เหลียวหลังแลหน้า

àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 203

เหลยี วหลัง แลหนา HIA/EHIA ในประเทศไทย

ทปี่ รกึ ษา : นางสาวภาวณิ ี ปณุ ณกันต นายสากล ฐินะกุล นายเสรมิ ยศ สมม่นั บรรณาธกิ าร : ดร.ปรียาพร พรหมพิทักษ สมุ าลี ประทุมนนั ท เอกราช ขาํ มะโน กองบรรณาธกิ าร : สิรลิ กั ษณ ภทั รชยั สกลุ โศภิษฐ เถาทอง เพ็ญพณั ณิต กาลานุสนธิ์ ศิรพิ ร ร้ิวทอง ดวงฤดี เรืองเดช ออกแบบรูปเลม : สหมิตรกราฟฟกทมี พมิ พครง้ั ท่ี 1 : กนั ยายน 2558 จาํ นวนพมิ พ : 2,000 เลม พิมพท่ี : โรงพมิ พส าํ นักงานพระพทุ ธศาสนา จดั พมิ พโดย : กรมสงเสรมิ คณุ ภาพส่ิงแวดลอม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอม 49 พระราม 6 ซอย 30 เขตพญาไท กรุงเทพฯ 10400 http://www.deqp.go.th/ ขอมูลบรรณานุกรม กรมสงเสริมคุณภาพส่ิงแวดลอม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม (2558) เหลียวหลงั แลหนา HIA/EHIA ในประเทศไทย กรงุ เทพฯ. 200 หนา ISBN : 978-616-316-278-6

¤ํÒ¹ํÒ ณ จดุ เรม่ิ ตน เมอื่ ป พ.ศ. 2518 ทปี่ ระเทศไทยไดน าํ แนวคดิ และแนวทางการประเมนิ ผลกระทบสง่ิ แวดลอ ม จากประเทศสหรัฐอเมริกามาใชเปนเคร่ืองมือกําหนดมาตรการลดผลกระทบจากโครงการพัฒนาตางๆ ตามหลักการ การระวังลวงหนา ตอมายังไดกําหนดใหมีการคุมครองสิ่งแวดลอมและสิทธิชุมชนในพระราชบัญญัติสงเสริมและรักษา คณุ ภาพสงิ่ แวดลอ มแหง ชาติ พทุ ธศกั ราช 2535 และในรฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศกั ราช 2550 ไดข ยายใหเ พมิ่ มาตรการการประเมินผลกระทบดานสขุ ภาพดวย นอกจากน้ีกระบวนการปฏิรูประบบสุขภาพท่ีมีพระราชบัญญตั สิ ขุ ภาพ แหงชาติ พ.ศ. 2550 เปนเคร่ืองมือ ทาํ ใหการประเมนิ ผลกระทบดานสขุ ภาพสามารถจดั ทําไดห ลายรปู แบบ ครอบคลมุ ท้ังระดับนโยบาย โครงการ แผนงานและกิจกรรม และมิไดเปนเคร่ืองมือท่ีจํากัดวงเฉพาะผูเชี่ยวชาญที่มีใบอนุญาต เทานั้น หากแตยังเปดโอกาสใหเปนเคร่ืองมือของสังคม ที่ทุกภาคสวนสามารถนํากระบวนการประเมินผลกระทบดาน สุขภาพไปปรับใชไดตามบทบาทหนาท่ี โดยเฉพาะชุมชนที่สามารถจัดทําการประเมินผลกระทบดานสุขภาพดวยตัวเอง สงผลใหชุมชนมีอํานาจการเจรจาตอรองในกระบวนการตัดสินใจเก่ียวกับนโยบายสาธารณะ อันจะนําไปสูการสราง นโยบายสาธารณะทเ่ี อ้อื ตอ สุขภาพ (Health Public Policy) ไดในทีส่ ุด อยางไรกต็ าม จากประสบการณข องประเทศไทย ที่ผานมาพบวา ยังคงตองเผชิญกับความทาทายท่ีวา ทําอยางไรจึงจะพัฒนาใหกระบวนการประเมินผลกระทบ ดา นสง่ิ แวดลอ มและสขุ ภาพ สามารถสรา งการเรยี นรรู ว มกนั ของสงั คมในเรอ่ื งสทิ ธชิ มุ ชนดา นการจดั การทรพั ยากรธรรมชาติ และส่งิ แวดลอ ม และสทิ ธิดานสุขภาพ จนนําไปสกู ารตัดสินใจทด่ี ที ี่สดุ เพื่อสขุ ภาวะของสงั คมไดอ ยา งยั่งยืน กรมสงเสริมคุณภาพสิ่งแวดลอม กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม เล็งเห็นความสําคัญ ของการนําเสนอพัฒนาการ ขอจํากัด และความทาทายของการประเมินผลกระทบดานสิ่งแวดลอมและสุขภาพ และ การประเมินผลกระทบดานสุขภาพ ภายใตบริบทของสังคมไทย จึงไดจัดทําหนังสือ เหลียวหลัง แลหนา HIA/EHIA ในประเทศไทย ข้ึน เพอ่ื เปนแหลง เรียนรแู ละอางองิ ทางวชิ าการ และเผยแพรค วามรดู านน้ใี หรูจักแพรหลายตอไป กรมสงเสรมิ คณุ ภาพสิ่งแวดลอ ม กนั ยายน 2558

ÊÒúÞÑ หนา บทนาํ ปรชั ญา เจตนารมณก ารประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ.............................................................................8 มุมมอง/ประสบการณตอการพัฒนาการประเมินผลกระทบทางสุขภาพในบริบทไทย การประเมนิ ผลกระทบในประเทศไทย.....................................................................................................26 การประเมินผลกระทบดา นสุขภาพในประเทศไทย..................................................................................32 เสนทางเอชไอเอของประเทศไทย............................................................................................................48 การมีสว นรว มเพือ่ การตัดสนิ ใจดา นส่งิ แวดลอ ม......................................................................................54 รปู แบบการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ..............................................................................................64 การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ (HIA) และกฎหมายที่เก่ยี วขอ ง.........................................................90 การประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพโดยชมุ ชน........................................................................................110 ววิ ฒั นาการการผกู ขาดการตดั สนิ ใจ กรณศี กึ ษา : ชลบรุ หี ลงั แผนพฒั นาพนื้ ทชี่ ายฝง ทะเลภาคตะวนั ออก...122 พยาบาลอาชวี อนามยั กับการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ................................................................144 ธรรมาภบิ าลดา นสง่ิ แวดลอ มในรา งรฐั ธรรมนญู ฉบบั ปฏริ ปู ประเทศ.......................................................152

ภาคผนวก หนา ประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เร่ืองกําหนดหลักเกณฑ วิธีการ ระเบียบปฏิบัติ และ แนวทางในการจัดทํารายงานการวิเคราะหผลกระทบสิ่งแวดลอมสําหรับโครงการหรือกิจกรรมท่ีอาจกอใหเกิดผลกระทบ ตอ ชุมชนอยา งรนุ แรง ทง้ั ทางดานคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ ม ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสขุ ภาพ....................................................165 ประกาศกระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม เรอ่ื ง กาํ หนดประเภท ขนาด และวธิ ปี ฏบิ ตั สิ าํ หรบั โครงการ หรือกิจการท่ีอาจกอใหเกิดผลกระทบตอชุมชนอยางรุนแรงทั้งทางดานคุณภาพสิ่งแวดลอม ทรัพยากรธรรมชาติและสุขภาพ ทสี่ ว นราชการ รฐั วสิ าหกจิ หรอื เอกชน จะตอ งจดั ทาํ รายงานการวเิ คราะหผ ลกระทบสงิ่ แวดลอ ม พ.ศ. 2553.....................187 หลกั เกณฑ/ แนวทาง/คมู อื ..............................................................................................................................196



º·¹ํÒ ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 7

»ÃªÑ ÞÒ à¨µ¹ÒÃÁ³ ¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº ´ÒŒ ¹ÊØ¢ÀÒ¾ 8 ãà˹ŻÂÕ ÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

บทนาํ 1 ปรชั ญาและเจตนารมณ ของการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ การประเมินผลกระทบดานสุขภาพ เปนเครื่องมือสําคัญอยางหน่ึงที่ยอมรับกันในการจัดการสิ่งแวดลอมเพื่อ การตัดสินใจดานการจัดการสิ่งแวดลอม โดยเฉพาะในระดับโครงการ การประเมินผลกระทบดานสุขภาพ จึงมีการพัฒนาและ ปรบั ใชกนั อยา งกวา งขวางมาไมนอ ยกวา 3-4 ทศวรรษ มพี ฒั นาการมากทงั้ ในยุโรปและสหรฐั อเมริกา แนวคิดการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ พัฒนาจากแนวคิดการประเมินความเสี่ยงที่เช่ือวา มนุษยยอม ตอบสนองตอสิง่ แวดลอมตางๆ ตามความคิดและความรสู กึ ของตนเองทว่ี าส่งิ นั้นมอี ันตรายหรอื ทาํ ใหชวี ิตความเปน อยูข องตนเอง และครอบครวั ชมุ ชน ตอ งเผชญิ กบั ความเสย่ี งอยา งไรบา ง นาํ มาสเู รอื่ งการมสี ว นรว มของประชาชน เพอื่ ใหป ระชาชน โดยเฉพาะกลมุ ผมู สี วนไดส ว นเสยี กบั นโยบายสาธารณะดานสง่ิ แวดลอมหรอื การดําเนินโครงการ ไดม ีโอกาสแสดงความเห็น มีสวนรวม และอาจ ถึงข้ันมีสวนในตัดสินใจ เพื่อมุงหวังใหนโยบายสาธารณะตางๆ สอดรับกับความคิด ความตองการของสังคม ซึ่งสอดคลองกับ หลักการประชาธิปไตยและหลักธรรมาภิบาล หรือหลักการบริหารบานเมืองท่ีดี ตามท่ีนานาประเทศที่พัฒนาแลวถือปฏิบัติ การประเมินผลกระทบดานสุขภาพจึงเปนวิธีการสําหรับ “นําเรื่องสุขภาพของประชาชนข้ึนมาอยูบนโตะ” ดวยการใหขอมูล สุขภาพเพื่อพิจารณาการตัดสินใจโครงการในภาคสวนตางๆ ใหวิธีการที่ชัดเจน โปรงใสในการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ ทั้งทางบวกและทางลบ และเชื่อวาถามีการดําเนินการอยางรอบคอบ จะสามารถใหการคาดการณเก่ียวกับผลตอสุขภาพได ตลอดเวลา ซึง่ ทําใหก ารตดั สินใจมคี วามเหมาะสม (Colwand Fielding, 2007) 1 บทความนเ้ี ปนสวนหนง่ึ ของเอกสารทางวิชาการเรอ่ื ง องคการอสิ ระดานสิ่งแวดลอ มและสขุ ภาพ : บริบทการมสี ว นรวมเพ่ือตดั สนิ ใจดา นส่งิ แวดลอม 9 โดย ดร.ปรยี าพร พรหมพทิ กั ษ นกั วชิ าการส่งิ แวดลอมชาํ นาญการพิเศษ กรมสง เสริมคุณภาพส่ิงแวดลอ ม ãà˹ŻÂÕ ÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

¹ÔÂÒÁáÅÐá¹Ç¤Ô´ คํานิยามของคําวา ‘Health Impact Assessment (HIA)’ หรือ “การประเมินผล กระทบดา นสุขภาพ” ทอี่ า งถงึ กนั อยางกวางขวางคอื คํานยิ ามทกี่ าํ หนดขนึ้ โดยท่ปี ระชมุ ซ่งึ จดั โดยองคการอนามยั โลก ณ เมอื งโกเทนเบริ ก โดยนยิ ามวา “การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ” หมายถงึ การรวมกันของกระบวนการ วธิ กี าร และเคร่อื งมือ ซึ่งใชในการตดั สินใจดานนโยบาย โปรแกรมหรอื โครงการ เนอ่ื งจากอาจมผี ลกระทบตอ สขุ ภาพของประชากร” (Kemm, 2007) จะเหน็ ไดวาจากนิยามมุง ใหก ารประเมินผลกระทบดานสุขภาพ เปนเครอ่ื งมอื สําหรับการตดั สนิ ใจ แตสิง่ สาํ คัญ ก็คอื การนิยาม คาํ วา “สขุ ภาพ” ซึง่ พบวา มีทงั้ ทน่ี ยิ ามแบบแคบคือ มงุ เฉพาะสุขภาพรา งกายและการเจบ็ ปวย ขณะที่บางคร้ัง เปนการนิยามแบบกวาง โดยหมายรวมถึง สขุ ภาพกาย สขุ ภาพจติ และคณุ ภาพชีวติ ทง้ั ท่ีเปน เร่ืองของแตล ะบุคคลและชมุ ชนหรือ สังคม ดังเชนการนิยามขององคการอนามัยโลกซึ่งไดนิยาม “สุขภาพ คือ สถานภาพของความสมบูรณของชีวิตความเปนอยู ทางรา งกาย จติ ใจและสังคม” ท้งั นี้เนอื่ งจาก มปี จจยั มากมายท่ีมผี ลตอ สุขภาพของประชาชน ทั้งทางสุขภาพกายและสขุ ภาพจติ ไดแก (1) ปจจัยทางกาย เชน เพศ อายุ ลกั ษณะทางพันธุกรรม (2) การดาํ เนินชวี ติ ของแตละคน (3) เครอื ขา ยทางสงั คมและชุมชน (4) สภาพแวดลอ มการอยูอาศยั และการทํางาน เชน การเกษตรกรรม อตุ สาหกรรม ความเปน เมอื ง สภาพการวา งงาน บริการ สาธารณสุข (5) สภาพสังคมและเศรษฐกิจ รวมถึงสภาพแวดลอมท่ัวๆ ไป ปจจัยตางๆ ท่ีกลาวมานี้ตางสัมพันธและมีปฏิกิริยา ซึ่งกันและกนั และกอใหเ กดิ ผลทส่ี ลับซับซอ น ดงั น้นั ประเดน็ เรือ่ งสขุ ภาพจงึ ไมค วรพิจารณาแบบแยกสวน ตัวอยา งเชน พฤตกิ รรม การติดบุหรี่ อาจเกิดจากหลายปจจัย เชน เพ่ือน สภาพบุคลิกภาพสวนตัว สภาพแวดลอมอื่นๆ เปนตน นักวิชาการบางคนมี ความเชื่อวาปญหาสุขภาพมักมีเหตุจากสิ่งซึ่งอยูภายนอกภาคสวนสุขภาพ ดวยเหตุน้ีการจัดการดานสุขภาพและสาธารณสุข จึงเลีย่ งไมไดที่จะตอ งมสี ว นเก่ยี วพนั กบั ภาคสว นการเมือง สงั คม และเศรษฐกิจ (Wismar, 2007) การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ พฒั นามาจากแนวคดิ การประเมนิ ความเสย่ี งและระบาดวทิ ยาในชว งทศวรรษ 1970 และไดน าํ มาปฏบิ ตั อิ ยางแพรหลายในชว งทศวรรษ 1980 และ 1990 ในทอ งถน่ิ ตา งๆ ทว่ั โลก ชวงปลายทศวรรษ 1980 และตน ทศวรรษ 1990 ไดร ิเริม่ ใชก ารประเมินฯ สําหรบั โครงการดานการพฒั นาสาธารณปู โภคขนาดใหญในประเทศกําลงั พฒั นา และนโยบายอนื่ ๆ ในประเทศยุโรปเหนอื และออสเตรเลยี ในป พ.ศ. 2526 (1983) องคการอนามยั โลกไดเ ผยแพรกระบวนการ การประเมนิ ผลกระทบทางบวกสาํ หรบั ระบบนาํ้ อปุ โภคและบรโิ ภค ทง้ั นใ้ี นป พ.ศ. 2523 (1980) กระบวนการการประเมนิ ผลกระทบ 10 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

สิ่งแวดลอม (Environmental Impact Assessment) ไดเร่ิมศึกษาประเด็นดานสุขภาพ โดยเฉพาะในแคนาดาและยุโรป จัดเปนความเคล่ือนไหวเพอ่ื สง เสรมิ “นโยบายสขุ ภาพทด่ี ีของประชาชน” ดงั นัน้ ระยะเริ่มแรกการประเมินผลกระทบดา นสขุ ภาพ สว นใหญเ ปน การจดั ทาํ เปน สว นหนงึ่ อยใู นการประเมนิ ผลกระทบสง่ิ แวดลอ ม ทาํ ใหก ารประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพมกั ถกู มองวา เปน วิธกี ารที่ขยายการประเมนิ ผลกระทบสิ่งแวดลอมใหครอบคลมุ เร่อื งสขุ ภาพ (Briggs, 2008) ในป พ.ศ. 2542 (1999) องคการอนามัยโลกมีสวนสนับสนุนการพัฒนาการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ ดวยการเผยแพรเอกสารท่ีเรียกวา Gothenburg Consensus Paper ไดจัดทําข้ึนจาก European Center for Health Policy เปนการเคล่อื นไหวทีส่ ําคญั เพราะเอกสารนี้ไดนําเสนอคานิยมสําคัญ 4 ประการสาํ หรับการจัดทําการประเมินผลกระทบ ดา นสขุ ภาพ คือ (1) ประชาธปิ ไตย – สทิ ธขิ องประชาชนในการมสี ว นรวมในการประเมินดา นนโยบายท่ีมผี ลตอ การดาํ เนนิ ชวี ิต (2) ความเทา เทยี ม – จําเปน ตองประเมนิ การกระจายของผลกระทบใหค รอบคลุมทุกกลมุ ชมุ ชน (3) การพฒั นาอยางยัง่ ยืน – เนน ทั้งระยะส้ันและยาว ของผลกระทบ (4) จริยธรรมของการใชหลักฐาน – คํานึงถึงการใชหลักฐานทั้งเชิงคุณภาพและปริมาณจากหลักการ วิทยาศาสตรต างๆ เพ่ือใหไ ดซ่งึ ผลการประเมนิ ทค่ี รอบคลุม (Birley, 2002 และ Forsythand Krizek, 2010) วัตถุประสงคหลักของการประเมินผลกระทบดานสุขภาพคือ เพ่ือใหนักตัดสินใจไดเขาใจถึงผลกระทบที่อาจ เกิดขึ้นจากการดําเนินการโครงการหรือกิจกรรมพัฒนาตางๆ และชวยใหเลือกทางเลือกที่ดีท่ีสุด หรือที่เปนประโยชนตอสุขภาพ และความเทาเทียมทางสุขภาพมากท่ีสุด โดยเนนการมีสวนรวมเพ่ือใหผูมีสวนไดสวนเสียมีสวนรวมในการตัดสินใจ และทําให กระบวนการเปดมากขึ้น เน่ืองจากประเทศตางๆ ยอมรับการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ อยางกวางขวาง ทําใหมีการปรับ วัตถปุ ระสงคแ ละเปา หมายท่ีหลากหลายมากขึน้ เชน การประเมนิ ผลกระทบดานสุขภาพมวี ัตถุประสงคเพ่อื ปรับปรุงการตัดสนิ ใจ สาธารณะ บางการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพตอ งการใหประชาชนมีสว นรว ม นอกจากนก้ี ารประเมินผลกระทบดานสขุ ภาพ ยังมีประสิทธิภาพอยางมากในการกระตุนความรวมมือระหวางหนวยงานตางๆ ชวยใหชุมชนและนักตัดสินใจมีความตระหนัก ตอสุขภาพเพิม่ ข้นึ (ForsythandKrizek, 2010 และ Kemm, 2007) การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพโดยทวั่ ไปประกอบดว ย 5 ขนั้ ตอนดว ยกนั คอื การคดั กรอง การกาํ หนดขอบเขต การประเมนิ ผลกระทบ และการรายงานผลตอ ผูต ดั สนิ ใจ (screening, scoping, assessment of impacts and reporting) โดยใชก ันอยา งกวางขวางในประเทศยุโรป ออสเตรเลีย นิวซีแลนด ประเทศในเอเซีย สหรัฐอเมริกา แตใ นบางประเทศกําหนดให ãà˹ŻÂÕ ÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 11

