حًِٔ ٖٓ ٍٝ٧ش (ٛل٤لش) .أٓخ ك ٢حُظَٓ ِ٤ح ١ِ٤ٌِٗ٩كُٜ َِٓ٤خ رخُلَف ٞٛٝZ حُلَف ح ٖٓ ٍٝ٧حٌُِٔش حُٔ٧خٗ٤ش (ٝ )Zhalenحُظ ٢طؼ٘ ٢ػيى. ًٔخ إٔ ٓـٔٞػش ح٧ػيحى حُٜل٤لش ٓ ٢ٛـٔٞػش ٓـِوش رخُ٘ٔزش ُؼِٔ٤خص حُـٔغ ،حُطَف، ٝحَُ٠دًُٝ ،ي ٌٙٛ ٕ٧حُؼِٔ٤خص ػ٘يٓخ طـَ ٟػِ ٠أ ١ػيىٛ ٖ٣ل٤ل ٖ٤كبٜٗخ ط٘ظؾ أ٠٣خً ػيىحً ٛل٤لخً. ٓـٔٞػش ح٧ػيحى حُٜل٤لش ٓ ٢ٛـٔٞػش ؿٓ َ٤ـِوش رخُ٘ٔزش ُؼِٔ٤ش حُؤٔش ،ك٤غ أٗٚ ُ ٖٓ ْ٤حُ ١ٍَٝ٠إٔ طٌٗ ٕٞظ٤ـش هٔٔش أ ١ػيىٛ ٖ٣ل٤ل ٖ٤أ٠٣خً ػيىحً ٛل٤لخً. ٓـٔٞػش ح٧ػيحى حُٜل٤لش حُٔٞؿزش ٓ ٢ٛ +ٙـٔٞػش ؿ٘ٓ َ٤ظ٤ٜش ْ٤ُ ٚٗ٧ربٌٓخٗ٘خ ك َٜأ ٝػي ػ٘خَٛٛخًٌُ .ي حُ٘ؤٕ رخُ٘ٔزش ُٔـٔٞػش ح٧ػيحى حُٜل٤لش حُٔخُزش -ٙ ػ٘ي ًظخرش ح٧ػيحى حُٜل٤لش حُٔٞؿزش ٌ٘ٔ٣ي حٓ٫ظـ٘خء ػٖ حٗ٩خٍس (ٓ )+ؼ 7+ ً٬طٌظذ ٔٛٝ 7خ ٍُِٓ٘ ٖ٣لْ حُؼيى حُٜل٤ق 7+ ك٤غ أٌ٘ٔ٣ ٫ي ك ٢ؿٔ٤غ حُلخ٫ص حٓ٫ظـ٘خء ػٖ اٗخٍس ( )-ػ٘ي حُظؼخَٓ ٓغ ح٧ػيحى حُٔخُزش كخُؼيى حُٜل٤ق ٍِٓ ُٚ ْ٤ُ ٖ-آهَ ؿٓ ٖ- َ٤ـٔٞػش ح٧ػيحى حُٜل٤لش ٢ٛ ) طوٞىٗخ ٓ٫ظ٘ظخؽ إٔ ًَ ػيى ٓـٔٞػش ؿ٘ٓ َ٤ظ٤ٜش ٙ .اًحً طًٌَ إٔ ١ص ١ز٤ؼ ٞٛ ٢ػيى ٛل٤ق ٓؼٗ+=ٗ ً٬ الأػذاد اٌغبٌجخ ٢ٛح٧ػيحى ح٧هَ ٖٓ حُٜلَٓ ٢ٛٝ ،ؼخًٔش ُ٨ػيحى حُٔٞؿزشٓ .ؼ :ً٬اًح ًخٕ ػي ٌى ٓٞؿذ ٔ٣ؼَ ٝى٣ؼش رٌ٘٤ش ،كبٕ حُؼيى حُٔخُذ ٔ٣ؼَ حُ٘وٞى حُٔٔلٞرش ٖٓ ٗلْ حٌُٔ٤ش .طٌظذ ح٧ػيحى حُٔخُزش ربٓزخم اٗخٍس ٓخُزش -طٔٔ ٠أ٠٣خً ػٓ٬ش ٗخهُِ -ٚؼيى حُٔٞؿذ حُٔؼخًْ ُ .ٚػِ ٚ٤كبٕ ػٌْ حُؼيى .-7 ٞٛ 7ػ٘يٓخ ٗٞكي ٓـٔٞػش ح٧ػيحى حُٔخُزش ٓٝـٔٞػش ح٧ػيحى حُطز٤ؼ٤ش ٝحُٜلَ كبٗ٘خ ٗل َٜػِٓ ٠ـٔٞػش ح٧ػيحى حُٜل٤لش ٝ Zطٌظذ ًٌُي. 011
رّث ً١الأػذاد اٌظس١سخ ػٍ ٝخؾ الأػذاد: اًح ٟٝؼض ه ٢ح٧ػيحى كٟٝ ٢غ ٍأٓٓ ،٢ظـي أ َّٕ حُ٘وخ ١حُظ ٢طٔؼَ ح٧ػيحى حُٜل٤لش حُٔٞؿزش طوغ ؿٔ٤ؼٜخ كٞم حُ٘وطش حَُٔؿؼ٤ش حُظ ٢طٔؼَ حُٜلَٝ ،طوغ ؿٔ٤غ حُ٘وخ ١حُظ٢ طٔؼَ ح٧ػيحى حُٜل٤لش حُٔخُزش ،أٓلَ حُ٘وطش حَُٔؿؼ٤ش حُظ ٢طٔؼَ حُٜلَٝ .اًح ٍٓٔض ه ٢ح٧ػيحى كٟٝ ٢غ أكو ،٢طـي إٔ ؿٔ٤غ حُ٘وخ ١حُظ ٢طٔؼَ ح٧ػيحى حُٜل٤لش حُٔٞؿزش طو ُغ ػِ ٠حُ ٖٓ ٖ٤ٔ٤حُ٘وطش حَُٔؿؼ٤ش حُظ ٢طٔؼَ حُٜلَ ،ك ٢ك ٖ٤إٔ ؿٔ٤غ حُ٘وخ ١حُظ٢ طٔؼَ ح٧ػيحى حُٜل٤لش حُٔخُزش طو ُغ ػِ ٠حُٔ٤خ ٍِ ٖٓ حُ٘وطش حُظ ٢طٔؼَ حُٜلَ. إٌظ١ش اٌدّؼٌ ٟلأػذاد اٌظس١سخ: أىٍّ ٓـٔٞػش حُٝ٧حؽ حُؼيى٣ش حُظخُ٤ش ،٘+( :ـ٘)( ،ـ)ٓ ،ٓ( ،)9+ ،9 ٓخ ٞٛحُ٘ظ َ٤حُـٔؼُِ ٢ؼيى حُٜل٤ق حُٔٞؿذ ()٘+؟ ٓخ ٞٛحُ٘ظ َ٤حُـٔؼُِ ٢ؼيى حُٜل٤ق حُٔخُذ (ـ)9؟ ٓخ ٞٛحُ٘ظ َ٤حُـٔؼُِٜ ٢لَ؟ ِبرا رؼٍّٕب؟! ٔٗ .ظ َ٤حُٜلَ ٞٛحُٜلَ. ٕٗ .ظ َ٤حُؼيى حُٜل٤ق حُٔٞؿذ ػيى ٛل٤ق ٓخُذ. ٖٗ .ظ َ٤حُؼيى حُٜل٤ق حُٔخُذ ػيى ٛل٤ق ٓٞؿذ. ُِٗ .ؼيى حُٜل٤ق ٗٝظٗ َٙ٤لْ حُٔطِن ،رٔؼ٘ ٠إٔ حُؼيى حُٜل٤ق ٗٝظٌٗٞ٣ َٙ٤خٕ ػِ٠ رؼيٓ ٖ٣ظٔخ ٖٓ ٖ٤٣ٝحُ٘وطش حُظ ٢طٔؼَ حُٜلَ ػِ ٠ه ٢ح٧ػيحى. 010
ً ٕٞػِٔ٤ش حُـٔغ اريحُٝ ٚ٤طـٔ٤ؼ٤ش ػِٓ ٠ـٔٞػش ح٧ػيحى حُٜل٤لش٣ ،ظ٤ق ُ٘خ آٌخٗ٤ش ؿٔغ أ ١ػ٬ػش أػيحى ٛل٤لش أ ٝأًؼَ ًُٝي رـٔغ أ ١ػيىٜ٘ٓ ٖ٣خ ػْ اٟخكش حُ٘خطؾ اُ٠ حُؼيى حُؼخُغ ٌٌٛٝح. ١٧ػي ٍى ٛلٍ ٤ق أ + ٓ :ٌٕٞ٣أ = أ = ٓ +أ ُٗٔٔ ٢حُٜلَ ٘ٛخ حُؼ٘ َٜحُٔلخ٣ي ُؼِٔ٤ش حُـٔغ ػِ ٠ه ٢ح٧ػيحى حُٜل٤لش. ىٍٓض إٔ ٌَُ ػيى ٛلٍ ٤ق ٓؼٌٓٞخً ((ٝ ))٘-(« )٘+ػَكض إٔ حُؼيى ٓٝؼٌ٣ ٚٓٞوؼخٕ ػِ ٠حُزؼي ٗلٔ ٖٓ ٚحُ٘وطش حَُٔؿؼ٤ش حُظ ٢طٔؼَ حُٜلَ ػِ ٠ه ٢ح٧ػيحىٝ .ػَكض إٔ ُِؼيى ٓٝؼٌ ٚٓٞحُؤ٤ش حُٔطِوش ٗلٜٔخ. حُؼيى حُٜل٤ق ٓ +ؼٌٛ = ٚٓٞلَ = حُؼ٘ َٜحُٔلخ٣ي ُؼِٔ٤ش حُـٔغ إٌظ١ش اٌدّؼ:ٟ ٠ُٔٔ٣حُؼيى حُٜل٤ق حُ٘ظ َ٤حُـٔؼُٔ ٢ؼٌ.ٚٓٞ ٓ ٠ُٔٔ٣ؼٌ ّٞحُؼيى حُٜل٤ق حُ٘ظ َ٤حُـٔؼٌُُ ٢ي حُؼيى. ٓؼَ :حُ٘ظ َ٤حُـٔؼُِ ٢ؼيى ٗ- ٞٛ ٗ+ حُ٘ظ َ٤حُـٔؼُِ ٢ؼيى ٌٌٛٝ ... ٙ+ ٞٛ ٙ-ح طًٌَ إٔ حُ٘ظ َ٤حُـٔؼُِ ٢ؼيى حُٜل٤ق ٓ ٞٛؼًٌُ ّٞي حُؼيى. ٝطًٌَ إٔ حُؼيى حُٜل٤ق ٓ +ؼٌٛ = ٚٓٞلَحً. 011
[ِٓو ٚحٗ٩خٍحص ك ٢ح٧ػيحى حُٜل٤لش] ملاحظات الخلاصة العملية أمثله اًح حطلن حُؼيىحٕ ك٢ (+ = )+( + )+( 9+ = )5+(+ )4+ حٗ٩خٍس كبٗ٘خ ٗـٔغ حُؼيىٖ٣ (- = )-( + )-( 9- = )5-(+ )4- ٠ٗٝغ اٗخٍط.ْٜ اًح ًخٕ حُؼيىٓ ٖ٣وظِلٖ٤ الجمع ك ٢حٗ٩خٍس ٗؤهٌ حُلَم رٖ٤ (= )-( + )+( 1- = )5-(+ )4+ حُؼيى٠ٗٝ ٖ٣غ اٗخٍس حُؼيى (= )+( + )-( 1+ = )5+(+ )4- حٌُ ١هٔ٤ظ ٚحُٔطِوش أًزَ. ٗل ٍٞػِٔ٤ش حُطَف اُ٠ (2- = )8-( + )6+ (= )8+( - )6+ ػِٔ٤ش ؿٔغ حُٔؼٌ.ّٞ (= )8+( + )6+ (= )8-( - )6+ ػْ ٌَٗٔ ػِٔ٤ش حُـٔغ 14+ (= )8+( - )6- الطرح رخٓظويحّ هخػيس اٗخٍحص (- = )8-( + )6- (= )8-( - )6- حُـٔغ حُٔخروش. 14 (2+ = )8+( + )6- 012
اًح حطلن حُؼيىحٕ ك٢ (+ = )+( × )+( = )7+( × )3+ حٗ٩خٍس كبٗ٘خ َٗ٠د حُؼيى٠ٗٝ ٖ٣غ حٗ٩خٍس (+ = )-( × )- 21+ حُٔٞؿزش. (- = )-( × )+ (= )7-( × )3- (- = )+( × )- 21+ اًح ًخٕ حُؼيىٓ ٖ٣وظِلٖ٤ ك ٢حٗ٩خٍس كبٗ٘خ َٗ٠د (- = )7-( × )3+ الضرب حُؼيى٠ٗٝ ٖ٣غ حٗ٩خٍس 21 حُٔخُزش. (- = )7+( × )3- اًح حطلن حُؼيىحٕ ك٢ حٗ٩خٍس كبٗ٘خ ٗؤْ حُؼيىٖ٣ 21 ٠ٗٝغ حٗ٩خٍس حُٔٞؿزش. (+ = )+( ÷ )+( = )6+( ÷ )24+ اًح ًخٕ حُؼيىٓ ٖ٣وظِلٖ٤ (+ = )-( ÷ )- 4+ ك ٢حٗ٩خٍس كبٗ٘خ ٗؤْ حُؼيى٠ٗٝ ٖ٣غ حٗ٩خٍس (- = )-( ÷ )+ (= )6-( ÷ )24- (- = )+( ÷ )- 4+ حُٔخُزش. (- = )6-( ÷ )24+ القسمة 4 (- = )6+( ÷ )24- 4 013
اٌىغٛس اٌؼبد٠خ ٚاٌؼٍّ١بد ػٍٙ١ب إ أً ٖٓ ٍٝظذ حٌَُٔ ْٛحُٜٞ٘ىٝ ،هي ًظزٞح حٌَُٔ رٍٜٞس أ د ،ك٤غ ٣يٍ (أ) ػِ٠ ػيى ح٧ؿِحء حُٔؤهًٞس( ،د) ٣يٍ ػَ ػيى ح٧ؿِحء حٌُِ٤ش. ٝهي ٗوَ حُؼَد ٌٙٛحُطَ٣وش ػٖ حُٜٞ٘ى ٝأٟخكٞح اُٜ٤خ كٌَس حُو٤ُ ٢ل َٜر ٖ٤حُؼيى ٖ٣أ. د، كؤٛزق حٌَُٔ ٌ٣ظذ ػِ ٠حٍُٜٞس؛ أ /د ،د ٔ٣ ٫خٛ ١ٝلَ ،أ ١رل٤غ د ٔ٣ ٫خ١ٝ ٛلَ ،أ ،د ػيىٛ ٖ٣ل٤ل ٠ٔٔ٣ٝ ٖ٤حُؼِ ١ٞحُزٔ ٠ٔٔ٣ ،٢حُٔلِ ٢حُٔوخّ. ٚػٕذِب ِب ٠م َٛاٌّؼٍُ ثزذس٠ظ اٌىغش ٌطلاثٗ ػٍ ٗ١أْ ٕ٠زجٗ إٌِ ٝب :ٍٟ٠ ٔ .إ كٌَس حٌَُٔ ُٔ٤ض ؿي٣يس ػَ حُطلَ ،ك٣ ٜٞؼَف ٜٗق طلخكشٜٗ ،ق هطؼش كِٜٗ ،١ٞق ٍؿ٤قٌٌٛٝ ..حًٔ ٌَُِٔ ٌُٖ ،لٝ ٌٕٞ٣ ٫ ّٜٞحٟلخ ػ٘ي حُطلَ ،كؼ٘ي هٔٔش طلخكش اُ ٠هٜٔٔٔ٘ٓ ًَ ٠ٔٔ٣ ٖ٤خ ٜٗق ٍؿْ أٜٗخ هي ٫طٌٓ ٕٞظٔخ ٖ٤٣ٝطٔخٓخ. كظٗ ٠طِن ػِٜٔ٤خ حْٓ ٜٗل.ٖ٤ ٕ .إ حٌَُٔ حُؼخى ٌٖٓ ١حٓظؼٔخُ ٚك ٢ػيس ٓ٘خٓزخص ك٤غ ٣لَٔ ك٘ٓ ًَ ٢خٓزش ٜٓ٘خ ٓؼ٘٠ هخٛخ ،كخٌَُٔ ٓ ٖ/ٙؼ ٬رٔؼَ ربكيٟ حُطَم حُظخُ٤ش: أ -ػ٬ػش أؿِحء ٖٓ ٓظش أؿِحء ٓظٔخ٣ٝش هْٔ اُٜ٤خ حُٞحكي ٛل٤ق. د -هخٍؽ هٔٔش ٖ ػِ ٠حُؼيى .ٙ 014
ٌُح ٣ـذ ػِ ٠حُٔؼِْ إٔ ٞ٣كَ ً ٌٙٛ ٖٓ ٬حُٔ٘خٓزخص ٖٓ ه ٍ٬ػَ ٝأٓؼِش كٔ٤ش ِٓٞٔٓٝش، ٝرخُظيٍ٣ذ حُؼِٔ٤ُ ٢ظٓ َٜل ّٜٞحٌَُٔ كٜ٤خ َٓ٣ٝن ك ًٖٛ ٢حُطخُذ. ِف َٛٙاٌىغش ك ٢حَُ٣خ٤ٟخص ،حُـٌَٔ ٓ ٞٛل ّٜٞحُؼ٬هش حُ٘ٔز٤ش ر ٖ٤ؿِء ٖٓ حُـْٔ اُ٠ حُـْٔ ًخٓ.ً٬ حٌَُٔ ٓ ٞٛؼخٍ ػِٞٗ ٠ع هخ ٖٓ ٙحُ٘ٔذ ك٤غ ٌٕٞ٣حُؼيىحٕ َٓطزطٖ٤ رؼ٬هش ؿِء آُ ْ٤ُٝ ًَ ٠وخٍٗش حُؼ٬هش ر٤ًٔ ٖ٤خص ٓ٘لِٜش. حٌَُٔ ٗ ٞٛخطؾ هٔٔش ،أ ٝحُؼيى حٌُ٣ ١ل َٜػِ ٚ٤رؤٔش حُزٔ ٢ػِ ٠حُٔوخّ . ٝػِ ٚ٤كبٕ حٌَُٔ ٖٔ٣ ٗ/ؼَ حُؼيى ٖ ٓؤٓٞخً ػِ.ٗ ٠ ٣ ًَٔ ًَ ظٌَ٘ ٖٓ ٓوخّ ٌٕٞ٣ك ٢أٓلَ حٌَُٔ ٣ٝؼزَ ػٖ حٌَُٝ ،رٌٕٔٞ٣ ٢ ك ٢أػِ ٠حٌَُٔ ٣ٝؼزَ ػٖ حُـِء. أٔٛاع اٌىغٛس ٣ظْ حُظؼزً َ٤ظخرش ػٖ حٌُٔ ٍٞرطَ٣وظ:ٖ٤ اٌىغش الاػز١بد :ٞك٤غ ٟٞ٣غ ه ٢كخ( َٛآخ /أ )__ ٝر ٖ٤ػيى ١حُزٔٝ ٢حُٔوخّ. ٜ٘٣ٝق اُ ٠ػ٬ػش أٗٞحع: وغش ػبد( ٞثغ١ؾ) ٞٛ :حٌَُٔ حٌُ١ ك ٚ٤حُزٔ ٢أٛـَ ٖٓ حُٔوخّ ،أٓؼِش .٘/ٗ ،ٖ/ٕ ،ٔٓ/ٙ ًَٔ ؿ َ٤ػخىًَٓ( ١ذ) ٞٛ :حٌَُٔ حٌُ ١ك ٚ٤حُزٔ ٢أًزَ ٖٓ حُٔوخّ أٔ٣ ٝخ .ٚ٣ٝأٓؼِش.ٕ/٘ ،ٖ/7 ،ٗ/ٗ : 015
