รายงานการวิจัย โครงการศึกษาบทเรียน ประสบการณ์ภาคประชาสังคมชุมชนในการดูแลจัดการฐานทรัพยากร

พนั ธุกรรม ในขณะท่ีการใชป้ ระโยชนผ์ ลผลิตจากป่ า พืชอาหารและสมุนไพร ของชุมชน ผหู้ ญิง และหมอสมุนไพร ก็ไม่ทาํ ลายป่ า และอยใู่ นกฎกติกาของขอ้ ตกลงที่กาํ หนดไว้ ดว้ ยเหตุน้ีชุมชนวงั ประจนั จึงไม่มีป่ าชุมชนใหจ้ ดั การ แต่เป็นการจดั การป่ าอุทยานแทน กรณีศึกษาพ้ืนที่น้ีจึงเป็ นตวั อยา่ งรัฐไปดาํ เนินการได้ แต่ตอ้ งข้ึนอยกู่ บั ปัจจยั ของชุมชนท่ีความ พร้อมและมีศกั ยภาพในการจดั การดว้ ยเช่นกนั จึงจะสาํ เร็จ โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ หากพ้นื ที่ใดมีปัจจยั มา คุกคามต่อการใชป้ ระโยชน์จากป่ าโดยคนภายนอกท่ีรุนแรง และเจา้ หนา้ ที่รัฐไม่ปฏิบตั ิอยา่ งมี ประสิทธิภาพ การจดั การอุทยานแห่งร่วมกนั ระหวา่ งรัฐกบั ชุมชนกไ็ ม่สามารถเป็นจริงได้ 3. แนวปฏบิ ัติสําหรับชุมชนในการจดั การป่ า พชื อาหาร และสมนุ ไพร จากการสาํ รวจงานศึกษาและกรณีศึกษาท้งั 4 พ้นื ท่ี พบวา่ ปัจจยั สาํ คญั ท่ีทาํ ใหช้ ุมชน เขม้ แขง็ และมีศกั ยภาพในการจดั การป่ าชุมชน และความหลากหลายของพืชอาหารและสมุนไพร มี หลายปัจจยั ท้งั น้ีข้ึนอยกู่ บั สภาพของชุมชนและความขดั แยง้ ท่ีเกิดข้ึนในชุมชน ซ่ึงจะทาํ ใหป้ ัจจยั ตา่ งๆส่งผลกระทบที่หนกั เบาแตกตา่ งกนั ดงั น้นั การเขา้ ใจสภาพสังคมของชุมชนจึงเป็น ปัจจยั พ้ืนฐานสาํ คญั ต่อการกาํ หนดแนวทางการส่งเสริมในการจดั การท่ีสอดคลอ้ งกบั ชุมชน ดงั ท่ีได้ สรุปความแตกตา่ งของกรณีศึกษา 4 พ้ืนท่ีไวข้ า้ งตน้ ปัจจัยสําคญั ท่ีทาํ ให้ชุมชนมีศักยภาพในการจัดการป่ า พชื อาหารและสมุนไพรสรุปไดด้ งั น้ี • ลกั ษณะของระบบนิเวศและการต้งั ถ่ินฐานของชุมชนที่เอ้ืออาํ นวยใหส้ ภาพของป่ าสาํ คญั ตอ่ ระบบการผลิตในภาคเกษตรกรรม และชุมชนไดใ้ ชป้ ระโยชนจ์ ากทรัพยากรร่วมกนั • สาํ นึกความเป็นชุมชน ที่มีลกั ษณะของความสมั พนั ธ์แบบเครือญาติ หรือมีปฏิสัมพนั ธ์ตอ่ การเก้ือกลู กนั ในสงั คม • กลุ่มผนู้ าํ ชุมชนเขม้ แขง็ และมีความมุง่ มน่ั ในการทาํ งาน จากฐานความเขา้ ใจและตระหนกั ในคุณคา่ ของชุมชนในการอยรู่ ่วมกบั ทรัพยากรป่ า ดิน น้าํ และพนั ธุกรรม • มีการรวมกลุ่มของชุมชนในการมีบทบาทสาํ คญั ต่อการจดั การป่ า พชื อาหารและสมุนไพร ซ่ึงมีความหลากหลายไปตามสภาพแตล่ ะพ้ืนท่ี และมีการแบง่ บทบาทหนา้ ที่ช่วยเหลือกนั • ลกั ษณะการรวมกลุ่มตอ้ งประกอบดว้ ยคนหลายวยั หลายเพศ เยาวชน ชาย หญิง ผสู้ ูงอายุ คนที่มีความถนดั และมีความรู้ที่หลากหลาย เช่น หมอสมุนไพร กลุ่มป่ าชุมชน กลุ่มออม ทรัพย์ กลุ่มผหู้ ญิง โรงเรียน วดั ผนู้ าํ ทางการ และองคก์ รปกครองทอ้ งถิ่น เพราะฉะน้นั การจดั กลุ่มจึงตอ้ งคาํ นึงตอ้ งบุคคลเหล่าน้นั และมีการทาํ งานเป็นกลุ่มเล็กๆไปตามความ สนใจและความถนดั แต่แต่ละกลุ่มมีการแลกเปลี่ยนส่ือสารเรียนรู้ร่วมกนั อยา่ งสม่าํ เสมอ 5-10

• มีการสร้างเครือข่ายตามรูปแบบของการจดั การป่ า เครือขา่ ยของพ้นื ที่ หรือเครือขา่ ย วฒั นธรรมท่ีเริ่มตน้ มาจากความเขม้ แขง็ ของชุมชนและกลุ่มจากบา้ นหน่ึง ไปสู่อีกบา้ นหน่ึง แลว้ จึงเช่ือมโยงหนุนช่วยและเรียนรู้ร่วมกนั เป็นเครือข่าย • มีการกาํ หนดกฎ กติกาจากจารีตประเพณี และจากประสบการณ์ในการจดั การ ซ่ึงชุมชนมี ความเขม้ แขง็ ในการเฝ้ าระวงั และควบคุมชุมชนไดจ้ ริง • คนในชุมชน กลุ่มตา่ งๆ และเครือข่ายตอ้ งมีการเรียนรู้ประสบการณ์นอกชุมชน สร้าง บทเรียน เรียนรู้สิ่งใหม่ และส่ือสารอยา่ งกวา้ งขวางภายในชุมชน เพื่อลดปัญหาความไม่ เขา้ ใจ และความขดั แยง้ ภายในกลุ่ม • ผนู้ าํ กลุ่มตอ้ งมีฐานการวิเคราะห์ขอ้ มลู ที่เช่ือมโยงขอ้ มลู ในชุมชน กบั ขอ้ มลู ภายนอกชุมชน สถานการณ์นโยบาย และกฎหมาย แผนพฒั นาของภาครัฐท่ีส่งผลกระทบตอ่ ชุมชน เพื่อให้ ชุมชนกลนั่ กรองขอ้ มลู อยา่ งรอบคอบ และนาํ ขอ้ มลู มาใชใ้ นการสร้างความเขม้ แขง็ ให้กบั ชุมชน • การประสานกบั กลุ่มตา่ งๆหลายฝ่ ายในชุมชนและภายนอกชุมชน ในการหนุนช่วยและ แกไ้ ขปัญหาความขดั แยง้ เป็นจริงได้ ข้ึนอยกู่ บั ชุมชนตอ้ งเขม้ แขง็ และชดั เจนในบทบาท ของบุคคลภายนอก • การใชเ้ ครื่องมือวทิ ยสุ ่ือสาร การทาํ แผนท่ี และการทาํ ขอ้ มลู ในชุมชนมาหนุนช่วยการสร้าง กลุ่มและเครือข่ายในการส่ือสารแลกเปล่ียนเรียนรู้ร่วมกนั และสร้างพลงั ใหก้ บั ชุมชนใน การใชส้ ิทธิจดั การฐานทรัพยากร • บทบาทของบุคคลภายนอก เช่น นกั พฒั นา นกั วชิ าการ ครู เป็นตน้ ตอ้ งทาํ งานในพ้ืนท่ี อยา่ งใกลช้ ิดในช่วงระยะแรกเริ่มของการต้งั กลุ่มใหเ้ ขม้ แขง็ เพ่อื เขา้ ใจบริบทของสงั คมใน ชุมชนน้นั และประเมินกลุ่มบุคคลต่างๆที่เกี่ยวขอ้ ง ในการใหค้ าํ ปรึกษาแก่ชุมชนสร้าง กลุ่ม คิดคน้ การแกไ้ ขปัญหา และการกาํ หนดทิศทางการพฒั นาของชุมชน แนวปฏิบัตสิ ําหรับชุมชนในการจัดการป่ า พชื อาหารและสมุนไพร แนวทางปฏิบตั ิตอ้ งมีลกั ษณะผสมผสานของการทาํ งานรวมกลุ่ม การจดั ทาํ ระบบขอ้ มลู และการสร้างฐานคิดใหก้ บั ชุมชนวเิ คราะห์เช่ือมโยงระหวา่ งชุมชน สงั คม โลก กบั ระบบนิเวศ และ การจดั การทรัพยากร ซ่ึงรวบรวมไดจ้ ากความคิดเห็นของผรู้ ู้และผมู้ ีประสบการณ์ และจากงาน ศึกษา แนวทางการปฏิบตั ิสําหรับชุมชนในการจดั การป่ า พืชอาหารและสมุนไพร จะเป็นรากฐาน สาํ คญั ทาํ ใหช้ ุมชนมีความพร้อมในการใชก้ ฎหมายคุม้ ครองและส่งเสริมภมู ิปัญญาการแพทยแ์ ผน ไทย ใหเ้ ป็นประโยชนต์ ่อชุมชน ถา้ หากชุมชนไดร้ ับรู้ขอ้ มลู ความรู้ของพระราชบญั ญตั ิคุม้ ครอง และส่งเสริมภมู ิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทย พ.ศ.2542 และนาํ มาวเิ คราะห์เช่ือมโยงกบั เป้ าหมายที่ ชุมชนตอ้ งการนาํ ไปจดั การป่ า พืชอาหาร และสมุนไพร 5-11

แนวทางปฏิบตั คิ วรมกี ระบวนการดําเนินการ 10 ประการ ดังนี้ 1. ศึกษาและเขา้ ใจชุมชน 2. นาํ ขอ้ มูลมาวเิ คราะห์กบั ชุมชน และเชื่อมโยงกบั นโยบายของรัฐและสถานการณ์ภายนอก เพ่อื นาํ ไปสู่การกาํ หนดทิศทางการพฒั นาของชุมชน และแผนงานการจดั การฐาน ทรัพยากร 3. การสร้างกลุ่มกบั บุคคลตา่ งๆ ในชุมชน และ ใหช้ ุมชนมีบทบาทศึกษาขอ้ มูลของชุมชน เชิงลึก 4. การสาํ รวจป่ า พชื อาหาร สมุนไพร สตั วป์ ่ า แม่น้าํ อยา่ งง่าย ในทางระบบนิเวศ และการคิด มลู ค่าทางเศรษฐศาสตร์เพื่อใหช้ ุมชนเห็นคุณคา่ ของทรัพยากร 5. การกาํ หนดแผนงานจดั การฐานทรัพยากร/แผนพฒั นาของชุมชน พร้อมกบั การสร้างกฎ ระเบียบภายหลงั เกิดกลุ่มที่มีขอ้ ตกลงร่วมกนั ในชุมชน จากฐานขอ้ มูลของชุมชน 6. การปฏิบตั ิการทาํ กิจกรรมในการกระตุน้ จิตสาํ นึกของชุมชนอยา่ งต่อเน่ือง 7. การพฒั นาตวั ช้ีวดั ประเมินทรัพยากรในทางระบบนิเวศ เพื่อแสดงใหเ้ ห็นวา่ ชุมชนจดั การ ทรัพยากรไดอ้ ยา่ งยง่ั ยนื 8. การประเมินผล (ทบทวนแผนงาน) + แผนพฒั นาชุมชนทุกปี 9. แลกเปล่ียนขอ้ มลู ขา่ วสารกบั ชุมชนอยา่ งต่อเนื่อง 10. สร้างเครือข่ายในพ้ืนท่ีใกลเ้ คียงในการขยายผลตอ่ การจดั การฐานทรัพยากรร่วมกนั และ พร้อมท้งั ขบั เคล่ือนใหเ้ กิดนโยบายสาธารณะที่ยอมรับในแผนพฒั นาของชุมชน 5-12

กระบวนการดําเนินการ 10 ประการ ศึกษาและเขา้ ใจชุมชน วเิ คราะห์กบั ชุมชน สร้างกลุ่มกบั บุคคลต่างๆ สาํ รวจป่ า พชื อาหาร สมุนไพร สัตวป์ ่ า แม่น้าํ กาํ หนดแผนงานจดั การฐานทรัพยากร/แผนพฒั นาของชุมชน การปฏิบตั ิการทาํ กิจกรรม การพฒั นาตวั ช้ีวดั ประเมินทรัพยากรในทางระบบนิเวศ การประเมินผล (ทบทวนแผนงาน) + แผนพฒั นาชุมชนทุกปี แลกเปลี่ยนขอ้ มูลขา่ วสารกบั ชุมชนอยา่ งต่อเนื่อง สร้างเครือข่ายในพ้นื ที่ ขบั เคล่ือนใหเ้ กิดนโยบายสาธารณะ 5-13

แนวทางปฏบิ ตั ิของข้ันตอนกระบวนการดาํ เนินการ 1) ศึกษาและเข้าใจชุมชน การทาํ งานกบั กลุ่มเป้ าหมายตอ้ งมีหลกั การสาํ คญั คือ การเขา้ ไปในชุมชนดว้ ยสมองท่ีวา่ ง เปล่า พร้อมจะเรียนรู้ประสบการความรู้จากชุมชนจากรากฐานทางวฒั นธรรม ความคิด ความเช่ือ ของชุมชน เพื่อใหเ้ ขา้ ใจอยา่ งถ่องแท้ แลว้ จึงรู้วา่ ควรจะหนุนช่วยชุมชนใหม้ ีสาํ นึกร่วมของความ เป็นชุมชนในการกาํ หนดการพฒั นาตนเองอยา่ งเป็นอิสระที่สอดคลอ้ งกบั ฐานวฒั นธรรมและฐาน ทรัพยากรของชุมชน ประเด็นของการเรียนรู้ไดแ้ ก่ -สภาพแวดลอ้ มของชุมชน - ฐานทรัพยากรที่ใชป้ ระโยชน์ - องคค์ วามรู้ของทอ้ งถ่ิน - บริบทของชุมชนในมิติสงั คม สิ่งแวดลอ้ ม เศรษฐกิจ การเมือง หลกั การเรียนรู้ประสบการณ์ความรู้จากชุมชนให้เข้าใจอย่างถ่องแท้ 5-14