การพจิ ารณาผลกระทบตอสุขภาพเปนสว นหนึ่งของการประเมินผลกระทบสิง่ แวดลอ ม (environmental impact assessment: EIA) แตปจจุบันจัดใหมีการดําเนินการแยกตางหากเฉพาะสุขภาพมากข้ึน อยางไรก็ตามมีวิธีการหรือเนื้อหาแตกตางกันไป เชน บางประเทศการประเมินผลกระทบดานสุขภาพเนนเฉพาะดานส่ิงแวดลอม เชน ปญหามลพิษทางเสียง อากาศ เปนตน แมวา การประเมินผลกระทบดานสุขภาพจะกําหนดใหสามารถใชไดกับโครงการ โปรแกรมและนโยบาย ปรากฏวาสวนมากมักใชกับ โครงการและนโยบายระดบั เมอื งและภาคมากกวา เปน นโยบายระดับประเทศ (Kemm, 2007) จากประสบการณก ารประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพในประเทศตา งๆ พบประเดน็ ทถ่ี กเถยี งกนั หลกั ๆ3ประเดน็ คอื ประเด็นแรก แมวาเปนท่ียอมรับวานโยบายรัฐท้ังระดับทองถิ่น ประเทศ และระดับนานาชาติตางมีผลกระทบ ตอ สุขภาพ ไมว า เปน สุขภาพกายและจิตใจ แตป รากฏวา ตอ งพบกับความยุง ยากในการประเมนิ วา นโยบายรัฐนั้นๆ มผี ลตอ สุขภาพ อยางไร ประเดน็ ทีส่ อง ดวยเหตุทก่ี ารประเมินผลกระทบดานสุขภาพพัฒนาการจากการประเมินความเสย่ี งและระบาด วทิ ยาทางสงิ่ แวดลอ ม แนวคดิ โดยรวมของผลกระทบสขุ ภาพจงึ แคบอยใู นกรอบทางวทิ ยาศาสตร และบอ ยครง้ั เปน แบบการวเิ คราะห ยอนในอดีต การประเมินแบบยอนหลังเชนน้ีสําคัญ เพราะอยูบนฐานความรู แตกตางจากการประเมินที่ตองการการคาดการณ อนาคต ประเด็นที่สาม การประเมินผลกระทบสุขภาพเกิดข้ึนจากการประเมินผลกระทบสิ่งแวดลอมระดับโครงการ และโปรแกรมโครงการใหมๆ ในประเทศตางๆ สวนมากมักกําหนดใหมีการประเมินผลกระทบในการวางแผน ซ่ึงผลกระทบ ส่ิงแวดลอมมักไดรับความสนใจ แตผลกระทบทางสังคมไดรับความสนใจนอย สวนการประเมินผลสุขภาพมักถูกละเลย บางครั้ง ก็คาดวาการประเมินผลกระทบสิ่งแวดลอมจะครอบคลุมเรื่องสุขภาพดวย ซ่ึงเรียกวาการประเมินผลกระทบทางสิ่งแวดลอม และสุขภาพ (Environmental Health Impact Assessment: EHIA ประเด็นน้ีเกิดขึ้นจากธรรมชาติของความแตกตาง ของคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ มและสขุ ภาพของประชาชน จงึ ไดม ขี อ แนะนาํ วา การสาธารณสขุ เนน การสง่ิ เสรมิ สขุ ภาพ ขณะทสี่ ง่ิ แวดลอ ม เนน การลดผลกระทบ (Birley, 2002) ผลลพั ธของการประเมินผลกระทบดานสขุ ภาพ สามารถจดั แบง ได ดงั น้ี (1) มีผลโดยตรงตอ การตดั สินใจ (2) ไมม ผี ลตอการตัดสินใจ แตสามารถสรางความตระหนักเกี่ยวกับประเดน็ สขุ ภาพ (3) มผี ลกระทบเพยี งเลก็ นอย เพราะการตัดสนิ ใจนัน้ ใหความสาํ คญั ตอสขุ ภาพแลว (4) ผูตัดสินใจละเลยหรือไมใ หค วามสําคญั ประเดน็ ดานสุขภาพ (Dannenberg, 2008) 12 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

ÃٻẺ¡ÒûÃÐàÁÔ¹¼Å¡Ãзº´ŒÒ¹ÊØ¢ÀÒ¾ ปจจัยทเ่ี ปนเหตใุ หก ารประเมนิ ผลกระทบดานสุขภาพแตกตางกัน ไดแ ก (1) ลักษณะของการพัฒนา การประเมินผลกระทบดานสุขภาพจัดทําขึ้นเพ่ือประเมินโครงการหรอื นโยบาย (2) นิยามของคําวา “สขุ ภาพ” เปน แบบกวางหรือแคบ (3) วธิ ีการทีใ่ ช แบบเชงิ คณุ ภาพหรือปรมิ าณ (4) เปน การทําตามกฎหมายหรอื ทาํ ตามความสมคั รใจ (5) วธิ ีการที่ใชแบบเรงรดั หรือทาํ แบบครอบคลุม (Rapid and comprehensive HIA) อยางไรก็ตาม ในปจจุบันไมวาจะเปนการประเมินผลกระทบดานสุขภาพรูปแบบใดก็ตาม พบวามีพ้ืนฐาน การเรยี นรู ดังตอ ไปน้ี (1) การเรยี นรเู ชงิ เทคนคิ (Technical learning) ซงึ่ เกย่ี วขอ งกบั ผลลพั ธท างเทคนคิ วชิ าเพอ่ื ใหบ รรลวุ ตั ถปุ ระสงค (2) การเรียนรูเชิงแนวคิด (Conceptual learning) ซึ่งเกี่ยวของกับการกําหนดเปาหมาย การกําหนดปญหา และยทุ ธศาสตร (3) การเรียนรูทางสังคม (Social learning) เนนเร่ืองการสนทนาและการมีปฎิสัมพันธซ่ึงกันและกัน ระหวางผมู สี วนไดสวนเสียดว ยกัน (ซงึ่ แตกตา งจากแนวคิดของการเรยี นรูทางสังคมท่ใี ชใ นจิตวทิ ยา) จากพน้ื ฐานการเรยี นรดู งั กลา ว สามารถแบง รปู แบบการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ ออกเปน 4 ประเภทดงั นี้ 1. การประเมนิ ผลกระทบดานสุขภาพตามกฎขอบงั คบั (Mandated HIAs) คือการประเมินผลกระทบดานสุขภาพที่ตองจัดทําใหเปนไปตามกฎระเบียบหรือตามที่กฎหมายกําหนด และ มีแนวโนมที่ใหความสําคัญกับการท่ีตองทําตามกระบวนการมากกวาการกําหนดใหเนนในเร่ืองทางวิทยาศาสตรที่ใชเพ่ือศึกษา ผลกระทบตอสุขภาพ การประเมินผลกระทบดานสุขภาพรูปแบบน้ีสวนมากเปนการดําเนินการภายใตกฎหมายดานสิ่งแวดลอม แมว า บางประเทศกาํ หนดไวใ นกฎหมายดา นสาธารณสขุ ดว ยเชน กนั ผจู ดั ทาํ การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพประเภทนม้ี แี นวโนม ที่จะตองมีการรับรอง มีบทบาท ความรับผิดชอบและความนาเช่ือถือตามที่กฎหมายกําหนด และผูจัดทําก็ตองมีความรู ความเขาใจอยา งดี มีการพฒั นาแนวทางการจัดทําที่มีคณุ ภาพ นอกจากน้ีการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพยังจดั วาเปนเอกสาร ทีเ่ ปนทางการ และความกงั วลตอการจัดทําและการรายงานอาจเกิดขนึ้ ได โดยเฉพาะประชาชนไมมีบทบาททชี่ ัดเจน ãà˹ŻÂÕ ÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 13

2. การประเมินผลกระทบดานสุขภาพสนับสนุนการตัดสนิ ใจ (Decision-support HIAs) การประเมินผลกระทบดานสุขภาพประเภทน้ีสวนมากจัดทําขึ้นตามความสมัครใจ โดยองคกรท่ีรับผิดชอบ ดานพัฒนานโยบาย การประเมินผลกระทบดานสุขภาพประเภทสนับสนุนการตัดสินใจนี้ มีกระบวนการจัดทําที่เปนทางการ นอยกวาประเภทแรก ดวยวิธีการท่ียืดหยุนมากกวา แมวาการประเมินผลกระทบดานสุขภาพแบบน้ีมักใชกับการพัฒนานโยบาย หรอื ระดบั โปรแกรม กย็ ังมเี ชนกนั ที่ใชกบั ระดบั ขอเสนอโครงการ ความทาทายท่ีสําคัญสําหรับการประเมินผลกระทบดานสุขภาพท่ีสนับสนุนการตัดสินใจก็คือ การกําหนด ผูรับผิดชอบในการจัดทําการประเมินผลกระทบดานสุขภาพซ่ึงไมไดกําหนดไวอยางชัดเจนวา องคกรจะตองมีบทบาทอะไรบาง ซง่ึ ตรงขามกบั การประเมินผลกระทบดานสุขภาพแบบทีต่ อ งทําตามกฎหมาย การประเมินผลกระทบดานสุขภาพเพ่ือสนับสนุนการตัดสินใจน้ี มักมีวัตถุประสงคเพ่ือหาผลกระทบตอสุขภาพ ระยะยาวอนั เนอ่ื งจากการพฒั นา พยายามหลกี เลยี่ งผลกระทบตอ สขุ ภาพในทางลบและสง เสรมิ ผลกระทบในทางบวก ผมู สี ว นรว ม ในการจดั ทาํ การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพประเภทน้ี ไดแ ก ผเู สนอโครงการ ผปู ระเมนิ และผมู สี ว นไดส ว นเสยี ดงั นน้ั จงึ พบวา เกิดการเรยี นรูอยา งมากมายในกระบวนการประเมนิ แตย ากทีผ่ มู สี ว นรว มจะมองเหน็ “คุณคา เพิม่ หรือ values add’ อยาง มากมายของการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ เพราะผมู สี ว นรว มสามารถสะทอ นปรากฏการณท เี่ กดิ ขน้ึ จรงิ และขอ มลู ทอี่ าจเปน ขอมูลใหม แตหลายกรณีกอใหเกิดความกดดันตอการจัดทําเอชไอที่จะตองทําภายในเวลาท่ีจํากัดดวยความรูเฉพาะทางท่ีจํากัด ดว ยเชนกนั นักวิชาการบางคนไดแสดงความกังวลและเขาใจดีวา การจัดทําการประเมินผลกระทบดานสุขภาพในขั้นตอน ท่ีมีการพัฒนาโครงการแลวเปนเรื่องที่สายเกินไปที่จะทําใหการประเมินผลกระทบดานสุขภาพนั้นมีผลตอแนวคิดพ้ืนฐาน คา นยิ ม และสมมตุ ฐิ านทจ่ี ะสามารถขบั เคลอื่ นแผนหรอื กระบวนการดา นนโยบาย ยงิ่ ทาํ ใหย ากตอ สง่ิ ทว่ี า ทาํ อยา งไรใหม กี ารพฒั นา การประเมินผลกระทบดานสุขภาพไดอยางเปนระบบในกระบวนการของรัฐ และอะไรบางท่ีสามารถกระตุนใหมีการจัดทํา การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพเพอื่ สนบั สนนุ การตดั สนิ ใจ ดงั นนั้ จากประสบการณจ งึ ควรใชว ธิ สี ขุ ภาพแบบเรง รดั (arapidhealth) หรอื การกลนั่ กรองความเทา เทยี มดา นสขุ ภาพ (health equity filter) ใหเ ปน สว นหนง่ึ ของการคดั กรอง (screening) หรอื การกาํ หนด ขอบเขต (scoping) การจัดทําการประเมนิ ผลกระทบดานสขุ ภาพวาตองการบรรลเุ ปาหมายอะไร ความสัมพันธท่ีเกิดขึ้นระหวางผูมีสวนรวมการจัดทําการประเมินผลกระทบดานสุขภาพประเภทนี้ จัดวาเปน ผลลพั ธท ีส่ าํ คญั และอาจทําใหผูมสี วนไดส ว นเสยี หันมาทํางานรว มกนั หลงั จากนั้น ดว ยหลักของความสมัครใจ การประเมินผลกระทบดานสุขภาพสนับสนนุ การตัดสินใจจึงใชไดด ีกบั ระดบั ทอ งถนิ่ หรอื ระดับภูมิภาค ซ่ึงมีผลตอ ระดบั ปฏิบตั ิมากกวา ท่ีจะเปนขอ เสนอที่ซบั ซอ นหรือโครงการขนาดใหญ 14 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

3. การประเมนิ ผลกระทบดานสุขภาพแบบสนับสนุน (Advocacy HIAs) การประเมินผลกระทบดา นสุขภาพแบบสนับสนนุ ไดร บั ความสนใจเพมิ่ มากขึน้ ในฐานะทเี่ ปน เครอื่ งมือสนบั สนนุ การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพแบบนจ้ี ดั ทาํ ขนึ้ โดยองคก รและกลมุ ตา งๆ ทอ่ี าจเปน ผมู อี าํ นาจตดั สนิ ใจหรอื ผดู าํ เนนิ โครงการกไ็ ด การประเมินผลกระทบดานสุขภาพประเภทน้ีเปนการพยายามหาหนทางในการกําหนดกรอบการจัดทําการประเมินผลกระทบ ดา นสขุ ภาพขน้ึ ใหมห รอื ทา ทายผตู ดั สนิ ใจ เพอื่ ใหม นั่ ใจวา การตดั สนิ ใจไดพ จิ ารณาขอ กงั วลหรอื ผลกระทบดา นสขุ ภาพทอี่ าจเกดิ ขนึ้ และในการออกแบบ การตัดสนิ ใจและการดาํ เนินการโครงการไดพ ิจารณาผลกระทบดานสขุ ภาพแลวอยางรอบคอบและครบถวน โดยเฉพาะอยางยิ่งกรณีที่ความคิดเห็นของผูท่ีมีแนวโนมไดรับผลกระทบโดยตรงไดรับความสนใจนอยหรือไมไดรับความสนใจ เทา ทคี่ วร 4. การประเมินผลกระทบดา นสุขภาพทน่ี าํ โดยชุมชน รูปแบบการประเมินผลกระทบดานสุขภาพที่เนนการมีสวนรวมของชุมชนเปนที่ยอมรับกันในระดับสากล เพื่อ ชว ยกาํ หนดหรือทาํ ความเขา ใจประเด็นตา งๆ และชวยใหมีการตัดสนิ ใจอยางเหมาะสม วตั ถุประสงคข องการมสี ว นรวมของชุมชน ก็คือ เพื่อใหเช่ือม่ันไดวาความกังวลเก่ียวกับสุขภาพของชุมชนจะไดรับความตระหนักและไดรับการแกไข รูปแบบน้ีชุมชนมี สวนรวมไดใ นระดับลึกกวาการเปนเพยี งการหารือ เพือ่ คน หาความคดิ เหน็ หรือมุมมองจากชุมชน การประเมินผลกระทบดานสุขภาพแบบท่ีนําโดยชุมชนน้ี จัดเปนกระบวนการประชาธิปไตยและกระบวนการ ทางการเมอื ง มากกวา เปนกระบวนการทางวชิ าการหรือกระบวนการเชงิ เหตุผล อยางไรก็ตามการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ ประเภทน้ีอาจไมรับการยอมรับอยางเปนทางการ และอาจไมใชเปนสวนหนึ่งของการตัดสินใจก็ได ท้ังน้ีเปนเรื่องของสิทธิชุมชน และขึ้นกับประเด็นดวยเชนกัน การประเมินผลกระทบดานสุขภาพประเภทนี้พบวาคานิยมของชุมชนมีบทบาทอยางมาก ในการประเมินผลกระทบ กระบวนการที่ทําใหคานิยมเหลานี้มีความโปรงใสอาจนําไปสูการเรียนรูท่ีสําคัญของสังคมสําหรับ ชุมชนเองก็เปนได โดยทาํ ใหชมุ ชนพฒั นาความเขาใจในเชงิ ลกึ มากข้นึ เกย่ี วกับประเดน็ ตา งๆ จากความคดิ ของผมู สี วนไดสว นเสยี และทาํ ใหช มุ ชนเปลยี่ นจากผมู บี ทบาทจากผใู หข อ เสนอแนะเปน คเู จรจากบั ผตู ดั สนิ ใจกเ็ ปน ไปได ขณะเดยี วกบั บทบาทของผจู ดั ทาํ การประเมินผลกระทบดานสุขภาพประเภทน้ีก็แตกตางจากประเภทอื่นๆ เน่ืองจากผูจัดทํามีหนาท่ีเปนเพียงผูใหความชวยเหลือ ทางวิชาการและอาํ นวยความสะดวกมากกวา เปน ผกู ําหนดทศิ ทาง การจัดทําการประเมินผลกระทบดานสุขภาพที่นําโดยชุมชนมีแนวโนมท่ีจะไมเปนสหสาขาวิชา ซ่ึงอาจ สงผลใหการประเมินไมสามารถครอบคลุมไดอยางรอบดานท้ังดานสังคม เศรษฐกิจ และการเมือง แตการประเมินผลกระทบ ดานสุขภาพประเภทน้ีกลับไดขอเสนอที่มีลักษณะเฉพาะ และชุมชนเรียกรองใหเพิ่มขีดความสามารถพวกเขา เพื่อใหสามารถ มีสว นรวมไดมากขึ้นในดานการวางแผนและการดําเนนิ การ (Harris-Roxas, and Harris, 2011) àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 15