ػذد وغشِ( ٞخزٍؾ) ٞٛ :ػيى ٌٓ ٖٓ ٕٞػيى ٛل٤ق ًَٔٝػخى .١أٓؼِش.ٕ ٘/ٗ : اٌىغش اٌؼشش :ٞك٤غ ٔ٣ؼَ رؤٍهخّ ػِ ٖ٤ٔ٣ ٠حُلخِٛش حُؼَ٘٣ش (ٓ .)٫ؼخٍ،ٓ٫ٕٔ٘ : ٓٝؼخٍ آهَ ٘.ٓ٫ تقسين الكسىر العادية (انىاعها) إرا كاٌ انبسط أصغش يٍ انًقاو فاٌ انكسش اقم يٍ 1صذُخ وَذعً كسر حقيقي اهثلة: 5 6 21 11 7 5 3 إرا كاٌ انبسط يساوٌ نهًقاو فاٌ انكسش َساوٌ 1 اهثلة: 10 1 2 1 23 1 10 2 23 ايا إرا كاٌ انبسط أكبش يٍ انًقاو فاٌ انكسش أكبش يٍ 1وَذعً كسر غير حقيقي. اهثلة: 12 1 5 9 2 1 7 1 2 7 74 4 5 5 والأعذاد 1 2و 1 5 2 1جذعً أعذاد هخلىطة (يكىَة يٍ كسش وعذد). 745 016
الأعذاد انًخهىطة ًَكٍ جذىَهها انً كسىس غُش دقُقُة كانحانٍ: ػيى٤ٛق رٔ٢ ٓوخّ رٔ ٢ػيى ٓوخّ ٓوخّ هثال3 5 7 3 5 : 77 رٛسٍغ اٌىسٛس اٌؼبدٌخ عُذيا َضشب بسط ويقاو كسش يعطً بُفس انعذد (عذد َخحهف عٍ انصفش) َذصم عهً كسش جذَذ يساوً بقًُحه نهكسش انًعطً. هثال: 5 45 20 5 55 30 5 وسعُا انكسش انًعطً بانعذد 5أي إٔٔب ضشثٕب اٌىسش ة 5 1 12 2 2 22 4 21 4=2 017
يقاسَة كسىس عادَة إرا كاٌ كسشاٌ نهًا نفس الوقام ونكُهًا هختلفاى في البسط ،انكسش الأكبش هى انكسش رو انبسط الأكبش. هثال: 57 54 24 88 77 33 إرا كاٌ كسشاٌ نهًا نفس البسط ونكُهًا هختلفاى في الوقام ،انكسش الأكبش هى انكسش رو انًقاو الأصغش. هثال: 5 5 22 66 9 12 43 87 عُذيا َعطً كسشاٌ هختلفاى بالبسط والوقام أَضا ،نكٍ َذذد أٌ يُهًا هى الأكبش ،فإَُا َقىو بإدذي انطشَقحٍُ: (1جىدُذ انًقايات نهًا ويٍ ثى َقاسٌ بُُهًا. يثال: 1?2 56 12 35 15 15 35 َ (2قىو بعًهُة انضشب انحبادنٍ بٍُ انكسشٍَ .وانكسش انزٌ جكىٌ َحُجة ضشب بسطه بًقاو انكسش اِخش أكبش َكىٌ هى الأكبش. يثال: 018
15 2 3 12 35 1?2 35 جمغ وطشح الكسىس الؼادٌة كسىر رات هقاهات هتشابهة: إرا كاَث انًقايات يحشابهةَ ،جًع أو َطشح انبسط وَسجم انًقاو انًشحشك. هثال: 6 2 62 8 17 17 17 17 9 3 9 3 6 10 10 10 10 001
كسىر روات هقاهات هختلفة: إرا كاَث نهكسىس يقايات يخحهفة ،عهُُا أولا إَجاد يقاو يشحشك بسُط نهكسشٍَ ويٍ ثى َجًع أو َطشح انبسط. هثال: 4 1 8 3 8 3 11 6 4 12 12 12 12 4 1 8 1 8 1 7 5 10 10 10 10 10 ضشب الكسىس ػٕذ ضشة وسشٌٓٔ ،ضشة ثسط اٌىسش الأٚي فً ثسط اٌىسش اٌثبًٔ ِٚمبَ اٌىسش الأٚي فً ِمبَ اٌىسش اٌثبًٔ. هثال: 2 5 2 5 10 37 3 7 21 1 2 12 2 3 5 3 5 15 قسمة الكسىس ػٕذ لسّخ وسشٌٓٔ ،ذٛي ػٍٍّخ اٌمسّخ اٌى ضشة ٔٚمٍت اٌؼذد اٌثبًٔ (أي ثذي اٌمسّخ ٔضشة ثّمٍٛة اٌؼذد) 000
هثال: 2 : 4 2 5 2 5 10 3 5 3 4 3 4 12 3 : 1 2 3 : 5 3 3 3 3 9 7 3 7 3 7 5 7 5 35 اٌىغٛس اٌؼشش٠خ ٚاٌؼٍّ١بد ػٍٙ١ب ِب ٘ ٛاٌىغش اٌؼششٞ طؼي حٌُٔ ٍٞحُؼَ٘٣ش اكي ٟكخ٫ص حٌُٔ ٍٞحُؼخى٣ش ،كوي ٣ل ٍٞحٌَُٔ حُؼخى ١أًَُ ٠ ػَ٘ٝ ١رخُؼٌْ ،كخٍُٜٞس حُظٌ٣ ٢ظذ كٜ٤خ حٌَُٔ حُؼخى ١طٌ ٕٞػِ ٌَٗ ٠ه ٢أكو٢ ك٤غ ٟٞ٣غ حُٔؤ ّٞكٞهٝ ٚحُٔؤ ّٞػِ ٚ٤طلظ ٠ٔٔ٣ٝ ،ٚك ٌٙٛ ٢حُلخُش حُٔؤ ّٞرخُزٔ٢ أٓخ حُٔؤ ّٞػِ ٚ٤ك ٠ٔٔ٤رخُٔوخّٝ ،اًح ٓخ طْ طؼَ٣ق حٌَُٔ حُؼَ٘ ١رخُ٘ٔزش ٌَُِٔ حُؼخى ،١ك ٜٞػزخٍس ػٖ حٌَُٔ حٌُٓ ١وخٓ ٚاكي ٟه ٟٞحُؼيى ٓٔ ( .)ٔٓٓٓ،ٔٓٓٓ،ٔٓٓ،ٔٓ،...أٓخ حٍُٜٞس حُظٌُ٣ ٢ظذ كٜ٤خ حٌَُٔ حُؼَ٘ ١ك٢ٜ ٓوظِلش رؼ ٞحُ٘٢ء ػٖ حٍُٜٞس حُظٌُ٣ ٢ظذ كٜ٤خ حٌَُٔ حُؼخى ،١ك ٢ٜطل َٜرٖ٤ حٌَُٔ ٝحُؼيى حُٜل٤ق رٌَ٘ أكؤ٣ٝ ٖ٤ٔ٣( ٢خٍ) ْ٤ُٝػٔٞى( ١كٞم ٝطلض) ،رل٤غ طٟٞغ كخِٛش ( )،طل َٜر ٖ٤حُؼيى حُٜل٤ق ٝحٌَُٔ ،كخُؼيى حُٜل٤ق ػِٔ٣ ٠خٍ حُلخِٛش ،أٓخ حٌَُٔ كؼِ ٖ٤ٔ٣ ٠حُلخِٛش ٌٕٞ٣ٝحُؼيى حُؼَ٘ ١ػِ ٖ٤ٔ٣ ٠حُلخِٛش حُؼَ٘٣ش .ك ٢حُؼيى حُؼَ٘،ٔ,٘ ١ حَُهْ ٝحكي ٞٛػيى ٛل٤ق ٝحَُهْ ٘ ٞٛػيى ػَ٘.١ كظ ٠ك ٢ح٧ػيحى حُؼَ٘٣ش طٌ ٕٞحٍ٧هخّ ًحص هٓ ّْ٤وظِلش ر٘خءحً ػِٞٓ ٠هؼٜخ ك ٢حُؼيى. رخُ٘ٔزش ُ٨ػيحى حُؼَ٘٣ش ٣ؼَٔ ٓٞهغ حٍ٧هخّ حُٜل٤لش ر٘لْ ٣َ١وش ػِٔ٨ُ ٚػيحى 001
حُطز٤ؼ٤ش .أٍهخّ حُؼيى حُؼَ٘ ٢ٛ ١ػزخٍس ػٖ حُـِء ٖٓ حُؼَ٘س ،حُـِء ٖٓ حُٔخثش، حُـِء ٖٓ حُ٧ق ٌٌٛٝح. ر٘لْ حُطَ٣وش ٓغ ح٫ػيحى حُطز٤ؼ٤ش ٌ٘٘ٔ٣خ إٔ ٌٗظذ حُؼيى حُؼَ٘ ١كٍٞٛ ٢س ٓظطٍٞس ًٔـٔٞع ه ّْ٤أٍهخٓ.ٚ ٌُ٣ظذ حُؼيى حُؼًَ٘ٔ ٖ7,9ٕ ١ـٔٞع ه ّْ٤حٍ٧هخّ ػِ ٠حُ٘ل ٞحُظخُ٢ 37,92=0,02+0,9+7+3037,92=0,02+0,9+7+30 لغّخ الأػذاد اٌؼشش٠خ لغّخ ػذد ػشش ٞػٍ ٝػذد طس١ر ُؤٔش ػيى ػَ٘ ١ػِ ٠ػيى ٛل٤ق ،طـَ ٟػِٔ٤ش حُؤٔش رٌَ٘ حػظ٤خىًٝ ١ؤٜٗخ ػزخٍس ػٖ هٔٔش ػيى ٛل٤ق ػِ ٠ػيى ٛل٤قٓ ،غ َٓحػخس حُلخِٛش حُٔٞؿٞىس ك ٢حُؼيى حُٔؤ ّٞك٤غ طٟٞغ كٗ ٢خطؾ حُؤٔشًُٝ ،ي ػ٘ي حٓظؼٔخٍ حُُِٔ٘ش حُؼَ٘٣ش حُظ ٢طِ٢ حُلخِٛش حُؼَ٘٣ش ٓزخَٗس. ِٓٚالأِثٍخ اٌز ٟرُج ٓ١و١ف١خ لغّخ ػذد ػشش ٞػٍ ٝػذد طس١ر ِب ٠أر:ٟ ِثبي :0خذ ٔبرح لغّخ اٌؼذد 05.35ػٍ ٝاٌؼذد.5 اٌسً :طٟٞغ اٗخٍس حُؤٔش حُطِ٣ٞشَ٣ٝ ،طذ حُٔؤٝ ّٞحُٔؤ ّٞػِ ٚ٤رخٌَُ٘ حُٜل٤ق، رل٤غ ٟٞ٣غ حُٔؤ ّٞىحهِٜخ ٝحُٔؤ ّٞػِ ٚ٤هخٍؿٜخ ٖٓ ؿٜش حُٔ٤خٍ. رٔخ إٔ حُٔؤ ّٞػزخٍس ػٖ ػيى ػَ٘ٝ ١حُٔؤ ّٞػِ ٚ٤ػيى ٛل٤ق ،طُـَ ٟػِٔ٤ش حُؤٔش رٌَ٘ ١ز٤ؼٓ ٢غ َٓحػخس ٟٝغ حُلخِٛش ،ك ٢حٌُٔخٕ حُٔ٘خٓذ. ُ٣زيأ رخُؤٔش ٖٓ أُِ٘ٓ ٍٝش ػِ ٠حُٔ٤خٍ ٌُٖ ،حُؼيى ٔ ٣ ٫وزَ حُؤٔش ػٌُِٜٝ ،٘ ٠ح ُ٣ئهٌ حُؼيى حُٔـخُِ ٍٝؼيى ٝحكي ُٜ٤زق حُؼيى٘ٔ. 002
٣ؤْ حُؼيى ٘ٔ ػِ ٠حُؼيى ٟ٘ٞ٣ٝ ،غ حُ٘خطؾ (ٖ) ك ٢حٌُٔخٕ حُٔوُ ٜٚوخٍؽ حُؤٔش ٝرخُظلي٣ي كٞم حُؼيى ٘ٔ. ٣ظْ أًخٍ اؿَحءحص ػِٔ٤ش حُؤٔش ح٫ػظ٤خى٣ش ًُٝي رَ٠د هخٍؽ حُؤٔش رخُٔؤ ّٞػِٚ٤ (ٖ×٘) ٟٝٝغ حُ٘خطؾ (٘ٔ) طلض حُٔؤ ّٞػِٝ ٚ٤رخُظلي٣ي طلض حُؼيى ٘ٔ ٖٓٝ ،ػْ ُ٣طَكخٕ ٖٓ رؼٜٔ٠خ حُزؼ.)ٓ=ٔ٘-ٔ٘( ٞ ٣ظْ ٓلذ أُِ٘ٓ ٍٝش ٓٞؿٞىس ك ٢حُٔؤٝ ّٞحُظ ٢طِ ٢حُؼيى ٘ٔ اُ ٠حٓ٧لَ ،أ ١حُؼيى ٖ ك٤غ ٣وغ حُؼيى ٖ رؼي حُلخِٛش ٓزخَٗس ٌُُٝي طٟٞغ كخِٛش ػَ٘٣ش ٓزخَٗس ػِٖ٤ٔ٣ ٠ حُؼيى ٖ حُٔٞؿٞى ػ٘ي هخٍؽ حُؤٔش. ٣ؤْ حُؼيى ٖ حٌُ ١طْ ٓلز ٖٓ ٚحُٔؤ ّٞػِ ٠حُٔؤ ّٞػِ ٌُٖ ،)٘( ٚ٤حُؼيى ٖ أهَ ٖٓ ٘ ٣ ٫ٝوزَ حُؤٔش ػٌُِٜٝ ،ٚ٤ح ٟٞ٣غ ػ٘ي هخٍؽ حُؤٔش ٝرخُظلي٣ي ػِ ٖ٤ٔ٣ ٠حُلخِٛش حُؼيى ٓ. ُٔ٣لذ حُؼيى حُٔـخُِ ٍٝؼيى ٖ ٜ٤ُ ٘ ٞٛٝزق حُؼيى ٖ٘ٓ ٞٛٝ ،خ طزو ٖٓ ٠حُٔؤ.ّٞ ٣ؤْ حُؼيى ٖ٘ ػِٟٞ٣ )7=ٖ٘/٘( ٘ ٠غ حُ٘خطؾ ( )7ػ٘ي هخٍؽ حُؤٔش ٝرخُظلي٣ي ػِ٠ ٖ٤ٔ٣حُؼيى ٓ. َ٠٣د حُؼيى 7رخُٔؤ ّٞػِ٘٤ُ ٚ٤ظؾ حُؼيى ٖ٘ٝ ،رطَك ٖٓ ٚحُؼيى ٖ٘ ٌٕٞ٣رخه٢ حُؤٔش .ٓ ٞٛ إً ٗخطؾ هٔٔش حُؼيى ٖ٘ ٔ٘.ػِٖ.ٓ7 = ٘ ٠ لغّخ ػذد ػشش ٞػٍ ٝػذد ػششٞ ُؤٔش ػيى ػَ٘ ١ػِ ٠ػيى ػَ٘ ١آهَ٣ ،ل ٍٞحُٔؤ ّٞػِ ٚ٤اُ ٠ػيى ٛل٤ق ُظٔ َ٤ٜػِٔ٤ش حُؤٔشًُٝ ،ي ػزَ َٟد حُٔؤٝ ّٞحُٔؤ ّٞػِ ٚ٤رؤكي ح٧ػيحى حُظخُ٤ش: ،ٔٓٓٓٓٓ،ٔٓٓٓٓ،ٔٓٓٓ،ٔٓٓ،ٔٓ،......أ ١ربكي ٟه ٟٞحُؼيى ٓٔ ،كبًح ًخٕ حُٔؤ ّٞػِ٣ ٚ٤لظ ١ٞػُِِ٘ٓ ٠ش ػَ٘٣ش ٝحكيس َ٠٣د رـ ٓٔ، 003
