คู่มือครูวิทยากร

คมู อื ครวู ิทยากร...... 91 การประเมินผล 1. สังเกตพฤติกรรมของนก 2. ตรวจสอบความรขู องนกั เรียนผา นการสังเกตและบอกลกั ษณะของนกแตละชนดิ ท่ีพบ จากขอ มูลใน Application Doonok ได รายการประเมิน ระดบั การเรยี นรู จากกิจกรรมบูรณาการระบบนิเวศและ นำไปใช นำไปใชไ ด ไมสามารถ ประโยชนของพรรณไมและสตั วป า ไดมาก บางสว น นำไปใชไ ด ทานสามารถนำความรูท ไ่ี ดไปประยุกตใชใ น ปานกลาง ชีวิตประจำวนั และการดำเนินชวี ิตไดระดับใด

คูม อื ครวู ทิ ยากร...... 92 ใบกิจกรรม เร่อื ง รบั อรุณ/Application Doonok ช่อื – นามสกลุ .................................................................................. ชน้ั ................................ ดนู ก ดูเวลาไหนดี : เวลาเชา จะเปนชว งเวลา ดกู ันอยา งไร ที่ดที ่ีสดุ ในการดูนก 1. สงั เกตรูปรา งมีลักษณะอยา งไร การแตง กาย : เสื้อผา ควรเปนสที ่ีกลมกลนื กบั 2. สังเกตสสี นั และลวดลายท่ีเปน ลักษณะเดน สภาพแวดลอ ม แตง กายใหรัดกุม 3. สงั เกตพฤตกิ รรมและทาทาง กางเกงขายาว สวมหมวกบังแดด 4. เปรยี บเทียบนกที่พบกบั คมู อื ดูนก/ และรองเทา หุมสน กระชับพอดี Application Doonok หนพู บนกอะไรบาง . . . . . .

คมู อื ครวู ทิ ยากร...... 93 ใบกจิ กรรม ความสมั พนั ธระหวา งนกกับส่งิ แวดลอ ม

คมู ือครวู ิทยากร...... 94 ใบกิจกรรม สังเกตลกั ษณะปากนก สงั เกตลักษณะปากของนก

คูม อื ครวู ิทยากร...... 95 กจิ กรรมท่ี 10 สวนพฤกษศาสตรโรงเรยี น โดย กรมอุทยานแหงชาติ สตั วปา และพันธพุ ชื และกรมปาไม เน้อื หากจิ กรรม ความรูเร่ืองพืชพรรณไม สวนประกอบของตนไม คุณคา ประโยชน และความสวยงามของ พชื พรรณไม การใชเ ทคโนโลยี ในการศึกษาพชื พรรณไม สรา งจิตสำนกึ ในการอนรุ ักษพนั ธกุ รรมพืช วัตถุประสงคข องกิจกรรม 1. เพอ่ื ใหนกั เรียนไดใกลชดิ กบั พืชพรรณไม เห็นคุณคา ประโยชน ความสวยงาม เกิดจิตสำนึก ดา นการอนุรักษพันธกุ รรมพืช 2. เพื่อใหเยาวชนรูจ ักทรพั ยากรเดน ในทอ งถนิ่ 3. เพ่ือใหเ ยาวชนมคี วามตระหนัก ความรคู วามเขาใจในการอนุรักษทรพั ยากรเดนในทอ งถ่ิน 4. เพื่อใหเยาวชนมีความรู ความเขาใจวิธีการปลูกตนไม และดูแลรักษาใหตนไมที่ปลูก เจริญเตบิ โต ระยะเวลาในการทำกิจกรรม 45 นาที ลกั ษณะของกิจกรรม กจิ กรรมกลมุ / การสำรวจตรวจสอบ/ การสืบคน ขอมลู การเตรียมการทำกิจกรรม สอ่ื /วสั ด/ุ อปุ กรณ - ภาพสว นประกอบของพชื พรรณไม - Smart phone - App We Grow - เว็บไซตองคก ารสวนพฤกษศาสตร www.qsbg.org - เว็บไซตส ำนกั หอพรรณไม กรมอทุ ยานแหงชาติ สัตวป า และพนั ธุพ ืช www.dnp.go.th-botany - ใบกจิ กรรมเรื่อง ทรพั ยากรธรรมชาตเิ ดนในทอ งถิ่น

คูมอื ครวู ทิ ยากร...... 96 - ใบกจิ กรรมเร่อื ง ตน ไมที่หนปู ลูก - ใบความรูสำหรับวทิ ยากรเร่ือง สวนพฤกษศาสตรโ รงเรยี น กระบวนการจดั กิจกรรม 1. ขนั้ นำเขาสูบทเรียน 1) วิทยากรใหเยาวชนเตรียม Smart phone 2) ใหเยาวชนติดตัง้ App We Grow 2. ข้นั การสอน 1) วทิ ยากรใหเยาวชนรูจักสวนประกอบและประโยชนข องพืชพรรณไม 2) วทิ ยากรแนะนำการใชงาน App We Grow 3) วิทยากรแบงเยาวชนออกเปนกลุม ๆ แลวใหแตละกลุมคนหาพืชพรรณไมตามที่ ไดรบั มอบหมาย แลว หาขอ มลู พชื พรรณไมน ้ัน ๆ ผาน App We Grow 4) วทิ ยากรใหเยาวชนวาดรปู สวนประกอบของพชื พรรณไมท่ไี ดส ืบคน พรอมทั้งบอก คณุ ประโยชนข องสว นตา ง ๆ 5) วทิ ยากรใหเยาวชนบอกเลาถงึ ความนา สนใจของพชื พรรณไม 6) วทิ ยากรทำความเขา ใจกับเยาวชน ความหมายของทรัพยากร และทรพั ยากรที่เปน จุดเดนมลี ักษณะอยางไร 7) ใหเยาวชน ตอบคำถามโดยทำกจิ กรรม “จุดเดน ทรัพยากรในทองถ่นิ ” - ทรัพยากรทองถน่ิ ใดบาง ทเี่ ปน จุดเดนและควรอนรุ กั ษไว - ทรัพยากรทองถ่นิ ชือ่ ........................................................................................ - เรือ่ งราว............................................................................................... 8) บันทึกความรูทไ่ี ดจ ากวทิ ยากรทองถ่ินเพมิ่ เติม 9) พูดคุยกับเยาวชนถึง “ตนไมท่ีหนูปลูก” เพ่ือใหมีความรู ความเขาใจในลักษณะ ของตน ไมท ต่ี อ งนำไปปลูก การดูแลรักษา และการติดตามความเจริญเติบโตของตนไมที่ปลูก 3. ข้ันสรปุ วทิ ยากรและเยาวชนรว มกันอภิปรายสรุปถึงคุณคา ประโยชน ความสวยงาม ของพืช พรรณไม และรว มกันสรางจติ สำนกึ ในการอนุรกั ษพันธุกรรมพชื

คูมอื ครวู ทิ ยากร...... 97 การประเมนิ ผล 1. การสังเกตจากการรว มกจิ กรรมของเยาวชน 2. สงั เกตจากความถูกตองสมบูรณของใบงานกจิ กรรม รายการประเมนิ ระดับการเรียนรู นักเรียนบอกคุณคา ประโยชน เกิดจิตสำนึก บอกได ไมแนใ จ บอกไมได ในการอนุรกั ษพ ันธุกรรมพชื

คูมือครวู ทิ ยากร...... 98 ใบความรู สำหรับครูวิทยากร กจิ กรรมท่ี 8 สวนพฤกษศาสตรโ รงเรยี น 1. ความเปน มาและแนวทางการดำเนนิ งานสวนพฤกษศาสตรโ รงเรียน ตามที่สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงมีพระราชดำริบางประการ (8 กุมภาพนั ธ 2536 อาคารที่ประทบั ในสำนักงานชลประทาน เขต 1 ถนนทงุ โอเตล็ จังหวัดเชยี งใหม) เก่ียวกับการอนุรักษพันธุกรรมพืช \"การสอนและอบรมใหเด็กมีจิตสำนึกในการอนุรักษพืชพรรณนั้น ควรใชวิธีการปลูกฝงใหเด็กเห็นความงดงาม ความนาสนใจ และเกิดความปติที่จะทำการ ศึกษาและ อนุรักษพืชพรรณตอไป การใชวิธีการสอน การอบรมที่ใหเกิดความรูสึกกลัววา หากไมอนุรักษแลว จะเกิดผลเสีย เกิดอันตรายแกตนเอง จะทำใหเด็กเกิดความเครียด ซึ่งจะเปนผลเสียแกประเทศ ในระยะยาว\" โครงการอนุรักษพันธุกรรมพืชอันเน่ืองมาจากพระราชดำริฯ ไดดำเนินงานสนอง พระราชดำริ จัดตั้งงาน \"สวนพฤกษศาสตรโรงเรียน\" เพื่อเปนสื่อในการสรางจิตสำนึกดานอนุรักษ พันธุกรรมพืช โดยใหเยาวชนน้ัน ไดใกลชิดกับพืชพรรณไม เห็นคณุ คา ประโยชน ความสวยงามอันจะ กอใหเกิดความคิดท่ีจะอนุรักษพืชพรรณตอไป ซ่ึงสามารถดำเนินการสวนพฤกษศาสตรในพื้นท่ีของ โรงเรยี น โดยมอี งคประกอบดงั กลาว เปน สวนพฤกษศาสตรโรงเรยี น ใชใ นวัตถปุ ระสงคด งั กลา ว อีกทั้ง ใชในการศึกษาและเปน ประโยชนต อเนอื่ งในการเรยี นการสอนวิชาตาง ๆ 2. ความรูดา นพืชศาสตร เชน - ลักษณะทางพฤกษศาสตร ราก ลำตน ใบ ดอก ผล และเมลด็ - ลักษณะทางนิเวศวิทยา - การขยายพนั ธุ การปลกู การดแู ลรกั ษา การเจรญิ เติบโต - การนำไปใชประโยชน จากการใชงานผาน App We Grow เว็บไซตองคการสวนพฤกษศาสตร www.qsbg.org หรือเวบ็ ไซตส ำนักหอพรรณไม กรมอทุ ยานแหง ชาติ สัตวป า และพนั ธุพชื www.dnp.go.th-botany 3. ความหมายของสวนพฤกษศาสตรและสวนพฤกษศาสตรโรงเรียน - ความหมายของสวนพฤกษศาสตร เปนแหลงทร่ี วบรวมพันธุพืชชนิดตาง ๆ ท่มี ีชีวิต จัดปลูกตามความเหมาะสมกับสภาพ ถ่ินอาศัยเดิม มีหองสมุด สถานที่เก็บรวบรวมตัวอยางพรรณไม รักษาสภาพ อาจเปนตัวอยางแหง

คมู อื ครวู ิทยากร...... 99 หรอื เกบ็ รกั ษาโดยวิธอี ืน่ ๆ พันธพุ ชื ทีท่ ำการเกบ็ รวบรวมไวน น้ั จะเปน แหลง ขอมูล และเผยแพรค วามรู นอกจากน้ี สามารถใชเปนแหลง พักผอนหยอนใจ - ความหมายของสวนพฤกษศาสตรโ รงเรียน ทกุ สง่ิ ทุกอยา งทม่ี อี ยใู นโรงเรียน ท่ีใชเพอ่ื การเรียนรูโดยมีพืชเปน ปจ จยั หลัก ชีวภาพอ่ืน เปนปจ จยั รอง กายภาพเปนปจ จยั เสริม และวัสดุ อปุ กรณ เปน ปจจยั ประกอบ 4. ประโยชนข องสวนพฤกษศาสตรโรงเรยี น และการศึกษาพฤกษศาสตร สรางจิตสำนึกในการอนุรักษพันธุพืช ทรัพยากรชีวภาพและกายภาพ โดยมีการสัมผัส การเรยี นรู การสรา ง และปลูกผังคุณธรรม การเสริมสรา งปญ ญาและภมู ิปญ ญา 5. ขอ มูลการจดบนั ทึก (ใบงานขอมูลพฤกษศาสตร) 1) ขอ มูลพฤกษศาสตร: ชื่อวิทยาศาสตร, ช่ือวงศ, ชื่อสามัญ ชื่อพื้นเมือง และนิเวศวิทยา เปนตน 2) ขอมลู พรรณไม - ลกั ษณะเรอื นยอดเปน กลม รูปไข รปู กรวย หรือทรงกระบอก เปนตน - ถ่นิ อาศัยเปน พืชบก พืชน้ำ - ลำตนเปน ลำตนเหนอื ดนิ ลำตน ใตดนิ - เปลอื กลำตน - ใบเปน ใบเดียว ใบประกอบ - รปู รางแผน ใบ ปลายใบ โคนใบ ขอบใบ - ดอก เชน ดอกเดยี ว ดอกชอ - กลีบเล้ียง กลีบดอก - ผล เชน ผลสด ผลแหง 3) ขอ มูลพน้ื ฐาน - ขอ มูลเกี่ยวกับการใชประโยชน.และขอมูลอ่นื ๆ เชน อาหาร ยารักษาโรค การกอ สราง ยาฆาแมลง