5. ประเมินผลกระทบดานสง่ิ แวดลอ มและสุขภาพ การประเมินผลกระทบดานสุขภาพท่ีรวมอยูในการประเมินผลกระทบดานสิ่งแวดลอมและสุขภาพ เรียกวา การประเมินผลกระทบดานสิ่งแวดลอมและสุขภาพ (Environmental Health Impact Assessment: EHIA) โดยจัดเปนมิติ ทงั้ การปกปอ งและสง เสรมิ สขุ ภาพไปพรอ มๆ กนั ซงึ่ เปน แนวคดิ ทไี่ ดร บั การยอมรบั ในองคก รระหวา งประเทศ เชน องคก ารอนามยั โลก และธนาคารพัฒนาแหงเอเชีย รวมไปถึงประเทศตางๆ เชน ออสเตรเลีย เปนตน (Fehr,1999) องคการอนามัยโลกจัดให การวิเคราะหดานส่ิงแวดลอมและสุขภาพเปนเคร่ืองมือตัดสินใจเพื่อประเมินและลดผลกระทบทางลบอันเน่ืองจากการพัฒนา โครงการ แผนงานและนโยบาย การประเมินผลกระทบดานส่ิงแวดลอมและสุขภาพมักเนนในเร่ืองท่ีการประเมินผลกระทบ ดานสง่ิ แวดลอ ม ไมคอยใหความสาํ คญั ประเดน็ ทเี่ ก่ียวขอ งกบั สขุ ภาพ การประเมินผลกระทบดานสิ่งแวดลอมและสุขภาพ จึงเปนการศึกษาที่เนนปจจัยทางชีวกายภาพที่มีผล ตอสถานะสุขภาพชุมชน และตระหนกั ถงึ ปจ จัยทางสังคมที่มีผลตอ สุขภาพเชน กนั เชน ความเทาเทยี ม ระดับการศึกษา บทบาท ทางเพศ ความเชอื่ และลกั ษณะอาชพี เปน ตน ทงั้ นเ้ี นอื่ งจากปจ จยั ทางสงั คมมกั ไมค อ ยไดร บั การกลา วถงึ ในการประเมนิ ผลกระทบ ดา นส่ิงแวดลอมทผ่ี านๆ มา การประเมินผลกระทบดานสิ่งแวดลอมและสุขภาพ มีเปาหมายเพื่อลดผลกระทบทางลบลงใหนอยที่สุด และ ขณะเดยี วกนั กเ็ พม่ิ กลไกเพอื่ เพม่ิ โอกาสทางสขุ ภาพใหม ากขน้ึ ขนั้ ตอนตา งๆ มวี ตั ถปุ ระสงคเ พอ่ื ระบถุ งึ อนั ตรายทม่ี อี ยรู วมถงึ อนั ตราย ตอสุขภาพที่อาจเกดิ ข้นึ ซึ่งเปน ผลเช่อื มโยงจากปจจัยทางส่ิงแวดลอมและปจ จยั ทางสงั คม และคาดการณเ ชื่อมโยงไปสคู วามเสยี่ ง ดานสขุ ภาพและนาํ ไปสูข อ เสนอแนะดา นยทุ ธศาสตรจัดการความเสี่ยง (Hassan, 2005) 16 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

¡ÒÃÁÕʋǹÃÇ‹ Á㹡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº´ÒŒ ¹ÊØ¢ÀÒ¾ การมีสวนรวมในการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ อาจกลาวไดวาจัดข้ึนภายใตกรอบแนวคิด 4 ประการ คือ (1) ผูอ ยูใ นอาศัย (ผูมีสว นไดสวนเสยี ) ยอมเขา ใจไดดกี วาคนอน่ื ๆ วาพื้นท่ที เี่ ก่ยี วขอ งนั้นมสี ภาพอยา งไรและมีขอมูลท่จี าํ เปน อะไรบา ง (2) ประชาชนมสี ทิ ธทิ์ จ่ี ะไดร บั รวู า การตดั สนิ ใจมผี ลตอ ตวั เองอยา งไร (3) ประชาชนมสี ทิ ธใิ์ นการมสี ว นรว มในการตดั สนิ ใจ ท่ีผลตอตัวเอง ในกรณีที่การตัดสินใจน้ันเกิดขึ้นทามกลางขอพิพาท การจัดใหมีการหาทางออกอาจทําไดดวยการใหประชาชน มีสวนในกระบวนการที่เปนการตรวจสอบทง้ั ระบบ และ (4) การมสี ว นรวมในการประเมินฯ จะมีสวนเพ่ิมความรใู หกับชุมชนและ เพิม่ ความสามารถในการจัดการสิง่ ซ่งึ มอี ทิ ธพิ ลตอ ชวี ติ พวกเขา (Pohjola และ Tuomisto (2011) นาํ เสนอมิตขิ องการมสี วนรวม ซึง่ จดั เปนการเปด ใจวา ประกอบดวย 4 มิติ ดังน้ี (1) ขอบเขตของการมีสว นรวม (Scope of participation) หมายถึงผูซึง่ ไดรบั อนญุ าตใหม สี วนรวมในกระบวนการ (2) การเขา ถึงขอ มลู (Access to information) หมายถงึ ขอ มูลทีเ่ กี่ยวของกับประเด็นทไ่ี ดจ ากการมสี ว นรวม (3) เวลาของการเปด ใจ (Timing of openness) หมายถงึ เวลาท่ผี ูเขา รวมไดรบั เชิญหรืออนุญาตใหเขามีสวนรวม (4) ขอบเขตของการสนบั สนุน (Scope of contribution) หมายถงึ การสนบั สนนุ ของผมู สี ว นรวมคาดวาจะใหม ีผลตอ ผลลพั ธอ ะไรบา ง เชน การสนับสนนุ จากผมู ีสวนรวมไดมกี ารใหน ้าํ หนักมากนอยเพียงใด อยางไรก็ตาม ในสถานการณจริงพบวา มีวิธีการมีสวนรวมเกิดข้ึนมากมายแตอาจไมไดไปถึงเปาหมายเสมอไป แมวาในทางทฤษฎีคาดหวังวาการมีสวนรวมจะกอใหเกิดประโยชนไดอยางชัดเจนและเปนรูปธรรม แตในการจัดทํานโยบายและ การประเมินมไิ ดเ ปนเชน นเ้ี สมอไป ซึง่ ขอจํากดั ที่สาํ คญั ไดแก (1) ทศั นคติของนักพัฒนามกั ไมคอ ยใหค วามสําคัญกบั การมสี ว นรวม (2) การมงุ เนน ใหค วามสําคญั กับกระบวนการและการประเมนิ มากกวา เนน ทผ่ี ลลพั ธ (3) มักมคี วามคดิ วา การมีสวนเกย่ี วขอ งของผูมสี วนไดสวนเสยี และการมีสวนรวมของประชาชน (Stakeholder involvement and public participation) เปน ขนั้ ตอนพเิ ศษของกระบวนการประเมนิ ซงึ่ ทาํ ใหผ ลทไ่ี ดจ าก การมีสวนรว มมขี อจํากดั เพราะทาํ ใหก ารประเมนิ นน้ั ไมค รอบคลุมทกุ ประเด็น àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 17

(4) การยอมรับคําตอบดานเทคนิคมกั เกยี่ วขอ งกับคานยิ มสวนบคุ คลหรอื เกิดข้ึนจากกระบวนการมีสว นรว ม (5) วิธกี ารจดั การมีสวนรว มมหี ลายวธิ ี เชน การสมั ภาษณ หรือจัดโฟกสั กรปุ หรือจดั เวทสี าธารณะ วธิ กี ารเหลา น้ี มีปญหาท้ังในเชิงทฤษฎีและทางปฏิบัติ เชน ใครเปนผูตัดสินวาใครควรมีสวนรวม อะไรท่ีจะเปนส่ิงที่ตัดสิน วา ใครเปนผูแ ทนกลมุ ผลประโยชนต า งๆ ในชมุ ชน ทําไมบางกลมุ เปน ผูแทนไดและกลุมอ่ืนเปนไมไ ด และมกั พบวาเสยี งของผดู อ ยกวาในสังคมมกั ถูกละเลย (Kemm, 2007 และ Pohjolaand Tuomisto, 2011) »ÃÐʺ¡Òó㏠¹µÒ‹ §»ÃÐà·È ในทางปฏิบัติมักเปนท่ีถกเถียงกันวา การประเมินผลกระทบฯ ควรดําเนินการโดยชุมชนหรือผูเช่ียวชาญ หรือ ท้งั สองฝาย นกั วิชาการเฉพาะดานอาจคดิ วา ควรเปนหนาทข่ี องผูเชีย่ วชาญ สว นผูม สี นใจดานนโยบายสขุ ภาพอาจคิดวา การสรา ง ขดี ความสามารถใหช มุ ชนเปน ผปู ระเมนิ อาจเปน ประโยชน ถา ดาํ เนนิ การโดยผเู ชยี่ วชาญกม็ คี าํ ถามวา ผเู ชย่ี วชาญควรจากภาคสว น สขุ ภาพหรอื ไม ถา ยอมรบั วา ประเภทของผลกระทบทเี่ กดิ กบั สขุ ภาพเปน ผลจากสว นประกอบโครงการทมี่ ไิ ดอ ยใู นภาคสว นสขุ ภาพ ก็ควรใชผูเชี่ยวชาญที่ไมใชดานสุขภาพ แตถาอยูในภาคสวนสุขภาพก็ควรเปนผูที่มาจากดานสุขภาพ คําถามที่เช่ือมโยงกันก็คือ การประเมินผลกระทบดา นสขุ ภาพควรบูรณาการกับการประเมินสงิ่ แวดลอมหรอื ไม หรอื ควรแยกจากกนั (Birley, 2002) ผลของการใชการประเมินผลกระทบดานสุขภาพในการตัดสินใจ จากการวิจัยการประเมินผลกระทบดาน สุขภาพในสหรฐั อเมริกาจํานวน 27 กรณที ่ดี าํ เนินการเสรจ็ ส้ินแลว ระหวางป 1999-2007 ซึ่งประกอบดวย การประเมนิ ผลกระทบ ดานสุขภาพที่จดั ทาํ สําหรบั งานดานนโยบายและโครงการดานตางๆ กระจายในหลายเมอื งในสหรฐั อเมริกา ไดแ ก นโยบายคา จา ง โปรแกรมเดนิ ไปโรงเรยี นของนกั เรยี น การพฒั นาทอ่ี ยอู าศยั และการพฒั นาเชงิ พานชิ ย โปรแกรมหลังเลกิ เรยี น การวางแผนการใช ทด่ี นิ นโยบายการทาํ ฟารม การขนสง สวนสาธารณะและทางเดนิ โรงงานผลติ กระแสไฟฟา เปน ตน พบวา ทง้ั 27 กรณเี ปน การจดั ทาํ โดยอาสาสมัครที่มิไดเชี่ยวชาญทั้งที่ไดรับทุนและไมไดรับทุนสนับสนุน สวนผลตอการตัดสินใจพบวามีเพียง 2-3 กรณีเทานั้น ทส่ี ามารถเปลี่ยนแปลงนโยบายหรอื โครงการอนั เปน ผลโดยตรงจากการประเมินฯ แตจากงานวจิ ยั จํานวน 23 กรณีในพืน้ ที่ 16 รฐั ในสหรัฐอเมริกา ซ่ึงเปนการประเมินฯ ที่จัดทําขึ้นระหวางป 2005-2013 พบวา การประเมินผลกระทบดานสุขภาพมีผลตอ การตดั สินใจในแงของการสงเสรมิ สขุ ภาพในโครงการที่เกีย่ วของกบั สขุ ภาพและนโยบายท่อี ยนู อกขอบขา ยของภาคสขุ ภาพ 18 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

ท้ังน้ีผลการศึกษาจากท้ังสองงานวิจัยยืนยันวา การประเมินผลกระทบดานสุขภาพกอใหเกิดการเปลี่ยนแปลง ที่นอกเหนือจากเปาหมายการตัดสินใจคือ กระตุนใหผูเกี่ยวของตระหนักถึงความสําคัญของการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ (Dannenberg, 2008 และ Kemm, 2007) นอกจากนจ้ี ากงานวจิ ยั จาํ นวน 27 กรณที ด่ี าํ เนนิ การเสรจ็ สน้ิ แลว ระหวา งป 1999-2007 พบอปุ สรรคสาํ คญั คอื ไมม ขี อ มลู พน้ื ฐานสนบั สนนุ การประเมนิ เพราะปรากฏวา การประเมนิ ฯ สว นมากอา งองิ จากผเู ชยี่ วชาญและ งานวจิ ยั เนอื่ งจากไมม วี ธิ กี ารคาดการณเ ชงิ ปรมิ าณหรอื ไมม ขี อ มลู ทเ่ี พยี งพอ เชน ไมม โี มเดลทท่ี าํ นายไดว า มเี ดก็ ทร่ี ายไดค รอบครวั ตํ่าจํานวนเทาไรที่อาจไดรับผลกระทบดวยอาการภูมิแพอากาศ ถาโครงการจัดหาที่อยูอาศัยลดลง หรือความเสี่ยงจากภาวะ ซมึ เศรา ลดลงเทา ไร ถา มพี น้ื ทส่ี เี ขยี วอยใู นบรเิ วณทอี่ ยอู าศยั เปน ตน ขณะทง่ี านวจิ ยั จาํ นวน 23 กรณใี นพน้ื ที่ 16 รฐั ในสหรฐั อเมรกิ า ระหวา งป 2548-2556 พบวา ปจจยั ความสาํ เร็จของการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ คือ (1) การคดั เลอื กทมี งานทีเ่ หมาะสม (2) การมสี ว นรว มของผมู สี ว นไดส ว นเสยี ตอ การตดั สนิ ใจตลอดกระบวนการ (3) การจดั ทาํ ทช่ี ดั เจน การใหข อ เสนอแนะทเ่ี ปน ไปได ในทางปฏบิ ตั ิ (4) การจดั ทาํ ในเวลาทเี่ หมาะสม (5) การรวบรวมขอ มลู ขา วสารเพอ่ื สอื่ กบั กลมุ เปา หมายไดอ ยา งเหมาะสม (6) การใช วิธีการหลายวธิ กี ารในการจัดทาํ การประเมนิ ฯ (Kemm, 2007) การวิจัยท่ีดําเนินการระหวางป 2547-2550 เร่ืองประสิทธิภาพการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ จาก 19 ประเทศ โดยใชก รณศี กึ ษาจาํ นวน 17 กรณี จากในยโุ รป ประกอบดว ยโครงการจากหลายภาคสว น ไดแ ก การขนสง คมนาคม การวางแผนเมอื ง เกษตรกรรม สงิ่ แวดลอ ม อตุ สาหกรรม โครงสรา งพน้ื ฐาน และอาหาร พบวา การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ มเี ปา หมายเรมิ่ จากความโปรง ใสของการตดั สนิ ใจไปจนถงึ การสรา งความเขม แขง็ ใหก บั ชมุ ชนการประเมนิ ผลกระทบฯในประเทศสเปน ก็พบวา ผลประโยชนข องชุมชนไดรบั การพิจารณาอยางเหมาะสมในกระบวนการตัดสนิ ใจ มีการปรับเปลีย่ นการตดั สนิ ใจจากเดมิ นอกจากน้ี ผลประโยชนหรือความตองการของลกู จา ง ในการประเมินผลกระทบฯ ที่จัดทําขึ้นในประเทศไอรแลนด ไดเ ปด โอกาส ใหช มุ ชนมสี ว นรว มตลอดกระบวนการดว ยการเขา รว มใน steering group ดงั นนั้ ประเดน็ การมสี ว นรว มของชมุ ชนและการตดั สนิ ใจ ยอมทําใหไดมาซ่ึงขอเสนอแนะท่ีมีคุณภาพ กรณีที่พบในสาธารณรัฐไอรแลนด กลุมตัวอยางที่สัมภาษณไดเนนถึงผลลัพธ ดา นประสทิ ธภิ าพทางบวกทม่ี ตี อ องคก รอนั เนอ่ื งจากกระบวนการจดั ทาํ การประเมนิ ฯ เชน กลา ววา “การทาํ งานรว มกบั หนว ยงานอนื่ และไดเรียนรูวาหนวยงานอื่นทํางานอยางไร นับเปนขอมูลท่ีดีและเปนผลดี ฉันไดตระหนักถึงการสงเสริมสุขภาพในโรงเรียน และเรากท็ ํางานทํานองเดยี วกันเกี่ยวกบั ความปลอดภยั บนถนน การข่ีจกั รยานหรือเดินไปโรงเรยี น และถา สงิ่ เหลา น้ีไดด ําเนนิ การ รวมกนั กค็ งทาํ ใหเราไดมีวิธกี ารทํางานที่ประสานงานกันไดม ากขนึ้ ” ดว ยนอกจากนี้ àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 19

