Агата Кристи. Ғайып болған миллион. Ә.Ахметов

■ .& ' •' \" ■

Эцгшелер АЛМАТЫ “ЖАЛЫН БАСПАСЫ”

ББК 84 А кгл 7-44 . ' . К 82 ! Казахстан Республикасы Аппарат бод ! М1Н1СТ1РЛ1ПНЩ багдарламасы саС . \\1 бойьшша шыгарылып отыр Гщ I кел ' эдг 'тЪ: *'• КД1 V жо ал! . * -•-т-.'- чууГ *Г'*,ЙЛ* жу жа I И л з: ^ С , шь .< ЦБ __ — г -*• \" л- -*Ах;У• т бас Кристи Агата ОН] К 82 Гайып болтан миллион. Эцгшелер. Агылшын ди тЪпнен аударган — Э.Ахметов — Алматы, “Жалын ой. баспасы” ЖШС, 2003. — 160 бет. К01 КВЫ 9965-693-04-8 ко: Агата Кристи — детектив едебиетгпд кернект! еюлдершщ бф1, аты елемге эйгцп агылшын жазушысы. Оньщ даламьшан ДЭ] тугаы сексен бес роман, бгрнеше ецпме жене пьеса жинагы дуние жузшщ коптеген тЬпне аударылган. да бо: Вул штапда жазушыньщ б!р топ эцгшес! енш отыр. ты К 4703040100-07 3-2003 ББК 84 А кгл 7-44 ар- 408(05)-03 ер' са. 18ВК 9965-693-04-8 © “Жалын баспасы” ЖШС, 2003 КО ■Н

МУРАГЕР — Ец бастысы жоктан озгеге ренжш, абыржушы болмадыз, — дед1 дерггер Мейнелл оз ерштестерше тэн сабырлыльщпен. Кещлдщ хошы ушш айта салган дэрнердш, жандгы создерше Гартер ханым кулай сенш, илана калган жок, кдйта кез келген наукдстьщ кендлш аулау уипн айтылатын жаттанды эщтмеге жугше сенбей, екг ойлы болып агырып к,алды. — Свз жок, журегшдзде акау бар, — дедг дэрггер свзш кайта сабактап, — б1рак сох-гшальщты абыржитындай ештеце жок;. Бутан кэмал сеюндз. Эйткенмеы уйпцзге лифт кондырып алтаныцыз артык болмайды. Бутан калай карайсыз? Гартер ханым дэрггерге мазасыздана парады. ДерЛгер Мейнелл езше дэн риза сиякты. Ол калтасы жука кедейлерден торг аукатты адамдарды кеб1рек жаталайтын. Себеб1 к;алтасы далыддар оньщ аузынан шыкканын ек1 етпей, не айтса сотаи коне кететш. — Ио, лифт кондырыгг альщыз, — дед1 ол будан баска лайьщты еш нэрсенщ орайын келтфе алмай, — оны орнаттырып алсацыз, шамадан тыс кимыл жасап киналмайсыз. Кун сайын жазьщ жерде тана серуендеп, ойлы-кырлы жердей аулак болганьщыз жои. Бэршен бурын кондл куйдщ тыныштыты керек, алайда денсаулыгьщызды коп ойлап сарыла бермендз. Чарлз Риджуэйге жасы ултайтан нагашы апасы туралы доршер тым мылжывдал кеткен сиякты коршдк — Меш тер1с тусше кормендз, — дедг дершер Чарлзта карал. — Наташы апацыз эл1 жуз жасайды, амандык болса. Дегенмен аяк асты ренин, кобалжу немесе шамадан тыс окыс кимылдьщ катты эсер ету1 де тажап емес. Осы туста дэрпер саусагыи б!р рет шырт еттздь — Иэ, ол к1С1ге ашулануга, катты шаршаута немесе артьщ козгалута мулде болмайды. Б1рак солай екен деп, ертеден кара кешке дейш тек сыркатын ойлап саруайымга салынып кетпеуш де кадаталатан жон. Едэлдан келгенше кендлш аулап, сешлту жагын естен шытарматан абзал. 3

“ГСоцЫн аулау ксрек дейдБ\\ — дед1 щщен Ча < 1\\иджуой ойга шомып. ] Чарлз коп ойлаиатын Ж1Г1Т болатын. Сонымен ] ол ьщгийм келш турса, оз кокейшдепсш 1ске асыпу ^ ( мумк!НД1Г1П до цалт жШермейтш. ДЬ11* ] Сол куш кошке карай ол нагашы апасына рал каОмлдагыш сатып алайык деп ет1Н1ш жасады. Гарт° ] ханым онсыз да арзанга туспейтш лифтицц жайын ойла^ ( басы катып отыр ед1, жиешнщ мына калауын куптай коймады. Бграк, Чарлз ундемей калган жок, кайта уггпн 1 одаи бетер удете туст1. : I. — Жака пайда болтан дуниелерге кощшм онша сокдайды оларга оуестшм де жок, — деда Бартер ханым жактырьщ! ч :;-1. кырамай. — Толкындарды бшесщ гой езщ, елп электр I толкынын айтамъш. Ол денсаулыгыма жакдауы мумкщ. 1 в& Чарлз нагашы апасыньщ бул шкфЛнщ мулдем дурыс € емес екендтн шыдамдылыкден бипаздап туспццре бастады. Т г ' Рылымиьщ бул саласынан бейхабар бола турса да Д Бартер ханым оз дегеншен кайтпай, Чарлздщ созше бфден М кулак асып, илана коймады. с г I — Электр дегенщ, — дедг ол коркактап, — сен не ■4 десен; о де, Чарлз, кейбфеулердщ денсаулыгына шынымен Д жакдайды. Мысалы, кун курюреп, найзагай ойнарда басым I М; 1 айналады. бзшнщ сырым езше белгЬп, — деп, Бартер ханым басын мадгаздана шулгыды. 1 I г Тозшд1 жнтт болганымен, Чарлздщ бфбеткейлт де ез т басына жетерлш болатьш. “Е^ымбатты Мэри апа, мен с1зге ( бэрш де тусшдоремш”, — деп, ойын кайта жалгастырды. е Чарлз радионьщ удгыл-шуцгылын жетж бьлетш. Осы I такырыпка лекция окып тургандай, ол ез максатына калан да жету уппн радио тетштерш бфтшдеп сипаттай бастады. I Г Бартер ханым ушы-киыры жок коп сездщ таскынына К0М1ЛД1 де, туггае тусшбейтш болган соц, жиетне риза- € шылыгын берш кутылды. е — Эрине, Чарлз, — деп мщпрледа ол, — езщ лайыд 3 деп тапсац... — Апатай-ау!— дедг Чарлз кемшрдщ шашбауын одан ары кетере тусш, — радио деген 61ле бьлсендз, мына ш унин таптырмайтын норсе гой. Кешке дейш саруайымга салына бергенше, бф мезпл соны ермек кылмайсыз ба? Коп узамай дэрггер айткан лифт те орнатыла бастады. Бхрак муньщ Бартер ханымга пайдасьшан зияны кеп болды: уйге келген лифт! коятын бейтаныс еркектерден зэрес1 кетш, жан талсыра жаздады. Жасы улгайган адамныц 4

едет1 емес пе, дуниесше коз ттп, торып журген бфеулер шыгар деп, жанын доярга жер таппады. Лифтшщ артын ала радиодабылдагыш та келш жеттл Гартер ханым алгашында абажадай, кеп тетшт1 бул сандыдда кудштене карал, кеп ойланды. Ал Чарлз болса, нагашы апасыныд назарын аудару уппн тагы б1раз ерекет жасады. Радиолы дамылсыз мадтап, тетжтерш бурап, елпек дагып тусшдфумен болды. Мундайда Гартер ханым ардасы бшк орыидыгына жайгасып отырып алып, осы бертшде гана лайда болтан лифт, радио сиядты заттардыд тукке тургысыз дуние екенш дайта-дайта айта беретш. — Тындап керицзгш, Мэри ала, сойлеп турган Берлин! Тамагза емес пе? Диктордыд даусын естш отырсыз ба? — Ызыд мен дидудан басда еш нэрсе де естш отырган жодпын. Чарлз радиодабылдагыштьщ теттн одан ары бурай тусйг, бф кезде: ‘‘Брюссель!” деп дуана айдайлап жШердп — Шын ба? — дед1 Гартер ханым, енд1 расында да дызыга бастал. Чарлз радио толдыныньщ тетптн тагы бф дозгап ж1берш ед1, уйд1д 1Ш1 бейне бф Р1Т дора сек1лд1 беймаза шуга толды да кетт1. — Енда б1з ит дораньщ толдынына тал болдыд бьпем,— деп, Гартер ханым дулаиа кул1мс1ред1. — Ха-ха! — дед1 мез болтан Чарлз дуанышы дойнына сыймай, — ендх с1з далжыддауга кф1ст1Д13 бе, Мэри ала? Мше, муныдыз тамаша! Гартер ханым ершсю езу тартты. Ол Чарлзды шынымен жадсы коретш. Коп жыл бойы долында Мириам Гартер дейтш жиен дызы турып келген. Мурагерш сол болар деп ниет дылып жургенде, Мириам умтн адтамай кетт1. Шыдамы таусылды ма олде нагашы апасынан мез1 болды ма, эйтеуф, бф себеп болды. Гартер ханым кздегенде уйден табылмай, есш-дерт1 сьфтга болъш, дала безер дызга айналды. Сойтш жургенде нагашы апасыныд кондлшен шыдпаган б1р жас жптгке тап болды. Муны бьлген Гартер ханым б!р парад дагаз жазды да, Мириамды анасыньщ дольша дайтарып Ж1берд1. Кеп узамай-ад Мириам жадагы жпттке турмысда шыгып алды. Нагашы аласы енд1 оган ылги жада жыл мейрамыньщ алдында сыйльщ ж1берш турды. Жиен дызьшан кодЬп ебден датна!! Гартер ханым пешлш ендо жиен баласына сала бастады. Чарлз оган бфшпп куннен бастап-ад датты унаган. Айтданьш еш етпей, елгалдеп турады. Жас кез1нде оз басынан откен б1рдемелер1н айта бастаса, 5 •'“«•Г - • -- ими 4^2

кулшына тындай“п„ымайБтыулн. жМагиырниаамн МсоинрдиайамшЧыадралмзсдыьщз, тырнагына Д* 5™ салмак,ты, елгезек ер! ете болса, «’Гпетш. Кунше нагашы апасын жуз рет мадтап хпп-бауырына кгрш кететш. Мез | К.ЫЛЫП, кон1ЛШ1н; аугандыгы сондай, Гартер ЖИей1п^уш адвокатына хат жолдап, мура женшдеп | : ханым 61Р ку1‘ и„плздьЩ атына аударып жазуды етщда. М есиет кагаздард ‘ келш ед1, Гартер ханым дарап I Кеп “ПТК\"“\"„ койып ж1берд>. 1 • - -1 шыдты да, ч, Енд1, мше, Чарлз радиосымен де нагашы апасын тез .I' ушрхп екеттл Басында онша унатпаган Гартер ханым, келе- М келе бойы уйрендг ме, енд1 радио дабылдагыштан бхр ел1 ажырамайтын болды. Эсхресе уйде Чарлз жодта радиомен •.:;! датты эуестенедп 0йткеш жиенх уйде болса, радионын, ••I дулагынан туспей отырып алатын. Гартер ханым жумсад *п орындыгьша жайгасьш алып, симфонияльгд концерт, атадты ! адамдар жайлы дэр1с тындап немесе тагы бфдемеш дызыдгал, ■ дуниенщ жан рахатьша бататьш. Ал Чарлз радиога тыным ; таптырмайтын. Шет елдердщ радио станцияларын устаймын я деп ебдгерге тус!п, дуладтан диду кет1рмей, ер толдынды •I 61р улытып доятын. Ол жолдастарымен бхрге сыртта тамадтанып, уйге кеш оралган кундер1 радиодабылдагыщ тугелдей Гартер ханьшныц еннисше тиетш. БелгЪп бгр толдындагы кешк1 багдарламаны жалгыз ©31 дызыдтайтын. Радиодабылдагыш сатып алганнан уш айдан сод Гартер ханым бурын-сонды дулад естш кврмеген б1р сумдыдда тал болды. Бул куш Чарлз карта ойнауга бтр жаеда кеткен болатын. Бул кештщ багдарламасы бойынша балладалардан концерт бершш жатдан. Сопрано дауысты ейшп енпд шотландыдгардьщ “Анни Лори” дейтп-г махаббат жайлы балладасьш надышьша келтре куйдыяжытъш тур еда, эннщ дад ортасьша келгенде радио кенет тьша далды. Эуен одыс узщда де, 1ле-шала быжылдаган бф шу пайда болды. Ендаг! сатте ол игу да тыйыла дальпт, сел узЪпстен кешн олскз ызындаган дауыс есплда. Гартер ханым радионыд басда толдынга досылып кеткешн далайша байдамай далдым деп тадданып далып ед1, ап-аныд еркек даусы болмашы гана ирландык акцентпен сойлей женелдь “Мэри, меш. естш турсьщ ба? Мэри, бул Патрик цой озщмен тЬщесш турган... Коп узамай сеш алып кетуге келемш... Дайын бол, Мэрижан, жарай ма, далдам?” в

Артынша болме ши “Анни Лори” оншщ тамылжыган ыргагына тбайта толды. Гартер хаиым отырган орнында мелшиш цатып цалды. Ею колы орындьщтьщ жактауына жабысып калган. Бул не, туе пе? Патрик? Аумаган Патриктщ даусы! Дол осы болмеден озше т1л катты гой. Жок» бул туе болар. Сол гана калгып кеткен болуы керек. Туске де неше турл1 сумдьщ юред1 екен-ау? Эфирден маркум болып кеткен куйеу1 т1л катты гой. Гартер ханым шошып кетта. Не дед1 ез1? “Сет алып кетуге келемш. Дайын бол, Мэри калкам” дегендей болды гой? Бул не, ажалдан келген хабар ма? Журек ауруы есше тустГ Ио, онын, журегшщ ауырганына да коп уакыт болды. — Бул - ажалдыц хабары, ио, дол соньщ 031, — дедг Гартер ханым орнынан орец дегенде турып, салы суга кеткендей: “Лифт1ге текке кеткен кайран акта!” — деп ауыр курс1НД1. Бул жоншде ол Т1С жарып ешкшге сыр апщан жок. Б1рак екьуш кун бойы кокейшен кетпей, тынышсызданып аландаумен болды. Коп узамай олга сумдьщ екшип рет кайталанды. Бул жолы да Гартер ханым жалгыз 031 отырган болатын. Оркестрдщ орындауында тандамалы шыгармалардан берилл жаткан концерт откендепдей аяк астынан узьлш калды да, 131нше кайдагы б1р алыстан сойлеп тургандай, Патриктщ ут естЪ1Д1. Даусы т1р! кезшдепдей емес, б1р турлг гарыштан, жер астынан шыгып турган тэр13Д1. “Патрик сойлеп тур саган, Мэри. Сет алып кетуге кешшпей келемш...” 1ле-шала б!р норсе шырт ете туеш, зыц-зьщ етт1 де, оркестрдщ ун1 кайта жалгасты. Гартер ханым сагатка карады. Жок» бул уацытта ол уйцтап отырган жок; болатын. Оп-ояу, енднде, сап-сау отырып Патриктщ унш естщх ол. Бул елее емес. Оган титтей де кумон жок,. Бей-жай болып, радиотолкындарынын, эфирде таралуы жайындагы Чарлздьщ айтцандарын есше тусгрмекпп болды. Шынымен-ак Патриктщ буган т1л цатцаны ма? Даусыныц эфирден бершгет ме? Кейде ею толцынньщ ортасында аральщ толцын болады деупп ед1. Радио- кабылдагыштыц шкаласында корсетьлмеген аральщ толкындар жайлы Чарзлдьщ айтцандары есше тусе бастады. Мумкш, сол толкындар шыгар жацагы сумдьщты жетюзш 7

■гурган. Ив, бэр! де ьщтимал. Патриктщ т!л адтадньщ Караганда, ол гылымньщ к,ол жеткеи табысын пайдаланыпа тур-ау, шамасы. Кодырауды шылдырлатып, Гартер ханым дызметцц Элизабегп шадырып алды. Элизабет жасы алпыстарга „келген Узын бойлы, дамыстай датып далган арыд эиел болатын. Сырттай илжпейтш салдын адам сиядты кор1нгенмен, Гартер ханымды аса дурмет тутып, датты дадфлейтщ. — Элизабет, — дед1 Гартер ханым^ езхне шын бер^ген сен1МД1 дызметкерш коргенде, — айтданым ес1дде ме? Сол жадтагы ед жогаргы тартпа. Аузы шлттеуль Ад шуберекке тушлген узын юлт. Барлыгы да реттеул1 тур. _ Реттеулг тур дегешд1з немене, ханым? _Мет лсерлеуге дажет адирет буйымдарын айтамьш Да, - дед! Гартер ханым ашуланъщдырап, — далайша есщнен шыга далды, Элизабет? Ол дуниелерда озщ жондесш едщ гой. Элизабеттщ внД дубылып кетть Жыламсыраган ун1 даттырад шыгып: “Ханым-ау, мундай нэрсеге мэн бермесещзнн, даз1р эжептеу1р жадсысыз гой”, — дед1. — Ерте ме, кеш пе, бул дуниеден бэрш1з де кетешз гой, — дед1 Гартер ханым ажалга мойынсунып, — жасым болса мше, жеттске келдд Элизабет. О нес1 жылаганы. Егер жылайтын болсац, коз жасывды маган керсетпей, аулад барып жыла. Элизабет окс1гш баса алмай шыгып кетть Гартер ханым ши жылып, риза болып оныд артынан бфаз дарап турды. — Бейшара-ай, енда дайтсш. Мен дегенде жанын беруге де дайын. Эуел1 керейшии, мен бутан жуз фунт далдырдым ба элде елу-ад фунт па екен? Жузден кем болмауга тшст1, — деп, ек1 ойлы боп далды Гартер ханым. Элизабеттщ жайьш ойлап б1раз отырган соц, адвокатына жене бф хат жолдап, мура жоншдеп дужаттарды тагы бф дарап шыгатынын айтып, дагаздарды дайта ж1беруд1 етщщ. Дел сол кун1 ас устшде Чарлз айтдан б!р ецгшеден Гартер ханымныд зерес1 таты бф ушты. — Айтпадшы, Мэри ала, — дед1 Чарлз, осы жогарыдагы бос болмеде 1лул1 турган ана б1р сурет кшдои? Каминныд ус^дп жатында турган сурети айтамын.Тер1 далпад киген, самайга жетшзе садал доя берген сенд! Ж1Г1ТТ1Д сурет1 ше? Гартер ханым жиенше датулана дарады. 8

