เล่มรวม การจัดสวัสดิการที่เหมาะสมสำหรับผู้สูงอายุแต่ละช่วงวัย

รายงานวจิ ัย การจัดสวสั ดิการท่เี หมาะสม สำาหรบั ผูส้ ูงอายุในแต่ละช่วงวยั

คณะผูด้ ำ�เนนิ ก�รวจิ ยั รายงานวิจัย การจัดสวัสดกิ ารทเ่ี หมาะสม สาำ หรับผูส้ ูงอายใุ นแต่ละชว่ งวยั คณะทีป่ รึกษาโครงการ ศ.ดร.วรเวศม์ สุวรรณระดา คณบดวี ทิ ยาลยั ประชากรศาสตร์ จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั รศ.ดร.วนั ชัย ธรรมสจั การ คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลยั สงขลานครนิ ทร ์ วิทยาเขตหาดใหญ่ อาจารย์ณัฏยิ า ชูถงึ พรหมจรรย ์ คณะมนุษยศาสตรแ์ ละสังคมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั สงขลา นางสาวซาราห ์ บินเยา๊ ะ ผู้อาำ นวยการสาำ นกั งานสง่ เสรมิ และสนับสนนุ วชิ าการ 12 คณะผู้วิจยั นางสาวขนษิ ฐา กจิ เจา สำานักงานสง่ เสรมิ และสนับสนุนวิชาการ 1 นางสาวพริ ยิ า เลศิ มงคลนาม สำานักงานส่งเสรมิ และสนับสนนุ วิชาการ 2 นางสาวพนดิ า แน่นอดุ ร สำานกั งานส่งเสรมิ และสนับสนนุ วชิ าการ 3 นางขนษิ ฐา แฝกหอม สำานักงานส่งเสริมและสนบั สนนุ วิชาการ 4 นางองั ศุณชิ ฐา ศิริพลู วัฒนา สำานกั งานส่งเสรมิ และสนบั สนนุ วิชาการ 5 นางสาวกีรติกา กีรติพงษ์ไพศาล สำานักงานสง่ เสรมิ และสนบั สนุนวชิ าการ 6 นายชวลติ ขล่ยุ เงิน สาำ นกั งานสง่ เสรมิ และสนบั สนุนวิชาการ 7 นายพงษภทั ร แสงพทิ ูร สำานักงานสง่ เสรมิ และสนับสนุนวชิ าการ 8 นางสาวปยิ ะนุช แสนนก สำานกั งานสง่ เสรมิ และสนบั สนนุ วิชาการ 9 นางสาวพิมพพ์ ร เหลา่ ไชย สาำ นกั งานส่งเสริมและสนับสนุนวิชาการ 10 นางสาวพวงทิพย ์ พลู สวสั ด ิ์ สาำ นักงานสง่ เสริมและสนับสนนุ วชิ าการ 11 นางสาวนพรตั น์ กอวฒั นากลุ สาำ นักงานส่งเสรมิ และสนบั สนุนวชิ าการ 12 พิมพที่ : ไอควิ มเี ดยี อาำ เภอหาดใหญ ่ จังหวดั สงขลา 089-4660752 ปีทพี่ ิมพ์ : 2558 จดั พิมพแ์ ละเผยแพร่ : สาำ นกั นกั งานส่งเสรมิ และสนับสนนุ วิชาการ 12 สาำ นกั งานปลัดกระทรวงการพฒั นาสังคมและความม่นั คงของมนษุ ย์ กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความม่นั คงของมนุษย์ ถนนสงขลา-เกาะยอ ตำาบลพะวง อำาเภอเมอื งสงขลา จงั หวัดสงขลา 90100 โทรศพั ท/์ โทรสาร074-330222, 074-330280, 074-330228 E-mail : [email protected]

กิตตกิ รรมประกาศ การวิจัยเรื่องการจัดสวัสดิการท่ีเหมาะสมสำาหรับผู้สูงอายุในแต่ละช่วงวัย มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสถานการณ์การจัด สวสั ดกิ ารสงั คมสาำ หรบั ผสู้ งู อายแุ ตล่ ะชว่ งวยั ในปจั จบุ นั ความตอ้ งการการจดั สวสั ดกิ ารสงั คมสาำ หรบั ผสู้ งู อายแุ ตล่ ะชว่ งวยั และกาำ หนด รปู แบบการจัดสวสั ดิการสังคมสาำ หรับผูส้ งู อายุแตล่ ะชว่ งวยั ในเขตพนื้ ที่รับผิดชอบสำานักงานส่งเสรมิ และสนับสนนุ วิชาการ 1 - 12 ในการดำาเนินโครงการฯ นี้คณะผู้วิจัยได้รับความช่วยเหลือจากหลายภาคส่วนจนสามารถดำาเนินงานตามวัตถุประสงค์ด้วยดี คณะ ผวู้ จิ ยั ขอขอบคณุ สาำ นกั งานคณะกรรมการวจิ ยั แหง่ ชาต ิ และกรมพฒั นาสงั คมและสวสั ดกิ ารทใี่ หก้ ารสนบั สนนุ งบประมาณขบั เคลอ่ื น การดาำ เนนิ การศึกษาวจิ ัยการจัดสวสั ดิการท่ีเหมาะสมสำาหรับผู้สงู อายใุ นแตล่ ะชว่ งวัย คณะผู้วิจัยขอขอบคุณท่ีปรึกษาโครงการฯ ศ.ดร.วรเวศม์ สุวรรณระดา คณบดีวิทยาลัยประชากรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ มหาวทิ ยาลยั ทใ่ี หค้ วามอนเุ คราะหอ์ งคค์ วามรใู้ นการดำาเนนิ การวจิ ยั และใหค้ าำ แนะนาำ ปรกึ ษาแนวทางการดำาเนนิ งานทเ่ี ปน็ ประโยชน์ ตลอดมา รวมทงั้ การจดั ทำารายงานวิจยั ใหม้ ีความสมบรู ณแ์ ละถกู ต้อง ขอขอบคุณสาำ นกั งานสถติ แิ ห่งชาติใหก้ ารชว่ ยเหลือออกแบบ การคัดเลือกพ้ืนที่และกลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการจัดเก็บข้อมูล ขอขอบคุณคุณศิริวรรณ อรุณทิพย์ไพฑูรย์ ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้าน ผสู้ งู อาย ุ กรมกจิ การผสู้ งู อาย ุ รศ.ดร.วนั ชยั ธรรมสจั การ คณะศลิ ปศาสตร ์ มหาวทิ ยาลยั สงขลานครนิ ทร ์ วทิ ยาเขตหาดใหญ ่ และอาจารย์ ณฏั ิยา ชถู ึง พรหมจรรย์ คณะมนษุ ยศาสตร์และสงั คมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั สงขลาในการวิเคราะห์ ประมวลผลการวิจัย ขอขอบคุณผู้ทรงคุณวุฒิผู้เชี่ยวชาญและนักวิชาการในสาขาท่ีเก่ียวข้องที่สละเวลาในการให้ข้อมูลเชิงลึก ตลอดจนผู้ที่ ประสานงานและผู้ท่ใี ห้ข้อมูลในพนื้ ท ี่ ทา้ ยนี้ สำานกั งานสง่ เสรมิ และสนบั สนนุ วิชาการ 12 ในฐานะเจ้าภาพขอขอบคณุ เพ่ือนพ้องน้องพี่จากสำานกั งานสง่ เสริมและ สนบั สนนุ วชิ าการ 1 - 11 ในฐานะคณะผรู้ ว่ มวจิ ยั ทไ่ี ดร้ ว่ มแรงรว่ มใจ และเปน็ กาำ ลงั สาำ คญั ในการขบั เคลอื่ นกระบวนการวจิ ยั จนสาำ เรจ็ ลุลว่ งด้วยดี คณะผู้วิจัยหวังเป็นอย่างยิ่งว่ารายงานวิจัยฉบับนี้จะสามารถเป็นประโยชน์แก่ผู้ท่ีสนใจและผู้ท่ีเก่ียวข้องในการนำาไปใช้เป็น แนวทางในการขบั เคลอ่ื นการจัดสวสั ดกิ ารทีเ่ หมาะสมสำาหรบั ผู้สูงอายุตอ่ ไป คณะผวู้ ิจยั กนั ยายน 2558

ชือ่ เร่อื ง การวิจยั เรอ่ื งการจัดสวสั ดิการทีเ่ หมาะสมสาำ หรบั ผูส้ ูงอายใุ นแต่ละช่วงวยั คณะผูว้ ิจัย สาำ นกั งานส่งเสริมและสนบั สนนุ วิชาการ 1-12 ปงี บประมาณ 2558 บทคัดยอ่ การวิจัยคร้ังนี้มีวัตถุประสงค์เพ่ือศึกษาสถานการณ์การจัดสวัสดิการสังคมสำาหรับผู้สูงอายุในแต่ละช่วงวัย ความต้องการ การจดั สวสั ดกิ ารสงั คมสาำ หรบั ผสู้ งู อายแุ ตล่ ะชว่ งวยั และเพอื่ กาำ หนดรปู แบบการจดั สวสั ดกิ ารสงั คมสาำ หรบั ผสู้ งู อายแุ ตล่ ะชว่ งวยั ของ ผู้สงู อายุทั่วประเทศ โดยดาำ เนนิ การตามเขตพนื้ ทรี่ ับผดิ ชอบของสาำ นกั งานสง่ เสริมและสนับสนนุ วชิ าการ 1 - 12 การดำาเนนิ การวจิ ัยในคร้งั นไี้ ด้ศึกษาโดยแบง่ ผสู้ ูงอายุเป็น 3 ช่วงวยั ไดแ้ กว่ ยั ต้น (อาย ุ 60-69 ปี) วยั กลาง (70-79 ป)ี และ วยั ปลาย (80 ปีข้ึนไป) ใช้วธิ วี ทิ ยาการวิจัยแบบผสานวธิ ี โดยมีการศึกษาเชิงปริมาณเป็นหลัก ใช้วธิ กี ารสมุ่ ตวั อย่างแบบการจัดช้ันภมู ิ ได้กลุ่มตวั อยา่ ง จำานวน 2,808 คน และการศกึ ษาเชงิ คุณภาพเป็นตัวประกอบรอง มีการกำาหนดผู้ใหข้ อ้ มูลหลกั แบบเฉพาะเจาะจง จาำ นวน 785 คน เครอ่ื งมอื ทีใ่ ช้ ได้แก่ แบบสอบถาม แบบสนทนากล่มุ แนวคำาถามการประชุมกลุ่มย่อย และแบบสัมภาษณ์เชิงลึก และวิเคราะห์ข้อมูลเชิงปรมิ าณโดยสถิติ จาำ นวน รอ้ ยละ ค่าเฉลี่ย สว่ นเบี่ยงเบนมาตรฐาน t-test F-test และ Correlation และ วเิ คราะห์ข้อมูลเชงิ คุณภาพโดยการวิเคราะห์เอกสาร การสัมภาษณเ์ ชิงลกึ การสนทนากล่มุ และการประชุมกลุ่มยอ่ ยในรูปแบบของ การพรรณนาความ จากการดาำ เนนิ การวจิ ยั พบวา่ ผสู้ งู อายสุ ว่ นใหญไ่ ดร้ บั สวสั ดกิ ารทรี่ ฐั จดั ใหซ้ ง่ึ เปน็ สวสั ดกิ ารตามกฎ หรอื ขอ้ บงั คบั ตามกฎหมาย และไดใ้ ชส้ วสั ดกิ ารดงั กลา่ ว หากแตย่ งั มผี สู้ งู อายบุ างสว่ นทไ่ี มไ่ ดใ้ ชส้ วสั ดกิ ารตามกฎหมายเนอื่ งจากไมท่ ราบวา่ ม ี เมอื่ กลา่ วถงึ สวสั ดกิ าร ตามรายดา้ น พบวา่ ผสู้ งู อายสุ ว่ นใหญไ่ ดร้ บั การจดั บรกิ ารสวสั ดกิ ารเกย่ี วกบั สขุ ภาพตามกฎหมายมากทส่ี ดุ ซงึ่ สว่ นใหญไ่ ดร้ บั เปน็ ราย บคุ คล สว่ นสวสั ดกิ ารเกย่ี วกบั การบรกิ ารทางการศกึ ษาและการเรยี นรใู้ นชมุ ชนแกผ่ สู้ งู อาย ุ สวสั ดกิ ารเกย่ี วกบั บรกิ ารขอ้ มลู ขา่ วสาร สวัสดิการเก่ียวกับการบริการทางสังคม ได้รับการจัดบริการในภาพกว้างไม่เฉพาะเจาะจง ส่วนสวัสดิการเก่ียวกับด้านรายได้และ การออม สวัสดกิ ารเกย่ี วกับการรว่ มกิจกรรมทางสงั คม ส่วนใหญ่ได้รบั เป็นกลมุ่ และขับเคลือ่ นโดยองค์กรทางสงั คมทีช่ มุ ชนรว่ มกับ รัฐร่วมกนั จดั ตงั้ ไดแ้ ก่ กลุ่มผสู้ ูงอาย ุ ชมรมผ้สู งู อายุ สว่ นสวัสดิการเกย่ี วกบั ท่ีอยู่อาศยั ส่วนใหญย่ ังไมม่ กี ารกล่าวถึงการดาำ เนนิ การ จัดสวัสดิการด้านนี้มากนัก พบเพียงบางพ้ืนท่ีที่มีการดำาเนินการ สำาหรับปัจจัยท่ีทำาให้การจัดสวัสดิการผู้สูงอายุประสบผลสำาเร็จ ไดแ้ ก่ C4MEPP คอื การส่ือสารทด่ี ี การมีบคุ ลากร งบประมาณ ส่งิ อาำ นวยความสะดวก และการบริหารจดั การทด่ี พี รอ้ มดำาเนนิ การ หากแต่ในเรอื่ งของการเบกิ จ่ายงบประมาณยังมีขอ้ จำากัดในการจัดสวสั ดกิ ารบางดา้ น เชน่ สวัสดิการด้านทอี่ ย่อู าศยั สาำ หรบั ความตอ้ งการสวสั ดกิ ารของผสู้ งู อายตุ ามชว่ งวยั พบวา่ ผสู้ งู อายมุ คี วามตอ้ งการสวสั ดกิ ารในดา้ นการศกึ ษาแตกตา่ งกนั อยา่ งมนี ยั สาำ คญั ทางสถติ ทิ รี่ ะดบั .05 ดา้ นการมสี ว่ นรว่ มกจิ กรรมทางสงั คม และดา้ นรายไดแ้ ละการออม แตกตา่ งกนั อยา่ งมนี ยั สาำ คญั ทางสถิตทิ ีร่ ะดับ .01 นอกจากนีผ้ ลการสำารวจยงั พบว่าการจัดสวสั ดกิ ารทุกดา้ นมีความจาำ เป็นต้องจดั ควบคกู่ ัน เพราะผลการศึกษาความสัมพันธ์ ระหว่างสวสั ดิการดา้ นตา่ งๆ พบว่ามีอิทธิพลต่อกนั อย่างมนี ยั สำาคัญทางสถติ ิ ท่ีระดบั .01 โดยสรปุ การจดั สวสั ดกิ ารจาำ เปน็ ตอ้ งจดั ใหค้ รอบคลมุ ทกุ ดา้ นและจดั ใหเ้ หมาะสมสาำ หรบั แตล่ ะชว่ งวยั โดยคาำ นงึ ถงึ สมรรถนะ ทางร่างกายและความจาำ เป็นในการดำารงชีวิตประจาำ วันของผสู้ งู อาย ุ

Title The Suitable Welfare for The Elderly in Different Ages Researcher The Technical Promotion and Support Ofices 1-12 Year 2015 Abstract The purpose of this research is to identify the situation of social welfare for the elderly in different ages. Demand on elderly social welfare different ages. And to determine the form of social welfare for the elderly in different ages. This research study the elderly across the country. By the Accountability of The Technical Promotion and Support Ofices 1-12 The research conducted in this study were divided into three age groups, including seniors early age (age 60-69 years), middle aged (70-79 years) and late adulthood (80 years), Used Mixed Method research and mainly quantitative. Used a stratiied random sampling method. The sample of 2,808 people. And about qualitative study into secondary face. The data is assigned a speciic number of 785 people. The tools include questionnaires, focus groups. The guide line of questioning sessions And in-depth interviews. Data were analyzed by quantitative statistics with percentage, standard deviation, t-test, F-test and Correlation and qualitative data analysis by content analysis. This project involves discovering, Most elderly received and used the welfare service, which is welfare state provided by the rules, law or regulation. But there are some elderly who do not use welfare because they do not know that. When it comes to the welfare aspects. The elderly Most have been held on health, welfare services in legal , which have been individually. About Welfare on the educational services and community learning for the elderly, Welfare on information services About social welfare services. Have been arranged in a non-speciic. Welfare on The beneits on the income and savings. Welfare on regarding participation in social activities. Most have been driven by social groups and communities. which establishment by a group of seniors. Senior Citizens Club The welfare of the residents. Most also discussed the implementation of welfare this much. Just found some areas that have been implemented. Among the factors that make the welfare of the elderly, including C4MEPP success is good communication with the personnel budget. Facility And better management and operation. But in a matter of refuse, the budget is still limited in some areas, such as welfare beneits and housing. For the welfare needs of elderly by age showed that the elderly welfare needs in education, which the difference was statistically signiicant at the .05 level. The participation by stakeholders. And the income and savings. Different levels of statistical signiicance at the 01 level. In addition, the survey also found that the welfare of all the necessary arrangements together. The study found that the relationship between welfare inluence each other. The level of statistical signiicance at the 01 level. In summary, the welfare needs to cover all aspects. And provide appropriate for different ages. Taking into account the physical capacity and the need for daily living of the elderly.