การวิจัยน้ียังพบประเด็นท่ีสําคัญ คือ ไมมีเอชไอเอใดที่สงผลใหตองยกเลิกโครงการ ซึ่งยืนยันวา เอชไอเอมิได ตั้งใจใหเปนกลไกที่ขัดขวางการดําเนินงานโครงการ โปรแกรมและนโยบายแตอยางใด แตชวยแสดงถึงความหมายของ การตดั สนิ ใจทโี่ ปรง ใส ดงั นน้ั จงึ ทาํ ใหม กี ารตดั สนิ ใจทเี่ หมาะสมตอ สขุ ภาพ อยา งไรกต็ ามประโยชนแ ละความสญู เสยี ของการตดั สนิ ใจ อาจมผี ลตอ ประชาชนกลมุ ตา งๆ ที่ไมเหมอื นกัน เชน ในขณะท่นี ักทองเท่ยี วและนกั ธรุ กจิ ไดประโยชนจากการเชอื่ มตอ สายการบนิ ตรงใหมๆ จากการขยายสนามบนิ กพ็ บวา ผอู ยอู าศยั ในบรเิ วณนนั้ ๆ กลบั ไดร บั ผลกระทบจากเสยี งรบกวน ดงั นนั้ จงึ กลา วไดว า โดย รวมแลว ไดชวยใหเ กดิ ความเหมาะสมของการตัดสินใจ นอกจากนี้ยังพบขอจาํ กดั การประเมินทส่ี ําคัญ คอื เน่ืองจากการตัดสนิ ใจ มีลักษณะแบบพหุภาคีโดยธรรมชาติ แตละฝายตางมีวัตถุประสงคเบื้องตนของตัวเอง ตัวอยางเชน วัตถุประสงคของการขนสง เกษตรกรรมและสงิ่ แวดลอ ม อาจเพอื่ ปรบั ปรงุ การเคลอ่ื นยา ย ทาํ ใหอ าหารมคี วามมนั่ คง และปกปอ งธรรมชาติ ดงั นนั้ มติ ใิ นภาคสว น เหลา นี้ จึงเปน ไปเพือ่ ตอบสนองวัตถุประสงคเบอ้ื งตนมากกวา วัตถปุ ระสงคข้นั สอง เชน สุขภาพ ในบางกรณี วตั ถปุ ระสงคเ บอ้ื งตน และสุขภาพอาจไปดวยกันไดและสนับสนุนซ่ึงกันและกัน ตัวอยางเชน มาตรการลดเสียงดังรบกวนจะเพิ่มคาใชจายของถนน ผา นเมอื ง แตกป็ กปองสขุ ภาพของประชาชนทีอ่ าศัยอยูใกลถนนเสนใหมท ่ีผา นเมือง (Wismar, Blaa and Ernst, 2007) ÊÃ»Ø การประเมินผลกระทบดา นสุขภาพพัฒนาจากเรอื่ งความเสีย่ ง ซึ่งองคการอนามยั โลกไดน ยิ ามวา “การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ หมายถงึ การรวมกนั ของกระบวนการ วธิ กี าร และเคร่อื งมือซง่ึ ใชในการตดั สนิ ใจดานนโยบาย โปรแกรม หรือโครงการ เน่อื งจากอาจมีผลกระทบตอ สุขภาพของประชากร” ทั้งน้ี ท่สี าํ คัญคอื การนิยามคาํ วา “สุขภาพ” ซึง่ มีการนิยาม ท้ังแบบกวางครอบคลุมทั้งคุณภาพชีวิต การดําเนินชีวิต และปจจัยทางสังคมและเศรษฐกิจ และการนิยามแบบแคบเฉพาะ การเจ็บปวย การประเมินผลกระทบดานสุขภาพเกี่ยวของกับคานิยมดานประชาธิปไตย ความเทาเทียม การพัฒนาอยางยั่งยืน และจรยิ ธรรมการใชหลกั ฐาน มวี ตั ถปุ ระสงคหลักเพื่อการตดั สินใจโครงการ กิจกรรม หรอื นโยบายรฐั ประกอบดว ย 5 ข้นั ตอน ดวยกันคือ การคัดกรอง การกําหนดขอบเขต การประเมินผลกระทบ และการรายงานผลตอผูตัดสินใจ รูปแบบการประเมินฯ ไดแ ก การประเมนิ ตามกฎหมาย การประเมนิ เพอ่ื การตดั สนิ ใจ การประเมนิ แบบสนบั สนนุ การประเมนิ โดยชมุ ชน และการประเมนิ ผลกระทบดานสิ่งแวดลอมและสุขภาพ ทั้งนี้จากประสบการณการประเมินผลกระทบดานสุขภาพในประเทศตะวันตก พบวา สวนใหญมิไดมีผลทําใหตองยกเลิกโครงการหรือกิจกรรม และยังสงผลทําใหผูเก่ียวของตระหนักถึงความสําคัญของการประเมิน และความสําคญั ของประเดน็ สขุ ภาพ 20 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

เอกสารอา งองิ Biermann, F. and P. (2008) PattbergGlobal Environmental Governance: Taking Stock, Moving Forward, Annual Review Environment Resource, 2008:33,pp.277–94. Birley, M. (2002) A Review of Trends in Health-impact Assessment and the Nature of the Evidence Used, Environmental Management and Health, 3:1, pp. 21-38. Briggs, D. (2008) A Framework for Integrated Environmental Health Impact Assessment for Systemic Risks, Environmental Health, 2008, 7:16, p17. Cameron C, et al. (2010) Facilitating Communities in Designing and Using Their Own Community Health Impact Assessment Tool, Environ Impact Asses Rev (2010), doi:10.1016/j.eiar.2010.03.001 Colw, B.L. and J.E. Fielding (2007) Health Impact Assessment: A Tool to Help Policy Makers Understand Health beyond Health Care, Annual Review Public Health 2007, 28, pp. 393-412. Dannenberg, A. (2008) Use of Health Impact Assessment in the U.S. 27 Case Studies, 1999-2007, American Journal Preview Medicine, 2008:34(3). Department of the Environment, Transport and the Region (2000) Public Participation in Making Local Environmental Decisions, The Aarhus Convention Newcastle Workshop, Good Practice Handbook. Fehr, R. (1999) Environmental Health Impact Assessment, Evaluation of a Ten-Step Model, Epidemiology Resources Inc, Vol. 10 No. 5 pp618-625. Forsyth, A., C. S. Slotterback and K. Krizek (2010) Health Impact Assessment (HIA) for Planner: What Tools Are Useful?,Journal of Planning Literature, February 4, 2010: p 15. Fraser, E.D.G. et al. (2006) Bottom up and top down: Analysis of Participatory Processes for Sustainability Indicator Identification as a Pathway to Community Empowerment and sustainable Environmental Management, Journal of Environmental Management 78(2006), pp.114-127 Hampton, G. (1999) Environmental Equity and Public Participation, Policy Science, 32: 163-174. Harashima, Y. (2000) Environmental Governance in Selected Asian Developing Countries, International Review for Environmental Strategies, 1:1, pp. 193-207. àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 21

Harris-Roxas, B. and E. Harris (2011) Differing Forms, Differing Purposes: A Typology of Health Impact Assessment, Environmental Impact Assessment Review31(2011), pp.396-403. Hassan, Amir A. (2005) Environmental health impact assessment of development projects: A Practical Guide for the WHO Eastern Mediterranean Region, WHO, p 128. Involve, People and Participation: How to put citizens at the heart of decision-making, www.involve.org.uk/wp- content/uploads/.../People-and-Participation. Irvin R. A. and J. Stansbury (year unknown) Citizen Participation in Decision-Making: Is it Worth the Effort?, Available at <https://www.cornellcollege.edu/politics/IrvinParticip.pdf> accessed on 12 April 2015. Jordan A. (2008) The Governance of Sustainable development: Taking Stock and Looking Forwards, Environment and Planning C: Government and Policy 2008, volume 26, pp. 17-33. Kemm, J. (2007) What is HIA and Why might it be Useful? In Wismar, M. et al. (edt.) (2007) The Effectiveness of Health Impact Assessment, Scope and limitations of Supporting Decision-making in Europe, World Health Organisation, pp.1-13. Kemm, J. (2007) What is HIA and Why might it be Useful? In Wismar, M. et al. (edt.) (2007) The Effectiveness of Health Impact Assessment, Scope and limitations of Supporting Decision-making in Europe, World Health Organisation, pp.1-13. Lemos, C.M. and A. Agrawal (2006) Environmental Governance, Annual Review Environmental Resource 2006:31, 297-325. Newig, J. and O. Fritsch (2009) Environmental Governance: Participatory, Multi-Level – And Effective?,Environmental Policy and Governance19, pp. 197-214. Nicro, S., R. Friend and S. Pradubsuk (eds) (2011) Environmental Governance in Asia: Independent Assessments of National Implementation of Rio Declaration’s Principle 10, Nonthaburi: Thailand Environment Institute, p. 209.) Paavola, J. (2006) Institutions and Environmental Governance: A Reconceptualization, Ecological Economics, 63(2007), pp. 93-103. 22 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

Pohjola, M.V. and J.T. Tuomisto (2011) Openness in Participation, Assessment, and Policy Making upon Issues of Environmental and Environmental Health: A Review of Literature and Recent Project Results, Environmental Health, 2011, p. 13. Reed, M.S. (2008) Stakeholders Participation for Environmental Management: A Literature Review, Biological Conservation 141 (2008): 1427-2431. Rowe G. and L. J. Frewer (2005) A Typology of Public Engagement Mechanisms, Science, Technology and Human Value, Vol.30, No 2, pp. 251-290. SimpsonA., Democracy and Environmental Governance in Thailand, Available at: http://apsa2010.com.au/full- papers/pdf/APSA2010_0083.pdf, accessed on 20 March 2015. Stringer, L.C. et al. (2006) Unpacking ‘Participation’ in the Adaptive Management of Social-ecological System: a Critical Review, Ecology and Society 11(2):39 (online) :http://www.ecologyandsociety.org/vol11/iss2/srt39/. Thailand Environment Institute (2005) Thailand’s State of Environmental Governance Report 2005 (Second Assessment), United Nations Economic and Social Council (2006) Definition of Basic Concepts and Terminologies in Governance and Public Administration, available at http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/ documents/un/unpan022332.pdf, access on 13 April 2015. US EPA (year unknown) Public Participation Guide, Available at <www2.epa.gov/international-cooperation/public- participation-guide/> accessed on 20 June 2015. Webler, T. and S. Tuler (2006) Four Perspectives on Public Participation Process in Environmental Assessment and Decision Making: Combined Results from 10 Case Studies, The Policy Studies Journal, 34(4), pp. 699- 722. Wismar, M. (2007) Why Research HIA? An Introduction to the Volume in Wismar, M. et al. (eds.) (2007) The Effectiveness of Health Impact Assessment, Scope and limitations of Supporting Decision-making in Europe, World Health Organization, pp.xx-xxvii. Wismar, M., J. Blaa and K. Ernst (2007) Is HIA Effective? A Synthesis of Concepts, Methodologies and Results In Wismar, M. et al. (edt.) (2007) The Effectiveness of Health Impact Assessment, Scope and limitations of Supporting Decision-making in Europe, World Health Organization, pp.15-36 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 23

24 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

ÁØÁÁͧ/»ÃÐʺ¡Òó µÍ‹ ¡Òþ²Ñ ¹Ò¡ÒûÃÐàÁÔ¹¼Å¡Ãзº ´ŒÒ¹ÊØ¢ÀÒ¾ã¹ºÃºÔ ·ä·Â ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 25

¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº ã¹»ÃÐà·Èä·Â 26 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

การประเมนิ ผลกระทบในประเทศไทย 1 สมพร เพง็ คา่ํ 2 ¡ÒþѲ¹Ò ¼Å¡Ãзº áÅСÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº นับต้ังแตป พ.ศ. 2504 เปนตนมา ประเทศไทยใชแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติเปนตัวกําหนด เปา หมาย ทศิ ทาง และแนวทางการพฒั นาประเทศ โดยฉบบั แรกมีระยะเวลา 6 ป (2504-2509) ฉบบั ตอ ๆ มามีระยะเวลาฉบับละ 5 ป ปจ จบุ ันประเทศไทยมกี ารประกาศใชแ ผนพัฒนาฯ มาแลวจํานวน 11 ฉบบั ในชวงแรก (ระหวา งป 2503-2515) การพัฒนาอุตสาหกรรมในประเทศไทย มเี ปา หมายเพือ่ ทดแทนการนาํ เขา ทง้ั น้สี นิ คาทีเ่ ร่มิ ผลิตนับต้ังแตป  พ.ศ.2503 ไดแ ก อาหารสาํ เร็จรปู เครื่องด่ืม บหุ ร่ี ประเภทผลติ ภัณฑเบ้ืองตน เชน ปโ ตรเลยี ม ดาย เครอ่ื งแกว สนิ คา บรโิ ภคคงทน เชน วสั ดกุ อ สรา ง ซเี มนต หลงั จากป พ.ศ.2509 สนิ คา ประเภทสกี ระปอ ง ยางรถ สง่ิ ทอ มกี ารขยายตวั สูงข้ึนมาก จนกระทั่งในระยะของแผนพัฒนาฯ ฉบับที่ 3 (2515-2519) ไดมีการเปล่ียนแปลงความสําคัญมาสูอุตสาหกรรม เพอื่ การสง ออก ทําใหภ าคอตุ สาหกรรมมรี ายไดอยูในอตั ราท่สี งู กวา ในภาคเศรษฐกิจอืน่ ๆ เชน เกษตรและเหมืองแร และเริ่มสง ผล กระทบตอ สง่ิ แวดลอ ม มกี ารประทว งโรงงานท่ที งิ้ ของเสียลงสแู มน ํา้ เจาพระยา การเรง รดั พฒั นาเศรษฐกจิ และจดั ทาํ โครงสรา งพน้ื ฐานตา งๆ ในชว งกอ นป พ.ศ. 2518 สง ผลใหท รพั ยากรธรรมชาติ เสอ่ื มโทรมลงอยา งรวดเรว็ รฐั บาลจงึ ประกาศใชพ ระราชบญั ญตั สิ ง เสรมิ และรกั ษาคณุ ภาพสงิ่ แวดลอ มแหง ชาติ พ.ศ. 2518 อนั เปน 1 บทความน้ีเปน สว นหนึง่ ของขอคน พบจากการศึกษาวจิ ยั เรอื่ ง การเปลี่ยนแปลงชมุ ชนจากอตุ สาหกรรมขุดเจาะ โดย สถาบนั วิจัยสงั คม จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย 2 นกั วจิ ัยสมทบ สถาบนั วจิ ยั สังคม จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 27

กฎหมายสง่ิ แวดลอ มฉบบั แรกของประเทศไทย มกี ารจดั ตง้ั คณะกรรมการสง่ิ แวดลอ มแหง ชาติ โดยมรี องนายกรฐั มนตรเี ปน ประธาน และมสี าํ นกั งานคณะกรรมการสงิ่ แวดลอ มแหง ชาติ เปน สาํ นกั งานเลขานกุ าร ทาํ หนา ทก่ี าํ หนดนโยบายดา นสงิ่ แวดลอ ม ซง่ึ ในระยะแรก สํานักงานคณะกรรมการสิ่งแวดลอมแหงชาติอยูภายใตสํานักนายกรัฐมนตรี มีการกําหนดใหทําการประเมินผลกระทบ ดา นส่งิ แวดลอม (รายงานอีไอเอฉบบั แรกจัดทาํ ขน้ึ เม่ือป พ.ศ.2521) ตอ มาไดม กี ารปรบั ปรงุ แกไ ขเพิ่มเติมพระราชบญั ญตั สิ ง เสริม และรกั ษาคุณภาพสิง่ แวดลอ มแหง ชาติ 2 ครง้ั ในป พ.ศ. 2521 และ 2522 ทาํ ใหสาํ นกั งานคณะกรรมการสิ่งแวดลอมแหง ชาติ ยายมาสังกัดกระทรวงวิทยาศาสตร เทคโนโลยีและการพลังงาน หลงั ประกาศใชพ ระราชบญั ญตั สิ งิ่ แวดลอ มแหง ชาตฉิ บบั แรก ประเทศไทยเขา สกู ารพฒั นาตามแผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสังคมแหงชาติ ฉบับที่ 4 (2520-2524) ซึ่งเร่ิมใหความสําคัญกับปญหาส่ิงแวดลอมควบคูไปกับการนําทรัพยากรธรรมชาติ มาใช ดังจะเห็นไดจากมีการกําหนดในเปาหมายวา “เรงบูรณะและปรับปรุงการบริหารทรัพยากรหลักตลอดทั้งสิ่งแวดลอม ของชาติ โดยเฉพาะการพฒั นาบรู ณะและบรกิ ารจดั สรรทด่ี นิ ปา ไม แหลง นา้ํ และแหลง แรใ หเ กดิ ประโยชนท างเศรษฐกจิ สงู สดุ และ ปองกันมิใหเกิดความเสื่อมโทรมจนเปนอันตรายตอสภาวะส่ิงแวดลอมและการพัฒนาประเทศในอนาคต ท้ังน้ี รวมถึงการนําเอา ทรัพยากรธรรมชาติดังกลาวมาพฒั นาในลักษณะทีจ่ ะกอใหเกดิ ประโยชนแกป ระชาชนสว นใหญใ นชาต”ิ การพัฒนาอตุ สาหกรรม ในชวงนีเ้ นนการสง ออก เชน อตุ สาหกรรมน้าํ ตาล สิ่งทอ ปนู ซเี มนต พฒั นาอุตสาหกรรมทีใ่ ชวัตถดุ บิ จากผลผลิตทางเกษตร เชน อุตสาหกรรมเยื่อกระดาษ อุตสาหกรรมอาหารกระปอง อุตสาหกรรมผลิตอาหารสัตว สนับสนุนอุตสาหกรรมผลิตชิ้นสวนของ เครื่องจักรเครื่องยนตขนาดเบา และอุตสาหกรรมเก่ียวกับโลหะและอโลหะทั้งหลาย วางแนวทางการสรางปจจัยพ้ืนฐานเพื่อ เรงรัดใหม ีอตุ สาหกรรมหนกั ที่เปน ฐานของอุตสาหกรรมทงั้ หลาย เชน อตุ สาหกรรมถลุงเหลก็ อุตสาหกรรมผลิตภัณฑจากนํ้ามัน ปโตรเลียม อุตสาหกรรมเคมี สําหรับเหมืองแรสว นใหญเปนการขยายตวั ของแรท ่ไี ดขุดแลว เชน ดีบกุ แบไรทว ุลแแฟรม แมงกานีส พลวง นอกจากนี้ยังไดวางแนวทางและมาตรการเพื่อเรงการผลิตจากแหลงแรท่ีสํารวจพบใหม เชน แกสธรรมชาติ น้ํามัน และ เกลอื หิน (Rock salt) แผนพัฒนาฯ ฉบับท่ี 5 (2530-2535) วางเปาหมายใหประเทศไทยกาวไปสู “ประเทศก่ึงอุตสาหกรรม” จงึ เรง รดั ใหม กี ารวางแผนและออกนโยบายการใชก า ซธรรมชาตใิ หเ กดิ ประโยชนส งู สดุ โดยเฉพาะอยา งยงิ่ ในภาคชายฝง ทะเลตะวนั ออก ซงึ่ รฐั ไดก าํ หนดใหเ ปน แหลง ทต่ี งั้ อตุ สาหกรรมพนื้ ฐานในอนาคต โดยจะพฒั นาพน้ื ทร่ี ะหวา งสตั หบี – เขตเทศบาลเมอื งระยอง เนอื้ ที่ ท้ังส้นิ ประมาณ 123,750 ไร เปนเมอื งอุตสาหกรรมที่ทันสมัยและเปนท่ีตงั้ ของ “อุตสาหกรรมหลัก” เชน อตุ สาหกรรมแยกกาซ อตุ สาหกรรมปโ ตรเคมี อตุ สาหกรรมโซดาแอช อตุ สาหกรรมเหลก็ และเหลก็ กลา อตุ สาหกรรมปยุ เคมี เปน ตน แผนพฒั นาฯ ฉบบั ท่ี 6 (2530-2534) ภาคอตุ สาหกรรมไดม บี ทบาทสาํ คญั ตอ การขยายตวั ทางเศรษฐกจิ และการสง ออกของไทยเปน อยา งยงิ่ มกี ระบวนการ ผลติ ทสี่ ลบั ซบั ซอ น และมอี ตุ สาหกรรมตอ เนอ่ื งมากขนึ้ มโี รงงานใหมท ใี่ ชเ ทคโนโลยแี ละเงนิ ลงทนุ สงู ขน้ึ โดยรว มทนุ กบั ตา งประเทศ 28 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

