ทรงเป็นบิดาแห่งการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

เจ้าหน้าท่ีงานป่าไม้กับงานพัฒนาท่ีดินจะต้องด�ำเนินงานประสาน สอดคล้องกัน กล่าวคือ งานป่าไม้ต้องเร่งรัดพัฒนาสภาพป่าให้คืน สภาพโดยเรว็ กบั สรา้ งฝา่ ยอนรุ กั ษต์ น้ นำ้� เปน็ ระยะๆ ตามความเหมาะสม ตลอดจนการตักตะกอนหน้าฝายแต่ละฝายซึ่งมีแร่ธาตุอาหารพอ สมควรมาเกบ็ ไวใ้ ชใ้ นการบำ� รงุ ดนิ ในพนื้ ทร่ี าบทอี่ ยใู่ นความรบั ผดิ ชอบ ของงานพัฒนาท่ีดินผลประโยชน์ท่ีจะได้รับจากการตักตะกอนก็คือ จะท�ำให้แอ่งน�้ำหน้าตัวฝายสามารถจุน�้ำที่แผ่ขยายความชุ่มช้ืน พนื้ ทีส่ งู ได้เตม็ ที่ ส่วนภารกจิ หลกั ของงานพัฒนาที่ดิน กค็ อื การปลูก หญ้าแฝกเป็นแนวชิดกันและกันให้แน่นหนามากที่สุด ซ่ึงอาจจะต้อง ลงทนุ มากขน้ึ แตจ่ ะไดผ้ ลตอบแทนคมุ้ คา่ แนน่ อน เพราะแนวหญา้ แฝก ท่ีปลูกอย่างถูกวิธีจะผนึกกันมั่นคงแม้จะเจริญงอกงามบนดินดานน้ี จะชว่ ยปะทะกระแสนำ�้ ทเ่ี ดมิ เปน็ สาเหตใุ นการเซาะหนา้ ดนิ ใหแ้ ผข่ ยาย ความชุ่มช้ืนออกไปทุกด้าน เป็นผลให้ฟื้นฟูหน้าดินให้มีปริมาณเพิ่ม มากขึ้นทุกๆ ปี ดังเช่นที่เคยทดลองได้ผลมาแล้วท่ีโครงการศึกษาวิธี การฟ้นื ฟดู ินเสือ่ มโทรมเขาชะง้มุ อันเนือ่ งมาจากพระราชด�ำริ ต�ำบล เขาชะงมุ้ อ�ำเภอโพธาราม จงั หวดั ราชบรุ ี และจะท�ำให้สามารถคอ่ ยๆ ปลูกพืชเศรษฐกิจได้ เร่ิมต้นจากผักไปจนถึงพืชเศรษฐกจิ อน่ื ๆ ซงึ่ จะ ทำ� ใหเ้ ปน็ ตวั อยา่ งในการฟน้ื ฟทู ดี่ นิ ลกั ษณะนี้ และจะคอ่ ยๆ เปลยี่ นแปลง วิถีชีวิตของราษฎรให้ดีขึ้นเป็นล�ำดับ ข้อส�ำคัญเราจะต้องไม่ละเลย การปลูกพืชโตเร็วเป็นแปลง เพ่ือให้ราษฎรใช้สอยเป็นไม้ส�ำหรับ เช่ือเพลิงอันเป็นการป้องกันการหาไม้ฟืนในเขตอนุรักษ์ป่าไม้ได้ ทางออ้ ม” ๓ เมษายน ๒๕๔๐ 51

52

“การเกษตรน้ันถือได้ว่าเป็นท้ังรากฐานและชีวิตส�ำหรับประเทศ ของเรา เพราะคนไทยเราส่วนใหญ่เป็นผู้มีอาชีพทางเกษตรกรรม จึงมีความเห็นเสมอมาว่า วิธีการพัฒนาท่ีเหมาะสมแก่ประเทศเรา อยา่ งยงิ่ กค็ อื จะตอ้ งทำ� นบุ ำ� รงุ เกษตรกรรมทกุ สาขาใหพ้ ฒั นากา้ วหนา้ เพ่ือยกระดับฐานะความเป็นอยู่ของเกษตรกรทุกระดับให้สูงขึ้น เริ่มต้นต้ังแต่การลงมือผลิต โดยใช้วิธีการและอุปกรณ์ที่ประหยัด ดว้ ยการดดั แปลงปรบั ปรงุ นำ� สง่ิ ทม่ี อี ยโู่ ดยธรรมชาตมิ าใช้ ใหส้ อดคลอ้ ง เหมาะสมกับสภาพพ้ืนที่ เพื่อให้เกษตรกรของเราได้ผลผลิตเพียงพอ แก่การเลี้ยงตัว คือพอมีพอกินเป็นเบ้ืองต้นก่อน ต่อไปเมื่อเหลือ จงึ จำ� หนา่ ยหารายได้ ซง่ึ หากจะใหไ้ ดผ้ ลทสี่ มบรู ณก์ จ็ ะตอ้ งมกี ารจดั การ เรื่องการตลาดท่ีดี รวมทั้งมีการแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์อันจะท�ำให้ ผลผลิตทางการเกษตรมีมูลค่าสูงขึ้น โดยนัยนี้เกษตรกรของเราก็จะมี ฐานะความเป็นอยู่ที่มั่นคงพึ่งตนเองได้ อันจะส่งผลให้ฐานะทาง เศรษฐกิจโดยรวมของประเทศมคี วามเข้มแขง็ ตามไปด้วย” ๒๓ กรกฎาคม ๑๕๔๑ 53

54

“พันธุ์ข้าวท่ีผลิตได้น้ันไม่ควรมุ่งด้านการจ�ำหน่าย แต่ควรหาวิธี การจัดระบบในรูปแบบของธนาคารเกษตร โดยให้เกษตรกรยืมพันธุ์ รขะ้าเวบไียปบปใลหูกร้ ดัแกลุม้วแนล�ำะมเหาคมืนาะใสนมภา(๑ย) หลังเวลาท่ีก�ำหนด โดยต้องวาง ๑๘ พฤศจกิ ายน ๒๕๔๑ (๑) พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั ทรงมที ดี่ นิ สว่ นพระองค์ จำ� นวน ๓๘๔ ไร่ ณ ตำ� บลบางแตน อำ� เภอบา้ นสรา้ ง จงั หวดั ปราจนี บรุ ี ทรงพระราชดำ� รใิ หพ้ ฒั นา พื้นที่แห่งนต้ี ามโครงการเกษตรทฤษฎใี หม่ เพอ่ื เป็นแบบอย่างสำ� หรับเกษตรกร ทั่วไป การด�ำเนินการโครงการดังกล่าวนี้ประกอบด้วย โครงการข้าวครบวงจร มีพืน้ ทท่ี �ำนา ๒๙๒ ไร่ โดยจะน�ำพนั ธุข์ ้าวท่ีผลิตได้จำ� หน่ายให้กลมุ่ เกษตรตา่ งๆ ในจงั หวดั ปราจนี บรุ แี ละในจงั หวดั ใกลเ้ คยี งและสมาชกิ ในโครงการฯ ยมื ทำ� พนั ธ์ุ ปลกู เพือ่ ผลติ ขา้ วขายให้โครงการฯ นำ� ไปสจี �ำหน่ายตอ่ ไป โครงการสาธิตการท�ำเกษตรแบบผสมผสานใช้พื้นที่ ๘๖ ไร่ โดยปลูกพืชผัก อนามัย ผักปลอดสารพิษ ปลูกไม้ดอกไม้ประดับ เพาะเห็ด ผลิตปุ๋ยหมัก ปลูกหญา้ แฝก และปลูกป่าชุมชน โครงการตลาดชมุ ชนใช้พื้นท่ี ๔ ไร่ ๒ งาน จดั สร้างตลาดชุมชน เพ่ือจ�ำหน่าย ปจั จยั การผลติ ดา้ นการเกษตรแกเ่ กษตรกรในราคาถกู จำ� หนา่ ยสนิ คา้ อปุ โภคและ บรโิ ภค จัดตง้ั ปม๊ั นำ�้ มันละโรงสีข้าวในโอกาสตอ่ ไป 55