أٓخ اًح ًخٕ ٣لظ ١ٞػُِِ٘ٓ ٠ظ ٖ٤ػَ٘٣ظ ٖ٤كَ٠ُ٤د رخُؼيى ٌٌٓٓٔٛٝ ،ح،.. ٌُٖ ٓخ ٣ـذ حُظ٘ ٚ٣ٞاُ ٚ٤رؤٕ حُؼيى حٌَُ٠٤ٓ ١د رخُٔؤ ّٞػِ ٞٛ ٚ٤حُؼيى ٗلٔ ٚحٌُ١ َٓ٠٤د رخُٔؤٝ ،ّٞحُـخ٣ش ٖٓ ٌٙٛحُطَ٣وش ؿؼَ حُٔؤ ّٞػِ ٚ٤ػيىحً ٛل٤لخً ،أٓخ حُٔؤ ّٞكٖٔ حُطز٤ؼ ٢إٔ ٣زو ٠ػيىحً ػَ٘٣خً رؼي ػِٔ٤ش حَُ٠د. ٚفّ١ب ٠أر ٟثؼغ الأِثٍخ اٌز ٟرج ٓ١و١ف١خ لغّخ ػذد ػشش ٞػٍ ٝآخش ػشش:ٞ ِثبي :0خذ ٔبرح لغّخ اٌؼذد 3.3ػٍ ٝاٌؼذد 0.3 حُلَ٬٣ :كع ٘ٛخ رؤٕ حُٔؤ ّٞػِ ًَٔ ٚ٤ػَُ٘ٝ ،١ظلُ ِٚ٣ٞؼيى ٛل٤ق طُؼي حُٔ٘خٍُ حُؼَ٘٣ش حُٔٞؿٞىس ك ٢ٛٝ ،ٚ٤ػزخٍس ػٖ ُِٓ٘ش ٝحكيس. َ٠ُ٣د حُٔؤٝ ّٞحُٔؤ ّٞػِ ٚ٤رخُؼيى ًُٓٔٝ ،ي رٔزذ ٝؿٞى ُِٓ٘ش ػَ٘٣ش ٝحكيس ك٢ حُٔؤ ّٞػِ.ٚ٤ حُٔؤ ،ٖ9 = ٔٓ×ٖ.9 = ّٞأٓخ حُٔؤ ّٞػِ،ٖٔ = ٔٓ×ٔ.ٖ = ٚ٤ ُك ًَِّض حُلخِٛش حُؼَ٘٣ش ُِٓ٘ش ٝحكيس ٗل ٞحُٝ .ٖ٤ٔ٤رٌٜح أٛزلض حُٔٔؤُش: ٖٔ ٖ=ٖ9/إً :كخ َٛحُؤٔش ٔ٣خ.ٖ ١ٝ اٌؼٍّ١بد اٌسغبث١خ الأسثؼخ حُـٔغ َُِٓ٣اُ ٠حُـٔغ رؼٓ٬ش ُحثي ( .)+ك٢ ػِٔ٤ش حُـٔغ ٗٔظويّ حُٔل ّٜٞحُظخُ:٢ كي +كي = حُٔـٔٞع ٠ٔٔ٣حُؼيىحٕ حُ ُٔ٠خكخٕ ُزؼٜٔ٠خ رخُليٝى ٓ ٕ٬ٌُ٘٣ٝؼخ حُٔـٔٞع. ٌ٘٘ٔ٣خ ؿٔغ ،ٕٔ = ٘ + 7حُؼيىٔٛ ٘ٝ 7 ٖ٣خ حُليٝى ٝحُؼيى ٕٔ ٓ ٞٛـٔٞع حُلي.ٖ٣ 004
ْٜ٣ ٫طَط٤ذ حُليٝى ػ٘ي اؿَحء ػِٔ٤ش حُـٔغ٣ .ظَ حُٔـٔٞع ٗ ٞٛلٌُٔ .ٚح طؼط٢ ػِٔ٤ظ ٢حُـٔغ حُظخُ٤ظٗ ٖ٤لْ حُٔـٔٞع (ٕٔ): ٘٘+7 7+ حُطَف َُِٓ٣اُ ٠حُطَف رؼٓ٬ش ٗخه .)-( ٚك٢ ػِٔ٤ش حُطَف ٗٔظويّ حُٔل ّٜٞحُظخُ:٢ كي -كي = حُلَم ٢ُٔٔ٣حُؼيىحٕ حٌُِحٕ ٣ظْ َ١كٜٔخ رخُليٝى ٓ ٕ٬ٌُ٘٣ٝؼخً حُلَم .أك٤خٗخً ٢ُٔٔ٣حُلَم رخ٫هظ٬ف. ٌ٘٘ٔ٣خ َ١ف ٕ = ٘ – 7 حُؼيىٔٛ ٘ٝ 7 ٖ٣خ حُليٝ ٖ٣حُؼيى ٕ ٞٛحُلَم (ح٫هظ٬ف) ر ٖ٤حُلي.ٖ٣ ػ٘يٓخ ٗطَف ِ٣ؼذ طَط٤ذ حُلي ٖ٣ىٍٝح ًزَ٤حٌ٘٘ٔ٣ .خ إٔ ٗ٘ظَ كٌٛ ٢ح حُٔؼخٍ ػ٘يٓخ ٗـٞٓ َّ٤حهغ حُلي.ٖ٣ ٕ- = 7 – ٘ ، ٕ = ٘ – 7 ًٔخ ٍأ٘٣خ أػً ٙ٬خٕ حُلَم ٓوظِلخ ك ٢حُلخُظ.ٖ٤ حَُ٠د َُِٓ٣حُ ٢حَُ٠د رؼيس َ١م ٓوظِلش ٌُٖ ،حُطَ٣وش حً٧ؼَ ٗٞ٤ػخ ك ٢حُٔ٣ٞي ٢ٛإٔ حَُ٠د َُِٓ٣اُ ٚ٤ر٘وطش ًَِٓ٣ش ٛـَ٤س (⋅) .ك ٢حَُ٠د ٗٔظويّ حٍُٜٞس أىٗخ:ٙ 005
ػخَٓ × ػخَٓ = كخ َٛحَُ٠د حُطَ٣وش حً٧ؼَ ٗٞ٤ػخ ك ٢رؼ ٞحُزِيحٕ حُؼَر٤ش ٢ٛإٔ حَُ٠د َُِٓ٣اُ ٚ٤رؼٓ٬ش حَُ٠د (×)ًٔ .خ ك ٢حٍُٜٞس أىٗخ:ٙ ػخَٓ × ػخَٓ = كخ َٛحَُ٠د ٠ُٔٔ٣حُؼيىحٕ حٌُِحٕ ٣ظْ َٟرٜٔخ رخُليإٓٓ ٕ٬ٌُ٘٣ٝ ،ؼخً كخ َٛحَُ٠د. ٌ٘٘ٔ٣خ َٟد ٖ٘ = ٘ × 7 حُؼيىحٕ ٔٛ ٘ٝ 7خ حُؼخِٓٝ ٖ٤حُؼيى ٖ٘ ٞٛكخ َٛحَُ٠د. ْٜ٣ ٫طَط٤ذ ٌٙٛحُؼٞحَٓ ػ٘ي اؿَحء حَُ٠د٣ .ظَ كخ َٛحَُ٠د ٗلٔ ٚرـ ّٞ حُ٘ظَ ػٖ حُظَط٤ذ. ػ٘يٓخ طٌ ٕٞحُؼٞحَٓ حُظ٣َٗ ٢ي َٟرٜخ ٖٓ ح٧ػيحى حُطز٤ؼ٤ش حُٜـَ٤س ٗٞػخ ٓخ (ٓ ، ٔ، ٕ 9 ، 8 ، 7ٝ ٙ ، ٘ ، ٗ ، ٖ ،أٌ٘٘ٔ٣ )ٔٓ ٝخ طؤٓ ْ٤ؿيَٟ ٍٝد .ك ٢ؿيٍٝ حَُ٠د ٌ٘٘ٔ٣خ إٔ ٗوَأ ٓخ ٞٛكخ َٛحَُ٠د ػْ َٗ٠د حُؼخٓ.ٕ٬ 006
حُؤٔش َُِٓ٣حُ ٢حُؤٔش أ٠٣خ رطَُم ٓوظِلش .ك ٢حُٔ٣ٞي حَُِٓ حً٧ؼَ ٗٞ٤ػخ ُِؤٔش ٞٛ َٗ ٢٣حٌَُٔ ح٧كو( ٢ـــــــ) ،أ ٢٣َٗ ٝحٌَُٔ حُ ُٔ٘ل ِيٍ ( ٌٖٔ٣ٝ )/أ٠٣خ إٔ َِٓ٣ ُِؤٔش رخُو ٢ح٧كو ٢رٗ ٖ٤وطظ (÷÷). ٖ٤ك ٢حُؤٔش ٗٔظويّ حٍُٜٞس حُظخُ٤ش: حُزٔ / ٢حُٔوخّ = هخٍؽ حُؤٔش حُؼيى حٌُ٤ٓ ١ظْ هٔٔظ ٠ٔٔ٣ ٚحُزٔ .٢حُؼيى حُؼخٗ ٢حٌُٗ ١ؤْ ػِ ٠ٔٔ٣ ٚ٤حُٔوخّ .حُزٔ٢ ٝحُٔوخّ ٓؼخً ٕ٬ٌُ٘٣هخٍؽ حُؤٔش. ٌ٘٘ٔ٣خ هٔٔش ٖ٘ ٘ = 7 / حُؼيى ٖ٘ ٞٛحُزٔٝ ،٢حُؼيى ٞٛ 7حُٔوخّ ٝحُؼيى ٘ ٞٛهخٍؽ حُؤٔش (حُزؼٚ٤ٔٔ٣ ٞ كخ َٛحُؤٔش) ُِظٔ ِ٤٤ر ٖ٤حُزٔٝ ٢حُٔوخّ ٌٖٔ٣ ،إٔ ٗظًٌَ إٔ حُزٔ ٢ىحثٔخً ك ٢ح٧ػِٝ ٠حُٔوخّ ىحثٔخً ك٢ حٓ٧لَ. ٓخ طو ّٞر ٚك ٢حُؤٔش ٞٛرزٔخ١ش ػيى َٓحص ٝؿٞى حُٔوخّ ك ٢حُزٔٝ ،٢ح٩ؿخرش حُظ٢ طل َٜػِٜ٤خ طٔٔ ٠هخٍؽ حُؤٔش. ػ٘يٓخ ٗـَ ١حُؤٔش ٣ـذ أٗ ٫وِ ٢ر ٖ٤ػيى حُزٔ٢ ٝػيى حُٔوخّ .ك ٢حُٔؼخٍ حُظخُ ١َ٘ٓ ٢إٔ حُ٘ظ٤ـش طظـ َ٤ػ٘يٓخ ٗـ َّ٤أٓخًٖ حُزٔٝ ٢حُٔوخّٗ ،لَٜ ػِ ٠هخٍؽ هٔٔش ٓوظِق طٔخٓخ. ٖ٘٘ = 7/ ٓ.ٕ = ٖ٘ / 7 حٔٓ٧خء حُوئ٣ش ُِزٔٝ ٢حُٔوخّ ٢ٛحُٔؤٝ ّٞحُٔؤ ّٞػِ.ٚ٤ 007
اٌفظً اٌغبدط :إٌٙذعخ ٚاٌم١بط 008
إٌٙذعخ إٌٙذعخ اٌش٠بػّ١خ (رخٗ٩ـِّ٣ِ٤ش ٢ٛ )Geometry :ىٍحٓش كـْٟٝٝ ،ٌَٗٝ ،ؼّ٤ش حٌٗ٧خٍ ػ٘خثّ٤ش ح٧رؼخى ٝػ٬ػّ٤ش ح٧رؼخىٔ٣ٝ ،ظو ِيّ ٓؼظْ حُ٘خّ حُٜ٘يٓش حَُ٣خّ٤ٟش رٌ٘ ٍَ ٢ّ ٓٞ٣؛ كُ ٤غ طٞؿي كٌٓ ًَُ ٢خٕ ،كٞٓ ٢ٜؿٞىس ك ٢حُلٖٝ ،حُؼٔخٍسٝ ،حُٜ٘يٓش، ٝحَُٝرٞطخصٝ ،ػِٔ٤خص ٓٔق حٍ٧حٝ ،٢ٟػِْ حُلِيٝ ،حُظٔخػٝ ،َ٤حُل٠خءٝ ،حُطز٤ؼش، ٝحَُ٣خٟشٝ ،ح٫٥صٝ ،حُٔ٤خٍحصٝ ،أًؼَ ٖٓ ًُي رٌؼٝ ،َ٤ك ٌٙٛ ٢حُٜ٘يٓش؛ ٣ظ ّْ حُظؼ َُّف ػِ ٠حُٔؼ٘ ٠حٌُٔخٗٝ ٢حُٔ٘طن حُٜ٘يٓ.٢ ُ٣ؼ ّي اهِ٤يّ ُٓٔخٔٛخً ٍثّ٤ٔ٤خً ك٢ ٓـخٍ حُٜ٘يٓش حَُ٣خّ٤ٟشٝ ،ػخىسً ٓخ ُ٣ؼَف رخْٓ أد حُٜ٘يٓشٖٓٝ ، أٗ َٜأػٔخُٓ ٚخ ُٓ ّٔ ٢رخُؼ٘خَٛ (رخٗ٩ـِّ٣ِ٤ش.)The Elements : ا َّٕ ٓؼظْ حُٔ٘خٛؾ حُيٍحّٓ٤ش ُِٜلٞف حُٔيٍّٓ٤ش طلظٝ ١ٞرٌَ٘ ًز َ٤ػِ ٠حُٜ٘يٓش ح٩هِ٤يّ٣ش ٌُٖٝ ،ك ٢حَُٔحكَ حُٔظو ّيٓش (ًخٌُِّ٤خص ٝحُـخٓؼخص) ٣ظ ّْ حُظًَ ِ٤ػِ ٠حُٜ٘يٓش ؿ َ٤ح٩هِ٤يّ٣ش. ا َّٕ ىٍحٓش حُٜ٘يٓش حَُ٣خّ٤ٟش طئ ّى ١اُ ٠طلٔ ٖ٤حُٔ٘طن حٌُٔخٜٗٓٝ ،٢خٍحص كَ حٌُِٔ٘ش ُِ٘وٝ ،ٚطَطز ٢حُٜ٘يٓش حَُ٣خّ٤ٟش رخُؼي٣ي ٖٓ حُٔٞح٤ٟغ ح٧هَ ٟك٢ حَُ٣خ٤ٟخص هخ ّٛشً حُو٤خّ؛ كُ ٤غ طُٔظويّ ٖٓ هِزََ حُٔؼٔخٍٝ ،ٖ٤٣حُٜٔ٘يٓٝ ،ٖ٤ػِٔخء حُل٣ِ٤خءٝ ،حُٔ ّٔخكٝ ،ٖ٤ؿ َْٛ٤حٌُؼ.َ٤ ك ٢حُٔ٘ٞحص ح ٖٓ ٠ُٝ٧حُٜ٘يٓش حَُ٣خّ٤ٟش ٌٕٞ٣ ،حُظًَ ِ٤ػِ ٠حٌٗ٧خٍ ٝػِ ٠حُٔٞحى حُ ُِّٜزش ،ػْ ٘٣ظوَ اُ ٠هٜخثٝ ٚػ٬هخص ٌٙٛحٌٗ٧خٍ ٝحُٔٞحى حُ ُِّٜزشٓٝ ،غ حُظو ُّيّ ك٢ حُٜ٘يٓش حَُ٣خ٤ٟش؛ كبّٜٗخ طٜزق طٔ َ٤اُ ٠حُظلِٝ َ٤حُٔ٘طن رٌ٘ ٍَ ًز.َ٤ 011
أُ٘ الأشىبي إٌٙذع١خ اٌذائشح ٌٖٔ٣طؼَ٣ق حُيحثَس ػِ ٠أٜٗخ طِي حُ٘وخ ١حُٔظِٜش رزؼٜ٠خ حُزؼٝ ٞحُظ ٢طي ٍٝكٍٞ ٗوطش ٓؼ٘٤ش طُؼ ََف رخْٓ ًَِٓ حُيحثَس؛ كُ ٤غ ُ٣طِن ػِ ٠حُٔٔخكش حُظ ٢طل َٜرٖ٤ حًَُِٔ ٝر ٖ٤أٗ ١وطش ٖٓ ٓل٤طٜخ حْٓ ٜٗق حُوطَ ،ك ٢ك٣ ٖ٤طِن ػِ ٠حُوطؼش حُٔٔظؤ٤ش حُظ ٢ط َٜرٗ ٖ٤وطظ ٖ٤ػِ ٠حُٔل ٢٤رٍََ٘ٛٝٓ ١خ ك ٢حًَُِٔ حْٓ حُوطَ، ٔ٣ ٞٛٝخ ٖٓ ١ٝك٤غ حُطٟ ٍٞؼق ٜٗ ٍٞ١ق حُوطَ. اٌّثٍث ُ٣ؼظزََ ٝحكيحً ٖٓ أ ّْ ٛحٌٗ٧خٍ حُٜ٘يٓ٤ش٣ٝ ،ظٌ ّ ٖٓ ٕٞػ٬ػش أ٬ٟع؛ ك٤غ ا ّٕ ٌٙٛ ح٬ٟ٧ع ػزخٍس ػٖ هطغ ٓٔظؤ٤ش ٖٓٝ ،هٜخث ٚحُٔؼِغ أ ّٕ ٓـٔٞع ُٝح٣خٔ٣ ٙخ١ٝ ٓ.ٔ8 ُِٔؼِّغ أٗٞحع ػ ّيس؛ كُ ٤غ ّٜ٘٣ق اُ ٠أٗٞحػٝ ٚكوخً ُِٝح٣خٝٝ ،ٙكوخً أ٠٣خً ٬ٟ٧ػ.ٚ الأشىبي اٌشثبػّ١خ حٌَُ٘ حَُرخػ ّٓ ٌَٗ ٞٛ ٢ـِن حَ١٧حف ٣ظٌ ّ ٖٓ ٕٞأٍرغ ُٝح٣خ ٝأٍرؼش أ٬ٟعٔ٣ٝ ،ظخُ رؤ ّٕ ٓـٔٞع أٞ١حٍ ُٝح٣خٔ٣ ٙخ ٖٙٓ ١ٝىٍؿش ُٚٝ ،أٗٞحع ػ ّيس ٜٓ٘خٓ :ظٞحُ١ ح٬ٟ٧عٝ ،حُٔٔظطٝ ،َ٤حَُٔرغٝ ،حُٔؼٗٝ ،ٖ٤ز ٚحُٔ٘لَف ٞٛٝ ،أ٠٣خً ٌَٗ ػ٘خث٢ ح٧رؼخى. الأشىبي ثٕبئّ١خ الأثؼبد حٌَُ٘ ػ٘خث ٢ح٧رؼخى ٘ٛ ٌَٗ ٞٛيٓ ُٚ ٢رُؼ َئٛ ٖ٣خ حُطٝ ٍٞحُؼَُٜ ْ٤ُ ٌُٖٝ ،ٝخ ُٓ ْٔي ٌٖٔ٣ .طو ُّٓ َ٤زيأ حٌٗ٧خٍ ػ٘خثّ٤ش ح٧رؼخى ػِ ٠أّٜٗخ ٓط ٌق ُٓٔظ ٍٔ٣ ٞظط٤غ حُ٘و ٚإٔ ٣ظل ََّى ك ٚ٤رلَّ٣شٝ ،حٌَُ٘ ػ٘خث ٢ح٧رؼخى ىحثٔخً ٓخ َْٓ َُ٣ػِ ٠حٍُٞمًٔ ،خ أُّٗٚ ْ٤ُ ٚ حٍطلخع ٌٙٛ .حٌٗ٧خٍ ُٜخ ٓٔخكش ٓطق ُٜ ْ٤ُ ٌُٖٝخ كـْ. 010
اٌّغبزخ ا َّٕ ٓٔخكش حُِٔ٠غ ٢ٛػزخٍس ػٖ ػيى حُٞكيحص حُ َُٔرّؼش ىحهَ ٌٛح حُ َُِّٔ٠غٝ ،طُؼظزَ حُٔٔخكش ٓ٘طوش ػُ٘خثّ٤ش ح٧رؼخى (ًخُٔـخىس أ ٝحُزٔخ.)١ أِثٍخ ػٍ ٝزغبة اٌّغبزخ ٓؼخٍ (ٔ): َُٓرَّغ ِٟ ٍٞ١ؼ .ْٓ ٕ ٚؿي ٓٔخكظ.ٚ حُلَ :رخٓظويحّ هخٗٔٓ ٕٞخكش حُ َُٔرّغ (حُٔٔخكش = ٍٞ١حُِ٠غ × ٍٞ١حُِ٠غ) ،كب َّٕ حُلَ ً ٌٕٞ٣خُظخُ :٢حُٔٔخكش = ٕ × ٕ = ٗ ْٕٓ. ٓؼخٍ (ٕ): ٓٔظطٝ ،ْٓ 8 ُٚٞ١ َ٤ػَ .ْٓ ٖ ٟٚؿي ٓٔخكظ.ٚ حُلَ :رخٓظويحّ هخٗٔٓ ٕٞخكش حُٔٔظط( َ٤حُٔٔخكش = حُط × ٍٞحُؼَ ،)ٝكب َّٕ حُ٘خطؾ ً ٌٕٞ٣خُظخُ:٢ حُٔٔخكش = .ْٕٓ ٕٗ = ٖ × 8 ٓؼخٍ (ٖ): َُٓرَّغ ٓٔخكظ .ْٕٓ 9 ٚؿي ِٟ ٍٞ١ؼ .ٚحُلَ: رخٓظويحّ هخٗٔٓ ٕٞخكش حُ َُٔرّغ ٍٞ١ = 9 :حُِ٠غ × ٍٞ١حُِ٠غ ٍٞ١ = 9حُِ٠غٕ ٝرؤهي حُـٌٍ حُظَر٤ؼ ٬ٌُ ٢حُطَك ٍٞ١ :ٖ٤حُِ٠غ = ٖ ْٓ. ٓؼخٍ (ٗ): ٓٔظطٔٓ َ٤خكظٝ ،ْٕٓ ٕٔ ٚػَ .ْٓ ٖ ٟٚؿي .ُٚٞ١ 011
