plastik kağıt c (.....) Büyük maddelerin tamamı selpak seramik tabak suda batar. cetvel yastık halı mermer d (.....) Tahta, plastik, köpük gibi mad- deler suda yüzer. SUYU ÇEKEN MADDELER e (.....) Sabun suda batar. ................................................. f (.....) Maddelerin suda batması ya ................................................. ................................................. da yüzmesi maddelerin cinsine ................................................. bağlıdır. ................................................. g (.....) Suda batan maddeler suyu çe- ................................................. ken maddelerdir. h (.....) Maddelerin suda batması ya SUYU ÇEKMEYEN MADDELER da yüzmesi maddelerin şekline bağlıdır. ................................................. ı (.....) Mıknatısın çektiği maddeler ................................................. suda yüzer. ................................................. i (.....) İçi hava dolu bir balon suda ................................................. yüzer. ................................................. j (.....) Can simitlerinin suda yüzme ................................................. özelliği vardır. k (.....) Metal para, cam, taş gibi 79 maddeler suda yüzer. l (.....) Gemiler demirden yapılmış ol- saydı suda batardı. m (.....) Yüzme bilmeyen insanlar suda batarlar.

MİNİ TEST 6 1. Havlunun hangi özelliğinden fayda- 6. Şemsiyenin yapımında kullanılan lanırız? malzeme hangi özellikte olmalıdır? A. Suda batma A. Suda batma B. Suyu çekme B. Suda yüzme C. Suda yüzme D. Suyu çekmeme C. Suyu çekme D. Suyu çekmeme 7. Aşağıdakilerin hangisinde suyu çek- meme özelliği olan madde kullanıl- 2. Aşağıdakilerden hangisi suyu çeker? malıdır? A. Naylon poşet A. Çadır B. Kazak B. Plastik tabak C. Peçete D. Selpak C. Cam kavanoz D. Karton kapak 8. TAHTA I. Suyu çeker. 3. Aşağıdakilerden hangisi suyu çekmez? II. Suda batar. A. Kot pantolon Yukarıda verilen madde için aşağıda- B. Deri mont C. Bez gömlek kilerin hangisi doğrudur? D. Yün atkı A. I doğru, II yanlış B. I yanlış, II doğru 4. I. Sünger II. Cam tabak C. İkisi de yanlış III. Pamuk IV. Pet şişe D. İkisi de doğru Yukarıdaki maddeler suyu çekme ve 9. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? çekmeme özelliğine göre gruplandı- A. Pamuklu ve yünlü maddeler suyu rıldığında hangisi doğru olur? çeker. Çeker Çekmez B. Naylondan üretilen maddeler A. I, I II II, IV suyu çekmez. B. II, IV I, III C. Plastikten yapılan maddeler suyu C. I, IV II, III çeker. D. I, II III, IV D. Metal maddeler suyu çekmez. 5. Aşağıda verilen maddelerin hangi- 10. Sıvı maddeleri aşağıdakilerin hangi- sinden yapılan bir cisim suyu çeker? siyle ikram etmemiz doğru olmaz? A. Demir B. Bakır A. Cam bardak B. Plastik bardak C. Plastik D. Yün C. Demir bardak D. Kağıt bardak 80

Mıknatısla Çekilme A. Aşağıdaki resimleri inceleyelim. Numaraları uygun tabloya yazalım. Numaraları bir tabloya yazma hakkınız vardır. 1 234 5 10 6789 17 18 11 19 SUDA YÜZEN MADDELER 20 21 ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 22 12 13 SUYU ÇEKMEYEN MADDELER ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 14 MIKNATIS TARAFINDAN ÇEKİLEN MADDELER 15 ...... ...... ...... ...... ...... ...... ...... 16 81