คมู ือครวู ิทยากร...... 100 แบบสำรวจขอ มลู พรรณไม ตามโครงการสวนพฤกษศาสตรโรงเรยี น 1. ลักษณะวิสัย (Habit) ลักษณะวสิ ัยอืน่ ๆ ไมล มลุก ไมพ มุ ไมตน ไมเ ถา ไผ เฟรน กลวยไม ปาลม (Herb) (Shrub) (Tree) (Climber) (Bamboo) (Fern) (Orchid) (Palm) 2. เรือนยอด ทรงพุม (Crown Shape) วงกลม (Rounded) รูปไข (Oval) รปู กรวย (Conical) รปู รม (Umbellate) รูปทรงกระบอก (Cylindrical) อ่นื ๆ……………………… 3. ถิ่นอาศยั (habitat) พชื องิ อาศยั (epiphyte) กาฝาก (parasite) พืชนำ้ (aquatic) พชื บก (terrestrial) 4. ลำตน (Stem) ตนใตด นิ (Subterranean Stem) ลำตนบนดิน (Aerial Stem) ไหล (Stolon, Runner) มอื พนั (Stem Tendril) เหงา (Rhizome) หวั แบบฝรง่ั (Tuber) ลำตนคลายใบ (Phylloclade) หัวแบบเผอื ก (Corm) หัวแบบหอม (Bulb) 5. เปลอื กลำตน เรียบแตกเปน สะเก็ด แตกเปน รอ ง แตกแบบสเ่ี หลย่ี ม แตกเปนแผนหอยลง อนื่ ๆ………………........ (Smooth Bark) (Scaly or Flaky Bark) (Fissured Bark) (Cracked Bark) (Peeling Bark)

คูมอื ครวู ิทยากร...... 101 6. ราก (Root) รากพิเศษ (Adventitious Root) รากค้ำจนุ รากหายใจ (Prop Root) (Pneumatophore) รากเกาะ รากสะสมอาหาร (Climbing Root) (Storage Root) 7. ใบ และชนดิ ของใบ ใบประกอบแบบขนนก (Pinnate/ Pinnately Compound Leaf ) ใบเด่ยี วแบบน้วิ มอื (Palmate/ Palmately Compound Leaf ) (Pinnate) (Bipinnate) (Tripinnate) ขนนกช้ันเดียว ขนนกสองเดียว ขนนกสามเดียว (Pinnate) (Bipinnate) (Tripinnate) ขนนกปลายคี่ ขนนกปลายคู (Odd-pinnate) (Evem-pinnate) 8. การเรยี งตวั ของใบบนกงิ่ (phyllotaxy) สลบั สลับระนาบเดยี ว เวยี น (Alternate) (Distichous) (Spiral) ตรงขาม ตรงขามสลบั ตงั้ ฉาก เปนรอบวง (Opposite) (Decussate) (Whorled)

คมู ือครวู ิทยากร...... 102 9. รูปรางแผน ใบ (leaf shape) รูปลิ่มแคบ รปู เข็ม รปู แถบ รูปขอบขนาน รูปใบหอก รปู ใบหอกกลบั รูปรี รปู ไข (Subulate) (Acicular) (Linaer) (Oblong) (Lanceolate) (Oblanceolate) (Elliptic) (Ovate) รูปไขกลับรปู รปู ไต รปู วงกลม รปู หวั ใจ รูปเคียว รปู ชอ น รปู โคง รูปรา งเหมือนไมพาย (Obovate) (Deltoid) (Rhomboid) (Reniform) (Orbicular) (Cordate) (Falcate) (Spathulate) 10. ปลายใบ (leaf apex) ปลายยาว ปลายตง่ิ แหลม ปลายต่งิ หนาม ปลายแหลม ปลายเรยี ว ปลายมน ปลายตัด ปลายเวาบมุ ปลายเวาตื้คลายหางแหลม (Caudate) (Cuspidate) (Mucronate) (Acute) (Acuminate) (Obtuse) (Truncate) (Retuse) (Emarginated) 11. โคนใบ (leaf base) โคนรูปลิ่ม โคนสอบเรียว โคนเบีย้ ว โคนมน โคนตดั โคนรูปหวั ใจ (Cuneate) (Attenuate) (Oblique) (Obtuse) (Truncate) (Cordate) โคนรูปเง่ียงลูกศร โคนรูปเงี่ยงใบหอก โคนรูปติง่ หู โคนแบบกน ปด โคนแบบรอบขอ (Sagittate) (Hastate) (Auriculate) (Peltate) (Perfoliate)

คมู ือครวู ทิ ยากร...... 103 12. ขอบใบ (leaf margin) เรียบ เปน คล่ื หยกั มน หยกั ซฟ่ี น จักฟนเลอื่ ย จกั ฟนเลอื่ ยถี่ หยกั ไมเ ปน ระเบยี บ เปนขนครยุ (Entrie) (Undulate) (Crenate) (Dentate) (Serrate) (Serrulate) (Erose) (Ciliate) หยัก (Lobed) เวา ลึก (Cleft) เปนแฉก (Parted) หยักลึก (Divided) 13. ดอก (Flower) ดอกชอ แบบอนิ ดเี ทอรม ิเนต (Indeterminate inflorescence) ดอกเด่ยี ว (Solitary) ชอกระจะ ชอเชงิ ลด ชอ เชิงลดมีกาบ ชอ แบบหางกระรอก ชอ เชิงหลั่น ชอแยกแขนง ชอกระจุกแยกแขนง ชอซีร่ ม (Raceme) (Spike) (Spadix) (Catkin) (Corymb) (Panicle) (Thyrse) (Umble) ชอซีร่ ม เชงิ ประกอบ ชอ กระจกุ แนน ชอ วงแถวเดยี ว ชอ วงแถวคู ชอฉัตร ชอ กระจุก ชอ กระจกุ เชงิ ประกอบ ชอดอกยอย (Compound Umbel) (Head, Capitulum) (Cincinnus, Helicoid Cyme) (Scorpioid) (Verticillate Cyme) (Simple Dichasium) (Compound Dichasium) (Spikelet) 14. ผล (Fruit) ชนดิ ของผล ผลเด่ยี ว (Simple Fruit) ผลกลมุ (Aggregate Fruit) ผลรวม (Multiple Fruit) ผลสด ผลแหง ผลมีเนือ้ หน่งึ หรือหลายเมล็ด ผลเมลด็ เดียวแข็ง ผลแบบแอปเปล ผลเปลอื กแขง็ เมล็ดเดียว ผลแหง เมลด็ ลอ น ผลธญั พืช ผลเปลอื กแขง็ มีกาบรปู ถวย ผลปกเดียว ผลแหงแกแ ลว แยกออกจากกนั (Berry) (Drupe) (Pome) (Nut) (Achene) (Caryopsis) (Acron) (Samara) (Schizocarp ผลแบบสม ผลแบบแตงกวา ผลแตกแหงกลางพู ฝก แบบถวั่ ผลแตกตามรอยประสาน ฝก แตกแนวเดียว ฝก หักขอ ผลแตกเปนชอ ง ผลแหง แตกแบบฝาเปด ฝกแตกแบบผักกาด (Legume) (Septicidal Capsule) (Follicle) (Loment) (Poricidal Capsule) (Pyxidium) (Silique) (Hesperidium) (Pepo) (Loculicidal)

คมู อื ครวู ทิ ยากร...... 104 กิจกรรมท่ี 11 คณุ คา ทรัพยากรปา ไม โดย กรมปาไม เนอ้ื หากิจกรรม ปาไมเปนทรัพยากรธรรมชาติที่มีความสำคัญอยางยิ่งตอสิ่งมีชีวิต ไมวาจะเปนมนุษยหรือ สตั วอน่ื ๆ เพราะปา ไม มปี ระโยชนทั้งการเปนแหลงวตั ถดุ ิบของปจจยั สี่ คือ อาหาร เครื่องนุงหม ทอี่ ยู อาศัย และยารักษาโรคสำหรับมนุษย และยังมีประโยชนในการรกั ษาสมดุลของส่ิงแวดลอม ถาปา ไม ถกู ทำลายลงไปมาก ๆ ยอ มสงผลกระทบตอสภาพแวดลอมทเ่ี ก่ียวของอ่นื ๆ จดุ ประสงคข องกจิ กรรม 1. เพือ่ ใหเ ยาวชนเห็นประโยชนของตนไม และปาไม 2. เพ่อื ใหเ ยาวชนมคี วามรูเกี่ยวกบั ปาไมในประเทศไทย 3. เพอ่ื ใหเ ยาวชนรู และเขา ใจประโยชนข องแหลง เรยี นรสู วนพฤกษศาสตรใ นโรงเรียน 4. เพอ่ื ใหเ ยาวชนรจู ักทรัพยากรเดน ในทอ งถ่นิ 5. เพื่อใหเ ยาวชนมีความตระหนัก ความรู ความเขาใจในการอนุรกั ษท รพั ยากรเดน ในทอ งถิ่น 6. เพ่ือใหเยาวชนมีความรูความเขาใจวิธีการปลูกตนไม และดูแลรักษาใหตนไมที่ปลูก เจรญิ เติบโต ระยะเวลาการทำกจิ กรรม 3 ชั่วโมง 45 นาที ลกั ษณะของกจิ กรรม กจิ กรรมกลมุ และกิจกรรมเด่ียว การเตรยี มการทำกจิ กรรม 1. เตรียมวทิ ยากรทอ งถนิ่ ใหค วามรกู ับเยาวชนในคา ยเยาวชน...รักษพ งไพร 2. ขอมลู ความรูภาพประกอบ หรอื ของจรงิ /สถานทจี่ ริงของทรพั ยากรเดน ในทองถิ่น กระบวนการจัดกจิ กรรม 1. ใหเยาวชนทำกิจกรรมประโยชนของปา ไม โดยการสรางความตระหนักเก่ียวกับสภาพ ของปาไมในประเทศไทย โดยใหเด็ก ๆ ชวยกนั สังเกตภาพจากกจิ กรรม “ประโยชนข องปา” ภาพท่ี 1

คูมือครวู ทิ ยากร...... 105 ปาไมอุดมสมบูรณ ภาพที่ 2 ภูเขาหัวโลน ใหเด็ก ๆ ชวยกันคิดวาหากชุมชนของเด็ก ๆ มีสภาพแวดลอม ตามภาพที่ 2 จะสงผลอยา งไร 2. ใหค วามรู ความเขา ใจปาไมใ นประเทศไทย ลกั ษณะพืชพรรณของปา ไมในประเทศไทย 3. เด็ก ๆ ทำกิจกรรม “เราไดอะไรจากตนไม”โดยบอกหนาที่ของสวนประกอบตาง ๆ ของตน ไม และบอกประโยชนข องตน ไม และปา ไม 4. ใหความรเู รือ่ งประโยชนข องสวนพฤกษศาสตรใ นโรงเรยี น 5. วิทยากรทำความเขาใจกับเยาวชน ความหมายของทรัพยากร และทรัพยากรท่ีเปน จุดเดนมลี กั ษณะอยา งไร 6. ใหเยาวชน ตอบคำถามโดยทำกิจกรรม “จดุ เดนทรพั ยากรในทองถ่นิ ” - ทรัพยากรทองถนิ่ ใดบา ง ที่เปนจดุ เดนและควรอนุรักษไ ว - ทรัพยากรทอ งถ่นิ ช่ือ........................................................ - เรอ่ื งราว.......................................................................... 7. บันทึกความรูท่ีไดจ ากวทิ ยากรทอ งถน่ิ เพ่มิ เตมิ 8. พูดคุยกับเยาวชนถึง “ตนไมที่หนูปลูก” เพ่ือใหมีความรู ความเขาใจในลักษณะของ ตน ไมทตี่ อ งนำไปปลูก การดูแลรกั ษา และการติดตามความเจรญิ เติบโตของตน ไมท่ีปลกู การประเมินผล 1. สังเกตความสนใจในการทำกจิ กรรม 2. ปฏบิ ตั ิกิจกรรมตามใบงานทกี่ ำหนด 3. ตรวจสอบความรู ความเขาใจจากการประเมินผลใบงานท่ีกำหนด

คมู อื ครวู ทิ ยากร...... 106 ใบกิจกรรม เราไดอะไรจากตนไม

คมู อื ครวู ทิ ยากร...... 107 ใบกิจกรรม ประโยชนของตนไม

คูมอื ครวู ิทยากร...... 108 ใบความรู สำหรบั ครวู ิทยากร กจิ กรรมปา ไมใ นประเทศไทย

