ทรงเป็นบิดาแห่งการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

“มีเหมือนกันที่ท�ำการทดลองแล้วล้มเหลว ทางฝ่ายศูนย์การ ศกึ ษาไมค่ วรทจ่ี ะอายในความลม้ เหลว สถานที ดลองของรฐั บาลตา่ งๆ ถ้าสมมุติว่าท�ำอะไรแล้วเกิดความล้มเหลมก็ไม่ใช่ว่าอายเท่านั้นเอง ถูกเล่นงาน คือว่าทางราชการถ้าท�ำอะไรส�ำเร็จก็เป็นของดีกลายเป็น ของธรรมดา ถ้าท�ำอะไรดีขึ้นมาบางทีก็ได้รับค�ำชมเชยบ้างแต่ถ้าท�ำ อะไรที่เสียหายก็จะถูกเพ่งเล็งและอาจถูกลงโทษด้วยซ�้ำ ฉะนั้นศูนย์ ศกึ ษาการพฒั นานถ้ี า้ ทำ� อะไรลม้ เหลวตอ้ งไมถ่ อื วา่ เปน็ สงิ่ ทตี่ อ้ งลงโทษ แต่ว่าเป็นส่ิงท่ีแสดงให้เห็นว่าท�ำอย่างนั้นไม่เกิดผลหรือจะเป็นผล เสยี หายกเ็ ป็นได้ เม่ือเห็นอยา่ งน้ันแลว้ อาจท�ำต่อกไ็ ด้ เป็นการแสดง ว่าท�ำอย่างนี้ไม่ถูก ก็เป็นต�ำราเหมือนกันท�ำอะไรไม่ถูกให้รู้ว่าไม่ถูก แต่ถ้าส่วนอ่ืน ส่วนราชการอ่ืนท�ำอะไรไม่ถูกแล้วต้องระงับเลยต้อง ถูกลงโทษเลย อันน้ีคนก็เลยยังไม่ทราบว่าอะไรไม่ถูกฉะน้ันในศูนย์ ศกึ ษาการพฒั นานนั้ ทำ� อะไรไมถ่ กู แลว้ กอ็ าจเปน็ อนสุ าวรยี ข์ องความ ไมถ่ ูก ฉะนัน้ ในศูนยก์ ารศกึ ษาการพัฒนานัน้ ท�ำอะไรไม่ถูกแล้วกอ็ าจ เปน็ อนสุ าวรยี ข์ องความไมถ่ กู จะไดส้ งั วรไวว้ า่ ทำ� อยา่ งนไ้ี มไ่ ดแ้ ตค่ วาม เสียหายน้ันไมม่ ีมาก เพราะว่าในศนู ย์ศกึ ษาการพฒั นาทำ� การทดลอง ตา่ งๆ น้กี ท็ �ำเป็นสว่ นนอ้ ย คอื ท�ำเป็นสว่ นเล็กๆ สามารถทจี่ ะเกบ็ ไว้ ให้คนดูว่าตรงนี้ท�ำอย่างนี้มันไม่ค่อยดี ใช้ไม่ได้ ก็เป็นหลักวิชา” ๒๖ สิงหาคม ๒๕๓๑ 101

“อีกด้านหน่ึง ท่ีพูดถึงว่าศูนย์ศึกษาไม่ได้ก็คือไม่ใช่วิทยาลัย ไมใ่ ชโ่ รงเรยี น แตว่ า่ เปน็ สถานทแี่ หง่ หนง่ึ ทที่ กุ คนทกุ ระดบั สามารถ ทจ่ี ะมาดู จะวา่ เปน็ โรงเรยี นกใ็ ชแ่ ตว่ า่ เปน็ ทมี่ าดศู กึ ษากไ็ ด้ คอื เปน็ ทศั นศกึ ษา พานกั เรยี นนกั ศกึ ษาวทิ ยาลยั กต็ ามหรอื ไมใ่ ชน่ กั เรยี นเปน็ ข้าราชการทุกชั้นตั้งแต่ช้ันผู้น้อยข้ึนมาจนถึงช้ันผู้ใหญ่ทุกระดับ ทกุ อยา่ ง คอื หมายความวา่ ทกุ หนา้ ทส่ี ามารถมาดใู นแหง่ เดยี วกนั วธิ กี าร ที่จะพัฒนาในสาขาต่างๆ ของวิชาการอันนี้ก็เท่ากับเป็นเหมือน พิพิธภัณฑ์ท่ีจะมาดูอะไรมีวิชาการใดที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนา นอกจากนนั้ ไปดศู นู ยศ์ กึ ษากไ็ ปหยอ่ นใจกไ็ ด้ เพราะวา่ ทำ� งานมาเครยี ด กไ็ ป เทย่ี วศนู ยศ์ กึ ษาเหมอื นไปเทย่ี วสวนสาธารณะกไ็ ด้ ไดค้ วามรู้ ด้วย นีแ่ หละเปน็ หลักของศูนยศ์ กึ ษาพัฒนา” ๒๖ สิงหาคม ๒๕๓๑ 102

“ฉะนน้ั ศนู ยก์ ารศกึ ษานก่ี ท็ ำ� ไปตามความรสู้ กึ ทนี่ า่ จะทำ� อะไร ไม่ใช่ว่าศูนย์การศึกษาน้ีต้องมีอย่างน้ันๆ แล้วก็อย่างท่ีเข้าใจว่าศูนย์ ศกึ ษานีต้ อ้ งมีคุณลกั ษณะอยา่ งน้ันๆ ถึงจะเปน็ ศนู ยศ์ กึ ษา ความจริง เปน็ ไปตามเหตกุ ารณ์ คอื ไปเหน็ อะไรวา่ นา่ จะท�ำอะไรกท็ ำ� อนั นที้ เ่ี ปน็ สิ่งท่ีส�ำคัญ ไม่มีแผนการนัก แต่ว่าท�ำไปตามความคิดท่ีเกิดขึ้น ในขณะน้ัน ลองดูว่าท�ำอย่างนั้นลองดูว่าท�ำอย่างนี้ ฉะนั้นศูนย์ ศึกษานจี้ ึงมปี ระโยชน์ขนึ้ มา แล้วท่านผทู้ ี่ไดเ้ คยร่วมในงานตง้ั แต่ตน้ ก็สามารถที่จะอธิบายแก่ผู้ที่เป็นเจ้าหน้าที่ ปัจจุบันว่าท�ำมาอย่างไร ในการสัมมนาต่อไปก็คงต้องอาศัยท่านผู้ที่ได้เป็นผู้ริเร่ิมตั้งแต่ต้น ในสาขาตา่ งๆ แลว้ กไ็ ตถ่ ามว่าในที่นัน้ ๆ ในโอกาสนัน้ ๆ ไดท้ ำ� อะไร” ๒๖ สงิ หาคม ๒๕๓๑ 103

“ศูนย์ศึกษาที่ดอยสะเก็ดท่ีเชียงใหม่น้ันเป็นที่ที่ท�ำอะไรไม่ได้ ไม่เคยมีใครไปท�ำการเพาะปลูกใดๆ ไม่มีเลย มีแต่คนไปตัดต้นไม้ และไปตักดินที่อยู่ในเขตน้ัน ผู้ท่ีตักดินน้ันก็ทางราชการนี้เอง ไปสรา้ งถนนบา้ ง อะไรบา้ ง กเ็ ปน็ ทที่ เ่ี รยี กวา่ ไมม่ หี วงั ทจ่ี ะพฒั นา ตอนแรก บอกวา่ ถา้ ไดท้ ต่ี รงนไ้ี ปพฒั นา เขาบอกไมไ่ หว บอกจะไปเลย้ี งววั ววั กจ็ ะอยู่ ไมไ่ ด้ ในทง้ั หมดนนั่ เขาบอกวา่ จะเลยี้ งววั ไดส้ กั ตวั สองตวั ได้ แตเ่ ดยี๋ วน้ี ก็มี ๕๐ ตวั ข้ึนไป เล้ยี งไดจ้ รงิ ๆ แลว้ ประมาณ ๑๐๐ ตวั นอกจากน้ัน กใ็ ช้ประโยชนใ์ นดา้ นอืน่ ได้ คือ การศึกษาเกยี่ วข้องกบั การอนุรักษ์ ป่า สรา้ งปา่ ข้ึนมา” ๒๖ สงิ หาคม ๒๕๓๑ 104