B. Aşağıda verilen maddelerin özelliklerini tabloda işaretleyelim. MADDELER SUDA SUDA SUYU SUYU MIKNATIS MIKNATIS YÜZER BATAR ÇEKER ÇEKMEZ anahtar ÇEKER ÇEKMEZ çelik çatal altın madalya zeytinyağı tahta cetvel naylon poşet gümüş yüzük mermer taş kağıt demir kapı C. Noktalı yerlere uygun kelimeleri yazarak cümleleri tamamlayalım. a Kağıt havlunun suyu ............................... özelliği vardır. mıknatısla b ..............................., suyu çekmeme özelliği olan kumaş- yağmurluklar lardan yapılır. cinsi c Bir maddenin suda batıp batmaması ............................... kolaylıklar ve ............................... ile ilgilidir. emme d ............................... maddeler suyu çekerken metal ve pamuklu plastikten üretilen maddeler suyu çekmez şekli e Çekiç ............................... çekilme özelliğine sahiptir. f Maddenin suyu çekme ve çekmeme özelliği günlük ha- yatımızda bizlere çeşitli ............................... sağlar. 82

Kütle - Kütle Birimi A. Aşağıdaki görseli inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. 50g0 Eşit Kollu Terazi 7 kg Elektronik Terazi KÜTLE Kütle maddenin ölçülebilir özelliğidir. Madde miktarına kütle denir. Bir maddenin kütlesi eşit kollu terazi ile ölçülür. Elektronik terazi de eşit kollu terazinin teknolojik olanıdır. Kütlenin birimi kilogramdır. 1 kilogram 1000 gramdır. 1000 kilogram 1 tondur. Yani gram ve ton da kütle birimidir. Kilogram kg, gram g, ton t sembolleri ile gösterilir. 1 SORU : Madde nedir? CEVAP : 2 SORU : Maddenin kütlesi ne ile ölçülür? CEVAP : 3 SORU : Kütle birimleri nelerdir? CEVAP : 4 SORU : 4 kilogram kaç gramdır? CEVAP : 83

B. Aşağıdaki eşit kollu teraziyi inceleyelim. Soruları cevaplandıralım. 1 Aynı kütledeki 5 elmanın kütlesi kaç gramdır? 15g0 2 Aynı kütledeki 4 narın kütlesi kaç kilogramdır? 20g0 5g0 3 3 elma ile 3 narın toplam kütlesi kaç kg ve gramdır? C. Aşağıdaki elektronik terazileri inceleyelim. Soruları cevaplandıralım. 1 Aynı kütledeki 4 horozun kütlesi kaç gramdır? 5 2 Aynı kütledeki 2 kazın kütlesi kaç gramdır? 3 Horoz ile kazın kütlesi toplam kaç gramdır? 8 500 4 Kazın kütlesi 10 kg’dan kaç gram azdır? 84

Dara, Net ve Brüt Kütle A. Aşağıdaki görseli inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. 2 kg 32 kg 30 kg DARA BRÜT KÜTLE NET KÜTLE DARA, NET VE BRÜT KÜTLE Maddelerin net kütlesi bulunurken önce içine madde konulan boş kabın küt- lesi bulunur. Boş kabın kütlesine dara denir. Kap ile maddenin toplam kütlesine brüt kütle denir. Kabın darası olmaksızın oluşan kütleye net kütle denir. 1 Kütle ölçümü yaparken boş kabın 1 2 kütlesine verilen ad. 85 2 Kap ile içindeki maddenin toplam 3 kütlesine verilen ad. 3 Kabın içindeki maddenin kütlesine verilen ad.

B. Aşağıdaki görsellere göre dara, brüt kütle ve net kütleleri bulalım. 12 a. Kavanozun darası: ........................... a. Sepetin darası: ........................ b. Brüt kütle: ........................... b. Brüt kütle: ........................ c. Balın net kütlesi: ........................... c. Meyvelerin net kütlesi: ........................ 34 a. Bardağın darası: ........................... a. Sürahinin darası: ........................ b. Brüt kütle: ........................... b. Brüt kütle: ........................ c. Suyun net kütlesi: ........................... c. Limonatanın net kütlesi: ........................ 56 a. Şişenin darası: ........................... a. Tenekenin darası: ........................... b. Brüt kütle: ........................... b. Brüt kütle: ........................... c. Sütün net kütlesi: ........................... c. Yağın net kütlesi: ........................... 78 a. Kavanozun darası: ........................... a. Kabın darası: ........................... b. Brüt kütle: ........................... b. Brüt kütle: ........................... c. Reçelin net kütlesi: ........................... c. Suyun net kütlesi: ........................... 86