— Ол - сенщ нагашы атад Патриктщ жас кезшдеп суреп. — Э, солай ма, Мэри ала? Бшмеспк жасаганымды кеппрщиз. Гартер ханым сэл гана бас изедь Чарлз кумзлжш: “Мен... жай ... еншешн скзге...” — деп, екгушты дылып юбфтштей бастап еда, Гартер ханым жулып алгандай: “Иэ, не айтайьш деп едщ маган?” — дедо. — Тук те емес, — дедо Чарлз ендо жеделдете сейлеп, — адамньщ миына шрмейтш бф нэрсе, эйтеуф. 0зфше Гартер ханым жиенше басда ештеме деген жод. Бфад кешке дарай екеу1 оцаша далганда элп едпмеге дайта оралды. — Чарлз, шыньшды айтшы. Батана нагашьщныц суреп жайлы сен менен жай сурадьщ ба элде?... Чарлз тагы да кумглжш далды. — Батана айттым той, Мэри ала, тусннксп бф нэрсе деп. — Чарлз, — дед1 Гартер ханым даЬарына мшш,—мен енд1 бэрШр бшмей тынбаймын. — Жарайды ендеше, дымбатты апатай, айт десендз, айтып-ад берешн. Кеше кешке дарагр уйге дайтып келе жатыр едом, ана суреттеп адам шеткг белменщ терезесшен сыртда ундлш турган сеюлдо больш керпцц маган. Жарьщтьщ эсер1 шыгар деп, онша кендл болмедом, б1рад Виктория заманыныц адамына ук;сата1Р бул кш болуы мумкш деп дал болдым. Уйге келген сод Элизабеттеи сурастырып едш, уйге донад та, ботен адам да келген жод дедо. Кеннрек бос туртан болмеге бас сугып едш, каминныц устщп жатында 1лул1 туртан элгт сурет кезше тустД. Дэл терезедеи ундлген адамньщ сурет1. Мешцше, бэрш де оп-одай тусшдоруге болатын сиядты. Адам кейде ©зшщ не ктеп, не дойганын бшмейтш кездерг болады гой. Сол сиядты мен де жадагы суретт1 бурын б1р рет керш, бфад кергешмд1 умытып далган болуым керек. Сондыдтан да мешд адам кердш дегешм жай елее болуы эбден ыдтимал. — Шетк1 терезедеи дейсщ бе? — дедг Гартер ханым жулып алгандай. — Иэ, онда турган не бар? — Жай эншешн, — дедо Гартер ханым. Солай дегенмен де ол датты шошынган болатьш. вйткеш шетк1 белме Патриктщ крпнетш, дырынып-таранатын орны едо. Жиешмен эдгомелескен туш радионы мазасы кетш, елепзш тындады. Чарлз тагы да уйде жод болатын. Егер буттн элп сумдыд уишлш рет дайталанатын болса, онда, соз жод, оныд о дуниемен ттлдескет. 9

Журеп Д^рсибАарй окыс узЫп кетш, 1зшше ирландь^ сиякты радио хабарь ранда> Гартер ханым онша саса куйеупнн УН1 санк ЖТонгысо5б1т1ер-б1тпесте1Г оркестрдщ кащырлаган дауСЬ1 К^Тг^аР^шТб1^Г»тай ^ИМЬШСЫЗ отырьт. кдлды. ^ Г аийм-ежш болтан ершдершщ тощреп кегерш кетп. %ХРеГсТ^нан ауыр козгалып турды да, жазу Д,оп1гг птьгады. Дормен! кетш налган елей колымен УСТСЛШж^да№ ?Бугш кешт сагат торыздан „„ бмеыснма и^ еткенде, мен паза болтан куиеухмнщ даусын ал- жпнаырык медсат^деалме.т1Онлш маайггагны. жЕугмера мкеуншсопленкнуиш ссаоглат тогыз жагГталсыратын болсам, онда о дуниемен хабар алыссаугдатьгща эбден мумкш болтаны. Соньщ дэлелх ретшде осы жолдарды жазып, калдырып отырмын”. Мэри Гартер Гартер ханым жазганын б!р дайталап одып шыдты да, конвертке салып сыртына эдгресш корсеттГ Содан сод додырауды сылдырлатып еда, кдормей Элизабет келда. Гартер ханым жазу устелшен турып, жадагы хатты дызметнп ейелдщ долына табыс етть — Элизабет, — деда, — егер мен жума куш тунде дуние салсам, долындагы хатты дэрвгер Мейнеллге берерсщ. Элизабет бфдеме дейш деп еда, “Жод мешмен айтыспа”, — деп, бетш дайырьш тастады. — Кдацреттщ купине сенемш деп, маган сан рет айтданьщ ес1дде болар, Элизабет. Мше, сол дуд1реттен маган жада гана хабар келдй Одан сод айтарым, мен саган 50 фунт адша арнаган болатынмын. Енд1 оны жэне 50 фунтда кобейтемш. О дуниеге аттанбас бурын банкке барып улгермесем, бул шаруаны Чарлздщ езьад жендейда. Элизабетке Гартер ханым бурынгыша ауыз аштырмады. 0з1шд далдырган осиетш орындауды жиешне келес1 куш тадертед айтты. — Ес1нде болсын, Чарлз, егер мен олай-булай боп кетсем, Элизабеттщ енппсш 50 фунтда кебейтш бер. — Кешнп кезде дабагыдыз салыдды гой, Мэри апа, — дед1 Чарлз коз1 кул1мдеп, — сгзге не болган? Дэр1гер Мейнеллдщ айтданы рас болса, жиырма-отыз жылдан сод жуз жылдыгыдызды тойлаймыз олй 10

Гартер ханым жиенше риза болып жымиганмен, кайтарып еш нэрсе айтпады. Сэлден кеша: “Жума куш кешке карай не ктейсщ, Чарлз?” — дед1. Чарлз ептеп танданып калган тер1зд1 коршдь — Айтпакшы, Эвингтер бридж1 ойнайык деп колкалап ед1. Егер с1з каласацыз, уйде-ак болайын. — Жо-жок, кажет емес, — деп кесш айтты Гартер ханым, — Т1ПТ1 де кажет емес. Рас айтамын, Чарлз, ол куш кеште менщ оцаша калгым келедй Чарлз тукке тусшбеген адамша нагашы апасына карал ед1, Гартер ханым одан ер1 еш нэрсенщ шетш шыгарып айтпады. Ол батыл эйел болатын. Коретш сумдыгымды жалгыз 031м керешн деген ойда сиякты. Жума куш кешке карай уйдщ йш тым-тырыс болатын. Гартер ханым бшк аркалы орындыгын отка таяу койып отырган. Барлык жасау-жабдыгьга даярлап койган. Сол куш банкке барьт, 50 фунт акдш алып, алмаймын деп жылап-сыктаганына карамастан, Элизабеттщ колына устаткан. Оз б\\гйымдарын реттеп, б1рд1-ек1л1 асыл тастарын жолдастары мен туыстарына атап, Чарлзга калдыратын есиеттерш де жазып койган. Вустершир шай сервизппд жабдыгьш жиен кызы Эммага, француз кумыраларын киш Вильямга, тагысын тагыларга жеке-жеке арнап калдырды. Енд1 ол колына устаган узыншак конвертке карады да, 11шнен еш буктелген б!р кагазды суырып алды. Бул адвокат Хопкинсон мырза реттеп ж1берген мура жешндеп документ болатын. Оны 031 будан бурын зер салып б!р рет окып та шыккан. Ал каз1р барлыгын кайта еске тус1ру уш1н, кагазды жене б!р шолып етт1. “50 фунт акша жан-тэшмен бер1л1п, адал кызмет еткен Элизабет Маршалга, сщлш мен немерелес 1шме 500 фунттан, калган акшаны тугелдей ен; суй1кт1 жргенгм Чарлз Ридлсуэйд1н; енш1С1не арнаймын”. Гартер ханым басын изеп, ойга кетта. Ол ана дуниеге аттанганда Чарлз улан-кайыр мурага ие болып калады. Иэ, ол нагашы апасын жанындай жаксы коред1. Эркашан адал пеЙ1Л1 мен курметш, конДл1н аулаган жылы сезш аяп корген жок- Гартер ханым сагатка карады. уш минуты кем терт жарым. Иэ, уакыты жетсе, ол дайын. Оцшен корку, мазасыздану дегеншц нышаны да байкалмайды. “Е^оркпаймын” дегенд1 б1рнеше рет кайталап айтса да, журегшщ дурсЬп жгалей тусш, алкымына тыгыла бастады. Бридж — карта ойыны. 11

Муны о03з11 д„С селзб-е„йуткеалагзанк.алИгарнакеждьуйкелер! вбден тозвд, Шел!гНеНпе кешк! тогыз жарым да бон калган. Гартер Гпалионы косып койып, не болар екен деп кутщ ханым радио! екен? Ауа раиь1Н хабарлайтьщ отыр, жок ЭЛде осыдан 25 жыл бурь1н ДИ^ыс болгш куй;У1н1н жер асты даусы ма? К пппк дел Гартер ханым молшерлегендеи болыц шыдпРады. КерЮхнше, кулагына ез1 кунде естш таныс дыбыс 6СТ1ЛД1. Б1рад бул дыбыс бугш оньщ жанын алуга келген суыд ажалдай боп ест1ЛД1.^1^уладда жвткен сыртды 6С1КТ1Ц сыдырлап ашылган дыоысы болатын, Жадагы дыбыс дайта естЪщь Осы кезде уйдщ щцн б1р суыд жел аралап вткендей болды. Гартер ханым олшеул1 уадытыныц жеткенше титтей де куменданган жок- дорда бастады... К^ордып емес, урейг ушып, тебе шашы т1к тура бастаган болатын. Кенеттен оган мынадай б!р ой келдк “25 жыл деген аз уадыт емес. Патрикт1 танымай да далармын”. О, сумдыд! Урейг одан арман ушып барады. Есж жадтан абайлап басдан аядтьщ дыбысы естццц. Тодтап-тодтап адырын жылжитын сиядты. Сэл гана юдцлстен кешн ПТПС1 есж ешб1р дыбыссыз айдара ашылып кета. Гартер ханым дулап дала жаздап, орнынан вред квтершдг. Шарасынан шыддан коздер1 ундрейген есш жадта. Дел осы сэтте оньщ далтыраган саусадтарыньщ арасынан томен дарай б!р нэрсе сусып тусш кета. Туншыга шыддан айдайы тамагына кептелгп, берг шыдпай узглш далды. Ашыд турган есжтщ босагасында жирен даба садалды, устшде Виктория заманыныд улпсшен тггглген пальтосы бар б!р т1р1 аруад тур ед1. Патрик келш жеткен екен! Гартер ханымньщ журеп. кеудесшен шыгып кете жаздап соцгы рет тулады да, тына далды. Жансыз денес1 уш буктелш, еденге сылд етгп дулап тустг. Элизабет Гартер ханымньщ дасына келш жеткенде, б1р сагаттай уадыт етш кеткен едо. Дереу дэрггер Мейнеллге хабар берш, карта ойнап отырган жер1нен Чарлз Риджуэйда де шадыртып алды. Б1рад бул кезде Гартер ханымга ара тусетгн ешб1р куш жод болатын. Гартер ханым далдырган хатты Элизабет екг куннен кешн гана есше алды. Дерггер Мейнелл взше арналган хатты зер сальш одьш шыдты да, Чарлз Риджуэйге корсета. — Кереметтей сай келу1н дарашы, — дед1 дерггер ойын созбен жалгастырып, - нагашы апада мардум 12

куйеушщ даусы елее болып ес'плген. Бутан дау жод. Бул оныд жанын жепдей жеп, онсыз да нашар журект1 жетер жерше б1р-ад жеттзген. 031 де узьлейш деп турган адам дашна шыдасын, зэрес1 кете кордып, урейден жан тапсыртан. — 0зшен-ез1 дейс1з той сонда? — дед1 Чарлз. — Иэ, солай болуы керек. Мен сатан медициналыд экспертизаныц дорытындысын мумкш болганьшша тездетш хабарлармын, б1рад оньщ дэл мен айтдандай боларына ешб1р кумошм жод. Дегенмен мундай жатдайда, ресми тортш бойынша, экспертизадан етшзш алган жон. Чарлз дор1герд1 мадулдагандай басын изедк 0ткен туш елдщ коз1 уйдыта кеткен кезде, Чарлз радиодабылдагыш -турган белменщ сыртды жагымен устщп дабаттагы оз белмесше жасырын тартылтан сымды суырып алып тастады. Сол куш кешке дарай кун суытып кеткенд1ктен, Элизабетке айтып, болмес1ие от жадтырып дойтгш болатын. Мше, сол отда иег1 мен жадтарына жапсыртан жирен садалды ертеп ж1берд1. Виктория заманыныц улпс1мен т1г1лген наташы атасыныц кшмш уйд1ц шатырындагы далампыр И1С1 бурдыраган сандыдда дайта апарып салып дойды. 0з1рге оньщ басына тонген дауш булты жод сиядты. иКут1м1 жадсы болса, наташы апац ол1 талай жыл ем1р суред^,^ - деп, дэрггер Мейнеллд1ц алгашдыда айтдан кершкел сезшен кейш-ад кокейшен орын тепкен булыцтыр ойы енд1, мше, 1ске асып отыр деуге болады. Наташы апасыньщ суй1кт1 еркебуланы, суйк1мд1 жтт Чарлздщ жуз1не масайраган кулк1 утртлдь Дэр1гер кет1сшен Чарлз оз мшдетше к1р1сш кетт1. Енда оны мардумды жерлеуге байланысты кезек кутт1рмейтш шаруалар тосып турган болатын. Алыстан пойызбен келетш туыстарьш дарсы алуы керек. Олардьщ б1р-екеу1 - б1р тунеп дайтатын адамдар. 0з ойымен нитей арпалысып журсе де, бул шаруаларды Чарлз тьщтылыдты тындырды. “Жолы болар жтттщ жецгес1 шытар алдынан” деп осыны айт! Енд1, м1не, ецсесш басдан ауыр ойдан арылып, кец1л1 жай тапты. 0йткеш дыл кошрдщ уетшде турган оньщ мушшл халш ешк1м де, т1пт1, ана мардум боп кеткен наташы апасы да бьлмейтш. Жан адамта сезд1рмей келген 0м1р1н1ц колеьще жаты б1л!не бастап, енд1 оньщ мойнына абадтыньщ тузагы тон1п турган ед1. Б1р-ек1 айдьщ 1Ш1нде мол адшаныц козш таппаса, оньщ сыры ашыльш, абыройы айрандай топлерг созс1з еда. Шне, енд1 0ЛП дара булт сейш1п, жагдайы тузелген сиядты. 13

тя„ КУЛд1. Кулмегенде дайтсш. Ол кылмыс«д ( Чарлз *ЧР*«™вУны ептеп дана калжындады. Соньщ ( барган жок- ^„нде байып шыга келд!. Бул жерде Ми аркасында сир ку « Нагашы апасы озшщ мурагер; датыратын ештед д жасырган жок кой. Чарлз бола™НЬ”* ганДа, Элизабет есхктен бас сугып, Осы оименырзанын келгенхн жене оньщ Чарлзбен »ББупл дкаетнта!гыЫз дсекрыркеьзшхндеендкеетлшдх ж, -хбедреупге, Чыадрглазилхшанхынецн куанып тежей Н.ОЙЫП, кайгылы адамныд кейщн кХШк1тш турган белмеге карай беттедх. Сол арада маРкум ширен гасыр бойы ресми кедесшхсх болып келген кяпт адвокатпен кездестх. Апвокат Чарлздщ отшушен орындыкка жаигасты да, к,„ау 61Р жетелш алып, келген шаруасын аита бастады. _ Маган жазган хатыдызды онша тусгне алмадым, Риджуэй мырза. Хатка Караганда, маркум Бартер ханымньщ мура женшде далдырган есиет кагазын бхздщ долда деп ойлайтын СИЯК.ТЫСЫЗ. Чарлз жалт парады. _ Нагашы апамньщ солай дегенш оз кулагыммен естшенмш. — Кезшде ол к,ужаттьщ б1зде болганы рас. — Болганы к,алай? — Жаца айттым гой, кезшде деп. Бартер ханым маган хат жолдал, кдгазды еткен сарсенбгге ж1беруд1 етшген болатьш. Чарлздын, дегб1р1 каша бастады. Осындай б!р пэленщ боларын 1Ш1 куш бурын сезгендей. — Кдгаздардыц б!р жершде журген болар, — деда адвокат сезш кайта жалгап. Чарлздыц ун1 шьщпай отырып калды. Ты натуга дэрмеш жок;. Ол Бартер ханымньщ устел1ндеп кагаздарды тугел сузш шывдан. Олардьщ арасында элй кужаттьщ жок екенш айдан-аньщ быетш. Муны ол адвокатша селден кешн, езше оз1 келген сон; гана айтты. 0з даусы езше жат коршш, аркасынан суык; тер бурк ете калды. — Ол юсшщ заттарына баска ешкш кол тиизш пе еда? Чарлз адвокатка кызметнд ейел Элизабеттщ араласканьш айтты. Хопкинсон мырзаныц акылымен дереу Элизабетп шакырып алды. К^ызметпи ойел кабагы катулы, какиган куй1 езше койылган сауалдарга жауап берш жатыр. Элизабет Бартер ханымньщ киш-кешеп мен усак-туйек заттарыньщ бергн де оз колынан етюзш реттепть Алайда 14