บทสรุปสาำ หรบั ผูบ้ รหิ าร การวิจัยเรื่องการจัดสวัสดิการท่ีเหมาะสมสำาหรับผู้สูงอายุในแต่ละช่วงวัย มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาสถานการณ์การจัด สวสั ดกิ าร ความตอ้ งการจดั สวสั ดกิ ารของผสู้ งู อายแุ ตล่ ะชว่ งวยั และแนวทางการจดั สวสั ดกิ ารแกผ่ สู้ งู อายแุ ตล่ ะชว่ งวยั ซงึ่ ดาำ เนนิ การ ในเขตพน้ื ทรี่ บั ผดิ ชอบของสาำ นกั งานสง่ เสรมิ และสนบั สนนุ วชิ าการ 1 – 12 การวจิ ยั ครง้ั นมี้ กี ารดาำ เนนิ การวจิ ยั แบบผสมผสานวธิ กี าร วิจัยเชิงปริมาณและการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการคัดเลือกพื้นที่เชิงปริมาณที่ใช้ในการศึกษาได้ใช้ข้อมูลจากสำานักงานสถิติแห่งชาติ ซง่ึ มีแผนการสุม่ ตวั อยา่ ง (sample design) จะเปน็  stritied three- stage sampling ใช้แบบสอบถามเป็นเครือ่ งมือในการจัดเก็บ จาำ นวนกลมุ่ ตวั อย่าง ทวั่ ประเทศ 2,808 คน จาำ แนกตามกลุม่ อาย ุ คอื อายุ 60 -69 ปี จาำ นวน 1,404 คน อาย ุ 70-79 ป ี จำานวน 972 คนและอายุ 80 ปีขึน้ ไป จาำ นวน 432 คน สว่ นการศกึ ษาเชิงคุณภาพดาำ เนินการสมั ภาษณ์เชงิ ลกึ ผู้ทรงคณุ วฒุ ดิ า้ นผสู้ ูงอายุ การประชุมกลุ่มย่อยและการสนทนากลุ่มภาคส่วนที่เก่ียวข้องในการดำาเนินการจัดสวัสดิการแก่ผู้สูงอายุและกลุ่มตัวแทนผู้สูงอายุ จาก 36 พนื้ ท ่ี การวเิ คราะหข์ อ้ มลู เชงิ ปรมิ าณใชส้ ถติ เิ ชงิ พรรณนา เปน็ จาำ นวน รอ้ ยละ คา่ เฉลย่ี สว่ นเบย่ี งเบนมาตรฐาน t-test F-test และ Correlation สว่ นการวเิ คราะหข์ อ้ มลู เชงิ คณุ ภาพเปน็ การนาำ เสนอขอ้ มลู จากการวเิ คราะหเ์ อกสาร การวเิ คราะหเ์ นอื้ หาจากการ สมั ภาษณเ์ ชิงลึก การสนทนากลุม่ และการประชมุ กลุม่ ยอ่ ยในรูปแบบของการพรรณนาความ ประเดน็ ผลการวิจยั ท่สี ำาคญั มดี งั นี้ 1. ข้อมลู ท่วั ไป จากการสำารวจกลุ่มตัวอย่างส่วนใหญ่เป็นผู้สูงอายุที่มีอายุระหว่าง 60-69 ปี คิดเป็นร้อยละ 50.0 เป็นผู้สูงอายุเพศหญิง คิดเปน็ ร้อยละ 59.3 เปน็ ผสู้ ูงอายทุ ่ีมสี ถานภาพสมรส คิดเปน็ รอ้ ยละ 57.8 และเปน็ ผสู้ ูงอายทุ สี่ าำ เรจ็ การศกึ ษาระดับประถมศกึ ษา คิดเปน็ ร้อยละ 67.5 ด้านความกงั วลใจในการใชช้ วี ิตประจาำ วัน ผสู้ งู อายทุ ง้ั สามกล่มุ อายมุ ีความกังวลใจในทศิ ทางเดียวกนั คอื เรอ่ื งโรคประจาำ ตัว สขุ ภาพรา่ งกาย โดยเฉพาะความดันโลหติ กลุม่ อายุ 60-69 ปี ใชไ้ ม้เท้า/ไมส้ ามขา กลมุ่ อายุ 70-79 ปี ใช้ไม้คา้ำ ยันช่วยเดนิ และกลมุ่ อายุ 80 ปีขึ้นไปใช้เก้าอ้ีนั่งอาบนำ้ามากที่สุด ส่วนใหญ่ไม่ต้องการพ่ึงพาใคร ผู้สูงอายุกลุ่มอายุ 60-69 ปี และกลุ่มอายุ 70-79 ปี ส่วนใหญอ่ าศยั อยกู่ ับคู่สมรส ในขณะท่ีผ้สู งู อายทุ ่ีมีอาย ุ 80 ปีขึ้นไป สว่ นใหญอ่ าศยั อยกู่ ับบุตรหญงิ พบวา่ ผ้ดู ูแลหลักของผูส้ งู อายุ สว่ นใหญเ่ ปน็ บตุ รหญงิ และอาศยั อยใู่ นครวั เรอื นเดยี วกนั เมอ่ื ผสู้ งู อายอุ ยตู่ ามลำาพงั จะพบปญั หาการไมม่ คี นดแู ลเมอ่ื เจบ็ ปว่ ยมากทสี่ ดุ ผสู้ งู อายโุ ดยสว่ นใหญอ่ าศยั อยใู่ นบา้ นทมี่ คี วามมน่ั คงแขง็ แรง มแี สงสวา่ งเพยี งพอ ฯลฯ แตม่ ปี ระเดน็ ทภี่ ายในบา้ นยงั ไมม่ รี าวยดึ เกาะ ซง่ึ เป็นส่ิงจำาเป็นสำาหรับผู้สงู อายมุ ากนกั กลมุ่ อาย ุ 60-69 ป ี สว่ นใหญท่ าำ งานมากกวา่ ไมท่ าำ งานและประกอบอาชพี เกษตรกรรม ในขณะทก่ี ลมุ่ อาย ุ 70-79 ป ี และกลมุ่ อาย ุ 80 ปขี นึ้ ไป ส่วนใหญ่ไม่ได้ทาำ งานแลว้ มรี ายได้จากเบี้ยยังชีพจากทางราชการมากท่สี ดุ ผู้สูงอายุกล่มุ อายุ 60-69 ปี มสี ดั ส่วน การออมสูงสดุ ในรูปแบบท่เี ป็นเงนิ สด/เงินฝาก

ทั้งสามกล่มุ อายุมกี จิ กรรมลกั ษณะเดยี วกัน คอื ส่วนใหญ่เปน็ การดรู ายการโทรทศั นค์ ิดเปน็ รอ้ ยละ 62.6 กลมุ่ อายุ 60-69 ป ี มสี ดั สว่ นการเป็นสมาชกิ กลุ่ม/ชมรม/สมาคมมากกวา่ ไม่เป็นสมาชิก สาเหตุที่ไมเ่ ปน็ สมาชิกทั้งสามกลุม่ มีความแตกต่างกนั โดยกลมุ่ อาย ุ 60-69 ปี มสี าเหตมุ าจากไม่มเี วลามากทส่ี ดุ ในขณะที่กลุ่มอาย ุ 70-79 ปี มสี าเหตุมาจากไมม่ ีเวลาและสภาพร่างกายไม่แขง็ แรง ส่วนกล่มุ อาย ุ 80 ปี ขึ้นไป ไม่เป็นสมาชิกเพราะสภาพร่างกายไม่แขง็ แรง สำาหรบั กลุม่ /ชมรมท่ีผสู้ งู อายุทัง้ สามกลุม่ เป็นสมาชกิ มาก ที่สดุ คือกล่มุ /ชมรมผสู้ ูงอาย ุ 2. สถานการณ์การจดั สวัสดิการสังคมสาำ หรบั ผูส้ งู อายุ ผ้สู งู อายุสว่ นใหญม่ สี วสั ดิการหลกั ประกนั สุขภาพถว้ นหนา้ (บัตรทอง) คดิ เป็นรอ้ ยละ 79.4 ผู้สงู อายุบางสว่ นไมใ่ ชส้ วสั ดิการ ดงั กล่าว เนื่องจากเหตุผลเพราะเจบ็ ป่วยเพยี งเล็กนอ้ ยมากทสี่ ุด มีจำานวน 174 คน คดิ เป็นรอ้ ยละ 6.2 จากการสำารวจพบวา่ ผูส้ ูงอายุ มีสวัสดกิ ารอนื่ ๆ นอกเหนอื จากท่ีรัฐจัดให้ ได้แก่ 3 อนั ดบั แรก ได้แก ่ ประกนั สุขภาพมากทสี่ ดุ คิดเป็นร้อยละ 49.3 การบรกิ ารทางการศกึ ษาและการเรยี นรใู้ นชมุ ชนแกผ่ สู้ งู อาย ุ ผสู้ งู อายรุ บั รวู้ า่ มกี ารจดั บรกิ ารหอ้ งสมดุ ประชาชน/ทอี่ า่ นหนงั สอื ประจำาหมู่บ้าน คิดเป็นร้อยละ 65.5 ผู้สูงอายุเคยใช้บริการการจัดไปทัศนศึกษาดูงานมากท่ีสุด คิดเป็นร้อยละ 18.8 ผู้สูงอายุ สว่ นใหญม่ กี ารเข้าถึงข้อมูลข่าวสารผา่ นช่องทางโทรทศั น์มากทสี่ ุด คิดเป็นรอ้ ยละ 89.5 การรบั รกู้ ารบรกิ ารทางสงั คม ผสู้ งู อายสุ ว่ นใหญร่ บั รวู้ า่ ผสู้ งู อายทุ ไ่ี มม่ บี าำ นาญจะไดร้ บั เบยี้ ยงั ชพี คดิ เปน็ รอ้ ยละ 80.0 สาำ หรบั การบริการทางสังคมทีผ่ ู้สูงอายยุ ังมกี ารรับรนู้ ้อย ได้แก ่ มีกองทุนผ้สู งู อายเุ พ่อื ประกอบอาชพี คิดเป็นร้อยละ 49.7 บริการด้านสุขภาพ ส่วนใหญ่จะเป็นกิจกรรมที่มุ่งเน้นให้ผู้สูงอายุสามารถดูแลรักษาสุขภาพ และป้องกันการเกิดโรคต่างๆ ดว้ ยตนเอง เปน็ กจิ กรรมเพ่มิ ศักยภาพและคณุ คา่ ในตนเองเพอ่ื การพง่ึ ตนเองในอนาคต บริการด้านที่อยู่อาศัย ผลจากการศึกษาพบว่าการดำาเนินการจัดสวัสดิการเก่ียวกับที่อยู่อาศัยท่ีผ่านมาเกิดขึ้นได้น้อยมาก สว่ นหนงึ่ เกิดจากขอ้ จำากัดของงบประมาณทตี่ อ้ งใชเ้ งินจำานวนมาก บรกิ ารดา้ นการศกึ ษา พบวา่ เปน็ กจิ กรรม โครงการทเ่ี ปน็ การจดั เพอ่ื ใหผ้ สู้ งู อายสุ ามารถพง่ึ ตนเองไดใ้ นรปู แบบทแี่ ตกตา่ งกนั ออกไป เช่น การพัฒนาทักษะชีวิตให้สามารถใช้ชีวิตสูงอายุได้อย่างมีความสุข การอบรมทักษะอาชีพเพื่อสร้างรายได้ การศึกษา ดงู านเพือ่ เปดิ โลกทศั น์ บรกิ ารดา้ นขอ้ มลู ขา่ วสาร พบวา่ สว่ นใหญม่ กี ารดาำ เนนิ การในภาพรวม เชน่ หอกระจายขา่ ว เสยี งตามสาย กลมุ่ บคุ คล ไดแ้ ก ่ ผ้นู าำ ชุมชน และอาสาสมคั ร ซ่งึ ในส่วนของอาสาสมัครจะสามารถเจาะจงไปยงั ผูส้ ูงอายไุ ด้ดีที่สุด สวสั ดกิ ารเกย่ี วกบั การออม พบวา่ สวสั ดกิ ารเกย่ี วกบั การออมของผสู้ งู อายยุ งั ไมม่ กี ารจดั เปน็ รปู ธรรมจากภาครฐั มากนกั แตเ่ ปน็ โครงการภาพรวมทุกเพศทกุ วยั เช่น กองทุนสวัสดกิ ารชมุ ชน กองทนุ ประกนั สังคม สวสั ดกิ ารเกย่ี วกบั การรว่ มกจิ กรรมทางสงั คม พบวา่ สวสั ดกิ ารเกย่ี วกบั การรว่ มกจิ กรรมทางสงั คมของผสู้ งู อายมุ กี ารดาำ เนนิ การ ในเกือบทุกพื้นทใี่ นรปู แบบต่างๆ อย่างต่อเนอื่ งโดยอาศยั ประเพณ ี วฒั นธรรมเป็นตัวผูกโยงกจิ กรรม สวสั ดกิ ารเกย่ี วกบั การบรกิ ารทางสงั คม พบวา่ ทผี่ า่ นมาการจดั สวสั ดกิ ารเกยี่ วกบั มกี ารดาำ เนนิ การแบบเจาะจงตามกฎหมาย การบรกิ ารทางสังคมในผสู้ งู อายุ ซ่ึงส่วนใหญ่มกี ารดำาเนนิ การในภาพรวม 3. ความต้องการสวัสดิการสังคมของผ้สู ูงอายุ จากการวิจัยพบวา่ ผูส้ งู อายุมคี วามตอ้ งการสวสั ดกิ ารด้านสขุ ภาพมากทส่ี ดุ คือ หน่วยบริการดูแลสุขภาพ เยีย่ มบ้านและให้ ความรผู้ สู้ งู อายทุ บ่ี า้ น ดา้ นทอี่ ยอู่ าศยั และสภาพแวดลอ้ มจะเปน็ เรอ่ื งการปรบั ตวั สง่ิ แวดลอ้ มบรเิ วณในบา้ น รอบบา้ น เชน่ ไฟฟา้ สวา่ ง