Hacim - Hacim Birimi A. Aşağıdaki görseli inceleyelim. Açıklamaları okuyalım. Soruları cevaplandıralım. 250 L5 200 4 3 150 mL 400 2 1 100 300 200 50 100 0 DERECELİ ÖLÇÜLÜ ÖLÇÜLÜ SİLİNDİR KAP KAP HACİM - HACİM BİRİMİ Maddenin ölçülebilir özelliklerinden biri de hacimdir. Her maddenin bir hacmi vardır. Bütün maddeler boşlukta bir yer kaplar. Maddenin boşlukta kapladığı yere hacim denir. Sıvı maddelerin hacimleri dereceli silindir veya ölçülü kap kullanılarak ölçü- lür. Hacim ölçü birimi litredir. 1 litre, 1000 mililitreye eşittir. Yani mililitre de hacim ölçü birimidir. Litre kısaca “L” ile mililitre ise “mL” ile gösterilir. 1 SORU : Maddenin ölçülebilir özellikleri hangileridir? CEVAP : 2 SORU : Hacim nedir? CEVAP : 3 SORU : Hacim ölçü birimleri nelerdir? CEVAP : 4 SORU : Sıvı maddelerin hacimlerini neler kullanarak ölçeriz? CEVAP : 87

B. Aşağıdaki dereceli silindirleri inceleyelim. Soruları cevaplandıralım. 150 250 375 2500 mL 2L 125 200 300 100 1500 mL 1L 150 225 75 500 mL 100 150 4 50 25 50 75 000 123 1. 1, 2 ve 3 numaralı kaplardaki sıvıların 2. 1 numaralı dereceli silindirdeki suyun hacimleri toplamı kaç mL’dir? hacmi 1 L’den ne kadar azdır? 3. 2 numaralı dereceli silindirdeki limona- 4. 3 numaralı dereceli silindirdeki yağ tanın hacmi 2 L’den ne kadar azdır? miktarı 4 L’den ne kadar azdır? 5. 4 numaralı kaba 1 numaralı kaptaki sı- 6. 4 numaralı kaptaki meyve suyunun 250 vıyı eklersek toplam ne kadar sıvı olur? mL’si içilirse kapta ne kadar sıvı kalır? 7. 4 numaralı kaptaki sıvının yarım litresi 8. Kaplardaki sıvıların hacmi toplam kaç 15 lira olduğuna göre tamamı kaç litre ve mililitredir? liradır? 88

Hacim A. Aşağıdaki dereceli silindirlerdeki sıvı miktarlarını L ve mL olarak yazalım. a b c 1060 mL 2075 mL 3120 mL 1040 mL 2050 mL 3090 mL 1020 mL 2025 mL 3060 mL 1000 mL 2000 mL 3030 mL Hacim = ..... L ..... mL Hacim = ..... L ..... mL Hacim = ..... L ..... mL d e f 1800 mL 2800 mL 5750 mL 1700 mL 2600 mL 5500 mL 1600 mL 2400 mL 5250 mL 1500 mL 2200 mL 5000 mL Hacim = ..... L ..... mL Hacim = ..... L ..... mL Hacim = ..... L ..... mL B. Aşağıdaki dereceli silindirleri inceleyelim. Katı ve sıvı maddelerin hacimlerini yazalım. a 300 mL b 300 mL 250 mL 250 mL 300 mL 200 mL 300 mL 200 mL 250 mL 150 mL 250 mL 150 mL 200 mL 100 mL 200 mL 100 mL 150 mL 150 mL 100 mL 50 mL 100 mL 50 mL 50 mL 50 mL Suyun hacmi = ............. mL Suyun hacmi = ............. mL Elmanın hacmi = ............. mL Armutun hacmi = ............. mL c 600 mL d 5L 600 mL 500 mL 5L 4L 500 mL 400 mL 4L 3L 400 mL 300 mL 3L 2L 300 mL 200 mL 2L 1L 200 mL 100 mL 1L 100 mL Suyun hacmi = ............. mL Suyun hacmi = ............. mL Portakalın hacmi = ............. mL Taşın hacmi = ............. mL 89