олардыд шпнен осиет дагазга удсайтын ресми дужат кере алмапты. Эйткенмен ол дагазды Элизабет жадсы бглетш боп шьщты, себеб1 бейшара Гартер ханым дайтыс болатын куш тадертец мардумныц елп дагазды устап турганын ез кезшен коршт1. — Бутан сешмшдз мол ма? — деда адвокат жулып алтандай. — Ие, мырза, маган ханымныц оз1 айтдан. Содан сон; ол К1С1 алмаймын дегенше доймай, долыма 50 фунт акдна устатты. Ал осиет дагазы узыншадтау кок конверттщ шпнде болатын. — Рас айтады, — дед1 Хопкинсон мырза. — Есхме енд1 тустд — деп, Элизабет созш дайта сабадтады, — келес1 кун1 жацагы кок конверт мына устелд1д устхнде жатдан. Бград 1Ш1нде еш норсе жод болатын. Устелге конвертт1 мен езш дойтанмын. — Устелдеп конвертт1 мен де коргенмш, — дед1 Чарлз. Ол орнынан турды да, жазу устелшщ дасына барды, келес1 сотте керг бурылып, долындагы корпзертт1 Хопкинсон мырзага усынды. Адвокат конвертке ундлд1 де, басын изедо. — Иэ, бул еткеи сэрсенб1де мен осиет дагазды салып жШерген конверттщ дол 031. Енд1 ек1 еркек те адырайып Элизабетке дарады. — Маган айтар басда еш нэрселер1щз бар ма? — дед1 Элизабет. — Эз1рше жод, радмет. Элизабет есшке дарай беттед1. — Сел К1д1ре турьщызшы, — дедг адвокат, — сол куш уйге от жагылып па ед1? — Ие, от кешке дешн маздап турды. — Радмет с1зге, енд1 журе берщ1з. Элизабет шыгып кетт1. Чарлз едкейген куш дфцщеген долдарымен устелд1 таянып турып далды. — Хопкинсон мырза, с1з мунымен не айтпадсыз? Неге медзеп турсыз оз1д1з? Адвокат басын шайдады. — Ум1т узбейж, мумкш, ел1 де болса табылып далар... — Ал табылмаса ше? — Онда жалгыз-ад дорытьшды жасауга болады. Нагашы апацыз мура жошндег! осиет дагазды жою упдн эдеш. алдыриран ба деп дордамьш. Олай дейтппм Элизабет б!р тиынсыз далмасын деп, 50 фунт адшаны оган оз долымен тапсырган. — К^алайша, не ушш? — деп, Чарлз ендреп доя бердь Хопкинсон мырза тамагын дырнап бгр жотелш дойды. Таты да дургад жотел. 15

— Нагашы апацыз бен б!р нерсеге келкзпей цалган * немесе туе шайысцан жершдз жок, па едя, Риджуэй мырза? * е Чарлз жасца булыгып: “Жоц, ерине”,—дедь 0кс1г1н I баса алмай: “Б1з ец соцгы кунге дешн б1р-б1рш1зге деген шынайы ыцылыстан айырылып корген жоцпыз”, — деп, I ( иеп кемсевдеп кетти ( _ Е-е-е!—деда Хопкинсон мырза Чарлзга тура царамай. Адвокаттьщ кудштенш турганын сезгенде, Чарлздьщ ] журеп зу ете цалды. Кш 61лед1, мына кер1 цацпастьщ ] бшмейтш, еетшейтш пелес1 жоц. Белкш, Чарлз туралы ботен ецпме муныц цулагына да жеткен шыгар. Б1рац ондай есек-аяцныц ушы шьщеа, бул ец алдымен Бартер ханымныц цулагына жетсе керек едо де, нагашы мен жиен бул жоншде цайтсе де жуз шайысып ие болмаса есеп айырысцан болмас па ед1? Б1рац олай болган жок; цой! Чарлз оз омзршщ ашшы сетше тал келдь Осы уацытца дешн сан сайда жупртш айтцан ещип орге басьш ете беретш. Ал цазф шын соз1 зая болып, оган сенбей отыр. Тагдырдыц толкеп гой бул! Нагашы апасыныц есиет цагазды жагып ж1беру1 мига сыймайтьш персе гой. Жок,, мумкш емес... Кенет ол тыгырыкда т1релд1. Коз алдынан откен елп сумдыц сурет цалай ед1?.. Кемтрдщ б!р долы журегшде... ал екшпп долынан бхр нерсе... К^агаз болуы керек... сусып дып-дызыл шодтыц уетше дулап туеш едх гой... Чарлздьщ даны дашып, онд кулдей боп кеттк Келес1 сетте ол езшщ: “Егер ол дагаз табылмаса, дайтем13?” - деген урейл1 унш ест1Д1. — Б1зде Бартер ханымныц будан коп бурынгы жазып цалдырган мура жешндеп есиет цагазы сацтаулы тур. 1920-жылдыц цыркуйек айында тапсырылган цужат. Бул цужат бойынша, Бартер ханымныц бук1л мурасы жиен цызы Мириам Бартерге, ягни даздеп Мириам Робинсонга тапсырылуы тшс. Мына дадпас не оттап кетт1? Мириамы нес1? Сонда улан-асыр адшаныц Мириамга, оныц ана адам сиягы жоц куйеусымагы мен цыцсылаган торт кунигше тиетш болганы ма? Мириамга дейдУ Дел осы кезде Чарлздьщ шынтагыныц туб1нде гт-у,рган телефон шар ете далды. Ол трубканы котерш едз., ар жагынан дершердщ дос конДл даусы естищь Риджуэй, сен ое тындап турган? Сага!! дажет1 болар деп согып турганым гой. Медициналыц сараптаманыц дорытындысы^ осы цаз1р гана дайын болды. Сол баягы мен айтцандай болып шьщты, тек журепнщ ауруы т1р! 16

кезшде мен молшерлегеннен олдекдйда кдупгп екеш аньщгалды, кдндай шара колдансац та, ец ер1 дегевде ек1 айдан аспагандай екен. Сен мазасызданьш жатыр ма деп, хабарласьш турганым гой. Коцьшце медеу гой, канша айткдашен. — Рапу етщкз, — деда Чарлз дерггерге, — немеие дедандз? — Ары кетсе ек1-ак ай ом1р1 калган екен деймш, — дед1 дерйер, енд1 даусын сэл цаттырац шыгарып.— Сынбайтын темф, тозбайтын ем1р жоц, жштм, муны озщ де жацсы тусшесщ гой... Чарлз тутцаны орнына сылк, етюзш тастай салды, цулагыиа енд1 адвокаттыц даусы шалынды. — Ойпырмай, сыркаттаиып калгаинан саусыз ба, Риджуэй мырза? — ...Бэр1 де курысын! Мурнын котерген адвокат та, анау Т1Л1 удай кер1 есек Мейнелл де курып кетсш! Дол ушын беретш енд1 ешкш жоц* Барар жер, басар тауы б1реу-ак> ол — абацты. Чарлзге осы уакытца дейш б1реу езшен жасырынбак ойнап келген тэр1зд1 болып кершдь Шок-шок деп, мазак кылып кулш турган сешлд!... АРЗАН П0ТЕРД1Ц СЫРЫ Осыган дешн мен кагазга тусфген уацигаларда, мешп урлык, жайлы болсын, мешп юс1 елтмше байланысты болсьш, Пуаронъщ эрекет1 ец алдымен непзп айгакты тексеруден басталъгп, шегтне жеткегапе тарцатылып, жуйел! желшен орбитш. Ал оцгъме еткатп отырган мьша жагдай бэршен ерекшелеу. Мунда уакдгалар тхзбеп ец еуел1 Пуаронъщ иазарына цпккен кдралайым усац-туйектерден орбит, адамньщ уш уйцгаса тусше юрмейин небф сорацы кылъщтармен шектеледа. Бфде кешюсш есю досым Джеральд Паркердац уйшде отырганбыз. Мешмен уй иесшен белек тагы да бес-алты адам бар-тын. Одетте Паркер отырган жерде ецгхме калайда баспана 1здеу меселесше карай ойысатын. Бул жолы да дел солай болып шыкты. Эцпме аркауы Лондоннан петер 1здеп табудыц киындыгы жайьшда болатьш. Баспана 1здеу, петер ауыстыру Паркердац уйренншсп кес1бше айналган еда. Согыстан1 берг! уакыт пшнде ол ец кемшде бес-алты петер ауыстырган. Бф жерге цонар-цонбастан жене бф арзан уйге ыцыласы ауып, дуние-мулкш аркалап кеше женелетш. Дегенмен ербф кеипп-цону оган аз да болса пайда келтфетш. Ал шыньша келгенде, петер ауыстыру енда оган пайда табудьщ кез! емес, кунделпси едетше айнальш кеткен еда. Бфшнп дуниежуз1л1к согысты айтып отыр.

Бфаз уакдэ1тк,а дейш 613 Паркердщ аузына кдрап отырдьщ, Б1рак соз кезей келгенде ел дуылдап, жамырай сойлеп кетт1. Ен; соцында соз куйеушен бгрге келген ашандау одемпие келшшек Робинсонга тидх. Паркердщ жа^ында гана танысдан адамдары болгандьщтан, Робинсондарды мен будан бурын кездесйрмеген едш. — Потер демекпи, — дед1 жацагы келшшек, — Паркер мырза, С1з бгздщ жадальщты естодшдз бе? Сей тусщ, баспана тауып алдьщ акыры! Монтегю уйлергнен. — Басе, — дед1 Паркер, — ылги айтушы едш гой к;ымбат пэтерлер ол1 де жеткшжй деп! — Дурыс айтасыз, б1рак; бдедщ потер кымбат емес. Тшй арзан. Жылына сексен-ак; фунт! — Б1рац... Бфак; Монтегю уйлер1 кедшпй Найтсбридж1 кошесшде емес пе ед1? Бшк ор1 одем1 уйлер гой. Жо^ олде С1здщ айтып турганьщыз сол аттас дуыск;а тыгылган лашьщтардыц б1р1 ме? — Жох;, сол Найтсбридждей уйлердщ дол озь 1$ызыгы да сонда болып тур. — Шынында да айтатыны жок; екен! Т1пт1 гажап, мига юрмейтш норсе. Алайда мунда б1р гоп болса керек. Мумшн, екшпп б1реуд1 юрйзш, пайда табу мацсатымен потер жалдаган адам уйдщ иесхне пара берген шыгар. — Жоц, ондай еш норсе жоь^. — Пара алмайды дегенге кш сенеда, ойбай-ау, — деп Паркер курсшш к;ойды. — Б1ра^ бхзге петердей жиЬаздьщ кунын толеуге тура келдц, - дед1 Робинсон ханым созш кайта саба^тал. — Е, бесе, айтпадым ба, — дедо Паркер созда Ьпп альш. — Мунда бф гоп бар деп едам гой! — 50 фунтка сатып алдьщ. Жабдыгымыз топ-тоу1р! ^ — Олай болса, мен к;ойдым, — деда Паркер. — Осы куш уй иелер1 ак,ылдан ауысьш, тым кондлшек боп кетсе керек. Робинсон ханым абыржьпщырап калды. Жщгшке кастарыньщ арасы ежшденш кетй. ~ Шынында да, бул б!р турл1 кудшй жай екен. СЛздщше сонда ^алай, бул уйдх киес1 тори ма? ” Киес1 торитын потер бар дегещц еш уащлтта да есйген емесшн, — дед1 Паркер батылдау сойлеп. Жо-ок;... деда Робинсон ханым сенщщремеген шппн танытып. Шынын айтсам, мунда меш ойландыратын бграз кудшй жайт бар. Найтсбридж Лондонньщ орталыгындагы кен, одемь кошелердщ бф1. 18

— Мэселен? — деп сурадым мен. — Е, босе, — дед1 Паркер. — Кдолмысты 1стерд1 тергейтш б1здщ б1лпр маманга да дозгау салды гой мына едгше. Ойыцыздагыны тугелдей адтарыдыз, Робинсон ханым. Гастингс — дупия сыр ашудьщ улкен шеберй Мен ьщгайсызданып кулш жШердом, б1рад мадтауымды тым асырып жхбергенге ренжшен жодпын. — Жо-жод, куд1кт1 дегешм артыдтау болар, капитан Гастингс, уйд1 жалга беретш Стоссер мен Пол дейтш агенттерге барган кезншзде, олардьщ атаган петерлершщ б1рде-б1р1 жылына 400—500 фунттан кем тускен жод. Бола далса, устше шаш жетпейтш пара сурады. Оларга 613 бурын мулде жоламайтынбыз. Усынатындары Мэйфэир1 кешесшщ бойындагы дымбат петерлер едь Ал бул жолы нем1з кетедд тонымызды шешш алмас деген оймен сога кеткен болатынбыз. Салымыз суга кетш, ендд дайта бурылып кетш бара жатыр едж, елплер 80 фунттыд б1р пэтер болып едх дегевд айтты. Айтуын айтса да, ол жерге барганнан пайда бола дояр ма екен деген кудш те б1лд1рд1. 0йткеш сол пэтердщ кгтапда т1ркелгешнен бер1 де бзраз уадд>1т от1п кетшт1 ор1 оны керуге коп адам жгбершген екен. Б1р1 болмаса б1р1нщ арзан петерда дагып кетуг сезс1з гой. Алайда алдьщгы адамдар хабарсыз кеткенджтен, агенттер содгы пэтер 1здеп келгендердх де солай дарай аттандыра берсе керек. Олардьщ шпнде элдедашан б1реу юрш алган пэтерге несше ж1беред1 екен деп, ренпп бцццргевдер! де болса керек. Робинсон ханым сел тежелш, б1р дем алып алды да, сезш дайта жалгастырды. “Б1з агентке рахмет1м1зд1 айтып, дур босда арам тер болатынымызды боле турсад та, жадагы пэтердо керш дайтуга рудсат дагаз жазып беруш етшдж. Содан сод жолымыз боп далар деген дэмемен такси ала салып, жадагы уйге е дегенше-ад жетш бардыд. Тертшпп нем1рл1 пэтер уппнпп дабатта екен. Лифтшщ келуш кутш тур едок, баспалдадпен асыга басып Эльзи Фергу^сон тусш келе жатыр екен. Ол мешд жолдас дызым болатьш, каго1тан Гастингс. Олар да пэтер 1здеп журген. “Бул жолы сешд алдьщды орал кеттш-ау деймш. Б1рад босда эуре болыппьш, пэтер элдедашан бершш дойьгаты”, — дедо ол. Осымен бул б1ткен болар деп тур едом, куйеу1м Джон: “Пэтер адысы тым арзан екен, одан да кобгрек телеуге жагдайымыз бар гой, устше пара усынып кореек...” — дегендо айтып далды. Жирен1шт1 зат дой, ерине, тпги муны с1здерге айтуга да 1 Мэйфэир — Лондонныд едем! орталыд кэшелер1нщ б1р1. 19

— Мэселен? — деп сурадым мен. — Е, бесе, — дед1 Паркер. — 1^ылмысты 1стерд1 тергейтш бидщ биптр маманга да дозгау салды гой мына эдгше. Ойыцыздагыны тугелдей адтарьщыз, Робинсон ханым. Гастингс — дупия сыр ашудыц улкен шебер1. Мен ыцгайсызданып кулш яабердам, б1рад мадтауымды тым асырып жгбергенге ренж!ген жодпын. — Жо-жод, куд1кт1 дегеьпм артыдтау болар, капитан Гастингс, уйд1 жалга беретш Стоссер мен Пол дейтш агенттерге барган кезйшзде, олардьщ атаган петерлершщ б1рде-б1р1 жылына 400—500 фунттан кем тускен жод. Бола далса, устше шаш жетпейтш пара сурады. Оларга 613 бурын мулде жоламайтынбыз. Усынатындары Мэйфэир1 кошесшщ бойындагы дымбат потерлер еда. Ал бул жолы нем13 кетед!, тонымызды шешш алмас деген оймен сога кеткен болатьшбыз. Салымыз суга кетш, енда дайта бурылып кетш бара жатыр едак, елг1лер 80 фунттьщ б!р петер болып ед1 дегенда айтты. Айтуын айтса да, ол жерге барганнан пайда бола дояр ма екен деген кудак те б1лдарда. 0йткен1 сол пэтердщ к1тапда т1ркелген1нен бер1 де б1раз уадыт етш кетшт1 ер1 оны керуге коп адам ж1бер1лген екен. Б1р1 болмаса б1р1нщ арзан петерда дагып кету1 созс1з гой. Алайда алдьщгы адамдар хабарсыз кеткендактен, агенттер содгы петер 1здеп келгендерда де солай дарай аттандыра берсе керек. Олардьщ птпнде елдедашан б1реу шрш алган петерге несше жхбереда екен деп, ренпп бцццргевдер1 де болса керек. Робинсон ханым сел тежелш, б1р дем алып алды да, сезш дайта жалгастырды. “Б1з агентке рахмет1м1зда айтьгп, дур босда арам тер болатынымызды бьле турсад та, жадагы петерд1 керш дайтуга рудсат дагаз жазып беруш етшдш. Содан сод жолымыз боп далар деген демемен такси ала салып, жадагы уйге е дегенше-ад жетш бардыд. Тертшпп нем1рл1 петер уппнни дабатта екен. Лифпшд келуш кутш тур едок, баспалда1щен асыга басып Эльзи Фергусон тусш келе жатыр екен. Ол менщ жолдас дызым болатьш, капитан Гастингс. Олар да петер 1здеп журген. “Бул жолы сешд алдынды орал кеттш-ау деймш. Б1рад босда еуре болыппьш, петер елдедашан берилл дойьшты”, — деда ол. Осымен бул б1ткен болар деп тур едом, куйеуам Джон: “Петер адысы тым арзан екен, одан да кебгрек телеуге жагдайымыз бар гой, устше пара усынып керсек...” — дегенда айтып далды. Жирен1шт1 зат дой, ерине, тшт1 муны с1здерге айтуга да 1 Мэйфэир — Лондонныд едем! орталыд кешелер1н1д бф!. 19

