ระบบประสาทและอวัยวะรับความรู้สึก

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 201

TEST : Structure of Ear 1. ใบหู (pinna) 2. รหู ู (orditory canal) 3. เยือ่ แก้วหู (Ear drum) 4. ทอ่ ยูสเตเซยี น(Eustachian tube) 5. กระดกู คอ้ น(Malleus) 6. กระดกู ท่ัง(Incus) 7. กระดกู โกลน(Stapes) 8. คอเคลยี (Cochlea) 9. เส้นประสาทคู่ท่ี 8 (auditory nervous) 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 202

วธิ กี ารดแู ลสขุ ภาพหู หู เป็นอวยั วะสำคญั ท่ีช่วยใหเ้ รำไดย้ ินเสยี งตำ่ งๆ เพ่ือกำร ติดต่อส่อื สำรพดู คยุ และยงั เป็นอวยั วะท่ีเก่ียวขอ้ งกบั กำรทรงตวั ของ รำ่ งกำยขณะเคล่อื นไหว เรำจงึ ควรระมดั ระวงั ดแู ลรกั ษำหู เพ่ือใชห้ ู อยำ่ งมีประสทิ ธิภำพไปตลอดชีวิต โดยวิธีกำรดแู ลสขุ ภำพหมู ีดงั นี้ 1. กำรทำควำมสะอำดหใู หใ้ ชผ้ ำ้ สะอำดชบุ นำ้ บิดหมำด เชด็ บรเิ วณใบหู และรูหเู ทำ่ ท่ีนิว้ จะเขำ้ ไปได้ เท่ำนนั้ 2. ขีห้ อู ำจจะแหง้ หรอื เปียก หำกมีจำนวนมำกจะรว่ งหรอื ไหลออกมำเอง จึงไมจ่ ำเป็นตอ้ งป่ันหรอื แคะหู 3. เม่ือเป็นหวดั เจ็บคอ ไม่ควรส่งั นำ้ มกู แรงๆ หรอื อดุ จมกู ขำ้ งใดขำ้ งหน่งึ ในขณะส่งั นำ้ มกู เพรำะจะทำ ใหเ้ ชือ้ โรคใน คอและจมกู ดนั เขำสงู หชู นั้ กลำง ทำใหเ้ กิดกำรตดิ เชือ้ เป็น โรคหนู ำ้ หนวกได้ 4. ผทู้ ่ีมีอำกำรของโรคหวดั ภมู ิแพม้ กั มีแนวโนม้ ท่ีจะเกิดโรคหชู นั้ กลำงอกั เสบจำกกำรตดิ เชือ้ แทรกซอ้ น จงึ ควรหลกี เล่ยี งส่ิงท่ีก่อใหเ้ กิดอำกำรแพ้ และรบั ประทำนยำเพ่ือบรรเทำอำกำร 5. ระวงั อย่ำใหห้ ไู ดร้ บั กำรกระทบกระแทกแรงๆ เช่น กำรตบหดู ว้ ยมือทงั้ 2 ขำ้ ง เพรำะจะทำใหเ้ ย่ือแกว้ หฉู ีกขำด หรอื กระดกู หหู ลดุ จนเป็นเหตทุ ำใหก้ ำรไดย้ ินลดลง 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 203

6. หลีกเล่ยี งกำรตะโกนหรอื ทำเสยี งดงั ใสก่ นั รวมทงั้ เล่ยี งแหลง่ ท่ีมีเสยี งดงั อกึ ทกึ ควรไดร้ บั กำร ตรวจกำรไดย้ ินทกุ ๆ 6เดอื น 7. ถำ้ มีแมลงเขำ้ หู หำ้ มแคะออกเพรำะจะทำใหแ้ มลงเขำ้ ไปในหลู กึ ย่ิงขนึ้ ควรใชน้ ำ้ สะอำดหรอื นำ้ มนั ท่ีปลอดภยั เช่น นำ้ มนั มะกอก หยอดลงในรูหทู ิง้ ไวส้ กั ครูเ่ พ่ือใหแ้ มลงตำย แลว้ เอียงหใู ห้ นำ้ มนั ไหลออกมำพรอ้ มแมลง 8. เม่ือมีอำกำรผิดปกติเกิดขนึ้ กบั หู เชน่ หอู ือ้ ปวดหู คนั หู มีนำ้ หนองหรือเลือดไหลออกจำกหู กำรฟังเสียงลดลง ควรรบั กำรตรวจจำกแพทย์ หู คอ จมกู • ยำบำงชนิด เช่น สเตร็ปโตมัยซนิ ทำนำ มัยซนิ โรคซฟิ ิ ลิส มผี ลทำลำย เส้นประสำทรับเสยี งและกำรทรงตัว ส่งผลกระทบต่อกำรไดย้ นิ 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 204