บริบทของชุมชน สภาพแวด ฐานทรัพยากร ในมิติสงั คม ลอ้ มของ ท่ีใช้ ส่ิงแวดลอ้ ม ชุมชน ประโยชน์ เศรษฐกิจ การเมือง ประเดน็ การ เรียนรู้ องคค์ วามรู้ ของทอ้ งถิ่น 5-15

2) การวเิ คราะห์ข้อมูลท่ีเช่ือมโยงกบั นโยบายรัฐ สถานการณ์ภายนอก เพื่อนาํ ไปสู่การกาํ หนดแนว ทางการจดั การป่ าชุมชนและฐานทรัพยากร ตลอดจนการกาํ หนดทิศทางการพฒั นาของชุมชน ฐานขอ้ มลู ประกอบดว้ ย -ขอ้ มลู ของชุมชน ประวตั ิ การต้งั ถ่ินฐาน วฒั นธรรมของชุมชน และฐานทรัพยากร - นโยบายรัฐ/กฎหมายที่เก่ียวขอ้ ง - สถานการณ์ทางสังคม เศรษฐกิจ สิ่งแวดลอ้ ม และการเมืองที่กระทบกบั ชุมชน - การวเิ คราะห์เช่ือมโยงกบั ชุมชน - การกาํ หนดแนวทางการจดั การป่ าชุมชน/ฐานทรัพยากร/ทิศทางการพฒั นาของชุมชน 5-16

การวเิ คราะห์ข้อมูล รัฐ ฐานขอ้ มลู ของชุมชน และฐานทรัพยากร นโยบายรัฐ/กฎหมายที่เกี่ยวขอ้ ง สถานการณ์ทางสงั คม เศรษฐกิจ การวิเคราะหเ์ ช่ือมโยงกบั ชุมชน ส่ิงแวดลอ้ ม ่ การกาํ หนดแผนการพฒั นาของ ชุมชน การกาํ หนดแนวทางการจดั การป่ า ชุมชน/ การจดั การป่ าชุมชน/ฐาน ทรัพยากร 3)การสร้างกลุ่มกบั บุคคลต่างๆในชุมชนตามความถนัดและความสามารถของคนในชุมชน การใหค้ วามสาํ คญั กบั คนทุกกลุ่มในชุมชน จะทาํ ใหก้ ารกาํ หนดแผนพฒั นาของชุมชน และการจดั การฐานทรัพยากรเป็นเรื่องของทุกคนในชุมชน มิใช่เฉพาะกลุ่ม แต่ท้งั น้ีตอ้ งใช้ ระยะเวลา ท้งั ความพร้อม และความถนดั ของคนตา่ งเพศ ต่างวยั และสถานการณ์และโอกาสท่ีเป็น ปัจจยั เง่ือนไขใหแ้ ต่ละกลุ่มแต่ละคนมาร่วมกนั ดาํ เนินการ ซ่ึงจาํ เป็นตอ้ งประเมินสถานการณ์อยา่ ง ต่อเน่ือง กลุ่มต่างๆไดแ้ ก่ - ผหู้ ญิง เยาวชน ผสู้ ุงอายุ ผชู้ าย 5-17

- กลุ่มพฒั นาทางเศรษฐกิจ และกลุ่มพฒั นาอื่นๆในชุมชน - โรงเรียน วดั อบต. - การจดั การฐานทรัพยากร/ป่ าชุมชน/กาํ หนดแผนพฒั นาชุมชน การสร้างกล่มุ กบั บุคคลต่างๆ ในชุมชน กลุ่มพฒั นา เศรษฐกิจ โรงเรียน กลุ่มพฒั นา อ่ืนๆ คนในชุมชน ผหู้ ญิง ผชู้ าย เยาวชน ผสู้ ูงอายุ มสั ยดิ อบต. 4) การเรียนรู้ฐานทรัพยากรร่วมกนั ระวี ถาวร (2548 : 24) ไดส้ รุปหลกั การ และเครื่องมือในการติดตามระบบนิเวศตา่ งๆ ซ่ึง จะเป็นแนวทางของการจดั การฐานทรัพยากรของชุมชนท่ีขยายความรู้จากป่ าชุมชน ไปสู่การจดั การ น้าํ สิ่งมีชีวติ และพนั ธุกรรม ฐานทรัพยากรดงั กล่าวอยบู่ นฐานของรักษาและจดั การให้ระบบนิเวศ ยง่ั ยนื 5-18

การเรียนรู้ฐานทรัพยากร ระบบนิเวศ/ทรัพยากร ประเดน็ ติดตาม เทคนิค วธิ ีการ เครื่องมือบางอยา่ ง 1. ระบบนิเวศป่ าบก พ้นื ท่ี โครงสร้าง องคป์ ระกอบและความอุดม ใชก้ ารศึกษาประเมินสภาพป่ าและทรัพยากร สมบูรณ์ (ชนิด ปริมาณ การกระจาย) ความ ชีวภาพอยา่ งมีส่วนร่วม เช่น การทาํ แผนท่ีอยา่ งมี หนาแน่น การทดแทนตามธรรมชาติ การปก ส่วนร่วม การร่วมเดินสาํ รวจแนวเขต การเดิน คลมุ เรือนยอด ชนิดพนั ธุท์ ่ีสาํ คญั (ต่อระบบ สาํ รวจตดั ขวาง/แนวสาํ รวจ การวางแปลงสุ่ม นิเวศ, หายาก, ท่ีชุมชนใชป้ ระโยชน์) ผลผลิต ตวั อยา่ ง/ถาวร การเก็บขอ้ มูลปริมาณผลผลิตจาก และมูลค่าทางเศรษฐกิจจากป่ า (ของป่ า) การมี ป่ า การสมั ภาษณ์ผรู้ ู้/ผใู้ ชป้ ่ า ฯลฯ ส่วนร่วม 2. ระบบนิเวศพ้ืนที่ชุ่ม น้าํ 2.1 ป่ าชายเลน พ้ืนท่ี สภาพความอดุ มสมบูรณ์(ชนิดปริมาณ การเดินสาํ รวจแนวเขต แปลภาพถา่ ย การเดิน การกระจาย) ความหนาแน่น การทดแทนตาม สาํ รวจตดั ขวาง/แนวสาํ รวจ การวางแปลงสุ่ม ธรรมชาติ ชนิดพนั ธุท์ ่ีสาํ คญั (ตอ่ ระบบนิเวศ, หา ตวั อยา่ ง/ถาวร ยาก ท่ีชุมชนใชป้ ระโยชน์) การมีส่วนร่วมของผู้ การเก็บขอ้ มูลปริมาณผลผลิตจากป่ าชายเลน/ ส่วนไดส้ ่วนเสีย มูลค่าทางเศรษฐกิจจากป่ า สมั ภาษณ์ผจู้ บั หา/สงั เกตท่ีแพปลา 2.2 ป่ าบุ่งป่ าทาม เน้ือที่ สภาพความอดุ มสมบูรณ์ ชนิดพนั ธุ์ท่ี การเดินสาํ รวจแนวเขต การสมั ภาษณ์ผเู้ ก็บหา ชุมชนใชป้ ระโยชน์/ผลผลิตปลา การมีส่วนร่วม การสุ่มตวั อยา่ งสตั วน์ ้าํ ของผมู้ ีส่วนไดส้ ่วนเสีย/มูลค่าทางเศรษฐกิจของ ป่ าบุ่งป่ าทาม 2.3 ทะเลสาบ เน้ือท่ี สภาพแวดลอ้ ม/ความสมบูรณ์/ผลผลิต การเดินสาํ รวจแนวเขต การสมั ภาษณ์ผเู้ กบ็ หา สตั วน์ ้าํ การมีส่วนร่วมของผมู้ ีส่วนไดส้ ่วนเสีย/ การสุ่มตวั อยา่ งสตั วน์ ้าํ ขอ้ มลู แพปลา มลู คา่ เศรษฐกิจจากสตั วน์ ้าํ 3. แม่น้าํ สายน้าํ คุณภาพแม่น้าํ สายน้าํ การสาํ รวจโดยใช้ ตวั ช้ีวดั ทางชีวภาพ (bio- indicator) สตั วห์ นา้ ดิน ปลา พืชน้าํ และ เครื่องมือวดั ออกซิเจนละลายน้าํ (DO) ปริมาณ ออกซิเจนที่จุลินทรียใ์ ชใ้ นการยอ่ ยสลายอินทรีย์ สารในน้าํ (BOD) 4. สตั วป์ ่ า ความหลากหลาย ชุกชุม ชนิดพนั ธุ์สาํ คญั แนวสาํ รวจบนั ทึกขอ้ มลู รอยเทา้ มลู สมั ภาษณ์ (focal species) ต่อความมน่ั คงของระบบนิเวศ 5. ล่มุ น้าํ - คุณภาพแหลง่ น้าํ กบั การใชป้ ระโยชนท์ ี่ดินใน - การสาํ รวจโดยใช้ ตวั ช้ีวดั ทางชีวภาพ ลมุ่ น้าํ (bioindicator) สตั วห์ นา้ ดิน ปลาพชื น้าํ และ - ปริมาณน้าํ ท่าในรอบปี เคร่ืองมือวดั ออกซิเจนละลายน้าํ (DO)ปริมาณ ออกซิเจนที่จุลินทรียใ์ ชใ้ นการยอ่ ยสลายอินทรีย์ 5-19

สารในน้าํ (BOD) - สถานีวดั น้าํ ท่าอยา่ งง่าย 5) การกาํ หนดแผนงานการจัดการฐานทรัพยากรและการพฒั นาชุมชน ลกั ษณะของแผนงาน ประกอบดว้ ย (1) เป็นแผนท่ีง่าย ชาวบา้ นส่วนใหญ่เขา้ ใจและปฏิบตั ิได้ (2) คิดและทาํ โดยชาวบา้ น เจา้ หนา้ ที่หรือพนกั งานเจา้ หนา้ ที่เป็นผชู้ ่วยเหลือ (3) บอกวธิ ีการจดั การป่ า เพ่ือให้ป่ าชุมชนเป็นไปตามวตั ถุประสงค์ (4) ยดื หยนุ่ และมีการทบทวนแกไ้ ขอยา่ งสม่าํ เสมอ สอดคลอ้ งกบั แผนพฒั นาดา้ นอ่ืนๆของชุมชน แผนการจัดการประกอบด้วย (1) ประวตั ิชุมชนและป่ า/ฐานทรัพยากร (2) วตั ถุประสงคข์ องการจดั การป่ า/ฐานทรัพยากร (พืชอาหาร สมุนไพร ผลผลิตจากป่ า สัตวป์ ่ า/แหล่งน้าํ )/ (3) วตั ถุประสงคข์ องการจดั การฐานทรัพยากรที่นาํ ไปสู่การพฒั นาชุมชนใหย้ งั่ ยนื (4) วธิ ีการจดั การป่ า /ฐานทรัพยากร กิจกรรมและผรู้ ับผดิ ชอบ (5) การควบคุมติดตามผล (6) การกาํ หนดโครงสร้างการสานสัมพนั ธ์ของบุคคล และกลุ่มองคก์ รจดั การป่ า แล (7) การกาํ หนดกฎระเบียบในการใชป้ ระโยชน์ (8) การสร้างขอ้ ตกลงระหวา่ งกลุ่มต่างๆในชุมชน กบั ชุมชนหรือหน่วยงานภายนอก 5-20

การกาํ หนดแผนงานการจัดการฐานทรัพยากรและการพฒั นาชุมชน ลกั ษณะของแผนงาน แผนการจดั การ 1.เป็นแผนท่ีง่าย ชาวบา้ นส่วนใหญ่ 1.ประวตั ิชุมชนและป่ า/ฐานทรัพยากร เขา้ ใจและปฏิบตั ิได้ 2. วตั ถุประสงคข์ องการจดั การป่ า/ฐานทรัพยากร (พชื อาหาร สมุนไพร ผลผลิตจากป่ า สัตวป์ ่ า/แหล่งน้าํ ) 2. คิดและทาํ โดยชาวบา้ น เจา้ หนา้ ท่ี 3. วตั ถุประสงคข์ องการจดั การทรัพยากรท่ีนาํ ไปสู่การ หรือพนกั งานเจา้ หนา้ ที่เป็ นผชู้ ่วยเหลือ พฒั นาชุมชนใหย้ งั่ ยนื 4. วธิ ีการจดั การป่ า / ฐานทรัพยากร กิจกรรมและ 3. บอกวธิ ีการจดั การป่ า เพื่อใหป้ ่ าชุมชน ผรู้ ับผดิ ชอบ เป็นไปตามวตั ถุประสงค์ 5. การควบคุมติดตามผล 4. ยดื หยนุ่ และมีการทบทวนแกไ้ ขอยา่ ง สม่าํ เสมอ สอดคลอ้ งกบั แผนพฒั นาดา้ น อ่ืนๆ ของชุมชน 6. การกาํ หนดโครงสร้างการสานสมั พนั ธ์ของบุคคล และ กลุ่มองคก์ รจดั การป่ า 7. การกาํ หนดกฎระเบียบในการใชป้ ระโยชน์ 8. การสร้างขอ้ ตกลงระหวา่ งกลุ่มต่างๆ ในชุมชน กบั ชุมชนหรือหน่วยงานภายนอก 5-21