ความสะอาดเรียบร้อย และการดูแลในเรื่องสิ่งแวดล้อมในการดำารงชีวิต ผู้สูงอายุมีความต้องการสวัสดิการด้านการศึกษาและ การเรยี นรจู้ ากศนู ยก์ ารเรยี นรใู้ นชมุ ชน เชน่ เศรษฐกจิ พอเพยี ง การเกษตรอนิ ทรยี ์ และยงั ตอ้ งการความรเู้ รอ่ื งสทิ ธปิ ระโยชน ์ และกฎหมาย ของผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุมีความต้องการด้านการเข้าถึงบริการข้อมูลข่าวสารโดยใช้โทรทัศน์เป็นช่องทางการเข้าถึงข้อมูลมากท่ีสุด สว่ นความตอ้ งการดา้ นรายไดแ้ ละการออม มคี วามตอ้ งการการจดั ตงั้ กองทนุ ในชมุ ชนเพอ่ื ใหก้ ารชว่ ยเหลอื ผสู้ งู อาย ุ ผสู้ งู อายตุ อ้ งการ ให้จา่ ยเบย้ี ยงั ชพี ผ้สู งู อายุเพ่ิมเติม ต้องการการส่งเสริมด้านอาชพี แก่ผู้สูงอายเุ พอ่ื หารายได้เสริม ผู้สูงอายุมีความตอ้ งการดา้ นการมี ส่วนร่วมกิจกรรมทางสังคมมากท่ีสุดในเรื่องกิจกรรมทางศาสนา/เข้าวัดปฏิบัติธรรม ผู้สูงอายุมีความต้องการด้านบริการทางสังคม มากที่สุดในเรอื่ งส่งิ อาำ นวยความสะดวกในสถานท่ีสาธารณะแกผ่ ูส้ ูงอาย ุ เช่น ทางเดนิ หอ้ งสขุ า ผสู้ งู อายทุ งั้ 3 กลมุ่ มคี วามตอ้ งการสวสั ดกิ ารภาพรวมมากทสี่ ดุ ในทศิ ทางเดยี วกนั คอื พบวา่ ผสู้ งู อายมุ คี วามตอ้ งการสวสั ดกิ าร ในด้านการศึกษา แตกต่างกันอย่างมีนัยสำาคัญทางสถิติที่ระดับ .05 ด้านการมีส่วนร่วมกิจกรรมทางสังคม และด้านรายได้และ การออม แตกตา่ งกนั อยา่ งมนี ยั สาำ คญั ทางสถติ ทิ ร่ี ะดบั .01 นอกจากน ้ี ผลการสาำ รวจยงั พบวา่ การจดั สวสั ดกิ ารทกุ ดา้ นมคี วามจาำ เปน็ ตอ้ ง จดั ควบคกู่ นั เพราะผลการศกึ ษาความสมั พนั ธร์ ะหวา่ งสวสั ดกิ ารดา้ นตา่ งๆ พบวา่ ความตอ้ งการดา้ นรายไดข้ องผสู้ งู อาย ุ ความตอ้ งการ บรกิ ารดา้ นสขุ ภาพ ความตอ้ งการบรกิ ารดา้ นทอ่ี ยอู่ าศยั ความตอ้ งการบรกิ ารดา้ นการศกึ ษา ความตอ้ งการบรกิ ารดา้ นขอ้ มลู ขา่ วสาร ความต้องการบริการด้านรายได้และการออม ความต้องการร่วมกิจกรรมทางสังคม ความต้องการการบริการทางสังคม และ ความต้องการรวม มีความสมั พันธ์กันในทางบวกอยา่ งมนี ัยสาำ คญั ทางสถิต ิ ทรี่ ะดับ .01 4. แนวทางการจดั สวสั ดิการผู้สูงอายุ การจดั สวสั ดิการทเี่ หมาะสมสาำ หรับผู้สูงอายุแตล่ ะช่วงวัยมกี ารเสนอแนวทางการจัดสวัสดกิ ารท้ังหมด 7 ด้าน โดยแบ่งเปน็ 3 ช่วงวัย ได้แก่ วยั ต้น (อายุ 60-69 ปี) วยั กลาง (70-79 ปี) และวยั ปลาย (80 ปขี ึน้ ไป) ท้งั นี้ การจัดสวสั ดกิ ารจากการศกึ ษาพบวา่ ควรจัดให้เหมาะสมกับช่วงวัย เช่น วัยต้นยังสามารถทำางานและช่วยเหลือตนเองได้อยู่ ดังน้ันควรเน้นไปท่ีการจัดสวัสดิการด้าน รายได้และการออม วัยกลางเป็นวัยที่ร่างกายเริ่มเสื่อมถอยลงมากข้ึน และเร่ิมตระหนักในการใช้ชีวิตบ้ันปลาย ดังนั้นควรเน้นไปที่ การจัดกจิ กรรมทางสังคมและการดูแลป้องกนั สขุ ภาพ หรอื วยั ปลายซง่ึ ส่วนใหญอ่ ยใู่ นภาวะพง่ึ พงิ ควรเน้นไปท่กี ารดูแลสขุ ภาพ ขอ้ เสนอแนะ ผลจากการวจิ ัยครง้ั นค้ี ณะผู้วจิ ยั มีขอ้ เสนอแนะโดยสรุปดังตอ่ ไปน้ี ขอ้ เสนอแนะเพือ่ การปฏิบตั ิ 1. ดา้ นความมนั่ คงในชีวิต 1.1 สุขภาพ - กระทรวงสาธารณสขุ ควรจดั ใหม้ อี าสาสมคั รหรอื ผดู้ แู ลผสู้ งู อายทุ ม่ี คี วามรใู้ นการดแู ลผสู้ งู อายทุ อ่ี ยใู่ นชว่ งสดุ ทา้ ยของ ชีวิต เพ่ือสร้างสภาวะทางจติ ใจให้สงบโดยใช้หลักทางศาสนา - หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง อาทิ กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย์ ควร

เสริมสร้างศักยภาพของผู้ดูแลหลัก ซ่ึงอาจจะเป็นบุตร ญาติหรืออาสาสมัครในเร่ืองของการดูแลผู้สูงอายุแต่ละช่วงวัย โดยเฉพาะ ผู้สูงอายุวัยปลาย (อาย ุ 80 ปีข้นึ ไป) โดยมีหลักสตู รอย่างต่อเน่ือง 1.2 ครอบครวั และการอยู่อาศยั - องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ ควรสาำ รวจขอ้ มลู ผสู้ งู อายทุ อ่ี าศยั อยตู่ ามลาำ พงั และวางแผนการดแู ลรว่ มกบั กาำ นนั ผใู้ หญบ่ า้ น ผนู้ ำาชมุ ชน และอาสาสมคั รตา่ งๆ ในชุมชนเพื่อดูแลและปอ้ งกันปัญหาทีอ่ าจจะเกดิ ขนึ้ กับผู้สงู อายุ เช่น ปญั หาการถูกทารณุ กรรม ปัญหาการถูกลอ่ ลวง เปน็ ต้น - กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมนั่ คงของมนษุ ยค์ วรสง่ เสรมิ ใหช้ มุ ชนตระหนกั ถงึ ความสาำ คญั ของการอยรู่ วมกนั เป็นครอบครัวใหญ่ ทสี่ ามารถพ่ึงพาอาศัย ดแู ลซึง่ กันและกนั ได้ เพอ่ื ลดสาเหตกุ ารอยตู่ ามลำาพงั ของผู้สูงอายเุ นอ่ื งจากบุตร/หลานไป ทำางานต่างพืน้ ท่ี หรือแยกครอบครวั ไป และผูส้ งู อายุเปน็ หมา้ ย 1.3 ท่ีอย่อู าศัยและสภาพแวดล้อมท่ีเหมาะสม - องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นและหน่วยงานท่ีเก่ียวข้องควรมีการบูรณาการความร่วมมือในการจัดสภาพแวดล้อมที่ เหมาะสมในการดำารงชีวิตแก่ผู้สงู อาย ุ ท้ังภายในบา้ นและที่สาธารณะใหม้ ีความเหมาะสมต่อการดาำ เนนิ ชีวิตของผู้สงู อายุ โดยการมี ส่วนร่วมของคนในหมู่บ้าน/ชุมชน เพื่อเป็นการป้องกันอุบัติเหตุท่ีจะเกิดข้ึนกับผู้สูงอายุ ลดภาวะเส่ียงการเป็นผู้สูงอายุติดเตียง เน่อื งจากผสู้ ูงอายกุ ลุ่มตัวอย่างที่คน้ พบในงานวจิ ยั จะมปี ัญหาในเร่ืองกระดูกและข้อมากทส่ี ดุ 2. ด้านการศึกษา 1.1 การศกึ ษาและการเรียนรู้ - ควรสรา้ งเสรมิ ศกั ยภาพในเรอ่ื งของการเตรียมความพร้อมในการจดั การตนเองในดา้ นต่างๆ ของผ้สู งู อายุ ผทู้ ่ีจะเข้า สูว่ ัยสงู อายุ สมาชกิ ในครวั เรือน หรือญาตพิ น่ี ้องของหน่วยงานที่เกยี่ วข้อง - องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่ ควรสง่ เสรมิ การจดั การเรยี นรใู้ นชมุ ชนตามอธั ยาศยั เชน่ จดั ใหม้ กี จิ กรรมของศนู ยถ์ า่ ยทอด วัฒนธรรม ศูนย์สุขภาพอย่างต่อเน่ือง และมีประสิทธิภาพ เพื่อให้ผู้สูงอายุได้ศึกษาเรียนรู้ในการดูแลสุขภาพ การได้แสดงความรู้ ความสามารถ และเกิดการตระหนักในคุณคา่ แหง่ ตน - การจัดทัศนศึกษาของหน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องควรเป็นไปตามความต้องการและความเหมาะสมกับภาวะสุขภาพของ ผสู้ งู อายแุ ต่ละชว่ งวัย 1.2 การเข้าถงึ บริการขอ้ มูลขา่ วสาร คณะกรรมการกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ และกิจการโทรคมนาคมแห่งชาติ (กสทช.) กระทรวงเทคโนโลยีและ สารสนเทศ กระทรวงวัฒนธรรม องค์กรด้านการสื่อสารมวลชน ควรคำานึงถึงการผลิตสื่อท่ีเป็นประโยชน์ต่อผู้สูงอายุ เน่ืองจาก ผสู้ งู อายโุ ดยสว่ นใหญส่ ามารถเขา้ ถงึ บรกิ ารขอ้ มลู ขา่ วสารทางโทรทศั นซ์ ง่ึ ในปจั จบุ นั ยงั มสี อ่ื รายการทเ่ี หมาะสมกบั ผสู้ งู อายไุ มม่ ากนกั

3. ดา้ นเศรษฐกจิ 3.1 รายได้ - ควรเพิ่มศักยภาพด้านการประกอบอาชีพอย่างยั่งยืนและครบวงจรระหว่างหน่วยงานที่เก่ียวข้อง โดยมีการติดตาม ประเมนิ ผลในฐานะพ่เี ลี้ยงในระยะแรกให้แก่ผสู้ ูงอาย ุ เพ่อื ลดภาวะพง่ึ พงิ ด้านเศรษฐกิจและการสรา้ งคุณคา่ ในตนเองแก่ผูส้ งู อายุ - กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่นั คงของมนษุ ยร์ ว่ มกับองค์กรปกครองสว่ นทอ้ งถ่ิน ควรส่งเสรมิ และสนบั สนนุ ให้เกิดการจดั ตง้ั กองทนุ เพ่ือชว่ ยเหลอื ผู้สูงอายุในระดบั ตำาบล - หน่วยงานท่ีเกี่ยวข้องควรมีการพิจารณาทบทวนการจ่ายเบี้ยยังชีพให้แก่ผู้ท่ียากไร้ และมีความเป็นอยู่ที่ลำาบากเพิ่ม เฉพาะราย 3.2 การออม - กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมนั่ คงของมนษุ ยแ์ ละหนว่ ยงานทเี่ กย่ี วขอ้ ง ควรใหค้ วามรใู้ นการวางแผนดา้ นการ เงินและการออมสำาหรับผทู้ ีจ่ ะเข้าสู่วยั ผสู้ ูงอาย ุ และความร้เู รอื่ งกฎหมายที่เกยี่ วข้องกับการจดั การทรัพยส์ นิ และมรดกของผูส้ ูงอายุ 4. ดา้ นสังคม 4.1 การมีสว่ นร่วมทางกจิ กรรมทางสังคม - กรมกจิ การผสู้ งู อายคุ วรใหก้ ารสนบั สนนุ องคก์ ารปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ ในการจดั กจิ กรรมตามประเพณ ี วฒั นธรรมของ แต่ละท้องถิ่น เนื่องจากการจัดสวัสดิการจะมีส่วนท่ีเกี่ยวกับการร่วมกิจกรรมทางสังคมของผู้สูงอายุซึ่งมีการดำาเนินการในเกือบทุก พื้นทอ่ี ย่างตอ่ เนื่องในรูปแบบต่างๆ โดยอาศยั ประเพณี วัฒนธรรม เป็นตวั ผูกโยงกิจกรรม - กรมกจิ การผสู้ งู อายคุ วรจดั ระบบการสง่ เสรมิ และสนับสนนุ ความเขม้ แขง็ ของชมรมผู้สูงอายใุ นระดับชาติ เนอ่ื งจาก ชมรมผูส้ งู อายจุ ะเป็นกลไกในการพบปะ ชว่ ยเหลือเกื้อกลู กันของผ้สู ูงอายุ และคนในชมุ ชน - องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถนิ่ ควรจดั ใหม้ ศี นู ยบ์ รกิ ารแกผ่ สู้ งู อายุ โดยมลี กั ษณะของศนู ยป์ ระกอบดว้ ยกจิ กรรม ทงั้ การ พัฒนาสุขภาพร่างกาย กิจกรรมสันทนาการ กิจกรรมด้านการศึกษา รวมถึงการพัฒนาอาชีพและสร้างรายได้ โดยมีผู้สูงอายุและ ชมุ ชนเป็นผบู้ ริหารจัดการกันเอง และความร่วมมอื ของหน่วยงานในพื้นท่ ี เช่น รพ.สต. กศน. - ควรมกี ารบรู ณาการความรว่ มมอื ในการขบั เคลอ่ื นกจิ กรรมกลมุ่ ชมรมผสู้ งู อายกุ บั หนว่ ยงานทเี่ กยี่ วขอ้ งเพอื่ ดงึ ศกั ยภาพ ภมู ปิ ัญญาผู้สงู อาย ุ ซึง่ นอกจากเป็นการแลกเปลี่ยนเรียนรู้แลว้ ยังสามารถสร้างคุณค่าในตวั เองใหแ้ ก่ผ้สู ูงอายุไดอ้ กี ทางหนึ่ง 3.2 การเขา้ ถึงบรกิ ารทางสังคม - กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ และกระทรวงสาธารณสุข ควรจัดให้มีการประชาสัมพันธ์ใน ช่องทางต่างๆ ท่ีแพร่หลาย โดยวิธีเชิงรุกถึงบ้านผู้สูงอายุโดยตรงในเร่ืองการเข้าถึงสิทธิ การใช้บริการต่างๆ ของผู้สูงอายุที่พึงจะ ไดร้ บั เชน่ โทรทัศน ์ บิลบอลด์ วิทย ุ อินเตอร์เน็ท เป็นต้น - กรมกจิ การผสู้ งู อาย ุ ควรมกี ารศกึ ษาขอ้ กฎหมายทผ่ี สู้ งู อายเุ ขา้ ถงึ ไดไ้ มส่ มบรู ณ ์ นาำ มาประมวลผลแลว้ จดั ทาำ ความรว่ มมอื ระหว่างหน่วยงานท่เี ก่ียวข้องกบั กฎหมายนนั้ เพอื่ ผลกั ดันการเข้าถงึ ความร้กู ฎหมายทีผ่ ูส้ ูงอายคุ วรทราบ