ในขณะเดียวกันปริมาณมลพิษอันเกิดจากโรงงานอุตสาหกรรมก็มีมากขึ้นอยางรวดเร็ว ทั้งจากแหลงโรงงาน อตุ สาหกรรมหนาแนน เดมิ และจากอตุ สาหกรรมทเี่ กดิ ขนึ้ ใหม ทง้ั นเี้ พราะการควบคมุ ดแู ลของรฐั ไมม ปี ระสทิ ธผิ ลเทา ทคี่ วร ตน ทนุ การสรางระบบกาํ จดั ของเสยี สูงและการละเลยของผูประกอบการอตุ สาหกรรมบางกลมุ ลวนมีสวนสนับสนนุ ใหระดบั ความรนุ แรง ของปญ หานท้ี วสี ูงข้นึ ปญหามลพิษที่เปนกรณีศึกษาสําคัญของประเทศไทยในยุคน้ีคือ การทําเหมืองแรดีบุกท่ีอําเภอรอนพิบูลย จังหวัดนครศรธี รรมราช ทาํ ใหเ กดิ การปนเปอ นสารหนูในดินและบอ นํ้าของชุมชนทใ่ี ชเ พือ่ การอุปโภคและบรโิ ภค ทาํ ใหป ระชาชน ที่อาศัยอยูรอบเหมืองเจ็บปวยและเสียชีวิตดวยโรคพิษสารหนู หรือ โรคไขดํา การปนเปอนน้ีตรวจพบตั้งแตเมื่อ ป พ.ศ. 2530 จนปจจุบันนี้ก็ยังไมสามารถทําการบัดบัดและฟนฟูพื้นที่ใหชาวบานสามารถอยูในสิ่งแวดลอมไดอยางปลอดภัย นอกจากน้ีแลว ยงั พบการปนเปอ นโลหะหนกั และสารอนิ ทรยี ร ะเหยในดนิ นา้ํ และอากาศทนี่ คิ มอตุ สาหกรรมปโ ตรเคมที ม่ี าบตาพดุ ในป พ.ศ. 2533 และ ป พ.ศ. 2535 พบการปนเปอ นซัลเฟอรไดออกไซดในอากาศจากโรงไฟฟาลกิ ไนต ทอ่ี าํ เภอแมเ มาะ จงั หวัดลําปาง เปน ตน เมื่อตองเผชิญกับปญหาดานมลพิษส่ิงแวดลอมมากขึ้น รัฐบาลจึงไดจัดทํากฎหมายสิ่งแวดลอมฉบับใหม โดย ตราเปน พระราชบญั ญตั สิ ง เสรมิ และรกั ษาคณุ ภาพสงิ่ แวดลอ ม พ.ศ. 2535 สง ผลใหเ กดิ การเปลย่ี นแปลงสาํ คญั หลายประการ ไดแ ก (1) การขยายขอบเขตงานดา นสงิ่ แวดลอ มใหก วา งขวางขน้ึ ทงั้ ในระดบั ทอ งถนิ่ ระดบั ประเทศ และการประสานงานกบั ตา งประเทศ (2) จดั ต้งั หนว ยงานรองรบั การทํางาน โดยแบงออกเปน 3 หนวยงาน ไดแก สํานักงานนโยบายและแผนทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละ สง่ิ แวดลอม กรมควบคมุ มลพิษ และ กรมสง เสรมิ คุณภาพสง่ิ แวดลอ ม (3) ปรับเปลีย่ นชือ่ กระทรวงวทิ ยาศาสตรเ ทคโนโลยีและ การพลงั งาน เปน กระทรวงวทิ ยาศาสตรเ ทคโนโลยแี ละสง่ิ แวดลอ ม ตอ มาใน ป พ.ศ. 2545 ประเทศไทยไดม กี ารปฏริ ปู ระบบราชการ มกี ารกอต้งั กระทรวงใหม ชื่อ กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอมและหนวยงานทัง้ สามก็ไดย า ยมาสงั กดั กระทรวงน้ี ในยคุ นน้ั พระราชบญั ญตั สิ ง เสรมิ และรกั ษาคณุ ภาพสง่ิ แวดลอ ม พ.ศ.2535 นบั วา เปน กฎหมายทม่ี คี วามกา วหนา มาก เพราะใหความสําคัญเกี่ยวกับการมีสวนรวมของประชาชน มีการกระจายอํานาจการจัดการดานสิ่งแวดลอมไปยังทองถ่ิน ทสี่ าํ คญั ไดป รบั ปรงุ ระบบการประเมนิ ผลกระทบดา นสงิ่ แวดลอ มของประเทศไทย โดยคณะกรรมการสง่ิ แวดลอ มแหง ชาตไิ ดแ ตง ตงั้ คณะผูชํานาญการพิจารณารายงานอีไอเอ (คชก.) ในชวงนี้ไดมีเหตุการณโกดังสารเคมีที่คลองเตยกรุงเทพมหานครเกิดไฟไหม และระเบิดเม่ือตนเดือนมีนาคม ป พ.ศ.2534 นับเปนภัยพิบัติท่ีรายแรงและทําใหสังคมไทยเร่ิมต่ืนตัวเก่ียวกับผลกระทบจาก การใชสารเคมีในภาคอุตสาหกรรม จากนโยบายเปลี่ยนสนามรบใหเปนสนามการคาของรัฐบาลในยุคน้ัน ประกอบกับกระแสโลกาภิวัตน ผลักดัน ใหประเทศไทยเดินหนาเขาสูประเทศอุตสาหกรรมใหมอยางเต็มตัว นอกจากปญหามลพิษสิ่งแวดลอมที่สะสมมาอยางตอเน่ือง ไดม าสง ผลรนุ แรงในชว งนแี้ ลว ปญ หาสงิ่ แวดลอ มยงั เรม่ิ มลี กั ษณะของประเดน็ ปญ หาขา มแดนมากขน้ึ อกี ดว ย ในชว งเวลานธี้ นาคาร แหงเอเชีย (ADB) ไดริเริ่มยุทธศาสตรการพัฒนาอนุภูมิภาคลุมน้ําโขง มีการจัดต้ังคณะกรรมการลุมนํ้าโขง (Mekong River Commission) ขนึ้ มาอยา งเปน ทางการในการกาํ กบั ประประสานงานระหวา งรฐั บาลในกลมุ อนภุ มู ภิ าคตอ แมน าํ้ ระหวา งประเทศนี้ àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 29

นโยบายดา นสง่ิ แวดลอ มมงุ มาทกี่ าร “ควบคมุ มลพษิ ” ทงั้ มลพษิ ทางนา้ํ มลพษิ ทางอากาศและเสยี ง ทง้ั ทเ่ี กดิ จาก โรงงานอุตสาหกรรมและการจราจรในเมอื งใหญ เชน กรงุ เทพมหานคร ที่มปี ญ หาฝนุ ละอองขนาดเลก็ กาซคารบ อนมอนอกไซด ความเขมขนของสารตะก่ัวในอากาศ ปญหามลพิษจากกากของเสีย ท้ังขยะมูลฝอยจากครัวเรือนและกากของเสียอุตสาหกรรม มลพษิ จากสารอนั ตราย เนอ่ื งจากมกี ารนาํ เขา สารอนั ตรายเพมิ่ ขน้ึ เปน จาํ นวนมาก เพอื่ ใชใ นการเกษตรและอตุ สาหกรรม โดยเฉพาะ การใชสารเคมีเพ่ือปราบศตั รูพืชและสตั ว การผลติ และใชสารเคมีในโรงงานอุตสาหกรรมตางๆ เหตุการณทางการเมืองในป พ.ศ. 2535 สรางความตื่นตัวเร่ืองประชาธิปไตยใหกับคนไทยเปนอยางมาก การรางรัฐธรรมนูญฉบับใหมและประกาศใชในป พ.ศ. 2540 ใหความสําคัญกับเรื่องของสิทธิและการมีสวนรวมของประชาชน อันเปนชวงเวลาเดียวกันกับกระบวนการจัดทําแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับที่ 8 (2540-2544) ประชาชนจึงมี โอกาสไดเ ขา ไปรว มอยา งกวา งขวาง การเกดิ วกิ ฤตทิ างการเมอื ง วกิ ฤตเิ ศรษฐกจิ และวกิ ฤตดิ า นสง่ิ แวดลอ ม ทาํ ใหม กี ารปรบั เปลย่ี น กระบวนทัศนและแนวทางการบริหารจัดการทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอมมาสูการพัฒนาอยางยั่งยืน อาทิ สนับสนุน ใหประชาชน ชุมชน และองคกรทองถ่ินเขามามีสวนรวมในการจัดการมากข้ึน เนนการทํางานแบบเครือขาย พัฒนาและ เพิ่มประสิทธิภาพระบบติดตาม ตรวจสอบ และควบคุมมลพิษ กํากับและควบคุมมิใหการกระจายอุตสาหกรรมออกสูชนบท สง ผลกระทบในเชงิ ทาํ ลายสภาวะแวดลอ ม เปน ตน การเปลยี่ นแปลงทน่ี า สนใจในชว งเวลานคี้ อื มกี ารจดั ตง้ั เปน เครอื ขา ยสง่ิ แวดลอ ม ประเทศไทย โดยเปนการรว มกลุม กันของนกั วชิ าการ NGOs ภาคประชาชน และหนว ยงานรัฐ จัดประชมุ วชิ าการตอเนอ่ื งทุกป โดยนํากรณีปญหาตางๆ ท่ีเกิดข้ึน มาหาทางออกรวมกัน และผลักดันใหเกิดมาตรการใหมๆ ในการคุมครองสิ่งแวดลอมและ ขยายแนวคิดรวมไปถึงมิติดานสังคมและสุขภาพดวย ประเด็นสําคัญหนึ่งท่ีเครือขายสิ่งแวดลอมไดมีความพยายามผลักดันให เกิดการเปลี่ยนแปลงมาอยางตอเนื่องตั้งแต พ.ศ. 2546 จนถึงปจจุบันคือ “การปฏิรูประบบอีไอเอ” เพ่ือใหมีความเปนอิสระ ไมถูกครอบงําจากกลุมนักลงทุนและนักการเมือง ขยายประเด็นการประเมินใหครอบคลุมมิติดานสังคมและสุขภาพ ครอบคลุม การประเมินในระดับนโยบายสาธารณะ และใหความสาํ คัญกับการมสี วนรวมของสาธารณะมากข้นึ ในมิติดานความยุติธรรมส่ิงแวดลอม (environmental justice) มีการผลักดันโดยกลุมผูพิพากษา และนักกฎหมายดานส่ิงแวดลอม จนกระท่ังมีการต้ังแผนกคดีสิ่งแวดลอมในศาลฏีกา เม่ือวันที่ 1 ตุลาคม พ.ศ.2548 โดยแบง เปน กลมุ กฎหมายดา นทรพั ยากรธรรมชาติ และกลมุ กฎหมายดา นมลพษิ ซงึ่ ปจ จบุ นั ไดม กี ารเสนอกฎหมายจดั ตง้ั ศาลสงิ่ แวดลอ มขนึ้ อยางไรก็ดี แมวาการผลักดันเร่ือง “ความยุติธรรมทางส่ิงแวดลอม” จะทําใหชุมชนไดรับการคุมครองมากขึ้น ดังกรณีตัวอยางศาลปกครองมีคําส่ังใหคณะกรรมการสิ่งแวดลอมแหงชาติประกาศเขตควบคุมมลพิษในพ้ืนท่ีมาบตาพุด ซ่ึงเปน ที่ต้ังของนิคมอุตสาหกรรมปโตรเคมีที่ใหญที่สุดในประเทศไทยและในอาเซียน และกรณีศาลปกครองสูงสุดมีคําพิพากษาให กรมควบคมุ มลพษิ ทาํ การฟน ฟลู าํ หว ยคลติ ้ีทอ่ี าํ เภอทองผาภมู ิจงั หวดั กาญจนบรุ ีเนอ่ื งจากมกี ารปนเปอ นตะกวั่ จากกจิ กรรมการแตง แร ทําใหชาวกะเหรี่ยงในพ้ืนท่ีไมสามารถบริโภคสัตวน้ําจากลําหวย เชน ปลา และใชน้ําจากลําหวยได แตจนถึงปจจุบันน้ี ท้ังหมด กย็ งั ไมไดร บั การบําบัดและฟน ฟูพนื้ ทใ่ี หชุมชนสามารถใชชวี ติ ไดอยางปลอดภยั 30 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

นอกจากนก้ี ารเคลอ่ื นไหวของภาคประชาสงั คมดา นสขุ ภาพในกระบวนการปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพเมอ่ื ป พ.ศ. 2543 ไดผลักดันใหมีการรับรองเรื่องสิทธิในการอยูในส่ิงแวดลอมและสภาพแวดลอมที่เอื้อตอสุขภาพรวมถึงสิทธิในการรองขอใหมี การดาํ เนนิ การและเขา รว มในกระบวนการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ ไวใ นพระราชบญั ญตั สิ ขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ. 2550 ตลอดจน ในหมวดสิทธิชุมชน รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 มาตรา 67 วรรค 2 กําหนดใหตองทําการประเมิน ผลกระทบดานสิ่งแวดลอมและสุขภาพกอนที่จะดําเนินโครงการที่อาจจะสงผลกระทบตอชุมชนอยางรุนแรง โดยใหประชาชน เขา ไปมสี ว นรว มในกระบวนการ และใหม อี งคก ารอสิ ระดา นสงิ่ แวดลอ มและสขุ ภาพใหค วามเหน็ ประกอบการพจิ ารณาดว ย อนั เปน จดุ เริ่มตน ของการพัฒนาระบบประเมินผลกระทบดานสขุ ภาพในประเทศไทยทบี่ ังคับใชอ ยา งเปนทางการ ปญหาความแตกแยกทางการเมืองในระดับชาติท่ีมีลักษณะแยกขั้วมากขึ้น การทํางานแบบเครือขายไมเขมแข็ง ดังเดมิ ไดเ ปลย่ี นใหช ุมชนกลายเปน ผูมีบทบาทนาํ ในการเคล่ือนไหวปกปองชมุ ชนตนเองจากผลกระทบของโครงการพัฒนาตางๆ การตนื่ รแู ละความเขม แขง็ ของขบวนการการเมอื งภาคประชาชน นบั วา เปน ปจ จยั สาํ คญั ตอ กระบวนการพฒั นานโยบายสาธารณะที่ เออ้ื ตอ การมสี ขุ ภาพดี การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพโดยชมุ ชน จงึ เปน กระบวนการเรยี นรทู ส่ี าํ คญั ในชว งนโี้ ดยองิ ฐานดา นสทิ ธิ ชุมชนและสิทธดิ านสุขภาพท่บี ัญญัตไิ วใ น พ.ร.บ.สขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ. 2550 และรัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจักรไทย พทุ ธศกั ราช 2550 หลังจากการปฏิวัติเม่ือวันท่ี 22 พฤษภาคม พ.ศ. 2557 ไดมีการจัดต้ังสภาปฏิรูปแหงชาติเพื่อจัดทําขอเสนอ การปฏิรปู ฯ ในการนไ้ี ดมีการหยิบยกเร่ืองการประเมนิ ผลกระทบดานส่งิ แวดลอ มและสุขภาพ รวมถึงการมสี ว นรว มของประชาชน เปน ประเดน็ หนงึ่ ในการจดั ทาํ ขอ เสนอดว ยฯ รวมถงึ ไดม กี ารผลกั ดนั ใหบ รรจเุ รอื่ งการประเมนิ ผลกระทบไวใ นรฐั ธรรมนญู ฉบบั ทจี่ ะ ยกรา งข้นึ มาใหม โดยเพิ่มเรื่องการประเมินผลกระทบในเชิงยุทธศาสตร (SEA) ไวด ว ย ÊÃØ» ถายอนกลบั ไปมอง ณ จดุ เรม่ิ ตน เม่อื ป พ.ศ. 2518 ทป่ี ระเทศไทยไดม ีการนาํ แนวคิดและแนวทางการประเมนิ ผลกระทบดานสิ่งแวดลอมจากประเทศสหรัฐอเมริกา มาใชเพื่อเปนเคร่ืองมือในการกําหนดมาตรการลดผลกระทบจากโครงการ พัฒนา ไดถูกปรับเปลี่ยนมาเปนเครื่องมือคุมครองสิทธิชุมชน ดังที่กําหนดไวในรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2550 ซ่ึงขยายประเด็นครอบคลุมผลกระทบดานสุขภาพดวย นอกจากน้ีขบวนการปฏิรูประบบสุขภาพที่มีพระราชบัญญัติสุขภาพ แหง ชาติ พ.ศ. 2550 เปน เครอื่ งมอื ไดท าํ ใหก ารประเมนิ ผลกระทบสามารถทาํ ไดห ลายรปู แบบ ครอบคลมุ นโยบาย โครงการ แผนงาน กิจกรรม และเปล่ียนจากการเปนเครอื่ งมือท่ีตองทาํ โดยผูเชีย่ วชาญท่ีมใี บอนญุ าตเทา นนั้ มาเปนเครือ่ งมือของสังคมทท่ี กุ ภาคสวน สามารถนาํ กระบวนการประเมนิ ผลกระทบไปปรบั ใชไ ดต ามบทบาทหนา ที่ โดยเฉพาะชมุ ชนทสี่ ามารถทาํ การประเมนิ ผลกระทบได ดว ยตนเอง ซงึ่ จะชว ยใหช มุ ชนมอี าํ นาจการเจรจาตอ รองในกระบวนการนโยบายสาธารณะอนั จะนาํ ไปสกู ารสรา งนโยบายสาธารณะ ทเ่ี อ้อื ตอ สขุ ภาพ (Healthy Public Policy) ไดใ นท่ีสุด ãà˹ŻÂÕ ÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 31

¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº ´ŒÒ¹ÊØ¢ÀҾ㹻ÃÐà·Èä·Â 32 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