уят. Бфак тусшейздер гой, “баска туссе баспакшыл” дегендей, баспана 1здеп киналганда адам не 1стемейд1”,-. деп богелш далды. Баспана ушш адамныд неге болса да баратынын, тштх мундайда “сети; атын, тура турсын, менщ атым журе турсын” деп, дара бастыд дамын ойлап кететш кез1 де болатынын айттым мен оган. — Сонымен дойшы, б!з жогары котерглдш. Сенес1з бе, сенбейс1з бе, потер ел1 бос тур екен. ^ызметии ейел б1зге бэр1н де керсеттк Сосын уй иес1 ойел адам екен, онымен де сойлестис. Моселе табан астында, сол жерде шенплдь Шрден кфет1н болып, жи]1азга 50 фунт адшасын толеп дойдыд. Келдащ дагаздарга келес1 куш дол дойып, буйыртса ертед кешщ к1ргел1 отырмыз! — деп свзш аядтады Робинсон ханым дуанышын жасыра алмай. — Ал олг1 Фергусон ханымдои не?—дед1 Паркер.— С13Д1Д П1К1Р1Д13Д1 61ЛГ1М КвлеД1, ГаСТИНГС. — Менщше, 1^ымбатты Ватсон”1, — деп Шерлок Холмс айтпадшы, ол бикеш басда петердщ естн даддан болар. — Бэрекелда, капитан Гастингс, дандай адылды едшдз! — деп, суйсшгенш жасыра алмаган Робинсон ханымнъщ даусы датгы шыгьш кетп. Мен болсам, дол осы жерде Пуароныд болмаганына датты 0ЮНД1М. Ойткеш ол кейде менщ даб1летшд1 жете багаламайтын сиядты болып кершетш. Шындыгында, бул бф дызыд уадига ед1. Келес1 куш Пуароны сынамадшы болып, оган ест1гешмд1 тугелдей баяндап бердш. Ол дызыддан сыдай танытты. Даланыд эр жершде потер адыныд мелшер1 дандай екенш менен топт1штеп сурап алды. — 031 б1р дызыд шаруа екен, — деда ол ойга кетш. — Рафу еткш, Гастингс, шамалы серуендеп дайтуым керек. Б1р сагаттан кешн дайта оралганда оньщ квз1 кулгмдеп, толдып тур екен. Таягын устелге дойып, далпагыныц тебесш эдеттепше бипаздап сипалай бердь Сосын т1л датып: “Нес1 бар, достым. 1^аз1р долымыз бэр1б1р бос. Демек бул 1СТ1 бастан-аяд тексер1п шыгуга мумкшдогшю жетюлшта”, — дед1. — К^ай 1СТ1 айтып турсыц? Ана Робинсон дейтш с1здщ таныс келшшегццздщ су тегш потерш айтамын да. Ватсон Конан Дойлдьщ ейгЬп Шерлок Холмс жайлы жазган вцгшелершдеп басты кешпкер, Шерлок Холмстьщ сеншдо досы ер1 ол туралы хикая шертетш адам. 20

— Пуаро, шынымен айтып турсыц ба? — Шын болганда кандай! 0зщ ойлашы, достым. Ол жердеп потерлердщ багасы — 350 фунт. Муны мен уй иесшщ агентшен каз1р гана бШп келш отырмын. Ал мына пэтерд1 тым арзан багамен 80 фунтда жалга бергеш нелжтен деп ойлайсыд? — Б1р юлтипаны бар шыгар. Меселен, Робинсон ханым айтпадшы, киес1 торитын уй шыгар. Пуаро куптамаган пиши танытып, басын шайкады. — Сосыи мына б1р жер1 тштх гажап. Курбы кызы ана потер олдедашан жалга берЬпп дойган екен дейдь Ал булар барып сураганда, байдашы езщ, мулдем керклнше болып шыддан. — Мумкш, ели келшшек дателесш, баска есгкке хирген болар? Сезше кулак асатын шыгарсыд. Мунда бас катыратын тук те жод. — Бул арада сении дурыс та, бурые та болуы мумкш, Гастингс. Алайда мына б!р нерсеш жокка шыгара алмайсьщ. Оли пэтердд коруге уй 1здеген сан адам барды гой. Солай бола тура ор1 озшщ тым арзандыгына карамастан, Робинсон ханым жеткенге дешн бос туруы далай? — Демек мунда б!р сыр бар дегеи соз. — Робинсон ханым ештедеден секем алмайтын сиякты. Осы жерш далай деуге болады? Эйел шынын айтты деп ойлайсыд ба, Гастингс? — Ол б1р тамаша жан! — Сурагыма жауап беруге муршанды келиртпегенше Караганда, ебден мумкш! Олай болса, суреттеп берпп езш. — Бойы бшк, ак сары шашы кандай эдеш деседпп, нагыз сары алтын дерещ... — Сенщ-ад адсарыд саргылт шашка ауады да турады екен, — деп кудк1лдед1 Пуаро.— Иэ, ары карай. — Коз1 кок, од1 де кереметтей едемх, содан кешн, иэ, осымен бггп, менщше, — дедш сезшд1 шолактау кайырып. — Ал куйеух ше? — Эп-одем1 Ж1Г1Т, бграк асып кеткен туп жок. — Кдра торы ма элде ак куба ма? — Бшмеймш, анау да, мынау да емес, екеушщ ортасы, карапайым жан. Пуаро басын изедк “Ие, ондай еркектер толып жатыр. Дегенмен эйелдердх суреттеуге келгенде шебер екенещ. кош, мына адамдар туралы тагы не айтасыд? Оларды Паркер жадсы б1ле ме?” — Байдауымша, жадын арада гана таныедан адамдары коршедь Шыныдцы айтшы, Пуаро, сонда далай сенщше... Пуаро колын котерш: “Же, же, сабыр ет, достым. 0з1рше пэлендей еш нэрсе дей алмаймьш. Бар айтатыньгм — мунда 21

бф сыр бар. Эзфге б1здщ бар бшетнпшз ойелдщ есш1 гана. Одан бас^а юке татыр епггеме жок кой, Гастингс, солай ма?м _ Оныц аты — Стелла, — дедш созге араласып. Онда турган не бар?.. Пуаро каркылдап кулш, созшдг болш Ж1берд1, Кулетшдей бфдеме болса керек, стро. — Стелла деген жулдыздьщ аты емес пе? Тамаша! — Сонда не демеюшсщ?.. — Ал жулдыздар соуле шашады! Уктьщ ба? Сабаца туе, Гастингс. Мазак болтан адамша шамданып, шытьшама. Оданда Монтегю уйлерше барып, бфаз норсена сурастырып кайтайык. Мен соцына глесш журе бердам. Бгз кермек болып келе жаткан жер бхрнеше блоктан туратьш, жакында гана сапалы жендеуден еткен одеш уй екен. Швейцар формасын киген б1реу есж алдында куншуактап тур екен, соган карал Пуаро: “Гафу етщш, ерлГзайыпты Робинсондар осы уйде тура ма?” — дед1. Швейцар коп сезд1 унатпайтыи, тырыскак ерх куджешл адам болса керек, б1зге озер дегенде мойньш бурып: ‘Тертшпп потер, уттпнттп кабат”, — деп жауапты келте кайырды. — Ракмет с1зге. Олар мунда кашаннан бер1 турып жатыр? — Алты айдан берк Сенер1мд1 де, сенбес1мд1 де бглмей, 1лгер1 умсынып калдым. Пуароныц мыекылдай жымиып келе жатканын 1шш сезед1. — Мумюн емес, — деп дауыстап ж1берд1м. — С13 кателесш турган боларсыз. — Алты айдан бер1 турып жатыр дед1м гой. — Рас солай ма? Мен айтып турган ойел бойшац, ад куба, шашы кызгылт сары алтын тустес жоне... — Дэл 031, — деда швейцар. — К^ыркуйек айыньщ жиырма тогызы куш копал келген. Осыдан алты ай бурын. Б1зден жальщты б1лем, швейцар пике карай шепншектей бердг. Мен Пуароныц соцына ерш, сыртца кайта шыцтым. — Дош, Гастингс, — деда менщ досым кулана сыр тартьш. — Эдема ойелдер ылги агынан лсарылады демекгасщ? Мен жауап катпадым. Пуародан ендг оныц не ютемек екенш, цайда баратьшы- мызды сурал улпргенше, Бромптон Роуд кошесше карай бет алды. Агеиттер туратьш уйге барамыз, Гастингс. Мо1тгепо уйлершен потер алуга ацеарым сондай ауьш тур. Б^ателеспесем, мунда коп узамай б1р кызык болады. Б1зд1ц жолымыз болды. Бес1нш1 кабаттагы сег131нш1 потер бар жабдыгымен жалга бергпед! екен. 1^уны — 22

аптасына 10 гинея1. Петерд1 Пуаро ойланбастан бхр айга жалдап алды. Сыртца цайта шьщцанда наразылыгымды бшдфмекпи болдым. Пуаро аузымды алщызбады. — Бугшде мен ацшаны б1р ккздей-ак, табамын! Ендеше ойыма келгенд1 неге хстемеске? Айтпащны, Гастингс, сенде осы тапанша бар ма? — дед1 ол. — Иэ, б1р жерде болуы керек,— дедш мен сел шбфтштеп. — Сонда... — Саган кереп бар ма демексщ гой? Байцауымша, озще унап цалган сияцты гой. Сезшд1 баурап алатын асцак, дуниелердщ саган унайтынын бьлемш. Ертесше 613 уацытша крнысымызга келш юрш алдыц. Эдем! жабдьщталган, Робинсондардан еш кдбат жогарыда, дел солардьщ тобесше орналаскдн, тура солардакшдей петер екен. Б1з келш юрген куннщ ертесше жексенбг болатын. Тустен кешн Пуаро сыртцы ес1кт1 тольщ жаппай, ашьщ цалдырган. Томенп жацтан тьщыр естшген кезде ол мет цасына тез шацырып алды да: “Баспалдацтьщ цанатынан ецкешп к,арашы. Сенщ таныстарыц емес пе? Байцап цалмасын”, — дед1. Баспалдацтан мойнымды созып, томен ущлдш. — Солардьщ дел ез1, — дедш сыбырлап. — Дурыс. 0л1 де бацылай туе. Жарты сагаттай мерзш откен кезде, петерден кулпыра кишген жене б!р жас ейел шьщты. КонДл ендо орньша туеш, Пуаро курсицц де, аягынъщ ушымен басьш пике юрш кетп. — Берекелдй Петер иелершщ соцын ала цызметнп е11ел де шыгып кетт1. Енд1 петер бос калуга ттстГ — Осы 613 не 1стегел1 журмдз? — дедам шыдамым таусыльш. Пуаро ыдыс-аяк, жуатын болмеге тез басып юрд1 де, сырттан ком1р котерш шыгаратын лифтшщ ж1бш тартцылай бастады. — К^оцыс шыгаратын лифт цорапца мшш томен тусемаз, — дед1 ол кощлдене оз ойын туешдорш. — Б1зд1 жан адам байцамайды. Демалыс кунп концерт бар, агылшындардыц серуендейтнп немесе туею тамацтан кешн жатып, коз шырымын алатыны жене бар, м1не, осылардын, барлыгы да Эркюль Пуарога ел козше туспеуге жагдай тугызады. Ал кеттш, достым. Ол агаш цораптыц 1Ш1не суцгш кетт1. Сылбырлау цимылдап, жеыпкке оныц соцынан мен де туетш. 1 Гинея — агылшын ацшасы; 1 гинея 21 шиллингке тец, ал 1 фунтта 20 шиллинг бар. 23

— Сонда кдлай? Патердщ есгган бузыгг к1рем1з бе? — дедш мен сезжтене. дедд. Пуаро екунггы жауап цатып: “Дол бугш емес , Лифт1шц жШш тарта отырып, 613 уш1нш1 кабатка жеткенше жайлап томендей бердж. Ыдыс-аяк жуатын болмешц ес1Г1 ашьщ турганын коргенде, куанганнан Пуароныц даусы шыгып кетп. — Байкайсьщ ба? Кундоз бул еснсп енгкш де кшттемейдц екен, каласа кез келген адам бхз сиякты лифтшен томен тусш, кайта котердле алады. Тунге карай бул ес1кт1 юлттейтш болар, тшт1 жаппауы да мумкш. Алдагы жоспардьщ дамы гой мына дстеп жаткан т1рлж. Ол созш догарып, калтасынан бдраз курал-сайманды суырып алды да, 1ске кдосш кетп. Максаты есжтщ шаппасыи келес1 жолы лифтшен кайта тускенде оцай ашылатындай етш икемдеп кету екен. Буган бас-аягы уш минуттай-ак уакыт кетп. Шаруасын бгпрген сон, Пуаро куралдарын калтасына кайта салды. Коп узамай оз потер1м1зге карай котерьлдж. Дуйсенбд куш Пуаро куш бойы сыртта болды. Кеппасш оралганда, кенДп жай тапкан адамдай орындыгына курсшш отыра кетп. — Гастингс, саган бхр нэрсе айтайын ба? Озще унайтын бдр фил1мд1 есще туйредо. — Ал баста, — дедш мен кулш. — Ойдан шыгарган к,иял емес, шын окига болар. — Болганда кандай. Буньщ растыгына Скотленд- Ярдтыц1 инспекторы Джэптщ ез! де кетлдж бере алады. Бул оцгше маган солардьщ кецсес1 аркылы жетш отыр, Кулагыцды сал, Гастингс. Осыдан алты ай бурьш Американьщ бхр мхшсгпрлшнен согыс тещз флотына кдтысты оте кунды жобалар урланган. Ол жобаларда кеме токтайтын аса мацызды беюшстердщ орналаскан жерлерд белпленсе керек. Элг1 кагаздар кез келген шет мемлекетгщ, айталык, Жапонияныц крлына туссе, оньщ улкен олжага бататыны сезшз. Кудак мдшстдрлште косалкы кызметте журген итальяндык, Луиджи Вальдарно дейтш б!р жас жштке туседь Ойткеш ол жадагы кагаз урланган кун1 козден гайып болган. Луиджи Вальдарно уры ма, жок па, ол арасы белгкяз, б1рак еш куннен кешн оньщ ол1 денес1 Нью-Йорктщ шыгыс жак шетшен табылады. Оны б1реу атып кетшп. 1 Скотленд-Ярд — Лондон полициясы. 24

Урланган кдгаздар онда болмай шыгады. Осыдан б!раз уадыт бурын Луиджи Вальдарно кобшесе Эльза Харт дейтш 0Н1Ш бикешпен жубын жазбай журит. Вашингтонга кешн келген елп енпи бауыры екеу1 бф белмеде турган. Эльза Харттьщ аргы тегшщ шм екешн ешшм де бьлмейтш болып шыгады. Вальдарно о дуииеге аттанысымен эннл дыз да тосыннан зым-зия жод болып кетнгп. Шын мешнде, ол ер турл1 буркеншж ат жамылып, небф сумдыд дылмыстарга араласдан, халыдаралыд дэрежедеп аса тэжфибел1 жансыз болуы ебден ыдтимал деседо. Американъщ кдтгия к;аушс1здж мекемес1 элп бикештщ 1з1не тусу уш1и к,олдан келген шараиьщ бер1н де 1степ бадк,ан. Варлау устшде олар Вашингтонда туратын б1р топ жапондьщты да козден таса далдырмайды. Олар Эльза Харт 1зш суытып алган сод жадагы куд1кт1 топпен далайда байланысады деген сешмде болса керек. Жапондыдтардыд б1р1 осыдан ек1 апта бурын аяк, астынан Англияга суыт журит кетпгп. Соган дараганда, Эльза Харттътд Англияда болуы да ыдтимал, — деп, Пуаро аз кдаргс жасады да, созш дайта жалгастырды: “Эльза Харттыд ресми турде жариялаттган айырыддта белплерх мынандай: бойы—1 фут1 7 дюйм2, коздер1 кок, шашы дызгылт сары, бет елпет1 ад дуба, дыр мурынды. — Робинсон ханым гой!—дед1м мен жулып алгандай. — Иэ, сол болуы мумкш, — дед1 Пуаро бул жолы мен1 дуптап. — Сосынгы б1лет1шм, буг1н тадертед б!р дара торы адам, сфэ, шетелд1к болуы керек, осындагы Т0ртшш1 пэтерде шмдер туратыиын сурастырыпты. Соган дараганда, достым, бупн тети1! уйдыдды диып, томенп пэтерде менгмен бгрге тунг бойы юртк дадпай отыруга тура келер. Эрине, елп тапаншадды ез1дмен б1рге ала журсед, абзал болар едь — Элбетте,— дед1м мен сешмд1 дауыспен. — Цашаи бастаймыз? — Мен1дше, тун ортасы долайлы. Одан бер1 ештеме бола доймайды. Тунп сагат дол он еюде 613 ком1р котергп шыгаратын лифттге тусш алып, ушшш1 дабатда дарай жылжыдыд. Пуаро шудып б1рдеме жасап еда, агаш ес1к 1шке дарай бфден ашылды. Б1з петерд1д 1Ш1не судгш кетт1к. Ыдыс-аяд жуатын болме ардылы ас уйге ендж те, залдыд ес1пн жартылай ашыд далдырып, ек1 орындыдда жайгасып отыра кеттж. 1 Фут — узындыд 0ЛШ6М1, 12 дюймге немесе шамамен 30,5 сент1мет1рге тед. 2 Дюйм — шамамен 2,5 сантиметрге тед. 25