“ศนู ยศ์ กึ ษาทส่ี กลนครกเ็ ปน็ สว่ นหนงึ่ ทเี่ ปน็ ของทป่ี า่ สงวน เปน็ ท่ี ของประชาชนอยู่เป็นบางส่วน ส่วนศูนย์ศึกษาอีกสองแห่งคือที่ คุ้งกระเบนกับที่ห้วยทรายนั้น ก็จะเป็นศูนย์ศึกษาคนละลักษณะ คงุ้ กระเบนเปน็ การศกึ ษาเกยี่ วกบั ชายทะเล ตน้ ไมต้ า่ งๆ ชายทะเลและ ปลา การประมง ส่วนที่ห้วยทรายน้ันก็เป็นลักษณะอีกอย่างหนึ่ง มีหมู่บ้าน คือ เริ่มงานด้วยเป็นพ้ืนท่ีที่อยู่ในควบคุมของทรัพย์สิน ส่วนพระมหากษัตริย์ เพราะว่าถอื วา่ เปน็ เขตของมฤคทายวนั พระราช นิเวศน์ แต่ว่ามีคนอยู่ในน้ันมาก ฉะนั้นก็ต้องพยายามท่ีจะพัฒนา ให้คนท่ีอยู่ในนั้นมีความอยู่ดีกินดีข้ึน ก็มีอุปสรรคต่างๆ มากหลาย แต่ก็ได้ท�ำกิจการท่ีพยายามปลูกป่าบนภูเขาโดยใช้น้�ำท่ีสูบด้วย โซลาเซลล์ เป็นตน้ ” ๒๖ สงิ หาคม ๒๕๓๑ 105

106

“ฉะน้ันแต่ละแห่งๆ มีลักษณะต่างกันและไปท�ำตามความ สามารถหรือตามความคิดที่ผุดข้ึนมาในขณะน้ัน การที่มาถามว่ามี นโยบายท่ีจะท�ำอะไร ก็ท�ำต่อไปอย่างนี้ คือมีท่ีแล้วก็ใครมีความคิด อะไรกส็ นบั สนนุ ใหท้ ดลองได้ ในวชิ าใดกต็ ามซงึ่ เกยี่ วขอ้ งกบั การพฒั นา สว่ นเรอ่ื งการทำ� การทดลองในวชิ าการนนั้ ๆ กแ็ ลว้ แตท่ ก่ี รมกองตา่ งๆ อยากจะท�ำอะไร เช่น ท�ำการศึกษาเกี่ยวกับพันธุ์ข้าว พันธุ์ข้าวโพด กค็ วรจะทำ� ซงึ่ ทางเจา้ หนา้ ทเี่ ขาทำ� แลว้ แตว่ า่ ไมม่ ที เี่ หมาะทจี่ ะทำ� กอ็ าจ ไปอาศัยศูนย์ศึกษาท�ำก็ได้ เก่ียวข้องกับเร่ืองการบริหารจัดการน้ัน เทา่ ที่ท�ำมากรมกองต่างๆ ก็ได้ปลกี คนมา มาท�ำหน้าท่ี แลว้ เจา้ หน้าที่ เหล่านั้นก็ได้ท�ำงานด้วยความขะมักเขม้นก็เป็นประโยชน์ต่อกรมกอง เหลา่ นน้ั คอื ถอื วา่ ศนู ยศ์ กึ ษานเี้ ปน็ สถานทแ่ี หง่ หนง่ึ ทจี่ ะใหก้ รมกอง ต่างๆ น้ันหรือหน่วยงานราชการนน้ั ๆ มาทำ� การทดลองได้ โดยที่ ถา้ หากวา่ ตอ้ งขยายทขี่ องกรมกองเหลา่ นน้ั กจ็ ะเปน็ ทล่ี ำ� บาก อนั นกี้ เ็ ปน็ ท่ีท่ีจะให้จะเรียกว่าให้ยืมหรือให้ท�ำในสนาม มีความสะดวก เพราะวา่ มกี รมกองอน่ื ๆ อยดู่ ว้ ย ฉะนนั้ การรว่ มมอื สอดคลอ้ งในกรมกอง ตา่ งๆ กจ็ ะสะดวก และไมใ่ ช่กรมกองของทางราชการเท่านน้ั เอง กม็ ี ทางเอกชนทั้งบริษัททั้งเอกชนอ่ืนๆมาสนใจ ฉะน้ันการด�ำเนินงาน ทสี่ ำ� คัญกค็ อื ความรว่ มมือระหวา่ งหน่วยต่างๆ” ๒๖ สงิ หาคม ๒๕๓๑ 107

แต่เมืองไทยนี้ “ขาดทุนคือก�ำไร” ใช้ได้ ยกตัวอย่างท่ีอยู่ ใกล้ตัว คือโครงการพระราชด�ำริ อันน้ีไม่ใช่การโอ้อวดยกตัว แตเ่ ปน็ การชแ้ี จงวา่ ทำ� ไมทำ� โครงการอยา่ งนี้ บางคนกบ็ อกวา่ โครงการ พระราชด�ำรนิ ้นั ไม่ถกู หลักวิชา จรงิ ไม่ถกู แตว่ า่ เราเห็นวา่ ท่ีไหนทท่ี ำ� โครงการได้ เราก็ต้องท�ำโดยเร่งด่วน แม้จะยังไม่ได้ประกวดราคา ตามระเบียบหรือแม้ราคาของโครงการน้ันอาจแพงกว่าจริงบ้าง ยกตัวอย่าง สมมุติว่าโครงการแห่งหน่ึงต้องลงทุน ๑๐ ล้านบาท ถ้าท�ำการศึกษาอย่างรอบคอบแล้วมีการประกวดราคาตามระเบียบ ราคาอาจตก ๘ ล้านบาท แต่การน้ีจะต้องเสียเวลาเป็นเดือนเป็นปี แตว่ า่ ถา้ หากท�ำไปเลยตก ๑๐ ลา้ น โดยที่ปลายปนี นั้ หรอื กอ่ นปลายปี โครงการจะให้ผลแล้ว ประชาชนจะไดก้ �ำไร คือประชาชนจะมีรายได้ แลว้ เปน็ อนั วา่ ปลายปนี น้ั ไมต่ อ้ งสงเคราะห์ คอื ไมต่ อ้ งเอาเสอ้ื ผา้ เอา อาหาร เอาอะไรต่างๆ ไปแจก ไม่ต้องสงเคราะห์ ก็ประหยัดการ สงเคราะหไ์ ปได”้ ๔ ธนั วาคม ๒๕๓๔ 108

พระราชดำ� ริ ดา้ นการบรหิ ารจดั การทรพั ยากรนำ้� 109

“เรอื่ งนำ้� นเ้ี ปน็ ปจั จยั หลักของมวลมนุษย์ ไม่ใช่มนษุ ยเ์ ทา่ นัน้ เอง แม้ส่ิงที่มีชีวิตทั้งหลายท้ังสัตว์ท้ังพืชก็ต้องมีน�้ำ ถ้าไม่มีก็อยู่ ไม่ได้ เพราะว่าน�้ำเป็นส่ือหรือเป็นปัจจัยส�ำคัญของการเป็น สง่ิ มชี วี ติ แมส้ งิ่ ไมม่ ชี วี ติ กอ็ าจตอ้ งการนำ้� เหมอื นกนั มฉิ ะนน้ั กจ็ ะกลาย เป็นอะไรไม่ทราบเช่นท่ีในวัตถุต่างๆ ในรูปผลึกก็ต้องมีน้�ำอยู่ในน้ัน ด้วย ถา้ ไม่มนี ำ้� ก็ไมเ่ ป็นผลกึ กลายเป็นสง่ิ ท่ีไม่มรี ปู ฉะนั้นน�้ำน้ีก็เป็นสิ่งส�ำคัญ ท่ีกล่าวถึงข้อนี้ก็จะได้ให้ทราบ ถึงว่า ท�ำไมการพัฒนาขั้นแรกหรือสิ่งแรกน่ีนึกถึงก็คือโครงการ ชลประทาน แลว้ กโ็ ครงการสง่ิ แวดลอ้ มทำ� ใหน้ ำ�้ ดี สองอยา่ งนี่ อนื่ ๆ ก็จะไปไดถ้ า้ หากว่า ปัญหาของนำ�้ นี้เราไดส้ ามารถทจ่ี ะแกไ้ ขหรือ อย่างน้อยที่สดุ ก็ท�ำใหเ้ ราไดม้ ีนำ้� ใชไ้ ด้อย่างเพยี งพอ ฉะนน้ั การ พัฒนาน้ันสิ่งส�ำคัญก็อยู่ตรงนี้ นอกจากน้ีก็เป็นสิ่งท่ีต่อเนื่อง เช่น วิชาการในด้านการเพาะปลูก เป็นต้น ตลอดจนถึงวิชาการเก่ียวข้อง กบั อตุ สาหกรรม หรอื การคา้ หรอื การคลงั อะไรพวกนก้ี ต็ อ่ เนอ่ื งตอ่ ไป” ๒๙ ธันวาคม ๒๕๓๒ 110

“ทที่ ี่มีอยู่ในใจก็คอื ปญั หาความเปน็ อยู่ ของโลกและของประเทศไทย โดยเฉพาะ ในเร่อื งทรพั ยากรบางส่วนซงึ่ อาจท�ำให้ ขาดแคลน และเป็นผลกระทบ ตอ่ ความเป็นอยู่ของพลโลกอยา่ งมาก คือ การขาดแคลนน�้ำทจี่ ะใชไ้ ด้อย่างดี เร่ืองน้ี ก็อยูใ่ นแนวเดยี วกบั สง่ิ แวดล้อม ๒๙ ธันวาคม ๒๕๓๒ 111