6) การปฏิบตั ิการทาํ กจิ กรรมและกระตุ้นจิตสํานึกของชุมชนอย่างต่อเน่ือง การสนบั สนุนใหม้ ีการปฏิบตั ิตามแผน นกั พฒั นาหรือเจา้ หนา้ ที่ภาคสนามควรร่วม ประชุมกบั กรรมการป่ าชุมชน และกระตุน้ การคิดวเิ คราะห์และดาํ เนินการอยา่ งเป็นระบบ รวมท้งั ช่วยใหม้ ีการพฒั นาระบบการจดบนั ทึกกิจกรรม และการบริหารจดั การท่ีเหมาะสม การปฏิบตั ิการทาํ กจิ กรรมและกระตุ้นจิตสํานึกของชุมชนอย่างต่อเน่ือง สรุปบทเรียน ร่วมประชุมกบั กรรมการป่ า ชุมชน ประเมินการ นกั พฒั นา กระตุน้ การ ปฏิบตั ิงาน ภาคสนาม+ วเิ คราะห์อยา่ ง คนในชุมชน เป็ นระบบ บนั ทึกการทาํ ร่วมปฎิบตั ิ กิจกรรม สร้างสรรค์ กิจกรรม 7) การพฒั นาตัวชี้วดั ประเมินฐานทรัพยากร กรอบและตวั ช้ีวดั ของการติดตามมีดงั น้ี • การติดตามสถานภาพทรัพยากรและความมนั่ คงของระบบนิเวศ เช่น ป่ า ชุมชนมีการติดตามเน้ือที่ขอบเขต ความอุดมสมบูรณ์ ความหลากหลายของ ทรัพยากรในระบบนิเวศท้งั ชนิด ปริมาณ การกระจาย การทดแทนของ ทรัพยากร ประชากรของชนิดพนั ธุ์ที่สาํ คญั ในพ้ืนที่ท้งั ชนิดพนั ธุ์ที่หายาก และที่ใชป้ ระโยชนห์ ลกั ๆ 5-22

• การติดตามประสิทธิผลการจดั การระบบนิเวศ ซ่ึงเป็นการติดตามในระดบั ผลกระทบของการจดั การ เช่น ผลผลิตจากระบบนิเวศตา่ งๆ มูลคา่ และคุณค่า ของผลผลิต ความสมดุลหรือพอเพยี งระหวา่ งการใชป้ ระโยชน์กบั ผลผลิตท่ีมี • การติดตามทางดา้ นบริหารจดั การและดา้ นสงั คม เช่น การมีส่วนร่วมในระดบั ชุมชน การปฏิบตั ิตามขอ้ ตกลง กฎระเบียบร่วมกนั ความต่อเน่ืองของกิจกรรม การจดั การ การร่วมมือระหวา่ งภาคีต่างๆ ความเขม้ แขง็ ขององคก์ รที่จดั การ ระบบนิเวศ (ภาพตอ่ ไปน้ีเป็นตวั อยา่ งของการติดตามผกั หวานป่ าเพื่อการจดั การอยา่ งยงั่ ยนื กรณีศึกษาป่ าชุมชน บา้ นร่มโพธ์ิทอง จงั หวดั ฉะเชิงเทรา (ระวี ถาวร (2548 : 120)) การพฒั นาตัวชี้วดั ประเมนิ ฐานทรัพยากร - ติดตามสถานภาพทรัพยากรและความมนั่ คงของระบบนิเวศ - การติดตามประสิทธิผลการจดั การระบบนิเวศ จาํ นวนตน้ - การติดตามทางดา้ นบริหารจดั การและดา้ นสงั คม จาํ นวนตน้ ถูกตดั ตน้ ทรงพมุ่ สมบูรณ์ ตน้ ผกั หวานสมบูรณ์ดี ถูกตดั นอ้ ยลง ท้งั จาํ นวนและสภาพ ตน้ ผกั หวานสมบูรณ์ดี ท้งั จาํ นวนและสภาพ ดา้ นชีวภาพ ความยงั่ ยนื ของผกั หวาน ชาวบา้ นยงั เกบ็ ผกั หวาน คนเกบ็ หามีจิตสาํ นึก คนเกบ็ ดอก กิน และขายได้ ดีมากข้ึน ผลอ่อนลดลง ด้านเศรษฐกจิ และสังคม ปริมาณ รายไดเ้ สริม คนขดุ ลอ้ ม จาํ นวนตน้ ถูก ผลผลิตต่อ นอ้ ยลง ตดั นอ้ ยลง 5-23

8) การประเมนิ ผลทบทวนแผนงานของชุมชนทกุ ปี • หลกั การของการประเมินร่วมกบั ชุมชนในแผนพฒั นาชุมชนมีดงั น้ี (สมศกั ด์ิ สุขวงศ,์ 2543 : 46) (1) การลงขนั การลงทุน ลงแรง ลงทรัพยากร (2) การแบง่ ปันผลประโยชน์จากป่ า ความเป็นธรรมในการแข่งขนั (3) การแกป้ ัญหาความขดั แยง้ (4) การจดั การทางการเงิน การจดั การกองทุน ขอ้ มูลทางการเงิน (5) กระบวนการตดั สินใจ (6) การพ่ึงพิงผอู้ ุปถมั ภ์ ผบู้ ริจาคจากขา้ งนอก ความยงั่ ยนื (7) ความสามารถในการดาํ รงชีพอยา่ งพอเพยี งของสมาชิกป่ าชุมชนและ ชาวบา้ น • กระบวนการและกลไกการพฒั นาระบบการติดตามระบบนิเวศอยา่ งมีส่วนร่วม ระบบการติดตามอยา่ งมีส่วนร่วมตอ้ งพฒั นาใหเ้ ชื่อมโยงกนั ท้งั ในระดบั ทอ้ งถ่ินสู่ ระดบั ชาติ โดยในระดบั ทอ้ งถิ่นจะตอ้ งร่วมกาํ หนดขอบเขตระบบนิเวศที่จะติดตาม โดยเนน้ การมี ส่วนร่วมของคนในระบบนิเวศน้นั ท้งั ผใู้ ชป้ ระโยชน์ ผนู้ าํ ผรู้ ู้ทอ้ งถิ่น โรงเรียน โดยใชก้ ารวจิ ยั ทอ้ งถิ่นเป็นพลงั ขบั เคล่ือน • การพฒั นาการศึกษาวจิ ยั การติดตามระบบนิเวศอยา่ งมีส่วนร่วม การศึกษาวจิ ยั การติดตามระบบนิเวศน้นั ควรเป็นแนวคิดการศึกษาระบบนิเวศท่ีเช่ือมโยง กนั ต้งั แต่ตน้ ทางถึงปลายทาง เช่น การศึกษาระบบนิเวศตน้ น้าํ จนถึงปลายน้าํ เพื่อทราบถึงจุดที่เป็น สาเหตุของปัญหา และการจดั การทรัพยากรในระดบั ทอ้ งถิ่น การติดตามน้นั ตอ้ งมีการผสมผสาน ความรู้ทอ้ งถิ่นกบั ความรู้ทางวทิ ยาศาสตร์ ซ่ึงนกั วจิ ยั ท่ีเป็นนกั วชิ าการ และชาวบา้ นตอ้ งปรับ กระบวนทศั น์ความคิดร่วมกนั โดยใชย้ ทุ ธศาสตร์กระบวนการวจิ ยั เชิงปฏิบตั ิการอยา่ งมีส่วนร่วม เป็นเครื่องมือการเรียนรู้ร่วมกนั เนน้ ใหผ้ ทู้ ี่ใชป้ ระโยชน์จากทรัพยากรและระบบนิเวศ (user group) ร่วมกบั โรงเรียนของชุมชน เป็นผวู้ จิ ยั ประยกุ ตใ์ ชเ้ ครื่องมือทอ้ งถิ่นกบั เทคโนโลยที ่ีเหมาะสมทาํ ให้ ง่ายและสอดคลอ้ งกบั วถิ ีชีวติ ของแตล่ ะทอ้ งถิ่น สามารถตีความเชิงคุณภาพและปริมาณได้ ประเด็น สาํ คญั ในการศึกษา เช่น • การใชป้ ระโยชน์จากระบบนิเวศอยา่ งยงั่ ยนื หรือไม่ อยา่ งไร • การติดตามการฟ้ื นฟูระบบนิเวศที่หลากหลาย หรือกระบวนการทาง นิเวศวทิ ยา ท้งั ป่ าบก ป่ าบุง่ ป่ าทาม ป่ าพรุ ป่ าชายเลน เพ่ือนาํ ไปสู่การสร้าง แผนการจดั การฟ้ื นฟูระบบนิเวศ 5-24

• การศึกษาติดตามผลผลิตจากระบบนิเวศ บทบาทและความสมั พนั ธ์ของ ระบบนิเวศกบั วฒั นธรรม วถิ ีชีวติ • การศึกษาปัญหาทางสังคมท่ีส่งผลกระทบตอ่ ระบบนิเวศ • การศึกษามูลค่าทางเศรษฐกิจจากระบบนิเวศ การประเมินผลทบทวนแผนงานของชุมชนทุกปี กระบวนการประเมินร่วมกบั ชุมชนในแผนพฒั นาชุมชน การลงขนั การลงทุน ลงแรง ลงทรัพยากร การแบง่ ปันผลประโยชนจ์ ากป่ า ความเป็นธรรมในการ การแกป้ ัญหาความขดั แยง้ การจดั การทางการเงิน การจดั การกองทุน ขอ้ มลู ทางการเงิน กระบวนการตดั สินใจ การพ่งึ พงิ ผอู้ ุปถมั ภ์ ผบู้ ริจาคจากขา้ งนอก ความยงั่ ยนื ความสามารถในการดาํ รงชีพอยา่ งพอเพยี งของสมาชิกป่ า ชมชนและชาวบา้ น 5-25

การประเมินทรัพยากร การใชป้ ระโยชน์จากระบบนิเวศอยา่ งยง่ั ยนื หรือไม่ อยา่ งไร การติดตามการฟ้ื นฟูระบบนิเวศท่ีหลากหลาย หรือกระบวนการ ทางนิเวศวทิ ยา ท้งั ป่ าบก ป่ าบุ่งป่ าทาม ป่ าพรุ ป่ าชายเลน เพ่ือ นาํ ไปสู่การสร้างแผนการจดั การฟ้ื นฟรู ะบบนิเวศ การศึกษาติดตามผลผลิตจากระบบนิเวศ บทบาทและ ความสมั พนั ธ์ของระบบนิเวศกบั วฒั นธรรม วถิ ีชีวติ การศึกษาปัญหาทางสังคมที่ส่งผลกระทบตอ่ ระบบนิเวศ การศึกษามลู ค่าทางเศรษฐกิจจากระบบนิเวศ 9) การแลกเปลย่ี นข้อมูลข่าวสารกบั ชุมชนอย่างต่อเนื่อง การพฒั นาปัญญาให้รับรู้และเท่าทนั สถานการณ์ในชุมชนและภายนอกชุมชนยงั เป็น สิ่งจาํ เป็นท่ีชุมชนตอ้ งเรียนรู้อยา่ งไม่สิ้นสุด จากคนรุ่นหน่ึงไปสู่คนอีกรุ่นหน่ึง เรียนรู้จากอดีต ปัจจุบนั และอนาคต เพ่ือทบทวนทางท่ีคนรุ่นก่อนเดินมา และสรุปบทเรียน เพ่อื สร้างทางเดินของ คนรุ่นตวั เอง และมองไปอนาคตขา้ งหนา้ เพื่อสร้างทางใหค้ นรุ่นถดั ไป การแลกเปลี่ยนขอ้ มลู ขา่ วสารกบั ชุมชนอยา่ งต่อเน่ืองเกิดข้ึนไดเ้ มื่อคนในชุมชนเรียนรู้อยตู่ ลอดเวลาท้งั จากคนภายในและ ภายนอกชุมชน ปัจจยั น้ีเป็นสาํ คญั ที่ทาํ ใหก้ ารรวมกลุ่มของชุมชนเขม้ แขง็ และพร้อมที่จะเผชิญกบั สถานการณ์ปัญหาตลอดเวลา 5-26

การแลกเปลย่ี นข้อมูลข่าวสารกบั ชุมชนอย่างต่อเนื่อง วดั ผนู้ าํ กลุ่ม โรงเรียน เยาวชน แลกเปลย่ี นข้อมูลข่าวสาร คนภายนอก ผหู้ ญิง กลุ่มผสู้ ูงอายุ ผชู้ าย 10) การสร้างเครือข่ายในการจัดการฐานทรัพยากรและการพฒั นาชุมชน/ การขับเคลอ่ื นนโยบาย บทเรียนจากกรณีของเครือขา่ ยลุ่มน้าํ แม่มอก และเครือข่ายเกษตรกรภาคเหนือ ทาํ ให้ เรียนรู้วา่ การจดั การฐานทรัพยากรใหย้ งั่ ยนื และป้ องกนั การบุกรุกทาํ ลายป่ า จาํ เป็ นท่ีตอ้ งสร้าง เครือขา่ ยการเรียนรู้เร่ิมตน้ จากชุมชนใกลเ้ คียงในระบบนิเวศท่ีใชท้ รัพยากรร่วมกนั และจึงขยาย ไปสู่การสร้างเครือข่ายปัญหาร่วมกนั และเครือขา่ ยระดบั ภมู ิภาค และประเทศต่อไป ซ่ึงตอ้ งมีการ จดั ความสมั พนั ธ์การเรียนรู้ขา้ มเครือข่ายใหส้ มดุล โดยที่ผนู้ าํ กลุ่มยงั สามารถนาํ การเรียนรู้จาก เครือข่าย มาถ่ายทอดใหส้ มาชิกกลุ่มและชุมชนของตน การเรียนรู้ขา้ มเครือขา่ ยตอ้ งตระหนกั อยู่ เสมอวา่ ควรมีการตดั สินใจร่วมกนั และส่ือสารกนั ภายในกลุ่ม ชุมชน และเครือขา่ ยอยา่ งตอ่ เน่ือง เพอ่ื ไม่ใหเ้ กิดช่องวา่ งของความไมเ่ ขา้ ใจกนั ซ่ึงจะเป็นสาเหตุของการทาํ ใหก้ ลุ่มขดั แยง้ กนั ได้ 5-27

การสร้างเครือข่ายในการจัดการฐานทรัพยากรและการพฒั นาชุมชน/การขบั เคลอื่ นนโยบาย เครือข่ายภูมภิ าค/ประเทศ การรณรงคเ์ ผยแพร่นโยบาย เครือข่ายตาํ บล เครือขา่ ยลุ่มน้าํ เครือข่ายภูมินิเวศ ป่ าชุมชน ป่ าชุมชน ป่ าชุมชน 5-28