การประเมินผลกระทบ ดานสขุ ภาพในประเทศไทย 1 ประเทศไทยประกาศใชกฎหมายส่ิงแวดลอมครั้งแรกเม่ือ ป พ.ศ. 2518 คือ พ.ร.บ. สงเสริมและรักษา คุณภาพสิ่งแวดลอมแหงชาติ พ.ศ. 2518 และไดยอมรับการประเมินคุณภาพส่ิงแวดลอมเปนเคร่ืองมือในการจัดการสิ่งแวดลอม โดยการประกาศกฎกระทรวงใหโครงการบางประเภทตองจัดทําการประเมินผลกระทบส่ิงแวดลอมและเสนอขอความเห็นชอบ ตอหนวยงานรัฐกอนดําเนนิ การ ทั้งนใี้ นป พ.ศ. 2524 ไดประกาศใหโ ครงการ 10 ประเภทตอ งอยูภายใตเงอื่ นไขดงั กลา ว ตอ มา ไดยกเลิก พ.ร.บ. ฉบับป 2518 และประกาศใช พ.ร.บ. สงเสริมและรักษาคุณภาพส่ิงแวดลอม พ.ศ. 2535 มีการพัฒนาและ ปรับปรุงขั้นตอนการวิเคราะหสิ่งแวดลอม และประกาศประเภทโครงการที่ตองจัดทําการประเมินผลกระทบส่ิงแวดลอมเพ่ิมเปน 22 ประเภทและ 35 ประเภทตามลําดับ ท้ังนี้กฎหมายยังกําหนดใหมีการจดทะเบียนนิติบุคคลผูไดรับอนุญาตใหเปนผูสามารถ จัดทาํ รายงานการประเมนิ ผลกระทบส่งิ แวดลอ ม ตอมาเมือ่ ประกาศใชร ัฐธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย พ.ศ. 2550 ในมาตรา 67 วรรค 2 ไดบัญญัติให การดําเนินการโครงการหรือกิจกรรมท่ีอาจกอใหเกิดผลกระทบตอชุมชนอยางรุนแรงท้ังดานคุณภาพ สิ่งแวดลอม ทรัพยากรธรรมชาติและสุขภาพจะกระทํามิได เวนแตไดศึกษาและประเมินผลกระทบตอคุณภาพส่ิงแวดลอมและ สุขภาพของประชาชนในชุมชน รวมท้ังใหองคกรอิสระใหความเห็นประกอบกอนดําเนินการ ซ่ึงตอมาไดมีประกาศกระทรวง ทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม กําหนดใหโ ครงการ 11 ประเภทตอ งอยูใ นเงือ่ นไขนี้ น่นั คือตองจดั ทําการประเมนิ ผลกระทบ ดานสขุ ภาพดวย ซ่ึงกรณีนจ้ี ดั วา เปน การจัดทําการประเมินผลกระทบดานสุขภาพภาคบังคับ อยา งไรกต็ าม ในกรณขี องประเทศไทย นอกจากการจดั ทาํ การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพภาคบงั คบั ดงั กลา ว ขางตนแลว ยังมีการเปดโอกาสใหมีการจัดทําการประเมินผลกระทบดานสุขภาพตามความสมัครใจดวย ซ่ึงเปนไปตามประกาศ สาํ นักงานคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติ 1 บทความน้เี ปนสว นหน่งึ ของเอกสารทางวิชาการเรอ่ื ง องคการอิสระดานสง่ิ แวดลอมและสขุ ภาพ : บรบิ ทการมีสว นรว มเพอ่ื ตัดสินใจดา นสิ่งแวดลอม โดย ดร.ปรียาพร พรหมพทิ กั ษ นักวิชาการส่ิงแวดลอมชาํ นาญการพเิ ศษ กรมสงเสรมิ คณุ ภาพสิง่ แวดลอ ม ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 33

¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº´ÒŒ ¹ÊØ¢ÀҾû٠ẺÊÁѤÃ㨠ตามประกาศคณะกรรมการสขุ ภาพแหง ชาติ (เมอ่ื 8 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2552) เรอ่ื ง หลกั เกณฑแ ละวธิ กี ารประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพทเี่ กดิ จากนโยบายสาธารณะ พ.ศ. 2552 ซงึ่ ประกาศโดยอาศยั รฐั ธรรมนญู แหง ราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศกั ราช 2550 มาตรา 67 วรรคสอง และพระราชบญั ญัตสิ ุขภาพแหงชาติ พ.ศ. 2550 ซ่ึงไดร ับรองถึงสทิ ธแิ ละหนา ทด่ี า นสขุ ภาพ ปรากฏ ตามมาตรา 5 วา บคุ คลมสี ทิ ธิในการดํารงชวี ิตในสิ่งแวดลอมและสภาพแวดลอ มทีเ่ อือ้ ตอ สุขภาพ รวมทั้งมหี นาที่รวมกับหนวยงาน ของรัฐในการดําเนินการใหเกิดสิ่งแวดลอมและสภาพแวดลอม และมาตรา 11 วา บุคคลหรือคณะบุคคล มีสิทธิรองขอใหมี การประเมินและมีสิทธิรวมในกระบวนการประเมินผลกระทบดานสุขภาพจากนโยบายสาธารณะ รวมทั้งมีสิทธิไดรับรูขอมูล คาํ ชแี้ จง และเหตผุ ลจากหนว ยงานของรฐั กอ นการอนญุ าตหรอื การดาํ เนนิ โครงการหรอื กจิ กรรมใดทอ่ี าจมผี ลกระทบตอ สขุ ภาพของ ตนหรือของชุมชนและแสดงความเห็นของตนในเรอื่ งดงั กลา ว นอกจากน้ี ประกาศเรอ่ื ง หลักเกณฑและวธิ ีการประเมินผลกระทบ ดา นสขุ ภาพทเ่ี กิดจากนโยบายสาธารณะ พ.ศ. 2552 ไดนยิ ามคําวา “การประเมนิ ผลกระทบดานสุขภาพ หมายถึง “กระบวนการ เรยี นรรู ว มกนั ของสงั คมในการวเิ คราะหแ ละคาดการณผ ลกระทบทง้ั ทางบวกและทางลบตอ สขุ ภาพของประชาชนทอ่ี าจจะเกดิ ขนึ้ จากนโยบาย โครงการ หรอื กิจกรรม อยา งใดอยางหนง่ึ หรอื หลายอยา ง หากดาํ เนินการในชวงเวลาและพ้ืนทเี่ ดยี วกัน โดยมีการ ประยุกตใชเคร่ืองมือที่หลากหลายและมีกระบวนการมีสวนรวมอยางเหมาะสม เพื่อสนับสนุนใหเกิดการตัดสินใจท่ีจะเปนผลดี ตอ สขุ ภาพของประชาชนทงั้ ในระยะสน้ั และระยะยาว” พรอ มทง้ั ระบถุ งึ หลกั การสาํ คญั ของการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ ดงั นี้ (1) หลักประชาธิปไตย การประเมินผลกระทบดานสุขภาพตองรับรองและสงเสริมสิทธิของประชาชนในการ มสี วนรว มพัฒนานโยบายสาธารณะท่ีมีผลกระทบตอ สขุ ภาพและวถิ ีชวี ติ ของตน (2) หลักความเปนธรรม การประเมินผลกระทบดานสุขภาพตองพยายามลดความเหลื่อมลํ้าและความ ไมเ ปนธรรมทางสขุ ภาพ โดยการศึกษาและวิเคราะหถ ึงผลกระทบดานสุขภาพที่อาจจะเกดิ ข้นึ กับชุมชนและประชากรแตล ะกลมุ (3) หลกั การใชข อ มลู หลกั ฐานอยา งเหมาะสม การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพตอ งระบแุ ละใชข อ มลู หลกั ฐาน ท่ีเปน จรงิ อยา งดีทส่ี ุด โดยใชขอ มูลและเหตุผลเชิงประจักษจ ากสาขาวิชา และวิธีการท่ีหลากหลาย ทั้งขอ มลู หลกั ฐานเชิงคุณภาพ และเชิงปรมิ าณ (4) หลักความเหมาะสมในทางปฏิบัติ การประเมินผลกระทบดานสุขภาพตองออกแบบใหเหมาะสมกับเวลา และทรพั ยากรทม่ี อี ยู และขอ เสนอแนะจากการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพควรมงุ ใหเ กดิ การระดมทรพั ยากรและความรว มมอื ทางสงั คม ภายใตบรบิ ทท่ีเหมาะสมและเปนไปได 34 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

(5) หลักความรวมมือ การประเมินผลกระทบดานสุขภาพตองสงเสริมใหเกิดความรวมมือระหวางหนวยงาน และภาคสวนตางๆ ในสังคม เพอื่ สนับสนุนใหเกิดการพฒั นานโยบายสาธารณะเพือ่ สขุ ภาพ (6) หลักการสุขภาวะองครวม การประเมินผลกระทบดานสุขภาพตองมองภาพรวมของปจจัยทางสังคม และส่งิ แวดลอมทก่ี าํ หนดสขุ ภาพหรอื มีผลกระทบตอสุขภาพของชุมชนและของประชาชนแบบเชือ่ มโยงเปนองครวม (7) หลกั ความยง่ั ยนื การประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพตอ งมงุ เนน ใหเ กดิ การพฒั นาทยี่ งั่ ยนื ซงึ่ เปน หวั ใจสาํ คญั ของสงั คมที่มสี ุขภาวะ และหลักการปอ งกนั ไวก อ น เพ่อื ปอ งกนั ผลกระทบทางลบทอี่ าจจะเกิดขึ้นตอสขุ ภาพของประชาชน ตามประกาศคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติ เรื่อง หลักเกณฑและวิธีการประเมินผลกระทบดานสุขภาพ ที่เกิดจากนโยบายสาธารณะ พ.ศ. 2552 ไดนิยาม “นโยบายสาธารณะ หมายถึง ทิศทางหรือแนวทางที่สังคมโดยรวม เห็นวาหรือเช่ือวาควรจะดําเนินการไปในทิศทางนั้น รวมถึงนโยบายท่ีเขียนเปนลายลักษณอักษรท่ีกําหนดมาจากรัฐดวย” และประกาศฉบับน้ีมีกรอบแนวคิดวา“การประเมินผลกระทบดานสุขภาพเปนกระบวนการเรียนรูรวมกันของสังคม เพื่อ สนบั สนนุ ใหเ กดิ การตดั สนิ ใจทจ่ี ะเปน ผลดตี อ สขุ ภาพของประชาชนทงั้ ในระยะสน้ั และระยะยาว” จงึ ไดก าํ หนดใหส ามารถจดั ทาํ การประเมินผลกระทบดานสุขภาพตามหลกั ของความสมัครใจแบงเปน 3 ประเภท ดงั น้ี (1) นโยบายสาธารณะและการดําเนินกิจกรรมดานการวางแผนพัฒนา ที่ควรทําการประเมินผลกระทบ ดา นสขุ ภาพเพื่อประกอบการตัดสินใจและการปองกนั ผลกระทบทางลบตอ สขุ ภาพของประชาชน ไดแก การจดั ทาํ และปรบั ปรุงผงั เมือง ท่อี าจนํามาสโู ครงการหรือกิจกรรมทีม่ ีผลกระทบตอสขุ ภาพอยา ง รนุ แรงในอนาคต การจดั ทําแผนภมู ภิ าค (เชน แผนยุทธศาสตรก ารพฒั นาภาค) การจดั ทําแผนโครงขายการคมนาคม การจัดทาํ แผนพัฒนากําลงั การผลิตไฟฟา การจัดทําแผน/ยุทธศาสตรก ารพัฒนาแร/เหมืองแร การกําหนดนโยบายและ/หรอื การวางแผนการเพาะปลกู /เพาะเลย้ี งสิ่งมชี วี ิตทด่ี ดั แปลงพนั ธกุ รรม การกาํ หนดนโยบายและ/หรอื การวางแผนทําการเกษตรขนาดใหญ การกําหนดนโยบายและ/หรือการวางแผนเก่ียวกับวัตถุอันตราย กากของเสียอันตราย และ สารกัมมนั ตภาพรังสี การกําหนดนโยบายการคาเสรีหรือการจัดทําขอตกลงระหวางประเทศตามมาตรา 190 ของรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทย พทุ ธศักราช 2550 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 35

การวางแผนเพ่ือดําเนินโครงการหรือกิจกรรมใดในพ้ืนท่ีที่มีคุณคาทางการอนุรักษ เชน พื้นท่ี ตนนํ้าลําธาร พ้ืนที่ลุมนา้ํ ชัน้ 1 พน้ื ที่ชมุ น้าํ ท่มี ีความสําคญั ระดับชาตแิ ละระดับนานาชาตเิ ปนตน ท้ังนี้ ประกาศฯ กําหนดใหมีการทบทวนและปรับปรุงรายการนโยบายสาธารณะดังกลาวใหเหมาะสมกับ สภาพแวดลอ มทเ่ี ปลี่ยนแปลงไมนอ ยกวาปละ 1 คร้ัง โดยจะตองจดั ใหม กี ระบวนการรบั ฟง ความคดิ เหน็ สาธารณะดวย (2) เปดโอกาสใหป ระชาชนรอ งขอได กรณีทปี่ ระชาชนมคี วามหว งกงั วลวา นโยบาย หรือการดาํ เนินโครงการ/ กจิ กรรมตามนโยบายใดซงึ่ อาจสง ผลกระทบตอ สขุ ภาพของตนเองและสาธารณชน ซง่ึ อยนู อกเหนอื จากทรี่ ะบไุ วข า งตน ประชาชน มีสทิ ธริ อ งขอใหม กี ารประเมินผลกระทบดานสขุ ภาพตามมาตรา 11 ของพระราชบญั ญตั สิ ขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ. 2550 โดยผา นทาง คณะกรรมการพัฒนาระบบและกลไกการประเมินผลกระทบดา นสขุ ภาพ ไดอ กี ทางหนึ่งดว ย (3) การประเมินผลกระทบดานสุขภาพในฐานะกระบวนการเรียนรูรวมกันของสังคม นอกจากสองกรณีใน ขอ (1) และ (2) ทกี่ ลา วแลว ยงั เปด โอกาสใหก รณที ปี่ ระชาชน ชมุ ชน องคก รปกครองสว นทอ งถนิ่ องคก รพฒั นาเอกชน หรอื สถาบนั การศึกษาใด ตองการนําการประเมินผลกระทบดานสุขภาพไปใชเปนเครื่องมือ ในการสรางกระบวนการเรียนรูรวมกันของสังคม เพ่ือสนบั สนนุ ใหเ กิดการตัดสินใจที่จะเปนผลดตี อสขุ ภาพของประชาชน และไมอ ยูใ นเงื่อนไขท่ีกําหนดไวในกฎหมาย ประชาชน / ชมุ ชน /องคก ร/หนว ยงาน นน้ั สามารถปรบั ประยกุ ตใ ชก ารประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ เพอ่ื ใหเ หมาะสมกบั กระบวนการเรยี นรนู นั้ ไดต ามสมควร 36 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

¡ÒûÃÐàÁÔ¹¼Å¡Ãзº´ÒŒ ¹Ê¢Ø ÀҾû٠Ẻº§Ñ ¤Ñº ความเปนมา แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับท่ี 10 และแผนจัดการคุณภาพสิ่งแวดลอม ตางใหความสําคัญ เรอ่ื งการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ และพระราชบญั ญตั สิ ขุ ภาพแหง ชาติ พ.ศ. 2550 ในปง บประมาณ 2550 สาํ นกั งานนโยบาย และแผนทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอมไดรับอนุมัติใหดําเนินกิจกรรมพัฒนาแนวทางการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ ในรายงานการวเิ คราะหผ ลกระทบสงิ่ แวดลอ ม เพอื่ เปน แนวทางใหผ เู กย่ี วขอ งไดน าํ ไปใช โดยมแี นวคดิ วา ในการวเิ คราะหผ ลกระทบ สิ่งแวดลอมจะใหความสําคัญกับประเด็นทางดานสุขภาพไดมากข้ึนอยางไร และผูเก่ียวของจะตองสามารถนําไปปฏิบัติได ทั้งน้ี ไดม กี ารประชมุ หารอื รว มกบั กรมอนามยั กรมควบคมุ โรค และสานกั งานคณะกรรมการสขุ ภาพแหง ชาติ (สช.) และเหน็ ชอบในหลกั การ รวมกันวา สําหรับบริบทประเทศไทย การจัดทํารายงานวิเคราะหผลกระทบสุขภาพในรายงานวิเคราะหผลกระทบสิ่งแวดลอม นาจะเปนวิธีการทป่ี ฏิบัตไิ ดใ นระยะเวลาอันสั้นทีส่ ุด ในชวงเวลาเดียวกันน้ัน รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 ซ่ึงมีผลบังคับใชต้ังแตวันท่ี 24 สิงหาคม พ.ศ. 2550 ไดบัญญัติเกี่ยวกับสิทธิประชาชนในการรวมกับรัฐเพ่ือปกปองทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ท้ังน้ี สาํ นกั งานนโยบายและแผนทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม ไดพ จิ ารณาปรบั ปรงุ แกไ ขตามคณะกรรมการแกไ ขปญ หาการปฏบิ ตั ิ ตามมาตรา 67 วรรคสองของรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย ซ่ึงไดมีการประชุมหารือเพ่ือปรับปรุงแนวทางการประเมินผล กระทบทางสุขภาพใหมีความชัดเจนมากย่ิงขึ้น ทั้งนี้ไดสรุปถึงความจําเปนท่ีจะตองมีการกําหนดเร่ืองการประเมินผลกระทบ ดา นสุขภาพในการประเมินผลกระทบสิ่งแวดลอมไวด ังนี้ (1) ขอมูลสุขภาพมีอยูในรายงานการวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอมภายใตดานคุณคาตอคุณภาพชีวิต เร่ือง สาธารณสขุ และอาชวี อนามยั (2) ขอมูลสุขภาพ ยังไมไดนําไปแสดงความสัมพันธตอผลกระทบในดานอื่นๆ เชน ดานกายภาพ ดานคุณคา การใชป ระโยชนข องมนุษย เปน ตน (3) ควรศึกษาในเร่ืองกลุมเส่ียงที่จะไดรับผลกระทบทางสุขภาพใหชัดเจนมากขึ้นวาประชาชนแตละกลุม จะมโี อกาสไดรบั ผลกระทบที่แตกตางกนั หรอื ไม อยางไร ซ่ึงจะตองถูกนําไปใชในการพิจารณากําหนดมาตรการปอ งกนั และแกไ ข ผลกระทบที่ชัดเจน àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 37

(4) การตดั สินใจอนุมัติ อนญุ าต โครงการหรอื กิจการ ควรพจิ ารณาขอ มลู ทุกดานประกอบกันท้ังดานเศรษฐกจิ วศิ วกรรม สิ่งแวดลอ ม สุขภาพ สงั คม การแยกการประเมินทางสขุ ภาพจะทําใหขอมลู แยกสวน การพจิ ารณาส้ินเปลืองเวลาและ ทรัพยากรมากขน้ึ (สํานกั งานนโยบายและแผนทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอม, 2552) ประเภทโครงการหรือกจิ กรรม ประกาศคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติ เร่ือง หลักเกณฑและวิธีการประเมินผลกระทบดานสุขภาพที่เกิดจาก นโยบายสาธารณะพ.ศ. 2552 (ประกาศ ณ วันท่ี 8 พฤศจกิ ายน 2552) กําหนดใหโ ครงการหรอื กจิ กรรมทม่ี ีประเภทและขนาด ตามประกาศโครงการหรือกิจกรรมทอ่ี าจจะกอใหเกิดผลกระทบอยา งรุนแรง ทั้งทางดานคณุ ภาพสง่ิ แวดลอม ทรัพยากรธรรมชาติ และสุขภาพ ตามมาตรา 67 รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2550 เปนโครงการหรือกิจกรรมที่ตองจัดทําการ ประเมินผลกระทบดานสุขภาพ ซ่ึงตอมาไดมีประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม เร่ือง กําหนดประเภท ขนาด และวิธปี ฏิบตั ิสาํ หรบั โครงการหรอื กิจการที่อาจกอ ใหเกิดผลกระทบตอชมุ ชนอยา งรุนแรง ท้ังทางดา นคณุ ภาพส่ิงแวดลอ ม ทรัพยากรธรรมชาติและสขุ ภาพ ทส่ี วนราชการ รฐั วิสาหกิจ หรือเอกชนจะตองจัดทํารายงานการวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอ ม พ.ศ. 2552 (ประกาศ ณ วนั ที่ 31 สงิ หาคม พ.ศ. 2553) และประกาศฯ ฉบับที่ 2 (29 พฤศจิกายน พ.ศ. 2553) ซ่ึงเปนฉบบั แกไข กําหนดรายการโครงการหรือกิจกรรมที่อาจสงผลกระทบรุนแรงท้ังทางดานคุณภาพสิ่งแวดลอมทรัพยากรธรรมชาติและสุขภาพ ที่เขาขายตองจดั ทําการประเมนิ ผลกระทบดา นสุขภาพ ซ่ึงประกอบดว ย 3 กรณี ดงั น้ี (1) กรณีโครงการหรือกิจการของสวนราชการ รัฐวิสาหกิจ หรือโครงการรวมกับเอกชน ซึ่งตองเสนอขอรับ ความเหน็ ชอบจากคณะรัฐมนตรี ใหเสนอรายงานในขน้ั กอนขออนุมตั ิตอ คณะรฐั มนตรี (2) กรณโี ครงการหรอื กจิ การของสว นราชการ รฐั วสิ าหกจิ ซง่ึ ไมต อ งเสนอขอรบั ความเหน็ ชอบจากคณะรฐั มนตรี ใหเ สนอรายงานในขน้ั ขออนมุ ัติโครงการ หรอื ขออนุมตั ิงบประมาณ หรือกอนดําเนินการกอ สรา ง แลวแตกรณี (3) กรณีโครงการหรอื กจิ การซ่งึ จะตอ งไดร บั อนญุ าตจากทางราชการตามกฎหมาย ทั้งน้ี มีประกาศแนบทายระบปุ ระเภทและชนดิ โครงการหรอื กิจกรรม รวมทั้งส้ิน 11 ประเภท 38 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

