มรดกพ่อ

THE LEGACY OF DAD มรดกของพ่อ







...การทำ�งานให้สำ�เร็จผลแนน่ อนและสมบรู ณ์ ตามเป้าหมายน้ันจะต้องใช้ความรคู้ วามสามารถ พรอ้ มท้งั คณุ สมบัติที่สำ�คัญ ๆ ในตัวบคุ คลหลายประการ ทัง้ ความตงั้ ใจทมี่ ั่นคง ความคดิ สร้างสรรค์ ความอตุ สาหะพยายาม ความรับผิดชอบ ตลอดจนความสุจริต เป็นธรรมนำ�มาปฏิบตั ิโดยสม่ำ�เสมอ... พระบรมราโชวาท ในพธิ พี ระราชทานปรญิ ญาบัตรของ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ เม่อื วนั ท่ี 19 กรกฎาคม 2528

สารบัญ 10 ขา้ วพนั ธพ์ุ ้นื เมือง 34 ธรรมชาติช่วยธรรมชาติ 52 แกล้งดนิ 66 รอยเท้าของพ่อ 90 เพราะป่า 100 ปลูกปา่ โดยไม่ต้องปลูก 110 ฝนหลวง 130 พลังงานทางเลือก 140 รู้นำ้ � รชู้ วี ิต

บทนำ� โลกไดเ้ คยหยดุ หมนุ และเวลานน้ั เคยหยดุ นงิ่ ในความรสู้ กึ ของคนไทยเมอื่ ตลอดชว่ งการ สวรรคตของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชบรมนาถบพติ ร ในหลวงรชั กาลที่9 ทผี่ า่ นไปท่ามกลางความศร้าสลดของคนไทยถ้วนหนา้ แมว้ นั เดอื นปีเ้ คล่อื นผ่านล่วงเลยแลว้ แตค่ วามรสู้ กึ ทม่ี ตี อ่ พระองคม์ ไิ ดจ้ างหายและยงั คงกระชบั แนน่ เบง่ บานดว้ ยความรกั และซอื่ สตั ย์ แนบแนน่ ในใจของพสกนกิ รชาวไทยมาโดยตลอด ช่วงรัชสมัยแห่งการครองราชย์ 70 ปี น้ันพระจริยวัตรและการครองแผ่นดินตาม หลักทศพิธราชธรรมของพระองค์ทรงเป็นต้นแบบที่ดีให้ได้ยึดถือน้อมนำ�มาใช้ปฏิบัติ พระองค์พระราชทานพระราชดำ�ริและองค์ความรู้อันเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาประเทศ ในด้านต่างๆ ไว้มากมาย เฉกเช่น การอนุรักษ์และฟื้นฟูทรัพยากรป่าไม้ ท่ีใช้หลักการปลูกป่า โดยไมต่ ้องปลูก คอื อาศยั การทดแทนตามธรรมชาติ และการปรบั สภาพแวดล้อมใหเ้ หมาะสม กับการเจรญิ เติบโตของตน้ ไม้ ด้วยการสร้างฝายชะลอน้ำ� เพ่อื เพิม่ ความชุ่มชน้ื ให้ผืนดนิ ทรง คดิ ค้นนำ�พชื มหัศจรรย์ อยา่ งหญ้าแฝกมาใชใ้ นการอนุรักษด์ นิ และน�้ำ ทรงบริหารจดั การน้ำ� ภัยแล้ง น�ำ้ ทว่ ม และน้�ำเสยี ด้วยหลกั การทางวทิ ยาศาสตร์ จนเกิดเป็นองค์ความร้ทู ี่ทั่วโลก ยอมรับ และกลายมาเป็นทางออกในการบริหารจัดการน�้ำของประเทศ อาทิเช่น โครงการ แก้มลิง และโครงการฝนหลวง พระองค์ทรงช้ีแนะทางออกในการแก้ปัญหายาเสพติดและความยากจนบนดอยสูง ดว้ ยกระบวนการพฒั นา คอ่ ยๆ สรา้ งอาชพี พรอ้ มไปกบั การพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ใหก้ บั ชาวไทย 7