บรรณานุกรม บทท่ี 2 แนวคดิ การจัดการป่ าชุมชนและความหลากหลายทางชีวภาพ หนังสือ กอบกลุ รายะนาคร. (2548). พนั ธกรณีระหว่างประเทศด้านส่ิงแวดล้อม. เอกสารทางวชิ าการ หมายเลข 12. สถาบนั วจิ ยั สังคม มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่. คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ. (2549). สิทธิชุมชนในทรัพยากรชีวภาพและภูมปิ ัญญา ท้องถ่นิ . กรุงเทพ :สาํ นกั งานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ. เจิมศกั ด์ิ ปิ่ นทอง (บก.). (2534). ววิ ฒั นาการของการบุกเบิกทด่ี นิ ทาํ กินในเขตป่ า. สถาบนั ชุมชน ทอ้ งถิ่นพฒั นา. ฉลาดชาย รมิตานนท.์ (2528). ป่ าไม้สังคมกบั การพฒั นาชนบท. โครงการศึกษานโยบาย สาธารณะ สมาคมสังคมศาสตร์แห่งประเทศไทย. ______ . (2536). ความหลากหลายทางชีวภาพ : ภูมปิ ัญญาท้องถน่ิ กบั การพฒั นา. ในวิวฒั น์ คติธรรมนิตย(์ บก.) สิทธิชุมชน : การกระจายอาํ นาจจดั การทรัพยากร.กรุงเทพ :สถาบนั ชุมชนทอ้ งถิ่นพฒั นา ฝ่ ายส่งเสริมและพฒั นาป่ าชุมชน กองจดั การที่ดินป่ าสงวนแห่งชาติ. (มปป.) ป่ าชุมชนในประเทศ ไทย. กรมป่ าไม้ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. พรพนา ก๊วยเจริญ และ ดี.โนเอล ราเจส. (2548) สวนป่ าเชิงพาณชิ ย์ : วทิ ยาศาสตร์การป่ าไม้ การเมอื งและผลประโยชน์. ใน “การเมืองป่ าไมไ้ ทย ยคุ หลงั สมั ปทาน” ศยามล ไกยรู วงศ์ และพรพนา กว๊ ยเจริญ บก. มูลนิธิฟ้ื นฟชู ีวติ และธรรมชาติ. หนา้ 187 – 233. เพิ่มศกั ด์ิ มกราภิรมย.์ ป่ าชุมชน แนวคดิ หลกั การ และการวางแผนจัดการ. ใน “รวม บทความป่ าชุมชน” เอกสารประกอบงานสมชั ชาป่ าชุมชนภาคเหนือ วนั ที่ 14-15 มกราคม 2542 ณ จงั หวดั ลาํ พนู . ยศ สันตสมบตั ิ. (2547). นิเวศวทิ ยาชาติพนั ธ์ุ ทรัพยากรชีวภาพ และสิทธิชุมชน. เชียงใหม:่ บริษทั วทิ อินดีไซน์. วสิ ุทธ์ิ ใบไม.้ (2538) .สถานภาพความหลากหลายทางชีวภาพในประเทศไทย. สาํ นกั งานกองทุน สนบั สนุนการวจิ ยั . สมศกั ด์ิ สุขวงศ.์ (2546) ป่ าเขตร้อน คุณค่าความหลากหลายของสรรพชีวติ . ใน “ฐานทรัพยากร.... ทุนชีวิตของสังคมไทย”. โครงการยุทธศาสตร์นโยบายฐานทรัพยากร สํานักงาน คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ. เสน่ห์ จามริก และยศ สันตสมบตั ิ (บก.). (2536). ป่ าชุมชนในประเทศไทย:แนวทางการพฒั นา. 6-1

ขอนแก่น : สถาบนั ชาวบา้ นในการจดั การป่ าชุมชน เสน่ห์ จามริก. (2546). ป่ าชุมชนกบั การพฒั นาทย่ี ง่ั ยนื ของประเทศ.ในฐานทรัพยากร...ทนุ ชีวติ ของสังคมไทย. เอกสารวชิ าการฉบบั ท่ี 1 โครงการยทุ ศาสตร์นโยบายฐานทรัพยากร สาํ นกั งานคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ.กรุงเทพ : พิมพด์ ี. อานนั ท์ กาญจนพนั ธุ์. (2546). ฐานทรัพยากรในฐานะทนุ ชีวติ กบั การจัดการแบบมีส่วนร่วม.ใน “ฐานทรัพยากร...ทุนชีวติ ของสงั คมไทย”. เอกสารวชิ าการฉบบั ท่ี 1 โครงการยทุ ศาสตร์ นโยบายฐานทรัพยากรสาํ นกั งานคณะกรรมการสิทธิ. กรุงเทพ : พิมพด์ ี. อานนั ท์ กาญจนพนั ธุ์ และมิ่งสรรพ์ ขาวสะอาด. (2538). ววิ ฒั นาการของการบุกเบกิ ทด่ี ินทาํ กนิ ในเขตป่ า:กรณศี ึกษาภาคเหนือตอนบน. สถาบนั วิจยั เพอ่ื การพฒั นาประเทศไทย. รายงานวจิ ัย กฤษฏา บุญชยั และวรินทรา ไกยรู วงศ.์ (2548). การเมอื งของความรู้ท้องถิ่นต่อทรัพยากร ชีวภาพ. สาํ นกั งานคณะกรรมการวฒั นธรรมแห่งชาติ กระทรวงวฒั นธรรม. ศยามล ไกยรู วงศ์ (2541). มิติกฎหมายในการคุ้มครองส่งเสริมภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยและ ทรัพยากรพนั ธุกรรม. มลู นิธิการแพทยแ์ ผนไทยพฒั นา. รายงานสัมมนา/เอกสารอดั สําเนา กฤษฏา บุญชยั .(2543).ทบทวนวรรณกรรมป่ าชุมชน.โครงการฟ้ื นฟูชีวติ และธรรมชาติ. ระวี ถาวร และกาญจนา ทิพยม์ าก (บก.). (2544). รายงานการสัมมนาวชิ าการเร่ือง บทบาท ทรัพยากรป่ าไม้กบั การบรรเทาความยากจน วนั ท่ี 13-14 ธนั วาคม 2543 ณ อาคาร สาํ นกั งานใหญ่การปิ โตรเลียมแห่งประเทศไทย. ศนู ยฝ์ ึกอบรมวนศาสตร์ชุมชนแห่ง ภมู ิภาคเอเชียแปซิฟิ ก. ศูนยฝ์ ึกอบรมวนศาสตร์ชุมชนแห่งภูมิภาคเอเชียแปซิฟิ ก. (2540). การสัมมนาเรื่องประสบการณ์ และเทคนิคในการสนับสนุนการจัดการป่ าและทรัพยากรชีวภาพโดยชุมชน. วนั ท่ี 20 ธนั วาคม 2540 ณ ศนู ยฝ์ ึกอบรมมูลนิธิพฒั นาอีสาน จงั หวดั สุรินทร์.โครงการพฒั นา องคค์ วามรู้และศึกษานโยบายการจดั การทรัพยากรชีวภาพในประเทศไทย อาํ นวย คอวนิช. การปลูกสร้างสวนป่ าในประเทศไทย. ใน “การปลูกสร้างสวนป่ าและการ อนุรักษป์ ่ าไมใ้ นประเทศไทย”. บรรยายในการฝึ กอบรมเจา้ หนา้ ที่สวนป่ าของกรมป่ าไม้ ณ หอ้ งประชุมกรมป่ าไม้ วนั ท่ี 1 พฤศจิกายน 2522. 6-2

บทที่ 3 ความรู้ของชุมชนในการจดั การป่ า พชื อาหารและสมุนไพร หนังสือ คาํ นวณ นวลสนอง. (2541) ภูมปิ ัญญาชาวบ้านกบั การจัดการทรัพยากรธรรมชาตศิ ึกษากรณกี าร จับผงึ้ ของชาวบ้าน ตาํ บลตะโหมด อาํ เภอตะโหมด จังหวดั พทั ลงุ . สถาบนั ทกั ษิณคดี ศึกษา มหาวทิ ยาลยั ทกั ษิณ โครงการนาํ ร่องเพ่อื การพฒั นาเกษตรกรรมยงั่ ยนื ของเกษตรกรรายยอ่ ยภูมินิเวศน์ภูกามยาว (พะเยา). (2547). หนองเลง็ ทราย : ความล่มสลายใต้เงาการพฒั นา. พะเยา : อุษาการ พมิ พ.์ โครงการพฒั นาการมีส่วนร่วมเพื่อการจดั การพ้ืนท่ีอนุรักษภ์ าคเหนือ.(มปป.). ข้อมูลพนื้ ฐาน บ้านห้วยขนุน ม.9 ต.ดอยแก้ว อ.จอมทองจ.เชียงใหม่. (จุลสาร) โครงการพฒั นาแห่งชาติสหประชาชาติ. (2547). กญุ แจสู่ความสําเร็จ ป่ าชุมชนของคนราก หญ้า. ฉนั ทนา บรรพศิริโชติ. (2543). ชุมชนกับการจัดการทรัพยากรในภาคตะวันออก : การสํารวจองค์ ความรู้. ใน อานนั ท์ กาญจนพนั ธุ์ (บรรณาธิการ) “พลวตั ของชุมชนในการจดั การทรัพยากร สถานการณ์ประเทศไทย”. กรุงเทพฯ : สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั (สกว). ทศั นีย์ อนมาน ลีลา วฒุ ิไกรบณั ฑิต บก. (2542) วฒั นธรรมไทยกบั ไม้ในวงศ์ยาง. ศูนยฝ์ ึกอบรม วนศาสตร์ชุมชนแห่งภูมิภาคเอเชียแปซิฟิ ก สาํ นกั พพิ ธิ ภณั ฑแ์ ละวฒั นธรรมการเกษตร มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์. ธรรมนูญ เตม็ ไชย นพวรรณ เสวตานนท์ ไพโรจน์ นคั รา. ( 2544) องค์ความรู้ในการใช้ ประโยชน์พรรณพชื บริเวณชุมชนป่ ากราด อาํ เภอนาทวี จังหวดั สงขลา. สาํ นกั งาน ป่ าไมเ้ ขตสงขลา กรมป่ าไม้ นิพนธ์ ศรีสวา่ ง. สวนผลไม้อยู่ได้เพราะป่ าพรุคันธุล.ี ใน แลใต้ หมายเลข 9 พฤษภาคม-มิถุนายน 2536. บัญชร แก้วส่อง และ ประสิ ทธ์ิ ตุ่นนิ่ม.(มปป.)รายงานการวิจัย เรื่อง ป่ าชุมชนในภาค ตะวันออกเฉียงเหนือ: กรณีศึกษาหมู่บ้านในป่ าตีนสวนทราย อําเภอแห้ว จังหวัดเลย. สถาบนั ชุมชนทอ้ งถ่ินพฒั นา และ สถาบนั วจิ ยั และพฒั นาหมาวทิ ยาลยั ข่อนแก่น. บุญตา สืบประดิษฐ์ และอจั ฉรา รักยตุ ิธรรม (บก.). (2542). 3 ทศวรรษป่ าชุมชนท่ามกลางความ สับสนของสังคมไทย. เชียงใหม่: บีเอสการพมิ พ.์ เบญจพรรณ ชินวตั ร ฉลาดชาย รมิตานนท์ และเบญจวรรณ ทองศิริ. (2534) วิวฒั นาการของการ บุกเบิกท่ีดินทํากินในเขตป่ า ภาคเหนือตอนล่าง. ใน เจิมศกั ด์ิ ปิ่ นทอง (บรรณาธิการ) วิวฒั นาการของการบกุ เบิกท่ีดินทาํ กินในเขตป่ า. กรุงเทพฯ : สถาบนั ชุมชนทอ้ งถิ่นพฒั นา. 6-3

เบญจวรรณ ทองศิริ และ ชวลิต เสถียรพฒั นพงศา.(มปป.).ภูมิปัญญาชาวบ้านชาย-หญิง ในการใช้ ประโยชน์จากความหลากลายทางชีวภาพกรณีศึกษาหมู่บ้านชายป่ าในจังหวัดเชียงใหม่. ศูนยส์ ตรีศึกษา คณะสงั คมศาสตร์ หวทิ ยาลยั เชียงใหม่. ปริศนา พรหมมา และ มนตรี จนั ทวงศ.์ (2541).ชุมชนท้องถิ่นกบั การจัดการความหลากหลายทาง ชีวภาพ.โครงการจดั การทรัพยากรธรรมชาติอย่างยงั่ ยืน สํานักงานความร่วมมือด้าน ส่ิงแวดลอ้ มเดนมาร์ก. ปราโมทย์ ผลภิญโญ. (2546). คู่มือป่ าชุมชน. พมิ พค์ ร้ังแรก.อุบลราชธานี : โรงพมิ พ์ ศิริธรรมออฟเซ็ท. ป่ิ นแกว้ เหลืองอร่ามศรี และ วีรวธั น์ ธีระประสาธน์. (2539). ภูมิปัญญานิเวศวิทยาชนพืน้ เมือง: ศึกษากรณชี ุมชนกะเหรี่ยงในป่ าท่งุ ใหญ่นเรศวร.โครงการฟ้ื นฟชู ีวติ และธรรมชาติ. ฝ่ ายส่งเสริมและพฒั นาป่ าชุมชน.(มปป.).ป่ าชุมชนในประเทศไทย.กองการจดั ท่ีดินป่ าสงวน แห่งชาติ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. ภาคภมู ิ วธิ านติรวฒั น์ บรรพต ศรีจนั ทร์นิตย์ และคณะ.รายงานวิจัยเรื่อง การศึกษาผลผลิตเชิงเศร ศฐกจิ สังคม และระบบนิเวศน์ป่ าชุมชนภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ(ฉบับที่ 2 ).กรมส่งเสริม คุณภาพสิ่งแวดลอ้ ม กระทรวงวทิ ยาศาสตร์ เทคโนโลยแี ละสิ่งแวดลอ้ ม 2540 ภาคภมู ิ วธิ านติรวฒั น์ และวรี วฒั น์ ปภุสสโร. (มปป.).หนังสือวชิ าการเพอื่ การจัดการ ทรัพยากรธรรมชาติทเี่ หมาะสมเรื่องป่ าชุมชนอสี าน. กรมส่งเสริมคุณภาพ สิ่งแวดลอ้ ม. พวงรัตน์ คงประเสริฐ. สายใยของสรรพชีวติ ในป่ าคลองคราม-หน้าเจ้า วเิ คราะห์ป่ าจากภูมิ ปัญญาของชาวบ้าน. แลใตห้ มายเลข 17 กนั ยายน –ตุลาคม 2537 เพิ่มศกั ด์ิ มกราภิรมย์ ทศั นีย์ อนมาน สมใจ ศรีมงคลทิพย์ นิตยา กิจติเวชกลุ และพงษศ์ กั ด์ิ พล เสนา (บรรณาธิการ). (2538). ป่ าตะวนั ออก. กรุงเทพฯ : ศนู ยฝ์ ึกอบรมวนศาสตร์ชุมชน แห่งภมู ิภาคเอเชียและแปซิฟิ ก มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์. ยศ สนั ตสมบตั ิ.(2542). ความหลากหลายทางชีวภาพและภูมิปัญญาท้องถิ่นเพื่อการพฒั นาทยี่ ั่งยนื . คณะสงั คมศาสตร์ หมาวทิ ยาลยั เชียงใหม่. ระวี ถาวร บรรณาธิการ. (2549) การติดตามระบบนิเวศอย่างมสี ่วนร่วม : บทเรียนปัจจุบนั สู่ทศิ ทาง ในอนาคต. แผนงานสนบั สนุนความร่วมมือในประเทศไทย. ศนู ยฝ์ ึกอบรมวนศาสตร์ชุมชน แห่งภูมิภาคเอเชียแปซิฟิ ก. ลนั่ ทม จอนจวบทรง (บก). (2537). ผกั พนื้ บ้าน(ภาคใต้) ทางเลอื กในการผลติ และการบริโภค. สมาคมหยาดฝน สมาคมเทคโนโลยที ี่เหมาะสม เครือขา่ ยเกษตรกรรมทางเลือกภาคใต้ โครงการพฒั นาชุมชนสวนยางขนาดเลก็ สนบั สนุนการพมิ พโ์ ดยสถาบนั การแพทย์ 6-4