ตวั อยา่ งความผดิ ปกตเิ กย่ี วกบั หู  โรคนาในหไู มเ่ ทา่ กนั ถำ้ จะม่นั ใจไดว้ ำ่ เป็นโรคนำ้ ในหไู ม่เทำ่ กนั นอกจำกกำรวินิจฉยั ดว้ ยอำกำรเวยี นศีรษะแบบบำ้ นหมนุ รว่ มกบั มีอำกำรหอู ือ้ แนน่ หู หรอื เสยี งวงิ้ ๆ ในหู จะตอ้ งไดร้ บั กำรตรวจระดบั กำรไดย้ ินอย่ำงละเอียด ในหอ้ งเก็บเสียง เพ่ือยืนยนั วำ่ มีกำรสญู เสียกำรไดย้ ินรว่ มดว้ ย - กำรสญู เสียกำรไดย้ ินท่ีควำมถ่ีต่ำ (ต่ำกวำ่ 2000Hz) เป็นหน่งึ ในเกณฑก์ ำรวนิ ิจฉยั สำหรบั โรคนำ้ ในหู ไมเ่ ท่ำกนั รว่ มกบั อำกำรบำ้ นหมนุ โดยกำรสญู เสยี กำรไดย้ ินอำจจะเรม่ิ จำกหดู ำ้ นหน่ึงก่อนหรอื เรม่ิ ในหู ทงั้ สองขำ้ งพรอ้ มกนั ก็ได้ แตพ่ บไดน้ อ้ ยกวำ่ มำก o เม่ือทำกำรวินิจฉยั ไดแ้ ลว้ โรคนีม้ ีกำรรกั ษำท่ีจำเพำะหลำยอยำ่ ง เพ่ือใหอ้ ำกำรเวียนศีรษะบำ้ นหมนุ หำยไป o หำกสงสยั วำ่ อำจจะเป็นโรคนำ้ ในหไู ม่เทำ่ กนั แนะนำใหพ้ บแพทย์ ผเู้ ช่ียวชำญดำ้ นหู เพ่ือทำกำรตรวจวนิ ิจฉยั อย่ำงละเอียด และ นำไปสกู่ ำรรกั ษำท่ีถกู ตอ้ งตอ่ ไป 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 205

 โรคหนิ ปนู ในหชู นั ในหลดุ โรคนีจ้ ะทำใหม้ ีอำกำรเวียนศีรษะบำ้ นหมนุ อย่ำง รุนแรงมำก อำกำรจะเป็นมำกเม่ือเปล่ยี นท่ำทำง โดยเฉพำะเม่ือจะลกุ จำกเตียงหรอื จะลม้ ตวั ลงนอน เป็นโรคท่ีมีกำรรกั ษำใหห้ ำยไดโ้ ดยไม่ยำก o กำรตรวจวนิ ิจฉยั ภำวะนี้ สำมำรถตรวจไดด้ ว้ ยแพทยผ์ เู้ ช่ียวชำญดำ้ นหู โดยกำรตรวจจะมี กำรทดสอบอยำ่ งละเอียดว่ำหินปนู หลดุ ท่ีหดู ำ้ นไหน ท่ีตำแหน่งใด o เม่ือตรวจพบแลว้ โรคนีส้ ำมำรถรกั ษำใหห้ ำยไดโ้ ดยแพทยเ์ ฉพำะทำงดำ้ นหู ดว้ ยกำรทำ กำยภำพบำบดั แบบพิเศษเพ่ือเคล่อื นตะกอนหินปนู กลบั เขำ้ ท่ีเดิมรว่ มกบั กำรรบั ประทำนยำ 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 206