حُلَ :رظؼ ٞ٣ٞحُو ْ٤حُ ُٔؼطخس روخٗٔٓ ٕٞخكش حُٔٔظط = ٕٔ :َ٤حُطٖ × ٍٞ رؤٔش ً ٬حُطَك ٖ٤ػِ ٠حُؼيى ٖ :حُط.ْٓ ٗ = ٍٞ اٌسدُ حُلـْ ٓ ٞٛويحٍ حُٔٔخكش حُظ٣ ٢لظٜ٣ٞخ حٌَُ٘ ػ٬ػ ٢ح٧رؼخى ،كخُلـْ أ ٝحُ ّٔؼش ٗ٩خء ٞٛ ًّٔ٤ش حُٔٞحثَ حُظ ٌٖٔ٣ ٢إٔ ٔ٣ظٞػزٜخ ٌٛح حٗ٩خء. ا َّٕ ٝكيس حُو٤خّ حُؼخُّٔ٤ش ُِلـْ ٢ٛحُٔظَ حُ ٌُٔ َّؼذ ٌٖٔ٣ ٌُٖٝ ،ه٤خّ حُلـْ رخٓظويحّ حُٞكيحص حُ ُٔ ٌّؼزّ٤ش. أػ٘خء كٔخد كـْ حٌَُ٘ ػ٬ػ ٢ح٧رؼخى ،كبّٗ ٚػِ ٠حُ٘و ٚإٔ ُٓ ٌٕٞ٣ظؤ ًِّيحً ٖٓ ٝكيس حُو٤خّ حُ ُٔٔظويٓش؛ كؼِ ٠ؿٔ٤غ ٝكيحص حُو٤خّ ُـٔ٤غ أرؼخى حٌَُ٘ إٔ طٌّ ُٞٓ ٕٞكيس. َ ُٞ٣ؿي ٘ٛخى ٤ٛؾ ُٓوظِلش ُلٔخد أكـخّ أٗٞحع ٓوظِلش ٖٓ حٌٗ٧خٍ. زدُ اٌّخشٚؽ حُٔوَ ٌَٗ ٞٛ ١ٝػ٬ػ ٢ح٧رؼخى ٝحٌُ٣ ١ظ٘خه ٌٚٔٓ ٚطيٍ٣ـّ٤خً ٖٓ هخػيس ىحثَ٣ش اُ٠ ٗوطش ك ٢ح٧ػِ ٌٙٛٝ ،٠حُ٘وطش ٢ٛه ّٔش حُٔوَ.١ٝ حُو ٢حُٔٔظو ْ٤حٌُ َٜ٣ ١حُؤش رًَِٔ حُوخػيس ُ٣ؼَف رخْٓ ٓل ٍٞحُٔوَ .١ٝحُٔوَ١ٝ حٌُٓ ٌٕٞ٣ ١ل ٍٙٞػٔٞى ١طٔخٓخً ٓغ حُوخػيس ُ٣ؼَف رخْٓ حُٔوَ ١ٝهخثْ حُِح٣ٝش. ا َّٕ كـْ حُٔوَُ٣ ١ٝؼزََّ ػ٘ ٚرخُٔؼخىُش حُظخُ٤ش: كـْ حُٔؤَٓ × ٖ/ٔ = ١ٝخكش حُوخػيس × حٍ٫طلخع كـْ حٌَُس ا َّٕ حٌَُس ٢ٛػزخٍس ػٖ ىحثَس؛ ٌُٖ ػ٬ػّ٤ش ح٧رؼخىٝ ،ؿٔ٤غ حُ٘وخ ١حُٞحهؼش ػِٓ ٠طق حٌَُس ُٜخ ٗلْ حُزُؼي ػٖ ًَِٓ حٌَُس ٌٙٛٝ ،حُٔٔخكش ر ٖ٤حُ٘وخٝ ١حًَُِٔ طُٔ ّٔ ٠رٜ٘ق حُوطَُ٣ .ؼزََّ ػٖ كـْ حٌَُس رخُٔؼخىُش حُظخُ٤ش: 012
كـْ حٌَُس = ٜٗٗ × π × ٖ/ق حُوطَٖ كـْ حُ ٌُٔ َّؼذ حُ ٌُٔ َّؼذ ػزخٍس ػٖ ٌَٗ ػ٬ػ ٢ح٧رؼخى ُٓلخ ١ر ِٔظش َُٓرّؼخص ٓظٔخػِشٝ ،طٌ ٕٞحُِح٣ٝش رٝ ًَ ٖ٤ؿٓ ٖ٤ٜظـخٖ٣ٍٝ ُح٣ٝش هخثٔش (ٓ 9ىٍؿش)ُ٣ٝ ،ؼزََّ ػٖ كـْ حُ ٌُٔ َّؼذ رخُٔؼخىُش حُظخُ٤ش: كـْ حُ ٌُٔ َّؼذ = ٍٞ١حُٞؿٖٚ 013
اٌم١بط: رؼش٠ف اٌم١بط حُو٤خّ ٣َ١ ٞٛوشٌ ُٛٞق ح٧كيحع أ ٝح٧ؿٔخّ أ ٝؿَٛ٤خ ػٖ ٣َ١ن حٍ٧هخُِّ ،ظٌٖٔ ٖٓ ٓوخٍٗظٜخ رؤكيح ٍع ٝأؿٔخ ٍّ أهَ ،ٟك٤ؼظزَ ػِْ حُو٤خّ كـَ أٓخ ٍّ كٗ ٢ظ ٠حُٔـخ٫ص حُؼِٔ٤ش ٝؿَٛ٤خٝ ،أ ّٓخ حٌُٔ٤خص حُٔوخٓش ك٤ظْ ه٤خٜٓخ رخٓظويحّ ح٧ىٝحص حُٔوظِلشٝ ،هخٛشً كٓ ٢ـخٍ حُؼِ٣ٝ ّٞظْ طلي٣ي ًٔ٤ظٜخ حُٔوخٓش رخٓظويحّ ٍه ٍْ ٝٝكي ٍس ُ ٌٜٙحٌُّٔ٤ش ،كٌ٘٘ٔ٣ ٬خ ٓوخٍٗش ًّٔ٤ظ ٖ٤اًح حهظِلض حُٞكيحص حُظ٣ ٢ظْ ه٤خٜٓٔخ ػٖ ٣َ١ؤٜخ ،ك ٌٖٔ٣ ٬ػِٓ ٠زَ٤ حُٔؼخٍ ٓوخٍٗش حٌُظِش ٓغ حُِٖٓ ،أ ٝكظ ٠ك ٢حُٔـخٍ ٗلٔ ٚكٌ٘٘ٔ٣ ٬خ ٓوخٍٗش حُٔظَ رخُويّ إ ً٘خ ٗو ْ٤حُط ،ٍٞا ّ ٫ا ْٕ ّ ٝكيٗخ أٝ ً٫ٝكيس حُو٤خّ. ٚزذاد اٌم١بط ٞ٣ؿي ك ٢حُؼخُْ حُؼي٣ي ٖٓ ٝكيحص حُو٤خّ حُٔوظِلش ٝحٗ٧ظٔش حُٔوظِلش ُِو٤خٌُّٖٝ ، ٣ؼ ّي ٗظخّ حُٞكيحص حُي ٞٛ ٢ُٝأٗ ٌٙٛ َٜحٗ٧ظٔش ٝأٓٝؼٜخ حٗظ٘خٍحً ك ٢حُؼخُْ ،ك٤ظ ّْ حٓظويحّ ٌٛح حُ٘ظخّ ك ٢حُو٤خّ ك ٢ؿٔ٤غ حُٔ٘خ١ن ك ٍٞحُؼخُْٓ ،خ ػيح حُ٣٫ٞخص حُٔظليس ح٤ٌ٣َٓ٧شٝ ،هي طْ حٗظوخم ٌٛح حُ٘ظخّ ٖٓ ٗظخّ حُٔظَِٞ٤ً -ؿَحّ -ػخٗ٤ش حًٌُ ١خٕ ُ٣ؼَٔ ر ٚك ٢حُٔخرنُ٣ٝ ،زٌ٘ٛ ٠ح حُ٘ظخّ ػِٓ ٠زغ ٝكيحص ٍث٤ٔ٤ش ٢ٛحُٔظَ ُِطٍٞ ٝحٌُِٞ٤ؿَحّ ٌُِظِشٝ ،حُؼخٗ٤ش ُِِٖٓٝ ،حٓ٧زُِ َ٤ظ٤خٍ حٌَُٜرخثٝ ،٢حٌُِلٖ ُِلَحٍس، ٝحُُٔ ٍٞو٤خّ ًٔ٤ش حُٔخىسٝ ،حُ٘ٔؼش ُو٤خّ ٗيس حٟ٩خءسٞ٣ٝ ،ؿي ٌَُ ٖٓ ٌٙٛحُٞكيحص طؼَ٣ق ٣ؼي َٓؿؼ٤ش ُٜخٝ ،أ ّٓخ ؿٔ٤غ حُٞكيحص ح٧هَ ٟحُٔٔظويٓش كٌٛ ٢ح حُ٘ظخّ ًخُلُٞض ٝحُٞحٝ ١حُ٘ٞ٤طٖ ٝؿَٛ٤خ ك٤ظْ حٗظوخهٜخ ٖٓ ٌٙٛحُٞكيحص حٓ٧خٓ٤ش ػٖ ٣َ١ن ٓؼخى٫ص ٓؼَٝكش. أدٚاد اٌم١بط أىٝحص حُو٤خّ أ ٝأؿِٜس حُو٤خّ ٢ٛح٧ىٝحص حُٔٔظويٓش ك ٢ػِٔ٤ش حُو٤خّٝ ،حُظ٢ طٔظويّ ػخىسً كٓ ٢ـخٍ حُؼِٝ ّٞحُٜ٘يٓش ،كظؼط ٌٙٛ ٢ح٧ىٝحص حَُهْ حٌُ٣ ١يٍ ػِ٠ 014
حٌُٔ٤ش حُٔوخٓش ر٘خ ًء ػِ ٠حُٞكيس حُظ ٢ط ّْ حهظ٤خٍٛخ ُؼِٔ٤ش حُو٤خّ ،كؼِٓ ٠ز َ٤حُٔؼخٍ طٌٝ ٕٞكيس حُو٤خّ ػِ ٠حُٔٔطَس رخُٔ٘ظٔ٤ظَ رخُؼخىسٌُٜٝ ،ح كب ّٕ أ ٍّ ١ه ٍْ طو ٚٔ٤رخٓظويحّ حُٔٔطَس ٌٕٞ٣ر ٌٜٙحُٞكيسٝ ،كظ ٠حُٔخػش حُظٗ ٢ؼَكٜخ طؼ ّي اكي ٟأىٝحص حُو٤خّ ،اً اّٗ٘خ رخٓظويحٜٓخ ٗو ْ٤حُِٖٓٝ ،هي ططٍٞص أىٝحص حُو٤خّ ٓغ طط ٍٞحُِٖٓ كظ٠ أٛزلض ٓؼظْ أىٝحص حُو٤خّ حُٔٔظويٓش ك ٢ػَٜٗخ حُلخُ٤ش اٌُظَ٤ٗٝشً طؼط ٢ىهشً أًزَ ك ٢حُو٤خّ٣ ٫ ٌُٖٝ ،وِ ٞحٝ ٖٓ َٓ٧ؿٞى هطؤٍ رٔ ٢ٍ ٤ك ٢أىٝحص حُو٤خّ ٜٓٔخ ططٍٞص، ٖٓٝأؿِٜس حُو٤خّ حَُ٘٤ٜس ح٧ك٤ٓٞظَ أ ٝحُٔو٤خّ حُٔظؼ ّيى حٌُ٩ظَ ٞٛٝ ،٢ٗٝرؼٌْ حُلُٞظٔ٤ظَ أ ٝح٤ٓٝ٧ظَ ُٔ٣ظويّ ُو٤خّ حُٔوخٓٝش حٌَُٜرخثّ٤ش ٝحُظ٤خٍ ٝحُـٜي حٌَُٜرخث٢ ػِ ٠ح٧هَ. أخطبء اٌم١بط ٌٖٔ٣ ٫ػ٘ي ه٤خّ أ ٍّ ٤ًٔ ١ش حُظؤًي ٖٓ أّٗ ٚط ّْ ه٤خٜٓخ رٌ٘ ٍَ ًخَٓ ،اً اّٗ ٫ ٚر ّي ٖٓ ٝؿٞى ٗٔزش ٖٓ حُوطؤ أ ٝحٍ٫ط٤خد ك ٢حٌُٔ٤ش حُٔوخٓش ٣ي ٍّ ػِٓ ٠ويحٍ حٗلَحف حُو ْ٤ػٖ حٌُٔ٤ش حُٔوخٓشٌُٜٝ ،ح كبّٗ ٚك ٢حُؼخىس ٣ظ ّْ اػخىس حُو٤خّ ك ٢حُظـخٍد حُؼِّٔ٤ش ػيس َٓحص ٖٓٝ ،ػ ّْ ٣ظْ أهٌ ٓظ ٌٙٛ ٢ٓٞحُوٓ ْ٤غ اٟخكش ٗٔز ٍش طيٍ ػِٓ ٠ويحٍ حٗلَحف حُو ْ٤ػٖ ٌٛح حَُهْ، َ٣ٝؿغ حُوطؤ ك ٢حُو٤خّ اُ ٠ػيس ػٞحَٜٓ٘ٓ ،خ ٓخ ٣وظِق ٖٓ طـَر ٍش ٧هَٜ٘ٓٝ ،ٟخ ٓخ َ٣ؿغ ٧ىٝحص حُو٤خّٜ٘ٓٝ ،خ ٓخ َ٣ؿغ اُ ٠حُ٘و ٚحٌُ٣ ١و ّٖ ٌُٝ ،ْ٤حُٜيف حَُث٢ٔ٤ ك ٢ػِْ حُو٤خّ ٞٛطوٌِٛ َ٤ح حٗ٫لَحف هيٍ حٌٓ٩خٕ ،رل٤غ ٌٕٞ٣أهَد ٓخ ٌٖٔ٣ ُِٜلَٓ ٞٛٝ ،خ ٣ليع كخُ٤خً رٔزذ أىٝحص حُو٤خّ حُٔظط ٍّٞس ٝظَٝف حُو٤خّ حُٔؼ٤خٍ٣ش حُظ٣ ٢ظْ اؿَحء حُظـخٍد هُٜ٬خ. اٌم١بط ف ٟاٌش٠بػ١بد ٣ؼظزَ حُو٤خّ ك ٢حَُ٣خ٤ٟخص ىحُش طو ّٞرَر ٢ػيى ٓخ ٣يػ ٠حُلـْ أ ٝحُٔؼش أ ٝح٫كظٔخٍ رٔـٔٞػش ؿِث٤ش ٖٓ ٓـٔٞػش ًزٌَٛٝ .ٟح حُٔلُِ ّٜٞو٤خّ حَُ٣خ٣ ٢ٟؼظزَ أٓخٓ٤خ ك٢ 015
حُظلِ َ٤حَُ٣خٗٝ ٢ٟظَ٣ش ح٫كظٔخ٫ص .ططٌٛ ٍٞح حُٔل ٖٓ ّٜٞحُلخؿش ٩ؿَحء ٌٓخُٔش ػِٓ ٠ـٔٞػخص حػظزخٍ٣ش ؿٓ َ٤ؼ٘٤ش ري ٖٓ ٫اؿَحء حُظٌخَٓ رخُطَ٣وش حُظوِ٤ي٣ش. ٗظَ٣ش حُو٤خّ طٌَ٘ أكي أؿِحء حُظلِ َ٤حُلو٤و ٢حٌُ٣ ١زلغ ك ٢ؿزَ ،σ-حُو٤خٓخص، ىٝحٍ حُو٤خّ ٝحُظٌخٓ٬صٝ .طؼظزَ ًحص أ٤ٔٛش هخٛش كٗ ٢ظَ٣ش ح٫كظٔخ٫ص ٝح٩كٜخء. اٌظفبد الأعبع١خ لأداح اٌم١بط ػ٘ي حهظ٤خٍٗخ ٧ىحس ه٤خّ ٓؼ٘٤ش ٣ـذ َٓحػخس ح ٍٞٓ٧حُظخُ٤ش كٜ٤خ: إٔ طٌ ٌٙٛ ٕٞح٧ىحس ٓ٘خٓزش ُِـَ ٝحَُٔحى ه٤خٓ ،ٚكٔٗ ٬ظط٤غ حٓظويحّ حَُ٘٢٣ حُٔظَُ ١و٤خّ حُٔٔخكش رٓ ٖ٤ي٘٣ظ.ٖ٤ إٔ طظٔظغ ٌٙٛح٧ىحس ريهش ٓ٘خٓزش ُِو٤خّ ك٤غ ٔٗ ٫ظط٤غ حٓظويحّ ِٓ٤حٕ ًٝ حٌُلظ َ٤ٌُ ٖ٤حٌُٛذ. إٔ طٌ ٌٙٛ ٕٞح٧ىحس هخرِش ُِٔؼخَ٣س ،كبًح كيع هَِ كٜ٤خ ٗٔظط٤غ ٓؼخَ٣طٜخ ٝحٓظويحٜٓخ ٖٓ ؿي٣ي. ٚزذاد اٌم١بط ٚرس٠ٛلارٙب ٘ٛخُي حُؼي٣ي ٖٓ حُٞكيحص حُٔٔظويٓش ك ٢حُظؼز َ٤ػٖ حٌُٔ٤خص حُل٣ِ٤خث٤ش ،ك٤غ ٞ٣ؿي ٓزغ ًٔ٤خص أٓخٓ٤ش ٗٔظط٤غ ٖٓ هُٜ٬خ حٗظوخم حػ٘ٝ ٖ٤ػَ٘ٝ ٖ٣كيس أهَ ٟطٔ ّٔ٠ ًّٔ٤خص ٓ٘ظوش ٖٓٝ ،أٗ ٌٙٛ َٜحُٞكيحص ً ٢ٛخ٥ط:٢ اٌطٛي ٣ؼَف حُط ٍٞرؤٗ ٚحُٔٔخكش رٗ ٖ٤وطظ٣ٝ ،ٖ٤وخّ رؼيس ٝكيحص أٜٔٛخ حٌُٓ ِٞ٤ظَ ٝحُٔظَ ٝحُٔ٘ظٔ٤ظَ ٝحُِٔٔ٤ظَ ،ك٤غ إ حٌُِٓٞ٤ظَ ٔ٣خٓ ٔٓٓٓ ١ٝظَ ٝحُٔظَ ٔ٣خٔٓٓ ١ٝ ٓ٘ظٔ٤ظَ ٝحُٔ٘ظٔ٤ظَ ٔ٣خٔ٤ِٓ ٔٓ ١ٝظَ. 016