“ในประเทศของเราเท่าท่ีเป็นอยู่บัดนี้ ยังมีเกษตรกรอีกมาก ท่ีขัดสนและพึ่งตนเองไม่ได้ ความขัดสนของเกษตรกรดังกล่าว เกิดเพราะการขาดแคลนทุนรอน และไม่สามารถใช้ก�ำลังแรงก�ำลัง ความคิดท่ีมีอยู่ไปปฏิบัติให้ได้ผลผลิตเต็มเม็ดเต็มหน่วย ท้ังยัง ไม่ได้รับความสะดวกเพียงพอในการค้าขายแลกเปลี่ยน ท�ำให้ ไม่ไดร้ บั รายไดจ้ ากการผลิตอย่างคมุ้ ค่า เกษตรกรเหล่านน้ั จ�ำเป็นตอ้ ง ไดร้ บั ความชว่ ยเหลอื เพอ่ื ใหส้ ามารถพง่ึ ตนเองได้ การชว่ ยเหลอื เหลา่ น้ี เป็นงานใหญจ่ ะตอ้ ง อาศัยความร่วมมอื จากหนว่ ยงานทัง้ ของภาครัฐ และเอกชน และอาศัยก�ำลังความรู้ความสามารถของนักวิชาการ ทุกฝ่ายมาช่วยกันให้ความรู้ความคิดและวิธีการปฏิบัติที่ถูกต้อง ตามหลักวิชาการ รวมทั้งจัดท�ำโครงการต่างๆ เป็นต้นว่าการจัดหา แหลง่ น้�ำและแหลง่ เงินทนุ สนับสนนุ ” ๒๔ ตลุ าคม ๒๕๔๑ 56

“ ให้ทดลองเล้ียงกบในบริเวณนาข้าว ท้ังน้ีเพ่ือให้กบท�ำหน้าท่ี ปราบแมลงทเ่ี ปน็ ศตั รพู ชื ซงึ่ เปน็ อาหารธรรมชาตขิ องกบอยแู่ ลว้ จะได้ ไม่จ�ำเป็นต้องใช้ยาปราบศัตรูพืชมากเกินไปจนอาจเป็นอันตรายต่อ ผบู้ ริโภค ” ๑๘ พฤศจิกายน ๒๕๔๑ 57

58

“หลกั การพน้ื ฟคู วามสมบรู ณข์ องพน้ื ทท่ี ง้ั หมดนน้ั จะตอ้ งแบง่ เขต ใหด้ ี กล่าวคอื หนง่ึ เขตภเู ขา ตอ้ งปลูกพืชโตเรว็ แลว้ ปล่อยใหเ้ ขาเจริญ เติบโตตามวิถีอย่าไปรบกวนเขา และต้องไม่ปลูกพืชเศรษฐกิจ เพราะเราตอ้ งการเลี้ยงเพม่ิ ความชุ่มชนื้ ความเยน็ และใชเ้ ปน็ เคร่ือง ท�ำปุ๋ยตามธรรมชาติจากดินและเศษใบไม้ ต่อมาเขตที่สองเป็นเขต ทรี่ าบเชงิ เขา เมอ่ื พฒั นาและสามารถปลกู พชื เศรษฐกจิ ได้ ประกอบกบั การปลกู หญา้ แฝกเสริม เพอ่ื ดักปยุ๋ เสรมิ หน้าดนิ ทไ่ี หลลงมาจากภูเขา เขตลา่ งสดุ คอื บรเิ วณทเ่ี ลยจากเนนิ เขาลงไปซงึ่ สามารถทำ� นา ทำ� สวน ปลูกขา้ วโพด และผักได้ น่คี อื เศรษฐกจิ พอเพยี ง นอกจากนน้ั สัตว์ป่า ในทอ้ งถน่ิ ทเี่ คยหายสาบสญู ไป เรม่ิ กลบั คนื ถนิ่ มากขน้ึ เปน็ ลำ� ดบั ทงั้ น้ี เนอ่ื งจากการพัฒนาสภาพปา่ ใหค้ นื สภาพโดยเรว็ ” ๒๐ เมษายน ๒๕๔๓ 59

60

“ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือส่วนใหญ่ใต้ดินจะมีแร่เกลืออยู่ ในดนิ ถา้ ขดุ บอ่ ลงไป หานำ้� ไดใ้ นระดบั ประมาณ ๓ เมตร ๔ เมตร นำ�้ ทมี่ ี อยู่น้นั ก็จะบริโภคใต้ แต่ในหนา้ แลง้ ขุด ๓ เมตร ๔ เมตร บอ่ เหล่าน้ัน ส่วนมากจะแหง้ ถา้ ขุดลงไป ลงไปถงึ ๑๐ เมตร ๒๐ เมตร มีน�้ำแต่ น�้ำน้ันเค็มเพราะว่ามีแร่เกลือในดิน ฉะนั้นก็ต้องหาทางที่จะท�ำการ ชลประทาน เพ่ือที่จะให้น้�ำมีขึ้นและสามารถท่ีจะบริโภคได้ เมือ่ ประมาณ ๕ ปมี ากไ็ ด้ วางโครงการท่ีอำ� เภอบ้านมว่ ง ท่หี มบู่ ้านที่ ชื่อว่าบ้านจานแล้วก็ได้ช่วยท�ำอ่างเก็บน�้ำก็ได้ผล เพราะว่าชาวบ้าน เหลา่ นนั้ เขาไมอ่ ยากทจ่ี ะท�ำการตม้ เกลอื หรอื ท�ำนำ�้ เกลอื เพราะทราบ ว่าถ้าท�ำแล้วท�ำนาข้าวจะเสียหายไป ก็ได้สนับสนุนเขา และปีนี้เขา สามารถทท่ี �ำนาข้าวได้ดเี ขาก็ดีใจมากแต่ก็ยงั มีกจิ การนาเกลอื หรอื ต้ม เกลอื อยอู่ กี มาก ซงึ่ มผี ลเสยี บางประการแตกตา่ งกนั คอื ขอ้ หนงึ่ กท็ ำ� ให้ ดนิ ในแถวนนั้ เคม็ ไมส่ ามารถทจี่ ะปลกู พชื ตา่ งๆ ทำ� ใหน้ ำ้� ทล่ี งมาในหว้ ย กร่อยเกลือเค็ม ท�ำให้ไม่สามารถที่จะท�ำการเพาะปลูกหรือบริโภค น้�ำนั้น ข้อดีของการท�ำนาเกลือน้ีก็คือท�ำให้ประชาชนมีรายได้ เพราะว่ารายได้ของการต้มเกลือหรือท�ำนาเกลือนั้นก็มีรายได้พอ สมควร เพราะวา่ ตลาดในโลกนก้ี ย็ งั มมี ากทจี่ ะใชเ้ กลอื แบบเกลอื ทมี่ อี ยู่ ในภาคอีสาน แต่ว่าถ้าเราสามารถท่ีจะท�ำท้ังบ่อเกลือท�ำท้ังนาเกลือ ด้วยและท�ำนาข้าวได้ด้วย โดยวางโครงสร้างโครงการไว้ให้ดีรวมทั้ง มนี �้ำบรโิ ภคกจ็ ะเป็นการดียิ่ง ถึงได้พยายามหาทางทจ่ี ะปฏบิ ตั ิ เพ่อื ที่ จะให้มีท้ังเกลอื คือนาเกลือ มีท้ังนาขา้ วและบรโิ ภคนำ�้ ได้” ๔ ธนั วาคม ๒๕๓๓ 61