ข้อเสนอแนะเพื่อก�รวจิ ยั - จากการศกึ ษาพบวา่ ความตอ้ งการของผสู้ งู อายใุ นเรอื่ งของการจา่ ยเบย้ี ยงั ชพี เปน็ เรอื่ งสาำ คญั ทส่ี ง่ ผลตอ่ การดาำ รงชวี ติ ของผสู้ งู อาย ุ แตค่ วามเหน็ บางสว่ นมองวา่ เปน็ การจา่ ยแบบปพู รม ผสู้ งู อายทุ ไี่ มจ่ าำ เปน็ กไ็ ดร้ บั ในอตั ราเทา่ กนั จงึ ควรมกี ารศกึ ษาวจิ ยั ถงึ รปู แบบความเหมาะสมในการจ่ายเบยี้ ยงั ชีพผสู้ ูงอายุ - จากการศึกษาพบว่าในปัจจุบันผู้สูงอายุมีความกังวลใจในเร่ืองของการทำางานหารายได้ และต้องการสวัสดิการใน รปู แบบของการเสรมิ สรา้ งศกั ยภาพในการทาำ งาน ดงั นนั้ ควรมกี ารวจิ ยั เชงิ ปฏบิ ตั กิ ารเพอ่ื สรา้ งหลกั สตู รอาชพี ทเี่ หมาะสมแกผ่ สู้ งู อายุ

สารบัญ รายงานวจิ ยั การจดั สวัสดิการทเ่ี หมาะสม สาำ หรับผู้สูงอายุในแต่ละช่วงวยั กติ ติกรรมประกาศ บทคดั ย่อ บทสรปุ สาำ หรบั ผ้บู ริหาร สารบัญ สารบัญตาราง บทท่ี 1 บทนำ� 2 ความสำาคัญและท่มี าของการวิจัย 4 วตั ถปุ ระสงค์ของโครงการวิจัย 4 โจทย์การวิจยั 4 นยิ ามศัพท์ท่สี ำาคญั 5 ประโยชน์ทไ่ี ดร้ บั 6 กรอบแนวคิด บทท่ี 2 แนวคิด ทฤษฎีและเอกส�รง�นวจิ ยั ท่ีเก่ียวขอ้ ง 8 แนวคดิ และทฤษฎีท่ีเกี่ยวกับผสู้ ูงอายุ 19 นโยบายและกฎหมายทเี่ กีย่ วกบั ผู้สงู อายุ 25 สถานการณก์ ารจดั สวสั ดิการสังคมสำาหรับผสู้ ูงอายใุ นประเทศไทย 38 แนวคดิ เก่ียวการจัดสวสั ดิการสงั คมสำาหรับผ้สู งู อายุในต่างประเทศ 4 4 งานวิจัยท่เี กี่ยวขอ้ ง

Contents บทที่ 3 วิธีดำ�เนนิ ก�รวิจยั 52 วธิ ีการวจิ ัย 62 เครื่องมอื ที่ใช้ในการวิจยั 64 การนำาเสนอข้อมูล บทท่ี 4 ผลก�รวิจยั 66 สถานการณ์ปจั จบุ ัน 99 สถานการณ์การจดั สวสั ดกิ ารสงั คมสำาหรบั ผ้สู ูงอายุ 120 ความต้องการสวัสดิการของผสู้ ูงอายุ 143 แนวทางการจัดสวัสดกิ ารผู้สงู อาย ุ บทท่ี 5 สรุป อภปิ ร�ยผลและข้อเสนอแนะ 150 สรปุ ผลการวิจัย 158 อภปิ รายผลการวจิ ัย 164 ข้อเสนอแนะ 167 บรรณานุกรม 171 ภาคผนวก

สารบัญตาราง หนา้ ตารางท่ี 1 แสดงจาำ นวนและร้อยละของผู้สงู อาย ุ (กลมุ่ ตวั อย่าง) จำาแนกตามลักษณะส่วนบุคคล 69 71 แผนภมู ทิ ่ี 1 แสดงสัดสว่ น (เปรยี บเทียบในกลุ่มอายุเดยี วกนั ) ของความกังวลใจในการใชช้ วี ิตของ 72 ผู้สูงอาย ุ (กลุ่มตัวอยา่ ง) จำาแนกตามกลุ่มอายุ 73 แผนภมู ทิ ่ี 2 แสดงรอ้ ยละของผู้สงู อาย ุ (กลุ่มตวั อยา่ ง) จำาแนกตามประเด็นความกังวลใจเกยี่ วกบั การใช้ชวี ติ 74 75 แผนภูมทิ ี่ 3 แสดงสัดส่วน(เปรยี บเทยี บในกลุ่มอายเุ ดียวกนั ) ของประเดน็ ความกังวลใจในการใช้ชีวิต 76 ของผูส้ งู อาย ุ (กล่มุ ตวั อยา่ ง) จำาแนกตามกลุม่ อายุ 77 แผนภมู ิท ่ี 4 แสดงร้อยละของผสู้ ูงอาย ุ (กล่มุ ตัวอยา่ ง) จำาแนกตามโรค 77 แผนภูมิที่ 5 แสดงสดั ส่วน (เปรียบเทยี บในกลุ่มอายเุ ดียวกัน) ของการเป็นโรคของผ้สู งู อาย ุ 78 (กลมุ่ ตวั อย่าง) จาำ แนกตามกลุ่มอาย ุ 79 ตารางท ่ี 2 แสดงจำานวนและรอ้ ยละของผสู้ ูงอายุ (กลมุ่ ตัวอย่าง) 80 จาำ แนกตามความสามารถในการประกอบกจิ วัตรประจาำ วนั 81 82 แผนภูมทิ ่ ี 6 แสดงร้อยละของผู้สงู อาย ุ (กลุม่ ตัวอยา่ ง) จาำ แนกตามกายอุปกรณท์ ีม่ ี 83 84 แผนภูมทิ ่ี 7 แสดงสัดส่วน (เปรียบเทยี บในกล่มุ อายเุ ดียวกนั ) ของผสู้ ูงอายุ(กลมุ่ ตัวอยา่ ง) จำาแนกตามกายอุปกรณ์ที่มแี ละกลุม่ อายุ แผนภูมิท ่ี 8 แสดงสดั ส่วน (เปรียบเทยี บในกลมุ่ อายุเดยี วกัน) ของผูส้ ูงอายุ (กล่มุ ตวั อยา่ ง) จาำ แนกตามการมีภาวะซมึ เศร้า แผนภูมิที ่ 9 แสดงสดั สว่ น (เปรียบเทยี บในกลมุ่ อายุเดยี วกัน) ของผูส้ งู อายุ (กลุ่มตวั อย่าง) จาำ แนกตาม ภาวะซมึ เศรา้ และกลุ่มอายุ แผนภมู ิที่ 10 แสดงสัดสว่ น (เปรยี บเทียบในกลุม่ อายุเดียวกัน) ของผูส้ งู อาย ุ (กลุม่ ตวั อยา่ ง) จาำ แนก ตามสาเหตุของการอยตู่ ามลาำ พัง แผนภูมิท่ ี 11 แสดงรอ้ ยละของผู้สูงอาย ุ (กลุ่มตัวอย่าง) จำาแนกตามปญั หาในการอยตู่ ามลาำ พัง ตารางท ่ี 3 แสดงจาำ นวนและรอ้ ยละของผสู้ ูงอายจุ าำ แนกตามบคุ คลทอ่ี ยอู่ าศยั รว่ มกนั แผนภมู ิที่ 12 แสดงรอ้ ยละของผูส้ ูงอายจุ ำาแนกตามการมผี ้ดู ูแลหลัก แผนภูมิท ี่ 13 แสดงสัดสว่ น (เปรยี บเทยี บในกลุ่มอายุเดียวกัน) ของท่ีอย่อู าศัยของผู้ดูแลหลกั จาำ แนก ตามกลุ่มอายุ

สารบัญตาราง (ต่อ) ตารางที่ 4 แสดงจำานวนและร้อยละของสภาพทอี่ ยู่อาศัยของผ้สู งู อาย ุ (กล่มุ ตัวอยา่ ง) 85 แผนภมู ทิ ี่ 14 แสดงสดั ส่วน (เปรยี บเทียบในกลมุ่ อายเุ ดยี วกัน) ของการทาำ งานของผ้สู งู อายุ 87 (กลมุ่ ตัวอย่าง) จาำ แนกตามกลุ่มอายุ แผนภมู ทิ ่ี 15 แสดงร้อยละลักษณะอาชพี ของผสู้ ูงอาย ุ (กลมุ่ ตัวอย่าง) 87 แผนภมู ิท ่ี 16 แสดงสดั สว่ น (เปรียบเทียบในกลุ่มอายเุ ดียวกนั ) ของอาชีพผู้สูงอายุ (กล่มุ ตวั อยา่ ง) 88 จาำ แนกตามกลุม่ อายุ แผนภูมิที่ 17 แสดงร้อยละของผ้สู งู อาย ุ (กลมุ่ ตัวอยา่ ง) จาำ แนกตามแหล่งรายได้ 89 แผนภมู ทิ ี่ 18 แสดงสดั ส่วน (เปรยี บเทียบในกลุ่มอายเุ ดียวกัน) ของแหล่งรายไดจ้ ำาแนกตามกลมุ่ อาย ุ 89 แผนภมู ทิ ี่ 19 แสดงสัดส่วน (เปรียบเทยี บในกลุ่มอายุเดียวกนั ) ของการมเี งินออมของผ้สู งู อาย ุ 91 (กล่มุ ตวั อย่าง) จำาแนกตามกลมุ่ อายุ แผนภูมทิ ี่ 20 แสดงร้อยละของผูส้ ูงอายุ (กลุ่มตวั อย่าง) จำาแนกตามรูปแบบการออม 91 แผนภมู ทิ ่ี 21 แสดงสดั ส่วน (เปรียบเทยี บในกลมุ่ อายุเดียวกนั ) ของรูปแบบการออมของผู้สงู อายุ 92 (กลมุ่ ตวั อยา่ ง) จำาแนกตามกลมุ่ อายุ แผนภมู ิท ่ี 22 แสดงรอ้ ยละของผู้สูงอาย ุ (กลุ่มตัวอยา่ ง) จาำ แนกตามกิจกรรมนอกเหนอื 93 จากกจิ วัตรประจำาวัน แผนภมู ิท ี่ 23 แสดงสัดสว่ น (เปรยี บเทยี บในกลุ่มอายุเดียวกัน) ของกิจกรรมท่ที าำ นอกเหนือจาก 94 กจิ วัตรประจำาวนั ของผูส้ ูงอาย ุ (กลุ่มตัวอย่าง) จำาแนกตามกลุ่มอายุ แผนภูมทิ ี่ 24 แสดงสดั ส่วน (เปรียบเทยี บในกล่มุ อายเุ ดยี วกัน) ของการเป็นสมาชกิ กลุ่ม/ชมรม/ 96 สมาคมของผู้สงู อาย ุ (กลมุ่ ตวั อย่าง) จำาแนกตามกลุม่ อายุ แผนภูมทิ ี ่ 25 แสดงรอ้ ยละของผ้สู ูงอายุ (กลมุ่ ตัวอยา่ ง) จาำ แนกตามสาเหตุทีไ่ มเ่ ป็นสมาชิกกลุม่ /ชมรม/ สมาคม 96 แผนภูมทิ ี่ 26 แสดงสดั สว่ น (เปรยี บเทียบในกลมุ่ อายุเดยี วกนั ) ของสาเหตทุ ี่ไมเ่ ป็นสมาชกิ กลุม่ /ชมรม/ 97 สมาคมของผสู้ ูงอายุ (กลุ่มตัวอยา่ ง) จำาแนกตามกลมุ่ อายุ แผนภูมิที่ 27 แสดงร้อยละของผสู้ ูงอายุ (กลมุ่ ตัวอย่าง) จาำ แนกตามกลมุ่ ท่ีเป็นสมาชิก 97 แผนภูมิท ี่ 28 แสดงสดั ส่วน (เปรียบเทยี บในกลุ่มอายุเดียวกัน) ของการเปน็ สมาชิกกลุ่ม/ชมรม 98 ของผสู้ งู อาย ุ (กลุม่ ตัวอยา่ ง) จาำ แนกตามกลุ่มอายุ

สารบัญตาราง (ต่อ) ตารางที ่ 5 แสดงผลการดำาเนนิ การจดั สวัสดกิ ารผ้สู ูงอายขุ องภาคส่วนทเี่ กีย่ วข้อง 99 ตารางที ่ 6 ตารางท ี่ 7 แสดงจาำ นวนและร้อยละของผสู้ ูงอาย ุ (กลุ่มตวั อยา่ ง) จาำ แนกตามสวสั ดิการทจี่ ดั โดยภาครัฐ 101 ตารางที่ 8 แสดงจาำ นวนและรอ้ ยละของผสู้ ูงอาย ุ (กลุม่ ตัวอยา่ ง) จาำ แนกตามสาเหตุท่ีไมใ่ ช้สวัสดกิ าร 101 ตารางที่ 9 ภาครัฐ ตารางท ่ี 10 แสดงจำานวนและรอ้ ยละของผสู้ ูงอาย ุ (กลมุ่ ตวั อย่าง) จำาแนกตามการมีสวัสดกิ ารอน่ื ๆ 102 ตารางท่ ี 11 นอกเหนือจากสวสั ดิการทีภ่ าครัฐจัดให้ แผนภูมทิ ่ ี 29 แสดงจำานวนและรอ้ ยละของการรับรู้เรือ่ งการบรกิ ารทางการศึกษาและการเรียนรู้ในชุมชน 105 ตารางที่ 12 ของผสู้ ูงอาย ุ (กลุม่ ตัวอย่าง) แผนภมู ทิ ี่ 30 แสดงจาำ นวนและร้อยละของการจัดบรกิ ารทางการศกึ ษาและการเรยี นรใู้ นชุมชนของ 106 แผนภมู ทิ ่ี 31 ผูส้ งู อายุ (กลมุ่ ตัวอย่าง) แผนภูมิที่ 32 แผนภาพท่ ี 1 แสดงจาำ นวนและร้อยละของการใช้บรกิ ารทางการศึกษาและการเรียนรใู้ นชมุ ชนของ 106 ตารางท่ี 13 ผสู้ ูงอาย ุ (กลุ่มตัวอย่าง) ตารางที ่ 14 แสดงสัดส่วน (เปรยี บเทยี บในกล่มุ อายุเดียวกนั ) ของการใช้บริการการจัดการเรียนร ู้ 107 ในชมุ ชนจาำ แนกตามกลมุ่ อายุ แสดงจำานวนและร้อยละของผูส้ ูงอายุ(กล่มุ ตัวอยา่ ง)จำาแนกตามการเข้าถึงบริการ 109 ข้อมูลขา่ วสาร แสดงสดั สว่ น (เปรยี บเทียบในกลมุ่ อายุเดยี วกัน) ของการเข้าถงึ บรกิ ารข้อมลู ขา่ วสาร 110 จาำ แนกตามกลุ่มอายุ แสดงร้อยละของของผ้สู ูงอายุ (กล่มุ ตวั อย่าง) จำาแนกตามการรับรูก้ ารบริการทางสังคม 111 แสดงรอ้ ยละของของผสู้ งู อาย ุ (กลุม่ ตัวอย่าง) จำาแนกตามการใชบ้ ริการทางสงั คม 112 แสดงปัจจยั ความสาำ เรจ็ และอุปสรรคในการจัดสวสั ดิการ 117 แสดงคา่ เฉลีย่ และสว่ นเบย่ี งเบนมาตรฐานของระดบั ความต้องการสวัสดิการด้านสขุ ภาพ 121 ของผ้สู ูงอายุ แสดงคา่ เฉลีย่ และส่วนเบ่ียงเบนมาตรฐานของระดบั ความต้องการสวสั ดิการดา้ นที่อยู่อาศัย 122 และสภาพแวดลอ้ มของผู้สูงอายุ