คมู อื ครวู ทิ ยากร...... 109 ใบกิจกรรม ประโยชนข องปาไม

คมู อื ครวู ทิ ยากร...... 110 ใบงาน กจิ กรรมทรพั ยากรธรรมชาตเิ ดนในทองถ่นิ

คมู อื ครวู ทิ ยากร...... 111 ใบงาน กิจกรรมตนไมท ่ีหนปู ลกู

คมู อื ครวู ทิ ยากร...... 112 ใบความรู สำหรับครูวทิ ยากร กิจกรรมที่ 11 คณุ คา ทรัพยากรปา ไม สาระสำคญั เรือ่ งปาไม ประกอบดว ยสาระสำคัญ ดงั นี้ 1) ความหมายของปาไม 2) ประโยชนของปา ไม 3) สาเหตุของการทำลายปา ไม 4) ผลกระทบจากการทำลายปาไม ทรัพยากรปาไม เปนทรัพยากรธรรมชาติอยางหนึ่ง ที่สามารถรักษาใหคงสภาพอยูไดหรือทดแทนได (Replaceable and Maintainable Resources) ซ่ึงมีความสำคัญอยางย่ิงตอการดำเนินชีวิตของมนุษย ทั้งทางตรงและทางออม โดยเปนสวนสำคัญ ที่ชวยในการรักษาความสมดุลทางธรรมชาติและสภาพแวดลอม จึงจำเปนอยางย่ิงท่ีจะตองชวยกัน ปองกนั รกั ษาปาไมใหคงอยอู ยางยั่งยืนตลอดไป ความหมายของปา ไม โดยความหมายทั่ว ๆ แลว ปาไม คือ พ้ืนดินที่ซึ่งปกคลุมดวยพรรณพืชไมวาจะเปนตนไม ไมพุมหญา หรือพืชอยางอ่ืนที่มิใชพืชเกษตร บางคร้ังอาจหมายถึง สังคมพืชตามธรรมชาติ อาจเปน สังคมของไมใหญ เชน ปาดงดิบทางภาคใตของประเทศ หรือไมเล็กผสมกับหญาตามธรรมชาติ เชน ทุงหญาในเขตรักษา พันธุสัตวปาทุงใหญนเรศวร เปนตน ในทางนิเวศวิทยานิยมใชคำวา “สังคมพืช คลุมดินตามธรรมชาติ” ซึ่งอาจเปนไดตั้งแตปาใหญ ท่ีประกอบดวย ไมชนั้ เรือนยอดสูงกวา 40 เมตร ไปจนถึงทุงหญาและลานหินที่ปกคลุมดวยมอสและพืชเล็ก ๆ คนไทยท่ัวไปมักเขาใจวา ปาไม คือ สังคมพืชที่ตองมีไมใหญสงู กวา 20 เมตรข้นึ ไป ประกอบกันอยูอยางหนาแนน สวนสังคมพืชอ่ืน ๆ มักมอง ไมเห็นความสำคัญและปลอยใหถูกทำลายไป แตในดานการอนุรักษแลวไมวาจะเปนปาที่ประกอบดวย ไมใหญ (ปาไม) หรือที่ประกอบดวยไมเล็ก (ทุงหญา หรือปาทุง) ก็ยอมมีความสำคัญไมย่ิงหยอนกวากัน ฉะนั้น เพื่อความพูนสุขของประเทศควรที่จักได อนุรักษไวอยางเหมาะสม ท้ังในดานปริมาณและ สภาพตามความจำเปนระดบั ทอ งถนิ่ ระดบั ประเทศ และรวมไปถึงระดบั โลกสวนรวม

คูมือครวู ิทยากร...... 113 ประโยชนปา ไม ปาไมมีคุณคาและความสำคัญตอมนุษยชาติ ต้ังแตอดีตจนถึงปจจุบัน ประโยชนของปาไม มตี อ มนษุ ย ทั้งทางตรงและทางออ ม มดี ังน้ี 1. ประโยชนท างตรงของปาไม 1) ไม เปนผลผลิตจากปาที่นิยมใชกันแพรหลายต้ังแตโบราณ มีคุณสมบัติเฉพาะตัว ซ่ึงบางครัง้ ใชส ิง่ อนื่ แทนไมได ไมจึงยังคงเปนทีน่ ิยม ใชกนั อยางกวา งขวาง ไดม ีการใชไมกนั มากในการ กอสรางบานเรอื น ทำเครอื่ งเรือน และการกอ สรางอื่น ๆ เชน การทำสะพาน ทำรถ ตอเรือ ทำเคร่อื งมือ การเกษตร การประมงและเครอ่ื งกีฬาตาง ๆ เปนตน 2) เชือ้ เพลิง ที่ไดจ ากปา คอื ฟน และถาน ซึง่ ใชใ นการหุงตม และใชใ นโรงงานอตุ สาหกรรม ตา ง ๆ รวมทัง้ เช้ือเพลงิ ท่ใี ชก ับจรวดดวย 3) วสั ดเุ คมีทไี่ ดจ ากไม ไดแ ก เซลลูโลสและลิกนิน เซลลูโลสใชม ากในการทำกระดาษ ไหมเทียม วัตถุระเบิด น้ำตาล แอลกอฮอล และยีสต สวนลิกนิน ใชในการทำวานิลลา น้ำหอมและ เครื่องสําอางตาง ๆ ถนอมอาหาร และยารักษาโรคผิวหนัง ถาเอาไมไปกล่นั ในเตาอบก็จะไดกรดอะซิติก นำ้ มนั ดนิ และ เมทลิ แอลกอฮอล ซ่ึงนำไปใชในอุตสาหกรรมตาง ๆ 4) อาหาร มนุษยไดอาหารหลายอยา งจากปา เชน ดอก ผล ใบ เมล็ดของพันธไุ มต าง ๆ หนอไม เห็ด หัวกลอย มันตาง ๆ และอาหารท่ีไดจากสัตวปา รวมท้ังนก สัตวเลื้อยคลาน และแมลง ตาง ๆ เชน ผึ้ง เปนตน 5) ยารักษาโรค ที่ไดจากปาที่สำคัญมีสมุนไพรตาง ๆ เชน ยาแกโรคเรื้อนจากน้ำมัน ของผลกระเบา ยารักษาความดันโลหิตสูงจากรากของตนระยอม ยารักษาโรคหัวใจจากเมล็ดตนแสลงใจ สารกำจดั แมลง และเบื่อปลาจากตน หางปลาไหล เปน ตน 6) เสน ใย ทีไ่ ดจ ากปามหี ลายชนิด เชน จากเปลือกไมต าง ๆ และจากเถาวลั ยชนดิ ตาง ๆ 7) ชัน นำ้ มนั และยางไม - ชนั ที่ไดจากปา ท่ีสำคญั มี ชันตะเคียนตาแมว ที่ไดจ ากตน ตะเคียนตาแมว และ ชนั กะบาก ใชท ำน้ำมันชักเงา ยางรักใชในการทำเคร่ืองเขนิ กำยานใชในการทำเครอื่ งหอมและทำยา ยางสนใชในการทำยา ทำนำ้ มนั ผสมสี ทำสบู และยาขดั รองเทา เปนตน - น้ำมันไม ไดจากตนยางนา ยางเหียง ยางกราด เปนตน ซ่ึงใชในการทำไต ชันยาเรือ และทาบานเรอื น เปนตน - ยางไม ท่ีสำคัญ คือ ยางเยลูตงใชในการทำหมากฝรั่ง และยางขนุนนกใชใน การหมุ สาย เคเบิลใตน้ำ เปนตน 8) ฝาดฟอกหนงั และสี พรรณไมใ นปามหี ลายชนดิ ทเ่ี ปลือก แกน หรือผลนำมาใชท ำฝาด ฟอกหนังไดดี เชน เปลือกกอ โกงกาง โปรง คูณ กระถนิ พมิ าน แกนสเี สียด ผลสมอไทยและสมอพเิ ภก

คูมอื ครวู ทิ ยากร...... 114 เปนตน สวนสีก็อาจไดจากแกน ชัน และผลของพนั ธไุ มบางชนิด เชน แกนของไมแกแล ชันจากตนรง และผลของตน จำปา เปนตน 9) อาหารสัตว มนุษยไดใชปาเปนท่ีเลี้ยงสัตว และเปนแหลงอาหารสำหรับเลี้ยงสัตว มาชานาน เพราะในปามีหญา ใบไม เปลือกไม ผลและเมล็ดไมท่ีสัตวชอบกินอยูมากมายหลายชนิด ในประเทศไทย การเลี้ยงสัตวในปา พบไดใ นภาคเหนือและตะวนั ออกเฉียงเหนือ ถาหากมกี ารสง เสริม การเลี้ยงสัตวและกำหนดขอบเขต การเลี้ยงใหเหมาะสมแลว ก็จะเปนประโยชนแกเศรษฐกิจของ ประเทศ 2. ประโยชนท างออ มของปา ไม 1) ชวยใหฝนตก และทำใหมีความชุม ช้ืนในอากาศสม่ำเสมอ ปาไมมีอิทธิพลชวยใหมี ฝนตก เหนือพื้นทีป่ ามากขน้ึ เน่อื งจากอากาศเหนือพ้นื ท่ีปาไมม ีความชมุ ชื้นและเยน็ กวาในพ้ืนทีท่ ่ีไมมปี า เมฆฝนที่ลอยผานมากระทบกับความเย็น ก็จะกลั่นตัวเปนหยดน้ำตกลงมาเปนฝน แตสำหรับฝน ที่เปนไปตามฤดูกาล ปาไมไมมีอิทธิพลตอการตกของฝนแตอยางใด ปริมาณน้ำฝนที่ตกจะเพิ่มขึ้น ตามความสูงของพื้นที่ปา อากาศในปามีความชื้นสูงเนอ่ื งจากในปามีไอน้ำจากการคายน้ำของตน ไมมาก รวมทั้งไมม ีลมแรงภายในปา จึงทำใหความชุมช้ืนของอากาศภายในปาสูงกวาท่ีโลงแจงท่ีอยใู กลเคียงกัน เสมอ ปกติจะแตกตางกันประมาณรอ ยละ 11 ดังน้ัน เวลาอยูในปาจึงรูสึกชุม ชื้นเย็นสบาย ไมร อนจัด ในฤดรู อ น และไมห นาวมากในฤดหู นาว แตท ง้ั นี้ ตองขึ้นอยกู ับทต่ี ้ังและชนิดของปาไมดวย 2) บรรเทาความรุนแรงของลมพายุ ลมพายุเมื่อพัดมาถึงทที่ ่ีมีปาไมเปนฉากกำบังอยู กจ็ ะลดความเร็วลงอยา งรวดเรว็ ทง้ั นี้ ขนึ้ อยูกับความสงู ความหนาแนน ของหมไู ม และเรือนยอดของ พนั ธไุ มแตล ะชนิดวามีความแนนทบึ เพียงใด ในการปลูกตนไมไวเ ปนฉากกำบังลมหรือแนวปองกันลม ปรากฏวาที่สูงจาก พื้นดิน 2 ฟุต แนวกันลมน้ีสามารถลดความเร็วของลมพายุใหเหลือเพียง รอยละ 20 และสามารถปองกันลมได เปนระยะทางเทากับ 20 - 25 เทาของความสูงของตนไมน้ันในดานใตลม และ 3 เทา ในดานเหนือลม นอกจากน้ี ตนไมยังชว ยปองกันความชุมช้ืนของดนิ และผิวดนิ ไมใหถกู พัดพาไป นอกจากน้ี ตามริมฝงทะเลปาไมยังสามารถปองกันการขยายตัวของเนินทราย ไมใหลมพัดเอาทราย เขา มาทับถมในพื้นทเ่ี กษตรกรรม และบานเรือนใหเ สียหาย 3) ปองกนั การพังทลายของดิน ในที่ท่ีเปนปาไม เม่ือฝนตกลงมา เรอื นยอดของปาไม จะสกัดก้ัน ความรุนแรงของฝนไมใหตกกระทบผิวดินโดยตรง น้ำบางสวนจะคางอยูตามเรือนยอด ของตนไม บางสวนจะไหลไปตามลาํ ตน บางสว นจะตกทะลุเรอื นยอดลงสพู ื้นปา บรเิ วณพน้ื ปา มกั จะมี เศษไมใบไมและซากตาง ๆ ท้ังของพืชและสัตว คอยชวยดูดซับน้ำฝนและชะลอความเรว็ ของนำ้ ที่ไหลบา ดว ยการดูดซับน้ำลงดิน ทำใหน ้ำ ที่ไหลบาลดลง ลดการพังทลายของดินที่เกิดจากแรงปะทะของเม็ดฝน ท่มี ีตออนภุ าคดินและการพัดพา อนุภาคดินเน่ืองจากน้ำท่ีไหลบา สง ผลใหน้ำท่ีบาผานหนาดินไมขุนขน