ภเู ขา จนทุกวนั น้ีชาวบา้ นหันมาทำ�เกษตรอนิ ทรียท์ ดแทนการปลกู ฝิน่ และมีรายได้อย่างมน่ั คง ท้ังยังทลายแหล่งยาเสพติดแห่งใหญ่ของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ นอกจากนี้พระองค์ยัง ทรงส่งมอบองค์ความรู้จากการค้นคว้าวิจัยจนประสบความสำ�เร็จ ให้ประชาชนได้นำ�ไปใช้ จนเกิดประโยชน์ผ่านการทำ�งานของ 6 ศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำ�ริ ซึ่งตั้งอยู่ในภูมิภาคต่างๆ ทั่วประเทศ โดยทุกศูนย์จะยึดหลักการทำ�งานที่เหมือนกัน น่ันคือ ความรู้ท่ีจะถ่ายทอดให้กับประชาชนนั้นจะต้องสอดคล้องและเหมาะสมกับสภาพภูมิสังคมและ ไมท่ ำ�ลายคณุ คา่ ทางวฒั นธรรม และอตั ลกั ษณข์ องชมุ ชน อกี ทง้ั เปน็ ความรทู้ ที่ ำ�ใหป้ ระชาชน สามารถพึ่งพาตนเองได้ และที่สำ�คัญต้องไม่ทำ�ลายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม พระองคย์ ังทรงเปน็ กษัตรยิ ์ผูม้ องเห็นอนาคตและเลง็ เห็นความสำ�คัญของพลงั งานทางเลือก ทจี่ ะเข้ามามบี ทบาทสำ�คญั ในการสรา้ งเสถียรภาพด้านพลงั งานใหก้ บั ประเทศไทย จงึ ทรงรเิ ร่ิม ทดลองนำ�พืชพลังงานมาสกัดเป็นเชื้อเพลิง เอทานอล และไบโอดีเซล ที่ปัจจุบันมีการนำ�มา ใช้กันอย่างแพร่หลายในเชิงพาณิชย์ สามารถทดแทนการนำ�เข้าเช้ือเพลิงจากต่างประเทศได้ เป็นจำ�นวนมาก และหน่ึงในมรดกอันล้�ำค่าท่ีพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุยเดช ทรง มอบไว้ให้คนไทยและประชาคมโลก คือ หลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ซึ่งเป็นแนวทางแห่ง การดำ�รงชีวิตและการบริหารจัดการต้ังอยู่บนพื้นฐานของ “ทางสายกลาง” และ “ความไม่ ประมาท” โดยใช้ความรู้และคุณธรรมเป็นฐานในการกลั่นกรองกระบวนการทางความคิด และการจัดการ ภายใต้หลักของความ “พอประมาณ” “มีเหตุผล” และ “มีภูมิคุ้มกัน” นำ�ไป สู่การตัดสินใจที่รอบคอบระมัดระวัง สอดคล้องและเหมาะสมตามบริบทและสถานการณ์ แวดล้อมต่างๆ ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงสามารถนำ�ไปปรับใช้ในชีวิตประจำ�วัน และยังเป็น รากฐานในการพฒั นาประเทศไปสคู่ วามยง่ั ยนื ทส่ี รา้ งสมดลุ เศรษฐกจิ สงั คม และสง่ิ แวดลอ้ ม 8

โดยมีเป้าหมายเพ่ือ “พอเพียงสู่ความยั่งยืน หรือ Sufficiency for Sustainability” ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึง “กระบวนการและวิธีปฏิบัติ” ท่ีจะนำ�ไปสู่การพัฒนาอย่างย่ังยืนอย่าง เป็นรูปธรรม ดว้ ยพระอจั ฉรยิ ภาพของพระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชบรมนาถบพติ ร ในหลวงรัชกาลที่ 9 ท่ัวโลกได้ยกย่องให้พระองค์น้ันเป็นกษัตริย์นักพัฒนา ทรงสรรค์สร้าง นวัตกรรมต่างๆ เพ่ือคนไทยและมวลมนุษยชาติ แนวทางการพัฒนาของพระองค์ตลอดการ ครองราชย์มายาวนาน 70 ปีที่ผ่านมานับเป็นตัวอย่างของการพัฒนาท่ียั่งยืน และผลจาก การนอ้ มนำ�ไปปฏบิ ตั ติ ามไมเ่ พยี งแคเ่ ปลย่ี นชวี ติ ผคู้ นในสงั คมไทยใหอ้ ยดู่ กี นิ ดีบนถน่ิ ฐานของตน หากยังส่งผลในเชิงบวกแผ่ขยายท่ัวโลกด้วย ณ วันน้ี วันและเวลาหมุนเวียนเปล่ียนไปตามเดิม ความโศกเศร้าถูกหลอมหลวมกลาย เป็นพลังความดี หลายคนน้อมนำ�หลักคำ�สอนของพระองค์ท่านปักเป็นธงชัยนำ�ชีวิต และ สืบสานพระราชปณิธาน สานต่องานที่พ่อทำ� ดำ�เนินตามรอยเบ้ืองพระยุคลบาท แบบก้าว ต่อก้าว เฉกเช่นเร่ืองราวที่ถ่ายทอดผ่านภาพถ่ายใน 9 เรื่องราวของหนังสือเล่มน้ี และ นั่นคงเป็นสิ่งที่ยืนยันได้ว่า หยาดเหงื่อแรงกายที่พระองค์ท่านทรงทุ่มเทเพื่อคนไทยตลอด ช่วงรัชสมัยของพระองค์ไม่ได้สูญเปล่า เราจะยังคงสืบสานพระราชปณิธานและจะน้อมนำ� คำ�สอนของพระองค์ท่ีว่า เม่ือเพียงพอก็ยั่งยืน ดั่งธรรมนำ�ชีวิตให้เกิดสุขในทุกวัน 9