“วธิ ซี งึ่ กไ็ มย่ ากนกั ในการทำ� นาเกลอื และจะปอ้ งกนั มใิ หเ้ กดิ ความ เสียหายมากเกินไป คือสูบน้�ำจากในดินข้ึนมาแล้วมาท�ำนาเกลือ และเม่ือใช้น�้ำนั้นแล้วแทนที่จะเทไปในห้วยก็เทลงไปในดินอีกที ซ่ึงเป็นการกระท�ำที่ท�ำได้เพราะว่าดูดน้�ำข้ึนมาจากในดินก็มีเกลือขึ้น มาด้วย ย่อมทำ� ใหม้ โี พรงในใต้ดนิ ก็นำ� น้�ำเอาลงไปแทนท่ีก็เป็นการทำ� ท่ีท�ำกันได้ แล้วก็ไม่สิ้นเปลืองมากนัก แต่ย่อมมีการส้ินเปลืองบ้าง เพราะวา่ ถา้ เทลงไปในหว้ ยไมต่ อ้ งสนิ้ เปลอื งอะไร แตว่ า่ ขอ้ เสยี ของการ เทลงไปในห้วยก็คือน�้ำในห้วยกร่อย ท่ีอ่ืนเขาจะท�ำน้�ำประปาก็ไม่ได้ ทั้งใต้ดนิ กเ็ ป็นโพรงมกี ารยบุ ลงไป” ๔ ธนั วาคม ๒๕๓๓ 62

“ทั้งเร่ืองของน�้ำท่วมและเรื่องของเกลือนี้จะต้องคิดให้ กวา้ งขวางใหด้ วู า่ ทำ� อยา่ งนจี้ ะมผี ลเปน็ อยา่ งไรตลอดเรอ่ื ง คำ� วา่ ตลอด ทง้ั เรอ่ื งนก้ี ห็ มายความวา่ ถา้ ทำ� อะไรอยา่ งหนงึ่ กจ็ ะมผี ลตอ่ ไป แลว้ ผลนนั้ จะเปน็ เหตใุ หเ้ กดิ ผลดหี รอื ไมด่ อี ยา่ งไร เขากต็ อ้ งการใหท้ ำ� อะไร ปฏบิ ตั ิ อยา่ งไรจะเกดิ ผลดี และผลดนี ้ันใหเ้ กดิ ผลดตี ่อไป อยา่ งนีก้ ็เป็นในทาง ทพี่ ฒั นาไมใ่ ชเ่ ปน็ ในทางทห่ี ายนะ ฉะนน้ั ทพี่ ดู มาในเรอ่ื งนวี้ า่ เราจะตอ้ ง พยายามทจี่ ะวางโครงการ โครงการทพี่ ฒั นา หรอื จะทำ� งานกจิ การใดๆ จะต้องดูรอบคอื ใหร้ อบด้าน ไม่ใชเ่ ฉพาะวิชาอย่างหนง่ึ อยา่ งใด” ๔ ธันวาคม ๒๕๓๓ 63

“เราไมอ่ ยากจะเปน็ ประเทศกา้ วหนา้ อยา่ งมาก เพราะถา้ เราเปน็ ประเทศก้าวหน้าอย่างมาก ก็จะมีแต่ถอยหลัง ประเทศเหล่าน้ัน ทเ่ี ปน็ ประเทศทมี่ อี ตุ สาหกรรมกา้ วหนา้ จะมแี ตถ่ อยหลงั และถอยหลงั อยา่ งน่ากลวั แต่ถ้าเรามีการบรหิ ารแบบเรยี กวา่ แบบ “คนจน” แบบ ท่ีไม่ติดกับต�ำรามากเกินไปท�ำอย่างมีสามัคคีน่ีแหละ คือเมตตากัน ก็จะอยู่ไดต้ ลอดไป คนที่ท�ำงานตามวิชาการ จะต้องดตู ำ� รา เม่อื พลกิ ไปถงึ หนา้ สดุ ทา้ ยแลว้ ในหนา้ สดุ ทา้ ยนน้ั เขาบอก “อนาคตยงั ม”ี แตไ่ ม่ บอกว่าท�ำอย่างไร ก็ต้องปิดเล่มคือปิดต�ำรา ปิดต�ำราแล้วไม่รู้จะท�ำ อะไรลงทา้ ยกต็ อ้ งเปดิ หนา้ แรกใหม่ เปดิ หนา้ แรกกเ็ รม่ิ ตน้ ใหม่ ถอยหลงั เข้าคลอง แต่ถ้าเราใช้ต�ำราแบบ “คนจน” ใช้ความอะลุ้มอะล่วยกัน ตำ� รานนั้ ไม่จบเราจะก้าวหน้า “เรือ่ ยๆ” ๔ ธนั วาคม ๒๕๓๔ 64

“ถามชาวบ้านที่อยู่ที่นั่น ว่าเป็นอย่างไรปีนี้ เขาบอกว่า เกบ็ ขา้ วได้ แลว้ ขา้ วกอ็ ยตู่ รงนนั้ กองไว้ เรากไ็ ปดขู า้ ว ขา้ วนนั้ มรี วงจรงิ แต่ไม่มีเม็ดหรือรวงหน่ึงมีสักสองสามเม็ด ก็หมายความว่าไร่หน่ึง คงไดป้ ระมาณสักถงั เดียว หรือไมถ่ งึ ถงั ต่อไร่ ถามเขาท�ำไมเป็นเช่นนี้ เขากบ็ อกวา่ เพราะไมม่ ฝี น เขาปลกู กลา้ ไวแ้ ลว้ เมอ่ื ขน้ึ มากป็ กั ดำ� ปกั ดำ� ไมไ่ ดเ้ พราะว่าไมม่ ีนำ�้ กป็ ักในทราย ท�ำรูในทรายแลว้ ปกั ลงไป เม่อื ปัก แล้วตอนกลางวันกเ็ ฉามันงอลงไป แต่ตอนกลางคนื ก็ต้งั ตวั ตรงข้ึนมา เพราะมนี ำ�้ คา้ ง แลว้ ในทส่ี ดุ กไ็ ดร้ วงแตไ่ มม่ ขี า้ วเทา่ ไร อนั นเ้ี ปน็ บทเรยี น ทดี่ ี เขาก็เลา่ ให้ฟงั อยา่ งตรงไปตรงมา แสดงใหเ้ หน็ ว่าข้าวน้เี ปน็ พืชที่ แข็งแกรง่ มาก ขอใหไ้ ดม้ นี ำ�้ คา้ งกพ็ อ แมจ้ ะเปน็ ขา้ วธรรมดาไมใ่ ชข่ า้ วไร่ ถ้าหากเราช่วยเขาเล็กน้อยก็สามารถที่จะได้ข้าวมากข้ึนหน่อย พอท่ี จะกิน ฉะนั้นโครงการที่จะท�ำมิใช่จะต้องท�ำโครงการใหญ่โตมากนัก จะได้ผลท�ำเล็กๆ ก็ได้ จึงเกิดความคิดขึ้นมาว่า ในที่อย่างเช่นนั้น ฝนกด็ ีพอสมควร แต่ลงมาไม่ถูกระยะเวลา เม่ือลงมาไม่ถกู ระยะเวลา ฝนกท็ ้ิงชว่ ง ข้าวก็ไม่ดี 65