C. Aşağıdaki açıklamayı dikkatlice okuyalım. Soruları cevaplandıralım. Cisimler, suya batan kısımları kadar su seviyesinde yükselmeye neden olurlar. a SORU: Cismin tamamı suya batmış du- rumda olduğuna göre hacmi kaç Hacim: 200 mL mL’dir? b ÇÖZÜM: Su + Cisim = 235 mL Hacim: 300 mL SORU: Cismin yarısı suya batmış du- c rumda olduğuna göre hacmi kaç mL’dir? ÇÖZÜM: Su + Cisim = 340 mL SORU: Cismin ’i (üçte biri) suya batmış Hacim: 400 mL olduğuna göre hacmi kaç ml’dir? ÇÖZÜM: d Su + Cisim = 425 mL SORU: Kaba atılan cismin hacmi 60 mL’dir. Suyun hacmi kaç mL’dir? ÇÖZÜM: Hacim: ...?..... mL Su + Cisim = 240 mL e SORU: Kaba atılan cisimlerin hacimleri eşit- Hacim: ...?..... mL tir. Bir cismin hacmi 70 mL oldu- ğuna göre suyun hacmi kaç mL’dir? ÇÖZÜM: Su + Cisimler = 475 mL 90

Kütle - Hacim A. Aşağıda verilmeyen kütleleri işlem yaparak bulalım. a DARA: 240 g b DARA: .......... g BRÜT KÜTLE: 760 g BRÜT KÜTLE: 500 g NET KÜTLE: .......... g NET KÜTLE: 380 g İŞLEM: İŞLEM: c DARA: 120 g d DARA: 1 300 g BRÜT KÜTLE: .......... g BRÜT KÜTLE: 3 kg NET KÜTLE: 690 g NET KÜTLE: .......... kg .......... g İŞLEM: İŞLEM: e DARA: .......... kg .......... g f DARA: 3 kg 400 g BRÜT KÜTLE: 4 kg 700 g BRÜT KÜTLE: 7 kg 50 g NET KÜTLE: 2 kg NET KÜTLE: .......... kg .......... g İŞLEM: İŞLEM: g DARA: 5 040 g h DARA: 2 kg 650 g BRÜT KÜTLE: 8 070 g BRÜT KÜTLE: .......... kg NET KÜTLE: .......... kg .......... g NET KÜTLE: 6 kg 350 g İŞLEM: İŞLEM: 91

B. Aşağıdaki açıklamayı okuyalım. Cisimler kabın içine bırakıldığında son kapta birike- cek suyun hacmini bulalım. Cisimler hacimleri kadar su taşırırlar. a 150 mL b 240 mL 80 mL 100 mL 60 mL 75 mL 40 mL 50 mL 20 mL 25 mL ........ mL ........ mL c 180 mL d 130 mL 80 mL 100 mL 60 mL 75 mL 40 mL 50 mL 20 mL 25 mL ........ mL ........ mL e 120 mL f 70 mL 80 mL 30 mL 200 mL 80 mL 50 mL 150 mL 40 mL ........ mL 100 mL 30 mL 50 mL 20 mL 92 ........ mL

Kütle - Hacim A. Kavram haritasını inceleyelim. Noktalı yerlere uygun kelimeleri yazalım. KÜTLE HACİM ölçülebilir mililitre özelliği birimi ölçme aracı özelliği birimi ölçme aracı eşit kollu terazi kilogram ............... ............... ............... ............... ............... ............... litre birimi birimi dereceli silindir ............... ............... gram B. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. a (.....) Maddelerin uzayda kapladıkları yere kütle denir. b (.....) Hacmi ve kütlesi olan varlıklara madde denir. c (.....) Maddenin değişmeyen madde miktarına hacim denir. d (.....) Kütle ölçülebilir bir özellik iken hacim ölçülebilir bir özellik değildir. e (.....) Hava uzayda yer kaplamadığı için madde değildir. f (.....) Kütlenin birimi kilogramdır. Kısacası “kg” ile ifade edilir. g (.....) Hacim birimi olan litre, kısaca “L” ile gösterilir. h (.....) Maddelerin hacimleri eşit kollu terazi ile ölçülür. ı (.....) Ses, ışık, elektrik gibi varlıklar boşlukta yer kaplamadığı için madde değildir. i (.....) Sütün kütlesi litre ile ifade edilir. j (.....) Gaz maddelerin belli bir hacmi yoktur. k (.....) Sıvı maddelerin hacmi dereceli silindir veya dereceli kap ile ölçülür. 93