แผนไทย และกองทุนสิ่งแวดลอ้ ม. เลิศชาย ศิริชยั และคณะ. (2546). สิทธิชุมชนท้องถน่ิ ภาคใต้ . โครงการสิทธิชุมชนทอ้ งถิ่น จาก จารีตประเพณีสู่สถานการณ์ปัจจุบนั :การศึกษาเพื่อแสวงหาแนวทางนโยบายสิทธิ ชุมชนทอ้ งถิ่นในประเทศไทย สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั . น.28-31 วนั เพญ็ เพชรคง. การเกบ็ หาของป่ าและระบบตลาดในชุมชนกาลอ. ใน “ขา่ วสารป่ ากบั ชุมชน” ศนู ยฝ์ ึกอบรมวนศาสตร์ชุมชนแห่งภูมิภาคและแปซิฟิ ก ปี ที่9(ฉบบั ที่ 16) เดือน มีนาคม 2545 หนา้ 25-29” วบิ ูรณ์ เขม็ เฉลิม.(2548).วถิ คี นบนป่ าตะวนั ออกผนื สุดท้าย.สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนุนกาวจิ ยั (สกว.) วเิ ศษ สุจินพรัหม..รายงานการวจิ ัย เรื่อง การเคล่นไหวในพืน้ ทส่ี าธารณะของผู้หญงิ ในการจัดการ ป่ าชุมชน จังหวดั ลาํ พนู .โครงการฝึกอบรมนกั วจิ ยั ดา้ นสตรีศึกษา รุ่นท่ี 4พ.ศ. 2542-2544. วรี วฒั น์ ปภุสสโร และวฒั น์ ทาบึงกาฬ(บก.) (มปป.). ภูมปิ ัญญาท้องถิ่นกบั การจัดการ ทรัพยากรชีวภาพบทพสิ ูจน์ความพร้อมของคนไทยกบั อนุสัญญาความหลากหลายทาง ชีวภาพ. กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอ้ ม กระทรวงวทิ ยาศาสตร์เทคโนโลยแี ละ สิ่งแวดลอ้ ม. ศราวธุ เจะโส๊ะ ชาวบ้านกบั การพง่ึ พาทรัพยากรของพรุโต๊ะแดง ทกั ษิณปริทศั น์ แลใต้ หมายเลข 9 พฤษภาคม-มิถุนายน 2536. ศยามล ไกยรู วงศ์ และคณะ. (2545) ขบวนการเครือข่ายเกลุ่มเกษตรกรภาคเหนือ เพอ่ื พทิ กั ษ์สิทธิ ชุมชนในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และการธํารงอตั ลกั ษณ์ทางชาตพิ นั ธ์ุ. ใน “วถิ ีชีวติ วถิ ีสู้ ขบวนการประชาชนร่วมสมยั ”. ผาสุก พงษไ์ พจิตรและคณะ. สาํ นกั งาน กองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั (สกว.). หนา้ 241 – 291. เศกสรรค์ ยงวณิชย์ ประสิทธ์ิ คุณุรัตน์ และ คณะ. รายงานการวิจัย เร่ืองการศึกษาผลกระทบต่อ ระบบนิเวศและการพ่ึงพิงป่ า บริเวณเทือกเขาในเขตอําเภอคอนสาร จังหวัดชัยภูมิ. มหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น. ศูนยศ์ ึกษาและพฒั นาวนศาสตร์ชุมชนที่ 11. (มปป.) ป่ าชุมชนแบบอนุรักษ์(ด้งั เดิม) บ้านสวนพลู (พตุ ่อ)-บ้านป่ าอู หมู่ 5 หมู่ 7 ตาํ บลทพั หลวง อาํ เภอบ้านไร่ จังหวดั อุทยั ธานี. สํานกั งาน ป่ าไมเ้ ขตนครสวรรค.์ สถาบนั วจิ ยั สงั คม จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั . (2542). วถิ ชี ีวติ ชุมชนกบั การพง่ึ พาป่ า. เอกสาร วชิ าการเลขท่ี 61 โครงการอนุรักษแ์ ละพฒั นาแบบผสมผสานในเขตปฏิรูปท่ีดิน (พ้ืนท่ีเขต กนั ชน). กรุงเทพฯ : สาํ นกั งานปฏิรูปที่ดินเพอื่ เกษตรกรรม. สนน่ั ชูสกลุ .(2542). ป่ าชุมชนดงขมุ คํา บทพสิ ูจน์พลงั อนุรักษ์ของชุมชน. หนงั สือชุด 6-5

ประสบการณ์การจดั การทรัพยากรอยา่ งยง่ั ยนื . โครงการจดั การทรัพยากรธรรมชาติ อยา่ งยง่ั ยนื ภาคอีสาน. สมชาติ ธรรมพิทกั ษ์ และวนิ เขียวหมู. (มปป.). รายงานการศึกษาป่ าชุมชนแบบด้ังเดมิ กรณศี ึกษา ป่ าหนองตูมกา บ้านหนองกวางตําบลนายาง อาํ เภอพชิ ัย จังหวดั อตุ รดติ ถ์. สาํ นกั งานป่ า ไมเ้ ขตพษิ ณุโลก สมบรู ณ์ คาํ แหง. (2541) ป่ าชายเลน สภาพปัญหาและแนวทางแก้ไข. โครงการการจดั การทรัพยากร ชายฝั่งและพ้ืนที่ลุ่มน้าํ ภาคใต้ และสมาพนั ธ์ชาวประมงพ้นื บา้ นภาคใต.้ บริษทั เฟื่ องฟ้ า พริ้นติ้ง จาํ กดั . กรุงเทพฯ. สหทั ยา วเิ ศษ และคณะ(บก). (2548). ป่ าขุนต๊ํา แหล่งเรียนรู้ทรัพยากรธรรมชาติล่มุ นํา้ แม่ตาํ้ . กรุงเทพ : ภาพพมิ พ.์ สุวฒั สุขเจริญ.(2543).การจัดการความหลากหลายของพืชผักพืน้ บ้านเพ่ือการเกษตรที่ยั่งยืน: กรณศี ึกษา อาํ เภอสันป่ าตอง จังหวดั เชียงใหม่.บณั ฑิตวทิ ยาลยั หมาวทิ ยาลยั เชียงใหม.่ หทยั กานต์ สงั ขชาติ และรววี รรณ กนั ไชยสัก(บก.). (2544). ป่ าชุมชนลาํ พนู . เชียงใหม่ :บี.เอส. การพิมพ.์ หนูเกณฑ์ จนั ทาสีและคณะ.(2543).ศักยภาพชุมชนอสี านในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ.ชมรม ศิษยเ์ ก่าบูรณะชนบทและเพื่อน. อนญั ญา อ๊ึงภากรณ์ และนิพนธ์ พวั พงศกร. (2534). ววิ ฒั นาการของการบุกเบิกทดี่ ินทาํ กนิ ในเขตป่ า ภาคกลาง. ใน เจิมศกั ด์ิ ปิ่ นทอง (บรรณาธิการ). “ววิ ฒั นาการของการบุกเบิกที่ดินทาํ กินใน เขตป่ า”. กรุงเทพฯ : สถาบนั ชุมชนทอ้ งถิ่นพฒั นา. อภิชยั พนั ธเสน และดนยั ศรีโมรา. (2539). การดูแลรักษาป่ าและการเพมิ่ พนื้ ทส่ี ีเขียว โดยการมี ส่วนร่วมของประชาชน. สถาบนั สิ่งแวดลอ้ มไทย. อร่ามรัศม์ิ ด้วงชนะ.(2542).ภูมิปัญญาชาวบ้านภาคใต้:ศึกษากรณี สวนสมรม.สํานักงาน คณะกรรมการวฒั นธรรมแห่งชาติ กระทรวงศึกษาธิการ. อรุณรัตน์ วิเชียรเชียว และ คณะ.(2546).สิทธิชุมชนท้องถ่ินพืน้ เมืองด้ังเดิมล้านนา: กรณีศึกษา ชุมชนลัวะ ยวน ลื้อ ปกาเกอญอ(กะเหรี่ยง) ในจังหวัดน่าน เชียงราย และเชียงใหม่. โครงการสิทธิชุมชนทอ้ งถิ่น จากจารีตประเพณีสู่สถานการณ์ปัจจุบนั : การศึกษาเพ่ือ แสวงหาแนสทางนโยบายสิทธิชุมชนทอ้ งถิ่นในประเทศไทย. อจั ฉรา รักยตุ ิธรรม. (2547). เกษตรกรรมกบั ทรัพยากรธรรมชาติ องค์ความรู้และระบบการ จัดการเพอื่ สร้างความเกอื้ กูลโดยชุมชนเกษตรกรรมยง่ั ยืน.คณะกรรมการจดั งาน มหกรรมเกษตรกรรมยงั่ ยนื . อจั ฉรา รักยตุ ิธรรม. (2549). แอ่งดอยร้อยป่ า ภูมิปัญญาการจัดการทรัพยากรชุมชนล่มุ นํา้ แม่ทา 6-6

ตอนบน. เครือข่ายการจดั การทรัพยากรธรรมชาติลุ่มน้าํ ทา (ตอนบน). แผนงานสนบั สนุน โครงการขนาดเลก็ ในการจดั การป่ าอยา่ งมีส่วนร่วม. อานันท์ กาญจนพนั ธุ์ (บรรณาธิการ). (2543). พลวัตของชุมชนในการจัดการทรัพยากร : สถานการณ์ในประเทศไทย. กรุงเทพฯ : สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั (สกว). อานันท์ กาญจนพนั ธุ์ และคณะ.(2547).รายงานการวิจัย ระบบการเกษตรแบบไร่นาหมุนเวียน: สถานภาพและความเปลย่ี นแปลง.คณะสงั คมศาสตร์ หมาวทิ ยาลยั เชียงใหม.่ อเนก นาคะบุตร. (2536). คน กบั ดนิ นํา้ ป่ า : จุดเปลยี่ นแห่งความคดิ . กรุงเทพ : สถาบนั ชุมชน ทอ้ งถิ่นพฒั นา. อุดม เจริญนิยมไพร จนั ทนี พิเชษฐก์ ุลสมั พนั ธ์ และวลิ าวลั ย์ ธาราวโรดม. (2549). การใช้ภูมกิ าร จัดการทรัพยากรธรรมชาตแิ ละความหลากหลายทางชีวภาพอย่างยงั่ ยนื ตามจารีต ประเพณขี องชนพนื้ เมืองในประเทศไทย:กรณศี ึกษาชุมชนม้งและกะเหรี่ยง.เชียงใหม่: สมาคมศูนยร์ วมการศึกษาและวฒั นธรรมของชาวไทยภูเขาในประเทศไทย. โอภาส ปัญญา อนุชาติ พวงสําลี วภิ านุ คงจนั ทร์. (2543). ชุมชนกับการจัดการทรัพยากร : ภาค ตะวนั ตก” ใน อานนั ท์ กาญจนพนั ธุ์ (บรรณาธิการ) “พลวตั ชุมชนในการจดั การทรัพยากร : สถานการณ์ในประเทศไทย”. กรุงเทพฯ : สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั (สกว). รายงานวจิ ัย กลา้ ณรงค์ วรี ะ ภาคอุทยั กฤษณา และสุพรม มูลจุล. (2535). ป่ าชุมชนภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ : กรณศี ึกษาหมู่บ้านในป่ าดงมะไฟ อาํ เภอเมือง จังหวดั ยโสธร พ.ศ.2534. สถาบนั ชุมชนทอ้ งถิ่นพฒั นา และสถาบนั วจิ ยั และพฒั นา มหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น กลุ่มออมทรัพยก์ ลางลุ่มน้าํ หลงั สวน. (2546). สถานภาพและองค์ความรู้และภูมปิ ัญญาด้านการใช้ ประโยชน์พนั ธ์ุพชื ทเี่ ป็ นอาหารและยาสมุนไพร ในพนื้ ท่ลี ่มุ นํา้ หลังสวน โดยองค์กร ชุมชน กองประสานงานกลางวจิ ยั ทอ้ งถิ่น เครือข่ายลุ่มน้าํ ภาคใต้ สนบั สนุนโดย สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการวิจยั (สกว.) กญั จนา ดีวเิ ศษ (บก). (2542). ผกั พนื้ บ้านภาคใต้. โครงการพฒั นาตาํ รา สถาบนั แพทยแ์ ผนไทย กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข กิตติ ประทุมแกว้ . (2532). รายงานการศึกษา การบุกรุกป่ าสงวนแห่งชาติ : ศึกษาเฉพาะกรณี ป่ า แควระบม-สียดั อาํ เภอสนามชัย จังหวดั ฉะเชิงเทรา. สาํ นกั งานจงั หวดั ฉะเชิงเทรา กระทรวงมหาดไทย. คาํ นวณ นวลสนอง. (2541). ภูมิปัญญาชาวบ้านกบั การจัดการทรัพยากรธรรมชาติศึกษากรณกี าร จับผงึ้ ของชาวบ้าน ตาํ บลตะโหมด อาํ เภอตะโหมด จังหวดั พทั ลงุ สถาบนั ทกั ษิณคดีศึกษา 6-7