วธิ แี กไ้ ขคอื ตอ้ งเกบ็ นำ้� ฝนทล่ี งมา กเ็ กดิ ความคดิ วา่ อยากทดลอง ดูสักสิบไร่ในท่ีอย่างนั้น สามไร่จะท�ำเป็นบ่อน้�ำ คือเก็บน้�ำฝนแล้ว ถ้าจะต้องใช้บุด้วยพลาสติกก็บุด้วยพลาสติก ทดลองดูแล้วอีกหกไร่ ทำ� เปน็ ทนี่ า สว่ นไรท่ เ่ี หลอื นนั้ กเ็ ปน็ ทบี่ รกิ ารหมายถงึ ทางเดนิ หรอื เปน็ กระต๊อบ หรืออะไรก็แล้วแต่ หมายความว่า น้�ำสามสิบเปอร์เซ็นต์ ท่ีท�ำนา หกสิบเปอร์เซน็ ต์ ก็เช่ือวา่ ถ้าเก็บนำ้� ไวไ้ ด้ จากเดมิ ทีเกบ็ เกีย่ ว ข้าวได้ไร่ละหน่ึงถังถึงสองถัง ถ้ามีน้�ำเล็กน้อยอย่างน้ันก็ควรจะเก็บ เกย่ี วขา้ วไดไ้ รล่ ะประมาณสบิ ถงั ยส่ี บิ ถงั หรอื มากกวา่ อาจจะถงึ สามสบิ ก็ได้ สมมุติว่า สบิ เท่ากย็ สี่ ิบถงั หมายความว่า ท่ีหกไรป่ จั จุบัน ทีไ่ ด้ไร่ ละหนงึ่ ถงั ก็จะได้ ย่สี ิบถัง ย่ีสิบเท่า หรือถ้านับเอางา่ ยๆ วา่ สิบเทา่ ท่ีหกไร่จะเท่ากับ หกสิบไร่ ท้ังหมดสิบไร่เท่ากับได้ผลเท่ากับหกสิบไร่ ของเขาปจั จบุ ัน จงึ ควรจะใช้ได้ ก็พยายามท่ีจะวางแผนน้ี” ๔ ธนั วาคม ๒๕๓๕ 66

“ฝนท่ีท�ำนี้จะพลิกฤดูกาลไม่ได้ ไม่ใช่เวลาฝนแล้งจะบันดาล อยา่ งปาฏหิ ารยิ ใ์ หม้ ฝี นพอเพยี งกบั การเพาะปลกู มไิ ด้ หรอื จะแทนการ ชลประทานที่ขุดเรียบร้อยกว้างขวางก็ไม่ได้ แต่เป็นทางหน่ึง ทม่ี หี วงั สำ� หรบั ในฤดกู าลทคี่ วรจะมฝี น และฝนเทยี มจะชว่ ยใหป้ ระกอบ พืชผลไมใ่ ห้สน้ิ ไปพอได้” ๒๕ กรกฎาคม ๒๕๑๗ 67

“ท�ำฝนเทียม หมายความว่า ความช้ืนที่ผ่านเหนือเขต เราดกั เอาไว้ให้ลงได้” ๔ ธันวาคม ๒๕๓๖ 68

“การท�ำฝนเทียมนี้บางทีก็เป็นสิ่งท่ีน่าท้อใจ เพราะว่าอย่างเช่น ตอนหลังๆ น้ี ความช้ืนในอากาศน้อย ความจริงก็พอท�ำได้ แต่ไม่เป็นล่�ำเป็นสนั ” ๔ ธนั วาคม ๒๕๓๖ 69

“ให้เขาปลูกข้าวบริโภค เขาจะชอบข้าวเหนียวก็ปลูก ข้าวเหนียว เขาจะชอบปลูกข้าวอะไรก็ตาม ให้เขาปลูกข้าวอย่างน้ัน และเกบ็ ไว้เพ่ือทีจ่ ะบรโิ ภคตลอดปี ถ้ามีทท่ี ีจ่ ะท�ำนาปรัง หรือมีทม่ี าก พอส�ำหรับปลกู ขา้ ว กป็ ลกู ขา้ วหอมมะลิเพ่ือทีจ่ ะขาย” ๔ ธันวาคม ๒๕๔๐ 70

“โรงสใี นสวนจติ รฯ นี้ ซงึ่ กไ็ มแ่ พงนกั เมอื่ ตงั้ โรงสปี ลกู ขา้ วเองบา้ ง และไปซอ้ื ข้าวจากเกษตรกรบ้าง น�ำมาสี และขายในราคาท่เี หมาะสม เปน็ ในรูปสหกรณ์ ทท่ี �ำสวนจติ รฯ นี้ ไม่ไดใ้ ชข้ ้าวทป่ี ลูกในสวนจติ รฯ เพราะว่าข้าวทป่ี ลูกในสวนจิตรฯ เอาไปเข้าพิธแี รกนาขวัญ เกษตรกร ก็มีความสุข เพราะขายข้าวในราคาท่ีเหมาะสมและผู้บริโภคก็ซ้ือได้ ในราคาถกู เพราะว่าไมต่ อ้ งมีการขนส่งมากเกนิ ไป ไม่ตอ้ งมีคนกลาง มากเกนิ ไป ตกลงทั้งผ้ผู ลิตทัง้ ผบู้ รโิ ภคก็มีความสขุ ” ๔ ธันวาคม ๒๕๔๐ 71

“ที่พรุ คอื เป็นที่ที่ได้ชื่อว่าเปร้ยี วแทๆ้ เลยทเี ดียว ได้ทำ� โครงการ สามารถทจี่ ะปลกู ขา้ วและทำ� กสกิ รรมในทพ่ี รแุ ทๆ้ เลยทเี ดยี ว ไดข้ ดุ สระ และกรดุ ้วยหินปนู และใส่หินฝุน่ เข้าไป เพ่ือให้นำ�้ ไม่เปร้ยี ว และสง่ ไป ตามคลอง ตามท่อ ก็ได้ผลจนกระทั่งเห็นว่า ชาวบ้านท่ีตรงหมู่บ้าน แถวนน้ั ทเ่ี คยจนไมม่ กี นิ บดั นเ้ี รม่ิ หนา้ ยม้ิ แยม้ แจม่ ใส เพราะทำ� กสกิ รรม ไดผ้ ล” ๔ ธนั วาคม ๒๕๔๐ 72

“การจะเป็นเสือน้ันไม่ส�ำคัญ ส�ำคัญอยู่ท่ีเรามีเศรษฐกิจ แบบพอมพี อกิน แบบพอมีพอกนิ นน้ั หมายความวา่ อมุ้ ชูตวั เองไดใ้ ห้ มีพอเพียงกับตัวเอง อันน้ีก็เคยบอกว่าความพอเพียงนี้ไม่ได้ หมายความว่าทุกครอบครัวจะต้องผลิตอาหารของตัว จะต้อง ทอผ้าใส่เอง อย่างน้ันมันเกินไป แต่ว่าในหมู่บ้านหรือในอ�ำเภอ จะต้องมคี วามพอเพียงพอสมควร บางส่งิ บางอยา่ งที่ผลติ ได้มากกวา่ ความต้องการ ก็ขายได้ แต่ขายในท่ีไม่ห่างไกลเท่าไหร่ ไม่ต้องเสีย คา่ ขนสง่ มากนกั ” ๔ ธันวาคม ๒๕๔๐ 73

“ประเทศไทยจะสามารถพ้นวิกฤตการณ์ได้ดีกว่าหลายประเทศ เพราะแผ่นดินนี้ยังเหมาะสมกับความเป็นอยู่ได้ อย่างที่เคยพูดมา หลายปแี ลว้ วา่ ภูมิประเทศยัง “ให้” คอื ความเหมาะสม แต่ความเป็น อยูต่ อ้ งไมฟ่ ุ้งเฟ้อต้องอยู่อยา่ งประหยดั และตอ้ งไปในทางที่ถูกต้อง” ๔ ธนั วาคม ๒๕๔๐ 74