“ถ้าเรามีน้�ำ แล้วมาใช้อย่างระมัดระวังข้อหน่ึง และควบคุมน�้ำ ทเ่ี สยี อยา่ งดอี กี ขอ้ หนง่ึ กอ็ ยไู่ ด้ เพราะวา่ ภมู ปิ ระเทศของประเทศไทย “ยงั ให”้ ใชค้ ำ� วา่ “ยงั ให”้ กห็ มายความวา่ ยงั เหมาะแกก่ ารอยกู่ นิ ในประเทศ นี้ ไม่ใช่เหมาะ ประเทศไทยนี้เป็นที่ท่ีเหมาะมากในการตั้งถ่ินฐาน แตว่ า่ ตอ้ งรกั ษาเอาไวไ้ มท่ ำ� ใหป้ ระเทศไทยซง่ึ เปน็ สวนเปน็ นากลายเปน็ ทะเลทรายกป็ ้องกันได้ ทำ� ได้” ๔ ธนั วาคม ๒๕๓๒ 112

“นำ้� นจ้ี ะตอ้ งใชใ้ หด้ ี คอื นำ�้ นน้ั มคี ณุ อยา่ งทเ่ี ราใชน้ ำ�้ สำ� หรบั บรโิ ภค นำ�้ สำ� หรบั การเกษตร น้�ำส�ำหรบั อุตสาหกรรม ท้ังหมดนี้ต้องใชน้ �้ำทีด่ ี หมายความวา่ นำ้� ที่สะอาด” ๔ ธันวาคม ๒๕๓๒ 113

“ตอ้ งมีน�้ำบริโภค น�้ำใช้ นำ้� การเพาะปลูก เพราะว่าชีวติ อย่ทู ี่นน่ั ถา้ มีนำ�้ คนอยูไ่ ด้ ถา้ ไม่มีน�้ำคนอยู่ไม่ได”้ 114

“แล้วก็ในจ�ำนวนน้�ำท้ังหมดที่เรียกว่าใช้ได้ หรือที่ใช้อยู่ มีจ�ำนวนเพียง ๐.๐๑๔ เปอร์เซ็นต์ของน้�ำทั้งหมดในโลกซ่ึงก็ดูแล้ว มันไม่เห็น มันนิดเดียว และในจ�ำนวนนี้เป็นน�้ำที่เราสามารถ ท่ีจะน�ำมาใช้ จึงเหลือน้�ำที่จะใช้ได้เพียงจ�ำนวนเรียกว่าน้อยมาก เปรียบเทียบกบั จำ� นวนทมี่ ีนำ้� ในโลก แต่ในจ�ำนวนนอ้ ยทีส่ ดุ ทม่ี นี ี้ ก็พอเพียงส�ำหรับการใช้ในโลกน้ี ถ้าค�ำนวณดูก็เรียกว่า นับว่า เหลือเฟือ” ๒๙ ธนั วาคม ๒๕๓๒ 115

“เรอื่ งนำ�้ นก้ี เ็ ปน็ ทนี่ า่ สนใจ แลว้ ก็ เพื่อท่ีจะให้เข้าใจดีว่าน�้ำในโลกนี้ มีมาก จะยกตัวเลขขึ้นมาก็จะมอง ไม่เห็น หรือไม่เข้าใจว่าจ�ำนวน เป็นเท่าไร เพราะว่าเป็นจ�ำนวนเป็น ลา้ นๆ ลกู บาศกก์ โิ ลเมตรทมี่ อี ยใู่ นโลก น้ี แต่ส่วนใหญ่น�้ำน้ันตามตัวเลขมี มากกวา่ ๙๗ เปอรเ์ ซน็ ตอ์ ยใู่ นทะเล ซง่ึ เรานำ� มาใชป้ ระโยชนบ์ รโิ ภคหรอื ใชก้ าร ไม่ได้ ทีเ่ หลอื นั้นก็อยใู่ นรูปนำ้� ทอี่ ย่บู น บกอยใู่ นฟ้า” ๒๙ ธันวาคม ๒๕๓๒ 116

“แต่ปัญหาอยู่ที่ว่าเราจะใช้น�้ำนี้อย่างไร ถ้าหากว่าท�ำอย่าง ไมร่ ะมดั ระวังนำ้� น้กี ็คงหมดเหมือนกนั หรอื ไม่หมดกใ็ ชไ้ มไ่ ด้ เชน่ ปล่อยใหน้ ำ�้ นเี้ สียปลอ่ ยใหน้ ำ้� นไี้ ม่เกิดประโยชน์ กจ็ ะเหลอื เปอรเ์ ซน็ ต์ หรือเสยี้ วหรือไม่ถึงเส้ยี ว หมายความวา่ นิดเดียวทจ่ี ะใช้ได้ แล้วก็ท่ีจะ ใช้ได้น้ันยังมีอยู่ที่ท่ียังไม่สามารถท่ีจะไปเอาเช่นน้�ำที่ลงทะเลในเขต ทไ่ี มม่ คี นอยกู่ ม็ ากอยเู่ หมอื นกนั ฉะนน้ั เราตอ้ งพยายามทจี่ ะคดิ ใหด้ วี า่ เราจะใช้น�้ำนี้ให้ดีอย่างไร” ๒๙ ธนั วาคม ๒๕๓๒ 117

“น�้ำที่ใช้ได้น้ันย่อมมาจากน�้ำฝน ฝนลงมาแล้วจ�ำนวนหนึ่ง จำ� นวนท่ีฝนลงน้นั เปน็ นำ�้ เรยี กวา่ น�้ำจดื เพราะว่าเปน็ น�้ำที่กลัน่ มา จากทะเลและจากพ้ืนดินเป็นน้�ำที่ไม่ใช่น�้ำเค็มหรือน้�ำท่ีเจือปน แต่วา่ น้�ำท่ลี งมาน้ีลงมาแลว้ กร็ ะเหยขึ้นไปได้ เราจะใช้ได้เป็นน้�ำทไี่ หล ลงมาเพียง ๒๕ เปอร์เซ็นต์ของจ�ำนวนน้ีโดยเฉล่ียแล้วก็ระเหยข้ึนไป หรือซึมไปในดินในส่วนที่จะใช้ไม่ได้ ตกลงก็เหลือ ๒๕ เปอร์เซ็นต์ เท่านน้ั เองใน ๒๕ เปอรเ์ ซ็นต์น้ันลงมาแล้วก็ไหลลงทะเลโดยตรง โดย ท่ยี ังไม่ได้ใชป้ ระโยชน์” ๒๙ ธนั วาคม ๒๕๓๒ 118

“ฉะนั้นปัญหาอยู่ที่ว่าเราจะใช้ประโยชน์จากน�้ำที่ไหลลงไป ในทะเลรวมทั้งหมดน้ี ๒๕ เปอร์เซ็นต์ หมายความว่าเราดักมาใช้ ตามทางอย่างเช่นเราน�ำมาบริโภค ใช้ส�ำหรับเก็บใน ร่างกายเราเพ่ือ ให้เราเคลื่อนไหวได้ ถ้าไมม่ ีนำ้� เราเคล่อื นไหวไมไ่ ด้ แลว้ ก็ขอโทษทเี รา ก็ต้องถา่ ยออกไปถา่ ยออกไปแลว้ ก็ไหลออกไป ทิ้งไป หมายความวา่ ๒๕ เปอร์เซ็นต์ของน้�ำฝนนั้น ก็จะต้องผ่านตัวเราส่วนหนึ่ง ผ่าน เครอ่ื งจกั รเครอื่ งกลอะไรตา่ งๆ ผา่ นสว่ นทจ่ี ะละลายปยุ๋ ใหแ้ กพ่ ชื พรรณ อะไรต่างๆ น้ี กเ็ ป็นนำ้� จำ� นวนนแ้ี หละ ฉะน้ันจะตอ้ งไม่ใหน้ �้ำทผ่ี ่าน ลงทะเลโดยตรงให้มันเสียเปล่าไป จะต้องน�ำน�้ำน้ีมาใช้ให้ได้ ประโยชนม์ ากที่สุด เพื่อทจี่ ะไม่ให้ขาดแคลน” ๒๙ ธันวาคม ๒๕๓๒ 119