มหาวทิ ยาลยั ทกั ษิณ คณะทาํ งานดา้ นการจดั การป่ าโดยชุมชนมีส่วนร่วมบนพ้ืนสูง. (2544). รายงานผลการศึกษา โครงการจัดการป่ าโดยชุมชนเป็ นหลกั :พนื้ ทลี่ ุ่มนํา้ ปิ งตอนบน. คณะบุคคลจดั การทรัพยากรชุมชน. (มปป.). รายงานการศึกษาฉบบั กลาง.โครงการวจิ ัยเพอ่ื ปรับปรุงกฎหมายตามยุทธศาสตร์การแก้ไขปัญหาความยากจนกรณกี ล่มุ กฎหมาย เกย่ี วกบั การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ. คณะวทิ ยาศาสตร์เทคโนโลย.ี (2542). รายงานการสํารวจความหลากหลายทางทรัพยากรธรรมชาติ ลุ่มนํา้ สายบุรี มหาวทิ าลยั สงขลานครินทร์ วทิ ยาเขตปัตตานี. โครงการเสริมกระบวนการเรียนรู้ในการจดั การทรัพยากรป่ าไม้ จงั หวดั สตูล. กรณกี ารใช้ ประโยชน์จากป่ าในเขตอุทยานแห่งชาติทะเลบัน ตําบลวงั ประจัน อาํ เภอควนโดน จังหวดั สตูล. เครือข่ายป่ าชุมชนภาคใต้ โครงการพฒั นาองคค์ วามรู้และศึกษานโยบาย การจดั การทรัพยากรชีวภาพ ในประเทศไทย และศูนยอ์ บรมวนศาสตร์ชุมชนแห่ง ภมู ิภาคเอเซียแปซิฟิ ก โครงการวจิ ยั พ้ืนท่ีชุ่มน้าํ . (2537). องค์กรชาวบ้านกบั การจัดการป่ าชายเลนชุมชน. สนบั สนุนโดย Asian Wetland Bureau. จนั ทรา ธนะวฒั นาวงศ์ (2549). รายงานฉบบั สมบูรณ์ องค์ความรู้การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมโดยชุมชน ภาคเหนือตอนล่าง. วทิ ยาลยั การจดั การทางสังคม และสถาบนั พฒั นาองคก์ รชุมชน. จนั ทรา ธนะวฒั นาวงศ์ (2549). รายงานฉบบั สมบูรณ์ องค์ความรู้การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และส่ิงแวดล้อมโดยชุมชน ภาคตะวนั ตก. วทิ ยาลยั การจดั การทางสงั คม และสถาบนั พฒั นาองคก์ รชุมชน. จนั ทรา ธนะวฒั นาวงศ์ (2549). รายงานฉบับสมบูรณ์ องค์ความรู้การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมโดยชุมชน ภาคตะวนั ออก. วทิ ยาลยั การจดั การทางสงั คม และสถาบนั พฒั นาองคก์ รชุมชน. ชรินทร์ สมาธิ สุวทิ ย์ ไทยนุกลู . (2531). การจําแนกประเภทของสังคมพชื ป่ าพรุในจัหวดั นราธิวาส. สาํ นกั งานป่ าไมเ้ ขตปัตตานี กรมป่ าไม้ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. เชาวลิต สิทธิฤทธ์ิ และคณะ. (2545). การจัดการท่องเทย่ี วเชิงอนุรักษ์อย่างมสี ่วนร่วม ตําบล กรุงชิง. สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั มหาวทิ ยาลยั วลยั ลกั ษณ์. ฐิรวุฒิ เสนาคาํ . (2544). ความหลากหลายทางชีวภาพ ในสวนสมรมชุมชนครี ีวง จ. นครศรีธรรมราช. ปรับปรุงจาก โครงการวิจยั เรื่อง “สิทธิชุมชนและสิทธิเกษตรกรใน ทรัพยากรพนั ธุกรรมและภูมิปัญญาทอ้ งถิ่น” สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั 6-8

(สกว.) นฤมล หิญชีระนนั ท.์ (มปป.) ชุมชนกบั การจัดการทรัพยากรป่ าในภาคใต้: สถานภาพ การศึกษา. สถาบนั วจิ ยั สงั คม จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั . นิธิ ฤทธิพรพนั ธุ์ และคณะ. (2536) ป่ าชุมชนภาคใต้. โครงการวจิ ยั ป่ าชุมชนภาคใต้ คณะ ทรัพยากรธรรมชาติ มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์ บุญยงค์ เกศเทศ และอภิศกั ด์ิ โสมอินทร์. (มปป.) ป่ าชุมชนหมู่บ้านอสี านตอนกลาง. สถาบนั ชุมชนทอ้ งถิ่นพฒั นาและสถาบนั วจิ ยั พฒั นามหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น. ปรีชา อุยตระกลู และคณะ. (2535). ป่ าชุมชนหมู่บ้านอสี านตอนล่าง. สถาบนั วจิ ยั และพฒั นา มหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น.สถาบนั ชุมชนทอ้ งถิ่นพฒั นา. พรรณี เด่นรุ่งเรือง และยรรยง กางการ. (2542). กรณีศึกษาศักยภาพการส่งเสริมของป่ าเขตร้อน ป่ าบ้านสะมะแก อาํ เภอศรีสวสั ด์จิ ังหวดั กาญจนบุรี. โครงการส่งเสริมของป่ าเขตร้อน ในประเทศไทย.องคก์ ารไมเ้ ขตร้อนระหวา่ งประเทศ(ITTO). ______. (2542) กรณศี ึกษาศักยภาพการส่งเสริมของป่ าเขตร้อน ป่ าดงภูอาํ เภอราษไี ศล จังหวดั ศรีสะเกษ. โครงการส่งเสริมของป่ าเขตร้อนในประเทศไทย. องคก์ ารไมเ้ ขตร้อน ระหวา่ งประเทศ (ITTO). มลู นิธิคุม้ ครองสัตวป์ ่ าและพรรณพชื แห่งประเทศไทย ในพระบรมราชินูปถมั ภ.์ (2540). รายงานฉบบั สุดท้าย เล่มที่ 1 “การจัดทาํ แผนปฏิบตั กิ ารการอนุรักษ์ความหลากหลายทาง ชีวภาพในพนื้ ทว่ี กิ ฤต พรุคนั ธุลี จังหวดั สุราษฎร์ธานี. เสนอตอ่ สาํ นกั นโยบายและ แผนสิ่งแวดลอ้ ม วนั เพญ็ เพชรคง อาแซ อิบหู ะมะ และคณะ (2543) การใช้ประโยชน์จากป่ ากาลอ ต.กาลอ อ.รามัน จ.ยะลา ระยะท่ี 1 กองประสานงานกลางวจิ ยั ทอ้ งถ่ิน เครือข่ายลุ่มน้าํ ภาคใต้ สนบั สนุนโดย สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการวิจยั (สกว.) วนั เพญ็ เพชรคง นายมือลี เจะ๊ หลง และคณะ. (2543). โครงการวจิ ัยการใช้ประโยชน์จากป่ า พรุบือแนบูเก๊ะ ต.ตะโล๊ะหะลอ อ.รามัน จ.ยะลา ระยะท่ี 1. สาํ นกั งานกองทุน สนบั สนุนการวจิ ยั วรี ะ ภาคอุทยั และสุพีชา ลาผา่ น. (2535). รายงานการวจิ ัยเร่ือง ป่ าชุมชนในภาค ตะวนั ออกเฉียงเหนือ : กรณศี ึกษาหมู่บ้านในป่ าดงขมุ คํา อาํ เภอตระการพชื ผล จังหวดั อบุ ลราชธานี พ.ศ.2534. สถาบนั ชุมชนทอ้ งถิ่นพฒั นาและสถาบนั วจิ ยั และพฒั นา มหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น. วทิ ยา อาภรณ์. (2547). เครือข่ายของป่ าชุมชนในประเทศไทย. โครงการสิทธิชุมชน ศึกษา. 6-9

ศยามล ไกยรู วงศ์ (2549). รายงานฉบับสมบูรณ์ องค์ความรู้การจัดการทรัพยากรธรรมชาตแิ ละ ส่ิงแวดล้อมโดยชุมชน เครือข่ายชาวประมงพนื้ บ้านภาคใต้. วทิ ยาลยั การจดั การทางสงั คม และสถาบนั พฒั นาองคก์ รชุมชน. สถาบนั วจิ ยั วลยั รุกขเวช มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม.(2540) รายงานฉบับสุดท้ายเรื่องโครงการ ศึกษาและสํารวจการอนุรักษ์และคุ้มครองป่ าวฒั นธรรม จังหวดั มหาสารคาม. เสนอต่อ สาํ นกั งานนโยบายและแผนสิ่งแวดลอ้ ม กระทรวงวทิ ยาศาสตร์เทคโนโลยแี ละ สิ่งแวดลอ้ ม. สมศกั ด์ิ โสภณพินิจ. (2523). การศึกษาสภาพเศรษฐกจิ และสังคมของประชาชนในเขตป่ าชายเลน บริเวณปากแม่นํา้ บางปะกง. ใน รายงานการวจิ ยั สภาวะแวดลอ้ มในอ่าวไทยและภาค ตะวนั ออก. โครงการวจิ ยั มหาวทิ ยาลยั ศรีนครินทรวโิ รฒ บางแสน.. สมคิด ทองสง พเิ ชฐ แสงทอง และวรี ะ แสงเพชร. (2546) ประวตั ชิ ุมชนบริเวณป่ าพรุควนเคร็ง ในเขตรอยต่อจังหวัดพฒั นา สงขลา และนครศรีธรรมราช. ในโครงการวจิ ยั ประวตั ิศาสตร์ ทอ้ งถิ่นภาคใตบ้ ริเวณลุ่มทะเลสาบสงขลา สถาบนั ทกั ษิณ มหาวทิ ยาลยั ทกั ษิณ. สมาคมหยาดฝน กรณศี ึกษา : การจัดการและการใช้ประโยชน์จากป่ าสาคู บ้านทุ่งแกเจ้ย ตําบล นาข้าวเสีย อาํ เภอนาโยง จังหวดั ตรัง. สายนั ต์ ไพรชาญจิตร์. (2549) รายงานวจิ ัยฉบับสมบูรณ์ กระบวนการเรียนรู้และจัดการความรู้ ของชุมชนด้านศิลปวฒั นธรรมและภูมิปัญญาท้องถ่ิน. สาํ นกั กองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั (สกว.). สินธุ แกว้ สินธุ์ (2549). รายงานฉบบั สมบูรณ์ องค์ความรู้การจัดการทรัพยากรธรรมชาตแิ ละ ส่ิงแวดล้อมโดยชุมชน เครือข่ายป่ าภาคใต้. วทิ ยาลยั การจดั การทางสงั คม และสถาบนั พฒั นาองคก์ รชุมชน. สุทศั เดิมสายทอง และสุภาพรรณ ปรุงชยั ภมู ิ. (2535). ป่ าชุมชนหมู่บ้านหนองโพธ์ิ ตําบลสํานัก ตะคร้อ อาํ เภอด่านขนุ ทด จังหวดั นครราชสีมา. สถาบนั วจิ ยั และพฒั น มหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น สถาบนั ชุมชนทอ้ งถิ่นพฒั นา. สุรัตน์ แซ่จุ่ง สินธุ แกว้ สินธุ์ และคณะ. (2546). ระบบเกษตรกรรมยง่ั ยืนในพนื้ ทป่ี ่ าภาคใต้. เครือข่ายป่ าชุมชนภาคใต้ สนบั สนุนงบประมาณโดย โครงการนาํ ร่องเพ่ือพฒั นา เกษตรกรรมยงั่ ยนื ของเกษตรกรรายยอ่ ย. เสรี จุย้ พริก และอรุณ ไชยเตม็ . (มปป.) องค์ความรู้ท้องถน่ิ ในการเกบ็ เกย่ี วผลผลติ จากป่ าอย่าง ยง่ั ยนื : กรณศี ึกษาการเกบ็ นํา้ มนั ยาง (Dipterocarpus alatus)และผลอเิ หนา(Arenga pinnata). โครงการพฒั นาองคค์ วามรู้และศึกษานโยบายการจดั การทรัพยากรชีวภาพ ใน ประเทศไทย และศูนยอ์ บรมวนศาสตร์ชุมชนแห่งภูมิภาคเอเชียแปซิฟิ ก. 6-10