— Енд1 б1зге кутуден баска еш норсе калган жок, — дед1 Пуаро, разы болган унменен кезш жумып. Маган бул кугу шекс1з болып коршда. Уггктап калам ба деп зэрем кетп. Шамамен 8 сагат отй-ау деген кезде кулагыма тыкырлаган бф олс1з дыбыс келш жетй. Кейш байкасам, бдр сагат жиырма минут кана кутшшз. Пуаро колымды кысып белп берда. Орындыктан турып, екеумаз де ептеп басьш зал жакда карай жылжыдык. Жадагы дыбыс сол жактан есилген болатьш. Пуаро аузьш кулагыма такал: “Сырткы есжтщ ар жагьшда. Олар кулыпты ойьш алып тастамакдсы болып жатыр. Мен белп берген кезде, арт жагьлган келш бас сал да, капсыра кысып, тырп етюзбе. Б1рак байка, колында мшдетп турде пышак болады”, — деда» сыбырлап. Коп узамай жулки тарткан дыбыс есйлдг де, есжтщ ойылып калган жершен сеуле шашырады. Соуле лезде СОНД1 де, есш жайлап ашыла берда. Пуаро екеушю кабыргага жабысып кыбыр етпей турмыз. касымыздан жанай от1п бара жаткан адамныц демш сездш. Ол кол шамын жарк етшзш жагып Ж1бердь Сол сэтте Пуаро куб1р етш: “Умтыл”, — дед1. Екеу1м13 бфдей бас салдьщ. Пуаро тез кимылдап, жуннен токылган жедал мойьшорагыпшен есжй бузьш к!рген адамньщ басын тумшалай койды. Ал мен болсам, кылмыскердщ кольш байлап тастадым. Бул шаруа ор1 тез, ор1 у-шусыз бггп. колын бурап турып, канжарды жулып алдым. Пуаро мойьшорагышты козшен томешрек сыргытьш, аузьш аищызбай тартьш устал турды. Тапаншамды суырып алып, карсылас- каннан епщандай пайда жок екенш сездардам. К^арсыласкднын койган кезде, Пуаро оган б1рдемелерд1 тез-тез сыбырлап айта бастады. Сэлден кешн туткын басьш изеда. колыньщ кимылымен анаган ун шыгармауды буйырды да, Пуаро жол бастап петерден шыгьш, баспалдакпен томен тустх. Туткын соцынан ерда. Царуымды колыма устал, олардьщ артьшан мен де жылжыдым. Сыртка шьпщан кезде Пуаро маган оурылып: “Ана бурышта такси кутш тур. каруьщды маган бер, ендо оньщ кажей бола коймас”, — деда. Мына батыр кашып кетсе не 1стейсщ? — дедш мен. Пуаро жымиып: “Кдаппайды”, — деда. Мен кутш турган таксида алып кайтып келдам. Бул кезде мойын орагыш туткыннын бетшен томен сыргып тускен екен: Мынауыц жапон емес кой”,— дед1м мен, танданганымды жасыра алмай, Пуарога сыбырлап. — Кдарагысьщ, Гаспшгс. Ештецеш де калт ж1бермейсщ. Ио, бул адам жапондьщ емес, итальяндык, — деда Пуаро. 26 -

Таксиге отырган соц, Пуаро журпзупиге Темзаньщ солтусттндеп бф одфест1 атады. Бул кезде ойым он сацца жупрдь Тутцынныц кезшше Пуародан цайда бара жатцанымызды сурауга намыстаиып ор1 мына жумбацтыц шешуш таба алмай дал болдым. Б1з жолдан аулацтау кинкене уйдщ алдына келш тустж. Карсы жацтан тецселе басып келе жатцан масацдау б1реу Пуароны цагып кете жаздады. Пуаро ашуланып, олпге бфдеме деда, бфац оньщ не дегенш уцпай цалдым. ушеушаз баспалдацпен котерьлш келе жатырмыз. цоцырауды басып Пуаро б1зге былайырац турындар деп ишарат 61лдфд1. 1ш жацтан жауап болмаган соц, Пуаро цоцырауды цайта басып, есжтщ тутцасын бфазга дешн жулцылады. Кенет есжтщ устшдеп дога торщцес терезеден жарыц кер1нд1 де, есж абайлап ашылып: “Жет1 тунде не керек озще?” - деген ашулы еркектщ даусы шыцты. — Маган дэршэр керек. 0йел1м сырцаттанып цалып едк — Мунда дэршер жоц, — дед1 1штег1 дауыс. Олт! еркек еспт жаппацшы болып ыцгайланыл еда, Пуаро ырыц бермей, аягын тез тоса цойды. Лезде ыза кернеп, ашуга мшген француздьщ керш келтфт: “Йемене? Доржер жоц дейсщ бе? Мен сеш сотца беремш. цане, бер1 шьщ! Мен бул жердей тан, атцаиша кетпеймш, туш бойы цоцырауды басьш, есшнда согамын да турамьш”, — деда Пуаро. Есж цайта ашылып, халат киш, аягына шэрке 1ле салган ер адам сыртца шыцты. Жан-жагына ыцгайсыздана царап, Пуароны сабасына тус1руге орекеттендй — Мен полиция шацырамъш,— деп Пуаро, баспалдац жацца царай ыцгайлана берш еда, элг! еркек: “Жо-жоц, цудай ушдн цоя турыцыз!” — деп, оньщ соцынан тура умтылды. Пуаро оны ацырын гана нуцып ед1, анау толтфектеген куш баспалдацпен томен тусш кеттй Келес1 сэтте ушеумаз де 1шке шрш, есжт! юлттеп цойдыц. — Тез, былай царай, — деп Пуаро таяу турган болмеге енд1 де, шамды жагып ж1берд1. — Ал С13 мына перденщ артына тыгылыцыз. — Дуп болады, сеньор,— деп итальяндыц цызыл мацпалдан ттлген терезе перденщ артына зып берш юрш кеттй Ол козден таса болысымен, кезда ашьш-жумганша болмеге бф ойел жетш келдй Суцгац бойлы, шашы цызгылт сары, ашацдау мусшше шоцтай цызыл кимоно 1ле салган. — Куйеу1м цайда?—деп айцайлап ж1берд1 ол зэрес1 кетш. — СЛздер не цылган адамсыздар? Пуаро 1лгер1 шыцты да, шлш: “Жубайыцызга суыц тие цоймас деген ум1ттем1з. Байцауымша, оньщ аягында шэркес! бар, устшдеп халаты да жылы коршед!”,— дед!. 27

— К1м боласыздар? Менщ уйшде не 1степ журген адс_ Оньщыз рас, ханым, ешкдйсымыз да ыздо танымаймыз. Арамызда сшбен жуздесуге арнайы Ныо-Йорктен келген адам да Обасры. кезде терезе пердешд артынан итальяндыд шыга келдх. Журегш зу ете далды. Пуаро бейда.мдыд жасап алдырып дойса керек, элишд долында менщ тапаншам булгадтап тур. Эйел жан даусы шыга шыцгырып, оурылып дашпадщы болды. Б1рак бул кезде Пуаро шлттеул! есжтщ алдына колденеддеп тура далды. _ Меш еткхзш жхбершдзип, — деп жалоарынды еиел. — Анау меш елт1реда. _ Элп сен схлейтш кеткен Луиджи Вальдарноньщ кш екешн бхлесщ бе? — дед1 итальяндыд даусы дырылдап, даруын булгадтатып, эрдайсымызды б1р-б!р сипап этхп. Кдамылдауга шамамыз келмей турып далдыд. — 1^удайым-ау, Пуаро, мынау сумдыд оолды гой. Енда не хстеймхз? — деп дауыстадым. — Сен коп сейлемей тура турсад, сол дурыс болар еда, Гастингс. Маган сенуще болады, досымыз белы бермейшше атпайды. — Оган козхд жете ме? — дед1 итальяндыд Пуарога козш аларта 1^арап. Мен Пуароныд сезше сене доймадым, алайда элп эйел Пуарога жалт дарап: “Схзге не керек 031?” — дедь Пуаро оган басьш иш: “Эльза Харт сиядты адылды бикепже бэрхн тэггпштеп айтып жату артьщтау болар”,— дедх. Тез димылдап, эйел телефонныд устшде жатдан дара мадпалдан жасалган улкен мысыд 1спеттес жапдышты жулып алып: “Олар мынаныд астарына т1г1лген”,— деда. — Дурыс-ад, — деда Пуаро дуптай кубфлеп. Есхкке дарай^жылжып: “Дош болыдыз, бикеш. С1з дутыльш кегкенше Нью-Йорктен келген досьщызды богей турайын”, — деда. — Адымадты дарай гор!—деп, едгезердей итальяндыд адырып Ж1берд1. Ол даруын котере берш, сытылып бара жатдан эйелдг кездеда. Дэл осы кезде мен оны бас салдым. Дарудыц шаппасыныц шырт еткеш болмаса, ешкшге залалы тиген жод. 1ле-шала Пуароныд жадтырмаган унх шыдты: “Еск1 досыдньщ айтданына еш уадытта да сенбейда екенсщ гой, Гастингс. Мен бейтаныс адам турмад, ез жолдастарымныд да одтаулы дару устап жургенш уната доймаймын. Жо, жод, достым...” — дед1 ол, енд1 сезшщ содын 031Н вджше сыбап турган итальяндыдда арнап. Пуаро оган жадтырмагандыгын адгартып: “ С1зге дандай 28 ■

жаксылык ютегешмдо бшш койъщыз. Мен шзда дар агаштан аман алып кдлдым. Сосын ана суду бикеш кутылып кетеда екен деп ойламадыз. Жо, жок. Уй тугелдей бакылауга алынган. Туп-тура полицияньщ колына барып туседа олар. Бутан не дейаз, коцдл жубататын персе емес пе? Ал енда с1зге белмеден шыгуга болады. Б1рак сак; болгайсыз, ете сак, болгайсыз. Мен... Уй, жацагы зытып улгерптп гой! Ал досым Гастингс болса маган кезш алартып, жаратпай тур. Б1рак мунда тусшбейтш ешб1р жумбак, жок! Монтегю уйшщ тортшхш патерше куда тускен сан адамнан тек Робинсондардьщ гана кажет болгандыгы о бастан айдан анык еда. Нелжтен олай? Оларды бф кергенде-ак баскалардан окшау еткен не болды екен? Тур-сипаттары ма? Мумкш, бфак олардыд езгелерден асып кеткен ештемес1 жок кой. Онда есша ме?” — Алайда Робинсон деген есшде турган не бар? — деп дауыстап жШердам мен. — Бул карапайым гана есш гой. — О, жасаган, дел солай! Мэселе де сонда. Эльза Харт пен оньщ куйеу1 ие бауыры, мешп К1М1 болса сол болсын, Нью-Йорктен келед1 де, ерл1-зайыпты Робинсондардьщ атына пэтер алады. Кенеттен олар мафия1 иэ Каморра2 сиякты купия уйымдардьщ б1р! соцына тускен1н сез1п калады. Луиджи Вальдарноньщ сол уйымньщ б1реушщ мушес1 екенд1г1не олардыд титтей де кумеш болмаган. Енд1 олар не 1стейд1? Одай айлага кешед1. бздерш кугыншылардыд т1келей танымайтынын б1лет1н болса керек. Олар петерш арзан багага жалга усынады. Лондон сиядты улкен каладан баспана 1здеген мывдаган жас жубайлардыд 1Ш1нен б!р емес б1рнеше Робинсондардьщ табылатыны сезс1з гой. Мэселе тек кутуде. Егер телесной аньщтамасьтдагы Робинсон деген есшдердад т1з1мш б1р шольт шьщсадыз, шпнен ерте ме, кеш пе, ейтеу1р, бгр сары шашты Робинсон атты ейелдщ табылатынына кезшдз жетет1ш хад. Сосын не болмак? Сосын кек алушы да келш жетедг. Ол мекенжайды да, есш1мд1 де 61лш алады. Е^арымтасын кайтарады! Берг де тынады, кек алынады. Ал Эльза Харт бикеш болса суттен ак, Судан таза болып, тагы да жып- жылмагай сытылып шыгады. АлЧтпакшы, Гастингс, сен ещц мен1 анау едем1, ез1д айтдан тамаша жан Робинсон ханымга апарып таныстыруыд керек! Пэтерше бфеулердщ ес1кт1 бузып к1ргешн коргенде не деп ойлап калар екен, дереу солай карай тартпасак болмас. Аша Джэп пен оныд достары да келш калган сиякты. 1 Мафия — о баста Италияда пайда болтан, кдз1р халыдаральщ децгейдеп терроршыл уйым. 2 Каморра — бул да сондай уйым. О баста Италияда пайда болтан. 29

Сыртды есжтщ тутдасын тарсылдата соддан дыбыс есплда, — Бул мекенжайды дайдан б!лдщ? — дед1м мен Пуарога соцынан зорга хлесш келе жатып. Сен елгх бфйпш Робинсон бикеш ана петерш тастап шыдданда, артынан далмай, 131Н багып отыргансыц гой. — Жарайсьщ, Гастингс. Мше, бул жерде миьщ жумыс 1степ кетт1. Ал енд1 Джэпт1 тац далдырайыд. Ес1кт1 адырын гана ашып, Пуаро елга дара мадпалдан ттлген мысыдтыц басымен есштщ дырын б1р перщ Ж1берд1 де, “мияу” деп шацд ете далды. Е^асында б1р адамы бар, есштщ сырт жагында турган Скотленд-Ярдтыц инспекторы шошып кетш: “Эй, мынау Пуаро мырза екен гой далжывдап турган!” — дед1 даусы даттырад шыгып, мысыдтыц соцынан Пуароныц басы дылтиганда. — 1шке юрелш, мырза. — Цалай, бгздщ “достарды” дутты жерге аман-есен дондырдыцыздар ма? — Иэ, ол “туысдандарды” дурыстадыд дой. Б1рад элп заттар оларда болмай шыдты. — Солай дендз. Демек тштуге келш турсыздар гой. Гастингс екеухм13 ендг жургел1 жатыр едш, сонда да болса с1зге уй мысыгыныц тарихы мен дылыгы туралы киыкентай гана эцгаме айтдым келш тур. — Е^удай утшн, керек емес. С1зге не болган, адылдан мулдем ауысданнан саусыз ба? — Мысыдда, — деп бастырмалата женелд1 Пуаро, — ертедега египеттштер сыйынган. дазфге дешн жолыцызды дара мысыд кесш етсе, жадсы нышанга санайды. Ал мына мысыд буганга туш С1здщ жолыцызды кестц Джэп. Англияда адамныц не жануардыц 1ш дурылысы туралы ецпмелеу едептЬикке жатпайтынын жадсы бзлемш. Б1рад мына мысыдтыц 1ШК1 дуниес1 ете незш кершеда. Астарын айтып турганым гой. Мырс етш, инспектордыц дасындагы адам мысыдты Пуароныц долынан жулып алды. Айтпадшы, с1зге таныстыруды умытып кетштн гой, деда Джэп. — Пуаро, бул К1С1 — Дурама Штаттардьщ дау1пс1зд1к мекемесшен келген Вэрт деген мырза. Америкалыдтыц сезштал саусадтары 1здеген затын доп басты. Е^олын усынса да, б1р сет сейлей алмай далып, сосын орнынан турып: “С1збен танысданыма ете дуаныштымын”, — дед! Вэрт мырза. 30