คมู อื ครวู ิทยากร...... 115 ดังนน้ั หากปาไมถ ูกแผวถางทำลาย ยอ มสงผลตอ ความอดุ มสมบูรณข องดนิ ความใสสะอาดของน้ำทใ่ี ช สาํ หรบั บรโิ ภคและใชสอย 4) บรรเทาอทุ กภยั ปาไมช วยชะลอความเรว็ ของน้ำ เมอ่ื ไมมปี าจะสงผลใหป รมิ าณน้ำ ทไี่ หลลงสูแมน้ำลำธารเพิ่มข้ึน ภายในระยะเวลาอันรวดเร็ว และน้ำที่ไหลบาดงั กลาว เปนน้ำท่ีขุนขน เพราะเต็มไปดวย หิน กรวด ทราย และตะกอน ท่ีถูกพัดพามาเหลาน้ี จะกัดเซาะตลิ่งพังหรือทำให สายนำ้ ตองเปลย่ี นทศิ ทาง และทำใหล ำน้ำต้นื เขินอยางรวดเรว็ สง ผลใหล ำธารสามารถรองรับปริมาณ น้ำท่ีไหลบาเขา มาเพียงเล็กนอ ย จึงทำใหเ กิดอุทกภัยขึ้นไดงา ยและบอ ยมากขน้ึ 5) ทำใหน้ำไหลสม่ำเสมอตลอดป การท่ีปาไมชวยใหมีน้ำไหลในลำธารตลอดท้ังป เนื่องมาจากฝนท่ตี กลงมาในพน้ื ทป่ี า น้ำฝนจะไมไหลลงสูแมน ้ำท้ังหมด แตน้ำฝนจะถูกกิง่ ไมใ บไมตาม พื้นปาและดินท่ีรวนซุย ดูดซบั น้ำเอาไวแ ละคอ ย ๆ ซึมลงดินสะสมไวเปนน้ำใตดิน แลวคอย ๆ ปลอย ออกมาสูลำหวย ทำใหฤดูแลงที่ไมมี ฝนตกแตลำธารตาง ๆ ก็ยังคงมีน้ำไหลอยูตลอดเวลา ทั้งนี้ เน่ืองจากพ้ืนดินใตปาไมเปรียบเสมือนอางเก็บน้ำธรรมชาติที่สะสมน้ำไวในฤดูฝน แลวระบายออก ในฤดูแลง 6) เปนที่อยูอาศยั ของสตั วป า ซึ่งสัตวป าเปนแหลง อาหาร เคร่ืองนงุ หม และเครื่องใชส อย ตาง ๆ นอกจากน้ี นกและแมลงหลายชนิดมีประโยชนตอมนุษยในการเปนผูทำลายศัตรูพืชทางการ เกษตร และยังชวยในการรักษาสมดุลของธรรมชาติไว ปจจุบันมีผูสนใจทำการศึกษาหาความรู และ ศกึ ษาความเปน อยูของสัตวปา มากข้นึ ซึ่งเปนประโยชนทางดานการศึกษาและนันทนาการทเ่ี กี่ยวของกับ สตั วปา 7) เปนแหลงพักผอนหยอนใจ และนันทนาการ การท่ีมนุษยใชเวลาวาง สำหรับเดินทาง ไปคา งแรมในปา ไปทศั นศกึ ษายังที่ตา ง ๆ เพ่อื พักผอนหยอ นอารมณ ทำใหสขุ กายสบายใจน้นั จะเห็นวา สถานท่ีที่ประกอบกิจกรรมตาง ๆ ดังกลาวขางตน ประกอบขึ้นจากทรัพยากรธรรมชาติ เชน ดิน น้ำ ปาไม และสัตวปาแทบทั้งส้ิน รวมเรียกวาเปนสถานที่พักผอนหยอนใจ ปาไมที่อยูในรูปของทิวทัศน เปนฉากธรรมชาติอันสวยงาม สัตวปาก็เปน สวนประกอบของธรรมชาตทิ ี่ทำใหมีชวี ิตชวี าแกผูพบเห็น จะเห็นวา ปจจุบันมนุษยไดใชประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติในดานการพักผอนหยอนใจมากข้ึน ตามลำดับ สาเหตขุ องการทำลายปาไม 1. เกดิ จากการกระทำของมนุษย 1.1 การลักลอบตัดตนไม การเพิ่มของประชากรทำใหมีการขยายตัวของชุมชนตาง ๆ ความตองการใชไมเพ่ือปลูกสรางท่ีอยูอาศัยและทำอุปกรณเครื่องใชไมสอยมีมากขึ้นเปนเงาตามตัว นอกจากนนั้ ยังมีราษฎรอกี สวนหนงึ่ ยังตัดไมขายเพื่อการยังชีพ ทั้งที่ขายไมโดยตรงหรอื ในรปู ของการ

คูมือครวู ิทยากร...... 116 เผาถาน เปนตน ไมเพียงแตราษฎรที่อยูในพ้ืนท่ีปาตองการตัดฟนตนไมเพื่อนำไปใชสอยในครวั เรือน เทานน้ั ยังรวมถึงนายทุน ผูมีอิทธิพลท่ีทำเปนขบวนการลักลอบตัดฟนตนไมเพื่อการคาและจำหนาย อีกดว ย 1.2 การเปลีย่ นพ้ืนทป่ี าไมเ ปน พ้ืนทเี่ กษตรกรรม ประเทศไทยยังเปนประเทศเกษตรกรรม ประชาชนสวนใหญยงั ประกอบอาชีพทำการเกษตร ซึ่งจำเปนตอ งอาศัยท่ีดินเปนปจจัยพื้นฐานในการ ผลติ การเพ่ิมขึ้นของประชากร โดยเฉพาะในชนบท จำเปนตอ งขยายพ้นื ทท่ี ำกินเพื่อใหเพียงพอตอ การ ขยายตัว ของชุมชนหรือหมูบาน จึงมีการขยายพื้นที่ทำกินโดยการแผวถางพ้ืนท่ีปาเพ่ือปลูกพืชทางการ เกษตรเพมิ่ มากขน้ึ อันเปน สาเหตุใหพ น้ื ท่ปี า ถกู ทำลาย 1.3 การครอบครองพื้นที่ปาไม การทำลายปาโดยสาเหตุนี้เปนผลตอ เนอ่ื งมาจากสาเหตุ กอนหนา กลาวคือ เม่ือราษฎรบุกรุกแผวถางพื้นท่ีจนหมดสภาพแลวและทำการเกษตรอยชู วงระยะเวลาหนึ่ง เกดิ ภาวะขาดทุนและมีหน้ีสิน ก็จะขายพื้นทีน่ ้ันใหแกนายทุนหรือผูมอี ิทธพิ ล ซึง่ จะนำไปใชประโยชน อืน่ ๆ ตอไป เชน รีสอรท สถานทพ่ี ักตากอากาศ สวนพชื เกษตรเชิงพาณิชยขนาดใหญ หรือสนามกอลฟ ตามศักยภาพและสถานทีต่ ัง้ ของพืน้ ท่ี 1.4 การเผาปา ไฟปาในปจจุบันมิไดเกดิ ขึน้ เองตามธรรมชาติ หากแตเกดิ จากคนท้ังส้ิน ไมวาจะจุดไฟเผาปา เพื่อเก็บหาของปา ลาสัตว เผาไรแลวลุกลามเขาปา จุดไฟโดยประมาทหรือ รเู ทาไมถ ึงการณ ลวนเปนภัยตอ ปาทัง้ ส้ิน โดยไฟปาจะทำลายสิ่งปกคลุมหนาดิน ทำใหเกิดการชะลาง พังทลายของดินจากฝน และลม ทำลายความอุดมสมบูรณของดิน และเกิดการสูญเสียน้ำที่ไหลบา หนา ดิน 2. เกิดขึน้ เองตามธรรมชาติ 2.1 โรคและแมลงตาง ๆ ในอดีตปญหาโรคและแมลงตาง ๆ ระบาดหรือทำความ เสยี หายตอปา มกั ไมคอ ยเกิดข้ึน เนื่องจากพ้ืนท่ีปายังมจี ำนวนมากสามารถที่จะรกั ษาความสมดุลทาง ธรรมชาติไวไ ด แตในปจจุบนั พื้นท่ีปาไมมีจำนวนลดลง จนไมสามารถรกั ษาความสมดลุ ตามธรรมชาติ ไวได จึงเกิดการระบาดของโรคและแมลงตาง ๆ ทำความเสียหายไมแตเฉพาะในพื้นท่ีปาไมเทาน้ัน ยังลุกลามมาถึงพื้นที่การเกษตร สงผลใหพืชผลทางการเกษตรเสียหาย เชน การระบาดของตั๊กแตน บางชนดิ เปนตน 2.2 ภัยจากธรรมชาติ เชน ไฟปา หรือน้ำปาไหลหลาก และดินโคลนถลม ซึ่งนับวัน จะทวีความรุนแรงมากขึ้น เนื่องจากไมมีพ้ืนท่ีปามากพอไวรองรับและดูดซับน้ำฝนที่ตกลงมาจึงเกิด เหตุการณดังกลาวขึ้น และเมื่อเกิดภัยพิบัติทางธรรมชาติข้ึน ยอมทำใหพ้ืนท่ีปาไมถูกทำลายไป พรอมกันดวย ผลกระทบท่ีเกิดจากปาไมถูกทำลาย 1) ทำใหสภาพลม ฟา อากาศแปรปรวน สภาพลม ฟา อากาศ โดยทั่วไปในเขต ปา ไมจะชุมช้ืน และอุณหภมู ิเฉล่ียจะต่ำกวาที่โลงแจงท่ีอยูใน บริเวณใกลเคียงกันมาก ดังนั้น ถาปาไม

คูมือครวู ิทยากร...... 117 ถูกทำลายลงพ้ืนดินจะแหงแลงและอุณหภูมิจะสูงขึ้น ลมท่ีพัดจะเพ่ิม ความรุนแรงมาก เพราะไมมี ตนไมชะลอความเร็ว และจะเปนตัวเรง ทำใหการระเหยของน้ำและความชื้นใน ดินสูญเสียไปอยาง รวดเรว็ จงึ ทำใหส ภาพภูมอิ ากาศที่แหง แลง เขา มาแทนที่ 2) ทำใหเกิดน้ำปาไหลหลาก น้ำทวม และดินโคลนถลม ปาไมเปนตัวชวยซับ และชะลอความเร็วของน้ำท่ีจะไหลลงสูแมน้ำลำคลอง ชวยตานกระแสน้ำใหไหลชาลง ดังน้ันเมื่อเกิด ฝนตกหนัก ปา ไมจึงชวยลดอัตราความรุนแรงของน้ำทวมไดเปนอยางดี ในทางตรงกันขาม หากปาไม ถูกทำลายลงไป เวลาเกิดฝนตกหนักน้ำปาจะไหลลงสูที่ราบอยางฉับพลันและรุนแรง จึงทำใหเกิด น้ำทวมอยางรุนแรงและรวดเร็ว หรืออาจรุนแรงถึงขั้นมีดินโคลนถลมรวมดวย ดวยเหตุนี้เอง การบำรุง รักษาปาไมตนนำ้ ลำธารจงึ เปน เรอ่ื งสำคญั และตองกระทำเพอ่ื ลดความรนุ แรงของนำ้ ทว มใหนอ ยลง 3) สูญเสียหนาดินที่อุดมสมบูรณ เม่ือปาไมถูกทำลายไป จะสงผลทำใหหนาดิน เกิดการกัดเซาะพังทลายไดอยางรวดเร็วและรุนแรง จึงทำใหดินช้ันบนท่ีอุดมสมบูรณ ถูกตัวการทาง ธรรมชาติ เชน น้ำไหล และลมชะลางออกไป นอกจากนี้ ดินท่ีปราศจากตนไมปกคลุมจะทำให ความชน้ื ในดินสูญเสยี ไปอยางรวดเรว็ จงึ ทำใหดินขาดแคลน น้ำ และมิอาจนำมาใชป ระโยชนดานการ เกษตรกรรมได 4) สัตวป าถูกทำลาย เมอ่ื ปาไมอันเปน ถิ่นท่ีอยูอาศัย แหลงอาหาร และท่ีหลบภัย ของสตั วป าถูกทำลายลง จะทำใหสัตวป าขาดแคลนอาหาร และมีโอกาสถูกลามากขึ้น จึงทำใหสตั วปา ลดจำนวนลงและสูญพันธุไปในท่ีสุด แมปจจุบันปาไมจะคงเหลืออยูบาง แตจำนวนสัตวปายังลด จำนวนลงอยางนาใจหาย และมีสัตวปาหลายชนิดกำลังจะสูญพันธุ หรือสูญพนั ธุไปแลวกม็ ี เชน สมัน กปู รี เปนตน 5) อางเก็บน้ำและแหลงน้ำธรรมชาติตื้นเขิน การต้ืนเขินของแหลงน้ำธรรมชาติ หรืออางเก็บน้ำที่มนุษยสรางข้ึน มีสาเหตุมาจากการพังทลายของดินอยางรุนแรง ซึ่งตะกอนเหลานั้น จะถูกน้ำชะพาลงสูแหลงน้ำ และจะเพิ่มปริมาณมากข้ึนตามวันเวลาท่ีผานไป ตะกอนที่น้ำพัดพา มาดวยน้ีจะสะสมในแหลงน้ำ ทำใหแหลงน้ำตื้นเขินอยางรวดเร็ว และทำใหการใชงานของแหลงน้ำ ลดลง ซ่ึงปญหาน้ีจะเขาไปเกี่ยวของกับการท่ีปาไมถูกทำลาย เพราะถาหากปาไมถูกทำลายลง จะทำให ดินมโี อกาสเกิดการกรอ นไดง า ย นอกจากนั้น สามารถใชส่ือประเภทเพลงมาใชในการจัดการเรียนการสอน เชน เพลงตน ไมข องพอ หรอื เพลงชีวติ สมั พนั ธ ฯลฯ ดังน้ี