“ก�ำลังหาตัวเลขว่าน�้ำของเมืองไทยนี่มีเท่าไหร่ หมายความว่า ฝนตกมาเท่านั้นๆ มีเท่านั้นลูกบาศก์เมตร หรือลูกบาศก์กิโลเมตร ได้มาแล้วได้ข้อมูลมาแล้ว ตัวเลขมันใหญ่เหลือเกินนะจ�ำไม่ค่อยได้ ทำ� ให้แกป้ ัญหาโดยท�ำการกกั น้�ำนนั้ เอาไว้ เวลามมี ากเกนิ ไปกกั เอาไว้ เพื่อไม่ให้ลงมาท�ำให้เสียหาย คือท่วมหรือเซาะดินหรืออะไรเวลา นำ�้ นอ้ ยปลอ่ ยออกมาใช้ อนั นเ้ี หลอื เฟอื ถา้ คำ� นวณดมู มี าก มพี อ รวมทง้ั สามารถทจี่ ะทำ� ไฟฟา้ ขนึ้ มาไดบ้ า้ งบางแหง่ จากการไหลของนำ�้ แทนที่ จะปล่อยให้ไหลลงมา เพ่ือท�ำการเพาะปลูกเฉยๆ ไหลลงมามันเป็น พลังงานก็ท�ำไฟฟ้า หรือมิฉะน้ันก็ใช้กังหันน�้ำสูบข้ึนไปที่ท่ีอยู่สูงกว่า เขื่อนก็ยังใช้ประโยชน์ได้อีกเยอะ หมายความว่าขยายที่ท�ำกินหรือ อะไรตา่ งๆ ไดพ้ อทเี ดยี ว ยงั อยไู่ ดอ้ กี นาน แลว้ กถ็ า้ รกั ษาสงิ่ แวดลอ้ ม ให้เหมาะสมนึกว่าอยู่ได้อีกหลายร้อยปีถึงเวลานั้นลูกหลานของ เรากอ็ าจหาวิธแี ก้ไขปัญหาต่อไป เป็นเรือ่ งของเขาไม่ใช่เรื่องของ เรา แตเ่ รากท็ ำ� ได้ ได้รกั ษาสง่ิ แวดลอ้ มไว้ให้พอสมควร” ๒๙ ธันวาคม ๒๕๓๒ 120

“ถ้าเปรียบเทียบกับแม่น�้ำ เราก็ดูว่าน�้ำก้อนหนึ่งก็ไหลมาเรื่อย มีการไหลมาตาม ล�ำห้วยลงมาในล�ำคลอง ลงมาในอ่างเก็บน้�ำบ้าง นำ�้ ตกบา้ ง แลว้ กไ็ หลตอ่ ๆ มาจนกระทงั่ ถงึ แมน่ ำ้� อยา่ งแมน่ ำ�้ เจา้ พระยา แล้วก็ไหลต่อไปเข้าไปในคลอง แล้วออกมาจากคลองก็เข้าลงไปถึง ทะเล กอ้ นนำ�้ นนั้ กม็ ชี วี ติ เปลยี่ นแปลงไปเรอ่ื ยๆ ทแี รกกใ็ นเมด็ ฝน หรอื หมอกทรี่ วมตวั เขา้ มาเปน็ หยดนำ�้ กด็ จู ะเปน็ นำ้� ทเ่ี รยี กวา่ ใส จนกระทงั่ ลงมาถงึ แม่นำ�้ เจ้าพระยาลงมากน็ ้�ำขุ่นนำ้� มโี คลนปนดว้ ย ผ่านโรงงาน กม็ าเจอสง่ิ ทเ่ี ปน็ มลภาวะผสมเขา้ ไปดว้ ย น�้ำกอ้ นนน้ั กเ็ ดอื ดรอ้ น อดึ อดั จนกระท่ังไหลไปแล้วก็บอกว่าถูกด่าว่าบ้างว่าเป็นน้�ำเสียน้�ำเหม็น น�้ำที่ใชไ้ ม่ได้ ถกู ด่าไปเร่ือยจนกระทงั่ ผ่านเขา้ มาในคลอง เวลานำ้� ก้อน อ่ืนเขาดันเข้ามา ก็ท่วมไหลบ่าเข้าไปท่ีบ้านช่องของคนก็ถูกด่าว่าน้�ำ เขา้ มา มาท่วมขงั อยู่จนเหมน็ เนา่ กค็ ือนำ้� นนั้ แหละถกู ดา่ ตลอดเวลา” ๔ ธนั วาคม ๒๕๒๙ 121

“การใช้น้�ำนั้นต้องรู้จักใช้ อย่างท่ีคิดจะต่อท่อมาก็เป็น ความคิดทดี่ ี อย่างในประเทศอิสราเอล ทีเ่ ขาต่อทอ่ น้�ำมาสำ� หรบั การ เพาะปลูกน้ัน เขาต้องคิดให้ใช้น�้ำเป็นประโยชน์ และไม่ให้เสียไปเลย อย่างของเรานี้ใช้สูบน้�ำข้ึนมาจากคลอง แล้วก็ลงมาตามท่อมาให้แก่ สมาชิกที่มีกฎเกณฑ์ว่า แต่ละสมาชิกจะท�ำการเพาะปลูกของตนได้ เพียงจ�ำนวนจ�ำกัดด้วยน้�ำที่สูบมานั้นก็เพราะว่าต้องคิดคล้ายๆ ว่า คิดราคาของน้�ำนั้นว่าเป็นเงินเป็นทองให้มาใช้อย่างสุรุ่ยสุร่ายก็จะ ท�ำให้สิน้ เปลอื งมาก” ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๒๓ 122

“ทว่ี า่ เขาพดู กนั มากวา่ มแี มน่ ำ�้ ใหญ่ ๒ แหง่ ทำ� ไมเราไมเ่ อามาใชบ้ า้ ง ความจรงิ เรามาใช้แลว้ สาละวินไมค่ อ่ ยได้ใช้ แมโ่ ขงได้ใชต้ ลอดแนว ของแมน่ ำ�้ โขง ตง้ั แตท่ ม่ี าในภาคอสี านทจี่ งั หวดั เลยลงมาถงึ จงั หวดั อบุ ลราชธานี อาจไมจ่ ใุ จกบั ผ้ทู ่คี ดิ โครงการใหญ่ แตว่ ่าก็อยู่ในเขตของ โครงการใหญส่ ว่ นหนง่ึ อยใู่ นเขตของโครงการเลก็ ๆ กม็ ี ตง้ั แตก่ ารสบู นำ�้ ขนึ้ มาจากแมน่ ำ้� โขงอยใู่ นเขตของโครงการใหญ่ กค็ ือไดท้ ำ� อา่ งเกบ็ นำ้� ส�ำหรับไฟฟ้าและชลประทานมาหลายแหง่ ทง้ั ใช้ ไฟฟา้ นน้ั ไปสบู นำ�้ จากแม่น�้ำโขง และโครงการแรกท่ีได้ท�ำก็คือ โครงการแม่น�้ำปรุง ทสี่ กลนคร สง่ ไฟฟา้ ไปสบู นำ้� ทน่ี ครพนม เด๋ียวน้ีก็เป็นเวลานานแล้ว ตง้ั ๒๐-๓๐ ปไี ดแ้ ลว้ ทท่ี �ำ” ๒๙ ธันวาคม ๒๕๓๒ “เร่ืองของการผันน้�ำจากน้�ำสาละวินและแม่น้�ำโขงมาใช้ อย่าง แมน่ ำ้� สาละวนิ ใหผ้ นั มาลงลมุ่ แมน่ ำ�้ เจา้ พระยา แมน่ ำ้� โขงทำ� การผนั น้�ำจากเชียงรายมาพะเยาแลว้ มาลงแมน่ ำ้� เจา้ พระยา กับโครงการผนั น�้ำจากแมน่ ำ้� โขงลงโครงการชมี ูล โครงการเหลา่ นเ้ี ปน็ โครงการท่ี ในทางเทคนิคท�ำได้ อันน้ีไม่ใช่ว่าจะอ้างตัวว่าเป็นนักวิชาการแต่ว่า ทราบวิชาการพอสมควรว่าพอจะทำ� ได้แล้วเป็นสิง่ ทนี่ ่าจะเป็นสิ่งท่ีนา่ จะประโยชนไ์ ด้ แตว่ า่ ในดา้ นเทคนคิ นน้ั เองอาจมขี อ้ จำ� กดั อยพู่ อสมควร จนกระทั่งท�ำให้ใช้โครงการน้ีไม่ได้ คืออย่างแม่น้�ำโขงถ้าในหน้าใด ในฤดูกาลใดมีน�้ำน้อย เขาไม่ใหเ้ อานำ้� มาผันสลู่ ุ่มน�้ำอ่นื อันนเ้ี ป็น เรอื่ งวชิ าการการเมอื งดว้ ย แตว่ า่ วชิ าการเปน็ ใหญไ่ มง่ นั้ ทำ� ใหน้ ำ้� ใน แมน่ ำ�้ โขงแหง้ ลงไป จะทำ� ใหเ้ ปน็ อนั ตรายตอ่ สง่ิ แวดลอ้ มและการใช้ แมน่ ำ�้ โขงในระยะลา่ งลงไป อนั นเ้ี ปน็ ขอ้ จำ� กดั อยา่ งหนงึ่ ขอ้ จำ� กดั กค็ อื วา่ ในฤดกู าลทน่ี ำ้� มากเรากไ็ มต่ อ้ งการนำ�้ เพราะวา่ นำ้� จะทว่ ม แลว้ ใน ฤดูกาลที่น�้ำน้อยแม่น้�ำโขงก็น้อย ก็หมายความว่าในทางการเมือง หรือทางวิชาการท่ัวไปเขาอนุญาตให้ท�ำ ลงท้ายเราก็ไม่ได้ประโยชน์ เพราะวา่ จะสบู นำ�้ ไดห้ รอื ทำ� โครงการไดเ้ ฉพาะตอนทน่ี ำ้� มาก ซงึ่ เรากน็ ำ้� มากแล้ว ฉะน้นั ท�ำจะไม่เกดิ ประโยชนม์ ากเท่าทร่ี าคาลงทุน” ๒๙ ธนั วาคม ๒๕๓๒ 123