РАЙЫП БОЛГАН МИЛЛИОН — Кешмт кезде облигация урлау соншама жшлеп К6ТТ1. Пуаро, осы 613 цылмыстьщ бетш ашумен айналыса бергенше, озш!з неге к1р1сш кетпейм1з, — дедш мен цолымдагы газетт1 былай цойып. — Сен немене, тез баюдьщ жолын нусцап отырганнан саумысыц, достым? — Жо, мына соцгы оциганы айтамын да. Лондон — Шотландия бгрлескен банкшщ Нью-Йорктен жонелткен миллион доллар туратын облигациялары “Олимпиа” кемесшен адам тус1шп болмайтын жагдайда гайып болган. — ТенДз ауруынан сескенетшд1г1м болмаса, Левергуэр 0Д1С1 бойынша узагырац жаттыгу жасау унин Ла-Манш бугазы емес, мухитты кесш отетш жацагыдай алып кемелердщ б1ршен саяхат шеккен болар едш, — деп Пуаро армаидап цойды. — Иэ, тамаша болар ед1, — деп цуптай кеттш мен оны. — Ол кемелердщ кейбгреуш соулетт1 сарай десен; де артьщ болмайды, шомылатын бассейндер, демалыс болмелер1, мейрамханалары, пальма агашы есфьлген саяжайлары... жан рахатыньщ бэр1 бар. Тшт1 тендзде келе жатцаныц да мулдем есщнен шыгып кетедй — Ал менщ тещзде келе жатцаным есшнен есте шыкдан емес, — деда Пуаро салгырт унмен. — Сен саусацпен санап откен ана усац-туйек дуниенщ маган майлап берсе де цажетх жоц. Б1рац, достым, сен б1р сетке сол кемеде келе жатцан, оздерш жан адам бшмейтш кемецгерлердг козще елестетш корна. Озщ айтпацшы, су бетщце цатщып журетш сеулетт! сарайлардыц шинен кейб1р кезде цылмыскерлер дуниесшщ мыцтыларын да кездестхруге болады. — Э, комекейщ белгЬй болды! 0лп цунды цагаздарды жымцырып кеткен “сершен” семсер сертскщ келш отыр гой, с1ре? Осы кезде белмеге уйш жалга бер1п отырган ейел к1рд1 де, С031М1зД1 б0Л1П ж1берд1. — С1зге б!р бикеш келш тур, Пуаро мырза. Мына б1р цагазды берш яаберд1. “Мисс Эсми Фаркуар” деген цагаздагы создерд1 кез1 шалган Пуаро устелдщ астына ецкешп, еденге тускен нанныц цоцымын жинап цасында турган себетке еппен салды да, цожайын ейелге бас изеп, “келген цонацты К1ргтзщ1з” дегендей ишарат бьлдфдь Коп узамай уйге бхр коржта цыз К1рш келдк суцгац бойлы цоцыр коздер1 улкен, дене бтмх сымбатты, киген КИ1М1, жур1с-турысы ерекше жарасымды. 31

— Торлетнцз, бикеш. Мына К1С1 — менщ д0Сь,м капитан Гастингс ор1 кшппрш штерд! шешуде цол ущЫц беретш комекшш. — Ал мен бупн С1зге оте б1р улкен меселемен келдЦ Пуаро мырза, — дедо бикеш отырар алдында и1л1п телом етш. — Газеттен озшдз де одып улгерген боларсыз. Айтып турганым “Олимпиа” кемесшде урланган облигациялар жайлы. Пуароныц ац-тац болып турганын сезе цойган болуь| керек, цонац цыз сезш тез жалгастырып кет. — Менщ байцауымша, С13 цаз1р “Мына бикепггщ Лондон-Шотландия банкше цандай цатысы бар?” - деп дал болып турган сияцтысыз. Ио, бхр жагынан менщ ол мекемеге титтей де цатысым жоц, ал екшпп жагынан цатысым да бар. Олай дейтЬпм, Пуаро мырза, мен Филип Риджуэйдщ цалындыгы едш. — Иэ, ие! Ал Филип Риджуэй мырза ... — Облигациялар урланган кезде жауапкершЛлхк соныц мойнында болатын. Эрине, оган тжелей айып тагыльщ отырган жоц. Бул жерде ол юнэл1 де емес. Дегенмен цатты мазасызданып жур. Ал нагашысы болса, Филиптщ ез1 облигацияларды алып бара жатцандыгын байцаусызда бгреу-мфеуге сезддеш цойган дегенд1 цайта-цайта айта береди Бул Филиптщ жумысына улкен кесфш тийзетш С0ТС13Д1К бОЛЫП Т\\ф. — Нагашысы кш ед1? — Вавазуар мырза гой — Лондон-Шотландия банкка директорыньщ б1р1. — Фаркуар бикеш, с1з мэселенщ мон-жайын ашындырал айтпайсыз ба? — Жацсы, айтайъш. Оцига былай басталды. Жацагы айтып отырган банк езшщ Америкадагы кредитш ешре тусу упин, цуны б!р миллион доллар облигация цагаздарын женелтпекпд болып шенпм цабылдайды. Вавазуар мырза бул жауапты М1ндетт1 жиенше тапсыру лайъщ деп табады. Эйткеш Филип - бул башаде кеп жыл бойы цызмет етш келе жатцан жауапты адамдардьщ б1р1, Оныц устше Нью- Йорк банкшершщ талай рет есшнен юрш, тестнен шыгьш, 1стщ ущыл-шущылымен ©бден танысып, машык,танып алган болатын. “Олимпиа” кемей жолга айдьщ жиырма упп куш Ливерпул кдласынан жузш шыгады. Обшггацияларды Филипке жолга шыгатьш куш тацертец Лондон-Шотландия банюсшщ ею бфдей деректф1 Вавазуар мен Шоу мырзалардьщ ездер1 табыс етедо. Облигацияларды козшше санап, пакетке сальш, мермен бектп бергеннен кейш, Филип пакетш шамаданына салып кьлттеп цояды. — Шамадащцю жай цулып па ед1?! 32

— Жсщ. Шоу мырза Габбс фирмасына барып, ариайы кулып жасаттырган. Ныо-Йоркке жетуге бдрнеше сагат уакыт далганда шамаданныц тубше салынган пакетт1 урлап кетедь Кеменщ барлык куыс-куысы туп калмай тексер1лед1, бдрак пакет сол куйшде зым-зия жок болады. Кед1мп буга айналып, ауага тарап кеткен сешлде. Пуароныц жуз1 кубылып кеттй — Дегенмен кагаздар дз-тузсш жогалып кетпептй Менщ естушше, оларды “Олимпиа” Ныо-Йоркке келш жеткеннен кейш жарты сагаттьщ шднде болшектеп-болшектеп сатып Ж1берген. Кдлайда Риджуэй мырзамен кездесуш керек. — Мен де с1зге Чешир Чиз мейрамханасына б1рге барып тамактанайьщ дегел1 отыр едам. Филип те сол арата келеда. Алайда Филип менщ озбен акылдасып жургешмда а/п бдлмейда. Кыз шакырган жерге баратын болып соз байластык та, таксимен тартып кеттш. Филип Риджуэй уэдел1 жерге б1зден бурын келген екен, кальщдыгыныц мулдем бейтаныс ею адаммен б1рге келш тускенше бгр турл1 тавданып калгандай. Ол бойшац, жаксы ктнген, эдемдше келген жас Ж1пт екен. Жас шамасы отыздан коп аса коймаганмен, самайын кырау шала бастапты. Фаркуар бикеш житпнщ касына келш, колынан устады. — ©зщмен акылдаспай 1ске кцлскешме кеипрш етшем, Филип, — деда ол. — Эркюль Пуаро мырзамен танысьш кой. Бул К1С1 туралы езщ де коп естшен боларсьщ, касындагы жолдасы — капитан Гастингс. Риджуэй катты тавданып калды. — Элбетте, с1з туралы хабарым мол, Пуаро мырза, — деда Филип онымен кол алысып жатып, — Б1рак менщ...иэ б1здщ басымызга тускен 1с жайьшда Эсми с1збен акылдасады деген ой басыма келген емес. — Сен руксат етпейд1 гой деп коркып едш, — дед1 Фаркуар бикеш бэсец унмен. — Демек алдын ала кам жасаган екенсщ гой,— дед1 Филип кул1мс1реп, — Пуаро мырза бул сумдьщ жумбактьщ сырын ашар деген умитемш. Шынымды айтсам, не 1стертд1 б1лмей эбден мазам кетш жур. Расында да енд жудеу, жаты суальщкы еда. кдтты кинальш, мазасызданып жургеш жузшен айкьш сезЪпп тур. — Бэр1 де тус1Н1КТ1,— дед1 Пуаро.— канеки, енд1 тамактанальщ. Будан былай не 1стеу керек екешн ас устшде ойласа жатармыз. Оныц устше ещтмеш Риджуэй мырзаньщ ез аузынан есттм келш отыр. Б1здер дэмда даярланган мейрамхана тамагын соз етш отырганда, Филип облигациялардьщ кандай жагдайда урланганын баяндап берда. Фаркуар бикеш екеушщ айткандары 3-49 33

бхр жерден шыдты. Филип сезш аядтаган кезде, Пуаро ецпмеш дайта сабадтады. — Риджуэй мырза, облигациялардыц урланганын С13 калай бипп дойдыцыз? ФИЛИПТ1 ызалы кулк1 кернеп: — 1^алайша б1лмешн, ап-аныд коршш турса, Пуаро мырза. Каютамдагы тосектщ астында турган шамадан жартылай бер1 шыгып далыпты. Бузып ашпадшы болган коршедк Кулыптьщ к1лт салатын жер1 айдыш-уйдыщ сызылып, дал^алып далыпты. — Б1рад, менщ тусшушше, уры шамаданды к1лтпен ашдан дейдг гой? — Иэ, солай. Ол алдымен дулыпты бузбадшы болган, бград буза алмаган. Адырында бхр амалын тауып ашдан болуы керек. — Еажап екен, — деда Пуаро, едеггепше коз1 от шашып. — Титл гажап! Алдымен культты бузбадшы бсшып еуре болады да, содан сон; ойъша кшт туседа... Габбс фирмасында жасалган дульттардьш; юлтгер1 б1р-б1рше мулдем удсамайды гой. — Дел солай. Сондьщтан да урыда к1лт болуы мумкщ емес. Куш-туш кштп б!р сэт те долымнан шыгарган емесшн. — Оган сен1м1щз мол ма? — Ант етуге бармын. Егер урыньщ ккгп болса, уадытын босда отк13ш мыдты дулыпты бузуга ерекеттенбес ед1 гой? — Ие, ие! Бул — бершшдщ де кекешм1здег1 жумбад. Муиьщ шешуш тапсад, бер1 де аныдталар едь Мен с1зге тагы да б1р сауал дояйын деп отырмын. Тек ашулана кермендз. С1з шамаданыцызды ашыд тастап кетпегенпцзге КЭМ1Л сенес1з бе? Филип Риджуэй оган дарап едд Пуаро долын кетерш “кеипре гор” дегендей сьщай танытты. — Ие, бул сиядты одигалар болып турады, сешщз маган! Жарайды, сонымен облигациялар шамаданнан урланды делш. Ал уры оларды дайда лаберед1? Жагага далай алып шыгады? — Мше, соны айтсацызшы! Кдлай гана алып шыга алады? — деп Филип дауысын кетерда. — Кеден басшыларына да хабар берцгген болатын. Олар кемеден тускен жолаушыньщ б1рш далдырмай дойны-донышын тугел тексерш шьщты. — Оньщ устше облигациялар салынган пакеттщ колем! де кшшърш болмаса керек дой? Эрине, улкен пакет. Уры оны кеменщ бДр жерше тыгьш кеткен жод. Ол белгцп. Ойткеш кеме келш тодтаган соц жарты сагагган кешн облигациялар сатыла бастаган. Б1р альшсатар тпгп дунды дагаздардыц б1разьш “Олимпиа” портда юрместен бурын сатып алдым деп ант-су шгп. Бзрад оолигациялардыц телеграф ардылы лабершу! мумкш емес. 34

— Ие, мумкш емес, алайда кемелерщнщ касынан жук кемелершщ еткенш кез1ндз шалмады ма? — Ондай болды, б1рак дабыл согылганнан кешн журттьщ барг елендеп, еш нерсеш калт жШермей кадагалап турган кезде келда. Мен де бадылап турдым, б1рак сезш тудыратын персе байкамадым. киыны сол, Пуаро мырза, журт енд1 ол кагаздарды менщ езш урлады деген кауесет тарата бастапты. Жынданып кететш шыгармын! — Б1рак жагага шьщканда С13Д1 де тексерген болар?— дед1 Пуаро сыпайылап. — Тексергенде кдндай. Филип Пуарога тандана парады. — Байкауымша, сЬ мет дурыс тусшбедщдз-ау деймш, — деда Пуаро жумбацтай кулшшреп. — Енда б1раз мэселет банкшщ озше барып аньщтагым келш тур. Риджуэй вз аты-жеш жазылган шшкентай кагаздардьщ б1рш суырып алып, б1рнеше соз жазды. — Мынаны иагашымньщ ^олына типзсещз, ол С13Д1 бгрден кабылдайды. Пуаро рахметш айтьт, Фаркуар бикешпен кош айтыскан сон;, 613 Лондон-Шотландия бфлескен банкшщ бас кецсесгне карай бет алдьщ. Риджуэй берген кагазды керсетш едак, б1зда ыгы-жыгы устелдердщ арасымен банк кызметкерлерш жагалатып отырьш, екшнп к,абаттагы б!р юнарек кабинетке алып келда. Сол жерде б1зд1 кос дерегспр кабылдады. Екеут. де салкын жузда, шаштарын банк жумысы агарткдн егделеу адамдар екен. Вавазуар мырзаньщ шокша ак, сак,алы бар, ал Шоу мырза сакдл-муртын жып-жылмагай гып кырып тастапты. — Бглушше, с1з кылмысты 1стерд1 тексерумен ез еркшдзбен шугылданатын болуьщыз керек? — деда Вавазуар мырза. — Ие, солай болар. Б1з, эрине, 1СТ1 Скотленд- Ярдка тапсырьт койып едак. Оны Макнейл дейтш нпспенпр тексерш жатыр. Жацылмасам, ©те кабьпетп офицер. — Оган кумэшм жок, — деда Пуаро юетпен. — Жиеншдз жайында бграз сауал цоюга руксат ететш шыгарсыз? Мьша цулып жайында бшейш деп едам. Габбс фирмасына оны жасаттырган кш екешн айтпайсыз ба? — Оны жасаттырган — мен, — дед1 Шоу мырза жулып алгандай. — Мундай шаруаны баска ешкшге де сенш тапсыруга болмайды. Кштке келетш болсак, б1р! Риджуэй мырзада, ал калган екеу1 ерштесш екеум1зде. — Баска кызметкерлердщ кглтке ешб1р катысы болган жок кой? — Кшттер жиырма унинен бер1 карай сол езшаз салып койган куЙ1 сейфте сактаулы десем, агат кетпейтш 35

л шыгармын, — деД1 Вавазуар мырза. Оюшшке орай, эрштесш осыдан ек1 апта бурын, долфек аитданда, над сол Филип жолга аттанган куш сырдаттанып калган болатын. Ол, мше, енд1 гана тоу1р оольш отыр. _Менщ жасымдагы адамга асдынган орорсштпен ойнауга болмайды, — деда Шоу мырза муцайьт. — Мен жатып далганда Вавазуар мырза жалгызнпктщ зардабьш ооден корген сиядты. Оньщ устше “жыгылганга жудьфыд” дегендеи, мына бф кутпеген жагдайдын, сап ете далганын дарамайсыц ба? Пуаро тагы бфаз норсеш аныдтады. Менщ тусшушше, ол нагашы мен жиеннщ арасындагы дарым-датынастыц даншалыдты жадын екенш бита келдй Вавазуар мырза жауапты сак; ор1 дысда дайырды. Жиеш банюнщ сешмд1 дызметкер1 екен. Эрг ол еш уадытта адшадан дысылып немесе б1реуге дарыздар болып кермептп Будан бурын да осы тектес жумыстар сан рет тапсырылыпты. Шаруамыз бтгкен сон; 613 олармен кош айтыстыд. Сыртда шыддан кезде Пуаро маган: “Коципм толмады”, — деди — Бор1н алдыца жайып салады деп далгансьщ гой? Ол шалдарды оцайлыдпен долга туаре алмайсыц. — Кондлш толмай келе жатданы созге сарандыгы емес, достым. Озщ унататын кейбф штаптарда банкшщ деректфш жер-кокке сыйгызбай, сондай дырагы, 1скер деп осфелей мадтайтынын бтлесщ. БЛрад оларды п1р тутатын адамыц мен емес. дарным ашатыны 013 шешпекпп болып журген жумбадтьщ осыншама алокпе болатындай денемеа жод екендт. Бер1 де оп-оцай! — Одай? — Ио, озщ ойланып кор, одайдыд оцайы емес пе? — Сонда далай, уры уысымда деп турганнан саумысьщ? — Дол тебесшен тустщ. — Онда 613 неменеге... Басьпщы босда датырма, Гастингс. Эзфше 613 элштщ артын бага турамыз. Сонда не, дол дусырып дарап отырамыз ба? Кутетш не бар? Олимпианыц даитып келу1н кутем1з. Ол мунда Нью-Иорктен сейсенб1 куш оралуга ти1ст1. ^ылмыскердщ юм екешн б1лсед несше кутесщ? Ол алаяд дуйрыгын устатпай кетер. — К>шмыскерд1 найтарып бермейтш Оцтустж тещз аралдарыньщ бфше дашып кетедо деймасщ? Жод, достым, ол ондаи жерге шыдай алмайды. Ал менщ неге созбактал турганымды бшгщ келсе, айтайын. Маган дазфдщ езшде-ак оэр1 ап-аидын. Барак; елдщ мбэерсшелщешдаабнаыледттаайбттдуесйкенемшедс дои. Сондыдтан тагы бфаз 36