สารบัญตาราง (ตอ่ ) ตารางที่ 15 แสดงค่าเฉลีย่ และส่วนเบ่ียงเบนมาตรฐานของระดับความต้องการสวสั ดิการด้าน 123 การศึกษาและการเรยี นรู้ของผสู้ งู อายุ 124 ตารางที่ 16 แสดงคา่ เฉลย่ี และส่วนเบ่ียงเบนมาตรฐานของระดบั ความตอ้ งการสวัสดกิ าร 125 ดา้ นการเขา้ ถงึ บริการขอ้ มลู ขา่ วสารของผ้สู ูงอายุ 126 ตารางท ี่ 17 แสดงคา่ เฉลย่ี และส่วนเบ่ยี งเบนมาตรฐานของระดับความตอ้ งการสวสั ดิการ 127 ดา้ นรายไดแ้ ละการออมของผสู้ งู อายุ 127 ตารางที่ 18 แสดงค่าเฉลย่ี และสว่ นเบ่ยี งเบนมาตรฐานของระดับความตอ้ งการสวสั ดกิ าร 128 ดา้ นการมสี ว่ นร่วมกิจกรรมทางสังคมของผ้สู ูงอายุ 129 ตารางท ่ี 19 แสดงคา่ เฉลี่ยและส่วนเบ่ยี งเบนมาตรฐานของระดบั ความต้องการสวัสดิการ 130 ด้านบริการทางสังคมของผูส้ งู อายุ 130 ตารางที ่ 20 แสดงค่าเฉลี่ยและส่วนเบ่ยี งเบนมาตรฐานของระดบั ความต้องการสวสั ดกิ ารภาพรวม 131 ของผสู้ งู อายุ 132 ตารางที่ 21 แสดงค่าเฉลย่ี และสว่ นเบย่ี งเบนมาตรฐานของระดบั ความต้องการสวัสดิการภาพรวม 133 ของผ้สู งู อายจุ ำาแนกตามช่วงวยั แผนภมู ิท ่ี 33 แสดงการเปรียบเทยี บค่าเฉลยี่ ของระดบั ความต้องการสวัสดิการของผู้สูงอายจุ าำ แนก ตามช่วงวยั แผนภูมิที่ 34 แสดงสดั ส่วน (เปรยี บเทียบในกลุ่มอายุเดียวกัน) ของความต้องการสวัสดิการ ด้านการบริการข้อมูลข่าวสารของผู้สูงอาย ุ แผนภูมิที่ 35 แสดงสัดสว่ น (เปรยี บเทียบในกลมุ่ อายุเดยี วกัน) ของความต้องการสวัสดกิ าร ด้านสุขภาพของผู้สงู อายุ แผนภูมิท่ ี 36 แสดงสัดสว่ น (เปรยี บเทียบในกล่มุ อายุเดียวกนั ) ของความต้องการสวัสดิการ ด้านการบริการทางสังคมของผู้สูงอายุ ตารางท ่ี 22 แสดงการเปรยี บเทียบค่าเฉลีย่ ของระดับความตอ้ งการสวัสดกิ ารระหวา่ งกลมุ่ อายุ แผนภูมิที่ 37 แสดงสดั ส่วน (เปรียบเทยี บในกลมุ่ อายเุ ดยี วกนั ) ของความต้องการสวสั ดกิ าร ดา้ นการศกึ ษาและการเรยี นรูข้ องผ้สู งู อาย ุ

สารบญั ตาราง (ต่อ) แผนภูมทิ ่ ี 38 แสดงสัดส่วน (เปรียบเทียบในกล่มุ อายุเดียวกนั ) ของความต้องการสวสั ดกิ ารดา้ นรายได ้ 134 135 และการออมของผ้สู งู อายุ 136 แผนภมู ทิ ่ี 39 แสดงสดั สว่ น (เปรียบเทียบในกลุม่ อายุเดียวกัน) ของความต้องการสวัสดกิ าร 137 ดา้ นการมีส่วนร่วมกิจกรรมทางสงั คมของผสู้ งู อายุ 138 ตารางท ี่ 23 แสดงคา่ สมั ประสิทธิ ์ (r) ระหว่าง ความตอ้ งการบริการด้านสขุ ภาพ (X1) ความต้องการบรกิ ารด้านทอ่ี ย่อู าศัย (X2) ความต้องการบริการด้านการศกึ ษา (X3) 139 ความต้องการบริการดา้ นขอ้ มลู ขา่ วสาร (X4) ความตอ้ งการบริการดา้ นรายได้ และการออม (X5)ความตอ้ งการรว่ มกิจกรรมทางสังคม (X6) ความต้องการการบรกิ าร ทางสงั คม (X7) ความต้องการรวม (X8) ภาพรวม ตารางที่ 24 แสดงค่าสัมประสทิ ธ ์ิ (r) ระหว่างความตอ้ งการบริการดา้ นสุขภาพ (X1) ความต้องการ บริการด้านที่อยอู่ าศัย (X2) ความตอ้ งการบรกิ ารด้านการศกึ ษา (X3) ความต้องการ บริการด้านข้อมลู ขา่ วสาร (X4) ความตอ้ งการบริการดา้ นรายได้และการออม (X5) ความตอ้ งการรว่ มกิจกรรมทางสงั คม (X6) ความตอ้ งการการบรกิ ารทางสังคม (X7) ความต้องการรวม (X8) ของผูส้ งู อายุกลุม่ อายุ 60-69 ปี ตารางที่ 25 แสดงค่าสมั ประสทิ ธ์ิ (r) ระหว่าง ความต้องการบริการดา้ นสุขภาพ (X1) ความตอ้ งการบริการด้านทอ่ี ยู่อาศยั (X2) ความต้องการบริการดา้ นการศกึ ษา (X3) ความต้องการบรกิ ารดา้ นข้อมลู ขา่ วสาร (X4) ความตอ้ งการบรกิ ารดา้ นรายได้ และการออม (X5) ความต้องการร่วมกจิ กรรมทางสงั คม (X6) ความต้องการการบริการ ทางสังคม (X7) ความต้องการรวม (X8) ของผูส้ ูงอายุกลุ่มอายุ 70-79 ปี ตารางท ่ี 26 แสดงค่าสัมประสิทธ ิ์ (r) ระหวา่ งความตอ้ งการบรกิ ารดา้ นสุขภาพ (X1) ความตอ้ งการ บริการดา้ นทอ่ี ยู่อาศัย(X2) ความตอ้ งการบริการดา้ นการศกึ ษา (X3) ความตอ้ งการบรกิ าร ดา้ นข้อมลู ขา่ วสาร (X4) ความต้องการบริการดา้ นรายไดแ้ ละการออม (X5) ความต้องการ ร่วมกจิ กรรมทางสังคม (X6) ความตอ้ งการการบรกิ ารทางสังคม (X7) ความตอ้ งการรวม (X8) ของผู้สงู อายกุ ลมุ่ อายุ 80 ป ี ขึ้นไป

สารบญั ตาราง (ต่อ) แผนภูมทิ ี่ 40 แสดงสดั สว่ น (เปรียบเทยี บในกล่มุ อายเุ ดยี วกัน) ของภาวะซึมเศร้าทอ้ แท้ใจของผู้สูงอาย ุ 140 กับการเป็นโรคความดันโลหติ 141 แผนภูมทิ ี่ 41 แสดงสัดส่วน (เปรียบเทียบในกลุ่มอายเุ ดียวกัน) ของภาวะซมึ เศรา้ ทอ้ แทใ้ จของผสู้ งู อายุ 142 กับการเปน็ โรคเบาหวาน 143 แผนภมู ทิ ี่ 42 แสดงสดั ส่วน (เปรยี บเทยี บในกลมุ่ อายุเดียวกัน) ของภาวะซึมเศร้าท้อแท้ใจของผ้สู งู อายุ 144 กบั การเป็นโรคปวดขอ้ ขอ้ เสือ่ ม เขา่ เสอื่ ม แผนภมู ิท ่ี 43 แสดงสัดสว่ น (เปรยี บเทียบในกลุ่มอายเุ ดยี วกนั ) ของภาวะซึมเศร้าทอ้ แท้ใจของผสู้ งู อายุ กบั พฤตกิ รรมการดโู ทรทัศน์ แผนภาพท ่ี 2 แสดงรูปแบบการจัดสวสั ดกิ ารสงั คมสาำ หรบั ผู้สงู อายุภาพรวม

ส�ำ นักง�นสง่ เสรมิ และสนบั สนนุ วิช�ก�ร 1 - 12 20

บทที่ 1 บทนาำ > คว�มส�ำ คัญและท่ีม�ของก�รวิจยั > วัตถปุ ระสงค์ของโครงก�รวิจยั > โจทย์ก�รวิจัย > นยิ �มศัพทท์ ่ีส�ำ คัญ > ประโยชน์ท่ีได้รับ > กรอบแนวคดิ ก�รวจิ ัยเรอ่ื งก�รจดั สวสั ดิก�รทีเ่ หม�ะสมส�ำ หรบั ผู้สงู อ�ยใุ นแตล่ ะช่วงวยั 1

ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 บทน�ำ 1.ความสำาคญั และทีม่ าของการวิจยั ประเทศไทยมจี าำ นวนและสดั สว่ นของผสู้ งู อายเุ พม่ิ ขน้ึ อยา่ งรวดเรว็ และตอ่ เนอ่ื งโดยในป ี 2537 มจี าำ นวนผสู้ งู อายคุ ดิ เปน็ รอ้ ยละ 2 6.8 ของประชากรท้ังประเทศและเพ่ิมขึ้นเป็นร้อยละ 9.4 ร้อยละ 10.7 ร้อยละ 12.2 ในปี พ.ศ.2545 2550 2554 ตามลำาดับ ซง่ึ การเปลีย่ นแปลงโครงสรา้ งทางอายขุ องประชากรผูส้ ูงอายมุ กี ารเปลย่ี นแปลงไปอยา่ งรวดเรว็ มาก ต้งั แต่ พ.ศ.2548 ประเทศไทย เข้าสู่ “สังคมสูงอายุ” (aged society) เน่ืองจากประชากรอายุ 60 ปีข้ึนไปมีสัดส่วนเพิ่มขึ้นร้อยละ 10 ของประชากรท้ังหมด จากขอ้ มลู ผูส้ งู ในรายงานสถานการณ์ผสู้ ูงอายุไทยปี 2553 โดยมูลนิธิสถาบันวจิ ัยและพฒั นาผู้สูงอายไุ ทย (มส.ผส.) พบวา่ ผู้สูงอายุ ไทยมสี ดั สว่ นของประชากรสูงอายุเพิ่มสูงขึน้ เป็นร้อยละ 11.9 และในอีก 20 ปขี า้ งหนา้ (พ.ศ.2573) จะเพิม่ เปน็ มากกวา่ 2 เทา่ ตัว อยู่ท่ีร้อยละ 25 ซ่ึงประเทศไทยจะเป็น“สังคมผู้สูงอายุ” อย่างเต็มตัว ในขณะที่ประชากรวัยแรงงานท่ีเกื้อหนุนดูแลผู้สูงอายุน้ัน ลดลงจากป ี พ.ศ.2553 มปี ระชากรแรงงานโดยเฉลย่ี 6 คน ตอ่ การดแู ลผสู้ งู อาย ุ 1 คนและจะลดลงเหลอื แคเ่ พยี ง 2 คน ในปพี .ศ.2573 ซง่ึ จะสง่ ผลใหค้ นวยั แรงงานมภี าระทต่ี อ้ งเกอ้ื หนนุ ดแู ลผสู้ งู อายเุ พม่ิ ขน้ึ ในขณะเดยี วกนั ผสู้ งู อายไุ ทยนน้ั มอี ายยุ นื ขน้ึ และกลมุ่ ผสู้ งู อายุ วยั กลางและวยั ปลายเพิ่มข้ึนดว้ ย (มลู นธิ สิ ถาบันวจิ ัยและพัฒนาผ้สู งู อายไุ ทย (มส.ผส.),2555) จากการศกึ ษาการเปล่ยี นแปลงสัดส่วนของประชากรผู้สงู อายุระหว่างปี พ.ศ.2543-2573 ทุกช่วง 10 ปขี องการศกึ ษาพบว่า สดั สว่ นของประชากรผสู้ งู อายวุ ยั ตน้ ในกลมุ่ อาย ุ 60-64 ป ี และกลมุ่ อาย ุ 65-69 ป ี มแี นวโนม้ ทจ่ี ะเปลย่ี นแปลงอยา่ งชา้ ๆ และมแี นวโนม้ ท่ีจะลดลงเล็กนอ้ ย แต่สาำ หรบั กลุม่ ผูส้ ูงอายวุ ยั กลางท่มี ีอายุระหวา่ ง 70-79 ปี มแี นวโน้มท่ีจะเพ่ิมสูงขึ้น และประชากรสงู อายุกลุ่มที่ มีแนวโน้มท่จี ะมีสัดส่วนเพิม่ ขนึ้ อยา่ งชดั เจนคอื ผสู้ ูงอายวุ ัยปลาย อายตุ ้ังแต ่ 80 ปขี ึ้นไป และเม่อื ศึกษาการเปลยี่ นแปลงประชากร สงู อายกุ ลมุ่ อายตุ งั้ แต ่ 65 ปขี นึ้ ไป กลมุ่ อายตุ งั้ แต ่ 70 ปขี นึ้ ไป และกลมุ่ อายตุ งั้ แต ่ 80 ปขี นึ้ ไป พบวา่ ยงิ่ อายเุ พม่ิ สงู ขน้ึ จาำ นวนประชากร สูงอายุก็ย่ิงเพ่ิมสูงขึ้นอย่างรวดเร็ว แสดงให้เห็นว่าประชากรสูงอายุของไทยไม่ได้เพ่ิมขึ้นแต่เพียงจำานวนและสัดส่วนของผู้ที่มีอายุ ตง้ั แต ่ 60 ปีขน้ึ ไปเทา่ นั้น แตป่ ระชากรสูงอายุวยั ปลายหรือประชากรสงู อายใุ นกลมุ่ ทสี่ งู อายมุ าก อายุต้ังแต ่ 80 ปีขึน้ ไป ยังเพม่ิ อย่าง รวดเรว็ ดว้ ย (มลู นธิ สิ ถาบนั วจิ ยั และพฒั นาผสู้ งู อายไุ ทย (มส.ผส.),2555 อา้ งถงึ ในสาำ นกั งานคณะกรรมการพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คม แหง่ ชาต,ิ 2550) จากการสำารวจของสำานกั งานสถติ ิแหง่ ชาติ ในปี พ.ศ.2557 พบว่าประเทศไทยมปี ระชากรอาย ุ 60 ปีข้ึนไปมากถงึ