“เก่ียวข้องกับการพัฒนาแม่น้�ำโขงนั้นเป็นเวลา ๓๐ กว่าปีแล้ว เกือบ ๔๐ ปีทเี่ ขาเรม่ิ ทำ� นา เขาจะทำ� โครงการผามอง ในเวลาน้ัน ถา้ ทำ� โดยเรว็ เชอ่ื วา่ สำ� เรจ็ แตเ่ ดย๋ี วนท้ี ำ� ไมค่ อ่ ยมที างสำ� เรจ็ เพราะวา่ ถา้ กน้ั ผามองตามโครงการเดิม หมายความว่าท�ำเขอ่ื นขนึ้ ไปสูง ๒๕๐ เมตร ถงึ ระดบั ๒๕๐ เมตร นำ้� จะทว่ มขน้ึ มาถงึ อำ� เภอเมอื งเลย อำ� เภอ เชียงคาน อ�ำเภอแถวน้ัน อ�ำเภอสงั คมไม่พูดถงึ ทว่ มหมด แต่ว่าสมัย โน้นประชากรยังไม่มากนัก ก็เข้าใจว่าทางลาวก็ยังพอทนได้ ถ้าท�ำ ครงั้ โน้น ๓๐ ปีแลว้ ท�ำเสรจ็ ภายใน ๑๐ ปี กค็ งไมม่ สี งครามเวียดนาม อนั นถี้ า้ ยอ้ นกลบั ไปนะกเ็ กยี่ วขอ้ งกบั กระทรวงการตา่ งประเทศคงไมม่ ี สงครามเวยี ดนาม เพราะวา่ สามารถทจ่ี ะเอาไฟฟา้ นไ่ี ปสบู นำ้� ใหก้ บั ประเทศลาว ราชอาณาจกั รลาวกส็ ง่ ไปถงึ ประเทศญวน ซง่ึ เวลานน้ั ก็ยังไม่มีอะไรรุนแรงมาก็สามารถที่จะเอาความจริงไปให้กับเขา เขาก็ ไม่ตอ้ งทำ� สงคราม เชอื่ ว่าญวนกไ็ มต่ ้องเปน็ ญวนเหนอื ญวนใต้ ทำ� ไป ทำ� มากจ็ ะเปน็ แหลมทองทมี่ คี วามเจรญิ ได้ เพราะวา่ ไฟฟา้ เวลานน้ั จะเปน็ จ�ำนวนมาก” ๒๙ ธันวาคม ๒๕๓๒ 124

“โครงการแม่น�้ำโขงน้ี ถ้าว่าไป ถ้าอยากจะพดู โครงการทงั้ หมด ของแม่น�้ำโขงนี้อยากจะตีความเป็นโครงการพระราชด�ำริก็ได้ เพราะว่าเม่ือ ๓๐ กว่าปีมีการประชุมคณะกรรมการ ก็ได้พูดกับ กรรมการ ตอนนนั้ กม็ ที ง้ั เขมรทงั้ ญวนทงั้ ลาวอยดู่ ว้ ย กพ็ ดู ถงึ วธิ ที ปี่ ฏบิ ตั ิ ถา้ ปฏบิ ตั ติ ามนน้ั ปา่ นนก้ี ค็ งไมม่ สี งครามในญวน ไมม่ สี งครามในเขมร แต่ว่าก็ไมไ่ ดป้ ฏบิ ตั ิ ๒๙ ธันวาคม ๒๕๓๒ “มาถึงปัจจุบันโครงการแม่น�้ำโขงก็มีต่างๆ เช่นปัจจุบันนี้ พดู ถงึ โครงการทจ่ี ะเจรจากบั ลาว กำ� ลงั เจรจานำ้� เทนิ นำ้� เทนิ นที่ างลาว เขาอยากได้เหมือนกัน จนกระทั่งลาวเขาบอกว่าไม่เป็นไร ส่ิงแวดล้อม ต้นไม้แถวนั้นมีสมบูรณ์ จะหมดไปก็ช่างไม่เป็นไร แต่ว่ามีปัญหาอยู่มาก เพราะว่าจะท�ำน�้ำเทินก็ท�ำ แต่ว่าผามอง ก็น่าจะท�ำ ท่ีน้ีผามองมันอยู่ในทางเทคนิคก่อข้ึนมา สร้างขึ้นมาไม่มี ปัญหา ง่ายมากไม่เป็นสิ่งที่ยากเย็น แต่ว่าที่ยากเย็นอยู่อย่างหน่ึง ก็คือการย้ายคนเป็นจ�ำนวนมากเป็นแสนคน อันน้ีจะไปไว้ที่ไหน ทำ� อย่างไร” ๒๙ ธนั วาคม ๒๕๓๒ 125

“สิงคโปร์เขาต้องการน�้ำจากมลายูฮ่องกงต้องซื้อน้�ำจากจีน เมอื งไทยตอ่ ไปกต็ อ้ งซอ้ื นำ�้ จากตา่ งประเทศ หมายความวา่ ซอ้ื นำ้� จาก ผูท้ ีเ่ ป็นเจ้าของนำ�้ คอื แมโ่ ขงกับสาละวนิ ถา้ ซอ้ื น้�ำอย่างนนั้ แลว้ เราก็ ตกต่�ำเต็มทนหมายความวา่ เราอยูไ่ ม่ได้” ๒๙ ธนั วาคม ๒๕๓๒ 126

“ในดา้ นสำ� คญั ทไี่ ดท้ ำ� เปน็ หลกั ใหญ่ สว่ นใหญก่ ค็ งเหน็ วา่ ไดท้ ำ� โครงการชลประทาน รัฐได้สนับสนุนด้วยโครงการในด้านการ เพาะปลูก การกสิกรรม และด้านการเปน็ อยู่ การจดั ความเปน็ อยู่ใน หมู่ประชาชน เช่น สหกรณ์หรือกลุ่มน่ีก็เป็นหลักส�ำคัญ แต่โดยมาก งานที่ขึ้นมาเป็นเอกก็คืองานของชลประทาน เพราะว่าถือว่า ถา้ หากวา่ ไมม่ ชี ลประทาน ประเทศกจ็ ะแหง้ แลง้ เมอ่ื แหง้ แลง้ แลว้ เพาะปลกู กไ็ ม่ได้ พอเพาะปลูกไมม่ ีกไ็ มม่ กี ารท�ำงานด้านเกษตร ซง่ึ เป็นงานท่ีได้ประโยชน์ แก่ราษฎรโดยตรง การชลประทานนี่ก็นึกถึง เกษตร แตค่ วามเปน็ อยขู่ องประชาชนธรรมดา นำ�้ บรโิ ภคกต็ อ้ งมแี มแ้ ต่ ในทางอุตสาหกรรม ซ่ึงทุกคนก็คงนึกอยู่พูดถึงเกษตรพูดถึงการ เพาะปลกู เทา่ นน้ั เอง เราจะเปน็ ประเทศทมี่ คี วามมนั่ คงความกา้ วหนา้ ความเป็นประเทศเรียกว่าเป็นมหาอ�ำนาจขึ้น ก็ต้องมีอุตสาหกรรม ก็ใชแ่ ล้วแตอ่ ุตสาหกรรมนใ้ี ชน้ ำ้� ยิ่งกวา่ การเกษตรดว้ ยซำ�้ เพราะว่าถ้า ในด้านการเดินเคร่ือง ในด้านการด�ำเนินกรรมวิธีของการผลิตนั้น ต้องใช้น้�ำทั้งน้ัน และก็ถ้าหากว่าไม่ใช้น�้ำแม้จะใช้น�้ำน้อยแม้จะท�ำได้ กจ็ ะทำ� ใหเ้ กดิ ความเสยี หายในสงิ่ แวดลอ้ มอยา่ งมากถา้ นำ้� ไมม่ ี ฉะนนั้ ก็มีประโยชน์ทั้งในด้านการเกษตรทั้งในด้านการ อุตสาหกรรม และ ความเปน็ อยทู่ ุกอย่างของมนุษยเ์ รา ฉะนั้นกไ็ ด้ไปสนใจในด้านการ ชลประทานเปน็ ท่หี น่ึง” ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 127