اٌىزٍخ ٢ٛػزخٍس ػٖ ٓويحٍ ٓخ ٣لظ ٚ٣ٞحُـْٔ ٖٓ ٓخىسٝ ،طوخّ رٞكيس حُطٖ ٝحٌُِٞ٤ؿَحّ ٝحُـَحّ ٝحُِٔ٤ـَحّ ،ك٤غ إ حُطٖ ٣ؼخىٍ ٓٓٓٔ ًِٞ٤ؿَحّ ٝحٌُِٞ٤ؿَحّ ٣ؼخىٍ ٓٓٓٔ ؿَحّ ٝحُـَحّ ٣ؼخىٍ ٓٓٓٔ ِٓ ٢ؿَحّ. اٌضِٓ ٞٛػزخٍس ػٖ ٗ٢ء ٗلْ ر٘ٗٝ ٚؼَ رٗٝ ٚؤ٘ ٚكٔذ ح٧ىحس حُٔٔظويٓش٣ٝ ،وخّ حُِٖٓ رٞكيحص ًؼَ٤س ٓؼَ حُٔ٘ش ٝحُ٘ٝ َٜحٓ٧زٞع ٝحُٝ ّٞ٤حُٔخػش ٝحُيه٤وش ٝحُؼخٗ٤ش ،ك٤غ حُٔ٘ش طٔخٝ َٜٗ ٕٔ ١ٝطٔخٝ ّٞ٣ ٖٙ٘.ٕ٘ ١ٝحُٔ٣ ّٞ٤خٓ ٕٗ ١ٝخػش ٝحُٔخػش طٔخ ٙٓ ١ٝىه٤وش ٝطٔخ ٖٙٓٓ ١ٝػخٗ٤ش ٝطؼخىٍ حُيه٤وش ٓ ٙػخٗ٤ش. دسخخ اٌسشاسح طؼظزَ ىٍؿش حُلَحٍس ٓو٤خّ ٓٝئَٗ ػٖ ٓي ٟرَٝىس ٓٝوٗٞش ح٧ؿٔخّ حُٔوظِلشٝ ،طز٤ًٔ ٖ٤ش حُطخهش حُلَحٍ٣ش حُظٌ٣ ٢ظٔزٜخ أ٣ ٝلويٛخ ؿْٔ ٓخ ،ك٤غ طوخّ ىٍؿش حُلَحٍس ك ٢حُ٘ظخّ حُي ٢ُٝرٞكيس حٌُِلٖ (حٌُِلٖ= ٖ + ٕ7حُٔٝ ،)ّٞ٤ِٔ٤ك٢ ػيى ٖٓ حُي ٍٝطٔظويّ ٗظخّ حُٔ( ّٞ٤ِٔ٤حُٔ =ّٞ٤ِٔ٤حٌُِلٖ ،)ٕ7ٖ -رٔ٘٤خ ك٢ أٌَٓ٣خ ٝرؼ ٞحُي ٍٝحٍٝٝ٧ر٤ش كٔ٤ظويٓٞح ٗظخّ حُلَٜٜٗخ٣ظ+ )ّٞ٤ِٔ٤ٓ X ٔ.8(( ٢ ٕٖ) 017
اٌفظً اٌغبثغ: أعبٌ١ت ٚؽشق رم ُ٠ٛر ٞٚالازز١بخبد اٌخبطخ ِ ف َٛٙاٌزمُ٠ٛ اغشاع اٌزمٚ ُ٠ٛاعزخذاِبرٗ ِ جبدا اٌزم ُ٠ٛاٌٛالؼٟ 018
ِف َٛٙاٌزمُ٠ٛ حُظو ٞٛ ْ٣ٞحُِ٤ٓٞش حٓ٧خٓ٤ش حُظ ٌٖٔ٣ ٢رٞحٓطظٜخ ٖٓٝهُٜ٬خ حُظؼَف ػِٓ ٠يٟ ٗـخك٘خ ك ٢طلو٤ن حٛ٧يحف حُظَر٣ٞشٝ ،ػِ ٠حٌُ٘ق ػٖ ٓٞح ٖ١حُ٠ؼق ٝحُوٞس ك٢ حُؼِٔ٤ش حُظؼِ٤ٔ٤ش روٜي طلٜٔ٘٤خ ٝططَٛ٣ٞخ رْ ٣لون حٛ٧يحف حُٔظٞهخس. ٝػٌِٛ ٠ح كخُظو ْ٣ٞػِٔ٤ش ط٘و٤ٜ٤ش ػ٬ؿ٤ش ٝهخث٤شٝ ،روٜي رخُظ٘وٓ ٚ٤ؼَكش هيٍحص ٝ ٍٞ٤ٓٝحٛظٔخٓخص حُط٬د روٜي كٖٔ طٞؿٝ ْٜٜ٤اٍٗخىٝ ْٛطط٣ٞغ حُٔلظٟٞ َ١ٝم حُظيٍ ْ٣كٟٞ ٢ء طلي٣ي ٓٞح ٖ١حُ٠ؼقٝ ،حُظؼَف ػِ ٠حٌُٔ٘٬ص ؿَ٤ حُٔ٘ظٍٞس ٓخروخً ٌٛٝح ٓخ ٣ؼَف ٌٛٝح ٓخ ٣ؼَف رخُظو ْ٣ٞحُٞهخث.٢ كخُظو ْ٤ُ ْ٣ٞؿخ٣ش حٛ٩يحٍ حُلٌْ ٝحٗ٫ظٜخء ػ٘ي ًُي رَ ٞٛ ِ٤ٓٝش طليى ٓيٓ ٟخ طلون ٖٓ حٛ٧يحفٝ ،حُٔوظَكخص ُظٜل٤ق ٓٔخٍ حُؼِٔ٤ش حُظؼِ٤ٔ٤ش. أٔٛاع اٌزمُ٠ٛ ِٓ أٔٛاع اٌزم:ُ٠ٛ ٣ؼَف ٓؼـْ حُٜٔطِلخص حُظَر٣ٞش حُٔؼَكش أٗٞحػخً ُِظوٗ ْ٣ٞؼَ ٝك ٢ريح٣ظُِ ٚظوْ٣ٞ ًٔخ ػَك ٚحُِوخٗٝ ٢ػِ ٠حُـَٔ رؤٗ:ٚ حُظو :ْ٣ٞاٛيحٍ كٌْ طـخ٢ٗ ٙء ٓخ أٟٞٞٓ ٝع ٓخ. 021
أ ٝرٔؼ٘ ٠آهَ ٞٛ :حُؼِٔ٤ش حُظِ٣ ٢ـؤ اُٜ٤خ حُٔؼِْ ُٔؼَكش ٓيٗ ٟـخك ٚك ٢طلو٤ن أٛيحك،ٚ ٓٔظويٓخً أٗٞحػخً ٓوظِلش ٖٓ ح٧ىٝحص حُظ٣ ٢ظْ طلي٣ي ٗٞػٜخ كٟٞ ٢ء حُٜيف حَُٔحى ه٤خًٓ ٚخ٫هظزخٍحص حُظل٤ِ٤ٜشٓ .وخ ْ٤٣ح٫طـخٛخصٝ ،حُٔٓٝ ٍٞ٤وخ ْ٤٣حُو،ْ٤ ٝحُٔ٬كظخصٝ ،حُٔوخر٬ص حُ٘و٤ٜشٝ ،طلِ َ٤حُٔ ٕٞٔ٠أ ٝؿًُ َ٤ي ٖٓ حُٔوخْ٤٣ ح٧هَ.ٟ * رم ُ٠ٛإخّبٌٙٔ( ٟبئ:summative Evaluation )ٟ ٞٛٝطو٣ ْ٣ٞظْ كٜٗ ٢خ٣ش حُٜٔ٘ؾ ٗ ْ٠٣ٝظخثؾ حُظو ْ٣ٞحُز٘خث ٢حٌُ ١ك َٜػِ ٚ٤حُطخُذ ػِٓ ٠ي ٟحُؼخّ حُيٍحُٓ ٢ظٌ ٕٞكِ٤ٜش طو ٚٔ٣ٞحُظ ٢طؼَف ٖٓ هُٜ٬خ ػِٓ ٠ي ٟطلو٤ن حُطخُذ ُٛ٨يحف حُظَر٣ٞش ٝحُظ ٢طٔخػي ػِ ٠حطوخً حُوَحٍ ر٘ؤٕ حُطخُذٗٝ ،ؤٕ ططَ٣ٞ حُٜٔ٘ؾ. * رم ُ٠ٛثغ١ؾ (خضئ:Micro Evaluation )ٟ ًُ ٞٛٝي حُظو ْ٣ٞحٌُٞ٣ ١ؿ ٚاُ ٠ؿخٗذ ٓؼ ٖٓ ٖ٤ؿٞحٗذ حُٜٔ٘ؾ أ ٝؿِء ٖٓ أؿِحء حٌُظخد حُٔيٍٓ ٢رخٓظويحّ أىٝحص هخٛش ٣ظْ طلي٣يٛخ ػِ ٠أٓخّ حُٜيف ٖٓ حُظو،ْ٣ٞ ٣ ٫ ٞٛٝؼطٗ ٍٞٛ ٢خِٓش أٓ ٝظٌخِٓش ػٖ حُٜٔ٘ؾ ًِ ٚأ ٝحٌُظخد ًِ ٖٓٝ .ٚه٣ ُٚ٬ظْ طـٔ٤غ حُ٘ظخثؾ حُظ ٢طْ حُظ َٛٞاُٜ٤خ ػٖ ٣َ١ن ًخكش حُٓٞخثَ حُٔٔخٔٛش ك ٢طٌٖ٣ٞ حٍُٜٞس حٌُِ٤ش ػٔخ َ٣حى طؤ٣ ٞٛٝ ،ٚٔ٣ٞخػي ك ٢حطوخً حُوَحٍ حُٜ٘خثٝ ٢هخٛش ك٢ حُـِء حٌُ ١طْ طو.ٚٔ٣ٞ * رم ُ٠ٛثٕبئِ( ٟغزّش) :Formative Evaluation ًُ ٞٛٝي حُظو ْ٣ٞحٌُ٣ ١ظْ ٓٞحًزخً ُؼِٔ٤ش حُظئٍٓٝ ْ٣ظَٔ رخٓظَٔحٍٛخٝ ،حُٜيف ٓ٘ ٚطؼي َ٣حُٔٔخٍ ٖٓ ه ٍ٬حُظـٌ٣ش حَُحؿؼش ر٘خ ًء ػِٓ ٠خ ٣ظْ حًظ٘خكٞٗ ٖٓ ٚحك ٢هٍٜٞ أٟ ٝؼق ُي ٟحُط٬د٣ٝ ،ظْ طـٔ٤غ ٗظخثؾ حُظو ْ٣ٞكٓ ٢وظِق حَُٔحكَ ٝاٟخكش ٓخ ٣ظْ كٜٗ ٢خ٣ش حُؼَٔ ٖٓ أؿَ طلي٣ي حُٔٔظ ٟٞحُٜ٘خث.٢ 020
* رم ُ٠ٛرار:Self-Evaluation ٟ ًُ ٞٛٝي حُ٘ٞع ٖٓ حُظو ْ٣ٞحٌُ٣ ١ؼ٘ ٢اٛيحٍ كٌْ ٗوً ٢ٜحط ٢ػِ ٠أىحء حُلَى، َٓ ٞٛٝطز ٢رخُظؼِْ حٌُحط ٖٓٝ ،٢هُٜ٬خ ٔ٣ظط٤غ حُلَى إٔ ٣لي ٓخ ٝهغ ك ٖٓ ٚ٤أهطخء ػْ ٣و ّٞرخَُٔحؿؼش ط٬ك٤خً ُ ٌٜٙح٧هطخء ٝحُ ٍٞٛٞاُ ٠حٛ٧يحف حَُٔؿٞرش كٜ٤خ. * رم ُ٠ٛشبًِ :Macro Evaluation ١َٝٗ ٖٓ ١َٗ ٞٛٝحُظو ْ٣ٞحُؼِٔ َ٤٘٣ٝ ٢اًُ ٠خكش ؿٞحٗذ حُظؼِ ْ٤حُٔليىس ك٢ حٛ٧يحف ٫ري إٔ طو٠غ ُِظوٌٛٝ ،ْ٣ٞح َٔ٘٣حُٔؼخٍف ٝحُٔلخٝ ْ٤ٛح٫طـخٛخص ٝحُوْ٤ ٝحُٜٔخٍحص ٝحُظٌٝم ٝحُظويٝ َ٣ؿَٛ٤خ. * رم ُ٠ٛاٌطبٌت :Student Evaluation ٜ٣ ٞٛٝظْ رظلي٣ي ٓٔظ ٟٞحُطخُذ ُِظؼَف ػِٓ ٠خ رِـٗ ٖٓ ٚـخف ك ٢طلو٤ن حٛ٧يحف حُظَر٣ٞش٣ٝ ،وظِق ٌٛح حُظو ْ٣ٞطزؼخً ٫هظ٬ف حٛ٧يحف كٜ٘خى حُظوْ٣ٞ حُظ٘و٘ٛٝ ٢ٜ٤خى حُظو ْ٣ٞحُظل٘ٛٝ ،٢ِ٤ٜخى حُظؤُِٜ ْ٣ٞخٍحص٘ٛٝ ،خى طو ْ٣ٞحُوْ٤ ٝح٫طـخٛخص ٘ٛٝخى حُظو ْ٣ٞحُ٘خَٓ ُِـٞحٗذ حُٔؼَك٤ش ٝحُٜٔخٍ٣ش ٝحُٞؿيحٗ٤ش. * رم ُ٠ٛلجٍ:Pre Evaluation ٟ ٞٛٝحُظو ْ٣ٞحٌُٔ٣ ١خ ْٛك ٢حطوخً حُوَحٍحص رطَ٣وش ػِٔ٤ش ك ٢أ ٖٓ ١حُٔـخ٫ص حُٔوظِلش ٣ٝليى حُٔٔظ ٟٞحٌُ ٌٕٞ٣ ١ػِ ٚ٤حُٔظؼِْ هزَ ه٤خٓ ٚريٍحٓش أٟٞٞٓ ١ع ٖٓ حُٟٔٞٞػخص حُٔوظِلش ٔ٣ٝظويّ كٓ ٢ـخ٫ص ٓظؼيىس ٣ٝؼي ٖٓ حُوطٞحص حُٜٔٔش ك٢ ٓـخٍ حُظؼِْ حٌُحط.٢ * رم ُ٠ٛاٌّؼٍُ :Teacher Evaluation ًٔٝخ ٣و٠غ حُٜٔ٘ؾ ُظو ،ْ٣ٞكبٕ حُٔؼِْ ٣و٠غ ُِظو ْ٣ٞأ٠٣خً ٔ٣ ٞٛٝظِي ػيس ؿٞحٗذ ٫ري إٔ طو٠غ ُِظو ٖٓ ْ٣ٞأٜٔٛخ حُـٞحٗذ حُ٘و٤ٜش ٝحُٔ٤ٜ٘ش ٝحُؼوخك٤ش ٝحُؼِٔ٤ش 021
ٝح٫ؿظٔخػ٤شٝ ،ؿَٛ٤خ٣ٝ ،ؼظٔي كًُ ٢ي ػِ ٠أىٝحص ػي٣يس ٝهخٛش ُطخهخص حُٔ٬كظش، َٟ٣ٝحُزؼ ٞاَٗحى حُٔظؼِٔ ٖ٤ك ٢طوٓ ْ٣ٞؼِٔ.ْٜ٤ * رم ُ٠ٛإٌّٙح :Curriculum Evaluation ٞٛػِٔ٤ش ؿٔغ ُِٔؼِٓٞخص ٝحُز٤خٗخص ٝح٧ىُش ٝحُ٘ٞحٛي حُظ ٢ط٘ َ٤رؼي كَٜٛخ ٝطلِِٜ٤خ ٝطلَٔٛ٤خ اُٞٗ ٠حك ٢حُوٞسٝ ،حُ٠ؼق ك ٢حُٜٔ٘ؾ حُوخثٌْٛٝ ،ح ح٘٣ َٓ٧ظَى ك ٚ٤حُٔؼِْ ٝحُٔظؼِْ ٝأ٤ُٝخء حٝ ،ٍٞٓ٧ح٩ىحٍٝ ،ٕٞ٣حُٔٞؿ ُٚ ٖٓ ًَٝ ،ٕٜٞػ٬هش رخُٜٔ٘ؾ. * رم١ِ ُ٠ٛذأ:Field Evaluation ٟ ٝك٣ ٚ٤ظْ ططز٤ن أىٝحص حُٔ٬كظش ٝحُ٤ٓٞ٤خص ػِٓ ٠خ ٣ـَ ١ك ٢حُٔ٤يحٕ ٔ٣ٝـَ ٌٛح ًِ ٚكٓ ٢ـ٬ص هخٛش طؼظٔي ػِٜ٤خ ػِٔ٤ش حطوخً حُوَحٍحص. ٌٛٝح حُ٘ٞع ٔ٣ؼَ حُٔٔظ ٟٞحُؼخٗٔٓ ٖٓ ٢ظ٣ٞخص حُظو ْ٣ٞكٓ ٢ـخٍ حُٔ٘خٛؾ َ١ٝم حُظيٍ ْ٣كخُٔٔظ ٟٞحٝ ٍٝ٧طٞؿ ٚك ٚ٤حٓ٫ظزخٗخصٝ ،حٓظط٬ػخص حَُأٝ ١ؿَٛ٤خ. * رم ُ٠ٛإٌبرح :Product Evaluation ٝػ٘يٓخ ٣ظْ ط٘لٜ٘ٓ ٌ٤ؾ ٓخ كبٗ ٖٓ ٚحُٔلظَ ٝإٔ طلون حٛ٧يحف حُظ ٢كيىص ٓٔزوخً، ٘ٛٝخ ٫ري ٖٓ حُظؤًي ٖٓ ًُيٌٛٝ ،ح ٣ظْ ٖٓ ه ٍ٬طو ْ٣ٞحُ٘ٞحطؾ حُظ ٢هي طٌ ٕٞك ٢حُ٘ٞحك٢ حُٔؼَك٤ش أ ٝحُٞؿيحٗ٤ش أ ٝح٧ىحث٤ش ٝطٔظويّ كٌٛ ٢ح حُ٘ؤٕ ػيس ٓٝخثَ طوظِق رخهظ٬ف حُ٘خطؾ حَُٔحى طو ٚٔ٣ٞكٟٞ ٢ء حٛ٧يحف. * رم ُ٠ٛاٌٛعٍ١خ :Audio – Visual Evaluation ٣ٝؼ٘ ٢حُظؼَف ػِٓ ٠ي٬ٓ ٟثٔش حُِ٤ٓٞش ُِيٍّ حٌُ٣ ١و ّٞحُٔؼِْ رظيٍٝ ٚٔ٣حُٞهض حٌُ ١طؼَ ٝكٝ ،ٚ٤ى ١آٜخٜٓخ ك ٢ارَحُ حُٔؼ٘ ٠حُٔوٜٞى ارَحُٛخ ُِٔظؼِْ َٛٝ ،طظلن ٝأٛيحف حُيٍّ ٔٓٝظ٠ٗ ٟٞؾ حُط٬د. 022
أغشاع اٌزمٚ ُ٠ٛاعزخذاِبرٗ أغشاع اٌزمٚٚ ُ٠ٛظبئفٗ: ُِظو ْ٣ٞػيس أؿَح ٝأٝ ٝظخثق ٜ٘ٓ ًٌَ٣خ ٓلٔٞى (ٝ ،ٖٕ7 -ٖٕٙ :ٕٓٓٙك٤ٍٓٞض ٝآهَٓ )Forsyth etal 1999 ٕٝخ :٢ِ٣ Diagnosing <! --اٌزشخ١ض: أ ١طلي٣ي ٓٔظ٣ٞخص حُط٬د هزَ حُزيء ك ٢حُظؼِْ ٝحُظؼِ.ْ٤ Surveying <! --اٌّغر: أ ١ؿٔغ ٓؼِٓٞخص ٝر٤خٗخص ظخَٛس أ٢ٗ ٝء ٖٓ ؿٔ٤غ ؿٞحٗزٜخ ح٣٫ـخر٤ش ٝحُِٔز٤ش ٖٓ أؿَ حطوخً هَحٍحص ُظطَٛ٣ٞخ ٝطلٜٔ٘٤خ ٝطـ٣ٞيٛخ. Prediction <! --اٌزٕجؤ: أ ١حٌُ٘ق ػٖ ىٍؿش حٓظؼيحى حُطخُذ ٝهيٍحط ٚػِ ٠حُ٘ـخف كٓ ٢ـخٍ حُيٍحٓش ٓٔظوز٬ ٌُٜٝح حُـَ ٝأ٤ٔٛش ك ٢طٞؿ ٚ٤حُطخُذ حُظٞؿ ٚ٤حُيٍحٓ ٢أ ٝحُٔ ٢ٜ٘حُِٔ.ْ٤ Placement <!—اٌزغىٓ١ ٟٝ ٞٛغ حُلَى ك ٢حٌُٔخٕ حُٔ٘خٓذ ٌٓ٩خٗ٤ظٝ ٚحٓظؼيحىحطٝ ٚهيٍحط.ٚ Guiding <! --رٛخ ٗ١اٌطلاة ٚإسشبدُ٘: ًُٝي ٖٓ ه ٍ٬ط٘ٔ٤ش ٗو٤ٜخطٝ ْٜهيٍحط ْٜأًخى٤ٔ٣خ ٗٝلٔ٤خ ٖٓ أؿَ حُ٘ٔ ٞػِ ٠أْٓ ِٓٔ٤ش. Classifying <! --رظٕ١ف اٌطلاة: رٔؼ٘ ٢ط٤ٜ٘ق حُط٬د اُٛ ٠لٞف أٔٓ ٝظ٣ٞخص ىٍحٓ٤ش أ ٝطوٜٜخص أًخى٤ٔ٣ش أٝ طَه٤ظٔٓ ٖٓ ْٜظ ٟٞىٍحٓ ٢أُٓ ٠ظ ١ٞأػِ.٠ 023