 หแู วว่ คือกำรท่ีไดย้ ินเสียงท่ีเป็นคำพดู โดยท่ีไมม่ ีเสียงนนั้ จรงิ ๆ คนท่ีอย่ขู ำ้ งๆ ไม่ไดย้ ิน ถำ้ ไดย้ ินอย่ตู ลอดเวลำ แสดงวำ่ อำจเป็นโรคจิตประสำท ตอ้ งปรกึ ษำแพทย์  หูมเี สยี ง บำงคนอำจไดย้ ินเสยี งดงั ในหู เชน่ ขีห้ ทู ่ีใกลห้ รอื ตดิ บนแกว้ หู เม่ือเวลำรำ่ งกำยเคล่อื นไหวเปล่ียนท่ำ อำจกระทบกนั จนเกิดเป็นเสยี งได้ บอ่ ยครงั้ เสยี งท่ีไดย้ ินเกิดจำกเสน้ ผมท่ีติดแกว้ หู เม่ือหนั หวั ไปมำเสน้ ผมถกู บั แกว้ หู อำจเกิดเสยี งแขรกๆ บำงคนอำจไดย้ ินเสยี งท่ีเกิดจำกกลำ้ มเนือ้ ทำงำนเวลำกลืนหรอื เสยี งคลำ้ ยเสยี งเตน้ ของหวั ใจ 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 207

 หูไวผดิ ปกติ คืออำกำรท่ีไมส่ ำมำรถทนตอ่ เสยี งท่ีปกติเคยทนได้ จะเกิดอำกำรหงดุ หงิด ปวดหู ปวดหวั เช่น เสยี ง เปิด-ปิดประตู เสยี งชกั โครก เสยี งกรง่ิ โทรศพั ท์ เสียงเดก็ รอ้ ง เป็นอำกำรท่ีพบไดบ้ อ่ ยในผทู้ ่ีมีเสยี งในหู บำงคนเป็นมำกจนเกิดอำกำรกลวั ตอ่ เสียงใดเสียงหนง่ึ หรอื กลวั เสยี งทกุ อย่ำง (Phonophobia) บำงคนกลวั มำกจนตอ้ งใสท่ ่ีอดุ หอู ย่ตู ลอดเวลำหรอื แยกตวั จำกสงั คม  หนู าหนวก เกิดจำกหชู นั้ กลำงอกั เสบ เป็นโรคท่ีพบไดบ้ อ่ ยโดยเฉพำะใน เดก็ เน่ืองจำกในเดก็ นนั้ ท่อปรบั ควำมดนั หชู นั้ กลำงยงั ไมพ่ ฒั นำ สมบรู ณเ์ ตม็ ท่ี ประกอบกบั เด็กเรม่ิ มีกำรสมั ผสั หรือคลกุ คลกี บั บคุ คลและสถำนท่ีตำ่ งๆ มำกขนึ้ เกิดภำวะตดิ เชือ้ เป็นหวดั ได้ บอ่ ย ซง่ึ อำจมีกำรอกั เสบไปยงั ท่อปรบั ควำมดนั หชู นั้ กลำง มีผล ทำใหเ้ กิดภำวะหชู นั้ กลำงอกั เสบเฉียบพลนั ขนึ้ - รกั ษำโดยรกั ษำอำกำรหวดั รบั ประทำนยำปฏิชีวนะตอ่ เน่ือง ทำควำมสะอำดช่องหู ในกรณีเป็นซำ้ บ่อย อำจตอ้ งพิจำรณำตรวจหำสำเหตซุ อ่ นเรน้ เพ่ือใหก้ ำรรกั ษำท่ีเหมำะสมตอ่ ไป และอำจผำ่ ตดั ในบำงกรณี เช่น มีต่อมอดีนอยดอ์ กั เสบเรอื้ รงั มีอำกำรปวดหมู ำกๆ 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 208

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 209

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 210

จมกู กับการดมกลิน่ (NOSE) เซลลร์ บั กล่ิน (olfactory neuron) เป็น เซลลป์ ระสาทท่ฝี ังตัวแทรกอย่ใู นโพรงจมกู (olfactory epithelium) ตอนบน มี หนา้ ทเ่ี ปลี่ยนสารทีท่ าให้เกดิ กลน่ิ เป็น กระแสประสาท ซงึ่ ใยประสาทของเซลลร์ บั กล่นิ นี้จะไปตดิ ตอ่ กันเปน็ เส้นประสาทสมอง คู่ท่ี 1 (olfactory nerve) แลว้ สง่ กระแส ประสาทผา่ น olfactory bulb เพื่อสง่ ต่อไปยังสมองส่วน Cerebrum เพอ่ื แปล ความหมายของกลิ่นตอ่ ไป  ในโพรงจมกู จะมีเมือก (mucous) ทำใหเ้ ย่ือบโุ พรงจมกู เปียกชืน้ อย่เู สมอ และ เมือกเป็นตวั ทำลำยกล่นิ ตำ่ งๆ 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 211