“คำ� วา่ “เพยี งพอ” พอเพยี งนก่ี พ็ อ คนเราถา้ พอในความตอ้ งการ มันก็มีความโลภน้อย เมื่อมีความโลภน้อยก็เบียดเบียนคนอ่ืนน้อย ถา้ ประเทศใดมคี วามคดิ อนั นไ้ี มเ่ ศรษฐกจิ มคี วามคดิ วา่ ทำ� อะไรตอ้ งพอเพยี ง หมายความว่าพอประมาณไม่สุดโต่ง ไม่โลภอย่างมาก คนเราก็อยู่ เป็นสขุ พอเพียงน้อี าจจะมมี ากอาจจะมขี องหรหู รากไ็ ด้ แต่ว่าตอ้ งไม่ เบียดเบียนคนอ่ืน ต้องให้พอประมาณ พูดจาก็พอเพียง ท�ำอะไรก็ พอเพยี งปฏิบัตติ นก็พอเพียง” ๔ ธันวาคม ๒๕๔๑ 75

“เศรษฐกจิ พอเพยี งหรอื ทฤษฎใี หมน่ ้ี ๒ อยา่ งนจ้ี ะนำ� ความเจรญิ แก่ประเทศได้ แต่ต้องมีความเพียร แล้วต้องอดทน ต้องไม่ใจร้อน ตอ้ งไมพ่ ูดมาก ต้องไม่ทะเลาะกนั ถ้าท�ำได้โดยเข้าใจกนั เชื่อว่าทุกคน จะมีความพอใจได”้ ๔ ธนั วาคม ๒๕๔๑ 76

“เน่ืองจากพ้ืนท่ีในเขตต�ำบลเขาดินพัฒนาและต�ำบลห้วยบง รวมทง้ั ต�ำบลใกล้เคยี งในเขตท้องที่อำ� เภอเมอื งสระบรุ ี จงั หวดั สระบุรี เปน็ บรเิ วณทรี่ าษฎรสว่ นใหญม่ อี าชพี ทำ� การเพาะปลกู โดยอาศยั นำ้� ฝน เป็นหลัก ฝนท่ีตกมักมีสภาพไม่แน่นอนเป็นประจ�ำแทบทุกปี เช่น ฝนลา่ หรอื ฝนทิ้งชว่ งนาน จึงท�ำใหร้ าษฎรประสบปญั หาขาดแคลนน้ำ� เพาะปลูกโดยเฉพาะอย่างย่ิงในช่วงฤดูแล้ง ดังนั้น จึงควรพิจารณา จัดแปลงท่ีดินในเขตโครงการพัฒนาพื้นที่บริเวณวัดมงคลในรูปแบบ ใหม่ ได้แก่ การพัฒนาพื้นท่ีท�ำการเกษตรนำ้� ฝนท่ีแห้งแล้ง ซ่ึงพ้ืนท่ี แปลงท่ี ๒ มเี นอื้ ทป่ี ระมาณ ๑๕ ไร่ ใหแ้ บ่งขุดเป็นสระเกบ็ น�้ำจำ� นวน ๓ ไร่ พื้นที่ส่วนใหญ่จัดไว้ส�ำหรับปลูกข้าวในฤดูฝนเพ่ือให้พอบริโภค ในครัวเรือนและปลูกพืชไร่ฤดูแล้ง พ้ืนที่บางส่วนใช้ปลูกพืชฤดูแล้ง นำ้� ในสระเกบ็ น�้ำจะใชช้ ว่ ยเสรมิ น�้ำฝนสำ� หรบั การเพาะปลกู พชื ฤดแู ลง้ และยงั จะไดป้ ระโยชนจ์ ากการเลยี้ งปลาอกี ดว้ ย รปู แบบการด�ำเนนิ การ ดังกล่าวควรจัดท�ำในลักษณะเป็นแปลงทดลอง หรือแปลงสาธิตเพื่อ ให้เปน็ แบบอย่างส�ำหรบั ราษฎรไดน้ ำ� ไปใชใ้ นพนื้ ทข่ี องตนตอ่ ไป” ๒๕ มกราคม ๒๕๓๖ 77

“ทฤษฎีใหม่” นี้ มิได้เป็นการแจกจ่ายท่ีดินเป็นที่ดิน ของประชาชนเอง เรื่องนี้เร่ิมตน้ ท่ีจังหวัดสระบุรี ทีต่ ้องพูด เพราะวา่ แมไ้ ดพ้ ดู เรอื่ งทเี่ ปน็ ตน้ เหตขุ องเรอื่ งนม้ี าแลว้ แตว่ า่ ไมไ่ ดพ้ ดู อยา่ งชดั แจง้ เร่ืองนี้เร่ิมที่สระบุรีเม่ือหลายปีแล้ว ก่อนหน้าน้ันได้มีจินตนาการ ความคิดฝัน ท่านท้ังหลายคงนึกแปลก ท�ำไมแผนการจะต้องคิดฝัน ไม่ได้ไปดูต�ำรา ไม่ได้ค้นต�ำรา แต่ค้นในความคิดฝันในจินตนาการ เรานกึ ถงึ ว่าจะต้องมแี ห่งหนง่ึ ทจ่ี ะเขา้ กบั เรอื่ งของเรา” ๔ ธนั วาคม ๒๕๓๗ 78

“ในพื้นท่ีเพาะปลูกของโครงการศูนย์พัฒนาฯ ควรใช้ระบบ ทฤษฎใี หม่ กลา่ วคอื ระบบทด่ี นิ ท�ำกนิ ใหเ้ กษตรกรแตล่ ะครอบครวั เปน็ แปลงเลก็ ๆ เนื้อทปี่ ระมาณ ๑๐ ไร่ พรอ้ มขุดสระเก็บน้�ำภายในพื้นท่ี ดังกล่าวให้เป็นสัดส่วนท่ีเหมาะสมกับพ้ืนที่ ด้วยวิธีน้ีเกษตรกรจะ สามารถพึ่งตนเองได้ กล่าวคือ สามารถปลูกข้าวจนเพียงพอบริโภค ในแต่ละครวั เรือนได้ตลอดปอี ยา่ งสมำ�่ เสมอ เพราะทุกแปลงจะมสี ระ เกบ็ นำ้� สำ� หรบั จา่ ยนำ้� สนบั สนนุ การเพาะปลกู ตลอดจนเพอ่ื การอปุ โภค บริโภคอย่างเพียงพอ และยังสามารถรับน�้ำเสริมจากอ่างเก็บน�้ำ เพื่อเลี้ยงได้ตลอดเวลา” เมษายน ๒๕๓๗ 79