คมู อื ครวู ทิ ยากร...... 118 เพลงชวี ติ สมั พันธ ขับรอ งโดย วงคาราบาว เจานกเอย เจาเคยอยูบนกอไผ กูขันบทเพลงจากใจ ชมไพรชมพฤกษพนา สงสำเนียง เสียงธรรมชาติสรา งมา ผสมเสยี งเพลง พฤกษา ทม่ี าของเสยี งดนตรี (***) กูเรื่องราวบอกกลาวถึงความรูสึก เปน เพียงสามญั สำนึกและการหว งหาอาทร ตอนนี้ เราสนิ้ เงาไมไ มเหมือนกอน ชมุ ชื่นกลับกลายเปนรอน เปน แลง ระแหงระเหิด ความแหงแลง ความชุมชื้น อยางไหนที่เราชอบใจ ความร่ำรวย ความยากจน อยางไหนที่ คนชอบกัน มันอยูที่ความสมบูรณของหมูแมกไม ตนสาย ตนน้ำลำธาร มาจากปาสูเมือง จากเขา ทะมึน หลอเลย้ี งผูคนในแทง คอนกรีต ยามน้ีเราจึงมารองเพลง รวมรองบรรเลงเสียงเพลงจากไพร เมืองนน้ั มีความศิวิไลซ เม่ือมี ปาไมตนน้ำลำธาร มีนกกาหากินบินวอน แมลูกออนมีนมใหลูกกิน คนหากิน สัตวหากิน เราไม เบยี ดเบียนกันและกัน ตนไมงาม คนงดงาม งามน้ำใจไหลเปนสายธาร ชุบชีวิตทุกฝายเบิกบาน มีคน มีตนไม มีสัตวปา ความสมดุลคือคุณตามธรรมชาติ ดินน้ำลมฟาอากาศเติมวาดชุบชีวติ ชน หมูไมพรรณอยูกัน มาหลายชวั่ คน ใหใ บใหด อกใหผลใหคนไดผลประโยชน คนหากิน สัตวหากิน เราไมเบียดเบียนกันและกัน ตนไมงาม คนงดงาม งามน้ำใจไหลเปน สายธาร ชุบชีวิตทุกฝายเบกิ บาน มีคน มีตน ไม มีสัตวป า

คมู ือครวู ิทยากร...... 119 กจิ กรรมท่ี 12 สรา งปา สรา งรายได โดย กรมอุทยานแหง ชาติ สตั วป า และพันธพุ ืช และกรมปาไม เนื้อหากิจกรรม การสรางปา สรางรายได เปนแนวทางการพัฒนาฟนฟูปา โดยการใหประชาชนสามารถ อยูรว มกับปาไดมรี ายไดจากการปลกู พืชเศรษฐกิจ โดยท่ีไมทำลายปาไม การนอมนำหลักปรัชญาของ เศรษฐกิจพอเพยี งมาประยุกต ใชใ นการใหค นอยูก ับปา อยางเกื้อกลู วัตถุประสงคข องกจิ กรรม 1. เพอ่ื ใหเ ยาวชนรจู ักศาสตรพ ระราชาสูการพฒั นาอยา งย่ังยืน 2. เพ่ือใหเ ยาวชนปฏบิ ัติการปลูกปา 3. เพือ่ ใหเยาวชนไดอ อกแบบและสรา งผลิตภัณฑจากพชื ในปา ระยะเวลาในการทำกจิ กรรม 1 ชั่วโมง ลกั ษณะของกจิ กรรม กิจกรรมกลมุ / ระดมสมอง การฝก ปฏบิ ัตจิ ริง การเตรียมการทำกิจกรรม 1. สื่อ/ วสั ดุ อปุ กรณ - วดี ีทัศนเ กย่ี วกบั ผลการทำลายปา - วีดที ศั นเกีย่ วกับศาสตรพ ระราชาสกู ารพัฒนาอยางยั่งยนื - วดี ีทศั น เนอื้ หาและภาพเกย่ี วกับปา เมืองนาน - ใบความรู เรอื่ ง โครงสรางการปลูกตน ไม 4 ชัน้ เรือนยอด - ใบกิจกรรม เรอื่ ง สรา งปา สรา งรายได - ใบกิจกรรม เร่อื ง ความสัมพนั ธร ะหวา งพันธไุ มก บั ช้ันเรอื นยอด - ใบกิจกรรม เรอื่ ง ประโยชนแ ละความสำคญั ของโครงการสรา งปา สรางรายได - ใบความรูเ พม่ิ เตมิ สำหรบั วิทยากร เรอ่ื ง โครงการสรางปา สรางรายได

คูมือครวู ิทยากร...... 120 2. กรณีท่ีไมมีเครื่องมือที่ใชเปดวีดิทัศน หรือสภาพสถานท่ีการจัดกิจกรรมไมเหมาะสม วิทยากรควรเตรียมอปุ กรณแ ละเนอ้ื หาเพ่ือการบรรยาย กระบวนการจดั กิจกรรม 1. เยาวชนดูวีดิทัศนเกี่ยวกับผลการทำลายปา เชน ปาตนน้ำ ลำธารเมืองนาน และให รวมมือกนั วิเคราะหส ภาพปญหาจากการตัดไมทำลายปา 2. ดวู ดี ีทศั นเ กีย่ วกับศาสตรพระราชาสกู ารพัฒนาอยา งยง่ั ยืน - หลักปรัชญาของเศรษฐกจิ พอเพยี ง - คนอยูกับปาอยา งเก้อื กูล - การปลกู ปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยาง 3. หลังจากเยาวชนไดรับความรูจากการดูวีดทิ ัศนใหเยาวชน รวมกันสรปุ เก่ียวกับศาสตร พระราชาสูการพัฒนาอยางย่ังยนื 4. ลงปฏิบตั ิการปลกู ปา 3 ช้นั ประโยชน 4 อยา ง 5. รวมกนั ออกแบบ และสรางผลิตภัณฑจ ากพชื ในปา 1 อยา ง 6. วทิ ยากรใหค วามรูการตลาดเก่ียวกับผลติ ภัณฑ ผลจากการจดั กจิ กรรม นักเรียนไดรับความรูเก่ียวกับศาสตรพระราชาสูการพัฒนาอยางย่ังยืน โดยใชหลักปรชั ญา ของเศรษฐกิจพอเพียง เพื่อใหคนอยูรวมกับปาไดอยางเก้ือกูล โดยใชแนวคิดการปลูกปา 3 อยาง ประโยชน 4 อยา ง และสามารถนำไปใชในชีวิตประจำวันได การประเมินผล 1. สังเกตความสนใจจากการรว มกจิ กรรม 2. สังเกตพฤติกรรม “การปลกู ปา 4 ชัน้ ” 3. ประเมนิ ผลจากการออกแบบและสรางผลิตภณั ฑจากปา รายการประเมนิ ระดับการเรียนรู เยาวชนสามารถบอกแนวคิดในการปลูกปา 3 อยาง บอกได ไมแ นใ จ บอกไมได ประโยชน 4 อยา งได

คูมอื ครวู ทิ ยากร...... 121 ใบกจิ กรรมท่ี 1 เพลง สรา งปา สรา งรายได ชื่อ – นามสกลุ ชั้น . คำชี้แจง : นกั เรียนรวมกันรองเพลงสรางปา สรางรายได คำรอ ง : สิรภพ แกวสงศรี ทำนอง : สิรภพ แกว สง ศรี เพลง “สรา งปา สรางรายได” (***) โครงการสรางปา สรา งรายได มารวมแรงใจกนั ชวยทำ ใหสำเรจ็ ออกผลจนงดงาม ใหสมเจตนาตามพระราชดำริ จากยอดดอยยอดเขาสงู เสยี ดฟา จากผนื ปา เคยงดงามแตก าลกอน มาบดั นแ้ี หงแลงไมล ม ขอน เขาหัวโลน มาแทนท่ีผืนปา จากปาเขียวเด๋ียวนี้มาเปลี่ยนไป เปนแหง แลง ยากไรทท่ี ำกนิ มาเถิดมา มารวมพลกิ ผืนดิน พลกิ ทีท่ ำกิน สรางปา สรา งรายได (***) ใหป า ไมกับคนอยูร ว มกันได จากแนวทางตามพระราชดำริ ปลูกพืชไรผสมปาสถาพร ใหปาเขยี วยังคงอยูค ไู ทย คนสรา งงาน สรา งปา อยา งถาวร ฟน ฟูปาตนน้ำและลำธาร เปน ราษฎร สรางปา สรา งรายได อยพู อเพยี งตามคำท่ีพอ สอน (***) สรางรายได สรา งปา ใหยืนนาน นำความรูเ กษตรและปา ไม สอดประสานถูกทาง ถกู กฎหมาย การตลาดรองรับท้งั จัดการ ปา ตน นำ้ ฟน ฟคู นอาศยั จากน้ีไปวนั หนาตองดแี น อยยู ืนยง สรางปา สรางรายได ดนิ ชุมน้ำ ปาชมุ ชนื้ คนสขุ ใจ (***) (***)

คมู ือครวู ิทยากร...... 122 ใบกจิ กรรมท่ี 2 โครงสรา งการปลูกตน ไม 4 ชนั้ เรอื นยอด ช่อื – นามสกุล ช้นั . คำชแ้ี จง ใหน ักเรียนศกึ ษาโครงสรางการปลูกตนไม 4 ชน้ั เรือนยอด โครงสรางการปลกู ตนไม 4 ชน้ั เรอื นยอด - ระดับไมเรอื นยอดชนั้ บน เชน ไมใ นวงศก อ ไมในวงศยาง ทะโล จำปาปา ตะเคยี นทอง แมคคาเดเมีย อะโวคาโด เกาลัด พลับ หน่ำเลี๊ยบ ยางนา ยางแดง กระบกงิ้วปา ตะเคียนทอง กระบาก อะโวคาโด ล้ินจ่ี ลำไย มะมวง มะขาม ตะเคียนทอง ยางกลอง กันเกรา จำปาปา สะตอ หยี ทเุ รยี น หมาก - ระดับไมเรือนยอดชั้นรอง เชน มะแขวน มะรุม เพกา มะขาม ปอมหวา มะเกี๋ยง ไผ มะตึ่ง ยางกระทิน เทพา กาแฟ มะไฟ มะขม แกว อินทนิล มะเฟอง มะยม ไผ กฤษณา อบเชย มะปรงิ สะเดา มะกอกปา - ระดับไมเรือนยอดชั้นไมพุม เชน เม่ียง หวาย ตาว กง กลวยปา เสาวรส (ไมเถา) ชาอัสสัม วานิลลา (ไมเถา) หวาย เขม็ ดปี ลาก้ัง กลวย หมอ น เรว ผกั หวานบาน ดีปลี พรกิ ไทย หวาย มันปู สละ ระกำ - ระดับไมเรือนยอดชั้นผิวดิน เชน บุก ขมิ้น ไพล ขิง ขา กวาวเครือ กระทือ กระชาย กระเจียว คางคาวดำ กระวาน ขา เผือก มันเทศ ขิงถ่ัวพุม ถั่วมะแฮะ พลู ผักเชียงดาว ถั่วพู อัญชัน ซรี ูเลย่ี ม ไพล ขมนิ้ กระเจี๊ยบ กระวานดาหลา ชะพลู ผกั กูด ยานาง ตะไคร เผือก มัน ไพล เตยหอม มะเขือ พริก กระชายดำ

คมู ือครวู ทิ ยากร...... 123 ใบงาน กจิ กรรม ประโยชนและความสำคัญของโครงการสรางปา สรางรายได ช่ือ – นามสกลุ ชั้น . คำชี้แจง : ใหน ักเรียนบอกประโยชนและความสำคัญของโครงการสรางปา สรา งรายได