128

“อยา่ งเชน่ สรา้ งอา่ งเกบ็ นำ้� ในทที่ เี่ ปน็ ปา่ พวกหวั ชนฝาไมย่ อม ทไี่ หนกต็ ามไมย่ อมทง้ั นนั้ ไมไ่ ดน้ กึ ถงึ ผลประโยชนท์ เ่ี กดิ ขน้ึ เพราะ วา่ ถา้ หากไดท้ ำ� อาจเสยี หายไปบา้ งในทนี่ น้ั แตถ่ า้ ไมท่ ำ� ความเสยี หาย จะเกิดข้ึนอีกมากมายอย่างท่ีจังหวัดนครนายกจังหวัดนครนายก เดย๋ี วนที้ ดี่ นิ ใชก้ ารไมไ่ ดเ้ ปน็ แสนไร่ เพราะวา่ ทดี่ นิ มนั เปรยี้ วแกไ้ มไ่ ด้ วธิ แี ก้กเ็ อาปูนขาวมาโรยมนั ก็แก้ได้ ชวั่ คราวแตส่ น้ิ เปลืองมาก วธิ ีแก้ อยา่ งถาวรกจ็ ะตอ้ งใหท้ �ำการเพาะปลกู ตอ่ เนอ่ื งตลอดปไี มย่ อมให้ ดินแหง้ ระแหงทนี กี้ ็ไม่มีนำ้� แต่ถ้าท�ำนำ้� ให้เกดิ ขึน้ กก็ ลายเปน็ ไป บุกรุกป่าสงวนที่อุทยานแห่งชาติ แต่อุทยานแห่งชาติเหล่านั้นก็ไป เสยี หายมาจากความแหง้ แลง้ ขา้ งลา่ งของนครนายกนี้ เพราะวา่ ความ ยากจนของคนชาวนครนายกก็คล้ายๆ จ�ำเป็นที่จะท�ำทุจริตอะไร ในปา่ ไม้ แตถ่ า้ ท�ำให้ความอยู่ดกี นิ ดีดีข้นึ คนกเ็ ขา้ ใจคนกไ็ มไ่ ดเ้ ปน็ คน ใจรา้ ย ไมไ่ ดม้ ใี ครอยากทจ่ี ะใจรา้ ย แลว้ ถา้ ทำ� ทน่ี ครนายกมที ป่ี ระมาณ ๒ แสนไร่ให้สามารถที่จะท�ำประโยชน์ได้ตลอดปี เป็นจ�ำนวน ผลประโยชนม์ หาศาล ซ่งึ จะไดภ้ าษีอากรจากรายไดเ้ หล่าน้ี อันน้ีกค็ ดิ ในทางทฤษฎีของเศรษฐกิจ ได้ภาษีอากรของคนท่ีสามารถเสียภาษี อากร เงินภาษีอากรเหล่าน้ีก็ไปพัฒนาป่าไม้เพิ่มข้ึน ไปหาต้นไม้ ไปเพาะพนั ธต์ุ น้ ไมท้ เี่ หมาะสม ไปปลกู ไปทำ� ทอี่ ยอู่ าศยั สำ� หรบั สตั วป์ า่ แล้วกไ็ ป สง่ เสรมิ การดูแลอทุ ยานแห่งชาติ ซง่ึ เด๋ยี วนี้อทุ ยานแหง่ ชาติ หรือป่าสงวน อุทยานยังพอมีเจ้าหน้าท่ีที่พอสมควร แต่ว่าป่าสงวน แห่งชาติทกุ แห่งเขามีเจา้ หนา้ ที่ ในท่อี ยา่ งอ�ำเภอสะเมงิ เชยี งใหม่ คือ ต�ำรวจจะดูแลทั้งหมดไม่ถึง ๔๐ คน ดูไม่หมด ท่ีมันดินก่ีร้อยตาราง กโิ ลเมตรมันมาก เมอ่ื ไม่สามารถทีจ่ ะดแู ลมนั กผ็ า่ นไป แต่วา่ ถ้าหาก มเี งนิ จากภาษีอากรของคนท่ีมีความเป็นอยู่ดีขนึ้ สามารถที่จะหา เจ้าหน้าที่ทั้งฝ่ายต�ำรวจท้ังฝ่ายป่าไม้ท่ีจะให้ไปดูแลป่าสงวนให้ดี ข้ึนก็จะท�ำให้ส่ิงแวดล้อมมีประสิทธิภาพขึ้นในการก�ำจัด คาร์บอนไดออกไซด”์ ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 129

“ไปทหี่ มบู่ า้ นแหง่ หนงึ่ เขาบอกวา่ นำ�้ บรโิ ภคกไ็ มม่ ี อยา่ พดู ถงึ การ ท�ำนาส�ำหรับเลี้ยงท้อง ปีท่ีแล้วน�้ำก็ไม่มี ปีก่อนน้ันน้�ำมีมากเกินไป น้�ำท่วม แล้วหลังจากน�้ำท่วม น้�ำก็ไม่มี ตกลงว่าบางทีเป็นเวลา ๓-๔ ปี ติดต่อกันไม่ได้ท�ำนาเลยหรือท�ำนาแล้วก็ไม่ได้ผลจนกระท่ัง ทอ้ ใจ เคยขนึ้ ไปในยงุ้ ของเขา ขา้ วเหลอื ไมถ่ งึ กระสอบ ในยงุ้ ทค่ี วร จะเก็บข้าวไว้ส�ำหรับเลี้ยงชีวติ ในปีนั้น ก็ถามว่า ท�ำไมน�้ำแห้งรึเขา บอกไม่ใช่น�้ำท่วม เพราะตอนที่เราไปดูน้ันน�้ำมันแห้ง แต่แท้จริงแล้ว น้�ำมันท่วม ก็เลยถามเขาน้�ำมันท่วมเวลาไหน แล้วก็เลยไปถามช่าง เจา้ หนา้ ทว่ี า่ ทำ� ยงั ไงดที างชา่ งเจา้ หนา้ ทก่ี เ็ หน็ ดว้ ยวา่ เมอื่ นำ�้ มากค็ วร จะระบายออกไปโดยเร็ว แล้วก็เม่ือน�้ำเร่ิมหายท่วมก็ปิดเก็บน�้ำ เอาไว้ กท็ ำ� โครงการ อนั นน้ั เปน็ ที่จังหวัดนราธวิ าสในเดือนกนั ยายน ภายใน ๓ อาทิตย์ไดเ้ รม่ิ โครงการ และภายในเดอื นธันวาคมโครงการ ก็เสรจ็ ไปส่วนหนง่ึ ลงทุนไปเป็นมลู คา่ ๕ ล้านบาท ในเดอื นมกราคม นำ�้ ทว่ มภาคใต้ นำ้� ทว่ มใหญค่ รง้ั นนั้ แตว่ า่ โครงการนนั้ นำ้� ทว่ มแลว้ กไ็ ป ปลกู ขา้ วไดร้ อ้ ยเปอรเ์ ซน็ ต์ หมายความวา่ ทอี่ น่ื เขาเสยี หมด ทนี่ ไ่ี ดห้ มด แล้ว ปีต่อไปก็ไปย่ียมเขาให้ดูในยุ้ง ข้าวเต็มยุ้ง เขาบอกว่าความจริง ขายไปแล้ว ๒ เกวียน และท่ีตรงนั้นก็เกือบซักห้าหมื่นหกหมื่นไร่ ทอ่ี ยใู่ นสภาพอยา่ งนนั้ ไดเ้ ตม็ ทกี่ ค็ ำ� นวณดู ๕ ลา้ นบาท กค็ มุ้ แลว้ ถา้ หาก วา่ โครงการนนั้ ไมร่ บี ทำ� อกี ๕ ปี เขาจะไมม่ กี นิ และทางประชาสงเคราะห์ ก็จะสงเคราะห์ เขาก็ไม่สามารถที่จะเล้ียงตัว อันนี้ก็เป็นตัวอย่าง โครงการเรียกวา่ “โครงการพระราชด�ำริ” ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 130

“การตอ่ ทอ่ สง่ นำ้� จากตน้ ไมไ้ ปยงั แปลงเพาะปลกู นน้ั ควรหาวธิ ใี ช้ วสั ดทุ ่ีประหยดั มากที่สดุ และหาได้งา่ ย เชน่ ล�ำไม้ไผ่สำ� หรับการส่งนำ�้ ในพื้นท่ีไม่ลาดชัน ส่วนท่ีลาดชันมากๆ ก็จ�ำเป็นต้องใช้ท่อที่แข็งแรง สลับกันไปเป็นช่วง ส�ำหรับบ่อพักน�้ำท่ีเตรียมขุดไว้ก็เป็นการดีแล้ว เพราะต่อไปก็สามารถส่งน�้ำจากบ่อพักน�้ำแต่ละแห่งไปยังพื้นที่ เกษตรกรรมได้อย่างท่ัวถึง ท้ังน้ีต้องไปศึกษาจากหมู่บ้านท่ีเคยท�ำ มาแล้ว เพอ่ื นำ� มาทดลองใช้ ถา้ ได้ผลดีจะได้เปน็ ตัวอย่าง” ๔ กุมภาพนั ธ์ ๒๕๑๙ 131