C. Aşağıdaki bulmacayı dolduralım. 1 Maddenin kütlesini ölçerken kullanılan araç. 250 2 Kütle ölçü birimi. 200 3 Bir kilogramın bin eşit parçadan biri olan kütle ölçü birimi. 150 4 Sıvı maddelerin hacmini ölçerken kullanılan araç. 100 5 Sıvı maddelerin hacim ölçü birimi. 6 Bir litrenin bin eşit parçadan biri olan hacim ölçü birimi. 50 7 Maddenin ölçülebilir özelliklerinden biri. 0 8 Madde miktarına verilen isim. 9 Boş kabın kütlesine verilen isim. 2 46 1 5 3 8 9 7 94

Madde - Cisim A. Aşağıdaki varlıklarla ilgili ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” yazalım. a 1 ( ..... ) Yandaki tahtanın kütlesi vardır. 2 ( ..... ) Yandaki tahtanın hacmi yoktur. 3 ( ..... ) Yandaki tahta maddedir. 4 ( ..... ) Yandaki tahtaya şekil verildiği için cisimdir. b 1 ( ..... ) Yandaki taşın kütlesi yoktur. 2 ( ..... ) Yandaki taşın hacmi vardır. 3 ( ..... ) Yandaki taşa şekil verilmediği için cisim değildir. 4 ( ..... ) Yandaki taş madde değildir. c 1 ( ..... ) Bardaktaki suyun hacmi yoktur. 2 ( ..... ) Bardaktaki su cisimdir. 3 ( ..... ) Bardağın hacmi ve kütlesi vardır. 4 ( ..... ) Bardak maddedir ve aynı zamanda cisimdir. d 1 ( ..... ) Topun içindeki havanın kütlesi ve hacmi yoktur. 2 ( ..... ) Topun içindeki hava cisimdir. 3 ( ..... ) Topun kütlesi ve hacmi vardır. 4 ( ..... ) Top maddedir fakat cisim değildir. e 1 ( ..... ) Su buharının hacmi yoktur. 2 ( ..... ) Su buharı madde değildir. 3 ( ..... ) Çaydanlık madde ve cisimdir. 4 ( ..... ) Çaydanlığın hacmi yoktur. 95

B. Aşağıdaki varlıklarla ilgili uygun kutuları boyayalım. MASA TOPRAK ELEKTRİK Hacmi vardır. Hacmi vardır. Hacmi vardır. Kütlesi vardır. Kütlesi vardır. Kütlesi vardır. Cisimdir. Cisimdir. Cisimdir. Maddedir. Maddedir. Madde değildir. DOĞALGAZ SÜRAHİ AYRAN Hacmi vardır. Hacmi vardır. Hacmi vardır. Kütlesi vardır. Kütlesi vardır. Kütlesi vardır. Cisimdir. Cisimdir. Cisimdir. Maddedir. Maddedir. Maddedir. C. Aşağıdaki ifadeleri dikkatlice okuyalım. Doğru olanın bulutunu boyayalım. HER MADDE HER CİSİM AYNI ZAMANDA AYNI ZAMANDA CİSİMDİR. MADDEDİR. 96