артыдшылыгы жод. Озщнен дабшетх томен адамдардьщ да жагдайын ескерген жен болады. — Б^удайым-ау, не деп бесш кеттщ, Пуаро! Дол осы жолы сенен откен адымад табылса, дулагымды кесш берер едш. Сендей мадтаншадты корсем кезш шыдсын! — Сабада туе, Гастингс. Байдаймын, сен меш кейде шынымен унатпайсьщ! Мыдтылыгыд ушш таяд жеген жаман екен гой бул дуниеде! Кшжентай адамньщ кеудесш кере курешгенш коргенде, ержею кулш Ж1берд1м. Сейсенб1 куш 613 “Лондон - Солтустж батыс” тем1р жолыньщ бхршш! класс вагонына мшш алып, Ливерпульга асыгып бара жаттыд. Пуаро тырыедан куш будан былайгы жоспары женшде тю жарып еш нэрсе айтпай дойды. Оныд уетше 1стщ мэн-жайьгаа ол1 де жете туеше алмай келе жатданыма тавданып, мэз болып келедг. Онымен соз таластыруды ар санап, 1штей шыдамым кетш тыпыршып отырсам да, озшдг тежеп, еш норсеге мэн бермеген адам сиядты болып отыра бердгм. Трансатлантикалыд алып кеме тодтаган жерге жеткешшзде Пуарога дайта тш бхтш, димылы ширап тарше бастады. Бар бгпргешм1з торт жолсержтен б1ртшдеп алдымен жумбад урлыдтьщ мэн-жайын, одан кейш сол кемемен айдыц жиырма упи куш Нью-Йоркке ап’анып кеткен Пуароньщ б!р досы туралы сурастырдыд. Пуаро досын егде тартдан, кез1лдф1г1 бар, кемтар, каютасынан суйретЬпп орец шыгатын адам деп суреттеп берш едо, жолсержтер б1рауыздан мадулдаган. Филип Риджуэйдщ каютасымен коршыес, жиырма тортшпи каютадан орын алган Вентнор деген бфеудщ дол суреттемесш аяд астынан дайдан тауып ала дойганы миыма шрмесе де мен датты мазасыздандым. — Айтыцызшы, жадагы адам Нью-Йоркке кеме келш тодтаган кезде жагага б1ршш1 больш шыддандардыц шпнде бар ма ед1? - деп дауыстап жШершпш. — Жод, ол мырза кемеден ед содгылардыц б!р1 болып шыдты. Тауым шагылып ундемей далдым. Ал Пуаро болса, езуш жимай маган кулш тур екен. Ол жолсержке рахметш айтып, долына адша устатты. Содан сод 613 журш кеттж. — Борг де дурыс-ад, — дедгм мен ыза кернеп. - Бград даншама жымиганыдмен, ананыд содгы жауабы сешд болжамыдныд кулш кокке ушырды. — Эдеттепше сен дымды да сезген жодсыд, Гастингс. Б1ле 61леед, жолсер1кт1д содгы жауабы, керюшше, менщ болжамымныд дурыстыгыныд купт айгагы. Не дершдх бдлмей, ею долымды котерш: <сКрйдым”,— дедам. 37

8 Лондонга поиызбен к,айтып келе жатданымызда Пуапо бфаз уакыт бойы шук.иып б!р нерселерд1 жазды да онысын конвертке салып даярлап койды. — Бул елп “К,аб1лета шкшектщ” Макнейлге. Скотленд- Ярдтыц касынан откенде тастап кетем1з. Одан ерг Рондиву мейрамханасына барамыз. Эсми Фаркуар бикепгп сол арата б!рге отырып тамак йпейж деп, шакырып койып едш. — Ал Риджуэй мырзаны ше? — Оны кайтейш деп едщ? — дед1 Пуаро козш кысып. — Сонда калай, шынымен-ак оньщ урлыкка катысы жок деп ойлайсьщ ба? Сенщ муньщ... — Дуниенщ бэрш мидай араластырып жШеретшщ-ай, Гастингс... кажет болса, мен ол жагын да ойластырып койганмын. Егер Риджуэйдщ ез1 уры болып шьщса, олай оолуы да ебден ьщтимал, — бул б1р кереметтей акылмен ютелген, шешу1 киын, гажап жумбак болар ед1. — Тек Фаркуар бикеш ушш емес, ерине. — Дурыс айтасьщ. Сондьщтан да бэр1 ойлаган жерден шьщты. Ал енд1, Гастингс, 1стщ мен-жайына бастан-аяк б1р рет коз ж1берш етейжпн. Жацылмасам, кекейщда тесш отырган осы гой сенщ. Сонымен облигацияларыц салынган пакет шамаданнан гайып болады да, Фаркуар бикеш айтпакдпы, бута айнальш жок болады. ‘Ъуга айналып кета” деген болжамды 613 езгрше былай коя турайьщ, ейткет бул ел1 кездескен жок. Сондьщтан да баска жолын карастырайьщ. Кемедеплердщ топшылауынша, пакета жагата урлап шыгу мулдем мумкш емес. — Солайы солай, б1рак, бгздщ бглушюше... — Ол С1здщ б1лу1щз шыгар, Гастингс. Мен еш нерсе бшмеймш. Менщ бшетлпм, журттьщ бэр1 бдедей шындыкда жанаспайды деп отырса, соларджх дурыс болтаны. Ендо калган екьак болжам бар: не кеменщ бф жерше тыгып койды, не тещзге тастап ж1берд1. — Цалт^ы байлап сута тастап жгберген демексщ гой? — Жок, калтщысыз. Мен оган карал ойланып калдым да: “Бграк кагаздарды суга тастап ж1берсе, олар Нью-Йоркте сатылмаган болар ед1 гой”,— дедш. — Мше, мына пайымдауьщ мактауга турады, Гастингс. ТенДзге лактырмаган. Сонымен неге келш тарелдхк? — Жок, бауырым! Пакет тещзге тасталган болса, ре­ шала облигациялар Нью-Йоркте сатылган болса, онда пакеттщ 1пинде болуы мумкш емес. Оньщ устше облигациялар пакеттщ 1ппнде болды деген делетюз бар ма? Есщде болсын, пакета Лондонда кабылдап алганнан кешн Риджуэй мырза оны кайтып ашкан жок кой. 38

— Ив... Пуаро долын тез кетерш: “Созшда жалгастыруга мурша берип- Ец соцгы рет айдьщ жиырма унд куш тацертец облигациялардьщ Лондон-Шотландия баккшде болтаны рас. Ыыо-Йоркте олар “Олпмпиа” келш тодтаган сод, жарты сагаттан кешн пайда болтан. Ал енда б!р адамньщ айтуынша, опьщ созш дулакда шген ешюм жок, облигациялар далага кеме келш жетпестен бурын сатыла бастатан. Ендеше, олар “Олнмгша” кемесщде мулде болматан гой? Нью-Йоркке басда жолмен жетуа де мумкш. Дэл солай. “Гигант” кемесг де Саутгемптон даласынан айдьщ жиьфма унп куш аттаныпты. Ал Атлант мухитьш одан жылдам кесш ететш бфде-бф кеме жод. Егер облигациялар “Гигантпен” женелтьлсе, олар Нью-Йоркке “Олимпиадан” бф кун бурьш келш жеткен. Бэр1 де тусппктх. Енд1 жумбад ез озшен шешдле бастайды. Мер басылган пакет — жалтан пакет, дай кезде ауыстьфылса да ол пакет башсшщ пшнде ауыстьфылган. Кушбурьш даярлап дойтан жалтан пакет пен шьш пакета ауыстьфа дою сол арада туртан уш адамньщ да!1-дайсысьша да диынга туспес еда. Сонымеи, облигациялар цылмыскердщ Ныо-Йорктеп сыбайласына “Олимпиа” портда ешсшен сатып ж1бер деген арнайы нусдауымен доса люнелтшген. “Олимпиа” кемесшщ бортында белгцп уадытта урльщты юке асырушы таты б1р адам болтан. — Оныц дажет1 данша? — Себеб1 Филип Ридл<уэй пакетт1 ашып, оныц жалтан екенш бьпсе, кудштщ бгрден Лондонга ауатыны созс1з той. Онда бар1 де бЬгппп далады. Ендеше, кемеде корил каютада келе жатдан адам урлыдтыц болганына елдщ назарын бфден аудару уш1н, шамаданды куштеп ашдан больш, бфаз жалтан орекет жасатан да, кЬптщ екшпл данасымен дульшты ашып, пакета тещзге тастай салтан. Ал ез1 л<атага елдан, ец соцынан шыддан. Эрине, ол Риджуэй байдап далмас ушш, бет-жузш келегейлейтш козшдхрж киген. Кемтар адамныц кегипне енген. Нью-Йоркке келш тускен бета’е кер1 дайтатын бфшпп кемемен тартьш отырган. — Сонда ол к1м? — К^олында ек1нш1 к1лт1 бар, дулыпты жасаттырган, бронхитпен от1р1к ауырып далтан, дысдасы, озщ айтпадшы, созге сарац Шоу мырза! К^ылмыскерлер кейде осылай жогарьща журедо, досггым. Э, мше, келш те далдыд. Бикеш, мен1ц жолым болды! Дарсы болмайсыц ба? Е^уанышы дойнына сыймай кул1мдеген Пуаро ес1 шыддан бикештщ ек1 беНнен алма-кезек сушп алды! 39 I”

ЕГИПЕТ ЗИРАТЫНЫЦ ХИКАЯСЫ Эрдайым Пуаро екеушаз бастан еткерген жан турндктфетщ сан одиганыц шпндеп ец сумдыгы Мен-хер-Ра патшаньщ зираты табылып, алгаш дазыла бастаган кезде бфшен сод б1р1 1ле-шала опат болган бф топ адамныц 1сш тергеген кез1шз болар деп ойлаймын. — Лорд Карнарвон Тутанхамонньщ зиратын ашданнан соц, коп узамай-ад Сэр Джон Уиллард пен ныо-йорктж Блайнер мырза Каир даласынан онша дашыд емес жердей Гизе Пирамидаларьшьщ мацайында дазу жумыстарын журпзш жатдан болатын. Кутпеген жерден олар бф топ бештке тал болды. Бул коптщ назарьш аударган улкен жацальщ еда. Ашылгак Мен-хер-Ра дейттн патшаньщ З1фаты больш шьщты. Мен-хер-Ра байъфгы патшалыдгыц дэуф1 отит, ыдьграй бастаган кезшде билж еткен, Сепзшхш Династияга кфетш, тарихта умыт калган патшалардьщ б1р1 болатьш. Тарихтьщ осы тусы комесюлеу далгандыдтан, газеттер ашылган жацальщ жайлы жан-жадты жаза бастады. Коп узамай коппплштщ назарын аударган б!р уадига сап ете далды. Аяд астынан журек ауруынан Сэр Джон Уиллард дайтыс болды, Альш дашты жацальщтарга жаны думар газеттер мына суьщ хабарды пайдаланып, тисе, киесг урып кететтн кейбф Египет казыналарынъщ тощрепнде еск!ден келе жатдан, содыр сегпмге непздалген ладап оцпмелерда кдйта жандандыра бастады. Британия муражайьшдаты ана сорлы мумияга, тозыгы жетш кулдареген жащад агашьша журт сукганып, суйретш шыгарьш тастаган болатьш. Муражай одан у-шусыз бас тартты, бфад журтшыльщтьщ ьщыласьшан айьфылган жод. Осыдан ею. апта еткен соц Блайбнер мырза даны бузыльш, коп узамай дайтыс болды, ал оныц Ныо-Йорктеп жиеш бфаз кун откен соц езш-031 атып олтфдк “Мен-хер-Раныц даргысы атты” деген лад ап сол кундердщ алып-дашты ецгшесше айналып, баягыда келмеске кеткен Египеттщ сидырлы куппн доргптеу шарыдтау шегтне жеткен болатьш. Дол осы кезде Пуаро Уиллард ханымнаи дысдаша жазылган хат алды. Хатта мардум болган археологтыц жес1р1 оны Кенсингтон Сквердег1 ушне согып кетуд1 отшшт1. Мен бфге бардым. Уиллард ханым узын бойлы, ашац эйел екен, устше даралы ки1м киш алыпты. Оцшен жадында гана бастан кенирген ауьф дайгыныц 131 коршш тур. Тез келгешщзге радмет, Пуаро мырза. 40

— К^лзмет етуге даярмын, Уиллард ханым. Мешмен ацылдасцьщыз келдг гой деймш? — Мешн, бглушше, с1з шытырман оциганы зерттейсгз гой. Бграц с1збен тек сол упин сойлескелг отырган жоцпын. Сгздщ дуние танымы ерекше, ойлы, тэларибела, ацылдьщ адамы екеншДзд1 де бшемш. Сондыцтан да, Пуаро мырза, айтьщызшы, табигатган тыс куш бар дегенге цалай кдрайсыз? Пуаро жауап цатпастан бурын б!р сот кумшжш цалды. Ойланган адамньщ кейшн танытты. Сосын ол былай деда: “Ен; алдымен б1р-б1рш1зд1 цате тусшш журмешк, Уиллард ханым. С1з менен жалпылама сурап отырмаган боларсыз. Жеке адамга цатысты нэрсеш айтып отырсыз, солай ма? С1з ана марцум болган куйеущгздщ олшш мезгеп отырсыз гой?” — Ио, солай, — дед1 эйел цуптап. — Оньщ цандай жагдайда цайтыс болгаиын маган тексертшщз келедг гой? — СДзден газеттердщ нгулатып жатцаны мен ол1 де алда айтылатын эндшелердщ цаншальщты дэлелда деректерге непзделгешн аныц бцпп берунцздо етшемш. уш шсшщ олшш, Пуаро мырза, жеке-жеке алып, озшше тусшдеруге болады. Ал бграц бцэге альш царайтын болсац, олардьщ бгршен соц бфшщ опат болуы мига сыймайтьш норсе. Жене барлыгы да зиратты ашцаннан кешнп б1р айдын, пшнде мерт болып отыр гой! Бул жерде табигаттан тыс цударетп куш те болар, цазфп гылым тусшдфе алмайтын откен заманньщ царгысы да бар шыгар. Бфац не дегенмен де уш адам б1рдей мерт болды! Мен цорцамын. Пуаро мырза, цатты цорцамын. Бул осымен тьша цойса жацсы-ау! — Кш уппн цорцасыз? — Улым уппн. Куйеуш олд1 деген хабар жеткенде, мен сырцаттанып жатыр едхм. улымньщ Оксс1юрдтан келгеш сол ед1, б1рден солай царай аттанып кетть Ол экесшщ суйепн уйге алып келдг, бграк, менщ жалынганыма да, жалбарынганыма да царамастан, бой бермей цайта кетш цалды. Жумысца бой урганы сондай, окесшщ орнъга басып, цазба жумыстарын одан ары царай жалгастырмацшы. Мет ацымац деп те ойлауьщыз мумкш, бграц, Пуаро мырза, мен цорцамын. Айталыц, о дуниедеп. ана патшаньщ аруагы риза болмаса не болмац? Мешк1 сгзге сандырац болып кершуг де мумкш... — Жоц, о не дегешщз, Уиллард ханым, — дедг Пуаро гле-шала. - Табигаттан тыс кушке мен де сенемш. Оган тандана царадым. Пуаро соцыр сетмге нанады деген уш уйцтасам тусше кхрмейтш. Бфац мына кппкентай адам шынымен сенетш сияцты. 41

— С1здщ менен талап етш отырганьщыз баладыздыц амандыгы гой? Оны доргауга долдан келгеннщ бэрш кггеймш. — Б1рад сидырлы кушке дарсы не 1стеуге болады? — Орта гасырда жазылган юталтардан, Уиллард ханым, с1з сидырга дарсы долданылатын амалдардыц б1разын таба аласыз. Мумкш, ол кездеп адамдар бвдерден, даз1ри мадтаулы гылымымыздан кобгрек бшген болар. Ал енда маган кемеп тиеда-ау деген деректерге келейж. С1здщ жубайыцыз Египет тарихын зерттеуге жан-тэтмен бер1лген адам еда гой? — Иэ, жас кезшен бастап. Бул салада осы замангы бшгиитердщ б!р! ед1 ол. — Ал Блайбнер мырза, менщ бглушше, еуестенугш гана гой деймш? — Ио, дэл айтасыз. Ол ете бай адам болатын. Ойына не келсе сонымен еуестенетш. Куйеуш оны Египет тарихымен айналысуга дызыдтырган. Экспедицияны жабдьщтауга коп пайдасын типзген де соньщ адшасы. — Ал ана жиеш ше? Ол дандай адам еда? Экспедагциямен бгрге болды ма? — Менщше, ол датысдан жод. Шындап келгенде, ондай адамньщ бар екенш газеттен дайтыс болганы туралы хабарды одыганга дешн бшген де емесшн. Блайбнер мырза мен жиеш екеушщ арасы жадын болды дей алмаймын. Ондай туысы бар екешн ешдашан айтдан емес. — Ал басда адамдар туралы не бшескз? — Айтайын. Ондагы доктор Тоссуилл деген К1пи дызметкер — Британия муражайына датысты адам, Шнайдер мырза Нью-Иорктег1 Метрополитен муражайыныд дызметкер1. Хатшыльщ дызметшдеп. б1р жас америкальщ. Доктор Амес маман ретшде экспедициямен б1рге шыддан. Ал Хасан болса, куйеушнщ ец сешмда дызметппс1 болатын. — Америкальщ хатшыньщ ес1М1 ес1ндзде жо^ па? — Умытпасам, Харпер, олай болмауы да мумкш. Мешц бшушше, Блайбнер мырзамен ол коп уадыт бгрге болмаган адам. Оз1 б1р суйкшд1 ж1пт едь — Рахмет с1зге, Уиллард ханым. — Тагы бшпщз келген норсе болса... — Эз1рге осы жарайды. Ендтсш маган далдырыцыз. Балацызды аман садтауга долдан келгеннщ бэрш де аямайтындыгыма кемш сенушдзге болады. Бул жауапда эйелдщ кецып тола доймаган еда, ейткеш. Пуароньщ аузынан елг! создер шыддан кезде Уиллард ханымныд мандайын тыржитданын байдап далдым. Эйткенмен дордьшышьгна Пуароньщ немдурайды дарамаганы ойелге бфшама жендлдак окелгендей болды. Ал мен болсам 42