10,014,705 ลา้ นคนหรอื รอ้ ยละ 14 ของประชากรทง้ั หมด ประกอบดว้ ย จาำ นวนผสู้ งู อายวุ ยั ตน้ อาย ุ 60–69 ป ี มจี าำ นวน 5,655,184 คน คิดเปน็ ร้อยละ 56.5 ผสู้ งู อายุวยั กลาง อายุ 70–79 ปีจำานวน 2,995,698 คน คดิ เปน็ ร้อยละ 29.9 และผูส้ ูงอายวุ ยั ปลายอายตุ งั้ แต่ 80 ปี ข้ึนไปจาำ นวน 1,363,823 คน คิดเปน็ รอ้ ยละ 13.6 ของผูส้ งู อายุทั้งหมด คาดการณว์ ่าในป ี พ.ศ.2583 จะมีประชากรสงู อายุ วัยปลายเพ่ิมขึ้นอีกเกอื บเท่าตัวซ่ึงเพิ่มเรว็ กว่าผู้สงู อายกุ ล่มุ อื่น ประเทศไทยจะกลายเป็น “สังคมสงู อายอุ ย่างสมบูรณ”์ ในอีกไม่ถงึ 10 ปขี ้างหนา้ ประมาณปี พ.ศ. 2561 ประชากรสงู อายุจะมีสดั สว่ นประมาณ 1 ใน 5 ของประชากรท้งั หมด ชใี้ ห้ เหน็ ถงึ แนวโนม้ ทป่ี ระเทศไทยจะมขี นาดและสดั สว่ นของประชากรผสู้ งู อายเุ พมิ่ ขน้ึ ซง่ึ โครงสรา้ งประชากรทก่ี ลา่ วมาเปน็ ตวั สะทอ้ น ใหเ้ หน็ ความสาำ คญั และจาำ เปน็ ตอ่ การพฒั นาการจดั บรกิ ารในดา้ นตา่ งๆ ทเี่ ออ้ื ใหผ้ สู้ งู อายมุ ศี กั ยภาพสามารถดแู ลตนเองใหม้ คี ณุ ภาพ ชีวิตท่ีดีได้ยืนยาว และเมื่อผู้สูงอายุช่วยเหลือตนเองได้ลำาบากขึ้นหรือช่วยเหลือตนเองไม่ได้ย่อมต้องมีบริการดูแลทางด้านสุขภาพ และดา้ นสงั คมรองรบั จากข้อมูลท่ผี ่านมาจะเห็นได้วา่ สถานการณโ์ ครงสรา้ งประชากรของประเทศไทยในอนาคตมีแนวโนม้ เพิม่ ข้นึ อย่างต่อเนื่อง ส่งผลทาำ ให้กลุ่มประชากรวยั สงู อายมุ สี ดั ส่วนเพ่ิมมากขึน้ อยา่ งตอ่ เน่อื งเชน่ กัน จงึ เปน็ ประเด็นทา้ ทายของประเทศทจี่ ะต้องตระหนัก และใหค้ วามสาำ คญั เพม่ิ มากขนึ้ ในการดแู ลประชากรกลมุ่ น ี้ เพอื่ ใหเ้ กดิ ความสมดลุ ในการอยรู่ ว่ มกนั ระหวา่ งกลมุ่ วยั สงู อายกุ บั กลมุ่ วยั อื่นๆ และในแตล่ ะกลมุ่ วัยของผู้สงู อายุดว้ ยกนั เอง ซ่ึงปัญหาความเสอื่ มถอยของร่างกายทำาให้ผูส้ ูงอายุมปี ัญหาสุขภาพทางรา่ งกาย และโรคเรอื้ รงั ตา่ งๆ ขอ้ จาำ กดั ในการปฏบิ ตั กิ จิ วตั รประจาำ วนั ลว้ นสง่ ผลตอ่ การดาำ เนนิ ชวี ติ ในปจั จบุ นั ดงั นนั้ การเขา้ ถงึ บรกิ ารสาธารณสขุ และการส่งเสริมสุขภาพเพ่ือป้องกันโรค การรักษาและการฟ้ืนฟูสภาพร่างกายและจิตใจของผู้สูงอายุเพ่ือให้มีภูมิคุ้มกันรองรับต่อ การเปลยี่ นแปลงทางสงั คมไดจ้ ากสถานบรกิ ารทใ่ี หบ้ รกิ ารสาำ หรบั ผสู้ งู อาย ุ เชน่ สถานสงเคราะหค์ นชรา ศนู ยพ์ ฒั นาการจดั สวสั ดกิ าร สงั คมผู้สงู อายุ เป็นต้น ยังมีข้อจำากัดเนื่องจากสถานบรกิ ารดังกล่าวมีปรมิ าณไม่เพียงพอตอ่ จาำ นวนประชากรผสู้ งู อายุทเ่ี พ่มิ ข้ึนทกุ ป ี จะเห็นได้ว่าผู้สูงอายุมีความต้องการได้รับการจัดสวัสดิการสังคมที่เหมาะสมและสอดคล้องกับความแตกต่างของกลุ่มวัยผู้สูงอายุ เน่ืองจากแต่ละช่วงวยั ของผสู้ งู อายมุ ีปัจจัยพนื้ ฐานแตกตา่ งกนั ท้งั สภาพร่างกาย จิตใจทีแ่ ตกตา่ งกัน ผสู้ ูงอายุยอ่ มมีความต้องการใน การจัดสวัสดิการสงั คมท่แี ตกต่างกนั ในหลายประเด็น การจดั บริการสวสั ดิการสังคมเพอื่ ตอบสนองความตอ้ งการแก่ผูส้ ูงอายุจึงควร เปน็ บรกิ ารทมี่ ลี กั ษณะหลากหลาย เพอื่ จดั ใหส้ อดคลอ้ งกบั ความตอ้ งการทเ่ี ปน็ จรงิ ดงั นนั้ รปู แบบการจดั สวสั ดกิ ารสงั คมจงึ ตอ้ งคาำ นงึ ถึงความเหมาะสมและสอดคล้องกับความต้องการของแต่ละช่วงวัยอย่างแท้จริง เพ่ือส่งเสริมให้ผู้สูงอายุพึ่งพาตนเองและส่งเสริม การดาำ รงชวี ติ อยา่ งมคี ณุ คา่ และศกั ดศิ์ ร ี ซง่ึ ทผ่ี า่ นมาการจดั บรกิ ารสวสั ดกิ ารสงั คมขององคก์ ร หนว่ ยงานตา่ งๆ จะมคี วามหลากหลาย แต่ยงั ไมเ่ พยี งพอกับความต้องการของผู้สงู อาย ุ ไม่สามารถตอบสนองปญั หาไดอ้ ยา่ งแท้จรงิ ไมค่ รอบคลมุ ผู้สงู อายทุ ัง้ หมด และยังไม่ สามารถกระจายได้อย่างท่ัวถึง รูปแบบบริการเน้นการสงเคราะห์มากกว่าให้บริการตามสิทธิท่ีพึงได้รับของผู้สูงอายุ (ศศิพัฒน์ ยอดเพชร,2548,2550b) และไม่ได้ให้ความสำาคัญกับการจัดสวัสดิการตามช่วงวัยเท่าใดนัก จึงยังไม่สามารถตอบสนอง ความต้องการของผู้สูงอายุได้อย่างแท้จริง อันจะนำาไปสู่สภาวะการณ์พ่ึงพิงและมาตรฐานการพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนกลุ่มนี้ใน อนาคต ผลสำารวจจาำ นวนผู้สงู อายใุ นปี พ.ศ.2545 และป ี พ.ศ.2550 พบวา่ ผ้สู ูงอายอุ ย่คู นเดียวเพม่ิ ขน้ึ จากรอ้ ยละ 6.3 เปน็ ร้อยละ 7.7 ส่วนใหญ่เป็นผู้หญิงและอายุมากกว่า 70 ปี เนื่องจากโสด ไม่มีลูกหลาน คู่สมรสเสียชีวิต หรือลูกหลานมีภารกิจในต่างถิ่น ผสู้ งู อายทุ อ่ี ยลู่ าำ พงั จะขาดการดแู ลยามเจบ็ ปว่ ย รสู้ กึ เหงาและมปี ญั หาดา้ นการเงนิ ในป ี พ.ศ.2554 มผี สู้ งู อายปุ ระมาณ 1 ใน 3 มรี ายได้ ตา่ำ กวา่ เสน้ ความยากจน มผี สู้ งู อายมุ ากถงึ รอ้ ยละ 53 ทท่ี าำ งานอยใู่ นระบบไมถ่ งึ รอ้ ยละ 10 ของผสู้ งู อายทุ ท่ี าำ งานทง้ั หมด อดตี ทผ่ี า่ นมา แหลง่ รายไดห้ ลกั ของผู้สงู อายุสว่ นใหญ่มาจากบุตรหลาน แต่ต่อมาแนวโน้มทค่ี นไทยมบี ุตรน้อยลง การยา้ ยถ่ินของวัยแรงงานทำาให้ โอกาสที่ผู้สูงอายุจะเสี่ยงต่อภาวะความยกจนและมั่นคงด้านรายได้มีมากขึ้น ผู้สูงอายุมีสุขภาพดีขึ้นและมีอายุยืนยาวขึ้นทำาให้ ก�รวจิ ัยเร่อื งก�รจดั สวัสดกิ �รท่เี หม�ะสมส�ำ หรบั ผู้สงู อ�ยุในแตล่ ะชว่ งวัย 3

ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 ความสามารถในการทำางานหลงั อาย ุ 60 ปี มีมากข้นึ ข้อมูลจากการสาำ รวจภาวการณ์ทาำ งานระหว่างปี พ.ศ.2543 – 2553 พบว่า ผู้สูงอายวุ ัยตน้ มีแนวโนม้ จะทำางานมากข้นึ สดั สว่ นของผู้สูงอายุ 60 – 64 ปีทย่ี งั ทำางานอยเู่ พิม่ ขน้ึ จากร้อยละ 51 ในป ี พ.ศ.2543 เป็นรอ้ ยละ 61 ในป ี พ.ศ. 2553 และผูส้ ูงอาย ุ 65 – 69 ปยี ังทาำ งานอย่เู พ่ิมจากรอ้ ยละ 35 เป็นร้อยละ 45 ในชว่ งเวลาเดยี วกนั (แหล่งขอ้ มลู :การสำารวจภาวการณท์ ำางานของประชากร พ.ศ.2543 2548 และ 2553 สาำ นกั งานสถิติแห่งชาต)ิ ดังน้ันสำานักงานส่งเสริมและสนับสนุนวิชาการ 1-12 สังกัดกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ ซึ่งเป็น หน่วยงานทางวิชาการด้านการพัฒนาสังคมและสวัสดิการระดับเขต ได้เล็งเห็นถึงความสำาคัญของการจัดสวัสดิการสังคมสำาหรับ ผู้สูงอายุแต่ละช่วงวัยจึงได้ศึกษาการจัดสวัสดิการที่เหมาะสมสำาหรับผู้สูงอายุแต่ละช่วงวัย เพ่ือวางแผนหาแนวทาง กำาหนดกลไก และมาตรการต่างๆ รองรับจำานวนผสู้ ูงอายุซึง่ มีปรมิ าณเพ่มิ ข้ึนทุกปี และเพ่ือปรับปรงุ การจดั สวัสดิการใหเ้ หมาะสม สอดคลอ้ งกับ ความตอ้ งการของผู้สงู อายุ ซึ่งจะส่งผลตอ่ การกำาหนดนโยบายและแผนงานสวสั ดกิ ารสงั คมสาำ หรบั ผู้สูงอายุที่เหมาะสมในระยะยาว ตลอดจนทำาใหผ้ ้สู งู อายุมีคณุ ภาพชวี ิตท่ีดียิง่ ขึน้ เปน็ พลังสำาคัญของประเทศต่อไป 2. วตั ถปุ ระสงค์ของการวิจยั 2.1 เพือ่ ศกึ ษาสถานการณก์ ารจดั สวัสดิการสังคมสำาหรบั ผู้สงู อายุแตล่ ะชว่ งวัยในปัจจบุ ัน 2.2 เพ่อื ศกึ ษาความตอ้ งการการจดั สวสั ดิการสังคมสำาหรับผสู้ งู อายุแต่ละชว่ งวยั 2.3 เพอ่ื กาำ หนดรูปแบบการจัดสวัสดิการสงั คมสำาหรบั ผสู้ งู อายแุ ตล่ ะชว่ งวัย 4 3. โจทยก์ ารวจิ ัย 3.1 สถานการณก์ ารจดั สวสั ดกิ ารสงั คมสำาหรับผูส้ งู อายุแต่ละชว่ งวยั ในปจั จุบันเป็นอยา่ งไร 3.2 ความตอ้ งการการจดั สวสั ดกิ ารสงั คมสาำ หรบั ผู้สูงอายุแตล่ ะช่วงวยั เปน็ อย่างไร 3.3 รูปแบบการจัดสวัสดิการสงั คมสำาหรบั ผสู้ ูงอายุแตล่ ะช่วงวัยเปน็ อย่างไร 4. นยิ ามศัพทท์ ่ีสำาคญั 4.1 การจดั สวสั ดกิ ารสงั คม (Social Welfare) หมายถงึ ระบบการจดั บริการทางสงั คมซงึ่ เก่ยี วกับการปอ้ งกนั การแกไ้ ข ปัญหาการพัฒนาและการส่งเสริมความม่ันคงทางสังคม เพ่ือตอบสนองความจำาเป็นข้ันพื้นฐานของประชาชนให้มีคุณภาพชีวิตที่ดี และพึ่งตนเองได้อย่างทั่วถึงเหมาะสมเป็นธรรม และให้เป็นไปตามมาตรฐานทั้งทางด้านการศึกษาสุขภาพอนามัยที่อยู่อาศัย การทำางานและการมีรายได้ นนั ทนาการ กระบวนการยตุ ิธรรมและบรกิ ารทางสังคมท่วั ไปโดยคาำ นงึ ถึงศกั ด์ิศรีความเปน็ มนุษย์สิทธิ ท่ีประชาชนจะต้องได้รับและการมีส่วนร่วมในการจัดสวัสดิการสังคมทุกระดับ ตามพระราชบัญญัติส่งเสริมการจัดสวัสดิการสังคม พ.ศ.2546 ผู้สูงอายุ หมายถึง ตามพระราชบัญญัติผู้สูงอายุ พ.ศ.2546 กำาหนดให้บุคคลที่มีอายุ 60 ปีบริบูรณ์และมีสัญชาติไทยเป็น ผู้สงู อายุ สวสั ดกิ ารผสู้ ูงอาย ุ หมายถึง บรกิ ารทจ่ี ดั โดยรัฐ ภาคเอกชนและประชาชนในรปู โครงการ กจิ กรรม การคุ้มครอง สง่ เสริม สนบั สนุนการเข้าถงึ สิทธแิ ละประโยชนข์ องผสู้ ูงอายุทั่วไปกับผสู้ ูงอายทุ ีอ่ ยใู่ นภาวะยากลาำ บาก ซงึ่ แบง่ เปน็ 4 ด้าน ไดแ้ ก่