Decision-making <! --ارخبر اٌمشاساد: ٝػ٘يٓخ ٌٕٞ٣حُظوٛ ْ٣ٞيك ٚحطوخً هَحٍحص ر٘ؤٕ طوط ٢٤أ ٝطؼي َ٣حُٔٞحى حُظؼِ٤ٔ٤ش كؤٕ ٘ٛخى رؼ ٞحُطَم حَُٓٔ٤ش حُظ ٢طَ٘ٔ ػِ ٠هٞحثْ حُظوي،Check Lists .َ٣ ح٫هظزخٍحص حُٔٞؿِس ٝ ،Quizzesحُظؼ٘٤٤خص ٝ ،Assignmentsح٫هظزخٍحص Tests رخٟ٩خكش آُٝ ٠خثَ ؿ٤ٍٔٓ َ٤ش ٓؼَ حُ٤ٓٞ٤خص ٬ٓ ٝ Journalsكظش حُٔظؼِٖٔ٤ ٝ Observationؿَٛ٤خ ٝطٔخػي ٌٙٛحُطَم ك ٢حطوخً هَحٍحص ر٘ؤٕ ٓٔظ ١ٞحُٔخىس حُظؼِٔ٤ش ٝط٘ٞع ح٘ٗ٧طش ٝحُظيٍ٣زخص ٝاٟخكش أ ٝكٌف أ ٝطؼي َ٣أؿِحء ٖٓ حُٔوٍَ أٝ حُٔخىس حُؼِٔ٤ش ُظ٘خٓذ هيٍحص ٝهزَحص ٝهٜخث ٚحُٔظؼِٔ.ٖ٤ Feedback <! --اٌزغز٠خ اٌشاخؼخ: كٖٔ كن حُٔظؼِْ ٓؼَكش ٓي ٟطويٓش ك ٢طلٟٞٞٓ َ٤ٜػخص حُٔوٍَ أٓ ٝلظ ١ٞحُٔٞحى حُظؼِ٤ٔ٤شٝ .حُظـٌ٣ش حَُحؿؼش ٣لظَ ٝإٔ طٌ ٕٞا٣ـخر٤ش ٝٝحٟلش ٝطؼطٛٝ ٢لخ ىه٤وخ ُٔي ٟطويّ حُٔظؼِْ. Motivating <! --رسف١ض اٌطلاة: ًُٝي ػٖ ٣َ١ن حٓ٧جِش حُٔظ٘ٔ٠ش ك ٢حُٔوٍَ أ ٝحٌُظخد ٗلٔ ٚأ ٝحُٔٞحى حُظؼِ٤ٔ٤ش ح٧هًٌَُٝ ٟي طوي ْ٣حُٔ٘ظٔخص حُٔظويٓش Advance Organizersحُظ ٢طٔخػي ػِ٠ طًَ ِ٤حٗظزخ ٙحُط٬د ٝطٞؿ ٜٚ٤اُٟٞٞٓ ٠ع حُظؼِْ ٝطوي ْ٣ر٘خء ٓؼَكCognitive ٢ Structureطٜخؽ ر ٚحُٔٞحى حَُٔحى طؼِٜٔخٝ .هي طؤهٌ حٓظؼخٍس ىحكؼ٤ش حُٔظؼِْ أٌٗخً٫ أهَٓ ١ؼَ ؿِٔخص حُؼٜق حٌُ.Brain Storming ٢٘ٛ أعبٌ١ت اٌزمٚ ُ٠ٛأدٚارٗ ٞ٣ؿي حُؼي٣ي ٖٓ َ١م ٝأٓخُ٤ذ ٝأىٝحص ه٤خّ طؼِْ حُطخُذ ًٌَٗ أٜٔٛخ ٓؼَ حُٔ٬كظش، ِٓلخص حٗ٩ـخُ ،هٞحثْ حُظوي َ٣أ ٝحُظٞػ٤نٓ ،وخ ْ٤٣حُظوي ،َ٣حٓ٫ظز٤خٗخص ،حُٔوخر٬ص، حُٔ٘خكٔش حُـٔخػ٤شٝ .كٔ٤خ ٢ِ٣ػَٞٓ ٝؿِ ُٜخ ٓغ رؼ ٞحٓ٧ؼِش. 024
Observation أٚلا -اٌّلازظخ: ٖٓ ٢ٛٝأًؼَ أىٝحص حُظو ْ٣ٞحٓظويحٓخ رؼي ح٫هظزخٍحص كٔ٤ظويٜٓخ حُٔؼِْ أ ٝحُٔوّٞ ُِٞهٞف ػِٓ ٠ي ٟطويّ أ ٝطؤهَ أ ٝطٌرٌد ٓٔظ٬١ ١ٞر ٚه ٍ٬كظَحص ٓؼ٘٤ش ٖٓ حُل َٜحُيٍحٓ ٢أ ٝػِٓ ٠يحٍ حُل .ًِٚ َٜكخُٔ٬كظش ٓؼ ٬طظ َٜػخىحص حُِٔٞى ٝأٗٔخ ١حُظلٌُ َ٤ي ١حُطخُذٝ .طٔظويّ أىٝحص ٓؼَ حُل٤يٝ ٞ٣ؿٜخُ حُظٔـ َ٤حُٜٞط ٢أٝ رطخهخص حُٔ٬كظش ُٔٔخػيس حُٔؼِْ ػِ ٠طٔـ٬ٓ َ٤كظخط ٚحُظو٤ٔ٣ٞش ٫ٝ .ري ُِٔ٬كع إٔ ٣ليى أٛيحف حُٔ٬كظش ريهش ٝحٓظويحّ ُـش ٛٝل٤ش ٝحٟلش ٝىه٤وش ُظٔـ َ٤حُٔ٬كظخص ٟٓٞٞػ٤خ .ػْ إٔ ٖٓ حُ ١ٍَٝ٠حُظًَ ِ٤ػِ ٢ٔٗ ٠أ ٝأػ٘ ٖٓ ٖ٤أٗٔخ ١حُِٔٞى ٝحٓظويحّ ٍٓ ُٞأٜٓ ٝطِلخص ٝحٟلش ُِِٔٞى أػ٘خء ٓ٬كظظٝ ٚطٔـ َ٤حُٔ٬كظش رؼي كيٝػٜخ ٓزخَٗس. ِٞٓ٧ٝد حُٔ٬كظش كٞحثي ًؼَ٤س ٜٓ٘خ طٌٖٔ حُٔؼِْ ٖٓ ٓؼَكش ٓي ١حُظويّ ٝحُ٘ٔ ٞحٌُ١ أكَُ٬١ ٙرٝ ٚحًظ٘خف حٌُٔ٘٬ص ك ٍٞظٍٜٛٞخ ٝحُؼَٔ ػِ ٠كِٜخ هيٍ حٌٓ٩خٕ ٝحُٔ٬كظش ٫طو٤ق حُط٬د ًخٓ٫ظلخٗخص ٝح٫هظزخٍحص حُٔوظِلش ٝطِٝى حُٔؼِٖٔ٤ رٔؼِٓٞخص طؼـِ ٓٝخثَ حُظو ْ٣ٞح٧هَ ٟػٖ ٍٛيٛخ. 025
ثبٔ١بٍِ :فبد الإٔدبص أ ٚػٕ١بد اٌؼًّWork Samples or Portfolios : ٣ٝظٌِٓ ٕٞق حٗ٫ـخُ ٖٓ ػ٘٤خص حٗـخُحص حُط٬د ٓؼَ أٍٝحم اؿخرخط ْٜك ٢رؼٞ حٓ٫ظلخٗخص أ ٝأػٔخٍ ك٘٤ش أٗ ٝؼَ٣ش أ ٝحهظَحػخص أ ٝآٜخٓخص طٟٞق ٓي ١طويّ حُطخُذ ك ٢ىٍحٓظُٔ ٚوٍَ ٓخِٓٝ .ق حٗ٫ـخُ أ ٝػ٘٤خص حُؼَٔ طويّ ٓـ ٬طَحًٔ٤خ ٧ػٔخٍ حُط٬د طظٓ َٜـ٨ُ ٬ىحء رطَ٣وش أًؼَ طلٝ ٬٤ٜطٞػ٤وخ ٖٓ ًؼ ٖٓ َ٤أىٝحص حُظو ْ٣ٞك٣ ٫ ٜٞوظ َٜػِ ٠ح٧ػٔخٍ حُظلَ٣َ٣ش كو َٔ٘٣ ٌُٖٝ ٢ػِ ٠طٔـ٬٤ص ٞٛط٤ش ٝأػٔخٍ ٣ي٣ٝش ٝك٘٤شٝ .هي أػزظض رؼ ٞحُيٍحٓخص إٔ حُٔؼِْ ٣ؼظٔي طو٧ ٚٔ٣ٞىحء حُطخُذ ػِِٓ ٠ق حٗ٩ـخُ أًؼَ ٖٓ حػظٔخى ٙػِ ٠ىٍؿخص ح٫هظزخٍ( .رَحص .)Pratt 1994 Check Lists ثبٌثب :لٛائُ اٌزمذ٠ش أ ٚاٌزذل١ك: ٝطؼظزَ ٖٓ أٓٝ ْٛخثَ حُظو ْ٣ٞكٔ٤خ ٣و ٚحُظيٍٝ ْ٣حُظؼِْ ٝحُلٌْ ػِ ٠حُٔوٍَحص ٝحُٔٞحى حُظؼِ٤ٔ٤ش٣ٍَٟٝ ٢ٛٝ ..ش ػ٘ي طو ْ٣ٞحُٜٔخٍحص حًَُٔزش ٝحُٔؼويس ػِٝ ٠ؿٚ حُوٝ .ٜٙٞهٞحثْ حُظويٛ َ٣خٓش ُِط٬د ًٔخ ُِٔ ٢ٛؼِِٔ٤ٔٓ ٖٓٝ ٖ٤حطٜخ أٜٗخ طٟٞق حُٔؼخ َ٤٣حُظ ٢ػِ ٠أٓخٜٓخ حُظؤٓ ْ٣ٞخ ٣ـؼَ حُـٔ٤غ ػِ ٠ر٘٤ش ٖٓ حُظٞهؼخص ٝحٛ٧يحف حُٔ٘٘ٞىس أ ٝأٗٔخ ١حُِٔٞى حَُٔؿٞرش ٌٖٔ٣ٝ .طط ٌٙٛ َ٣ٞحُِ٤ٓٞش ٖٓ أؿَ حُظو ْ٣ٞحٌُحط٢ أ ٝحُـٔخػ٣ٝ ٢ل َ٠أ ٫طِ٣ي حُوخثٔش ػٖ ٘ٔ ر٘يح. Rating Scales ساثؼبِ :مب١٠ظ اٌزمذ٠ش: ٣ٝظْ ػٖ ٣َ١وٜخ طلي٣ي حُٔٔظ ١ٞحٌُ َٛٝ ١اُ٤ش حُطخُذ ك ٢أىحء ػَٔ ٓخ ٓؼ .٬أٝ ٓي ٟطٞحكَ ػ٘خٓ َٛؼ٘٤ش ك ٢ح٘ٗ٧طش حُٔٞؿٞىس رخٌُظخد حُـخٓؼ.٢ Questionnaires خبِغب :الاعزج١بٔبد: ٢ٛٝأ٠٣خ ِ٤ٓٝش ٓل٤يس ٌُِ٘ق ػٖ آٍحء حُط٬د كٔ٤خ ٣يٍٓٞٓ ٖٓ ٕٞحى طؼِ٤ٔ٤ش ٖٓ ؿٔ٤غ حُٞؿٓ ٙٞؼَ حُٔوٍَ حُيٍحٓ ٢أَ١ ٝم حُظيٍ ْ٣أَ١ ٝم حُظوٓٝ ْ٣ٞخ ٗخرًُ ٚي ٗٝخىٍح ٓخ طٔظويّ حٓ٫ظز٤خٗخص ًؤٓخّ ٩ػطخء ىٍؿخص أ ٝػٓ٬خص رَ أٜٗخ ٓل٤يس ك٢ 026
ؿٔغ حُز٤خٗخص حُظ ٢طٔخػي ػِ ٠طو ْ٣ٞرَٗخٓؾ ٓخٓٝ .غ ًُي ٌٖٔ٣حٓظويحّ حٓ٫ظز٤خٗخص ُللِ حُط٬د ُِظلٌ َ٤ك٣َ١ ٢وش طؼِٔ ْٜأٓ ٝي٘ٓ ٟخًٍظً ْٜؤػ٠خء كٓ ٢ـٔٞػش طؼخ٤ٗٝش .Cooperative Group عبدعب :الأعئٍخ اٌشف١ٙخ ٚاٌّمبثلادOral Questions & Interviews : طؼظزَ حٓ٧جِش حُ٘ل٤ٜش ٖٓ أٗـق ٓٝخثَ حُظوٓ ْ٣ٞؼِٜخ كًُ ٢ي ٓؼَ حُٔوخر٬ص حُ٘و٤ٜش٣ِ٣ٝ .ي ٖٓ ٗـخكٜٔخ أًح ًخٕ حُٔخثَ أ ٝحُوخثْ رخُٔوخرِش ُي٣ش هزَس ٝكٖٔ حُظيٍ٣ذ رخٟ٩خكش اُٟٞٝ ٠ف حُٔؼخ َ٤٣حُظ٤ٓ ٢ظْ ػِ ٠أٓخٜٓخ حُظوٝ ْ٣ٞإٔ طٌٕٞ حٓ٧جِش ٓو٘٘ش. ٝأ٤ٔٛش حُٔوخر٬ص أٜٗخ طٔخػي ػِ ٠طلي٣ي حٌُٔ٘٬ص حَُح٘ٛش حُوخٛش رٟٔٞٞع ٓؼٖ٤ كبٕ ًخٕ ٓؼ ٬حُٔوٍَ حُيٍحٓ ٢أ ٝحٌُظخد حُـخٓؼ ٢ك ٌٖٔ٤ػٖ ٣َ١ن حُٔوخرِش حُـٔخػ٤ش ٓغ حُط٬د ٓؼَكش أٝؿ ٚحُو ٍٜٞك ٢حُٔوٍَ أ ٝحُٜؼٞرخص حُظ ٢طٞحؿ ٚحُط٬د ك ٢كْٜ ٓلظٞح ٙأ ٝحُظؼخَٓ ٓغ ح٘ٗ٧طش حُٔٞؿٞىس ر ٚأ ٝؿًُ َ٤ي ٌٖٔ٣ٝ .أ٠٣خ حٓظويحّ ؿٜخُ طٔـٞٛ َ٤طُ ٢ظٔـ َ٤حٓ٫ظـخرخص أ ٝحُٔ٬كظخص. Tests عبثؼبً :الاخزجبساد: ٝطؼظزَ ٖٓ أًؼَ ٓٝخثَ حُظوٞ٤ٗ ْ٣ٞػخٝ .طظ٘ٞع أٓجِش ح٫هظزخٍحص ر ٖ٤أٓجِش حُٔوخٍ ٝأٓجِش ح٫هظ٤خٍ ٖٓ ٓظؼيى ٝأٓجِش حُٜٞحد أ ٝحُوطؤ ٝأٓجِش حُظٌٔٝ َ٤أٓجِش حُِٔحٝؿش. ٬ُٝهظزخٍحص أٗٞحع ٢ٛالاخزجبساد اٌشف١ٙخ ٚالاخزجبساد اٌزسش٠ش٠خ ٚالاخزجبساد اٌؼٍّ١خ٘ٓٝ .لَى ُٜخ ك ٢حُٜللخص حُظخُ٤ش. فٛائذ الاخزجبساد: ٝكٞحثي ح٫هظزخٍحص ػي٣يس ًٌَٗ ٜٓ٘خ: 027
<! --طٞك َ٤حُظـٌ٣ش حَُحؿؼش Feedbackحُظ ٢طٔخػي حُط٬د ػِ ٠ك ْٜأىحثٝ ْٜحٌُ٘ق ػٖ ٗوخ ١حُ٠ؼق ٝحُوٞس ُيٓٝ ْٜ٣يٓ ٟخ أكَُ ٖٓ ٙٝطويّ ٗل ٞطلو٤ن حٛ٧يحف حُٔ٘٘ٞىس. <! --طٔخػي حُٔؼِْ ٝحُوخثٔ ٖ٤ػِ ٠حُؼِٔ٤ش حُظؼِ٤ٔ٤ش حُظَر٣ٞش ػِ ٠حُٞهٞف ػِٓ ٠ي١ طلون أٛيحف حُٜٔ٘ؾ ًٌَ ٝحُٔوٍَحص حُلَػ٤ش رٜلش هخٛش رٔخ كًُ ٢ي حُظلَ٤ٜ ٝحُٜٔخٍحص ٝح٫طـخٛخص حُٔطِٞد طلو٤وٜخ ٝاطوخٜٗخ. <! --طٔخػي ػِ ٠طلَ٣ي حُظؼِ ٖٓ ْ٤أؿَ َٓحػخس حُلَٝم حُلَى٣ش ٝحُزٌحءحص حُٔظؼيىس ُِط٬د ُ ْ٤كو ٢كٟٝ ٢غ حٓ٧جِش ٝاٗٔخ أ٠٣خ كَ١ ٢م حُ٘٘خ١خص حُٔوظِلش ُِؼِٔ٤ش حُظؼِ٤ٔ٤ش حُظؼِٔ٤ش. <! --حُلٌْ ػِ ٠كؼخُ٤ش حُظيٍٝ ْ٣حُز٤جش حُظؼِ٤ٔ٤ش ٝح٩ىحٍس حُظَر٣ٞش ٝحُٜٔ٘ؾ حُيٍحٓ.٢ خطٛاد ثٕبء الاخزجبس: ٘ٛخى ػٔخٗ ٢هطٞحص ُز٘خء ح٫هظزخٍ ًٔخ ٚ٘٣ػِٜ٤خ ٓؼخىس ٝارَح-ٗ7ٕ :ٔ997( ْ٤ٛ ٖ:)ٗ7 <! --طلي٣ي حُٜيف ٖٓ ح٫هظزخٍ (ٓؼ ٬طلي٣ي ٓٔظ ١ٞأّ ه٤خّ أىحء ػ٘ي ٜٗخ٣ش حُظيٍ.)....... ْ٣ <! --طلي٣ي أٛيحف حُٔخىس حُيٍحٓ٤ش ك٤غ ٓظَٗي ٌٙٛحٛ٧يحف حُٔؼِْ اُ٠ حُٟٔٞٞػخص حُظ٤ٓ ٢ظْ ر٘خء ح٫هظزخٍ كُٜٞخ. <! --طلي٣ي ٟٓٞٞػخص حُٔلظ ١ٞحَُٔحى ه٤خٓ ٚػْ ٍر ٢حٛ٧يحف حُظ ٢طْ طلي٣يٛخ رخُٔلظ ٟٞحُٔوظخٍ. <! --حهظ٤خٍ ٗٔ ٢حٓ٧جِش حُٔ٘خٓذ (ٓؼٞٛ :٬حد /هطؤ ،حهظ٤خٍ ٖٓ ٓظؼيى، ٓٝوخٍ). 028