80

“แม้ประเทศของเราจะพัฒนาด้านอุตสาหกรรมไปมาก แล้วก็ตาม แต่การเกษตรก็มีความส�ำคัญไม่ยิ่งหย่อนไปกว่ากัน จะละเลยทอดทิ้งมิได้ ดังนั้น จึงจ�ำเป็นที่จะต้องค้นคิดหาแนวทาง ปฏิบัติการเกษตรท่ีเหมาะสมกับสภาวการณ์อยู่เสมอ เพ่ือช่วยให้ เกษตรกรของเราไดม้ ผี ลผลติ ทเี่ พยี งพอเลย้ี งตวั และมฐี านะความเปน็ อยู่ท่ีสุขสบายพอควรแก่อัตภาพ ทฤษฎีใหม่เป็นวิธีปฏิบัติการเกษตร อกี แนวทางหนงึ่ ทค่ี ดิ คน้ ขน้ึ สำ� หรบั เกษตรกรทมี่ ที ด่ี นิ จำ� นวนนอ้ ย หรอื แปลงขนาดเลก็ มหี ลกั สำ� คญั อยวู่ า่ แตล่ ะแปลงจะแบง่ ออกเปน็ สว่ นๆ สมมตุ วิ ่าแปลงหน่ึงมี ๑๕ ไร่ จะปลกู ข้าว ๕ ไร่ ปลกู ผลไม้ พืชไร่ หรือ พืชผักสวนครัว ๕ ไร่ ขุดสระน�้ำ ๓ ไร่ ปลูกท่ีอยู่อาศัยและอื่นๆ อีก ๒ ไร่ วธิ นี ีไ้ ดท้ ดลองปฏบิ ตั ขิ ้นั แรกมานานพอสมควร และได้ผลดี ที่น่าพอใจระดับหนึ่ง คือ เกษตรกรมีข้าวบริโภคเพียงพอตลอดปี และมีรายได้พอเลี้ยงตัวเองได้ ต่อไปหากจะให้ได้ผลที่ยิ่งสมบูรณ์ขึ้น ในขน้ั ทส่ี อง กจ็ ะตอ้ งรวมกนั ในรปู กลมุ่ หรอื สหกรณ์ ดว้ ยความรว่ มมอื ของหนว่ ยงานราชการ มลู นธิ ิ และเอกชน เพอื่ ช่วยเหลือในดา้ นการ ผลิต การตลาด การเป็นอยู่ต่างๆ และในข้ันที่สาม จะต้องร่วมมือ กบั สถาบนั การเงนิ และการพลงั งาน เพอื่ ชว่ ยเหลอื ดา้ นการจดั ตง้ั และ บรหิ ารโรงสี รา้ นสหกรณ์ รวมทง้ั สนบั สนนุ การลงทุน” กุมภาพันธ์ ๒๕๓๘ 81

82

“ท�ำทฤษฎีใหม่เพื่อที่จะให้ประชาชนมีโอกาสท�ำเกษตรกรรม ให้พอกิน ถ้าน้�ำมีพอดีในปีไหน ก็สามารถท่ีจะประกอบการเกษตร หรอื ปลกู ขา้ วทเ่ี รยี กวา่ นาปไี ด้ ถา้ ตอ่ ไป ในหนา้ แลง้ นำ�้ มนี อ้ ยกส็ ามารถ ท่ีจะใช้น�้ำที่กักไว้ในสระเก็บน้�ำของแต่ละแปลงมาท�ำการเพาะปลูก แม้แต่ข้าวก็ยังปลูกได้ ไม่ต้องไปเบียดเบียนชลประทานระบบใหญ่ เพราะมีของตัวเอง แต่ก็อาจจะปลูกผักหรือเล้ียงปลา หรือท�ำอะไร อื่นๆ ก็ได้ ทฤษฎีใหม่น่ีมีไว้ส�ำหรับป้องกันความขาดแคลนในยาม ปกตกิ จ็ ะท�ำให้ร่�ำรวยมากขน้ึ ในยามท่ีมอี ทุ กภัย กส็ ามารถท่จี ะฟน้ื ตวั ไดเ้ ร็ว โดยไม่ต้องให้ทางราชการไปช่วยมากเกินไป ท�ำให้ประชาชนมี โอกาสพ่ึงตนเองได้อย่างดี ฉะนั้นจึงได้สนับสนุนให้มีการปฏิบัติตาม ทฤษฎใี หม”่ ๔ ธันวาคม ๒๕๓๘ 83

84

“ข้อส�ำคัญที่จะต้องจ�ำไว้ให้ขึ้นใจก็คือ ทฤษฎีใหม่น้ีไม่เน้นเร่ือง การท�ำนาปัง เนื่องจากต้องใช้น�้ำเป็นจ�ำนวนมาก แต่ควรจะ ปลูกข้าวในฤดูท�ำนาเพ่ือจะได้ใช้น้�ำธรรมชาติเป็นส่วนใหญ่ สตู ร ๓๐-๓๐-๓๐-๑๐ ในทฤษฎีใหมท่ ีต่ ั้งข้นึ มาน้ีเป็นเพียงสตู รคร่าวๆ สามารถยืดหยุ่นได้ไม่ตายตัว ข้ึนอยู่กับความเหมาะสมของพื้นท่ี และภมู ปิ ระเทศ ตวั อยา่ งเชน่ พืน้ ท่ใี นโครงการศนู ยศ์ กึ ษาการพฒั นา ห้วยทรายฯ น้ี ได้จัดเตรียมแหล่งเก็บน้�ำและระบบส่งน้�ำส�ำหรับเติม ให้สระน�้ำในโครงการฯ อย่างค่อนข้างจะสมบูรณ์ จึงอาจลดพ้ืนที่ สระน้�ำลง ซ่ึงจะท�ำให้สามารถเพ่ิมเนื้อท่ีของแปลงเกษตรกรรม ได้มากข้ึน ข้อส�ำคัญอีกประการหนึ่ง คือ ในแต่ละปีจะต้องศึกษาว่า มีต้นทุนทรัพยากรน�้ำเท่าใด จะได้สามารถน�ำมาค�ำนวณในการ สนับสนุนน้�ำให้กับแปลงเกษตรกรรมในทฤษฎีใหม่ได้อย่างสม�่ำเสมอ การเก็บกักน้�ำจะต้องเผ่ือเนื้อที่ไว้ส�ำหรับรับปริมาณน้�ำฝน หากเกิด ฝนตกหนักด้วย มิฉะนั้นอาจเกิดน้�ำท่วมแปลงเกษตรกรรมได้ ฉะน้ัน จึงต้องคอยเติมนำ้� จากอ่างบนลงอา่ งเล็กให้พอเหมาะ” ๑๔ กรกฎาคม ๒๕๔๑ 85

86

“อีกแห่งหนึ่งก็ท่ีชะอ�ำ ดินเสียจนเป็นดินแข็ง ไปปลูกหญ้าแฝก เพยี ง ๒ ปี ดินร่วนและต้นไม้หงิกงอของเดมิ นั้น เดยี๋ วน้ตี รงหมดแลว้ เป็นป่าที่อุดมสมบูรณ์ แล้วต่อไปป่าอุดมสมบูรณ์นั้น ก็จะท�ำให้ ดดู ความชนื้ จากอากาศ ทำ� ใหเ้ มฆทอี่ ยใู่ นอากาศลงมาเปน็ ฝนได้ ฉะนนั้ เมอื งไทยตอ่ ไป กจ็ ะเปน็ เมอื งอดุ มสมบรู ณ์ ไมแ่ รน้ แคน้ ไมเ่ ปน็ ทะเลทราย อยา่ งในระยะ ๒๐ ปที ผี่ า่ นมาน้ี เมอื งไทยจากทอ่ี ดุ มสมบรู ณ์ เปน็ สวน เปน็ ไร่ เปน็ ป่า กลายเป็นทะเลทราย เราจะท�ำใหป้ ระเทศไทยกลบั มี ความอุดมสมบูรณ์มีความชุ่มชื้นได้ ขออย่าไปรังแกป่าเท่าน้ันเอง ไมต่ อ้ งทำ� อะไรมาก” ๔ ธันวาคม ๒๕๓๗ 87