132

“โครงการบางนรานี้เป็นส่วนหน่ึงของโครงการที่จะใช้ ประโยชน์จากทรัพยากรน้�ำในจังหวัดนราธิวาส ซ่ึงพวกเราทุกคน สว่ นมากกเ็ ขา้ ใจวา่ นราธวิ าสอยภู่ าคใต้ มฝี นลงมาก ทำ� ไมมปี ญั หาเรอื่ ง น�้ำแต่น�้ำนั้นก็คือต้องควบคุมน�้ำให้ดี โครงการที่พูดถึงเมื่อก่อนน้ีคือ โครงการบาเจาะท่ีบอกว่าท�ำแล้วก็ในปีน้ันชาวบ้านได้มีผลผลิตได้ จนขายได้โครงการบางนรานี้ก็เป็นโครงการที่ ใหญ่กว่า คือปัญหา อยทู่ ว่ี า่ นำ้� มมี ากจรงิ แตผ่ ดิ เวลา สว่ นมากเปน็ อยา่ งนน้ั เวลามฝี น ฤดฝู น น้�ำจะลงมามากและท่วม อย่างปีนี้ก็ท่วม แล้วถึงเวลาหน้าแล้ง เม่ือ นาเสียไปแล้วจะท�ำอีกทีน�้ำก็ไม่พอ หรือคุณภาพของน้�ำไม่ดี คือ นำ้� เคม็ บา้ ง เปรยี้ วบา้ ง ฉะนนั้ ตอ้ งทำ� โครงการบางนรา ซง่ึ จะควบคมุ คุณภาพน้�ำไดต้ ลอดปี กห็ วังอย่างนัน้ ” ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 133

134

“บริเวณลุ่มแม่น�้ำน้ีมีปริมาณน�้ำมาก จึงควรส่งเสริมให้ราษฎรที่ ท�ำกินอยู่ตอนล่างปลูกข้าว เพราะเป็นอาหารหลักของราษฎร เน่ืองจากในฤดูน้�ำกระแสน้�ำจะไหลพาปุ๋ยธรรมชาติ และไปขังอยู่ บรเิ วณพนื้ ทเี่ พาะปลกู ตอนลา่ ง ซงึ่ ปยุ๋ กจ็ ะตกตะกอนและชว่ ยทำ� ใหด้ นิ มีความอุดมสมบูรณ์เพียงพอท่ีจะปลูกข้าวได้ ส่วนบริเวณตอนเหนือ ข้ึนมาก็อาจส่งเสริมให้ปลูกกระเทียม ถ่ัว และพืชอ่ืนๆ ท่ีเหมาะสม นอกจากนน้ั ควรกน้ั ฝายเพอื่ ทำ� อา่ งเกบ็ นำ้� สำ� หรบั ใชใ้ นการชลประทาน ท้ังนี้จะต้องระวังไม่ให้มีการแผ้วถางท�ำลายป่าไม้ตามไหล่เขา เพราะ กระแสน�้ำจะชะท�ำลายผิวดินเสียหาย” ๒๖ มกราคม ๒๕๒๐ 135

“การสร้างอ่างเก็บน้�ำเพ่ือรับน�้ำฝนเพียงอย่างเดียว อาจไม่ เพียงพอกับการเพาะปลูกในฤดูแล้งเพราะปริมาณน้�ำมีน้อย ตลอดจนอัตราการซึมและการระเหยสูง จึงต้องท�ำการส�ำรวจ แหล่งน้�ำอย่างจริงจังทั้งในบริเวณโครงการฯ และนอกเขตพื้นที่ โครงการฯ แม้จะเป็นร่องน�้ำเล็กๆ ก็ปิดก้ันไว้เพื่อให้ปริมาณน้�ำ ค่อยๆ เพิ่มข้ึนส�ำหรับร่องน�้ำที่ไม่มีกระแสน้�ำ แต่พอมีความช้ืน อยู่บ้าง ก็ควรเจาะส�ำรวจหาน้�ำใต้ดินและปลูกพืชชนิดท่ีโตเร็ว มีลักษณะต้นเตี้ยและมีใบมาก เพ่ือคลุมร่องน�้ำอันเป็นการช่วย รกั ษาและแผข่ ยายความชนื้ ทงั้ นตี่ อ้ งปรกึ ษาและขอความรว่ มมอื จากเจ้าหน้าที่ป่าไม้ ผลพลอยได้ท่ีจะได้รับจากการก้ันฝายก็คือ ปุ๋ยธรรมชาติที่ตกตะกอนอยู่ตามสันฝาย ซึ่งสามารถน�ำข้ึนมาใช้ ในแปลงเพาะปลกู ได้ การหาแหลง่ นำ�้ อกี วธิ หี นง่ึ กค็ อื การเจาะเพอ่ื นำ� นำ้� ใตด้ นิ ขน้ึ มาใช้ ซง่ึ ราษฎรทเ่ี คยอาศยั อยใู่ นบรเิ วณนน้ั เคยทำ� มาแล้ว สิ่งท่ีส�ำคัญท่ีสุดคือ เจ้าหน้าท่ีทุกฝ่ายและราษฎรจะต้อง รว่ มมอื และแลกเปลยี่ นความคดิ กนั เพอื่ ผลประโยชนข์ องสว่ นรวม” ๔ มีนาคม ๒๕๑๙ 136

“วตั ถุประสงค์ส�ำคญั ของโครงการฯ ประการแรกกค็ ือ การกักนำ�้ ไว้ส�ำหรับส่งไปยังพื้นท่ีเพาะปลูกได้สม่�ำเสมอตลอดปีอันจะท�ำให้ สามารถทำ� การเพาะปลกู ไดถ้ งึ ปลี ะ ๒ ถงึ ๓ ครงั้ นอกจากนน้ั ยงั สามารถ ผลิตกระไฟฟ้าส�ำหรับใช้ในตัวเมืองและใช้เป็นพลังงานส�ำหรับการ ชลประทานในพื้นที่ราบเช่น การสูบน้�ำไปยังพ้ืนที่เพาะปลูกท่ีเป็น ที่ดอน ตลอดจนสามารถป้องกันอุทกภัยอย่างได้ผลอีกด้วย ในการ ด�ำเนินการส�ำรวจจะต้องพิจารณาตัดถนนเช่ือมโยงระหว่างเส้นทาง คมนาคมทม่ี อี ยแู่ ลว้ กบั หวั งาน ซงึ่ จะตอ้ งคำ� นงึ ถงึ การอนรุ กั ษธ์ รรมชาติ ด้วย ทง้ั น้ีเพอื่ ใช้เป็นทางลำ� เลียงขนสง่ และเปน็ การสะดวกในการดแู ล ปอ้ งกนั การลกั ลอบทำ� ลายตน้ นำ�้ สำ� หรบั ตวั เขอ่ื นกค็ วรดำ� เนนิ การสรา้ ง โดยรีบด่วน โดยระหว่างการก่อสร้างท�ำนบชั่วคราวปิดก้ันทางน�้ำ ต้องหาวิธีผันน�้ำไปตามทางเดิม เพื่อไม่ให้ราษฎรผู้ใช้น้�ำเดือดร้อน ในขณะเดยี วกนั ควรสำ� รวจแนวท่ีขุดคลองสง่ นำ้� โดยมอี า่ งกกั นำ้� เปน็ ระยะๆ เพื่อให้สามารถจ่ายน�้ำได้อย่างท่ัวถึงเมื่อโครงการฯ เสร็จ สมบูรณ์แล้ว” ๒๖ ธนั วาคม ๒๕๑๙ 137

“สมควรทจี่ ะเรง่ รบี สรา้ งอา่ งเกบ็ นำ้� ขนาดเลก็ เพอื่ แบง่ กนั้ ลำ� หว้ ย เป็นตอนๆ ท้ังน้ีเพื่อป้องกันความไหลเช่ียวของน�้ำป่าในฤดูฝน และ เพอ่ื เกบ็ กกั นำ้� ใหไ้ หลซมึ ตามรอ่ งนำ�้ ใตด้ นิ จากทส่ี งู มายงั ทต่ี ำ�่ ซงึ่ จะเปน็ ประโยชน์ในการยกระดับน้�ำในดินในท่ีต่�ำให้สูงขึ้น ทั้งน้ีโดย พระราชด�ำรใิ ห้หมั่นปลกู ต้นป่านศรนารายณ์สองข้างรอ่ งนำ�้ เป็นการ ให้รากต้นป่านศรนารายณ์ดึงดูดน้�ำมาใกล้ผิวดินไว้ช่วยเลี้ยงต้นไม้ ใกล้เคียง อกี ทงั้ จะเปน็ ประโยชนต์ ่อตน้ ป่านศรนารายณ์เองในการท่มี ี นำ้� เพียงพอตอ่ การแตกหน่อส�ำหรบั นำ� ไปขยายพันธเุ์ ป็นประจ�ำ แทน รอการออกดอกตน้ ปา่ นศรนารายณถ์ งึ แปดป”ี ๑๐ มิถุนายน ๒๕๒๐ 138

“ส�ำหรับครูก็ควรสอนนักเรียนเกี่ยวกับหลักการชลประทาน เบื้องตน้ จะได้ใช้ความรู้ใหเ้ ป็นประโยชนต์ ่อไป” ๒๖ ธนั วาคม ๒๕๒๑ 139

“ควรทำ� การสำ� รวจรอ่ งนำ�้ ในเทอื กเขาเพอื่ สรา้ งโครงกาชลประทาน ขนาดเลก็ ราคาถกู สำ� หรบั จดั หานำ�้ สง่ ไปยงั แปลงทดลองของโครงการฯ ตลอดจนพ้ืนท่ีเพาะปลูกของราษฎรในบริเวณใกล้เคียงได้อย่างทั่วถึง หากสถานทส่ี รา้ งเขื่อนเหมาะสม สำ� หรับการผลิตไฟฟ้าพลงั นำ�้ ก็ควร พิจารณาท�ำโครงการ เพื่อจะได้มีไฟฟ้าใช้ในโครงการฯ และหมู่บ้าน ใกลเ้ คยี ง” ๑๔ กุมภาพนั ธ์ ๒๕๒๑ 140