INDIGENOUS RICE ข้าวพันธุ์พื้นเมือง อัตลักษณ์ ทรงคุณค่า สู่นวัตกรรมข้าว น้อมนำ�เกษตรทฤษฎีใหม่ 10

...การมีสิทธิบัตรถือว่าเป็นสิ่งสำ�คัญ และหวังว่าทุกคน จะรักษาความเป็นไทยด้วยการกินข้าวไทย ไม่ได้กินข้าวฝรั่ง สำ�หรับในนามของคนไทยทั้งหลายที่มีความภูมิใจที่ได้กินข้าวไทย ขอขอบใจทุกคนที่ทำ�งานเพื่อการนี้ ถือว่าการที่ได้กินข้าวไทยนี้ จะทำ�ให้คนไทยมีความภูมิใจในความเป็นไทยได้ และได้เป็นคนไทยต่อไป พระราชดำ�รัส พระราชทาน ณ วังไกลกังวล วันที่ 24 มิถุนายน 2551 11

12

น. 10-11 ข้าวที่ถูกกะเทาะเปลือกให้เห็นสีแท้จริงของเย่ือหุ้ม และรูปทรงของเมล็ด ในมือของชาวนาที่ก�ำลังคัดเมล็ดพันธุ์ น. 12-13 ข้าวพ้ืนเมืองพันธุข้าวเจ้าหอมดอกไม้ ถูกเก็บรวบรวม มาทั้งรวง และใบธง ก่อนมัดเป็นมัดเล็กๆ เพ่ือน�ำไปเก็บเป็นพ่อแม่พันธุ์ 13

14

แก่นค�ำกล้า พิลาน้อย หรือ ตุ๊หล่าง ชาวนารุ่นใหม่บ้านโนนยาง อ. กุดชุม จ. ยโสธร ผู้หลงใหลในการพัฒนาพันธุ์ข้าวพื้นเมือง ได้เก็บรวบรวมเมล็ดพันธุ์ข้าวต้ังแต่ปี 2540 โดยใช้ผืนนา ขี้กระต่าย (ท่ีนาที่ดินไม่ดีไม่เหมาะกับปลูกข้าวนาท่ัวไป) ของพ่อเป็นห้องทดลองธรรมชาติ ลงมือปฏิบัติการ พัฒนาจนได้ข้าวพันธุ์ใหม่มากถึง 12 สายพันธุ์ที่เผยแพร่ และแจกจ่ายแล้ว รวมถึงอีกกว่า 300 ตัวอย่างพันธุ์ ท่ีก�ำลังพัฒนา 15

ท่ัวโลกมีข้าวมากมายนับแสนสายพันธุ์ โดยแต่ละสายพันธุ์มีลักษณะเฉพาะ ท่ีแตกต่างกันไปตามการปรับปรุง พันธุ์ข้าว ด้วยการเลียนแบบวิธีทาง ธรรมชาติ ซึ่งจะใช้เวลาผสม คัด และ ปรับปรุงสายพันธุ์ไม่น้อยกว่า 4 ปี เพ่ือให้ได้ข้าวสายพันธุ์ชนิดใหม่ ตามท่ีต้องการและไม่กลายพันธุ์ไป 16

17

การท�ำข้าวในพ้ืนท่ีที่ไม่ใหญ่เกินก�ำลัง ท�ำให้มีเวลาใส่ใจกับรายละเอียดได้มาก ในภาพเพียงออกแรงใช้เท้านวดเล็กน้อย ก็สามารถแยกเมล็ดออกจากรวงได้แล้ว 18