คูมือครวู ทิ ยากร...... 124 ใบความรู สำหรบั ครูวิทยากร กจิ กรรมที่ 12 สรางปา สรา งรายได 1. ความเปน มาของโครงการสรา งปา สรางรายได จากการเพ่ิมข้ึนของประชากร ทำใหมีความตองการใชทรัพยากรปาไมและพ้ืนที่ เพ่ือทำ การเกษตรมากขนึ้ เปนเหตุใหมกี ารบุกรกุ ทำลายปาไมมากข้ึนเรื่อย ๆ โดยเฉพาะการบุกรกุ ทำลายปา ในพื้นท่ีตนน้ำ และพื้นท่ีสูงการเผาปาทำไรการเตรียมพ้ืนท่ีทำการเกษตรการใชสารเคมีในการทำ เกษตรบนพ้ืนที่สูง ซ่ึงสงผลกระทบอยางรุนแรงตอพื้นท่ีตนน้ำและพื้นท่ีตอนลางของลุมน้ำ กอ ใหเกิด ความเสียหายทั้งทางตรงและทางออมตามมา เชน ฤดูฝน น้ำปา ดินถลม และฤดูแลงขาดแคลนน้ำ ดนิ ขาดความอุดมสมบูรณ จากสภาพดังกลาว สมเด็จพระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงหวงใยราษฎร ที่ไดร ับผลกระทบ จงึ พระราชทานพระราชดำรใิ หดำเนินการอนุรักษทรพั ยากรปาไมท่เี หลอื อยใู หคงไว และฟนฟูสวนท่ีเสื่อมโทรมใหกลับมาสมบูรณดังเดิม โดยเฉพาะพื้นที่ปาตนน้ำ ทั้งน้ี ใหมีการปลูกปา เพ่ือการอนุรักษและปลูกไมเกษตร สำหรับไวบรโิ ภคภายในครัวเรือน ประชาชนในพ้ืนที่สามารถเก็บ ผลผลติ จากปา เพอ่ื ขายเปนรายไดเสริมได 2. วัตถุประสงคข องโครงการ 1. เพ่อื ฟนฟูปาตนน้ำ ลำธาร 2. เพือ่ ลดรายจาย สรา งรายไดใหแกชาวบา นในพน้ื ทีเ่ ปา หมาย 3. เพ่ือสรางจิตสำนกึ ในการดแู ลรกั ษาปา 4. เพอ่ื สรางชมุ ชนใหเขมแขง็ 3. กรอบแนวคิด โครงการสรางปา สรา งรายได เปนโครงการตามพระราชดำริเพื่อแกปญหา และเรงฟน ฟูปา ตน นำ้ ลำธารดวยรูปแบบและวิธกี ารผสมผสาน โดยหลักวิชาการบรู ณาการรวมกนั ท้ังความรทู างดา น ปา ไม การเกษตร หลกั เศรษฐศาสตรแ ละกฎหมาย โดยใชกระบวนการเรียนรเู ปนกลไกขับเคลือ่ นงาน โดยมหี นวยงานภาครัฐท่ีเกย่ี วของ ไดแ ก กรมปา ไม กรมวิชาการเกษตร กรมพัฒนาท่ดี ิน กรมสงเสริม การเกษตร กรมการปกครอง สำนักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย ตลอดจนหนว ยงานราชการอ่ืน พรอมทง้ั ภาคธุรกจิ เอกชน รวมกันดำเนินการไปพรอ มกนั ท้งั 3 ดาน 1. ดานการสงเสรมิ ใหร าษฎรรว มรักษาปา ทยี่ ังคงความอุดมสมบรู ณม ิใหถูกทำลาย 2. ดานการฟนฟปู า ตน น้ำลำธารทีถ่ ูกทำลายจนเสือ่ มโทรมใหคนื สภาพปาท่สี มบรูณ

คมู ือครวู ิทยากร...... 125 3. ดานการพัฒนาคุณภาพชีวิตของราษฎรในพ้ืนที่ใหมีความเปนอยูดีข้ึน ตามหลัก เศรษฐกิจพอเพียง สงเสริมใหมีการรวมกลุมทำกิจกรรมลดรายจาย เพ่ิมรายได การจัดการผลผลิต ใหสอดคลองกับตลาดและมีอาชีพเสริมที่ชวยสรางรายไดในครัวเรือนเพ่ือให คน สามารถอยูรวมกับ ปา อยางกลมกลืน เกื้อกลู ซึ่งกนั และกนั ไมรกุ ทำลายพืน้ ท่ีอนื่ ตอ ไป 4. โครงสรา งปาในโครงการสรา งปา สรางรายได จากแนวทางการอนุรักษและฟนฟูปาตนน้ำดังกลาวขางตน สำนักงานโครงการสมเด็จ พระเทพรัตนราชสดุ าฯ สยามบรมราชกุมารี จึงรวมกับหนว ยงานที่เกี่ยวของ ดำเนนิ โครงการสรางปา สรางรายได โดยกำหนดโครงสรางใหปลูกไมปาเปนไมประธาน และปลูกไมเกษตรเปนพืชควบ ในลักษณะ 4 ชั้นเรือนยอด ซ่ึงเปนสภาพตามโครงสรางใกลเคียงปาธรรมชาติ ไดแก เรอื นยอดช้ันบน เรือนยอดชั้นรอง เรือนยอดช้ันไมพุม และเรือนยอดช้ันผิวดิน ปาธรรมชาติมีความหลากหลายและ ความอุดมสมบรู ณข องพันธไุ ม การปกคลุมของเรือนยอดกระจัดกระจายแตละช้นั เรือนยอด มพี ันธุไม แตกตางกันไปในแตล ะชนดิ ปา ดงั ภาพประกอบ โครงสรางปา ในโครงการสรางปา สรางรายได 5. ชนดิ พันธุไ มช้นั เรือนยอด โครงการสรางปา สรางรายได นับเปนกิจกรรมฟนฟูปาตนน้ำ การออกแบบการปลูกพืช จึงกำหนดใหปลูกไมปาผสมผสานรวมกับไมเกษตร เพื่อรักษาปาใหมีสภาพใกลเคียงธรรมชาติ โดยเกษตรกรสามารถเกบ็ ผลผลิตจากไมเ กษตรที่ปลกู รว มกับไมป า ขายหรือบริโภคได 5.1 การปลกู ปาตามโครงการสรา งปา สรา งรายได จากลักษณะภูมิศาสตรของพ้ืนที่ที่อยูในพื้นท่ีสูง และมีความลาดชันคอนขางมาก การเปดพ้ืนท่ีเพ่ือทำเกษตรเชิงเดี่ยว จะกอใหเกิดปญหาการชะลางพังทลายของดินเปนปริมาณมาก การประยุกตร ปู แบบการสรา งปาสรา งรายได จึงคำนึงถงึ สภาพพนื้ ที่ดง้ั เดิม ดังนน้ั รปู แบบการปลูกปา

คูม อื ครวู ิทยากร...... 126 ตามโครงการสรางปา สรางรายได จึงจำแนกตามพื้นที่ท่ีเปนสภาพสังคมพืชเดิม เพื่อใหมีรูปแบบ ใกลเ คียงปาธรรมชาติ ดงั น้ี 5.1.1 พ้ืนทีท่ ่เี ปน สภาพสังคมพชื เดิม ปาดงดบิ เขา สภาพพ้ืนที่ดั้งเดิมที่เคยเปนปาดงดิบเขา ตองปลูกไมปาที่เปนพันธุไมด้ังเดิม (ไมทองถ่ิน) ของปาดงดิบเขาบริเวณน้ัน ๆ และปลูกพืชท่ีกอใหเกิดรายได ท้ังไมปาหรือไมเกษตร โดยกำหนดชนิดไม ทจ่ี ะปลกู ตามชนั้ เรอื นยอด เปน 4 ช้ันเรือนยอด ประเภทปาดงดิบเขา (พืน้ ท่ี 1 ไร) ระดบั ไมป า จำนวนตน ไมเ กษตร จำนวน เรอื นยอด พนั ธไุ ม 15 พนั ธุไม 10 ชั้นบน ไมใ นวงศกอ ไมในวงศยาง แมคคาเดเมยี อะโวคาโด ทะโล จำปาปา ตะเคยี นทอง 30 เกาลัด พลับ หน่ำเล๊ยี บ 45 ชั้นรอง มะแขวน มะรมุ เพกา กาแฟ มะขามปอ ม หวา มะเก๋ียง ไผ 15 25 ช้นั ไมพุม มะตงึ่ ยาง กระถิน เทพา เสาวรส (ไมเ ถา) ชาอัสสมั เมย่ี ง หวาย ตา ว กง กลวยปา ตามความ วานลิ ลา (ไมเถา) ตาม ชนั้ ผวิ ดนิ เหมาะสม ขมิ้น ไพล ขงิ ขา ความ บุก กวาวเครือ เหมาะสม 5.1.2 พื้นที่ท่ีเปน สภาพสังคมพืชเดิม ปาดงดบิ แลง จากลักษณะภูมิศาสตรของพื้นท่ีที่มีความลาดชัน การใชพ้ืนท่ีเพ่ือทำเกษตรเชิงเด่ียว ดังเชนในปจจุบัน จึงกอใหเกิดปญหาการชะลางพังทลายของดินการประยุกตรูปแบบการสรางปา สรางรายได ในพื้นทเ่ี ดิมท่ีเคยเปนปาดงดบิ แลง จึงเนนการปลกู ไมปาที่เปนพันธุไมทองถ่ินดั้งเดิมของ ปาดงดิบแลงบริเวณนั้น โดยปลูกไมปาและไมเกษตรท่ีกอใหเกิดรายได โดยกำหนดชนิดไมที่จะปลูก ตามชัน้ เรือนยอด เปน 4 ชั้นเรอื นยอด

คมู อื ครวู ิทยากร...... 127 ประเภทปาดงดบิ แลง (พื้นท่ี 1 ไร) ระดบั ไมป า จำนวน ไมเ กษตร จำนวน เรอื นยอด พันธไุ ม ตน พันธไุ ม ตน ชัน้ บน 15 10 ยางนา ยางแดง กระบกงิ้วปา อะโวคาโด ลน้ิ จ่ี ลำไย ช้ันรอง ตะเคยี นทอง กระบาก 30 มะมว ง มะขาม (เลอื กให 45 พะยงู ชงิ ชัน มะคา โมง เหมาะสมกับความสูง และ ช้นั ไมพมุ สตั ตบรรณเก็ดดำ มะแขวน 15 อุณหภมู ขิ องพ้นื ท่ี) 25 ช้ันผวิ ดนิ ตะแบก กนั เกรา ลกู ดงิ่ มะไฟ มะขามแกว อินทนลิ ตามความ มะเฟอง มะยม ไผ กาแฟ ตามความ ลำดวน เชยี ด หวา มะหาด เหมาะสม เหมาะสม สาธร ลำไยปา มะหวด กลว ย หมอ น เรว กระโดน เพกา สะเดา ผกั หวานบา น ดปี ลี คอแลน มะขามปอ ม พรกิ ไทย หวาย เขม็ ดปี ลาก้งั ขา เผอื ก มนั เทศ ขิงถัว่ พมุ ถ่ัวมะแฮะ พลู ผกั เชยี งดาว มันปา บกุ กระทอื กระชาย ถ่ัวพู อัญชัน ซรี ูเลยี่ ม ไพล กระเจยี ว คา งคาวดำ กระเจย๊ี บ ขม้นิ กระวาน 5.1.3 พน้ื ทที่ ี่เปนสภาพสงั คมพชื เดมิ ปา ดงดิบชนื้ ปจจุบันการทำเกษตรเชิงเด่ียวในบริเวณพ้ืนท่ีที่มีความช้ืนสูง และบางแหงมีความ ลาดชัน จึงไมสามารถลดแรงปะทะน้ำฝนและการไหลของน้ำไดเปนเหตุใหเกิดการชะลางพังทลาย ของดินเปนปริมาณมาก รูปแบบการสรางปา สรางรายไดในพื้นท่ีท่ีเคยเปนปาดงดิบชื้น ตองเนน การปลูกไมปาท่ีเปนพันธุไมดั้งเดิม (ไมทองถ่ิน) รวมกับไมเกษตรท่ีสรางรายได โดยกำหนดชนิดไม ท่จี ะปลกู ตามชน้ั เรือนยอดเปน 4 ช้นั เรอื นยอด