<! --طلي٣ي ٍٞ١ح٫هظزخٍ ٖٓ ك٤غ ػيى حٓ٧جِش ٝحُِٖٓ. <! ً--ظخرش طؼِٔ٤خص ح٫هظزخٍ. <! --ػَٔ ًٗٔٞؽ ُ٪ؿخرش ػٖ ح٫هظزخٍ أٓ ٝلظخف ُظٜل٤ل.ٚ اٌزم ُ٠ٛاٌٛالؼAuthentic Assessment ٟ َ٣طٌِ حُظو ْ٣ٞحُظوِ٤ي ١ػِ ٠ح٫هظزخٍحص رٔوظِق ٍٛٞٛخ ُ٣ٝ ،ؼطَٓ ٠س ٝحكيس أ ٝػيس َٓحص ك ٢حُؼخّ حُيٍحٓ ٢رـَ ٝحُل ٍٜٞػِٓ ٠ؼِٓٞخص ػٖ طل َ٤ٜحُطِزش ُظوئٜ٣خ ٤ُٝ٧خء حٝ ٍٞٓ٧ؿ ٖٓ َْٛ٤حُٔؼ٘ٓٝ ، ٖ٤٤ؼَ ٌٛح حُظو٣ ٫ ْ٣ٞئػَ رٍٜٞس ا٣ـخر٤ش ك ٢حُظؼِ٣ ٚٗ٧ ، ْ٤وٜٓ ْ٤خٍحص ٓٝلخ ْ٤ٛرٔ٤طش ٣ظْ حُظؼز َ٤ػٜ٘خ رؤٍهخّ ٫طويّ ٓؼِٓٞخص ًحص هٔ٤ش ػٖ طؼِْ حُطخُذ ٖٓ ٌٖٔ٣ ٫ ٝ ،هُٜ٬خ طلي٣ي ٗظخؿخص حُظؼِْ حُظ٢ أطوٜ٘خ حُطِزش ٝ ،حُطِزش ك ٢حُظو ْ٣ٞحُظوِ٤يٓ ْٛ ١ل ٍٞحُظو٘٣ ٫ ٌُْٜ٘ٝ ْ٣ٞخًٍ ٕٞك٢ طو ْ٣ٞحٗلٔٗٝ ، ْٜظ٤ـش ُِظط ٍٞأٛزق ٓل ّٜٞحُظو ْ٣ٞأًؼَ ٗٔٝ ، ً٫ٞأٛزق ُِطخُذ ىٍٝحً ٛخٓخً كٗٝ ، ٚ٤ظَحً ٕ٧حُظو٣ ْ٣ٞؤهٌ رؼ ٖ٤ح٫ػظزخٍ ٓ٘خًٍش حُٔـظٔغ ٝأ٤ُٝخء حٍٞٓ٧ َٓٝحهزش طؼِْ حُط٬د ٝطؼِٝ ْٜٔ٤ك ْٜحكظ٤خؿخطٞٓٝ ْٜح ٖ١حُوٞس ُي ، ْٜ٣كبٕ ًُي ٣ظطِذ حٓظَحط٤ـ٤خص ٓظ٘ٞػش ُِظؤٗٝ ْ٣ٞخًؽ ٝأىٝحص ُِل ٍٜٞػِ ٠حُٔؼِٓٞخص ٝرخُظخُ ٢كبٕ ٝؿٞى ٗٔٝ ٢حكي ٖٓ حُظوٌ٣ ٫ ْ٣ٞلُِ ٢و٤خّ رٌٜح حُي ٍٝحُٔظؼيى حُـٞحٗذ . ٝهي حهظ ٠٠حُظل ٖٓ ٍٞحُٔيٍٓش حُِٔ٤ًٞش حُظ ٢طئًي ػِ ٠إٔ ٌَُ ٌٕٞ٣ىٍّ أٛيحف ػخُ٤ش حُظلي٣ي ٜٓٞؿش رِٔٞى هخرَ ُِٔ٬كظش ٝحُو٤خّ ،اُ ٠حُٔيٍٓش حُٔؼَك٤ش حُظ ٢طًَِ ػِٓ ٠خ ٣ـَ ١ريحهَ ػوَ حُٔظؼِْ ٖٓ ػِٔ٤خص ػوِ٤ش طئػَ ك،ًِٚٞٓ ٢ ٝحٛ٫ظٔخّ رؼِٔ٤خص حُظلٌٝ َ٤رٌَ٘ هخ ٙػِٔ٤خص حُظلٌ َ٤حُؼِ٤خ ٓؼَ رٍِٞس ح٧كٌخّ ٝحطوخً حُوَحٍحص ٝكَ حٌُٔ٘٬ص ،رخػظزخٍٛخ ٜٓخٍحص ػوِ٤ش طٌٖٔ حٔٗ٩خٕ ٖٓ حُظؼخَٓ ٓغ ٓؼط٤خص ػ َٜحُٔؼِٓٞخط٤شٝ ،طلـَ حُٔؼَكشٝ ،حُظو٘٤ش حُٔظٔخٍػش حُظطٝ .ٍٞهي أٛزق حُظًَ ِ٤ػِٗ ٠ظخؿخص طؼِْ أٓخٓ٤ش ٖٓ حُٜؼذ حُظؼز َ٤ػٜ٘خ رِٔٞى هخرَ 031
ُِٔ٬كظش ٝحُو٤خّ ٣ظلون كٞٓ ٢هق طؼِٓ ٢ٔ٤ليىٌٌٛٝ .ح كويص حٛ٧يحف حُِٔ٤ًٞش رَ٣وٜخ حٌُُٔ ١غ ك ٢ػوي حُٔظ٤٘٤خص٤ُ ،لَ ٌٓخٜٗخ ًظخرش أٛيحف كٗ ٍٞظخؿخص حُظؼِْ ٝ Learning Outcomesحُظ ٢طٌ ٕٞػِ ٌَٗ ٠أىحءحص ٣ Performancesظَٛٞ اُٜ٤خ حُٔظؼِْ ً٘ظ٤ـش ُؼِٔ٤ش حُظؼِْ ٌٙٛٝ .حُ٘ظخؿخص ٣ـذ إٔ طٌٝ ٕٞحٟلش ٌَُ ٖٓ حُٔؼِْ ٝحُٔظؼِْ ٝرخُظخُٔ٣ ٢ظط٤غ حُٔظؼِْ طوٗ ْ٣ٞلًٔ ٚحط٤خً ُٓ َٟ٤ويحٍ ٓخ أٗـِٓ ٙوخٍٗش رٔٔظ٣ٞخص ح٧ىحء حُٔطِٞرش. ٠ٔٔ٣ٝحُظو ْ٣ٞحٌَُ٣ ١حػ ٢طٞؿٜخص حُظو ْ٣ٞحُلي٣ؼش رخُظو ْ٣ٞحُٞحهؼ٢ ٞٛٝ .Authentic Assessmentحُظو ْ٣ٞحٌُ٣ ١ؼٌْ أىحء حُٔظيٍد ٣ٝو ٚٔ٤ك٢ ٓٞحهق كو٤و٤ش .ك ٜٞطو٣ ْ٤٤ـؼَ حُٔظيٍر٘٣ ٖ٤ـٔٔ ٕٞكٜٔٓ ٢خص ًحص هٔ٤ش ٓٝؼ٘٠ رخُ٘ٔزش ُ ،ْٜك٤زيً٘٘ ٝخ١خص طؼِْ ً ْ٤ُٝخهظزخٍحص َٓ٣شٔ٣ .خٍّ كٜ٤خ حُٔظيٍرٖ٤ ٜٓخٍحص حُظلٌ َ٤حُؼِ٤خ ٞ٣ٝحثٔ ٕٞرٓ ٖ٤يٓ ٟظٔغ ٖٓ حُٔؼخٍف ُزٍِٞس ح٧كٌخّ أ٫ ٝطوخً حُوَحٍحص أُ ٝلَ حٌُٔ٘٬ص حُل٤خط٤ش حُلو٤وش حُظ٣ ٢ؼٜٗٞ٘٤خٝ .رٌُي طظطُ ٍٞي ْٜ٣حُويٍس ػِ ٠حُظلٌ َ٤حُظؤِٓ reflective thinking ٢حٌُٔ٣ ١خػي ْٛػِٓ ٠ؼخُـش حُٔؼِٓٞخص ٗٝويٛخ ٝطلِِٜ٤خ ،كٞ٣ ٜٞػن حُِٜش ر ٖ٤حُظؼِْ ٝحُظؼِٝ ،ْ٤طوظل ٢كَٜٓ ٚ٤ؿخٗخص حٓ٫ظلخٗخص حُظوِ٤ي٣ش حُظ ٢طٜظْ رخُظلٌ َ٤حٗ٫ؼٌخُٜٓ reflexive thinking ٢خُق طٞؿ ٚ٤حُظؼِ ْ٤رٔخ ٔ٣خػي حُٔظيٍد ػِ ٠حُظؼِْ ٓي ٟحُل٤خس. ٌّبرا اٌزم ُ٠ٛاٌٛالؼٟ؟ ُْ ٣ؼي حُظوٓ ْ٣ٞوٍٜٞحً ػِ ٠ه٤خّ حُظل َ٤ٜحُيٍحُِٓ ٢طخُذ ك ٢حُٔٞحى حُٔوظِلش رَ طؼيحُ ٙو٤خّ ٓوٓٞخص ٗو٤ٜش حُطخُذ ر٘ظ ٠ؿٞحٗزٜخٗٝ ،لٖ كٜٓ ٢خٍحص حُ٘ـخف ُِظ٘ٔ٤ش حُزَ٘٣ش ٗٔظل٤ي ٖٓ ٌٛح حُظطُٔ ٍٞل ّٜٞحُظو ْ٣ٞك٘طزو ٚك ٢طو ْ٣ٞحُظؼِْ ك ٢رَحٓـ٘خ حُظيٍ٣ز٤ش ٝرٌُي حطٔؼض ٓـخ٫ص حُظوٝ ْ٣ٞط٘ٞػض َ١حثوٝ ٚأٓخُ٤ز.ٚ 030
أ٘ذاف اٌزمُ٠ٛ ٜ٣يف حُظو ْ٣ٞحُٞحهؼ ٢اُ:٠ -طط َ٣ٞحُٜٔخٍحص حُل٤خط٤ش حُلو٤وش. -ط٘ٔ٤ش حُٜٔخٍحص حُؼوِ٤ش حُؼِ٤خ. -ط٘ٔ٤ش ٜٓخٍحص ح٧كٌخٍ ٝحٓ٫ظـخرخص حُو٬هش ٝحُـي٣يس. -حُظًَ ِ٤ػِ ٠حُؼِٔ٤خص ٝحُٔ٘ظؾ ك ٢ػِٔ٤ش حُظؼِْ. -ط٘ٔ٤ش ٜٓخٍحص ٓظؼيىس َٝ٘ٓ ٖٟٔع ٓظٌخَٓ. -طؼِ ِ٣هيٍس حُطخُذ ػِ ٠حُظو ْ٣ٞحٌُحط.٢ -ؿٔغ حُز٤خٗخص حُظ ٢طز ّٖ٤ىٍؿش طلو٤ن حُٔظؼُِٔ٘ ٖ٤ظخؿخص حُظؼِْ. -حٓظويحّ حٓظَحط٤ـ٤خص ٝأىٝحص طوٓ ْ٣ٞظؼيىس ُو٤خّ حُـٞحٗذ حُٔظ٘ٞػش ك٢ ٗو٤ٜش حُٔظؼِْ. اٌّجبدا الأعبع١خ ٌٍزم ُ٠ٛاٌٛالؼ:ٟ ٣و ّٞحُظو ْ٣ٞحُٞحهؼ ٢ػِ ٠ػيى ٖٓ حٝ ْٓ٧حُٔزخىة حُظ٣ ٢ـذ َٓحػخطٜخ ػ٘ي ططز٤و،ٚ ٌٚؼً أثشص ٘زٖ اٌّجبدا ِب ٠أر:ٟ ٔ -حُظو ْ٣ٞحُٞحهؼ ٢اؿَحء َ٣حكن ػِٔ٤ظ ٢حُظؼِْ ٝحُظؼَِ٣ٝ ْ٤رطٜٔخ ٓؼخً روٜي طلو٤ن ًَ ١خُذ ُٔل ٌّخص ح٧ىحء حُٔطِٞرش ٝطٞك َ٤حُظـٌ٣ش حَُحؿؼش حُل٣ٍٞش ك ٍٞاٗـخُحطٜخ رٔخ ٌ٣لَ ط٣ٜٞذ َٓٔ٤ط ٚحُظؼِ٤ٔ٤ش ٞٓٝحِٛش ػِٔ٤ش حُظؼِْ .ك ٜٞطوٜ٣ ْ٣ٞظْ رـ َٛٞػِٔ٤ش حُظؼِْٓٝ ،ي ٟحٓظ٬ى حُٔظيٍرُِٜٔ ٖ٤خٍحص حُٔ٘٘ٞىس رٜيف ٓٔخػيط ْٜؿٔ٤ؼخً ػِ ٠حُظؼِْ. 031
ٞٛٝرٌُي طو ْ٣ٞر٘خثٔ٣ ٢ظ٘ي اُ ٠ػيى ٖٓ حُٔل ٌّخص٣ٝ ،ـؼَ طٌٖٔ حُٔظيٍد ٜٓ٘خ ٛيكخً ٓ٘٘ٞىحً ُِظؼِْ ٝحُظؼِ.ْ٤ ٕ -حُؼِٔ٤خص حُؼوِ٤ش ٜٓٝخٍحص حُظوٝ ٢ٜحً٫ظ٘خف ٢ٛؿخ٣خص ٣ـذ ٍػخ٣ظٜخ ػ٘ي حُطِزش ٝحُظؤًي ٖٓ حًظٔخرُٜ ْٜخ ٖٓ ه ٍ٬حُظو٣ ٫ٝ .ْ٣ٞظًُٔ٘ ٠ي ا ٫رخٗـخُ ْٜر٘٘خ١خص طٔظيػ ٢كَ حٌُٔ٘٬ص ٝرٍِٞس أكٌخّ ٝحطوخً هَحٍحص طظ٘خٓذ ٔٓٝظ٠ٗ ٟٞـ.ْٜ ٖ -حُظو ْ٣ٞحُٞحهؼ٣ ٢وظ ٢٠إٔ طٌ ٕٞحٌُٔ٘٬ص ٝحُٜٔخّ أ ٝح٧ػٔخٍ حُٔطَٝكش ُِيٍحٓش ٝحُظوٝ ٢ٜحهؼ٤شًٝ ،حص ِٛش ر٘ئ ٕٝحُل٤خس حُؼِٔ٤ش حُظ٣ ٢ؼٜ٘٤خ حُٔظيٍد ك ٢ك٤خطٚ حُ٤ٓٞ٤شٝ .رٌُي طٌ ٕٞحٌُٔ٘٬ص حُٔطَٝكش ٓظيحهِش طٔظيػ ٢طٞظ٤ق حُٔؼخٍف ٝحُٜٔخٍحص ُِظٞحُِ َٛلِ ٍٞحُٔ٘خٓزش. ٗ -اٗـخُحص حُٔظيٍرٓ ٢ٛ ٖ٤خىس حُظو ْ٣ٞحُٞحهؼ ْ٤ُٝ ٢كلظُِٔ ْٜؼِٓٞخص ٝحٓظَؿخػٜخ، ٣ٝوظًُ ٢٠ي إٔ ٌٕٞ٣حُظو ْ٣ٞحُٞحهؼٓ ٢ظؼيى حُٞؿٝ ٙٞحُٔ٤خىٓ ،ٖ٣ظ٘ٞػخً ك ٢أٓخُ٤زٚ ٝأىٝحط ٫ٝ ،ٚطلظَ ح٫هظزخٍحص ر ٌٙٛ ٖ٤ح٧ىٝحص ٓ ٟٞك٤ٟ ِ٤ن ٌٙٛٝ .ح٫هظزخٍحص ٫ طؼيًٜٗٞ ٝخ ٗ٘خ١خص طؼِْ ؿ٣ٞٓ َ٤ش ٔ٣خٍٜٓخ حُط٬د ى ٕٝهِن أٍٛ ٝزش ًٔخ ٢ٛحُلخُش ك ٢ح٫هظزخٍحص حُظوِ٤ي٣ش. َ٘ٓ -حػخس حُلَٝم حُلَى٣ش ر ٖ٤حُٔظيٍر ٖ٤ك ٢هيٍحطٝ ْٜأٗٔخ ١طؼِٔٝ ْٜهِل٤خطًُٝ ْٜي ٖٓ ه ٍ٬طٞك َ٤حُؼي٣ي ٖٓ ٗ٘خ١خص حُظو ْ٣ٞحُظ٣ ٢ظْ ٖٓ هُٜ٬خ طلي٣ي حٗ٩ـخُ حٌُ١ كووٓ ًَ ٚظيٍد٣ ٌٙٛٝ .ـذ إٔ طز ٖ٤رٟٞٞف ٗوخ ١حُوٞس ٝحُ٠ؼق ك ًَ ٢اٗـخُ، ٔٓٝظ ٟٞح٩طوخٕ حٌُ َٛٝ ١اُ ٚ٤حُٔظيٍد رخُٔوخٍٗش ٓغ ٓلٌخص ح٧ىحء .ك ٜٞرخُظخُ٢ ػِٔ٤ش اٗظخؿ٤ش طلخ٤ٟٝش ط٤ٜت ُِٔظيٍد كَٛش حُظو ْ٤٤حٌُحطٝ ٢كن ٓلٌخص ح٧ىحء حُٔؼِٓٞش ُي.ٚ٣ ٣ -ٙظطِذ حُظو ْ٣ٞحُٞحهؼ ٢حُظؼخ ٕٝر ٖ٤حُٔظيٍرٌُُٝ .ٖ٤ي كبٗ٣ ٚظز٘ ٠أِٓٞد حُظؼِْ ك٢ ٓـٔٞػخص ٓظؼخٗٝش ُ٣ؼ ٖ٤كٜ٤خ حُٔظيٍد حُو٬ُٓ ١ٞء ٙحُ٠ؼخف .رل٤غ ٤ٜ٣ت ُِـٔ٤غ 032