โสภณ คุณมี. (2541). การจัดการป่ าไม้โดยชุมชนในเขตกนั ชน กรณศี ึกษาหมู่บ้านในเขตรักษา พนั ธ์ุสัตว์ป่ าเขาบรรทดั อาํ เภอรัตภูมิ จังหวดั สงขลา. เอกสารเชิงวชิ าการ วชิ า 520-598 ปัญหาพิเศษทางการพฒั นาการเกษตร วทิ ยาศาสตร์มหาบณั ฑิต สาขาพฒั นาการ เกษตร ภาควชิ าพฒั นาการเกษตร คณะทรัพยากรธรรมชาติ. อายิ อาแว และคณะ. (2547). รายงานวจิ ัยฉบบั สมบูรณ์ โครงการวจิ ัยการมสี ่วนร่วมของชุมชน. ในการฟ้ื นฟแู ละอนุรักษพ์ รุลานควาย. สาํ นกั งานกองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั (สกว.). วทิ ยานิพนธ์ กฤษฏา บุญชยั . (2540). พลวตั รชุมชนล้านนาในการจัดการความหลากหลายทางชีวภาพ. ภาควชิ า มานุษยวทิ ยา คณะสงั คมวทิ ยาและมานุษยวทิ ยา มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์. เกศริน มณีนูน. (2544). พฤกษศาสตร์พนื้ บ้านของชนเผ่าซาไกในจังหวดั ตรัง พทั ลุง และยะลา วทิ ยานิพนธ์วทิ ยาศาสตร์มหาบณั ฑิต สาขาพฤกษศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์. เกต็ ถวา บุญปราการ. (2541). การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมขององค์กรพฒั นา เอกชน กรณศี ึกษาสมาคมหยาดฝน จังหวดั ตรัง. วทิ ยานิพนธ์วทิ ยาศาสตร์มหาบณั ฑิต สาขาวชิ าการจดั การสิ่งแวดลอ้ ม มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์. เก้ือ ตระกลู กาํ จาย. (2536). เปรียบเทยี บการจัดการป่ าชายเลนโดยองค์กรของรัฐกบั องค์กร ประชาชน. วทิ ยานิพนธ์วทิ ยาศาสตร์มหาบณั ฑิต สาขาวชิ าการจดั การสิ่งแวดลอ้ ม มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์. ขจรยทุ ธ อจั จิกลุ . (2543). การเปลยี่ นแปลงทางสังคมเศรษฐกจิ และการจัดการป่ าชุมชนในบ้านไร่ เหนือ ตาํ บลบาโหย อาํ เภอสะบ้าย้อย จังหวดั สงขลา วทิ ยานิพนธ์วทิ ยาศาสตร์ มหาบณั ฑิต สาขาการจดั การสิ่งแวดลอ้ ม มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์. ชาติชาย ธราวรรณ.(2544).การอนุรักษ์และการใช้ประโยชน์จากต้นต๋าวในป่ า โดยชุมชนบ้านนํ้ากี ตําบลผาทอง จังหวัดน่ าน.ภาควิชาเกษตรศาสตร์ สาขาวิชาส่งเสริ มการเกษตร มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่ นงลกั ษณ์ รักเล่ง. (2547) การพฒั นาป่ าชุมชนเป็ นแหล่งเรียนรู้สําหรับเยาวชน โดยกระบวนการมี ส่วนร่วมของชุมชน กรณีศึกษาป่ าชุมชนเขาหัวช้าง ตําบลตะโหมด อาํ เภอตะโหมด จังหวดั พทั ลงุ วทิ ยานิพนธ์วทิ ยาศาสตร์มหาบณั ฑิต สาขาสิ่งแวดลอ้ มศึกษา ประภาพรรณ กาํ ภู. (2544) การประเมนิ มูลค่าทางเศรษฐศาสตร์ของบางองค์ประกอบของป่ า ดบิ ชื้นกรณศี ึกษา ป่ ากราด อาํ เภอนาทวี จังหวดั สงขลา. วทิ ยานิพนธ์วทิ ยาศาสตร์ มหาบณั ฑิต สาขาการจดั การสิ่งแวดลอ้ ม มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์ มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์. 6-11

ประเสริฐ ตระการศุภกร.(2540).การสืบทอดองค์ความรู้เกย่ี วกบั ระบบการทาํ ไร่หมุนเวยี นของ ชุมชนเผ่ากระเหรี่ยง.สาขาวชิ าการศึกษานอกระบบ หมาวทิ ยาลยั เชียงใหม.่ ปริญญนุช กลิ่นรัตน.์ (2536) การสํารวจพชื ให้ประโยชน์และพชื มีพษิ บริเวณนํา้ ตกลานหม่อมจุ้ย อาํ เภอตะโหมด จังหวดั พทั ลงุ . วชิ าโครงงานทางชีววทิ ยา ภาควชิ าชีววทิ ยา คณะ วทิ ยาศาสตร์ มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร์. ปาริฉตั ร วงศพ์ านิช. (2546). การจัดทาํ เส้นทางศึกษาธรรมชาตเิ พอ่ื การท่องเทย่ี วเชิงนิเวศ โดยการ มสี ่วนร่วมของชุมชน กรณี ป่ าชุมชนเขาหัวช้าง ตําบลตะโหมด อาํ เภอตะโหมด จังหวดั พทั ลงุ . วทิ ยานิพนธ์วทิ ยาศาสตรมหาบณั ฑิต สาขาสิ่งแวดลอ้ มศึกษา มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์. ภมร แพง่ กุล. (2544). การใช้ประโยชน์ของพรรณพชื บริเวณป่ าโต๊ะเทพ-ควนหินลบั มีด วทิ ยานิพนธ์วทิ ยาศาสตร์มหาบณั ฑิต สาขาวทิ ยาศาสตร์ชีวภาพ มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์. พงษพ์ นั ธ์ สุขสุพนั ธ์. (2540). การจัดการระบบวนเกษตรและป่ าชุมชนในจังหวดั สุราษฏร์ธานี วทิ ยานิพนธ์วทิ ยาศาสตร์มหาบณั ฑิต สาขาการจดั การสิ่งแวดลอ้ ม มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์. พรรณณิภา โสตถิพนั ธุ์. (2543). ปัจจัยทม่ี ผี ลต่อการมีส่วนร่วมของสตรีในการอนุรักษ์และพฒั นา ป่ าชุมชน กรณตี าํ บลนํา้ ขาว จังหวดั สงขลา. วทิ ยานิพนธ์รัฐประศาสนศาสตรมหาบณั ฑิต สาขาวชิ ารัฐประศาสนศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์. ไพโรจน์ อาจิริยะ.(2544).การจัดการและการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรป่ าไม้ของชุมชนบ้านกลาง อําเภ อแม่ เมาะ จั งหวัดลําปาง .ส าขาวิชาการจัดก ารมนุ ษ ย์กับส่ิ งแวดล้อม มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่. วรานี อุปรา.(2547).ภูมิปัญญาท้องถิ่นในการใช้สมุนไพรพืน้ ของชุมชนปกาเกอะญอ บ้านแม่แฮ น้อย อําเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่. วิทยาศาสตร์บณั ฑิต(เกษตรศาสตร์)ส่งเสิม การเกษตร หมาวทิ ยาลยั เชียงใหม่. วจิ ารณ์ ธานีรัตน์. (2542). ระบบการถอื ครองและการใช้ทรัพยากรของชุมชนในเขตป่ า อ.ควน กาหลง จ.สตูล. วทิ ยานิพนธ์วทิ ยาศาสตร์มหาบณั ฑิต สาขาพฒั นาการเกษตร มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์. สุนทร สวา่ งมาลี. (2539). การจัดการป่ าชุมชนในนิคมสร้างตนเองพฒั นาภาคใต้ จังหวดั สตูล วทิ ยานิพนธ์วทิ ยาศาสตร์มหาบณั ฑิต สาขาการจดั การสิ่งแวดลอ้ ม มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์. 6-12

สุวฒั สุขเจริญ.(2543).การจัดการความหลากหลายของพื้นที่บ้านเพื่อการเกษตรที่ย่ังยืน : กรณีศึกษาอําเภอสันป่ าตอง จังหวัดเชียงใหม่. สาขาวิชาการจดั การมนุษยก์ บั สิ่งแวดลอ้ ม หมาวทิ ยาลยั เชียงใหม่. เสถียร ฉนั ทะ.(2542).ภูมิปัญญาท้องถิ่นกบั การจัดการความหลากหลายทางชีวภาพพชื สมุนไพร : กรณศี ึกษาในวถิ ชี ีวติ ชุมชนไทลอื้ จังหวดั เชียงราย.สาขาวชิ าการจดั การทรัพยากรมนุษยก์ บั ส่ิงแวดลอ้ ม หมาวทิ ยาลยั เชียงใหม.่ อนญั ญา เณรจิตต.์ (2535). ผละกระทบของการเปลย่ี นแปลงพนื้ ทป่ี ่ าชายเลนต่อสภาพทางสังคม และเศรษฐกจิ ของชาวประมงพนื้ บ้าน : ศึกษาเฉพาะกรณหี มู่บ้านอเี ทพ ตําบลบางชัน อาํ เภอขลุง จังหวดั จันทบุรี. วทิ ยานิพนธ์สังคมสงเคราะห์ศาสตร์มหาบณั ฑิต คณะสงั คม สงเคราะห์ศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์. รายงานสัมมนา/เอกสารอดั สําเนา คณะทาํ งานจดั กิจกรรมรณรงคส์ ิ่งแวดลอ้ มภาคประชาชนของภาคเหนือตอนล่าง ปี 2547. รายงาน กจิ กรรมรณรงค์ส่ิงแวดล้อมภาคประชาชนของภาคเหนือตอนล่าง ปี 2547. -----------. (2537). รายงานการสัมมนาส่ิงแวดล้อมวิกฤตการณ์ทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมในเขต ภาคเหนือตอนล่างและภาคกลางกบั การมีส่วนร่วมของประชาชน. เครือข่ายเกษตรกรรมทางเลือกและป่ าชุมชนภาคใต.้ ระบบวนเกษตรในเขตป่ า ชุมชนวงั ประจัน. เอกสารประกอบการนาํ เสนอการประชุมสมชั ชาเครือข่ายเกษตรกรรมทางเลือกและป่ า ชุมชนภาคใต้ วนั ที่ 25 – 26 พฤษภาคม 2541 ลานประชุมศนู ยฝ์ ึกอบรมเกษตรกรรม ทางเลือก และพฒั นาองคก์ รชุมชนภาคใต.้ เครือขา่ ยทรัพยากร ดิน น้าํ ป่ า เกษตรกรรมทางเลือกภาคเหนือตอนล่าง. (2546). โครงการการมี ส่วนร่วมของประชาชนในการจัดการทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดล้อมภาคเหนือล่าง. เครือข่ายป่ าชุมชนภาคใต.้ (2545). ป่ าชุมชนภาคใต้. เครือข่ายป่ าชุมชนภาคใต.้ เครือข่ายป่ าชุมชนภาคใต.้ (2545). ป่ าชุมชนภาคใต้. โครงการจดั การทรัพยากรโดยองคก์ รชุมชน ในพ้ืนที่ลุ่มน้าํ ภาคใต.้ โครงการยุทธศาสตร์นโยบายฐานทรัพยากร และ เครือข่ายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เอกสารประกอบการจัดเวทรี ะดับชาติ วาระประชาชนด้านฐานทรัพยากร. ณ ศูนยป์ ระชุม สถาบนั วจิ ยั จุฬาภรณ์ วนั ที่ 29 กนั ยายน 2546 จดั โดย โครงการยุทธศาสตร์นโยบายฐาน ทรัพยากร คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ และเครือข่ายทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดลอ้ ม คณะกรรมการประสานงานองคก์ รพฒั นาเอกชน. 6-13

ชชั วาล ชูวา.(มปป.). การจัดการป่ าครอบครัวในรบบแปลงสมุนไพรกรณีศึกษา บ้านนาตัง ตําบล เขาวาสินรินทร์ อาํ เภอเมอื ง จังหวดั สุรินทร์ . ธนากร อว้ นอ่อน และ พิสิฐ ศุกรียพงศ.์ รายงานวจิ ัยเรื่อง การศึกษาสภาพเศรษฐกจิ สังคม และ ความคิดเห็นต่อการถือครองที่ดินบริเวณป่ าชายเลนเพ่อื การเลีย้ งกุ้งในเขตจังหวดั จันทบุรี ตราด. บทความประกอบการประชุมวิชา การประเพณีคร้ังที่ 3 ระหวา่ งมหาวทิ ยาลยั มหิดล และมหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ เร่ือง ความขดั แย้งและทางออกของการใช้ทรัพยากรและ ส่ิงแวดล้อม ระหวา่ งวนั ท่ี 19-21 พ.ค. 2536. นิตยา กิจติเวชกุล และ สมศกั ด์ิ สุขวงศ.์ การวจิ ัยเชิงปฏบิ ัติการเร่ือง การจัดการทรัพยากรอย่าง ยงั่ ยนื โดยชุมชนในเขตกนั ชนของเขตรักษาพนั ธ์สัตว์ป่ าเขาอ่างฤาไน อาํ เภอท่าตะเกยี บ จังหวดั ฉะเชิงเทรา. เอกสารประกอบการสัมมนาเรื่อง “เขตกนั ชน : ยทุ ธวธิ ีสู่การ จดั การป่ าอยา่ งยงั่ ยนื ” ระหวา่ งวนั ที่ 28-30 มกราคม 2540 ณ โรงแรมแก่นอินน์ จงั หวดั ขอนแก่น จดั โดยสถาบนั ส่ิงแวดลอ้ มไทย. นิธิ ฤทธิพรพนั ธุ์. บทบาทของชาวบ้านในการจัดการป่ าภาคใต้ ประชาชนต้องมสี ่วนร่วมในการ จัดการส่ิงแวดล้อม. ใน “หนงั สือสิ่งแวดลอ้ ม 2536”. เอกสารประกอบการสมั มนาการ อนุรักษท์ รัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดลอ้ มของประเทศไทยคร้ังที่ 4 วนั ที่ 18-19 ธนั วาคม 2536 ณ ศนู ยก์ ารประชุมแห่งชาติสิริกิตต์ิ กรุงเทพมหานคร. ประสิทธ์ิ วงษ์พรม.(มปป.)กีฏวิทยาพื้นบ้านในชุมชนดงใหญ่ : กรณีศึกษาแมลงกินได้กับการ จัดการป่ าชุมชนบ้านสร้ างถ่อนอ ตําบลสร้ างถ่อนอก อําเภอหัวตะพาน จังหวัด อาํ นาจเจริญ. เพิ่มศกั ด์ิ มกราภิรมย.์ (บก.).พฤกษศาสตร์พืน้ บ้านและการใช้ทรัพยากรพรรณพืชอย่างยัง่ ยืนภาค ตะวันออกเฉียงเหนือ. รายงานการประชุมเชิงปฏิบตั ิการ 6-8 กรกฏาคม 2541 ณ วดั ถ้าํ อม รวิสุทธาราม อาํ เภอโขงเจียม จงั หวดั อุบลราชธานี ศูนยฝ์ ึ กอบรมวนศาสตร์ชุมชนแห่ง ภมู ิภาคเอเชียแปซิฟิ ก มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์ 2541. เพิ่มศกั ด์ิ มกราภิรมย.์ (บก.).พฤกษศาสตร์พนื้ บ้านและการใช้ทรัพยากรพรรณพชื อย่างย่งั ยืนภาคใต้ ตอนล่าง.รายงานการประชุมสัมมนาเชิงปฏิบตั ิการ 15-18 มกราคม 2541. ณ อุทยาน แห่งชาติเขาน้าํ คา้ ง จงั หวดั สงขลา.ศนู ยฝ์ ึกอบรมวนศาสตร์ชุมชนแห่งภูมิภาคเอเชียแปซิฟิ ก มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์ 2541. รายงานการสมั มนาวชิ าการเชิงปฏิบตั ิการ เร่ืองการฟื้ นป่ า:ถงึ เวลาชุมชนมีส่วนร่วมหรือยงั ?. ระหวา่ งวนั ท่ี 23-25 มิถุนายน 2543. รายงานประจาํ ปี 2547 “โครงการพฒั นาองค์ความรู้และการศึกษานโยบายการจัดการทรัพยากร ชีวภาพในประเทศไทย 6-14