Пуаро сок,ыр сешмге осыншама сенед1 деп еш уа^ытта да ойламаган едш. Уйге дайтып келе жатданда жадагы мэселе жоншде бфаз сыр тартып керш едш, ол шынымен сенетш сыцай танытты. — Солай, Гастингс. Мен буган сенемш. Табигаттан тыс куштердщ бар екенш жете багаламай болмайды. — Сонда 613 не гстемектз? — Ылги да 1СТ1 айтасьщ-ау, Гастингс! Жарайды, ед алдымен Ныо-Йоркке жеделхат согып, жас Блайбнер мырзаныц елш1 жайлы толыгырад маглумат алу керек. Жеделхатты дереу салып ж1бердо. Жауап эр1 тольщ, ер1 анык болатын. Руперт Блайбнер кеп жыл боны акдгадан тарыгып журит. Одтустж тендз аралдарьшдагы порттарда кездейсод жумыстармен кун корген. Осыдан ек1 жыл бурын Ныо-Йоркке дайта оралып, хаш бурышыдан да мунжшденген. Жадын арада ол бфеуден Египетке жетуге жарайтын адша дарыз сурап алыпты. “Ол жерде дарыз адша бере алатын жадын досым бар”, — деп боскен коршедк Б1рад бул жадта да жолы болмапты. Туысданынан гор1 баягыда суйег1 дурап далган патшаларды артыгырад санайтын нагашысын тудым- туягына дей1н сыпырта балагаттап, Нью-Йоркке дайтып оралыпты. Сэр Джон Уиллардтыд ол1м1 де дол Рупертт1д Египетке барган кезше деп келген. Руперт Ныо-Йоркке келген сод йпшдшке дайта салынып, коп узамай ешкшге айтпастан ез1н-ез1 елтхрш тынган. далдырып кеткен хаты да б1р турл1, тусшшс1здеу. Кергеттен екш1шке бой урган кезде жазса керек. 0зш “жападан жалгыз далган алапесшн” дей келш, хатын “мерадейлердщ елгерп жадсы” деп аядтаган. Маган бф жаман ой келдх. Баягыда дуниеден еткен Египет патшасыныд киес1 урды дегенаге еш уадытга де сенген емеспш. Бул жердей менщ байдаганьш — осы заманньщ р^ылмысы. Мэселен, жадагы жас жшт нагашысьш у берш елтармекпп болды делхк. Байдаусызда уды дателесш Сэр Джон Уиллард ниш доюы да мумкш гой. Ж1пт дылмысьш ардалап Ныо- Йоркке дайтдан. Артьшша ол нагатпысынъщ олхмш еспген. Бостан-боскд дылмыс жасагш-гына екшш, езше ез1 дол жумсаган. Мен бул ойымды Пуарога айттым. Ол ойланып далды. — Мынауыд адылга донады, шьшьш. Дел солай болуы да мумкш. Бфад сен мазардьщ киесш есепке алмай отырсьщ гой. Мен оган “тук тусшсем буйырмасын” дегенд1 адгартып, иыгымды дозгадым. — Сен шынымен буган мазардьщ датысы бар деп ойлайсыд ба? 43

— Эрине, достым. Ертец Египетке журем1з. — Йемене? — дел айгайлал яабердам так калганнан. — Мен айтарымды айттым, — дед1 Пуаро. Жузшен батылдык сез1лед1. Сосын ол кабагын шыта курсшдь— Барак, эли. тещз деген пэлес1 бар екен гой! Б1р аптадай мезпл откен болатын. Аягымыздьщ астында шол даланьщ сары кумы. Кун дэл тас тебеде. Пуаро бишара ыстыктан болбьфал касымда жатыр. Дене бтм! шагын Пуаро алые жолга шыдамайтын. Марсельден бергт торт кунп. сапар оны мулдем туралатьш, Александрияга келхл жеткенде кур сулдес1 гана калган болатын. Эншейхндеп тап- туйнактайлыгы да жок* Каирге жет1сшен 613 бфден Пирамидалардьщ калкасында турган Мена Хаус конакуйше келдак. Египеттщ едемшш. мена бфден баурап алды. Пуаро баз калпында. Дэл Лондонда жургендей кихнеда. Кепже дейхн б1р тыибай калтасындагы кшакентай киш щеткасымен кара кшмге конган шац-тозахады тазартып елек болады. — К^айран туфлилерш, — дел ренж1Д1 ол. — Е^арашы, Гастингс, сапалы былгарыдан тшлген туфлилерш эншейшде кунге шагылысып жалтырап турушы едь Енд1 м1не 1Ш1 кумга толып, аягымды ауьфтып, сырты адам карагысыз. Ыстыктан, т1пт1, мына муртым да курап кеткендей. — Сфинкске карашы, — дед1м мен. — Е^упиясы мен эдем1л1г1не т1пт1 так калып турмыи. Пуаро Сфинкске кещл1 толмай, ренжи карады. — Шекес1 кызып турганга уксамайды гой, — деда ол. — Кайдан шекес1 кызсьш, кумга белшесшен батьш, сэш кетш турса. Едргыс атсьш бул кумды! — Кой енд1, кум дегешд Бельгияда да жетерлхк кой, — дедш мен оган жарнама ютапшаларда суреттелетш, буйра кумньщ ортасына орналаскан Ноке-сур-мерде1 дем алган б!р аптаны ес1ме тус1рш. — Б1рак Брюссельде емес кой, — дед1 Пуаро. Ол ойга шомып, пирамидаларга тесше карады. — Булардыц б1ртутас геометриялык формасы бар екеш рас, бфак бет лсагы кедар-будъф, унамсыз. Пальма агаштары да унамайды. Калай болса солай ретегз орналаскан. Туп- тузу гып еге алмагандары ма? Лагерьге баруымыз керек екенд1гш айтып, мен ойын бел1п ж1бердш. Б1з туйеге мшш баратын болдык- Турл1- туст1 кшм киген балалар туйелерд1ц буйдаларын устал, жаиуарларды 613 мхнуге окай болсын дел, Ш0кт1р1п койыпты. Олардьщ бастыгы сезшек, тьлмаш адам екен. 1 Нокс сур-мер — солтустхк тендзшщ жагасындагы портты кала. 44

Енда туйеге мшген Пуаро туралы айта кетеган. Ол алгашында кергш келе жатыр еда, енда ойбайга басып, долын ербевдетш, биб1 Мариядан бастап, еулие бггкеннщ борше жалбарынды. Ед содында уятда да дарамай, туйеден тусйт, баратын жерге аласа есекке мшш жегп. Шынымды айтсам, мундайды бурын кормеген адамта туйенщ желгеш диын екен. Б1рнеше кунге дейш денемд1 жаза алмай журдам. Адыры дазба жумыстары журш жатдан жерге де жадындадыд-ау. Б1зд1 кунге куйген, бурыл садалды, ад киш киген, басында телпеп бар б1р адам дарсы алды. — Мусие Пуаро мен капитан Гастингсда гой? СЛздердщ жеделхаттарыдызды алганбыз. С1здерд1 Каирден кутш ала алмаганымызга кенпрш сураймын. Кутпеген жагдайга тал болдыд та, жоспарымыз бузылды. Пуаро суп-сур болып кеттй Тарагын алмадшы болып долын далтасына салган куЙ1 турып далды. — Тагы б1реу ол1п далганнан сау ма? — дед1 ол орец дегенде. — Ие. — Сэр Гай Уиллард па? — деп айдайлап жгбердш мен. — Жод, капитан Гастингс. Американдыд эр1птесш Шнайдер мырза дайтыс болды. — Неден?—дед1 Пуаро. — С1респе ауруынан. Сурым дашып дордып кеттш. Айналам сумдыд пен дордыныштыд, козге кер1нбейт1н дау!п-датердщ мекеш сиядты болып коршда. Маган б1р жаман ой келда. Айталыд, келес1 кезек мешк1 болса ше? — Е^удайым-ау, — дед1 Пуаро баяу унмен. — Тук тусшсем буйырмасын. Мынау сумдыд дой. Мусие, бул шынымен сфеспе ауруы ма? — Мешцше, олай емес. Б1рад доктор Амес менен торг кеб!рек б1лет1н болар. — Айтпадшы, с1з дэрггер емес екенс1з гой. — Мен1ц атым Тоссуилл. Бул ендеше, елп Уиллард ханым айтдан британдыд бшпр маман, Британия муражайыньщ кшп дызметкерх болды. Саспайтьш салмадтылыгымен ол маган датты эсер етп. — Маган ерсещздер, — дед1 доктор Тоссуилл сез1н жалгастырып, — мен с1здерд1 Сэр Гай Уиллардда алып барамын. С1здер келедг деген хабарды ест1гел1 датты мазасызданып жур. Б13Д1 лагерьд1ц аргы бетшдеп улкен шатырга алып келд1. Доктор Тоссуилл шатырдыц есшн жогары кетерш, 613Д1 1шке К1рг1зд1. 1ште уш адам отыр екен. 45

— Мусие Пуаро мен капитан Гастингс келш калды, Сэр Гай,— дед1 Тоссуилл. Уттг адамньщ жастауы орнынан ушып турып, б1зге карай журдь Ол кызукандылыгы жагьшан ептеп шешесше уксайды екен. Баскалар сиякты кунге онша куймеген. Коз1 юртшп шаршагандьщтан ба, 22 жасар лапттен гор1 москалдау керйгдь Мына сумдыктьщ бэрше шыдау оцайга туспегеш айтпаса да туснпктп Дасындагы еш адамды таныстырды. Доктор Амес отыздан аск;ан, етк1р кездх адам екен, самайын ак шала бастапты. Ал Харпер мырза, елп хатшы, арьщтау келген, суйкшд1 жас жплт екен, козше американдьщтардьщ тэуф коретш муй1з кезшдфйш киш алыпты. Бфаз уакыт аианы-мынаны оцгшелегеннен кешн, Харпер сыртка шыгып кеттй Оньщ соцынан Тоссуилл да кеттк В1здер сэр Гай жэне доктор Амеспен оцаша калдьщ. — Б1лг1щз келгенд1 сурай берпцз, Пуаро мырза, — дед1 Уиллард. Мына сумдьщтардан зарем1з кетш болды. Жузшен мазасыздык сезЪпп турды. Пуароньщ одан кезш алмай отырганын байкап калдым. — С1з бул жумысты тастамайсыз гой, сэр Гай? — Элбетте. кандай жагдай болмасын, бэр1б1р жумыс лсуре беред1, соны б1л1п койьщыз. Пуаро енд1 екшпп адамта бурылды. — С1з не дейс1з, дэрйер мырза? — Иэ, — деда дэрйер созаландап, — мен де тастамайтын шыгармын жумысты. Пуаро унатпаган пшин танытып, бетш тыржитты. — Олай болса, алдымен хстщ мэн-жайын бшгешмхз дурыс болар. Шнайдер мырза кашан кайтыс болып ед1? — Осыдан уш кун бурын. — С1респе ауруы екенше кезйцз анык жете ме? — Эбден лсетедь Кушаладан уланган болып журмесш. — Жок, Пуаро мырза. С1здщ нет мезгеп отырганънцлзды тусшемш. Бфак бул анык сдреспе ауруы. — Ауруга карсы дэр1 екпеп пе едщдз? Эрине, ект1к, дед1 дэр1гер немкурайдылау. — долдан келгеннщ бэр1н де аяган жокпыз. — Ауруга карсы колданатын дэрццз бар ма ед1? Жок, оны 613 Каирден алдырдьщ. — Лагерьде будан баска феспемен ауырган адам балды ма? Жок;, баска ешкш ауырган л<ок. Блайбнер мырзаныц сдреспеден олгенше квздщз анык жете ме? 46

— Анык, жетеда. Ол бас бармагын жаралап алган болатьш. Сол жер1 аскынды да каны бузылды. Сырт адамга бер1 бфдей болып квршу1 мумкш, б1рак, бул бф-бфше уксамайтын ек1 турлх жагдай. — Олай бсшса, терт елшнщ тертеу1 де бф-бфше ук,самайды: бф1 журек ауруынан, егашша кдн бузылганнан елда, упднпда езш-031 елтщда, тертшппс1 сгреспеден кайтыс болды. — Дел солай, Пуаро мырза. — С1здщше, терт елтмнщ арасында епщандай байланыс жок па? — Не айтпатьщызды онша тусшбедш? — Онда тусшдарешн. Маркум болтан тертеудщ тарапъшан Менхер-Раньщ аруагын корлайтын 1с-ерекет болтан жок; па? Тандантан дэр1гер Пуарога тесфейе парады. — С1з бос сез айтып кеттшдз, Пуаро мырза. Шынымен- ак алып-кашты лакапка сенш калганнан саусыз ба? — Бастан-аяк бос сез, — дел мщгарлед! Уиллард ашуланып. Пуаро шегф кезш жыпыльщтатып, сол калпында тыныш отыра берда. — Сонымен, с1з бутан сенбейс1з той, дэр1гер мырза? — Жок, сэр, сенбеймш, — деда дэршэр дауыстадкырап. — Мен талыммын, сондьщтан тек гылымга тана сенемш. — Сонда ертедеп Египетте тылым болматаны ма? — дед1 Пуаро басен, унмен. Бутан доктор Амес не дерш бшмей калды бф сот. — Жо, жо, жауап бермей-ак, койьщыз, бфак мынаны айтыцызшы. Жерплжт1 жумысшылар не ойлайды бул туралы? — Менщше, — дед1 Доктор Амес, — ак адамдар дал болтан жерде жерплштьлер де олардан аулак кете коймайтын сиякты. Мен олардын, аулиеге сенет1шн жокка шыгармаймын. Бфак ешбф далел1 жок* — Кызык екен, — дед1 Пуаро жалтарып. Сэр Гай ецкейщкфеп: “С1з немене, шынымен-ак осы б1р бос ендамеге сенес1з бе?” — деп айкайлап ж1берд1 ашута булытып. — Олай ойлайтын болсацыз, ертедег! Египет жайлы ешнарсе б1лмегетщз. Жауап берудщ орнына Пуаро калтасынан кпыкентай кгтапшаны суырып алды. Усталтан ескшеу к1тап. Штапты усына бергенде мукабадаты “Египеттштер мен калдиан- дыктардыц сикыры” деген жазуды кезш шалып калды. Сосын ол тер1с айналып шытып кети. Дэрггер маган Кадала карал калды. — Муньщ кекейшде не бар? 47

Пуародан жш еститш бул сурак,ты баск;а б1реуден ест1генде кулш Ж1бердш. # «... _ Дел айта алмаймын, — дедш мен, б1лмеит1нд1Гщд1 мойьшдап. _ Мешцше, жын-шайтандарды аластаиын деген оиы бар сиядты. Мен Пуароны Лздеуге шыдтым. Ол мардум ооп кеткен Блайбнер мырзаныц хатшысьшен эцгшелесш отыр екен. — Жод, — дед! Харпер мырза, — мен экспедициямен алты-ад ай б1рге болдым. Ио, Блайбнер мырзаныц шаруасын жадсы бшетшмш. — Жиеш. туралы ештеде айта алмайсыз ба? — Осы жерге б1р куш ол келе далды. Жадсы жшт сиядты. Бурын-сонды кездестфмеппш, бфад ана екеу1 — Амес пен Шнайдер б1летш болса керек. Нагашысы оныц келгешне онша дуанган жод. Екеу1 датты урсысып далды. “Саган кек тиын да жод”, — деп адырды нагашысы. - “Цазф де, мен елгеннен сод да саган кок тиын тимейдк Адшамды ом!р бойы мурат еткен жумысымды ары дарай жалгастыру ушш далдырамын. Бул туралы мен бупн Шнавдер мырзамен сейлестш”, осы сиядты тагы бфдецелерда айтты. Киш Блайбнер бфден Каирге тартып кетти — Сол кезде денсаулыгы жадсы ма едг? — Улкенш айтасыз ба? — Жод, К1Ш1С1Н айтып отырмын. — Оз жагдайыныд онша мэз емес екендтн айтты. Бфад соншалыдты жаман болмаса да керек, ойтпесе есшде далар ед1 гой. — Тагы бф мэселе. Блайбнер мырза мура женшде есиет дагаз далдырып па ед1? — Б1здщ бшушкзше, ол ештеде далдырган жод. С1з экспедициямен дала берескз бе, Харпер мырза? .. Жод, сэр, далмаймын. Есеп айырысып дереу Нью- Иоркке журш кетемш. КулсенДз, куле берщкз, бфад мен мына даргыс атдан Мен-хер-Раныд келесг дурбандыгы оолгым келмейдк Мунда далсам, ол меш де жеп тынады. Ж1ПТ терш суртт1. Пуаро бурылып кетти Кулшсфей дарап былай дедк “Умытпагайсыц, ол б1р дурбандыгын Ныо-Иорктен алды гой”. О, дурып кетсш,— дед1 Харпер ер1кс1з. „ ~ Бул Ж1Г1ТТ1Д де жуйкес1 тозган екен, — дед1 Пуаро оига кетш. Б1ткен, обден б1ткен. Ме. н. Пуарога сыр тарта дарап едш, оныц жумбад кулкхсшен ештеде де ацгара алмадым. Сэр Гай Уиллард, 48