คมู อื ครวู ิทยากร...... 128 ประเภทปาดงดบิ ชน้ื (พื้นที่ 1 ไร) ระดบั ไมปา จำนวน ไมเกษตร จำนวน เรือนยอด พนั ธไุ ม ตน พนั ธุไ ม ตน ช้ันบน 15 สะตอ หยี ทุเรยี น หมาก 10 ตะเคียนทอง ยางกลอ ง ชนั้ รอง กนั เกรา จำปาปา ยางเสยี้ น 30 มะปรงิ 45 ชน้ั ไมพุม หลมุ พอ สยา ไขเขยี ว ยางนา ชนั้ ผิวดิน ตะเคียนชันตาแมว 15 ดปี ลี หวาย สละ ระกำ 25 กฤษณา อบเชย ไผปา ตามความ ชะพลู ผกั กดู เหด็ หูหนู ตามความ เฉยี งนก จันทรกระพอ เหมาะสม เหด็ แครง เหมาะสม หวาย มนั ปู กระวาน ดาหลา 5.1.4 พื้นทท่ี ีเ่ ปน สภาพสงั คมพืชเดิม ปา เบญจพรรณ เนื่องจากปาเบญจพรรณเปนปาประเภทผลัดใบ สภาพพ้ืนท่ีมีความลาดชันและเปน พืน้ ท่ีคอ นขางโปรง การทำเกษตรเชิงเด่ียวในพน้ื ท่ีดังกลาว จึงสรางปญหาการชะลางพงั ทลายของดิน รนุ แรงในพ้ืนท่ที ่ีเปน ปา เบญจพรรณ จึงตองเนน การปลูกไมป าทเ่ี ปนพันธุไมด งั้ เดมิ (ไมทอ งถนิ่ ) รว มกับ ไมเ กษตร สามารถสรา งรายไดใ หแ กเ กษตรกร ชนดิ ไมท ่ีจะปลกู ตามชัน้ เรือนยอดเปน 4 ชั้นเรอื นยอด

คูม ือครวู ิทยากร...... 129 ประเภทปา เบญจพรรณ (พ้ืนท่ี 1 ไร) ระดับ ไมปา ไมเ กษตร จำนวน เรือนยอด พนั ธไุ ม จำนวน พันธไุ ม ตน 10 ชนั้ บน ชิงชัน แดง สกั ประดู ตน 45 ช้ันรอง มะคา โมง งิ้วปา 15 มะมว ง กระทอน ขนุน 25 ชั้นไมพ ุม สะเดา มะกอกปา มะขาม มะขามปอม หวา สมอไทย 30 ไผเลยี้ ง มะรุม มะเฟอง ตามความ สาธร มะตมู กระถินณรงค เหมาะสม กระถินเทพา ตา ว ไผปา แคบาน นนทรี เพกามะเกย๋ี ง มะขามเสี้ยว มะแขวน โมก 15 มะกรดู มะนาว กลวย ข้ีเหลก็ ปบ อินทนลิ เสลา ผกั หวานบาน หมอ น กานพลู ชะอม มะละกอ นอยหนา เหลยี ง ถว่ั มะแฮะ ดปี ลี ผกั หวานปา เม็ก ตว้ิ มะเมา ตามความ ขงิ ขา ตะไคร กระชาย ชน้ั ผวิ ดิน กระวาน ชะพลู ยา นาง เหมาะสม ขมิ้น เผือก มนั ไพล สมุนไพรตาง ๆ และเหด็ เตยหอม 5.1.5 พ้ืนทีท่ เ่ี ปน สภาพสงั คมพืช ปาเต็งรัง ลักษณะภูมิศาสตรของปาเต็งรัง สภาพดินเปนดินทรายและดินลูกรัง หากเกษตรกร ใชทำการเกษตรเชิงเด่ียว โดยเฉพาะพื้นท่ีท่ีมีความลาดชัน จะเกิดปญหาการชะลางพังทลายของดิน มากการปลูกไมปาตามโครงการสรา งปา สรางรายได จงึ เนนการปลูกพันธุไมดั้งเดมิ (ไมทองถ่ิน) ของ ปา เตง็ รังในพ้นื ท่ีน้นั และปลูกไมเกษตรที่ชวยสรา งรายได โดยกำหนดชนิดไมทีจ่ ะปลกู ในแตละชน้ั เรือน ยอดเปน 4 ชนั้ เรอื นยอด

คมู อื ครวู ิทยากร...... 130 ประเภทปา เต็งรงั (พ้ืนท่ี 1 ไร) ระดบั ไมป า ไมเกษตร เรอื นยอด พนั ธไุ ม จำนวน พันธุไม จำนวน ตน ตน 10 45 ชั้นบน ยางเหียง เต็ง รงั แดง พยอม 15 มะมว ง ขนนุ เกาลดั ล้ินจี่ 25 ยางพลวง ยางกราด มะไฟ มะขาม ลำไย 10 ประดูปา ชั้นรอง มะขามปอม รกั สมอไทย 30 ไผบ งหวาน ไผเ ลย้ี งหวาน มะมวงปา กอโมกมัน แคบาน พุทรา มะเฟอง สมอพิเภก ไผป า หวา มะรุม มะกอกปา ตวิ้ ตะแบก กระบก กระโดน สะเดา มะหวด เพกา พฤกษ ถอน พะยูง ตะไครต น ไมพ ุม ผักหวานปา เหมือดโลด ปรง 15 หมอ น ชะอม ฝรงั่ กลวย มะเมา เปง แสลงใจ นอ ยหนา ดปี ลี มะละกอ ชน้ั ผวิ ดนิ กลอย มนั ปา กระเจยี ว 15 ไพล ขม้นิ ขงิ ขา มะเขอื ไผเพก็ เปราะหอม พริก กระชาย มันเทศ เออ้ื งหมายนา ขาวเย็นเหนอื ตะไคร กระชายดำ หนอนตายอยากขา วเยน็ ใต บุก แฝก กลว ยไมป า กวาวเครอื ยา นาง หมานอย ผกั กาดหญา 5.2 รูปแบบการปลกู ปา ตามโครงการสรา งปา สรางรายไดต ามสภาพภมู ิประเทศ การปลูกปาตามโครงการสรา งปา สรางรายไดเปนการฟนฟูปาตนน้ำ และสรา งรายได ในการปลูกปา ใหแกเ กษตรกรที่เขารว มโครงการ โดยกำหนดใหมีรปู แบบผสมผสานระหวา งไมป า และ ไมเ กษตรในสภาพทใี่ กลเคยี งปา ธรรมชาติ ซ่งึ สามารถจำแนกรูปแบบการปลูกตามสภาพพื้นท่ี ดังนี้

คมู อื ครวู ิทยากร...... 131 5.2.1 รูปแบบการปลกู ในพืน้ ท่ีราบ รปู แบบการปลูกในพื้นทร่ี าบ สามารถปลูกไดห ลายรูปแบบ ดงั น้ี 1) ปลูกแบบเปนแถวเปนแนว ระยะ 2 x 8 เมตร โดยระยะหาง 8 เมตร ปลูกไม เรือนยอดช้ันบน (หางกันตนละ 8 เมตร) และไมเรือนยอดชั้นรอง (หางกันตนละ 2 เมตร) สลับตน ระหวา งไมเ รือนยอดช้นั บน ระหวางแถวปลกู ไมเรือนยอดชน้ั ไมพ มุ และไมเ รือนยอดชัน้ ผวิ ดิน การปลกู แบบเปนแถวเปน แนว 2) ปลูกแบบสมรม ระยะ 8 x 8 เมตร โดยปลูกไมเรือนยอดชั้นบน ชั้นรอง ชั้นไมพุม ในลักษณะสมรม กวาง 8 เมตร ยาว 8 เมตร และปลูกไมชั้นผิวดินสลับ กวาง 8 เมตร ยาว 8 เมตร สลบั กนั ไปเปน กลมุ ๆ การปลูกแบบสมรม

คูมอื ครวู ทิ ยากร...... 132 3) ปลกู แบบเปนแถบ กวา ง 8 เมตร ยาวตลอดเนือ้ ที่ โดยปลูกไมเ รอื นยอดช้ันบน ช้ันรอง และช้ันไมพ มุ แบบผสมผสานเปนแถบ และปลกู ไมช น้ั ผิวดนิ สลบั ในระหวา งแถว กวาง 8 เมตร ยาวตลอดพ้ืนทีส่ ลับเปน แถบ ๆ การปลูกแบบเปนแถบ 4) ปลูกแบบตามอัธยาศยั โดยพิจารณาปลูกตนไมท้ัง 4 ชั้นเรือนยอด ตามความ เหมาะสม และลักษณะการใชประโยชน สลับกนั ไป การปลกู แบบตามอธั ยาศัย 5.2.2 รปู แบบการปลูกในพื้นท่ีลาดชัน 1) ปลูกตามแนวระดับ (ตามแนวเสนช้ันความสูง) โดยหางกัน 8 เมตร ตามแนว ระดับเสนช้ันความสงู และระหวา งตนหา งกัน 2 เมตร ปลกู ไมเรือนยอดชั้นบน (หางกนั ตนละ 8 เมตร) และไมเรอื นยอดชั้นรอง หา งกันตน ละ 2 เมตร ตลอดแนวเสน ช้ันความสูง สว นระหวางเสนช้ันความสูง

คมู ือครวู ิทยากร...... 133 8 เมตร ปลูกไมเรือนยอดชั้นไมพุมและไมเ รือนยอดชนั้ ผวิ ดิน การปลูกเชนนี้จะปลกู เปนแถบตามแนว ระดับ ตามหลักอนุรักษดินและนำ้ การปลูกตามแนวระดับ 2) ปลูกแบบสมรม ระยะ 8X8 เมตร โดยปลูกไมเรอื นยอดชั้นบน ชั้นรอง ช้นั ไมพุม ในลักษณะสมรม กวาง 8 เมตร ยาว 8 เมตร ตามแนวระดับ (ตามแนวเสนช้ันความสูง) และปลูกไม ชน้ั ผิวดินสลบั กวา ง 8 เมตร ยาว 8 เมตร สลบั กนั ไปเปนกลุม ๆ 3) ปลูกแบบตามอัธยาศยั โดยพิจารณาปลูกตนไมท้ัง 4 ช้ันเรือนยอด ตามความ เหมาะสมกับความลาดชนั ของพ้ืนที่ และการใชป ระโยชนสลับกนั ไป 5.3 การคัดเลือกชนดิ ไมทีจ่ ะปลูก การคัดเลือกพรรณไมที่จะปลูก ควรเลือกไมท่ีจะปลูกตามลักษณะของการปลูกปา 3 อยางประโยชน 4 อยา ง ดงั นี้ 5.3.1 ปลูกเพ่อื ใชเ นอื้ ไมตามความจำเปน 5.3.2 ปลกู ไมสำหรับใชประโยชนท ำเชอื้ เพลงิ 5.3.3 ปลกู ไมป ระเภทกนิ ไดหรือขายได เพ่ือสรางรายไดภายในครัวเรอื น 5.4 สัดสวนตน ไมทีป่ ลูกตอ ไร ในการปลูกปาแตละรูปแบบสามารถกำหนดสัดสวนของไมปา และไมเกษตร โดย จำแนกตามชนั้ เรอื นยอด จำนวนตนท่ีปลูกในพ้นื ท่รี าบและพ้ืนที่ลาดชัน มีสัดสว นตอไรดงั นี้ 5.4.1 ระดับไมเรือนยอดชน้ั บน 25 ตน ตอไร โดยเปน ไมป า 15 ตน และไมเกษตร 10 ตน 5.4.2 ระดบั ไมเ รือนยอดชน้ั รอง 75 ตนตอ ไร โดยเปน ไมปา 30 ตน และไมเกษตร 45 ตน 5.4.3 ระดบั ไมเ รือนยอดชนั้ ไมพ ุม 40 ตน ตอไร โดยเปน ไมป า 15 ตน และไมเกษตร 25 ตน 5.4.4 ระดับไมเ รอื นยอดชัน้ ผวิ ดนิ จำนวนตามความเหมาะสม