รายงานการเสวนา การอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพ โครงการป่ าชุมชนภาคใต้ 2537 คณะ ทรัพยากรธรรมชาติ มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์ สถาบนั ชุมชนทอ้ งถิ่นพฒั นา รายงานสถานภาพพ้นื ท่ีชุ่มน้าํ ของประเทศไทย ปี 2545 พืชทช่ี ุ่มนํา้ คือ? สาํ นกั งานนโยบายและ แผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ้ ม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ้ ม รายงานฐานขอ้ มูล โครงการจดั การทรัพยากรโดยองคก์ รชุมชนในพ้ืนที่ลุ่มน้าํ ภาคใต้ 2539. รายงานฐานขอ้ มลู เครือขา่ ยป่ าชุมชนภาคใต้ กรณีเทือกเขาบรรทดั (มปป.) รายงานการศึกษาป่ าชุมชนแบบด้งั เดิม ในทอ้ งท่ีจงั หวดั นครศรีธรรมราช สาํ นกั งานป่ าไมจ้ งั หวดั นครศรีธรรมราช กรมป่ าไม้ 2536 รายงานผลการสาํ รวจป่ าชุมชนตามแผนการดาํ เนินงานโครงการพฒั นาป่ าชุมชน ประจาํ ปี งบประมาณ 2539 พฒั นาจงั หวดั นครศรีธรรมราช ฝ่ ายส่งเสริมและพฒั นา สาํ นกั งานป่ า ไมจ้ งั หวดั นครศรีธรรมราช กรมป่ าไม้ รายงานสรุปผลการสาํ รวจป่ าชุมชน “ลูโบะ๊ ฆง” บา้ นโคกตก ต.ทุ่งพอ อ.สะบา้ ยอ้ ย จ.สงขลา 3-4 ธนั วาคม 2537 ศูนยส์ ่งเสริมเยาวชนสงขลา รายงานสรุปผลการสาํ รวจและการศึกษาสภาพป่ าชุมชน บา้ นนายนอมและยวนบนด่าน บา้ นไร่ เหนือ ต.บาโหย อ.สะบา้ ยอ้ ย จ.สงขลา 21-25 เมษายน 2537 กลุ่มเยาวชนอนุรักษ์ สิ่งแวดลอ้ ม จ.สงขลา ศูนยส์ ่งเสริมเยาวชนสมิหลา. รายงานการสรุปการประชุมเครือขา่ ยป่ าชุมภาคใต้ (ระหวา่ งปี พ.ศ. 2544 - พ.ศ.2547). รายงานการสรุปบทเรียน เครือข่ายป่ าชุมภาคใต้ วนั ท่ี 6-7 มิถุนายน 2547 จ.สุราษฎรธานี. ระวี ถาวร และคณะ. (2550). สถานภาพและการติดตามผกั หวานป่ าเพอ่ื การจัดการอย่างยง่ั ยนื กรณีศึกษาป่ าชุมชนบ้านร่มโพธ์ิทอง จังหวดั ฉะเชิงเทรา.ใน “การติดตามระบบนิเวศ อยา่ งมีส่วนร่วม:บทเรียนปัจจุบนั สู่ทิศทางในอนาคต” ศูนยฝ์ ึกอบรมวนศาสตร์ชุมชน แห่งภมู ิภาคเอเชียแปซิฟิ ก มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์. วสิ ูตร อยคู่ ง.(มปป.).ภูมิปัญญาท้องถน่ิ กบั การใช้ประโยชน์จากป่ าอย่างยงั่ ยนื . วีณา นําเจริญสมบตั ิ และ จารุวรรณ์ แก้วหมานิล.(2545).เอกสารสรุปการสัมมนา นวัตกรรม ท้องถิ่นเพอ่ื การจัดการป่ าชายเลน.มูลนิธิโตโยตา้ . วีรวธั น์ ธีรประสาธน์.พฤกษศาสตร์พืน้ บ้านและการใช้ทรัพยากรพรรณพืชอย่างย่ังยืนคร้ังที่ 2. รายงานการประชุมสัมมนาเชิงปฏิบตั ิการ 1-5 พฤษภาคม 2539 ณ อุทยานแห่งชาติเฉลิม รัตนโกสินทร์ อาํ เภอศรีสวสั ด์ิ จงั หวดั กาญจนบุรี.ศูนยฝ์ ึ กอบรมวนศาสตร์ชุมชนแห่ง ภมู ิภาคเอเชียแปซิฟิ ก มหาวทิ ยาลยั เกษตรศาสตร์ 2539. ศนู ยศ์ ึกษาและพฒั นาวนศาสตร์ชุมชนท่ี 11 .(2542) .ป่ าชุมชนแบบอนุรักษ์(ด่งั เดมิ )บ้านสวนพลู (พลตุ อ)-บ้านป่ าอู หมู่ 5- หมู่ 7 ตําบลทพั หลวง อําเภอบ้านไร่ จังหวดั ุทยั ธานี.สาํ นกั งาน ป่ าไมเ้ ขตนครสวรรค.์ 6-15

สนน่ั ชูสกุล ไพเราะ สุจินพรัหม และสุภาวดี ศรัณยตุ านนท.์ (2540).รายงานวิจัยเรื่องภูมิปัญญา เกี่ยวกับพืชสมุนในป่ าบุ่งป่ าทาม.สํานักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ กระทรวงศึกษาธิการ. สมเกียรติ ประชุมรัตน์ และนิรมล ยวุ นบุญย.์ (2544).ในเอกสารประกอบการประชุมแลกเปล่ียน ประสบการณ์เกษตรกรและชุมชนเกียวกบั การอนุรักษพ์ นั ธุ์พชื พนั ธุ์สัตวร์ ะดบั ประเทศ ปลูกความหลากหลาย\"ใหโ้ ลกงดงาม\" วนั ท่ี 29-30 มิถุนายน. สมชาย ธรรมพิทักษ์ และ วิน เขียวหมู. (มปป.).รายงานการศึกษาป่ าชุมชนแบบด้ังเดิม : กรณีศึกษาป่ าหนองปาตูมกา บ้านหนองกวาง ตําบลนายาง อาํ เภิพชิ ัย จังหวดั อุตรดิตถ์. สาํ นกั งานป่ าไมเ้ ขตพิษณุโลก. สมาคมหยาดฝน. (มปป.). ป่ าชายเลนชุมชนบ้านท่งุ ทอง หมู่ 7 ตําบลเขาไม้แก้ว อาํ เภอสิเกา จังหวดั ตรัง. สมาคมหยาดฝน. (มปป.). ป่ าชายเลนชุมชนบ้านแหลมมะขาม หมู่ 5 ตาํ บลเขาไม้แก้ว อาํ เภอสิเกา จังหวดั ตรัง. สมาคมหยาดฝน. องค์กรชุมชนกบั การจัดการทรัพยากรชายฝ่ังเพอื่ การพฒั นาทยี่ งั่ ยนื . เอกสาร ประกอบการประชุมสมชั ชาวชิ าการประจาํ ปี พ.ศ.2536. สาํ นกั งานป่ าไมเ้ ขตอุบลราชธานี.(2537).รายงานการศึกษาชุมชนกรณี ปาโนนลาน ก่ิงอําเภอโพธ์ิ ศรีสุวรรณ จังหวดั ศรีสะเกษ. สุภาภรณ์ วรพรพรรณ. กระบวนการวางแผนจัดการป่ าชายเลนชุมชน : กรณศี ึกษาบ้านเปร็ดใน ตาํ บลห้วงนํา้ ขาว จังหวดั ตราด. โดย ในเอกสารประกอบการสัมมนาเชิงปฏิบตั ิการ เร่ือง “ป่ าชายเลน ป่ าเลนสมบรู ณ์ เก้ือกลู ผคู้ น ชุมชนรักษา”. ระหวา่ งวนั ที่ 26-28 ธนั วาคม 2544 ณ วทิ ยาลยั พยาบาลบรมราชชนนี (เอกสารอดั สาํ เนา) สุภาวณิ ี ทรงพรวาณิชย์ และคณะ.(มปป.).โครงการวจิ ัยเร่ือง:การพฒั นาเครือข่ายป่ าชุมชนตําบลทา กาศ อาํ เภอแม่ทา จังหวดั ลาํ พนู .กองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั สาํ นกั งานภาค(สกว.ภาค) อุทยั สายเนตร และเพยี รเลิศ วงศภ์ ิรมยศ์ านต์ิ . (2534). วกิ ฤตการณ์ป่ าชายเลน : ความจําเป็ นทต่ี ้อง ระงับสินเชื่อโครงการทบ่ี ุกรุก. อจั ฉรา รักยุติธรรม.(มปป.)ทบทวนวรรณกรรมแนวคิดเร่ืองการจัดการทรัพยากรอย่างย่ังยืน. มลู นิธิพฒั นาภาคเหนือ. เอกสารประกอบการสมั มนาเรื่องป่ าบุง่ ป่ าทามพ้นื ท่ีชุ่มน้าํ สาํ คญั แห่งอีสาน. กรณีศึกษา:ป่ าบุงป่ า ทามบริเวณแม่นํา้ มูลตอนกลาง, วนั ที่ 1-2 พฤษภาคม 2538. ฝ่ ายความร่วมมือภาคเอกชน กรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอ้ ม กระทรวงวทิ ยาศาสตร์เทคโนโลยแี ละสิ่งแวดลอ้ ม และโครงการทามมูล. 6-16

บทท่ี 4 กรณศี ึกษาการจัดการป่ า พชื อาหารและสมุนไพร 4 พนื้ ท่ี เครือข่ายเกษตรกรรมทางเลือกและป่ าชุมชนภาคใต.้ ระบบวนเกษตรในเขตป่ า ชุมชนวงั ประจัน. เอกสารประกอบการนาํ เสนอการประชุมสมชั ชาเครือข่ายเกษตรกรรมทางเลือกและป่ า ชุมชนภาคใต้ วนั ท่ี 25 – 26 พฤษภาคม 2541 ลานประชุมศนู ยฝ์ ึกอบรมเกษตรกรรม ทางเลือก และพฒั นาองคก์ รชุมชนภาคใต.้ เครือขา่ ยป่ าชุมชนจงั หวดั สุรินทร์. (2545). รายงานการสํารวจและประเมินทรัพยากรป่ าชุมชน. โครงการเสริมกระบวนการเรียนรู้ในการจดั การทรัพยากรป่ าไม้ จงั หวดั สตูล. (มปป.) กรณกี ารใช้ ประโยชน์จากป่ าในเขตอทุ ยานแห่งชาตทิ ะเลบัน ตําบลวงั ประจัน อาํ เภอควนโดน จังหวดั สตูล. เครือข่ายป่ าชุมชนภาคใต้ โครงการพฒั นาองคค์ วามรู้และศึกษานโยบายการ จดั การทรัพยากรชีวภาพ ในประเทศไทย และศูนยอ์ บรมวนศาสตร์ชุมชนแห่งภูมิภาค เอเชีย ชาญณรงค์ วงคว์ ชิ ยั . (มปป.) การศึกษาและวเิ คราะห์ชุมชนเบอื้ งต้น กลุ่มบ้านอซี ่าพฒั นา. โครงการป่ าชุมชน 30 ป่ ารักษาทุกโรค มูลนิธินาคะเสถียร. มยเุ รศ แลวงคน์ ิล. (2548). การศึกษารูปแบบและแนวทางในการจัดการป่ าชุมชน บ้านเด่นอุดม ตําบลแม่มอก อาํ เภอเถิน จังหวดั ลาํ ปาง. ภาคนิพนธ์ของการศึกษารายวชิ าพ้ืนฐานการวจิ ยั เพ่ือพฒั นาสังคม. ศิลปะศาสตร์บณั ฑิต สาขาพฒั นาสงั คม. มหาวทิ ยาลยั นเรศวร วทิ ยาเขต สารสนเทศพะเยา. มลู นิธิสืบนาคะเสถียร. (2550). ผลการดาํ เนินงานโครงการป่ าชุมชน 30 ป่ ารักษาทุกโรค ปี ที่ 1 (กุมภาพนั ธ์ 2549 – พฤษภาคม 2550). สนบั สนุนโดยสถาบนั พฒั นาองคก์ รชุมชน. ศรีสะเกษ สมาน. (2550). การประเมนิ รายได้ทชี่ ุมชนได้รับจากทรัพยากรป่ าไม้ในพนื้ ทต่ี าํ บลแม่ มอก อาํ เภอเถิน จังหวดั ลาํ ปาง. วทิ ยาศาสตร์มหาบณั ฑิต สาขาวชิ าการจดั การ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ้ ม มหาวทิ ยาลยั นเรศวร. 6-17