88

ต ัวอย“า่ กงาใรหป้ดลูทูก่ีจปังห่าวปัดนลูกคหรนญา้ายแกฝ(๑ก)สเปอน็งอพย้ืน่าทงี่เนลี้ต็ก้อๆงทได�ำ้ทเขำ� ้าเปค็นู่กันเขอื่ ไนดก้ทัน้ �ำ น้�ำส�ำหรับชะลอน้�ำ ไม่ใช่เขื่อนกั้นน�้ำใหญ่ๆ หรือเขื่อนเล็กๆ แต่ว่า เปน็ ฝายเลก็ ๆ ในบรเิ วณนน้ั มฝี ายชะลอนำ้� ๓๕ ตวั แตค่ า่ ทำ� ฝาย ๓๕ ตวั น้ีคนอาจจะนกึ วา่ ๓๕ ลา้ นไม่ใช่ ๒ แสนบาท ทำ� ได้ ๓๕ ตัว ยงั ไมไ่ ด้ เหน็ แต่วา่ กลา้ ท่จี ะยืนยันวา่ ไดผ้ ล ถ้าใครสนใจไปดูได้ทใ่ี กลบ้ า้ นบงุ่ เข้ อำ� เภอปากพลี จงั หวดั นครนายก ไปดฝู ายชะลอนำ�้ ๓๕ ตวั นี้ ไปดวู า่ ปา่ จะข้ึนอย่างไร เพ่งิ เสร็จมาไม่กี่เดือน จะเห็นว่าปา่ น้นั เจรญิ ไมต่ อ้ ง ไปปลูกสักตน้ เดียวมันข้ึนเอง” ๔ ธนั วาคม ๒๕๓๗ (๑) โครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูสภาพป่าโดยฝายต้นน�้ำล�ำธาร อันเนื่อง มาจากพระราชดำ� ริ บา้ นบงุ่ เข้ ตำ� บลหนองแสง อำ� เภอปากพลี จงั หวดั นครนายก มวี ตั ถปุ ระสงคใ์ นการเพม่ิ ความชมุ่ ชนื้ แกด่ นิ และชนั้ บรรยากาศโดยรอบ โดยการ สร้างฝายก้ันน�้ำเพ่ือชะลอการไหลของกระแสน้�ำตามร่องน�้ำ ล�ำธาร น้�ำท่ีถูก เก็บกักไว้หลังฝายจะไหลบนผิวดินและซึมลงใต้ดิน นอกจากน้ันยังสามารถ กระจายนำ�้ ทขี่ งั อยหู่ ลงั ฝาย ไปยงั พนื้ ทร่ี อบๆ โดยทางคนู ำ�้ เลก็ ๆ ทข่ี ดุ ขน้ึ เพอ่ื ขยาย พน้ื ที่ชมุ่ ชนื้ ใหก้ ว้างออกไป ในบรเิ วณทม่ี ีสภาพภมู ปิ ระเทศเอ้ืออ�ำนวย ก็จะเก็บ กักน�้ำด้วยวิธีดังกล่าวเป็นปริมาณมาก เพื่อใช้ในกิจการขยายเขตความชุ่มชื้น โครงการน้จี ะเป็นตน้ แบบในการฟน้ื ฟสู ภาพป่าเสอ่ื มโทรมในพืน้ ทอี่ ่นื ๆ ต่อไป 89

“ปลูกหญา้ แฝกให้เปน็ แถวยาวตามขวางของระดบั ความชันของขอบบ่อเลีย้ งปลาเพียงหนง่ึ หรือสองแถว ก็น่า จะเพยี งพอ แต่ใหป้ ลกู หญา้ แฝกชดิ ตดิ กนั ตอ่ เนื่องกันไป เพอ่ื ให้ หญา้ แฝกมีความหนาแนน่ ใชเ้ ป็นตะแกรงกรองกั้นสิง่ ตา่ งๆ ไวไ้ ด”้ ๕ ตลุ าคม ๒๕๓๕ 90

“พื้นดินบริเวณโครงการศูนย์พัฒนาฯ มีสภาพค่อนข้างแข็ง จึงควรรีบส่งเสริมการปลูกหญ้าแฝก เพ่ือช่วยท�ำให้ดินมีความ ช่มุ ช้นื ขนึ้ และสามารถเกบ็ รักษาความชุ่มชืน้ ไวใ้ นดนิ ได้” เมษายน ๒๕๓๗ 91

“ในเมืองไทย นี้มีท่ีดินกว้างขวางพอสมควร แม้จะมีพลเมือง เพม่ิ ขน้ึ มามากกย็ งั มที ด่ี นิ แตท่ ดี่ นิ สว่ นมากเปน็ ทแ่ี รน้ แคน้ ทไ่ี มด่ บี างแหง่ กเ็ ปรยี้ ว บางแหง่ กเ็ ปน็ ดา่ ง บางแหง่ กเ็ คม็ บางแหง่ กไ็ มม่ ดี นิ เลย อยา่ งเชน่ ที่ชะอ�ำ เดินเดินไป เอ๊ะ ท�ำไมตรงนี้รู้สึกว่าเดินบนท่ีแข็งมันเป็นดาน ไม่มีดินเลย เดี๋ยวน้ีก�ำลังหาวิธีแก้ไข ซึ่งได้ผลไปส่วนหนึ่งแล้วโดยใช้ หญา้ แฝก หญา้ แฝกนนั้ จะระเบดิ หนิ กน็ กึ วา่ การคน้ ควา้ เหลา่ นอ้ี าจจะ ไม่ทันกาล ในสถานการณ์ปัจจุบันทันที แต่ก็มีหวังภายในปีสองปีนี้ จะสามารถท�ำให้คนมีท่ีท�ำกินมากขึ้น โดยใช้วิทยาการสมัยใหม่ สามารถท่ีจะให้ผลผลิตดีข้ึน ในการน้ีจะต้องมีการลงทุนส�ำหรับวิจัย ตอ้ งมีการลงทนุ ส�ำหรับชว่ ยเกษตรกร” ๔ ธันวาคม ๒๕๔๐ 92

“การปลูกหญ้าแฝก จะต้องปลูกให้ชิดติดกันเป็นแผงและ วางแนวให้เหมาะสมกับลักษณะของภูมิประเทศ เป็นต้นว่า บนพื้นที่สูงจะต้องปลูกตามแนวขวางของความลาดชันและร่องน�้ำ บนพื้นที่ราบจะต้องปลูกรอบแปลงหรือปลูกตามร่องสลับกับพืชไร่ ในพ้ืนท่ีเก็บกักน้�ำจะต้องปลูกเป็นแนวเหนือแหล่งน้�ำ หญ้าแฝก ทป่ี ลกู โดยหลักวธิ ีดงั นี้ จะชว่ ยป้องกนั การพังทลายของหน้าดิน รักษา ความชุ่มช้ืนในดิน เก็บกักตะกอนดินและสารพิษต่างๆ ไม่ให้ไหลลง แหลง่ น�้ำ ซง่ึ จะอำ� นวยผลเปน็ ประโยชนอ์ ยา่ งยงิ่ แกก่ ารอนรุ กั ษด์ นิ และ นำ�้ ตลอดจนการฟนื้ ฟูดินและปา่ ไม้ให้สมบรู ณข์ น้ึ ” ๒๕ กรกฎาคม ๒๕๔๐ 93

“พน้ื ทล่ี กั ษณะลาดชนั มผี วิ เปน็ ดนิ ดาน การพฒั นาอาจทำ� ไดด้ ว้ ย การเดินส�ำรวจภูมิประเทศ เพ่ือวางแนวปลูกหญ้าแฝกให้เหมาะสม หากพ้ืนที่เป็นดินท่ีแข็งเป็นดาน จะต้องใช้สว่านเจาะให้ลึกเข้าไปใน ช้นั ดินของดนิ ดาน จากนั้นใช้ดินดใี ส่ลงในหลุมท่เี จาะไว้ใส่ปยุ๋ เพ่มิ เตมิ พอสมควร แลว้ จึงปลกู หญา้ แฝก รากของหญา้ แฝกจะดงึ ความช้นื ลง ไปใตด้ นิ และจะระเบดิ ชน้ั ดนิ ทแี่ ขง็ เปน็ ดาน ทำ� ใหช้ น้ั ดนิ ทแี่ ขง็ เปน็ ดาน นัน้ คอ่ ยๆ ร่วนซยุ การปลกู หญ้าแฝกเปน็ ข้นั บันไดให้เปน็ แนวชดิ กันน้ี จะช่วยปะทะกระแสน�้ำที่ไหลบ่าลงมาจากภูเขา ท�ำหน้าท่ีดักดินและ เศษใบไม้ไว้ ซึ่งนอกจากจะเป็นการพอกพูนหน้าดินซึ่งเป็นวัสดุท่ีเป็น ปุ๋ยแล้ว ยังสกัดกั้นมิให้เศษใบไม้และดินดังกล่าวถูกกระแสน�้ำชะพา ลงไปในร่องนำ�้ หรือลำ� ห้วยทำ� ให้ต้ืนเขนิ ไม่สามารถรองรับปริมาณนำ้� ในห้วยเป็นผลให้ระบายน�้ำไม่ทัน ท�ำให้เกิดอุทกภัยในพื้นที่ ตอนล่างได้ง่าย แต่ทั้งน้ีจะต้องอนุรักษ์ภูเขาไว้ให้ดี เพราะภูเขาเป็น แหลง่ ผลติ อนิ ทรยี วตั ถทุ จ่ี ำ� เปน็ ในการฟน้ื ฟสู ภาพดนิ ทเี่ สอ่ื มโทรมใหใ้ ช้ ประโยชน์ในการเพาะปลูกได้ดี จึงเป็นหน้าท่ีของกรมป่าไม้ท่ีจะต้อง เร่งรดั พัฒนาสภาพปา่ บนภเู ขาให้คืนสภาพสมบูรณ์โดยเร็ว” ๑๔ กรกฎาคม ๒๕๔๑ 94