19

20

รวงข้าวกว่า 120 สายพันธุ์ และ 300 ตัวอย่างพันธุ์ ถูกน�ำมาแขวน เก็บไว้บนบ้าน เพื่อใช้เป็นพ่อแม่พันธุ์ ในการพัฒนาพันธุ์ข้าวต่อไป 21

22

ข้าวเปลือกบางส่วนถูกน�ำมาฝัดด้วยกระด้ง เพ่ือท�ำความสะอาด หลังจากนวดออกมา จากรวงให้เหลือแต่เมล็ดข้าวเปลือก และ จะถูกน�ำไปคัดเลือกเมล็ดพันธุ์ที่เหมาะสม เพื่อเป็นพ่อแม่พันธุ์ 23

หัวใจส�ำคัญอย่างหนึ่งของการปรับปรุง พันธุ์ข้าวคือ ควรเป็นคนช่างสังเกต ความผิดปกติเพียงเล็กน้อยอาจเป็น กุญแจไขไปสู่สายพันธุ์ข้าวใหม่ๆ ในภาพตุ๊หล่างก�ำลังน�ำเมล็ดข้าว ที่กะเทาะเปลือกแล้วมาจัดเรียง เพื่อเปรียบเทียบสี และขนาดของเมล็ด 24

25

ตุ๊หล่าง กับรวงข้าวหลากสายพันธุ์ ในแปลงนาข้าวอินทรีย์ ที่ปลูกไว้ เพื่อรวบรวมพันธุ์ข้าวท้องถ่ินจาก ทั่วประเทศ ทุกวันเขาต้องคอยเฝ้า สังเกตและดูการเจริญเติบโต 26

27

28

การจัดสรรพ้ืนที่ราว 35 ไร่ ของ พ่อถาวร พิลาน้อย นอกจากเป็นนาข้าว ท่ีถูกแบ่งเพื่อใช้ปรับปรุง รวบรวม และปลูก ข้าวอินทรีย์แล้ว ยังแบ่งขุดสระเก็บน�้ำ เพ่ือเล้ียงปลา และส่วนที่เหลือก็ไว้เล้ียงวัว ปลูกไม้ผล พืชผัก ที่จะเป็นอาหารส�ำหรับ ทุกคนในครอบครัว และเหลือก็น�ำไป ขายเป็นรายได้เสริม ความเรียบง่าย ของครอบครัวพิลาน้อยเป็นตัวอย่าง ของความพอเพียงท่ีมีความม่ันคงทาง อาหารบนถิ่นฐานตนเอง 29

30

กระเจี๊ยบอินทรีย์ท่ีถูกปรับปรุงพันธุ์แล้ว น�ำมาปลูกริมคันนา นอกจากช่วยบ�ำรุงดิน ยังเก็บไว้กิน ส่วนท่ีเหลือจะน�ำไปตากแห้ง เป็นสมุนไพรเพ่ือส่งออกไปขายท่ีฮ่องกง 31

ตั้งแต่ย�่ำรุ่งจนถึงพระอาทิตย์ลับฟ้าแล้ว งานในท่ีดิน 35 ไร่ ของครอบครัวพิลาน้อย จะแบ่งป็นช่วงๆ ทั้งดูแลน�้ำ พัฒนาพันธุ์ปลา พันธุ์กุ้ง เก็บพืชผัก และผลผลิตอื่นๆ เล้ียงวัว ผสมพันธุ์ข้าว คัดพันธุ์ข้าว เก่ียวข้าว มัดรวง เก็บพันธุ์ข้าว และนวดข้าวที่จะน�ำไปแบ่งปัน ไปจนถึงขายเป็นเมล็ดพันธุ์ให้กับ ชาวนาคนอ่ืนต่อไป 32

33

NATURAL SOLUTION TO POLLUTION ธรรมชาตชิ ว่ ยธรรมชาติ สร้างกำ�แพงมีชีวิต พลิกฟื้นผืนดินที่รกร้าง คืนความอุดมสมบูรณ์ เปลี่ยนดินเลวเป็นดินดี 34