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 212

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 213

สิ่งกระตนุ้ ท่ีจำเป็นสำหรบั กำรรบั กล่นิ คือ เป็นสำรเคมีท่ีระเหยได้ ละลำยนำ้ ได้ เลก็ นอ้ ยเพ่ือผำ่ นเย่ือเมือกเขำ้ ไปยงั เซลลร์ ับกลน่ิ (olfactory receptor cell) และตอ้ งละลำยไดเ้ รว็ ในไขมนั เพรำะปลำยนอกของเซลลป์ ระสำทรบั กลน่ิ สว่ นใหญ่ประกอบดว้ ยสำรพวกไขมนั (มี cilia ย่ืนออกมำเพ่ือเพ่มิ ประสทิ ธิภำพใน กำรสมั ผสั กบั โมเลกลุ ของกลน่ิ ) สรุปกำรส่งกระแสประสำทในกำรรับกลนิ่ กลนิ่ (สำรเคมี)เย่ือบโุ พรงจมกู (olfactory epithelium) (มีเมือกละลำย กล่นิ เซลลร์ บั กล่นิ (olfactory cell)CN1 = olfactory nerve olfactory bulb cerebrum 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 214

หมำยเหตุ • ปลำ เป็นสตั วท์ ่ีมี olfactory bulb เจรญิ ดีกวำ่ สตั วช์ นิดอ่ืนๆ จงึ สำมำรถรบั กลิ่นไดด้ ีกวำ่ สตั วอ์ ่ืนๆ เชน่ ปลำฉลำม • ทงั้ กำรดมกลน่ิ ของจมกู และกำรชิมรสของลนิ้ มีสว่ นท่ีทำหนำ้ ท่ีรบั กำร เปล่ยี นแปลงของสำรเคมี จงึ เรยี กรวมกนั วำ่ chemoreceptor ในสัตวเ์ ลยี งลกู ดว้ ยนานมไมเ่ จรญิ 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 215

ล้ินกบั การรับรส กำรชิมรส เป็นหนำ้ ท่ีของตมุ่ รบั รสซง่ึ อยทู่ ่ีลนิ้ เรยี กวำ่ ตุ่มรับรส (taste bud) ซง่ึ ใน ตมุ่ รบั รสจะมีเซลลส์ ำคญั 2 ประเภท คือ เซลลร์ บั รส (taste receptors) และ เซลลพ์ ่ีเลยี้ ง (supporting cell) 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 216

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 217

• ด้านบนของผิวลิน มีปุ่มลิน (papilla) ซ่ึงมีตุ่มรับรส (taste bud) หลายตุ่มทา หนา้ ทีร่ บั รส • ตมุ่ รบั รสที่ลนิ ของคนแตล่ ะชนิดจะอยู่เฉพาะที่ไมป่ ะปนกัน เช่น ตุ่มรับรสหวาน มีมากที่ปลายลิน รสเปรียวมีมากท่ีข้างลิน รสเค็มมีมากที่ปลายลินและข้างลิน สว่ นรสขมมีมากท่ีโคนลนิ และยังมีรสอร่อย (umami) อกี ด้วย แต่ละตุ่มรับรสจะมีเซลล์รับรส (gustatory cell) ซ่ึงต่อกับใยประสาททาหน้าที่รับ รส เม่ือต่มุ รบั รสไดร้ บั การกระต้นุ จะเกดิ กระแสประสาทสง่ ไปตาม CN 7 และ 9 ไป ยังสมองสว่ น cerebrum บรเิ วณศูนย์รับรสเพอื่ แปลวา่ เป็นรสอะไร - รสเคม็ taste cell จะตรวจจบั จำก Na+ - รสหวำน จะตรวจจบั จำกนำ้ ตำลโมเลกลุ เด่ียว - รสเปรยี้ ว จะตรวจจบั จำก H+ - รสขม จำกสำรบำงอยำ่ ง เช่น นโิ คติน เป็นตน้ 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 218