คูม ือครวู ิทยากร...... 134 กจิ กรรมที่ 13 คุณคาทรัพยากรสตั วป า โดย กรมอุทยานแหง ชาติ สตั วปา และพนั ธพุ ืช และกรมปาไม เนอื้ หากิจกรรม ทรัพยากรธรรมชาติและสัตวปาเปนส่ิงมีคุณคาซึ่งตองอนุรักษไว โปงเทียมมีประโยชนตอ สัตวมากและจำเปนตอการดำรงชีวิตของสัตวปา การเรียนรูเกี่ยวกับระบบนิเวศปา และคุณคาของ สัตวตาง ๆ รวมทั้งอาหารของสัตวปา (โปงเทียม) จะทำใหเยาวชนเกิดความตระหนักและคุณคาของ ทรัพยากรธรรมชาติและสตั วป า วัตถปุ ระสงคข องกจิ กรรม 1. เพอ่ื ใหน กั เรยี นเห็นคุณคา ของทรัพยากรสัตวปาและสตั วปาสงวน 2. เพ่ือใหนักเรียนเกิดความรักและหวงแหนทรัพยากรสัตวปา และเปนเครือขายในการ ชวยปกปอง ดแู ล ตลอดจนอนรุ กั ษท รพั ยากรสตั วป า ระยะเวลาในการทำกิจกรรม 1 ช่วั โมง 45 นาที ลกั ษณะของกจิ กรรม เปนกิจกรรมกลมุ : เดนิ สำรวจพนื้ ที่ศกึ ษา/ เรยี นตามฐาน การเตรียมการทำกจิ กรรม สำรวจพื้นทจ่ี รงิ เพอื่ ทำกจิ กรรมเดินปา กระบวนการจดั กจิ กรรม/ขั้นตอน 1. เดินสำรวจเสนทางธรรมชาติ เพื่อศึกษาระบบนิเวศปา และสัตวปาในทองถ่ิน เพ่ือให เยาวชนรูถ ึงคุณคา ของปาประเภทตาง ๆ รวมทงั้ ปา สงวน และสตั วป า 2. ใหน กั เรียนเรยี นรูเปน ฐานการเรียนรู เกี่ยวกับ “โปง” ซึ่งมีความสำคญั ตอสตั วป า โดยมี ฐานการเรียนรู ดังนี้ ฐานที่ 1 ความรเู กี่ยวกบั โปงแท และโปง เทียม ฐานที่ 2 ความสำคญั และประโยชนข องโปง

คมู อื ครวู ทิ ยากร...... 135 ฐานที่ 3 วิธกี ารสรา งโปงเทียม ฐานที่ 4 การปฏบิ ัติการจริงทำโปงเทียม การประเมินผล สังเกตพฤตกิ รรมในการเดินสำรวจเสนทางธรรมชาติ รายการประเมนิ ระดบั การเรียนรู บอกได ไมแ นใจ บอกไมไ ด นักเรยี นอธิบายชนดิ ของปา ไมในประเทศไทยไดส าม และบอกประโยชนข องปา ไมท างตรงและทางออมได

คมู อื ครวู ิทยากร...... 136 ใบความรู ครวู ิทยากร กจิ กรรมท่ี 13 โปง ( Salt licks ) ดินโปง คือ ดินท่ีมีรสเค็มและละเอียดซ่ึงเกิดจากแรธาตุบางชนิด เปนอาหารของสัตวปา ทีก่ นิ หญาบางชนิด หรือโปง คอื บริเวณพืน้ ที่ซึ่งมแี รธาตุตา ง ๆ มารวมกัน อนั เนอ่ื งมาจากฝนตกหนัก และเกิดขบวนการชะลางนำเอาแรธาตุท่ีจำเปนของสตั วปาออกจากดินทวั่ ไปรวมกันยังพ้ืนท่ีแหงหนึ่ง แรธาตุเหลานี้เปนสิ่งซ่ึงสัตวป าไมสามารถหาทดแทนไดจากพืช ซ่งึ มีคารโบไฮเดรตเปน สว นประกอบใหญ ดังนั้น พ้ืนดินสวนนี้จึงเปนแหลงแรธาตุสำหรับสัตวปาซ่ึงกินพืชเปนอาหาร เชน กวาง เกง กระทิง วัวแดง และชา งปา เปนตน นอกจากน้ี โปงยังเปนแหลงอาหารที่สัตวลงมากิน เพื่อชวยในกระบวนการยอยอาหาร อาจจะเปนดิน หินหรือน้ำเปนประจำ โดยที่บริเวณเหลาน้ีจะมีแรธาตุและเกลือแรที่จำเปนตอการ ดำรงชวี ิตของสตั วป า เปน ปรมิ าณมาก และแหลง อนื่ ๆ มีนอ ยกวาหรอื ไมม เี ลย ลักษณะและชนิดของโปง ท่มี ีในธรรมชาติ โปง ดนิ (Dry lick) เปนบริเวณท่ีสัตวลงไปใชป ระโยชน ซงึ่ สัตวม ักจะใชปากขดุ ลงไป ปกติจะลึกไมเ กิน 1 เมตร เพ่ือกินดินเหลา นั้น โดยเริ่มกนิ ที่ผิวดินกอนแลวคอ ย ๆ กนิ ลึกลงไปเปนบรเิ วณกวา ง ไมเ กิน 10 เมตร โปงดินจะพบตามริมหรือในหวยท่ีเปนที่ราบ ในฤดูฝนอาจมีน้ำทวมขังอยู ซ่ึงสัตวปาจะไมเลียกินดิน แตจะเลียกินน้ำแทนหลังจากที่ธาตุและเกลอื แรในโปงดิน หมดไปหรือมีนอย สัตวอาจทิ้งโปงดินและ ไปกินโปง ใหมใ นแหลง อ่ืน ๆ ตอ ไปอีก โปงทีส่ ัตวไ มก ินและไมม าใชประโยชนอ ีก เรียกวา “โปง รา ง” โปงนำ้ (Wet licks) ปกติเปนแหลงทเี่ ปนตน น้ำ โดยเฉพาะบริเวณท่ีเปนน้ำซึมหรือน้ำซับหรือท่ีไหลออกมาจาก ภเู ขาหินปูน แองหรือบอท่ีเปนโปงดนิ มากอ นโดยจะมนี ้ำขังตลอดป มักพบโปงน้ำตามภเู ขาน้ำซึมหรือ น้ำซับดังกลา วมแี รธ าตตุ า ง ๆ ท่ีจำเปนตอ การดำรงชีวติ ของสตั วล ะลายอยู ทัง้ โปง ดินและโปง น้ำ พบเห็นไดในปาคอนขางราบ ซง่ึ เปน บรเิ วณที่ไดรับแรธาตจุ ากการกดั เซาะ พังทลายของดินจากท่ีสูงลงมาสะสมไว สวนใหญพบโปงไดมากในปาเบญจพรรณ ปาเต็งรัง และปาดงดิบ มากนอ ยตามลำดบั

คมู อื ครวู ทิ ยากร...... 137 ความสำคัญของแรธาตุตอ สตั ว พืชอาหารสัตวเปนอาหารสัตวเปนอาหารท่ีจำเปน และสำคัญสำหรับสัตวเค้ียวเอ้ืองใน ประเทศเขตรอ น เชน พลังงาน วิตามิน และแรธาตุ สำหรบั แรธาตุแลวเปนองคประกอบของน้ำหนักตัว ของสัตวประมาณรอยละ 5 แตก็เปนสิ่งท่ีขาดไมได ความตองการแรธาตุท่ีจำเปน สำหรับสัตว ในอาหารสตั วน ัน้ มีอยา งนอ ยกวา 15 ธาตุ คอื 1. แรธาตุท่ีสตั วตองการในปริมาณมาก ไดแ ก แคลเซยี ม (Ca) ฟอสฟอรัส (P) โปแตสเซียม (K) โซเดียม (CI) แมกนเี ซยี ม (Mg) และกำมะถนั (S) 2. แรธาตุที่สัตวตองการในปริมาณนอย ไดแก โคบอลล (Co) ทองแดง (Cu) ไอโอดีน (I) เหลก็ (Fe) แมงกานสี (Mn) โมลปิ ดินัม (Mo) ซลิ ิเนยี ม (Se) และสงั กะสี (Zn) ประเภทของสตั วทใี่ ชป ระโยชนใ นพ้นื ทีโ่ ปง 1. สตั วปกท่เี ขา มาใชป ระโยชนในพ้ืนท่ีโปง 1.1 พวกท่ีเขามาใชโปงเพอ่ื ประโยชนโดยตรง สัตวป ก กลุมนเี้ ขามากินน้ำซับในโปง นำ้ และเลือกกินเมด็ กรวด เมด็ ทราย สวนใหญ เปน พวกกินพืชเปนอาหารหลัก เชน นกแขกเตา และนกเขาเขียว 1.2 พวกท่เี ขามาใชพ ้นื ทโ่ี ปง เพ่ือประโยชนโดยออ ม สัตวปกกลุมนี้ผานเขามาเพ่ือคอยลาเหย่ือ หรือจับแมลงกินเปนอาหาร ไมมี วัตถปุ ระสงคใ นการทำกจิ กรรมเหมือนสัตวป กพวกแรก การเขาใชพ ้ืนทีโ่ ปงอาจเปน เพราะโปงต้ังอยูใน เสนทางท่ีผา นในขณะกำลังหากนิ พอดี เชน เหยี่ยวรงุ และพญาแรง 2. สัตวเ ลี้ยงลูกดวยนมทเ่ี ขา มาใชประโยชนในพน้ื ทโี่ ปง 2.1 พวกทเ่ี ขามาใชพน้ื ที่โปง เพ่อื ประโยชนโดยตรง สตั วพวกนกี้ ินดินจากโปง ดนิ หรอื นำ้ ซับจากโปง น้ำ สวนใหญจะเปนสตั วปา ท่ีกนิ พืช เปนอาหารหลัก เชน ชา งปา เกง กวางปา ววั แดง กระทิง เลยี งผา หมปู า สมเสรจ็ และลงิ กงั 2.2 พวกที่เขา มาใชพ ื้นทโ่ี ปงเพื่อประโยชนโ ดยออม สตั วปาพวกนี้ ใชพ้ืนทโ่ี ปงเชน เดยี วกับพวกแรก แตไมไดม ีวตั ถุประสงคหลกั กินโปง เพื่อตองการแรธาตุ สวนใหญจะไมใชสตั วก ินพืชอยางเดียวเปนอาหาร ซึ่งจระเขสามารถกินน้ำในโปง หาอาหารหรือเขามาดกั เพ่ือลาเหยื่อท่ีใชประโยชนจากโปงเพ่ือแหลงอาหาร เชน หมาจิ้งจอก หมาใน เสอื โครง เสือดำ อเี หน็ และชะมดชนิดตาง ๆ

คูมือครวู ทิ ยากร...... 138 กจิ กรรมที่ 14 เรื่องเลาจากปา โดย กรมอทุ ยานแหงชาติ สัตวป า และพนั ธพุ ืช และกรมปาไม เน้ือหากจิ กรรม การอนุรักษ ปองกันการลาและสนับสนุนการอนุรักษ ทรัพยากรธรรมชาติ สัตวและพืช ประจำทองถิ่น โดยใหความรูแกชาวบานในชุมชนทองถ่ินและนักทองเที่ยวใหเขาใจ เห็นคุณคาและ รวมกนั ปกปอ งสัตวป าและผืนปา ซ่ึงเปน แหลง ที่อยอู าศยั ของสตั วปา เหลาน้นั วัตถปุ ระสงคของกจิ กรรม เพื่อใหนักเรยี นตระหนกั และเกดิ แนวคดิ ในการอนรุ กั ษทรพั ยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอ ม ในทองถน่ิ ระยะเวลาการทำกิจกรรม 30 นาที ลกั ษณะกจิ กรรม กิจกรรมกลมุ : เลาประสบการณ /ระดมสมอง การเตรียมการทำกิจกรรม เตรยี มวทิ ยากรทองถิน่ /ภมู ปิ ญญาทองถ่ินเลาประสบการณท่ไี ดจากปา กระบวนการจดั กจิ กรรม 1. วิทยากรทองถิ่น/ภูมิปญญา แนะนำตัว และบอกชื่อเรื่องเลาจากปาและดำเนินการ เลาเรื่องจากปา 2. นักเรียนจดบันทึกในใบกิจกรรม โดยบันทึกเหตุการณเกิดขึ้น ระบุสถานท่ี วัน เวลา และบอกเหตกุ ารณเ กย่ี วของกับเรือ่ งท่ไี ดยนิ 3. นกั เรียนระดมความคิดจากเรอื่ งท่ฟี ง ไดแ นวคิดใหม จากเรอ่ื งเลา จากปา อยางไรบาง เขียนอธิบายลงในใบกิจกรรม 4. นกั เรียนแตล ะคนวาดภาพ ตามจินตนาการจากเรื่องที่ฟง

คมู ือครวู ทิ ยากร...... 139 การประเมนิ ผล 1. สงั เกตการมสี วนรวมในการระดมความคิดจากเรอ่ื งท่ฟี ง “เร่ืองเลา จากปา” 2. การตรวจสอบจากการบนั ทกึ เหตกุ ารณท เ่ี กิดขนึ้ 3. การตรวจสอบผลการวาดภาพตามจนิ ตนาการจากเร่อื งที่ฟง รายการประเมนิ รายการประเมิน ระดบั การเรียนรู บอกเลาเรอื่ งราวการอนรุ ักษทรัพยากรธรรมชาติ บอกเลา ไมแ นใ จ บอกเลา และสงิ่ แวดลอมในทองถน่ิ แนวใหมไ ด เรือ่ งราวได เรอื่ งราว ไมได

คมู อื ครวู ทิ ยากร...... 140 ใบงาน กิจกรรม เร่ืองเลา จากปา