...เราจะสร้างของดีซ้อนบนของเลวนั้น ต้องสร้างผิวดินใหม่ขึ้นมา เมื่อหญ้าแฝกเจาะดินลงไปแล้วจะนำ�ดินที่มีอาหารลงไป เวลาน้ำ�ฝนชะมาจากภูเขา ชะใบไม้มาติดหญ้าแฝก ดินจะเพิ่มขึ้นแล้วก็ดินเลวจะเป็นดินดี... พระราชดำ�รัส พระราชทาน วันที่ 14 กรกฎาคม พ.ศ. 2541 35

36

37

38

น. 34-35 หญ้าแฝกถูกน�ำมาปลูกเป็นแนว เพื่อป้องกันดินสไลด์ในพื้นท่ีลาดชันบนพ้ืนท่ีสูง เพื่อให้สามารถท�ำการเกษตรได้ตลอดท้ังปี ลดการบุกรุกแผ้วถางป่าธรรมชาติเพ่ิมเติม น. 36-37 เมล็ดพันธุ์หญ้าแฝกจากแหล่งต่างๆ ท่ัวประเทศถูกน�ำมาเก็บรวบรวมเพ่ือศึกษา พัฒนาในห้องปฏิบัติการของกรมพัฒนาท่ีดิน ก่อนน�ำไปแจกจ่ายให้เกษตรกร และผู้สนใจ ท่ีจะน�ำไปปลูก น. 38-39 ต้นอ่อนของหญ้าแฝกในขวดแก้ว จากการเพาะเลี้ยงเนื้อเย่ือในห้องทดลอง ของกรมพัฒนาที่ดิน 39

การเก็บตัวอย่างเพ่ือน�ำมาใช้จัดจ�ำแนกและ ตรวจหาเคร่ืองหมายทางพันธุกรรม (DNA) ท�ำให้ได้พันธุ์หญ้าแฝกที่มีความเหมาะสม กับสภาพพ้ืนท่ีในแต่ละภูมิภาคของประเทศไทย โดยปัจจุบันหมอดินรวบรวมได้ถึง 42 พันธุ์ เป็นพันธุ์หญ้าแฝกในประเทศ 32 พันธุ์ และต่างประเทศ 10 พันธุ์ 40

41

หน่ึงในการจ�ำแนกและตรวจหาเครื่องหมาย ทางพันธุกรรม จะต้องน�ำตัวอย่างหญ้าแฝก ตัดเป็นช้ินเล็กๆ และบดให้แห้งเป็นผงอย่าง รวดเร็วโดยมีไนโตรเจนเหลวเป็นตัวช่วย ในห้องปฏิบัติการของกรมพัฒนาท่ีดิน 42

43

เจ้าหน้าท่ีห้องปฏิบัติการก�ำลังตรวจดู หญ้าแฝกในขวดเพาะเลี้ยงเนื้อเย่ือ จากห้องปฏิบัติการของกรมพัฒนาท่ีดิน 44

45

ตัวอย่างหญ้าแฝกถูกน�ำมาหั่นเป็นชิ้นเล็กๆ ก่อนจะถูกแยกไปเล้ียงในขวดที่ปลอดเชื้อ 46

47

ลักษณะของรากหญ้าแฝกที่มีความหนาแน่น และยาวทำ�ให้สามารถเกาะยึดป้องกันดิน ถูกกัดเซาะ ชะลอการไหลบ่าจากน้ำ�ฝน ลดการพังทลายดินถล่ม ช่วยให้ดินเก็บ ความชุ่มชื้นได้นาน นอกจากนี้ยังช่วยดัก อินทรีย์วัตถุที่ถูกชะล้างมากับน้ำ�ให้เกิด การสะสมตัวจนดินมีคุณภาพที่ดีขึ้นในที่สุด หญ้าแฝกลุ่มอายุประมาณ 1 ปี จะมี รากที่หยั่งลึกได้ประมาณกว่า 1 เมตร 48

49

ตัวอย่างพันธุ์หญ้าแฝกบางส่วน ที่เก็บรวบรวมมาจากแหล่งต่างๆ โดยในปัจจุบันกรมพัฒนาที่ดินจะใช้พันธุ์ หญ้าแฝก จ�ำนวน 10 พันธุ์ เป็นพันธุ์ลุ่ม 4 พันธุ์ ได้แก่ ก�ำแพงเพชร 2 ศรีลังกา สุราษฎร์ธานี สงขลา 3 และพันธุ์ หญ้าแฝกดอน 6 พันธุ์ ได้แก่ ก�ำแพงเพชร 1 นครสวรรค์ ร้อยเอ็ด เลย ราชบุรี และประจวบคีรีขันธ์ ในการรณรงค์ให้กับเกษตรกร 50