“เจ้าหน้าที่ฝ่ายจังหวัด และกรมชลประทานน่าจะส�ำรวจแม่น้�ำ ล�ำห้วยตามสันเขาในเขตพื้นที่ก่ิงอ�ำเภอสวนผึ้งให้มากข้ึน เพ่ือได้ พจิ ารณาจดั ทำ� ฝายและอา่ งเกบ็ นำ�้ ขนาดเลก็ ตอ่ ไป เปน็ การกกั เกบ็ นำ�้ ใหค้ อ่ ยๆ ไหลซมึ ลงในดินส�ำหรบั ยกระดับนำ้� ในดินให้สงู ข้ึน และเพื่อ ราษฎรได้มีแหล่งน�้ำใช้ส�ำหรับการเกษตรกรรม และการบริโภค เพม่ิ ยิง่ ขน้ึ ” ๒๓ พฤษภาคม ๒๕๒๑ 141

“การจดั ทำ� โครงการใดๆ กต็ ามประการแรกจะตอ้ งคำ� นงึ ถงึ ความการ พฒั นาที่ ทำ� กนิ สำ� หรบั คนงานในโครงการฯ ตลอดจนราษฎรในบรเิ วณ นั้นให้เพียงพอเสียก่อน ทั้งนี้จะต้องท�ำการส�ำรวจแหล่งน�้ำในภูเขา ซึ่งรวมทง้ั รอ่ งนำ�้ เล็กๆ และแหลง่ น้�ำซับอย่างกวา้ งขวาง เพื่อท�ำฝาย เล็กกน้ั เพอื่ เก็บกักน�้ำและหาทางผนั น�้ำมาใช้ในแปลงเพาะปลูก” ๑๕ กมุ ภาพันธ์ ๒๕๒๒ 142

“ส�ำรวจสมรรถนะของดนิ อย่างละเอยี ด เพือ่ จัดสรรให้เกษตรกร ตลอดจนการ ก่อสร้างเข่ือนเก็บกักน้�ำขนาดเล็กตามล�ำห้วยส�ำหรับ ใหน้ �้ำคอ่ ยๆ ไหลซึมในดนิ เป็นการยกระดับนำ้� ในดนิ บริเวณน้ัน อีกท้ัง เปน็ การกกั นำ้� ให้เกษตรกรไดใ้ ชต้ ลอดป”ี ๗ มิถนุ ายน ๒๕๒๒ 143

“วิธีแก้น�้ำท่ีเป็นด่าง ก็เอาปุ๋ยคอกแช่ลงไปในน้�ำ ซึ่งจะท�ำ ให้น�้ำน้ันกลายเปน็ กลางได”้ ๔ ธันวาคม ๒๕๔๐ 144

“สำ� รวจแหล่งน�้ำตามหบุ เขา เพอ่ื จดั สรรนำ้� สำ� หรบั การเพาะปลูก” ๓ ตุลาคม ๒๕๒๓ 145

“ให้กรมชลประทานพิจารณาการจัดท�ำนาสาธิต ในลักษณะ ขนั้ บนั ไดตามเสน้ ขอบลายเขาเพอื่ ใชน้ ำ�้ ใหเ้ ปน็ ประโยชนส์ งู สดุ ตอ่ พน้ื ที่ เพาะปลูก อกี ทง้ั น�ำกอ้ นหนิ ซ่งึ อย่ใู นพน้ื ทเี่ พาะปลกู มารวบรวมจัดท�ำ คันนาและร่องน�้ำเป็นตัวอย่างให้สมาชิกนิคมสร้างตนเองฯ ได้เห็น ว่าการปรับปรุงพ้ืนท่ีเพาะปลูกโดยการเก็บก้อนหินเพ่ือท�ำคันนาและ รอ่ งนำ้� การใช้หญา้ และใบไม้แหง้ หมกั เปน็ ป๋ยุ ตลอดจนการทดน้�ำเขา้ พื้นที่เพาะปลูกโดยใช้วัสดุที่หาได้ในนิคมสร้างตนเองฯ เช่น ท่อน�้ำ ท�ำด้วยไม้ไผ”่ ๑๒ ตลุ าคม ๒๕๒๓ 146

“เมื่อได้ใช้งบประมาณก่อสร้างโครงการอ่างเก็บน�้ำไปแล้ว ทางจังหวัดต้องวางแผนเปิดที่ท�ำกินให้ราษฎรในเขตพื้นที่รับน้�ำของ โครงการฯ ให้สามารถใช้ประโยชน์จากที่ดินให้คุ้มกับที่ลงทุนไป ทั้งน้ีจะต้องพิจารณาความเหมาะสมร่วมกับเจ้าหน้าที่ป่าไม้และ ฝ่ายเกษตรอีกคร้ังหน่ึง นอกจากนั้นเจ้าหน้าท่ีจังหวัดจะต้องชี้แจง ให้ราษฎรเขา้ ใจถงึ วตั ถุประสงคข์ องโครงการอ่างเกบ็ นำ้� กล่าวคือการ ปลูกพชื ในฤดกู าลนน้ั ราษฎรจะตอ้ งพ่ึงฝนเปน็ หลกั ต่อเมอื่ เกดิ กรณี ฝนทิ้งช่วงจึงจะส่งน้�ำไปสนับสนุนไม่ให้เกิดความเสียหาย ท้ังน้ีหาก ปีใดไม่มีปัญหาการขาดแคลนในช่วงฤดูกาลเพาะปลูกก็จะสามารถ ส�ำรองน�้ำไว้ส�ำหรับส่งไปสนับสนุนการเพาะปลูกพืชเศรษฐกิจต่างๆ ตลอดจนการปลูกข้าวครั้งที่สองหรือคร้ังท่ีสามนอกฤดูกาลได้อย่าง เต็มเม็ดเตม็ หนว่ ย” ๑๐ พฤศจิกายน ๒๕๒๓ 147

“ควรส�ำรวจแนวสง่ น้�ำจากฝายใหด้ ี กลา่ วคือ เม่ือสง่ นำ�้ จากฝาย มาเกบ็ ไวท้ บ่ี อ่ พกั นำ�้ แลว้ ควรสง่ ตอ่ ไปตามแนวสนั เขา ทงั้ นจี้ ะไดส้ ะดวก ในการจา่ ยนำ้� ลงไปตามความลาดชนั ของพนื้ ทแ่ี ปลงเพาะปลกู ซงึ่ อาจ พัฒนาข้ึนเปน็ ลักษณะข้ันบันได เพอ่ื เพาะปลกู พชื เศรษฐกิจอน่ื ๆ เช่น ข้าวไร่ หรือ ผกั ชนดิ ตา่ งๆ เปน็ ตน้ นอกจากนัน้ ยงั อาจสง่ นำ�้ ต่อไปยงั หมู่บ้านได้ด้วย” ๑๘ มกราคม ๒๕๒๔ 148

“นอกจากพนื้ ดนิ บรเิ วณรอ่ งอา่ งเกบ็ นำ้� มลี กั ษณะทน่ี ำ�้ ซมึ สามารถ ออกได้จึงควรพิจารณาสร้างผนังกันน�้ำใต้ดินในบริเวณที่ต้องการ เช่น บริเวณสวนป่า เพื่อเป็นการเพิ่มความ ชุ่มช้ืนให้แก่บริเวณน้ัน ซึ่งโครงการท�ำนองนี้ก็ได้ด�ำเนินการได้ผลมาแล้วในภาคอีสาน นอกจากนนั้ ควรสำ� รวจแหลง่ นำ้� ในตอนบนของโครงการฯ เพอ่ื พจิ ารณา สร้างฝายเพิ่มความชุ่มชื้นราคาถูก ซึ่งจะช่วยขยายความชุ่มช้ืนให้ แผ่ออกไป และจะชว่ ยใหป้ า่ ไม้ค่อยๆ คนื สู่สภาพเดิม” ๒๓ กมุ ภาพันธ์ ๒๕๒๔ 149

“ใหก้ รมชลประทานพจิ ารณาสรา้ งฝายทดนำ้� หรอื เขอื่ นทดนำ�้ ทาง บรเิ วณตน้ นำ�้ ของคลองโตะ๊ แดง เพอ่ื ขดุ คลองสง่ นำ้� จากฝายทดนำ�้ หรอื เข่ือนทดน้�ำดังกล่าวเลียบของพรุโต๊ะแดงส�ำหรับส่งน้�ำให้กับพ้ืน ทเี่ พาะปลกู ประมาณ ๓,๐๐๐ ไร่ ในเขตตำ� บลปโู ยะทางฝง่ั ขวาของคลอง ตลอดสาย ส่วนทางฝ่ังซา้ ยใหค้ งสภาพเปน็ พรไุ วก้ อ่ น” ๔ กันยายน ๒๕๒๔ 150