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 219

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 220

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 221

หมำยเหตุ • ลนิ้ เป็น sensory hair cell คลำ้ ยกบั หู • เสน้ ประสำทสมองท่ีเก่ียวขอ้ งกบั กำรรบั รสท่ีลนิ้ คือคทู่ ่ี 7 และคทู่ ่ี 9 • รสอำหำร ไดจ้ ำกกำรผสมของรสอำหำรท่ีลนิ้ รวมกบั กลิ่นท่ีไดร้ บั ทำงจมกู (เวลำเป็นหวดั จะกินอำหำรไมอ่ รอ่ ยเพรำะเซลลป์ ระสำทรบั กลิ่นในโพรงจมกู บกพรอ่ ง) • ศนู ยก์ ลำงกำรรบั รสอำหำรอยทู่ ่ีสมองสว่ น cerebrum 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 222

ผวิ หนงั (SKIN หรอื integument) เป็นอวยั วะรบั ความรู้สึกท่มี พี น้ื ท่ี ผิวมากทีส่ ดุ ทีผ่ ิวหนงั มีหนว่ ยรบั ความรู้สึกท่ีมี รปู รา่ งต่างกนั ซึง่ ไวต่อการกระตนุ้ ในระดบั ต่างๆ ของผิวหนัง  แต่ละบริเวณมีปลายประสาทรบั ความรู้สึกอยู่ หนาแน่นต่างกัน หนว่ ยรบั ความร้สู ึกมี 5 หน่วย คือ เจบ็ ปวด (pain) ร้อน (heat) เยน็ (cold) สมั ผัส (touch) และความ กดดนั (pressure) 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 223

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 224

ผิวหนงั นอกจำกจะทำหนำ้ ท่ีปกคลมุ ผิวแลว้ ยงั มี sensory receptor ท่ีทำ ห น้ ำ ท่ี รั บ แ ร ง ก ล ( mechanoreceptor) ห ล ำ ย ช นิ ด แ ล้ ว ยั ง มี thermoreceptor รับอุณหภูมิด้วย โดยอำจเป็นเพียงแค่ปลำยประสำท (free nerve ending) ซง่ึ รบั แรงกดเบำๆ หรอื อำจพฒั นำเป็นโครงสรำ้ งเฉพำะ เช่น Pacinian corpuscle ท่ีอย่ลู กึ ลงไปในผวิ หนงั มำกท่ีสดุ ลกั ษณะคลำ้ ย หวั หอมผ่ำซีก ทำหนำ้ ท่ีรบั แรงกดลกึ • free nerve ending = รบั ควำมเจ็บปวด อำกำรคนั อณุ หภมู ิ • Meissner’s corpuscles = รบั สมั ผสั เบำ • Ruffini’s corpuscles = รบั สมั ผสั และแรงดนั ควำมรอ้ น • Krause’s end bulb = รบั สมั ผสั ควำมเยน็ • Pacinian corpuscle = รบั แรงกด • Hair follicle endings = รบั สมั ผสั เบำและแรงส่นั • Nerve plexus of follicle = หน่วยรบั สมั ผสั ท่ีพนั อยรู่ อบโคนขน รบั สมั ผสั กำรลบู เบำๆ ทำใหข้ นส่นั สะเทือน 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 225

ผิวหนงั (skin) มีสว่ นรบั สมั ผสั ซง่ึ เป็นปลำยประสำท dendrite แทรกอยใู่ น ผิวหนงั ชนั้ ตำ่ งๆ โดยไมม่ ีตวั เซลลป์ ระสำท (cell body) อยเู่ ลย แตต่ วั เซลล์ ประสำทรบั ควำมรูส้ กึ จะอยทู่ ่ีปมรำกบนของไขสนั หลงั • หน่วยรับสัมผัสเหล่ำนีจ้ ะมคี วำมไวตอ่ กำรกระตุน้ เฉพำะอย่ำง แตกต่ำงกัน สรุปไดด้ งั นี้ จำนวนของหน่วยรบั สมั ผสั ต่ำงๆ ในผิวหนงั ตำมลำดบั จำกมำกไปนอ้ ย (ใน 1 ลบ.ซม.) รับสัมผัส  รับควำมเจบ็ ปวด  รับแรงกดดัน  รับควำมร้อน  รับควำมเยน็ (300 เซลล)์ (200 เซลล)์ (24 เซลล)์ (12 เซลล)์ (2 เซลล)์ 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 226

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 227

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 228

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 229

สรุปรปู รา่ งเซลลท์ ีใ่ ชร้ บั ความรสู้ กึ 10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 230

10/08/63 จดั ทำโดย ครูสกุ ฤตำ โสมล 231