Katı - Sıvı - Gaz A. Aşağıda verilen maddeleri katı, sıvı ve gaz olarak sınıflandıralım. HAVA TAHTA AY R AN SÜT DOĞA L GAZ K UM K ÖMÜ R SUBUHAR I OK S İ EN KOLONY A ZE Y T İ NYAĞ I ÇAK I L KATI MADDELER SIVI MADDELER GAZ MADDELER ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... ..................................... B. Aşağıdaki ifadeler doğruysa “D”, yanlışsa “Y” kutusunu boyayalım. a Katı maddelerin belli bir şekli vardır. DY b Kum taneleri katı maddeye örnek verilemez. DY c Katı maddelerin şeklini kuvvet uygulayarak değiştirebiliriz. DY d Katı maddeleri sıkıştırmamız mümkün değildir. DY e Katı maddelerin hacmi ve kütlesi vardır. DY f Katı maddeler konuldukları kabın şeklini almazlar. DY g Katı maddeler bulundukları ortama yayılırlar. DY h Yağmur damlaları katı maddedir. DY ı Katı maddeler akışkan değildirler. DY i Katı maddelere şekil verilemez. DY 97

C. Aşağıdaki başlığı okuyalım. Noktalı yerlere uygun ifadeleri yazalım. K ÜÇÜ K TANE L İ KAT I LAR tanesini almaz taneli özelliğini akışkan şeklini Pirinç, bulgur gibi maddeler küçük ............................. madde- lerdir. Küçük taneli maddeler bir araya gelince ............................. bir özellik kazanır. Konuldukları kabın ............................. alırlar. Pi- rinç ............................. bardağa koyduğumuzda bardağın şeklini .............................. Katı madde olma ............................. korur. D. Aşağıdaki soruları cevaplandıralım. 1. Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? 3. “Bazı katı maddelere dışarıdan bir A. K üçük tanecikli maddeler konuldu- kuvvet uygulandığında sıkıştırılabilir. ğu kabın şeklini alır. Maddeye uygulanan kuvvet ortadan B. Küçük tanecikli maddeler bulun- kalktığında madde eski haline döner.” dukları kabın şeklini aldığı için sıvı- dırlar. Aşağıdakilerden hangisini bu duruma C. K üçük tanecikli maddeler yere dö- örnek verebiliriz? küldüğünde etrafa saçılırlar. D. K üçük tanecikli maddeler konulduk- A. Taş B. Tahta ları kabın şeklini alır fakat tanecik- C. Demir D. Sünger lerin hiçbirinin şekli değişmez. 4. I. Katıların belirli şekli vardır. 2. Aşağıdaki maddelerden hangisi ko- II. Katılar konuldukları kabın şeklini alır. nuldukları kabı diğerlerine göre daha III. Katılar sıkıştırılamaz. fazla doldurur? IV. Katılar akışkandırlar. A. Nar taneleri B. Boncuk İfadelerinden hangileri doğrudur? C. Kum D. Misket A. I, II B. II, III C. III, IV D. I, III 98

Katı - Sıvı - Gaz A. Kavram haritasını inceleyelim. Noktalı yerlere uygun kelimeleri yazalım. hâlinde MADDE hâlinde küçük taneli katılar olabilir hâlinde olabilir olabilir katı ..................... ..................... ayran ..................... örnektir örnektir sıvı örnektir silgi ..................... ..................... gaz ..................... hava ortak özellik gösterir ...................................................... B. Aşağıdaki ifadeleri okuyalım. Doğru olanlara “D”, yanlış olanlara “Y” yazalım. a (.....) Sokakta yapılan ilaçlamanın kokusunu evde fark edebiliriz. b (.....) Katılar ve sıvılar konuldukları kabın şeklini alırlar. c (.....) Küçük tanecikli katılar, bazı özellikleriyle sıvılarla ortak özellik gösterir. d (.....) Deterjan taneleri küçük taneli sıvı maddelerdir. e (.....) Katı, sıvı ve gaz maddelerin ortak özellikleri vardır. f (.....) Gaz maddeler, sıvı maddeler gibi akışkan değildirler. g (.....) Sıvı maddeler akışkan özelliğe sahip olmalarından dolayı konuldukları kap- ların şekillerini alırlar. h (.....) Katı hâldeki maddeler belirli bir şekle sahiptir. ı (.....) Gazlar bulundukları ortama yayılırlar. i (.....) Su buharı suyun doğadaki gaz hâline örnektir. 99