ระบบต่อมไร้ท่อ

ระบบตอ่ มไรท้ อ่ (ENDOCRINE SYSTEM) รำยวชิ ำ ชีววิทยำ 5 (ว 30245) ช้นั มัธยมศกึ ษำปที ี่ 6 1 จดั ทำโดย นำงสำวสกุ ฤตำ โสมล ครชู ำนำญกำร โรงเรยี นเบญจมรำชทู ศิ จังหวดั จนั ทบรุ ี ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6

ระบบประสานงาน (co-ordinating system) ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 2

*ต่อมไรท้ อ่ (endocrine gland) ตอ่ ม *ตอ่ มมีท่อ(exocrine gland) ต่อมท่ี ทหี่ ล่ังสารท่เี ป็ น hormone และไปมี ห ล่ั ง ส า ร แ ล ะ ไ ป มี ผ ล ต่ อ อ วั ย ว ะ ผลต่ออวัยวะเป้ าหมาย (target เป้าหมายโดยผ่านท่อลาเลียงของ organ) โดยผ่าน extracellular fluid เช่นกระแสเลอื ด ตนเอง ไม่ต้องผ่านกระแสเลือด *Endocrinologyครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยาม.6 3

กลไกการออกฤทธิข์ องฮอรโ์ มน -ออกฤทธ์ิไดโ้ ดยการจบั กบั ตัวรบั สัญญาณ(receptor) ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6 4

COMPARISON ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 5

ประเภทของฮอร์โมนแบ่งตำมโครงสรำ้ งทำงเคมี 6 1. ฮอรโ์ มนเปปไทดห์ รือโปรตีน (Polypeptide hormone) 2. ฮอรโ์ มนเอมนี (Amine hormone) 3. ฮอรโ์ มนสเตยี รอยด์ (Steroid hormone) 4.ฮอรโ์ มนกรดไขมัน (Fatty acid hormone) ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 7

แหล่งสร้างฮอร์โมน 1. ฮอรโ์ มนจากตอ่ ม/ฮอรโ์ มนทีแ่ ทจ้ รงิ (glandular hormone / true hormone) 2. ฮอรโ์ มนจากเนื้อเยอื่ (tissue hormone) 3. ฮอรโ์ มนประสาท (neurohormone) ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6 8

หนำ้ ทขี่ องฮอรโ์ มน 1. ควบคมุ การเจรญิ เตบิ โต (growth) 2. ควบคมุ และรักษาสภาพแวดลอ้ มภายใน รา่ งกายใหเ้ ป็ นปกติ 3. ควบคมุ การทางานของรา่ งกายอยา่ ง อตั โนมตั ิ ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 9

Endocrine organs ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6 10

ต่อมไรท้ อ่ เปลย่ี นแปลงมำจำกเนอ้ื เยอื่ 3 ช้นั 1. เปลี่ยนแปลงมาจากเนื้อเยอื่ ชนั้ กลาง * สร้างสารพวก Steroid - adrenal cortex - ovary - testis 2. เปล่ียนแปลงมาจากเนือ้ เยอ่ื ชน้ั นอกและเนือ้ เยอื่ ช้นั ใน * สรา้ งสารพวก Peptide - thyroid gland - hypophysis /pituitary - adrenal medulla ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6 11

กำรจำแนกตอ่ มไรท้ อ่ ตำมควำมสำคญั ตอ่ ชวี ติ ค ูรสุกฤตา โสมล ีชววิทยา ม.6 มี 2 ประเภท ดงั นี้ 1.Essential endocrine gland เป็ นตอ่ มไรท้ อ่ ทจี่ าเป็ นมากและมีความสาคัญ ถ้าขาดแล้วทาใหต้ ายได้ ได้แก่ 1.1) parathyroid 1.2) adrenal cortex 1.3) islets of Langerhans 12

2. Non - Essential endocrine gland เป็ นต่อม ค ูรสุกฤตา โสมล ีชววิทยา ม.6 ทไ่ี มจ่ าเป็ นหรือจาเป็ นน้อยมากตอ่ รา่ งกาย ถ้าผิดปกติอาจทาใหเ้ กดิ ความผดิ ปกติของรา่ งกายหรือของระบบต่างๆ ได้แก่ 2.1) pituitary 2.2) adrenal medulla 2.3) pineal 2.4) thymus 2.5) thyroid 2.6) gonads 13

First endocrinology experiment ทดลองตดั อณั ฑะของลกู ไก่ 14 กำรทดลองของอำรโ์ นล เอ เบอร์โทลด์ ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6

Normal Rooster Normal Rooster Capon ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 15

Major endocrine glands ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6 16

1. ตอ่ มไพเนียล (pineal gland) - อยบู่ รเิ วณก่งึ กลางสมองสว่ นเซรบี รมั พซู า้ ยและพขู วา - สรา้ งเมลาโทนิน (melatonin) คน: ยบั ยงั้ การเจรญิ เตบิ ของอวยั วะ สบื พนั ธุ์ ถา้ ขาดจะทาใหเ้ ด็กเป็น หนมุ่ สาวเรว็ กวา่ ปกติ กบ :ผิวซดี จาง -ทาหน้าทคี่ วบคุมพฤตกิ รรม Biological clock/ การปรบั ตัว ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6 17

2. ตอ่ มใต้สมอง (pituitary gland) ตอ่ มใตส้ มองอยบู่ รเิ วณตรงกลางสมอง แบง่ ได ้ เป็ น 3 สว่ น คอื 1. ตอ่ มใตส้ มอง สว่ นหนา้ (Anterior pituitary) 2. ตอ่ มใตส้ มอง สว่ นกลาง (intermidiate) 3. ตอ่ มใตส้ มอง สว่ นหลงั (Posterior pituitary) ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6 18