กหรรือะบกวิจนกกรารรมวซิเคงึ่ อราาะจหสผ งลผกลรกะรทะบทดบา ตนอสสขุ ขุ ภภาาพพกขรอณงชีโคุมรชงนกอายรางรุนแรง (1) ตามประกาศคณะกรรมการสุขภาพแหงชาติ เร่ือง หลักเกณฑและวิธีการประเมินผลกระทบ ดา นสุขภาพที่เกดิ จากนโยบายสาธารณะ พ.ศ. 2552 ไดกําหนดกระบวนการและขนั้ ตอนกรณนี ไ้ี ว เปนกรอบกวา งๆ ดังนี้คือ (ก) ใหประเมินรวมกันเปนสวนหนึ่งของการประเมินผลกระทบส่ิงแวดลอม ตามประกาศกระทรวง ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ ม (ข) อยางนอยตองครอบคลมุ ปจ จัยที่อาจสง ผลกระทบตอสุขภาพตามภาคผนวกแนบทา ยประกาศฯ ไดแก การเปล่ยี นแปลงสภาพและการใชทรัพยากรธรรมชาติ การเปลี่ยนแปลงสภาพและการใชท รัพยากรธรรมชาติ การผลิต ขนสง และการจดั เกบ็ วัตถอุ นั ตราย การกําเนิดและการปลอ ยของเสยี และสงิ่ คุกคามสุขภาพ การรบั สมั ผสั ตอมลพิษและสงิ่ คุกคามสุขภาพ การเปลยี่ นแปลงและผลกระทบตอ อาชพี การจา งงาน และสภาพการทาํ งานในทอ งถนิ่ ทงั้ ทางบวก และทางลบ การเปลย่ี นแปลงและผลกระทบตอ ความสัมพันธข องประชาชนและชมุ ชน การเปล่ยี นแปลงในพ้นื ที่ทม่ี ีความสาํ คัญและมรดกทางศิลปวฒั นธรรม ผลกระทบทีเ่ ฉพาะเจาะจงหรือมีความรุนแรงเปนพเิ ศษตอ ประชากรกลุมใดกลมุ หนึง่ ทรพั ยากรและความพรอมของภาคสาธารณสขุ (ค) หนวยงานเจาของโครงการหรือกิจกรรม หรือหนวยงานอนุญาต จัดเวทีกําหนดขอบเขตและแนวทาง การประเมินผลกระทบดานสุขภาพโดยสาธารณะ หรือ Public scoping และเวทีทบทวนรางรายงานการศึกษาและวิเคราะห ผลกระทบดานสุขภาพโดยสาธารณะ หรอื public review (2) ประกาศกระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดลอม เรอื่ ง กาํ หนดประเภท ขนาด และวธิ ีปฏบิ ตั ิ สําหรับโครงการหรือกิจการท่ีอาจกอใหเกิดผลกระทบตอชุมชนอยางรุนแรง ทั้งทางดานคุณภาพสิ่งแวดลอมทรัพยากรธรรมชาติ และสขุ ภาพ ทส่ี ว นราชการ รฐั วสิ าหกจิ หรอื เอกชนจะตอ งจดั ทาํ รายงานการวเิ คราะหผ ลกระทบสง่ิ แวดลอ ม พ.ศ. 2552 (ประกาศ ณ วนั ท่ี 29 ธนั วาคม พ.ศ. 2552) ไดนําเอาหลักเกณฑตามประกาศคณะกรรมการสุขภาพแหง ชาติขา งตน คือ (ข) และ (ค) ระบุ ไวด วย พรอ มมรี ายละเอียดตางๆ เพิม่ เติม ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 39

ท้ังน้ี ตามประกาศดังกลาว เม่ือคณะกรรมการผูชํานาญการ ฯ ไดใหความเห็นชอบรายงานการประเมินผล กระทบสิ่งแวดลอมสําหรับโครงการหรือกิจการที่อาจกอใหเกิดผลกระทบตอชุมชนอยางรุนแรงแลว “ใหสํานักงานนโยบายและ แผนทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอมจัดสงรายงานฉบับที่ไดรับความเห็นชอบแลวน้ัน พรอมทั้งความเห็นของคณะกรรมการ ผชู าํ นาญการฯ และสรปุ สาระสาํ คญั ของมาตรการปอ งกนั และลดผลกระทบสง่ิ แวดลอ ม ใหอ งคก ารอสิ ระใหค วามเหน็ ประกอบ กอ นมี การดาํ เนินการหรือการอนญุ าตของหนว ยงานของรฐั ท่ีรบั ผดิ ชอบ” ซง่ึ องคก ารอสิ ระดานส่ิงแวดลอมและสุขภาพตองพจิ ารณาให ความเห็นประกอบใหแ ลวเสร็จภายในเวลา 60 วนั และนําเสนอความเหน็ ตอ หนวยงานอนญุ าตตอ ไป สําหรับกรณที ่ีเปนโครงการ ของรฐั จะตองนาํ เสนอตอสาํ นกั งานนโยบายและแผนทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอม การมีสวนรวมของผูมสี ว นไดสวนเสยี ประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมกําหนดใหผูเกี่ยวของจัดรับฟงความคิดเห็นผูมีสวนได สวนเสียหรือเปดโอกาสใหผ มู ีสว นไดส ว นเสยี มีสว นรวม สรปุ ไดดงั นี้ ขั้นตอน ค 1 หนวยงานเจาของโครงการจัดเวทีรับฟงความคิดเห็นเพ่ือกําหนดขอบเขตแนวทางการประเมิน ผลกระทบสิ่งแวดลอมและสุขภาพ หรือที่เรียกวา Public scoping เพ่ือใหประชาชน ผูมีสวนไดเสีย และหนวยงานท่ีเก่ียวของ ไดเขามามีสวนรวมในการนําเสนอประเด็นหวงกังวลและแนวทางในการประเมินผลกระทบส่ิงแวดลอมและสุขภาพ และเพื่อให การประเมินผลกระทบสิ่งแวดลอมและสุขภาพเปนไปอยางครบถวน ท้ังน้ีกําหนดรายละเอียดตางๆ เชน ตองใชเวลาการจัดเวที ไมน อยกวา 3 ชวั่ โมงและใหผมู สี ว นไดส วนเสยี มีเวลาแสดงความเหน็ ไมนอยครง่ึ หนงึ่ เปน ตน การเปดเผยขอมูลกอนการจัดเวที ผูจัดตองเปดเผยเอกสารรายละเอียดโครงการและรางขอเสนอการกําหนด ขอบเขตและแนวทางการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพใหผ เู กยี่ วขอ งและสาธารณชนกอ นจดั เวทไี มน อ ยกวา 15 วนั ผา นชอ งทาง สาธารณะไมน อ ยกวา 3 ชอ งทาง การจัดกระบวนการรับฟงความคิดเห็น ตองจัดชวงเวลาท่ีเหมาะสมเพ่ือใหผูมีสวนเก่ียวของและสาธารณชนได นาํ เสนอประเดน็ หว งกงั วล ขอ มลู ทเี่ กยี่ วขอ ง และนาํ เสนอแนวทางในการประเมนิ ผลกระทบทางสงิ่ แวดลอ มและสขุ ภาพไมน อ ยกวา 2 ช่วั โมง และไมน อ ยกวาคร่ึงหนึง่ ของเวลาในการจัดเวทที ง้ั หมด การเปด เผยผลการจดั เวที ผจู ดั ตอ งจดั ทาํ รายงานสรปุ ความคดิ เหน็ ของผมู สี ว นเกย่ี วขอ งและสาธารณชน พรอ มทงั้ คําชแ้ี จง และนาํ เสนอขอบเขตและแนวทางการประเมินผลกระทบส่ิงแวดลอ มและสขุ ภาพ เพ่ือการดาํ เนนิ การประเมินผลกระทบ สิง่ แวดลอ มและสขุ ภาพ โดยสง ใหสํานกั งานนโยบายและแผนทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดลอ มเพอ่ื ทราบ และสง ใหสาํ นักงาน คณะกรรมการสขุ ภาพแหง ชาติเพอื่ เผยแพรแกสาธารณชนตอ ไป 40 ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

(2) ข้ันตอน ค 2 เจาของโครงการหรือผูทําหนาที่ประเมินฯ จัดใหมีกระบวนการรับฟงความคิดเห็นของ ประชาชนและผูมีสวนไดเสียในขั้นตอนการประเมิน และจัดทํารายงานการวิเคราะหผลกระทบฯ เพ่ือใหเกิดการมีสวนรวมและ การรับฟงความคิดเห็นของประชาชนและผูมีสวนไดเสียอยางรอบดาน โดยผูดําเนินการตองเปดเผยขอเท็จจริงเกี่ยวกับโครงการ และเลือกใชว ิธกี ารรวบรวมขอมลู ตามความเหมาะสม เชน การสัมภาษณ การสนทนากลมุ ยอย การประชุมระดบั ผูแทนผมู สี ว นได สว นเสยี เปน ตน และรวบรวมขอ มลู ทงั้ ดา นบวกและดา นลบ และจะตอ งมเี ปา หมายและกาํ หนดประเดน็ ทตี่ อ งการสาํ รวจหรอื รบั ฟง ความคิดเห็นอยา งชัดเจน เปนตน การเปดเผย ขอมลู โครงการกอนการสาํ รวจขอเทจ็ จริงตางๆ เกย่ี วกบั โครงการ ไดแก ขนาด ทีต่ ั้ง แนวทางการ ลดผลกระทบ เปน ตน ทัง้ นีจ้ ะตองใหผมู ีสว นไดส ว นเสียสามารถเขาถงึ ขอมูลเหลา นัน้ ไดโ ดยสะดวก การสาํ รวจและรบั ฟง ความคดิ เหน็ ตอ งกาํ หนดประเดน็ ใหช ดั เจนสอดคลอ งกบั รายละเอยี ดโครงการ ใหค วามสาํ คญั กบั การเกบ็ รวบรวมขอ มูลและการทาํ ความเขาใจวถิ ีชวี ติ และสภาพแวดลอมชุมชน การเปด เผยผลการสาํ รวจ จดั ทาํ สรปุ ผลการสาํ รวจความคดิ เหน็ ทงั้ ดา นบวกและดา นลบ และแสดงไวท ส่ี าํ นกั งาน ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอมจงั หวดั สํานักงานสาธารณสขุ จังหวดั ท่ีวา การอําเภอ สาํ นกั งานสาธารณสขุ อาํ เภอ ท่ที ําการ ขององคกรปกครองสวนทองถ่ิน กํานัน ผูใหญบาน และสถานบริการสุขภาพของรัฐในพื้นท่ีซึ่งเปนท่ีต้ังของโครงการหรือกิจการ ในจุดที่ประชาชนหรือผูมีสวนไดเสียเขาถึงและพบเห็นไดโดยงาย ท้ังน้ีจะตองแสดงรายงานการวิเคราะหผลกระทบสิ่งแวดลอมฯ ในสถานทด่ี งั กลา วขา งตนไวเปน เวลาไมน อยกวา 15 วนั ขั้นตอน ค 3 หนวยงานเจาของโครงการหรือกิจการ จัดเวทีทบทวนรางรายงานการวิเคราะหผลกระทบฯ (Public review) เพื่อใหประชาชน ผูมสี วนไดส ว นเสยี และหนวยงานทีเ่ ก่ยี วขอ งไดตรวจสอบความถกู ตอ ง และความครบถวน สมบรู ณข องรา งรายงานการวเิ คราะหผ ลกระทบสงิ่ แวดลอ มฯ รวมถงึ นาํ เสนอขอ มลู ขอ เทจ็ จรงิ และขอ คดิ เหน็ เพม่ิ เตมิ ตอ รา งรายงาน การวเิ คราะหผลกระทบสงิ่ แวดลอมฯ ดงั กลาว นอกจากน้หี ลังจากจัดเวทแี ลว จะตอ งจะตองเปด ชอ งทางในการรบั ฟงความคดิ เหน็ อยางนอ ย 2 ชอ งทางอยางตอ เนอื่ งไมน อ ยกวา 15 วนั การเปดเผยขอมูลกอนจัดเวที ตองเปดเผยรางรายงานการวิเคราะหผลกระทบส่ิงแวดลอมฯ ฉบับสมบูรณ เพอ่ื ใหผ มู สี ว นเกยี่ วขอ งและสาธารณชนพจิ ารณาลว งหนา ไมน อ ยกวา 15 วนั กอ นการจดั เวทผี า นทางชอ งทางการสอื่ สารสาธารณะ ไมนอ ยกวา 3 ชองทาง ãà˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 41

การเปดเผยผลท่ีได หนวยงานเจาของโครงการหรือกิจการ จัดทํารายงานสรุปความคิดเห็นของประชาชน และผูมีสวนไดเสีย พรอมท้ังความเห็นและคําช้ีแจงของหนวยงานเจาของโครงการ หนวยงานอนุมัติหนวยงานอนุญาต หรือ หนว ยงานอนื่ ๆ ทเี่ กย่ี วขอ ง พรอ มสง ใหส าํ นกั งานนโยบายและแผนทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ มเพอ่ื ทราบ และสง ใหส าํ นกั งาน คณะกรรมการสขุ ภาพแหง ชาตเิ พอ่ื เผยแพรแ กส าธารณชนตอไป การรบั ฟงความคดิ เห็นของประชาชนและผมู สี ว นไดเสยี ของหนวยงานอนุมตั ิหรือหนวยงานอนญุ าต ทง้ั นห้ี นว ยงานอนมุ ตั /ิ อนญุ าตจะตอ งแตง ตงั้ คณะกรรมการรบั ฟง ความคดิ เหน็ ของประชาชนและผมู สี ว นไดเ สยี ขนึ้ เพื่อทําหนาท่ีจัดรับฟงความคิดเห็นฯ ประกอบดวย ประธานหน่ึงคนและกรรมการอีกไมเกินสี่คน มีขั้นตอนสําคัญคือ เปดให ผูมีสวนไดสวนเสียลงทะเบียนเขารวมลวงหนาเปนเวลาไมนอยกวา 5 วัน และจะตองประกาศการจัดรับฟงฯ ในหนังสือพิมพ เพ่ือเชญิ ชวนดวย การเปด เผยขอ มลู กอ นจดั การรบั ฟง ปด ประกาศเผยแพรข อ มลู ขา วสารทเ่ี กย่ี วขอ งกบั โครงการหรอื กจิ การดงั กลา ว โดยเปด เผยณสาํ นกั งานของหนว ยงานของรฐั ทม่ี อี าํ นาจในการอนมุ ตั หิ รอื อนญุ าตโครงการหรอื กจิ การนน้ั องคก รปกครองสว นทอ งถน่ิ ท่โี ครงการหรอื กจิ การนนั้ ต้ังอยู และบนเวบ็ ไซตข องหนว ยงานของรัฐท่ดี าํ เนนิ การรบั ฟงความคดิ เหน็ ฯ โดยทั้งน้ีจะตองดาํ เนินการ ลว งหนากอนเรมิ่ กระบวนการรับฟงความคดิ เหน็ ฯ ดงั กลาวไมนอ ยกวา 15 วนั การเปด เผยผลทไ่ี ด ใหค ณะกรรมการรบั ฟง ความคดิ เหน็ ฯ เสนอรายงานการรบั ฟง ความคดิ เหน็ พรอ มทงั้ คาํ ชแี้ จง ของหนว ยงานทเี่ กีย่ วของเสนอตอ หนว ยงานของรัฐทแี่ ตงตัง้ ภายใน 15 วนั นบั จากกระบวนการรบั ฟงความคดิ เห็นฯส้นิ สดุ ลงและ ใหถ อื เปนเอกสารท่ีเผยแพรต อ สาธารณะและเผยแพรบ นเว็บไซตดวย การเปดเผยขอมูลการตดั สนิ ใจ หนวยงานของรัฐซึ่งเปนผูมีอํานาจในการอนุมัติหรืออนุญาต จะตองนําความคิดเห็นที่ไดรับจากประชาชน และผูมีสวนไดเสีย พรอมทั้งคําช้ีแจงของหนวยงานที่เกี่ยวของเขาสูกระบวนการตัดสินใจ พรอมท้ังใหคําช้ีแจงเหตุผล การตัดสินใจในโครงการหรือกิจการดังกลาวในแตละประเด็นเปนลายลักษณอักษร และเผยแพรคําช้ีแจงเหตุผลดังกลาว ตอ สาธารณะและเผยแพรบ นเว็บไซตด วย 42 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