“โครงการพัฒนาต่างๆ ตั้งขึ้นเพื่อปรับปรุงดัดแปลงส่ิงที่มี อยแู่ ลว้ คอื ทรพั ยากรธรรมชาตใิ หเ้ กดิ ผลเปน็ ประโยชนแ์ กป่ ระเทศ และประชาชนสว่ นรวมใหไ้ ดม้ ากทสี่ ดุ ในทางปฏบิ ตั นิ น้ั นอกจากจะ ไดผ้ ลส่วนใหญ่ หรือส่วนรวมตามจุดประสงค์แล้ว บางทีก็อาจท�ำให้ มีการเสียหายในบางส่วนได้บ้าง เพ่ือที่จะให้โครงการมีผลเต็มเม็ด เต็มหน่วยจ�ำเป็นต้องพิจารณาจัดต้ังโดยรอบคอบและละเอียดถี่ถ้วน ให้ทราบว่า ผลที่เกิดจากโครงการน้ันจะมีขอบเขตต่อเนื่องไปเพียงใด และมีผลดีผลเสียประการใดท่ีจุดใดบ้าง จักได้สามารถวางแผนงาน ใหส้ อดคลอ้ งตอ้ งกันทุกส่วนทุกขนั้ เพอ่ื แกไ้ ขสว่ นทจี่ ะเสียหายใหก้ ลับ เปน็ ดใี ห้โครงการได้ประโยชนม์ ากทสี่ ดุ ” ๑๕ กรกฎาคม ๒๕๑๙ 95

“โครงการเช่นโครงการตามพระราชดำ� ริ โครงการเหล่านี้ขอบอก ทันทีว่าไม่ใช่ไม่ได้ท�ำมาจากทฤษฎี เป็นการท�ำแบบท่ีเขาเรียกว่าทาง ปฏิบัติ คือไปเห็นอะไรท่ีไหนแล้วก็นึกว่าควรปฏิบัติอย่างไรก็ทดลอง ปฏิบตั ไิ ป” ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 96

“โครงการตามพระราชด�ำริน้ี ก็เก่ียวข้องกับการพัฒนาความ เปน็ อยขู่ องประชาชนอนั นก้ี เ็ ปน็ สว่ นใหญ่ เพราะวา่ อยา่ งทวี่ า่ ประเทศ จะคงอยไู่ ด้ ก็ โดยทปี่ ระชาชนมฐี านะดี และสภาพความเปน็ อยมู่ คี วาม มนั่ คง มคี วามปลอดภยั มคี วามเจรญิ ฉะนน้ั ทกุ สง่ิ ทกุ อยา่ งทเ่ี กยี่ วขอ้ ง กบั การพฒั นากเ็ กย่ี วขอ้ งกบั ความมั่นคงของประเทศ” ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 97

“การพัฒนาแบบโครงการพระราชด�ำริน้ีที่ส�ำคัญถือหลักว่า หรอื จะเรยี กวา่ ทฤษฎกี ไ็ ด้ วา่ จะตอ้ งใหป้ ระชาชนมรี ายไดข้ นึ้ มาโดยเรว็ ทส่ี ดุ ไมใ่ ชว่ างโครงการ ๕ ปี ๑๐ ปี ทำ� โครงการ ๕ ปี ๑๐ ปนี นั้ โครงการ ระยะยาวนน้ั จำ� เปน็ ทจ่ี ะมี เพราะวา่ จะตอ้ งมโี ครงการแมบ่ ท อนั นต้ี อ้ ง มีแต่ว่าที่สนใจก็คือเราไปท่ีไหนไปเห็นว่าประชาชนเขาเดือดร้อน เขาก�ำลงั จนลงๆ ทุกปี จะวา่ ทกุ วนั กไ็ ด”้ ๒๖ กรกฎาคม ๒๕๓๒ 98

“เร่ืองค�ำว่าศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องจากพระราชด�ำริน้ัน ค�ำน้ีท�ำให้เข้าใจว่าเป็นเร่ืองของพระราชด�ำริ ซ่ึงไม่ใช่อย่างน้ัน อันเน่ืองมาจากพระราชด�ำริ หมายความว่าท้ังอันนี้เป็นศูนย์ศึกษา ทั้งอันนี้เป็นพระราชด�ำริแล้วท่ีด�ำเนินงานก็ด�ำเนินงานตามท่ีมี พระราชด�ำริ แต่ช่ือของกิจการก็ช่ือเพียงว่าศูนย์ศึกษาการพัฒนา ซ่ึงหมายความว่าเป็นศูนย์หรือเป็นแห่งหนึ่งท่ีรวมการศึกษาเพ่ือดูว่า อย่างไรจะพัฒนาได้ผล และแม้กระนั้นท่ีต้ังศูนย์ศึกษาการพัฒนาน้ี มิได้ตั้งช่ือก่อน ได้ตั้งศูนย์ก่อนถึงได้ใช้ช่ือว่า ศูนย์ศึกษาการพัฒนา ซึ่งหมายความว่าได้ตั้งกิจการอย่างหน่ึง และได้ต้ังชื่อซึ่งจะช้ีว่าศูนย์ หรอื กิจการน้ที �ำอะไร” ๒๖ สงิ หาคม ๒๕๓๑ 99

“ศูนย์ศึกษาการพัฒนานี้มีหลักการอยู่ว่าท�ำไปแล้วถ้าได้ผลดี ก็จดเอาไว้กลายเป็นต�ำรา ซึ่งเป็นหลักของต�ำราท้ังหลายต้องมาจาก ประสบการณ์ ฉะนัน้ บางทีก็จะเหน็ วิธปี ลูกข้าว หรอื ปลกู พืช หรอื ท�ำ อะไรก็ตาม ดูท่าทางเหมือนเป็นส่ิงที่ไม่ถูกหลักวิชา หรือนักวิชาการ จะคัดค้านแต่ว่ามาทดลองท�ำแลว้ อาจไดผ้ ล ลงทา้ ยกไ็ ปค้นในตำ� ราก็ อาจเห็นในต�ำราว่าเขามีเหมือนกันแต่ลืมไป อันนี้เป็นประโยชน์ของ ศนู ยศ์ กึ ษาการพฒั นาอยา่ งหนงึ่ ทวี่ า่ ไมใ่ ชส่ ถานที ดลอง แตว่ า่ เปน็ การ ทดลองแบบเรยี กว่ากนั เอง หรอื แบบไมเ่ ป็นทางการ” ๒๖ สิงหาคม ๒๕๓๑ 100