2.1ต่อมใต้สมองส่วนหน้า (anterior pituitary gland / adenohypophysis) -ควบคุมการหล่งั ฮอรโ์ มนโดยไฮโปทาลามัส ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6 19

Pituitary gland and hypothalamus ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6 20

2.1.1 ฮอรโ์ มนโกรท (GH,STH) Growth hormone ; Somatotrophin hormone=STH - เป็นสารพวกโปรตีน ควบคมุ การเจรญิ เตบิ โตของรา่ งกาย นอ้ ยไป มากไป เดก็ dwarfism ผใู้ หญ่ simmon’s disease gigantism acromegaly ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6 21

dwarfism ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 22

gigantism ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6 23

Anterior P. Homeostatic Imbalances Growth hormone (GH or hGH) – Promotes mitosis, cell division – Elongation of long bones, etc. – Healing of wounds Lack of hGH retards growth – Hypersecretion in youth produces giantism – Hyposecretion in childhood produces pituitary dwarfism – Hypersecretion in adult produces acromegaly ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 24

simmon’s 25 disease • เน่ืองจากในผใู้ หญ่ท่ีมี GH นอ้ ย มกั ไมแ่ สดงลกั ษณะอาการใหเ้ ห็นแต่ พบวา่ นา้ ตาลในเลือดต่าจงึ ทนตอ่ ความเครียดทางอารมณไ์ ดน้ อ้ ยกว่า คนปกติ และมกั จะเป็นลมหนา้ มืด ง่าย อาจเป็นโรคผอมแหง้ ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6

acromegaly กระตนุ้ การเจรญิ ของกระดกู ในดา้ นกวา้ งเนื่องจากกระดกู ทางดา้ นยาวบิดไปแลว้ ยาวอกี ไมไ่ ด้ และยบั ยงั้ เนือ้ เยือ่ เกี่ยวพนั ดว้ ย ทาใหก้ ระดกู ที่คางขยายขนาดกวา้ ง ขนึ้ ฟันหา่ งใบหนา้ เป็นรูปสีเ่ หล่ยี มคางหมู นิว้ มือ นิว้ เทา้ มีขนาดใหญ่ขนึ้ ผิวหนงั หนา และหยาบ ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6 26

• ฮอรโ์ มนกระตนุ้ การหล่งั GH (GH releasing hormone,GHRH) • ฮอรโ์ มนยบั ยงั้ การหล่งั GH (GH inhibiting hormone,GHIH) • ฮอรโ์ มนกระตนุ้ การหล่งั โพรแลกตนิ (prolactin releasing hormone,PRH) • ฮอรโ์ มนกระตนุ้ การหล่งั ของตอ่ มไทรอยด์ (thyroid releasing hormone,TRH)กระตนุ้ การหล่งั TSH • ฮอรโ์ มนกระตนุ้ การหล่งั Gn (gonadotrophin releasing 27 hormone,GnRH)กระตนุ้ การหล่งั FSH และ LH ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6

Hormonal control of reproduction Hypothalamus GnRH Anterior pituitary LH FSH Gonads Endocrine cells Steroid and Gamete peptide hormones production ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 28

ไฮโพทาลามัสกับการสร้างและหล่ังฮอรโ์ มนของต่อมใต้สมองส่วนหน้า ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 29

- ฮอร์โมน LH กระตุน้ กลุ่มเซลล์ 30 อินเตอร์สติเชียลใหห้ ลง่ั ฮอร์โมน testosterone ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6

LH FSH MENS Proliferative phase Secretory phase 28 0 21 31 7 14 ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยาDม.6ays

2.1.2 ฮอรโ์ มนโพรแลกตนิ (prolactin:PRL) ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6 32

2.1.3 ฮอรโ์ มนอะดรโี นคอรต์ โิ คโทรฟิ น (adrenocorticotrophin hormone) หรือ ACTH ทาหนา้ ทกี่ ระตนุ้ อะดรนี ลั คอรเ์ ทกของตอ่ มหมวกไตใหส้ รา้ งฮอรโ์ มนตามปกติ ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6 33

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 34

2.1.4 ฮอรโ์ มนกระต้นุ ไทรอยด์ (thyroid stimulating hormone:TSH) ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 35

2.1.5 ฮอรโ์ มนกระตุ้นต่อมหมวกไต (Adrenocorticotrophic hormone:ACTH) ครูสุกฤตา โสมล ชวี วิทยา ม.6 36

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 37

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 38

2.1.6 ฮอรโ์ มนเอนดอรฟ์ ิ น (endorphin) ครูสุกฤตา โสมล ชีววทิ ยา ม.6 39

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 40

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 41

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 42

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 43

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 44

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 45

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 46

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 47

2.2 ต่อมใตส้ มองสว่ นกลำง -ฮอรโ์ มน Melanocyte stimulating hormone : MSH : ผวิ เขม้ ขนึ้ 48 * ทาหน้าทครูเ่ีสกุกฤยี่ตาวโกสมบัล ชกีววาิทรยาปม.6รับตวั

2.3 ตอ่ มใตส้ มองส่วนหลัง (Posterior pituitary gland /neurohypophysis) -ไมไ่ ด้สรา้ งฮอรโ์ มนเอง แต่ฮอรโ์ มนถกู สรา้ งมาจาก neurosecretory cell ของ Hypothalamus โดยกลุม่ เซลลเ์ หลา่ นีจ้ ะมี axon มาสิน้ สุดอยภู่ ายในตอ่ มใตส้ มอง ส่วนหลัง และเขา้ ส่กู ระแสเลอื ด ครูสุกฤตา โสมล ชวี วทิ ยา ม.6 49

ครูสุกฤตา โสมล ชีววิทยา ม.6 50