á¹Ç·Ò§¡ÒûÃÐàÁÔ¹¼Å¡Ãзº´ŒÒ¹ÊØ¢ÀҾ㹡ÒÃÇàÔ ¤ÃÒÐˏ¼Å¡Ãзº´ŒÒ¹Ê§่Ô áÇ´ÅŒÍÁ ตามแนวทางการประเมินผลกระทบดานสุขภาพในการวิเคราะหผลกระทบดานสิ่งแวดลอม ซ่ึงนําเสนอโดย สํานักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ไดใหกรอบแนวคิดความเช่ือมโยงดานสุขภาพและสิ่งแวดลอม ดังภาพตอ ไปนี้ ภาพแสดง ความเช่อื มโยงของขอมลู สุขภาพในรายงานการวเิ คราะหผ ลกระทบส่ิงแวดลอ ม ทรพั ยากร ทรพั ยากร คณุ คา คณุ คา สงิ่ แวดลอ ม ส่งิ แวดลอม การใชป ระโยชน ตอคณุ ภาพชีวติ กายภาพ ชีวภาพ ของมนษุ ย - ภูมิสัณฐาน - สตั ว / พชื - น้าํ ด่ืม / นา้ํ ใช - เศรษฐกจิ สุขภาพ - ดนิ - สง่ิ มีชีวิตหายาก - การขนสง - สงั คม - ธรณีวทิ ยา - ปา ไม - ไฟฟา และพลงั งาน - ประวัตศิ าสตร - ทรัพยากร - สัตวปา - การควบคุมน้ําทวม - สุนทรีภาพ - นาํ้ ผิวดิน / นํา้ ใตด ิน - สตั วน ้าํ - การระบายน้ํา - การสาธารณสุข - นาํ้ ทะเล - ความหลากหลาย - การเกษตรกรรม - อาชวี อนามยั - อากาศ ทางชีววิทยา - อตุ สาหกรรม - วฒั นธรรม - เสียง - เหมืองแร - ความสัมพนั ธในชมุ ชน - สนั ทนาการ - คณุ ภาพประชากร àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 43

จากกรอบความเชอื่ มโยงระหวางสขุ ภาพกับส่งิ แวดลอ มดงั ภาพ สาํ นกั งานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติ และส่งิ แวดลอ ม จึงไดก ําหนดขัน้ ตอนการประเมนิ ผลกระทบดา นสุขภาพในรายงานการวเิ คราะหผ ลกระทบดานสิ่งแวดลอ ม ดังน้ี 1. การกลัน่ กรองโครงการ 2. การกาํ หนดขอบเขตการศึกษา 3. การประเมนิ ผลกระทบ ประกอบดวย 3.1 การรวบรวมขอ มูลพ้ืนฐาน 3.2 การประเมินผลกระทบและจดั ลําดับความสําคญั 3.3 การเสนอแนะ มาตรการปองกนั เฝาระวัง แกไข และตดิ ตามตรวจสอบผลกระทบ 3.4 การจดั ทาํ รายงาน 4. การพจิ ารณารายงานและการตดั สนิ ใจ 5. การตดิ ตามตรวจสอบและประเมินผล 44 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA

»ÃÐʺ¡Òóã¹»ÃÐà·Èä·Â ประเทศไทยมปี ระสบการณก ารใชก ารประเมนิ ผลกระทบดา นสงิ่ แวดลอ มเปน เครอื่ งมอื สาํ หรบั การตดั สนิ ใจดาํ เนนิ งาน ระดบั โครงการ/กจิ กรรมมาเปน เวลาไมน อ ยกวา 3 ทศวรรษ และตอ งประสบกบั อปุ สรรคหลายประการ รวมทงั้ ไดร บั การวพิ ากวจิ ารณ จากนกั วชิ าการและผทู เี่ กยี่ วขอ งอยเู สมอ ดงั เชน ศยามล ไกยรู วงศ (2556) และ บณั ฑรู เศรษฐศโิ รตม (2556) ใหแ สดงความคดิ เหน็ ไวอยางสนใจวา กระบวนการกําหนดขอบเขตและพ้ืนที่ผูมีสวนไดสวนเสียสําหรับการศึกษาผลกระทบ ตามระเบียบกําหนดไว ในขอบเขตระยะทาง 5 กโิ ลเมตร รอบพน้ื ท่โี ครงการจนกลายเปน ธรรมเนยี มปฏิบัติ กอใหเ กดิ คําถามวาใครรบั ผดิ ชอบระยะทาง มากกวา นน้ั การจดั เวทรี บั ฟง ความคดิ เหน็ พบวา ขอ มลู เปน วชิ าการมากเกนิ ไปยากตอ ความเขา ใจในเวลาสน้ั ๆ เพยี ง 2-3 ชว่ั โมงตาม ทรี่ ะเบยี บกาํ หนด อกี ทงั้ ยงั พบวา สว นมากไมไ ดน าํ เอาความคดิ เหน็ และขอ เสนอแนะจากเวทไี ปใชป รบั ปรงุ โครงการ สว นในขนั้ ตอน การพิจารณาของผูชํานาญการ ถาไมมีผูเชี่ยวชาญดานสุขภาพก็มักใหความสําคัญดานสุขภาพนอยไปดวย นอกจากน้ีปญหาท่ี สําคัญและไดรับการกลาวถึงมาเปนเวลานานแลวก็คือ ขาดการติดตามตรวจสอบภายหลังการดําเนินการ โดยพบวา ระหวางป พ.ศ. 2541-2555 มีโครงการทผ่ี า นการพิจารณาการประเมนิ ผลกระทบสิง่ แวดลอมทงั้ ส้ินจาํ นวน 3,940 โครงการ แตมีโครงการท่ี รายงานทเี่ รยี กวา EIA Monitoring ถงึ สาํ นกั งานนโยบายและแผนทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม เพยี ง 1,149 โครงการ คดิ เปน รอ ยละ 29.26 ของจาํ นวนโครงการทผ่ี า นการพจิ ารณาทงั้ หมด นน่ั คอื มโี ครงการประมาณ รอ ยละ 70 ทไี่ มไ ดร ายงาน และหากพจิ ารณา ในรายละเอียดกพ็ บวา สว นใหญจ ัดสงรายงาน EIA Monitoring ไมครบถวน โดยเฉพาะกลุม โรงงานอุตสาหกรรมท่ีมีความเสย่ี ง ดา นสงิ่ แวดลอ มสงู นอกจากนจ้ี ากการสมั ภาษณเ จา หนา ทท่ี เ่ี กยี่ วขอ งกบั หนว ยงานอนญุ าตจาํ นวน 25 คน พบวา หนว ยงานอนญุ าต สว นใหญป ระมาณรอ ยละ 70 ไมไ ดจ ดั เกบ็ ขอ มลู โครงการทตี่ อ งจดั ทาํ EIA Monitoring และไมเ คยตดิ ตามการรายงานใหเ ปน ไปตาม กรอบเวลา (ศยามล ไกยูรวงศ, 2556) ดา นภาพรวมของระบบการประเมนิ ผลกระทบดา นสงิ่ แวดลอ ม บณั ฑรู เศรษฐศโิ รตม (2556) ใหข อ คดิ วา “การจดั ทาํ อีไอเอ เปนเพยี งเครอื่ งมือหรอื กลไกนาํ ไปสกู ารขอใบอนุญาตตามกฎหมายเทา น้นั ปจจุบันจึงเหน็ วา หลายกรณี อไี อเอ กลับกลาย เปน ชนวนกอ ใหเ กดิ ความขดั แยง แทนทจ่ี ะเปน เครอื่ งมอื ตดั สนิ ใจสาํ หรบั ปอ งกนั และจดั การความขดั แยง ” และแมว า การประเมนิ ผล กระทบสงิ่ แวดลอ มเปน เครอ่ื งมอื ตดั สนิ ใจ แตย งั ไมส ามารถยตุ โิ ครงการได เปน เพยี งการปรบั ปรงุ โครงการหรอื การหามาตรการเพอื่ ลด ผลกระทบใหไดมากท่ีสุดเพ่ือใหโครงการดําเนินการไดตอไป ซึ่งกรณีนี้เชนเดียวกับการประเมินผลกระทบที่พบในประเทศอ่ืนๆ (และพื้นฐานความคิดมิไดมุงเพื่อการยุติโครงการ แตมุงเพื่อหามาตรการที่มีประสิทธิภาพเพื่อลดและปองกันผลกระทบ) ศยามล ไกยูรวงศ (2556) และ บัณฑูร เศรษฐศิโรตม (2556) มีความคิดเห็นเชนเดียวกันกรณีที่เคร่ืองมือน้ีใชสําหรับการพัฒนาระดับ โครงการเทา นน้ั ทาํ ใหใ นพน้ื ทอี่ ตุ สาหกรรมทม่ี กี จิ กรรมจากหลายโรงงานอยใู นพนื้ ทเ่ี ดยี วกนั แตก ารมกี ารพจิ ารณาเปน รายโครงการ มไิ ดพิจารณาผลกระทบรวมทัง้ หมด จึงเสนอแนะใหป ฏริ ูประบบอไี อเอของประเทศไทย และนาํ เอาการประเมนิ สิง่ แวดลอ มระดบั ยุทธศาสตร (Strategy Environmental Assessment: SEA) มาเปนเครื่องมอื การตดั สินใจระดบั นโยบายหรอื แผนงาน นอกจาก เครื่องมอื อไี อเอ ทใ่ี ชสําหรับระดบั โครงการหรอื กิจกรรม àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 45

ÊÃ»Ø การประเมินผลกระทบดานสุขภาพของประเทศไทย ประกอบดวย การประเมินที่เปนความสมัครใจ ซึ่งอยู ในความรบั ผดิ ชอบของภาคสาธารณสขุ และการประเมนิ ภาคบงั คบั ตามกฎหมายซงึ่ บรู ณาการในการประเมนิ ผลกระทบสง่ิ แวดลอ ม เรียกวา การประเมินผลกระทบดานสง่ิ แวดลอ มและสขุ ภาพ หรือ Environmental Health Impact Assessment (EHIA) ภายใต ความรบั ผดิ ชอบของสาํ นกั งานนโยบายและแผนสงิ่ แวดลอ ม กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม ทง้ั นใี้ นกระบวนการจดั ทาํ ผลกระทบดา นสง่ิ แวดลอ มและสขุ ภาพ ตามระเบยี บกาํ หนดใหต อ งดาํ เนนิ การรบั ฟง ความคดิ เหน็ จากผมู สี ว นไดส ว นเสยี ตงั้ แตเ รมิ่ ตน การจดั ทาํ การประเมนิ ผลกระทบ จนกระทง่ั ถงึ ขนั้ ตอนกอ นการตดั สนิ ใจสดุ ทา ยโดยหนว ยงานผมู อี าํ นาจอนมุ ตั หิ รอื อนญุ าต สาํ หรบั การจดั ทําการประเมนิ ผลกระทบดานสง่ิ แวดลอมและสุขภาพ ตามประกาศกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอมกาํ หนด ใหโครงการหรือกิจกรรมที่อาจสงผลกระทบรุนแรง จํานวน 11 ประเภทตองอยูในเงื่อนไขการจัดทําการประเมินดังกลาว ท้ังนี้ เมื่อรายงานผานการพิจารณาจาก คชก. แลว สํานักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม ตองสงรายงานฯ ใหคณะกรรมการองคการอสิ ระดา นส่งิ แวดลอมและสขุ ภาพพิจารณา ซึ่งตองดําเนินการใหแลวเสร็จภายใน 60 วัน จากนนั้ ตอ งสง ความเห็นประกอบโครงการใหกับหนวยงานอนุมัติหรืออนุญาต ทั้งน้ี ประสบการณการใชเครื่องมือการประเมินผลกระทบฯ ในบริบทของประเทศไทยประสบกบั ขอ จํากดั หลายประการ ไดแ ก การรับฟง ความคดิ เห็นจากผูมีสว นไดสวนเสยี ขาดการตดิ ตาม ภายหลังจากการดําเนินโครงการ การจํากัดการใชเครื่องมือตัดสินใจเฉพาะในระดับโครงการเทาน้ัน ซึ่งมีผูเสนอแนะใหนําเอา การประเมนิ ผลการประเมินสงิ่ แวดลอ มระดับยุทธศาสตรม าใช 46 àã˹ŻÂÕÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

เอกสารอา งองิ โกเมท ทองภิญโญชัย (2012) การรักษาสิ่งแวดลอมกับมิติการมีสวนรวมของประชาชน (สิทธิท่ีหายไปหรือสิทธิที่ถูกปฏิเสธ?) www. http://v-reform.org/wp content/uploads/2012/ accessed on 15 May 2558. บัณฑูร เศรษฐศิโรฒ (2556) กระบวนการตดั สินใจทางการเมืองเรอื่ งสิ่งแวดลอม ใน กรมสง เสริมคุณภาพสง่ิ แวดลอ มสิ่งแวดลอมไทย ในกระแสโลกาภวิ ฒั น กรุงเทพ : ชุมนมุ สหกรณก ารเกษตรแหง ประเทศไทย หนา 35-47) บณั ฑรู เศรษฐศโิ รตม (2556) กระบวนการตดั สนิ ใจทางการเมอื งเรอ่ื งสิ่งแวดลอม ใน กรมสง เสรมิ คณุ ภาพส่ิงแวดลอ ม สง่ิ แวดลอ มไทย ในกระแสโลกาภวิ ตั น กรุงเทพฯ : ชุมนุมสหกรณก ารเกษตรแหง ประเทศไทย จํากัด, หนา 35-47. ปารชิ าติ ศิวะรักษ (2558) การปฏิรูป EIA – EHIA, power point. รคี อฟ-ประเทศไทย (2555) รายงานสรปุ ผลการฝก อบรมเชงิ ปฏบิ ตั กิ าร หลกั สตู ร “ธรรมาภบิ าลกบั การจดั การทรพั ยากร”ระหวา ง วันท่ี 28 – 30 พฤศจิกายน 2555 ณ อทุ ยานแหงชาติแกง กระจาน จังหวดั เพชรบรุ ี เรณู เวชรัตนพ มิ ล (ไมป รากฏปพ ิมพ) การปฏริ ปู ตอ งนาํ สกู ารพฒั นาอยา งยั่งยนื มุงสูก ารพัฒนาเศรษฐกจิ สีเขยี ว จงึ ขอสนบั สนุน การปฏริ ูประบบและกลไก EHIA ในรางรฐั ธรรมนูญแหงราชอาณาจกั รไทย (เอกสารเผยแพร) วรรณภา ติระสังขะ (2556) “คุณคา” ของสิทธิสิ่งแวดลอม ใน กรมสงเสริมคุณภาพส่ิงแวดลอมสิ่งแวดลอมไทยในกระแส โลกาภิวัฒน กรงุ เทพ : ชุมนมุ สหกรณการเกษตรแหง ประเทศไทย หนา 35-47) ศยามล ไกยูรวงศ (2556) ทาํ ไมคนไทยไมเ อา EIA ใน กรมสงเสริมคุณภาพส่งิ แวดลอม ส่ิงแวดลอ มไทยในกระแสโลกาภิวัตน กรงุ เทพฯ : ชุมนมุ สหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย จํากัด, หนา 30-34. สํานักงานการพัฒนาระบบราชการ (2552) คูมือการจัดระดับการกํากับดูแลองคการภาครัฐตามหลักธรรมาภิบาลของการ บรหิ ารกิจการบา นเมืองท่ีดี, กรุงเทพฯ : บริษทั พรีเมยี ร โปร จาํ กดั พิมพครง้ั แรก 164 หนา สํานักงานคณะกรรมการสุขภาพแหง ชาติ http://www.thia.in.th/welcome/article. สาํ นักงานคณะกรรมการสุขภาพแหง ชาติ http://www.nationalhealth.or.th/ , เขาถึงวนั ที่ 10 เมษายน 2558. สํานักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม (2544) การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการจัดการ ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอม: พนั ธะและกลไกทางกฎหมาย ใน รายงานสถานการณส ิ่งแวดลอ ม พ.ศ. 2543 สํานักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม (2552) แนวทางการประเมินผลกระทบทางสุขภาพใน รายงาน การวิเคราะหผลกระทบสิง่ แวดลอม (เอกสารเผยแพร) สาํ นักงานเศรษฐกิจการคลงั (ไมปรากฏป) ความรูท ั่วไปเก่ียวกบั ธรรมาภิบาล จาก www.fpo.go.th., 13 เมษายน 2558 ãà˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹Ҍ HIA/EHIA 47

àʹŒ ·Ò§àͪäÍàÍ ¢Í§»ÃÐà·Èä·Â 48 àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅÈѧä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA

เสน ทาง HIA และ EHIA ในประเทศไทย ศนู ยป ระสานงานการพฒั นาระบบและกลไกการประเมนิ ผลกระทบดา นสขุ ภาพ สาํ นักงานคณะกรรมการสขุ ภาพแหง ชาติ ¤ÇÒÁ໹š ÁҢͧ¡ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼Å¡Ãзº·Ò§ÊØ¢ÀÒ¾ ã¹¾ÃÐÃÒªºÑÞÞµÑ Ô梯 ÀÒ¾áË‹§ªÒµÔ ทา มกลางกระแสปฏริ ปู ระบบสขุ ภาพในประเทศไทย แนวคดิ เรอื่ งนโยบายสาธารณะเพอ่ื สขุ ภาพและการประเมนิ ผลกระทบทางสขุ ภาพ (HIA) ถกู ยกขน้ึ เปน ครงั้ แรกในการสมั มนาระดบั ชาตวิ า ดว ย “ระบบสขุ ภาพอนั พงึ ปรารถนาในประเทศไทย” ซึง่ จัดขนึ้ ใน ป พ.ศ. 2543 ถัดมาในป พ.ศ. 2544 สาํ นกั งานปฏิรปู ระบบสขุ ภาพแหง ชาติ (สปรส.) ไดตพี ิมพก รอบแนวคิดวาดวย ระบบสุขภาพแหงชาติเพื่อแจกจายและระดมขอคิดเห็นจากทุกภาคสวนท่ีเก่ียวของ โดยเอกสารดังกลาวไดระบุถึงการประเมิน ผลกระทบทางสขุ ภาพไวในระบบที่ 5 วา ดว ยการสงเสริมสขุ ภาพ ดังนี้ “เพ่อื ยกระดบั นโยบายสาธารณะเพื่อสขุ ภาพ โดยการ สรางกลไกสําหรับการศึกษาผลกระทบทางสุขภาพจากการกําหนดนโยบายสาธารณะโครงการขนาดใหญ นโยบายดาน การลงทนุ และการจดั ทาํ กฎหมาย และมาตรฐานตา งๆ รฐั ยงั ตอ งมกี ลไกในการสรา งความรบั ผดิ ขององคก รและบคุ คลทเี่ กยี่ วขอ ง ตอผลกระทบเชิงลบทางสขุ ภาพใดๆ ท่ีเกดิ ขึ้น” ในปเดียวกัน ประเด็นนโยบายสาธารณะเพื่อสุขภาพยังถูกยกข้ึนอภิปรายเปนหัวขอแรกในการประชุมสมัชชา สขุ ภาพแหง ชาตคิ รง้ั ที่ 1 พรอ มกนั นน้ั ยงั ไดม กี ารนาํ เสนอกรณศี กึ ษา HIA จากโครงการพฒั นาอตุ สาหกรรมและนโยบาย การเกษตร ซง่ึ ไดแ สดงใหเ หน็ ผลกระทบเชงิ ลบตอ สขุ ภาพอยา งชดั เจน ผลจากงานสมชั ชาสขุ ภาพครง้ั ท่ี 1 ทาํ ใหแ นวคดิ เรอื่ งนโยบายสาธารณะ àã˹ŻÕÂÃÇÐàË·ÅȧÑä·áÂÅ˹ŒÒ HIA/EHIA 49