كَٛش أكُِ َ٠ظؼِْ٤ٜ٣ٝ ،ت ُِٔيٍد /حُٔؼِْ كَٛش طو ْ٤٤أػٔخٍ حُٔظيٍر ٖ٤أٔٓ ٝخػيس حُلخ٫ص حُوخٛش رٝ ْٜ٘٤كن ح٫كظ٤خؿخص حُُٓ٬ش ٌَُ كخُش. -7حُظو ْ٣ٞحُٞحهؼٓ ٢لٌ ٢حَُٔؿغ ٣وظ ٢٠طـ٘ذ حُٔوخٍٗخص ر ٖ٤حُٔظيٍرٝ ٖ٤حُظ ٢طؼظٔي أ ً٬ٛػِٓ ٠ؼخ َ٤٣ؿٔؼ٤ش ٝحُظٌٓ ٫ ٢خٕ كٜ٤خ ُِظو ْ٣ٞحُٞحهؼ.٢ خظبئض اٌزم ُ٠ٛاٌٛالؼٟ ٔ٣ -ظطِذ حُظو ْ٣ٞحُٞحهؼ ٢إٔ ٌٕٞ٣حُٔظيٍر ٖ٤كخػِ ٖ٤ك ٢أىحث ْٜرخ٫ػظٔخى ػِ٠ حُٔؼِٓٞخص أ ٝحُٔؼخٍف حُظ ٢حًظٔزٛٞخ. ٕ٣ -ويّ حُٔظيٍد ٓـٔٞػش ٖٓ حُٜٔخٍحص ٝحُظلي٣خص ٖٟٔأٗ٘طش طؼِ٤ٔ٤ش ِٓٔ٤س (ح٧رلخعٜٓ ،خٍحص حٌُظخرشَٓ ،حؿؼش أٍٝحم حُزلغ ٘ٓٝخه٘ظٜخٝ ،طلِ َ٤ح٧كيحع، ٝحُٔ٘خًٍش ك ٢حُٔ٘خظَحص ...حُن). ٖٜ٣ -وَ ٜٓخٍحص حُٔظيٍد حُوخثٔش ػِ ٠حُظلِٝ َ٤ح٧ىحء حُؼِٔٝ ٢ط٘ل ٌ٤حُٔ٘خٍ٣غ. ٗ٣ -لون ٌٛح حُظو ْ٣ٞحُٜيم ٝحُؼزخص ػٖ ٣َ١ن طٞك٤ي ٓؼخ َ٤٣طو ْ٣ٞحُٔ٘ظؾ. ٘ -طلو٤ن ٛيم ٓؼخ َ٤٣ح٫هظزخٍ ػٖ ٣َ١ن حُٔلخًخس ُويٍحص حُٔظيٍد ك ٢أٟٝخع كو٤و٤ش. ٣ -ٙيكغ حُظو ْ٣ٞحُٞحهؼ ٢حُٔظيٍد اُ ٠حًظ٘خف ٌٓخٖٓ حُوَِ ك ٢ؿ ٖٓ ٞحُظلي٣خص حُلو٤و٤ش. ِ١ضاد اٌزم ُ٠ٛاٌٛالؼٟ ٣ظٔ ِّ٤حُظو ْ٣ٞحُٞحهؼ ٢رؤٗ ًِّ َ٣ ٚػِ ٠حُٜٔخٍحص حُظلِ٤ِ٤ش ٝ ،طيحهَ حُٔؼِٓٞخص ًٔخ أٗٚ ٘٣ـغ ح٩ريحع ٣ٝؼٌْ حُٜٔخٍحص حُلو٤و٤ش ك ٢حُل٤خس ٘٣ٝـغ ػِ ٠حُؼَٔ حُظؼخ، ٢ٗٝ ٜٓ ٢ٔ٘٣ٝخٍحص ح٫طٜخٍ حٌُظخر٤ش ٝحُ٘ل٣ٞش ًٔخ أٗ٣ ٚظٞحكن ٓزخَٗس ٓغ أٗ٘طش حُظؼِْ٤ 033
ٗٝظخؿخطٓ ٚئًيحً رٌُي ػِ ٠طيحهِٓ ٚغ حُظؼِٓ ْ٤ي ٟحُل٤خس ًٔخ أٗ٣ ٚئٖٓ ريٓؾ حُظوْ٣ٞ حٌُظخرٝ ٢ح٧ىحثٓ ٢ؼخً ٣ٝ ،ؼظٔي ػِ ٠حُو٤خّ حُٔزخَٗ ُِٜٔخٍس حُٔٔظٜيكش ٘٣ٝ ،ـغ حُظ٘ؼذ ك ٢حُظلٌُ َ٤ظؼٔ ْ٤ح٩ؿخرخص حٌُٔٔ٘ش ٜ٣ٝ ،يف اُ ٠ىػْ طط َ٣ٞحُٜٔخٍحص ًحص حُٔؼ٘ ٠رخُ٘ٔزش ُِٔظيٍد ٞ٣ٝ ،ؿ ٚحُٜٔ٘خؽ ًَِ٣ٝ ،ػِ ٠حُ ٍٞٛٞاُ ٠اطوخٕ ٜٓخٍحص حُل٤ش حُلو٤وش ٣ٝيػْ حُٔؼِٓٞخص حُظ ٢طؼ٘ ٠رـ ( ً٤ق ) ٞ٣ٝ ،كَ ٍٛيحً ُظؼِْ حُٔظيٍرٖ٤ ػِٓ ٠يحٍ حُِٖٓ ُ٣ٝ ،ؼي حُٔظيٍد ُٔؼخُـش حُـٔٝ ٝٞحٓ٫ظؼ٘خءحص حُظ ٢طٞؿي ك٢ أٟٝخع كو٤وش ٌُِٔ٘٬ص ٣ٝ ،ؼط ٢ح٣ُٞٝ٧ش ُظَِٔٔ حُظؼِْ أ ٝحُؼِٔ٤خص حُظؼِْ . ٣ٝظطِذ ط٘ل ٌ٤حُظو ْ٣ٞحُٞحهؼٝ ٢هظخً ٩ىحٍطٝ ٚحَُهخرش ػِ ٚ٤رٔخ ٣ظ٘خٓذ ٓغ ٓؼخ َ٤٣حُظؼِْ٤ حُٔلظَٟش ٝإٔ ٘ٛ ٌٕٞ٣خى ٓؼخٟٞٞٓ َ٤٣ػ٤ش ُِظؤً ،ْ٣ٞخ ٣ظطِذ طيٍ٣ذ حُٔيٍر/ ٖ٤ حُٔؼِٔٝ ٖ٤طوئُِ ٚٔ٣ظيٍر ٖ٤رٍٜٞس طيٍ٣ـ٤ش رل٤غ ٜ٣زق ٓؤُٞكخً ُي٣ ٚٗ٧ ْٜ٣لظخؽ اُ٠ ٜٓخٍحص ُظطز٤و.ٚ 034
اٌفظً اٌثبِٓ: ِشىلاد ٚطؼٛثبد رؼٍُ اٌش٠بػ١بد ٚؽشق ػلاخٙب 035
طؼٛثبد اٌزؼٍُ طؼَف ٛؼٞرخص حُظؼِْ رؤٜٗخ ٓـٔٞػش ٖٓ حُظل ّي٣خص حُظ ٢طٞحؿ ٚح١٧لخٍ ه ٍ٬ػِّٔ٤ش حُظؼِْ ٢ٛٝ ،كخُش ٓٔظَٔس ٗخطـش ػٖ ػٞحَٓ ػٜزّ٤ش طظيهَ ك ٢حُويٍحص حُِلظّ٤ش ٝؿَ٤ حُِلظّ٤ش ٝحُٜٔخٍحص حٓ٧خّٓ٤ش ُي ٟح١٧لخٍ٣ٝ ،ظْ حػظزخٍحٛخ ًلخُش اػخهش ٝحٟلش. ٝرخَُؿْ ٖٓ ًٓ ٕٞؼي٫ص حًٌُخء ُي ٟحُٜٔخر ٖ٤رٜخ ػخىّ٣ش ا ٫أٗٞ٣ ْٜحؿٛ ٕٜٞؼٞرش ك ٢حُؼِٔ٤خص حٓ٧خّٓ٤ش حُٔظؼِوش رخُؼِّٔ٤ش حُظؼِٔ٤ش ٓؼَ حُلٝ ،ْٜحُظلٌٝ ،َ٤حٗ٫ظزخ،ٙ ٝحُوَحءسٝ ،حٌُظخرشٝ ،حُ٘طن ٝاؿَحء حُؼِٔ٤خص حُلٔخرّ٤ش ٝؿَٛ٤خ ٖٓ حُٜٔخٍحص حٓ٧خٓ٤ش ٖٓٝحُ ١ٍَٝ٠إٔ ِ٤ٔ٣ح َٛ٧رٛ ٖ٤ؼٞرخص حُظؼِْ ٝؿَٛ٤خ ٖٓ حُٜٔطِلخص حُٔ٘خرٜش ٓؼَ ر٢ء حُظؼِْ ٝحُظؤهَ ىٍحٓ٤خً ،كُ ٤غ إ ٛؼٞرخص حُظؼِْ طؼ٘ ٢إٔ حُطلَ ٞ٣حؿٚ ٛؼٞرخص ك ٢حُٜٔخٍحص حٓ٧خّٓ٤ش ٓؼَ حَُ٣خ٤ٟخصٝ ،حُوَحءس ٝح٬ٓ٩ء ٌٕٞ٣ٝحُٔزذ ُ ٌٜٙحُٜؼٞرخص حٟطَحرخً ك ٢حُؼِٔ٤خص حٌُّ٤٘ٛش ٓؼَ حٗ٫ظزخٝ ،ٙحُظًَٝ ،ِ٤حٌُحًَس ٝح٩ىٍحى .أٓخ ك ٢كخ٫ص ر٢ء حُظؼِْ ك ٌٕٞ٤حُطلَ ٓظؤهَحً ك ًَ ٢حُٔٞحى ٓغ ػيّ هيٍطٚ ػِ ٠حٓ٫ظ٤ؼخدٝ ،حُٔزذ كًُ ٢ي ٞٛحٗولخٓ ٝؼيٍ حًٌُخء ُيٝ .ٚ٣ك ٢كخُش حُظؤهَ حُيٍحٓ ٌٕٞ٣ ٢حُطلَ ٓظؤهَح ك ًَ ٢حُٔٞحى ٓغ أٛخٍ ٝحٟقٝ ،حُٔزذ كًُ ٢ي ػيّ ٝؿٞى ىحكغ ُِظؼِْ طؼٛثبد رؼٍُ اٌش٠بػ١بد ٓ ٢ٛـٔٞػش ٖٓ حُٜؼٞرخص حُظؼِ٤ٔ٤ش حُظ ٢طٞحؿ ٚحُط٬دٝ ،طـؼِ ْٜؿَ٤ هخىٍ ٖ٣ػِ ٠كٝ ْٜحٓظ٤ؼخد رؼ ٞح٧كٌخٍ حَُ٣خ٤ٟش ،أً ٝخكش ح ٍٞٓ٧حَُٔطزطش رؼِْ حَُ٣خ٤ٟخصٔٓ ،خ ٣ئى ١اُ ٠ػيّ هيٍط ْٜػِ ٠اىٍحى ١ز٤ؼش حُٔؼخى٫ص حَُ٣خ٤ٟش، ٝحُٓٞخثَ حُٔ٘خٓزش ُيٍحٓظٜخ ِٓٚ ،رؼش٠فبد طؼٛثبد رؼٍُ اٌش٠بػ١بد: ٝؿٞى ٓـٔٞػش ٖٓ حُٔؼ٤وخص ح٩ىٍحً٤ش ،أ ٝحُٜل٤ش ،أ ٝحُ٘لٔ٤ش حُظ ٢طٔ٘غ حُطخُذ ٖٓ ك١ ْٜز٤ؼش ٓخىس حَُ٣خ٤ٟخصٝ ،طـؼِ٣ ٫ ٚظٌٖٔ ٖٓ ك ْٜحُٔزخىةٝ ،حٓ٧خٓ٤خص حُوخٛش رٜخٔٓ ،خ ٣ـؼِ ٚؿ َ٤هخىٍ ػِ ٠حُُِ ٍٞٛٞلِ ٍٞحُِٔٔ٤ش ٌُِٔ٘٬ص حَُ٣خ٤ٟش حُظ٢ طٞحؿ ٜٚك ٢حُٜق حُيٍحٓ .٢طٜ٘ق ٛؼٞرخص طؼِْ حَُ٣خ٤ٟخص ًلخُش ٖٓ حُلخ٫ص 036
حَُٔ٤ٟش؛ اً ٝحؿ ٚحُطخُذ ٓـٔٞػش ٖٓ حٌُٔ٘٬ص حُؼوِ٤ش ،أ ٝحُ٘لٔ٤ش أػ٘خء طؼِٔٚ َُِ٣خ٤ٟخص رَٔكِش ػَٔ٣ش ٛـَ٤س؛ اً ا ّٕ ػيّ هيٍط ٚػِ ٠ططز٤ن أٓخٓ٤خص ٓخىس حَُ٣خ٤ٟخص ٖٓ ؿٔغَ١ٝ ،ف ٖٓٝ ،ػْ َٟدٝ ،هٔٔش طؼ ّي ٖٓ حُٔئَٗحص ػِ ٠اٛخرظٚ رخٟطَح ٍد ٖٓ حٟطَحرخص ٛؼٞرش حُظؼِْٝ ،حٌُٔ٣ ١ظويّ ك ٢ػ٬ؿُٓٞ ٚخثَ طؼِ٤ٔ٤ش، ٝطؤ٤ِ٤ٛش هخٛش طٔخ ْٛك ٢طلل ِ٤حُويٍس ػِ ٠حُظلِ٤ِ٤ش ػ٘ي حُيٓخؽ ،كظ٣ ٠ظٌٖٔ ٖٓ اؿَحء حُٔؼخى٫ص حُٔ٘طو٤ش ٝحَُ٣خ٤ٟش رؤِٓٞد ٛل٤ق. ِب ٘ ٟأٔٛاع طؼٛثبد رؼٍُ اٌش٠بػ١بد؟ ُٜؼٞرخص طؼِْ حَُ٣خ٤ٟخص ػيس أٗٞحع ٖٓٝأرَُ ٛؼٞرخص طؼِْ حَُ٣خ٤ٟخص ٓخ :٢ِ٣ طؼٛثبد دِبغ١خ: ٢ٛٝحُٜؼٞرخص حُظ ٢طليع رٔزذ ٝؿٞى َٓ ٝػوِ ٢أ ٝكخُش ػوِ٤ش هخٛش ُيٟ حُطلًَ ،ؤٕ ٣ؼخٗ َٝٓ ٖٓ ٢حُظٞكي أ ٝإٔ ٣ؼخٗٓ ٖٓ ٢ظُٓ٬ش ىح ٕٝرخٟ٩خكش اُ ٠ػيى آهَ ٖٓ حَٓ٧ح ٝحُؼوِ٤ش حُظ ٖٓ ٢حٌُٖٔٔ إٔ ط٤ٜذ حُطخُذ. ٝطؼي حُٜؼٞرخص حُيٓخؿ٤ش أًؼَ أٗٞحع ٛؼٞرخص طؼِْ حَُ٣خ٤ٟخص هطٍٞسًُٝ ،ي ٗظَح ٌٙٛ ٕ٧حُٜؼٞرخص طَطز ٢رٌَ٘ ٍث ٢ٔ٤رخُـٜخُ حُؼٜز ٢حُٔٞؿٞى ُي ٟحُطلَٝ ،طؼظٔي ٌٙٛحُٜؼٞرش ػِ١ ٠ز٤ؼش طؤػَٛ٤خ ٝحٌُ ٖٓ ١حٌُٖٔٔ إٔ ٗؤْ اُ ٠ػيس أهٔخّ. اٌمغُ الأٚي ٞٛٝحُظؤػ َ٤حٝ ٢ُٝ٧كٌٛ ٢ح حُظؤػ٣ َ٤لوي حُطخُذ حُويٍس ػِ ٠حُظلٌ،َ٤ ٣ٝؼخًٗ ٢ؼَ٤ح ٖٓ ٛؼٞرخص ك ٢طًٌَ حُٔخىس حُيٍحٓ٤ش. أٓخ اٌمغُ اٌثبٔ ٟك ٜٞحُظؤػ َ٤حُؼخٗ ،١ٞك ٜٞحُظؤػ َ٤حٌُٔ٣ ٫ ١ظط٤غ حُطخُذ ٖٓ ه ُٚ٬إٔ ٣و ّٞرخُظؼز َ٤ػٖ آٍحثٝ ٚأكٌخٍٝ ،ٙرخُظخُ ٢كِٖ ٌٕٞ٣رخٓظطخػظ ٚإٔ ٣و ّٞرل ْٜحُٔؼخى٫ص حَُ٣خ٤ٟش حُظ٣ ٢ظْ َٗكٜخ ُ ٖٓ ٚهزَ ٓيٍّ حُٔخىس. 037
رٔ٘٤خ اٌمغُ اٌثبٌث ٞٛٝحُظؤػ َ٤حُلخىٝ :كٌٛ ٢ح حُظؤػ ٌٕٞ٣ ٫ َ٤حُطخُذ هخىٍح ػِ٠ حٓظ٬ى أ ١هيٍحص حٓظ٤ؼخر٤شًُٝ ،ي ٗظَح ٕ٧حُؼوَ ُٖ ٌٕٞ٣هخىٍح ػِ ٠حُظؼخَٓ ٓغ أ١ ٝظ٤لش ٖٓ ٝظخثل ٚحَُث٤ٔ٤ش. طؼٛثبد دساع١خ (طؼٛثبد أوبد١ّ٠خ): ٢ٛٝحُٜؼٞرخص حُظ ٢طليع ٗظ٤ـش ػيّ حٛظٔخّ حٝ َٛ٧حُٔيٍٓش رٔظخرؼش حُطخُذ ىٍحٓ٤خ ٌٓ٘ حَُٔحكَ ح٣ٝ ،٠ُٝ٧يػُٞ ٙٞكي٣ ٙيهَ ػخُْ حَُ٣خ٤ٟخص ٣ٝظؼِْ كٜ٤خ. ح َٓ٧حٌُ٣ ١ـؼَ حُطخُذ ٣زظؼي ػٖ حَُ٣خ٤ٟخص ٣ ٫ٝلذ ىٍحٓظٜخ ،كٜ٤زق حُطخُذ ٟؼ٤لخ ك ٢حَُ٣خ٤ٟخص. ٝطؼي ٌٙٛحٌُِٔ٘ش ِٜٓش حُلَ ٖٓٝ ،حٌُٖٔٔ إٔ ٣ظْ طيحًٍٜخ ًُٝي ٖٓ ه ٍ٬ح٫ػظٔخى ػِ ٠حُيٍ ّٝحُظؤ٤ِ٤ٛش ٝحُظيٍ٣ز٤شٝ ،طؼٓ ٖ٤٤يٍٓ ٖ٤أًلخء ُ٤ؼ٤يٝح حُل٤خس َُؿزش حُطخُذ ك ٢ىٍحٓش حَُ٣خ٤ٟخص. ٌٚظؼٛثبد رؼٍُ اٌش٠بػ١بد اٌذساع١خ ػذح أٔٛاع ِٓٚأثشص ٘زٖ الأٔٛاع: طؼٛثبد اٌزؼٍُ اٌٍفظ١خٝ :كٜ٤خ ٞ٣حؿ ٚحُطخُذ ٛؼٞرش ك ٢حُظؼخَٓ ٓغ حُٔٔخثَ حَُ٣خ٤ٟش رٌَ٘ ٗل.٢ٜ طؼٛثبد اٌزؼٍُ اٌشِض٠خٝ :ك ٌٙٛ ٢حُلخُش ٌٕٞ٣حُطخُذ ؿ َ٤هخىٍ ػِ ٠حُظؼَف ػِ ٌَٗ ٠حَُهْ ً ٫ٝظخرظ ٫ٝ ،ٚحُظؼَف ك ٢كخٍ ًخٕ ػِ.ٍِٓ ٌَٗ ٠ طؼٛثبد اٌزؼٍ ُ١الاططلاز١خٝ :ك ٌٙٛ ٢حُلخُش ٣ـي حُطخُذ ػيىح ًزَ٤ح ٖٓ حُٜؼٞرخص ك ٢هَحءس حَُٓ ُٞحَُ٣خ٤ٟش. طؼٛثبد اٌزؼٍُ اٌىزبث١خ :ك٤غ ٣ـي حُطخُذ ٛؼٞرخص ًزَ٤س كً ٢ظخرش حَُُٓٞ حَُ٣خ٤ٟش. طؼٛثبد رؼٍُ اٌّفب٘ ُ١اٌش٠بػ١خٝ :ك ٌٙٛ ٢حُلخُش ٞ٣حؿ ٚحُؼي٣ي ٖٓ حُٜؼٞرخص ك ٢ك ْٜح٧كٌخٍ حَُ٣خ٤ٟش. 038
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174