1) ดา้ นความมน่ั คงในชวี ติ หมายถงึ ผสู้ งู อายไุ ดร้ บั การสง่ เสรมิ สวสั ดภิ าพดา้ นสขุ ภาพการใชช้ วี ติ อยใู่ นครอบครวั การมี ทอี่ ยู่อาศยั มนั่ คง และผ้สู ูงอายมุ ีความปลอดภยั ในชวี ิตและทรพั ยส์ นิ 2) ด้านการศกึ ษา หมายถึง ผู้สงู อายไุ ดร้ บั การส่งเสรมิ สวสั ดิภาพด้านการศกึ ษาและการเรียนร ู้ การเขา้ ถงึ บรกิ ารขอ้ มลู ขา่ วสารท่เี ป็นประโยชนผ์ ่านสอื่ ตา่ งๆ 3) ด้านเศรษฐกิจ หมายถึง ผู้สูงอายุได้รับการส่งเสริมสวัสดิภาพด้านการมีงานทำากับรายได้ และมีหลักประกันด้าน การออมท่ีทาำ ให้ผสู้ งู อายุร้สู กึ มคี วามมน่ั คงในชีวิต 4) ดา้ นสงั คม หมายถงึ ผสู้ งู อายไุ ดร้ บั การสง่ เสรมิ สวสั ดภิ าพดา้ นการมสี ว่ นรว่ มกจิ กรรมทางสงั คมและการเขา้ ถงึ บรกิ าร ทางสงั คมและกฎหมาย 4.2 กลุม่ วยั ผู้สูงอายุ หมายถึง ผู้สูงอายวุ ยั ตน้ (อาย6ุ 0–69 ปี) ผู้สูงอายวุ ยั กลาง (อาย ุ 70–79) และผสู้ งู อายุในวยั ปลาย (อายตุ ง้ั แต่ 80 ปีขึ้นไป) (แผนผ้สู ูงอายุแห่งชาต ิ ฉบับที ่ 2 (พ.ศ.2545-2564)) 5. ประโยชน์ทไี่ ดร้ บั 5.1 นำาไปวางแผนการจดั สวสั ดกิ ารแกผ่ สู้ ูงอายุในแต่ละชว่ งวยั ตามรูปแบบท่ีเหมาะสม 5.2 นาำ ผลการศกึ ษาทไ่ี ดไ้ ปกาำ หนดนโยบายและยทุ ธศาสตรด์ า้ นการจดั สวสั ดกิ ารสาำ หรบั ผสู้ งู อายใุ นแตล่ ะชว่ งวยั ใหม้ คี ณุ ภาพ ชีวติ ทดี่ ขี ้นึ 6. กรอบแนวคดิ ความตอ้ งการการจัดสวสั ดกิ าร รปู แบบการจัดสวัสดกิ ารท่เี หมาะสม สาำ หรับผสู้ ูงอายแุ ต่ละช่วงวัย สำาหรบั ผูส้ ูงอายุแตล่ ะชว่ งวัย > ด้านความมั่นคงในชวี ิต > ผู้สงู อายวุ ัยตน้ l สขุ ภาพ > ผูส้ ูงอายุวัยกลาง l ครอบครัวและการอยูอ่ าศยั > ผูส้ ูงอายวุ ัยปลาย l ทอี่ ยู่อาศยั /สภาพแวดล้อมท่ีเหมาะสม > ดา้ นการศกึ ษา l การศกึ ษาและการเรยี นรู้ l การเขา้ ถงึ บรกิ ารขอ้ มลู ขา่ วสาร > ดา้ นเศรษฐกจิ l รายได้ l การออม > ดา้ นสงั คม l การมสี ว่ นรว่ มกิจกรรมทางสังคม l การเข้าถงึ บรกิ ารทางสงั คม ก�รวจิ ยั เรือ่ งก�รจัดสวัสดิก�รที่เหม�ะสมส�ำ หรับผสู้ งู อ�ยใุ นแต่ละช่วงวยั 5



บทท่ี 2 แนวคดิ ทฤษฎี และเอกสารงานวิจยั ท่ีเกีย่ วขอ้ ง > แนวคิดและทฤษฎที เ่ี ก่ยี วกับผสู้ งู อายุ > นโยบายและกฎหมายท่เี กยี่ วกบั ผ้สู ูงอายุ > สถานการณก์ ารจดั สวสั ดกิ ารสงั คมสาำ หรับ ผ้สู งู อายใุ นประเทศไทย > แนวคดิ เกย่ี วการจดั สวสั ดิการสังคมสำาหรับ ผูส้ งู อายุในต่างประเทศ > งานวิจยั ทีเ่ กย่ี วข้อง

ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 แนวคิด ทฤษฎี และเอกส�ร ง�นวิจัยท่ีเก่ียวข้อง การวิจัยเรื่อง “การจัดสวัสดิการที่เหมาะสมสำาหรับผู้สูงอายุในแต่ละช่วงวัย” เป็นการศึกษาสถานการณ์การจัดสวัสดิการ สังคมสำาหรับผู้สูงอายุแต่ละช่วงวัยในปัจจุบัน ประกอบด้วยการศึกษาความต้องการการจัดสวัสดิการสังคมสำาหรับผู้สูงอายุแต่ละ ชว่ งวยั เพอื่ กาำ หนดรปู แบบการจดั สวสั ดกิ ารสงั คมสำาหรบั ผสู้ งู อายแุ ตล่ ะชว่ งวยั โดยมแี นวคดิ ทฤษฎแี ละเอกสารงานวจิ ยั ทเ่ี กย่ี วขอ้ ง 8 ดังตอ่ ไปน้ี 1. แนวคิดและทฤษฎที เ่ี ก่ยี วกบั ผ้สู ูงอายุ 2. นโยบายและกฎหมายท่เี กี่ยวกบั ผสู้ งู อายุ 3. สถานการณ์การจดั สวัสดกิ ารสงั คมสาำ หรบั ผสู้ งู อายุในประเทศไทย 4. แนวคดิ เกีย่ วการจัดสวัสดิการสังคมสำาหรับผู้สูงอายุในตา่ งประเทศ 5. งานวจิ ยั ท่ีเกีย่ วขอ้ ง 1. แนวคดิ และทฤษฎีที่เกีย่ วกับผู้สูงอายุ 1.1 การเปล่ียนแปลงวัยผ้สู งู อายุ การเปลย่ี นแปลงวยั ในผสู้ งู อายุ ไดม้ ผี ศู้ กึ ษาและอธบิ ายถงึ สภาพของการเปลยี่ นแปลงวยั ผสู้ งู อายทุ ม่ี ผี ลจากการเปลย่ี นแปลง ทางรา่ งกาย จติ ใจ อารมณแ์ ละสงั คม ซง่ึ เปน็ ปจั จัยสาำ คญั ที่ส่งผลตอ่ การเสอื่ มโทรมของรา่ งกายผสู้ งู อาย ุ (http://trat.nfe.go.th/ trat/topic5_old.php?page=10) มีผลจากการเปลีย่ นแปลง 3 ประการใหญ่ ไดแ้ ก่ 1) การเปลย่ี นแปลงทางรา่ งกาย จาำ แนกออกตามระบบของรา่ งกายได ้ ดังนี้ (1) ระบบผิวหนงั ผิวหนงั บางลงเพราะเซลลผ์ ิวหนังมจี าำ นวนลดลง เซลล์ทเ่ี หลือเจรญิ ชา้ ลง อตั ราการสรา้ งเซลล์ใหม่ ลดลง (2) ระบบประสาทและระบบสมั ผสั เซลลส์ มองและเซลลป์ ระสาทมจี าำ นวนลดลง ระบบกลา้ มเนอื้ และกระดกู จาำ นวน และขนาดเสน้ ใยของเซลล์กลา้ มเน้อื ลดลง มีเน้อื เยื่อผังผืดเข้ามาแทนท่มี ากขึน้

(3) ระบบการไหลเวียนโลหติ หลอดลม ปอดมีขนาดใหญข่ นึ้ ความยดื หยุน่ ของเนื้อปอดลดลง (4) ระบบทางเดินอาหาร ฟันของผู้สูงอายุไม่แข็งแรง เคลือบฟันเริ่มบางลง เซลล์สร้างฟันลดลง ฟันผุง่ายข้ึน ผู้สูงอายุไม่ค่อยมฟี ันเหลอื ต้องใสฟ่ ันปลอม ทำาให้การเคยี้ วอาหารไมส่ ะดวกตอ้ งรบั ประทานอาหารออ่ นและยอ่ ยงา่ ย (5) ระบบทางเดินปัสสาวะและระบบสืบพันธ์ุ ผู้สูงอายุมีขนาดของไตลดลง การไหลเวียนโลหิตในไตลดลง ในเพศ ชายต่อมลกู หมากโตข้ึนทาำ ให้ปัสสาวะลาำ บากตอ้ งถ่ายบอ่ ย ลูกอณั ฑะเหี่ยวเลก็ ลงและผลติ เชอื้ อสจุ ไิ ด้น้อยลง ส่วนในเพศหญงิ รงั ไข่ จะฝ่อเล็กลง ปีกมดลูกเหี่ยว มดลูกมีขนาดเลก็ ลง (6) ระบบต่อมไร้ท่อ ต่อมใต้สมองจะมีการเปลี่ยนแปลงรูปร่างและทำางานลดลง ผู้สูงอายุจะเกิดอาการอ่อนเพลีย เบอ่ื อาหารและน้ำาหนักลดลง 2) การเปลี่ยนแปลงทางด้านจิตใจ การเปล่ียนแปลงทางด้านจิตใจและอารมณ์จะมีความสัมพันธ์กับการเปล่ียนแปลง ทางรา่ งกาย และการเปลย่ี นแปลงทางสงั คม เนอ่ื งจากความเสอ่ื มของอวยั วะตา่ งๆ ของรา่ งกาย การสญู เสยี บคุ คลใกลช้ ดิ การแยกไป ของสมาชิกในครอบครัวและการหยดุ จากงานทที่ าำ อย่เู ป็นประจาำ เปน็ ปจั จัยที่มีอทิ ธิพลตอ่ การเปลย่ี นแปลงทางจิตใจ 3) การเปลี่ยนแปลงทางสังคม การเปลี่ยนแปลงทางสังคมน้นั เป็นสิ่งทีผ่ ู้สูงอายจุ ะต้องประสบ เพราะการเปลี่ยนแปลง ทางดา้ นเทคโนโลย ี เศรษฐกจิ และการเมอื ง แตภ่ าระหนา้ ทแี่ ละบทบาทของผสู้ งู อายกุ ลบั ลดลงเนอ่ื งจากมขี อ้ จาำ กดั ทางรา่ งกาย ทาำ ให้ ความคลอ่ งตัวในการคดิ การกระทาำ การสอื่ สาร สัมพันธภาพทางสงั คมมีขอบเขตจำากดั ความห่างเหนิ จากสังคมมมี ากข้ึน ความมี เหตผุ ลและการคดิ เปน็ ไปในทางลบเพราะสงั คมมกั จะประเมนิ วา่ ความสามารถในการปฏบิ ตั ลิ ดลง ถงึ แมว้ า่ จะมผี สู้ งู อายบุ างคนแสดง ใหเ้ ห็นว่าความมีอายมุ ไิ ด้เป็นอุปสรรคต่อการดำาเนนิ บทบาทและหนา้ ที่ทางสังคมก็ตาม การเปลีย่ นแปลงในวยั สูงอาย ุ สถาบันเวชศาสตร์ผู้สงู อายุ กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข ไดส้ รปุ การเปล่ียนแปลง ในวยั สงู อายไุ ว ้ 2 ดา้ น (http://www.agingthai.org/page/668) ได้แก่ 1) การเปลยี่ นแปลงทางร่างกายท่ที ำาให้ผู้สงู อายเุ บ่อื อาหาร เนื่องจากการเปลีย่ นแปลงของอวยั วะท่เี สื่อมลง เช่น (1) การสญู เสียฟนั ฟนั สึกกร่อนและหกั ทาำ ใหเ้ คี้ยวอาหารลำาบาก เคย้ี วอาหารไมล่ ะเอียด กินได้แต่อาหารนมุ่ ๆ ไมม่ ี กาก เชน่ ข้าว แป้ง นำา้ ตาล ทำาให้น้ำาหนักเพมิ่ ไดง้ า่ ย (2) กลนื อาหารลาำ บาก เนอ่ื งจากตอ่ มนาำ้ ลายหลงั่ นา้ำ ลายไดน้ อ้ ยลง ทาำ ใหไ้ มม่ คี วามชน้ื ในปาก ไมม่ เี มอื กหลอ่ ลน่ื อาหาร กล้ามเน้อื ควบคุมการกลืนทาำ งานน้อยลง กลืนอาหารแหง้ ลำาบาก สาำ ลกั บ่อย (3) ความสามารถในการรับรสและกล่ินลดลง เม่ืออายุมากขึ้นปุ่มรับรสที่ลิ้นและความสามารถในการรับรสของ ผสู้ ูงอายลุ ดลง แต่ความสามารถในการรับความหวานยังคงอยูผ่ ู้สงู อายมุ กั ชอบอาหารที่มีรสหวาน (4) นา้ำ ยอ่ ยและการดดู ซมึ อาหารลดลง อาหารทย่ี อ่ ยไมไ่ ดจ้ ะเกดิ การหมกั หมมในลาำ ไส ้ ทาำ ใหเ้ กดิ อาการทอ้ งอดื มแี กส๊ แนน่ จุกเสียด (5) การเปลีย่ นแปลงทางสายตาจะเปลี่ยนเป็นสายตายาว เลนส์หรอื กระจกตาขุ่น อาจเกิดตอ้ กระจก การมองเหน็ ไมช่ ัดเจนทาำ ใหไ้ ม่สามารถเลือกอาหารและปรงุ ดว้ ยตนเองได ้ หรอื กินอาหารที่ขึ้นรา สกปรกเพราะมองไมเ่ ห็น นอกจากความเปลี่ยนแปลงทีก่ ลา่ วมาแล้วยังมคี วามเส่อื มอนื่ ๆ ที่ทำาใหเ้ กิดผลกระทบต่อการกินอาหารของผู้สูงอายุ เชน่ การทำางานของสมองเส่อื มลงทำาให้ความรสู้ กึ ชา้ การเคลื่อนไหวชา้ การทรงตัวไมด่ ี มือสัน่ ตกั อาหารลาำ บาก บางคนหลงลมื ใน เร่อื งการกนิ อาหาร 2) การเปลีย่ นแปลงทางจิตใจ อารมณ์และสงั คม การเปลยี่ นแปลงทางจิตใจ อารมณแ์ ละสังคมในผู้สงู อายุ สว่ นใหญม่ กั มีสาเหตมุ าจาก ก�รวิจัยเร่อื งก�รจดั สวสั ดกิ �รทเี่ หม�ะสมสำ�หรับผูส้ ูงอ�ยใุ นแต่ละชว่ งวยั 9

ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 (1) การเปลย่ี นแปลงทางรา่ งกาย เชน่ ความเจ็บป่วย การเส่ือมของสว่ นต่างๆ ในรา่ งกาย สิง่ เหลา่ นกี้ อ่ ใหเ้ กดิ ความวิตก กังวล กดดนั ทางอารมณ์ (2) การเปลีย่ นทางด้านสังคม ได้แก่ - การเปลี่ยนแปลงทางดา้ นสถานภาพและบทบาททางสังคม เช่น ผทู้ ี่เคยทาำ งานเม่อื ครบอาย ุ 60 ปี ตอ้ งออกจากงาน การสญู เสยี บทบาทในการเป็นผู้นำาครอบครวั - การถูกทอดทิ้ง สภาพสังคมในปัจจุบันคนหนุ่มสาวต้องหางานทำา ทำาให้ผู้สูงอายุถูกทอดท้ิงอยู่ตามลำาพัง ลูกหลาน ไม่มเี วลาเอาใจใส่ - ความเคารพเชือ่ ถือลดลง คนสว่ นใหญ่มักมองว่าผูส้ งู อายุมีความสามารถน้อยลง ทาำ ให้ความเคารพนับถือในฐานะที่ มีประสบการณ์เปลย่ี นไป เดก็ ไม่ให้ความเคารพผใู้ หญ่เหมอื นเช่นเคย - การสูญเสียชวี ติ ของค่สู มรส ญาต ิ คนใกลช้ ดิ หรอื เพ่ือน การเปล่ียนแปลงทางดา้ นจิตใจ อารมณ์และสงั คมนีอ้ าจกอ่ ใหเ้ กิดภาวะซึมเศร้า ความเบ่ืออาหาร รับประทานอาหารได้ น้อยลง ถา้ ไม่มีการเอาใจใส่เปน็ เวลานานจะเป็นสาเหตขุ องการเกดิ ปัญหาทางโภชนาการในผสู้ ูงอายไุ ด้ การเปล่ียนแปลงในวัยผู้สูงอายุข้างต้น สามารถสรุปได้ว่า การเปลี่ยนแปลงในวัยผู้สูงอายุแบ่งเป็น 3 ด้าน คือ การเปลย่ี นแปลงทางดา้ นรา่ งกาย และการเปลย่ี นแปลงทางดา้ นจติ ใจและสงั คม ซง่ึ การเปลย่ี นแปลงทางดา้ นรา่ งกายเปน็ สง่ิ ทม่ี ผี ลตอ่ การดาำ เนนิ ชวี ติ ประจาำ วนั สว่ นการเปลยี่ นแปลงทางดา้ นจติ ใจและสงั คมเปน็ การเปลยี่ นแปลงทมี่ ผี ลสบื เนอ่ื งมาจากการเปลย่ี นแปลง ทางด้านร่างกาย โดยการเปลี่ยนแปลงทางด้านจิตใจและสังคมเป็นสิ่งที่อยู่ภายในร่างกายไม่สามารถมองเห็นได้จากภายนอก แต่ 10 เก่ยี วกบั ความรสู้ ึกนกึ คดิ 1.2 การจาำ แนกกลุ่มผูส้ ูงอายุ การแบง่ กลมุ่ ผสู้ งู อายนุ น้ั มลี กั ษณะทแี่ ตกตา่ งกนั ออกไปตามลกั ษณะทางกายภาพ ทางสงั คม ทางเศรษฐกจิ ของผสู้ งู อาย ุ เชน่ การแบง่ ตามสภาพสขุ ภาพรา่ งกาย การประกอบอาชพี การดาำ รงชวี ติ ความตอ้ งการความชว่ ยเหลอื และชว่ งอาย ุ ซง่ึ สามารถอธบิ าย ดังรายละเอียดตอ่ ไปน้ี 1) การแบง่ ตามสภาพสขุ ภาพรา่ งกายเกณฑใ์ นการแบง่ กลมุ่ ผสู้ งู อายลุ กั ษณะน ้ี คอื การแบง่ ตามลกั ษณะสขุ ภาพรา่ งกาย และความสามารถในการทำากจิ วตั รประจำาวัน (เกรยี งศักด์ ิ ซื่อเลอ่ื ม, 2545 วริ ัตน ์ คำาศรีจนั ทร ์ และคณะ, 2550 : 110–111 สำานัก สง่ เสรมิ สุขภาพ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสขุ , 2552 : 4–5) สามารถจาำ แนกออกเป็น 3 กลุ่ม ไดแ้ ก่ (1) ผู้สูงอายุท่ีสามารถช่วยเหลือตัวเองได้มาก (ติดสังคมหรือพ่ึงตนเองได้) หมายถึง ผู้สูงอายุท่ีมีสุขภาพร่างกาย สมบูรณ์แข็งแรงดีแม้มีโรคประจำาตัวแต่ก็สามารถควบคุมได้ เดินไปเดินมาคล่อง สามารถประกอบกิจวัตรประจำาวัน รับประทาน อาหาร ขับถ่าย อาบน้ำา แตง่ ตัว และทาำ กิจกรรมในโอกาสต่างๆ ได้ดว้ ยตนเอง หรอื อาจเรยี กได้ว่าสามารถชว่ ยเหลือตนเอง ผ้อู ่นื สงั คม และชมุ ชนได้ (2) ผู้สูงอายุทีส่ ามารถชว่ ยเหลอื ตัวเองได้ปานกลาง (ติดบา้ นหรือพึ่งตนเองได้บา้ ง) หมายถงึ ผสู้ ูงอายุท่ีมปี ญั หาทาง ด้านสุขภาพร่างกาย มีอาการเจ็บป่วยโรคเร้อื รงั อาจพิการทพุ พลภาพบางสว่ น เช่น โรคหวั ใจ โรคความดันโลหิตสงู ปวดข้อ ปวดเขา่ แตส่ ามารถประกอบกจิ วตั รประจาำ วนั และทาำ กจิ กรรมในโอกาสตา่ งๆ ไดด้ ว้ ยตนเองในบางครง้ั เชน่ รบั ประทานอาหาร ขบั ถา่ ย อาบนำ้า และแตง่ ตวั เปน็ ตน้ โดยอาจจะตอ้ งอาศยั ความชว่ ยเหลอื และดแู ลจากสมาชกิ ในครอบครวั บตุ รหลาน ญาตพิ น่ี อ้ งหรอื บคุ คลอนื่ บา้ ง (3) ผู้สูงอายุท่ีสามารถช่วยเหลือตัวเองได้น้อย (ติดเตียงหรือพึ่งตนเองไม่ได้) หมายถึง ผู้สูงอายุท่ีมีปัญหาทางด้าน

สุขภาพรา่ งกาย มอี าการเจบ็ ปว่ ย โรคประจำาตวั พิการ ทุพพลภาพ เดินไปมาไม่ได้ และไม่สามารถประกอบกิจวัตรประจำาวนั และทาำ กจิ กรรมในโอกาสตา่ งๆ ไดด้ ว้ ยตนเอง เช่น รบั ประทานอาหาร ขบั ถา่ ย อาบน้ำา และแตง่ ตวั เปน็ ตน้ ต้องอาศยั ความชว่ ยเหลอื และ ดูแลสุขภาพอย่างต่อเนือ่ งจากสมาชกิ ในครอบครวั บตุ รหลาน ญาติพีน่ อ้ งหรือบคุ คลอ่นื 2) การแบ่งตามสภาพทางเศรษฐกิจหรือการประกอบอาชีพสามารถแบ่งออกไดเ้ ปน็ 3 กลมุ่ คือ (รงุ่ โรจน ์ พุม่ ริ้ว,2545 : 24, 31) (1) กลุ่มผู้สูงอายุท่ีร่างกายแข็งแรงและยังประกอบอาชีพอยู่ซ่ึงอาจเป็นอาชีพเดิมหรืออาชีพใหม่ที่เปลี่ยนแปลงให้ เหมาะสมกบั สภาพของผสู้ ูงอายุ (2) กลุ่มผู้สูงอายุที่ร่างกายแข็งแรง แต่ไม่ได้ประกอบอาชีพ เน่ืองจากต้องการพักผ่อนหรือไม่ก็มอบหมายให้บุคคล อื่นทาำ แทน อยา่ งไรกต็ าม ผสู้ ูงอายุในกลมุ่ นีบ้ างคนอาจช่วยทำางานบา้ น เพือ่ ช่วยแบ่งเบาภาระให้แกบ่ ตุ รหลาน (3) กลุม่ ผสู้ งู อายทุ ีม่ ีปัญหาสขุ ภาพ ไมส่ ามารถประกอบอาชพี ได้ หรอื ถา้ พจิ ารณาตามสภาพทางเศรษฐกจิ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั เรอ่ื งรายไดแ้ ละรายจา่ ยของผสู้ งู อายอุ าจแบง่ ออกไดเ้ ปน็ 3 กลมุ่ คอื - กล่มุ ที่มีรายได้เพียงพอสาำ หรับใชจ้ ่าย และเหลือเก็บ - กลมุ่ ท่มี ีรายได้เพยี งพอกบั รายจา่ ย แตไ่ ม่เหลือเกบ็ - กลุ่มที่มรี ายได้ไม่เพียงพอกับรายจา่ ย และตอ้ งเปน็ หนีส้ ิน 3) การแบง่ ตามความสามารถในการดาำ รงชวี ติ อยใู่ นชมุ ชน โดยการจาำ แนกตามความสามารถในการดาำ รงชวี ติ อยใู่ นชมุ ชน ของประชากรผู้สงู อายุน้ัน สามารถแบง่ ออกได ้ 3 กลุ่ม ไดแ้ ก ่ (พัชราวรรณ ศรีศิลป-นนั ทน,์ 2550) (1) กลุม่ ปลอดภยั เป็นกลุ่มทส่ี ามารถอยไู่ ด้ในชุมชนอยา่ งมคี ุณภาพ ไมว่ า่ จะต้องพ่งึ พาผอู้ ื่นหรือไมก่ ต็ าม สำาหรบั ผูท้ ี่ ทพุ พลภาพหรือตอ้ งพงึ่ พาจะมคี รอบครัวและชุมชนคอยดแู ล จึงไมจ่ ำาเปน็ ต้องยา้ ยเขา้ สู่สถานบรกิ าร (2) กลุ่มพ่ายแพ้ เป็นกลุ่มที่ไม่สามารถอยู่ในชุมชนได้อย่างมีคุณภาพ ไม่ว่าจะมีเหตุด้านสังคมหรือสุขภาพ ได้แก่ ขาดแคลนผดู้ ูแล ครอบครัวหรือชมุ ชนไม่สามารถรับภาระหรือมีสถานะทางสขุ ภาพแย่เกินกวา่ ผดู้ ูแลจะจดั การได้ ผสู้ ูงอายกุ ลมุ่ นี้จะ ไดร้ ับคณุ ภาพชีวิตท่ีดีกว่าหากได้รบั การสงเคราะห์จากสถานบริการ (3) กลมุ่ เสยี่ ง เปน็ ผสู้ งู อายใุ นกลมุ่ ปลอดภยั จาำ นวนหนงึ่ ทม่ี โี อกาสทจ่ี ะกลายเปน็ กลมุ่ พา่ ยแพใ้ นอนาคต ลกั ษณะเสย่ี ง ไดแ้ ก ่ เพศหญงิ อา่ นไมอ่ อก/เขียนไม่ได ้ อาศัยอยู่คนเดยี ว ไร้ญาต ิ ฐานะยากไร ้ มปี ัญหาทางสุขภาพมาก มภี าวะทพุ พลภาพ โดย ผูส้ ูงอายทุ ไ่ี ดจ้ ดั อยู่ในกลมุ่ เสีย่ งนม้ี ีลกั ษณะทแ่ี ตกต่างกัน 3 กลุม่ ได้แก่ (มูลนธิ สิ าธารณสุขแห่งชาติ,2549 : 39) กล่มุ ท่ี 1 ผูส้ งู อายใุ นครอบครัวทีม่ ีฐานะยากจน ร้อยละ 15.4 มีรายไดต้ าำ่ กวา่ 1,234 บาท ตอ่ เดอื น โดยเป็นผสู้ งู อายุ ท่มี ีอายุต้งั แต ่ 80 ปีขึ้นไปถึงร้อยละ 16 แต่สว่ นใหญจ่ ะอยูใ่ นอายุระหวา่ ง 60-69 ปี กลุ่มที่ 2 กลุ่มผู้ดูแลท่ีมีอายุ 60 ปขี น้ึ ไป กลุ่มน้ีนบั วา่ น่าหว่ ง เพราะหากศึกษาข้อมูลดา้ นประชากรอย่างละเอยี ดจะ พบว่า เดก็ เกิดนอ้ ยลง ญาติก็ลดลง ทาำ ให้ไมม่ ผี ดู้ แู ล ฉะนัน้ ในครอบครัวจงึ มีแตผ่ ู้สูงอายุดแู ลกนั เอง กลมุ่ ท ่ี 3 ผสู้ งู อายทุ ช่ี ว่ ยเหลอื ตนเองไมไ่ ดเ้ ปน็ กลมุ่ ทม่ี ปี ญั หาสขุ ภาพ นอนตดิ เตยี ง โดยขณะนพ้ี บวา่ มจี าำ นวนเพม่ิ มากขน้ึ และเป็นผ้สู ูงอายุ 80 ปขี ึน้ ไป มากข้ึนถึงรอ้ ยละ 31 4) การแบ่งตามลักษณะความต้องการความช่วยเหลืออาจจำาแนกเป็น 3 กลุ่ม (สำานักงานคณะกรรมการพัฒนาการ เศรษฐกจิ และสงั คมแห่งชาต ิ สำานกั นายกรฐั มนตร,ี 2548 : 36-37) ได้แก่ (1) กลมุ่ ผสู้ งู อายทุ ม่ี ศี กั ยภาพ (Active Aging) เปน็ กลมุ่ ผสู้ งู อายวุ ยั ตน้ (Young Old อาย ุ 60-69 ป)ี มรี ายไดเ้ พยี งพอ ต่อการพึ่งพาตนเอง ไม่ยากจน และมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางด้านเศรษฐกิจและสังคม ในกลุ่มนี้ต้องเน้นการสร้างเสริมพฤติกรรม ก�รวิจัยเร่อื งก�รจัดสวัสดิก�รท่ีเหม�ะสมสำ�หรับผสู้ งู อ�ยุในแตล่ ะช่วงวัย 11

สขุ ภาพทดี่ อี ยา่ งตอ่ เนอ่ื ง เพมิ่ ชอ่ งทางในการทาำ งานตามความสมคั รใจโดยการขยายอายขุ องการทาำ งานสง่ เสรมิ อาชพี ภายหลงั เกษยี ณ อายรุ าชการ เปดิ โอกาสใหม้ กี ารถา่ ยทอดความรแู้ ละภมู ปิ ญั ญาแกค่ นรนุ่ หลงั รวมทงั้ การเปน็ ผนู้ าำ การเปลย่ี นแปลง (Change Agent) ในการชว่ ยเหลอื ผ้สู ูงอายกุ ลุม่ ทปี่ ระสบปญั หาใหก้ ลับมาใชช้ ีวติ ได้ปกตสิ ขุ (2) กล่มุ ทพ่ี อช่วยเหลอื ตนเองได้ (Independent Living for Elderly) เป็นผู้สงู อายุกลมุ่ ที่พอชว่ ยเหลอื ตนเองได ้ แต่ยังไม่มีบทบาทในการพัฒนาสังคมส่วนรวม ต้องเน้นการสร้างเสริมพฤติกรรมสุขภาพท่ีดี การสร้างหลักประกันรายได้อย่าง ตอ่ เนอื่ งตามความสมคั รใจ เช่น การส่งเสริมอาชพี ท่ีหลากหลายตามความตอ้ งการและเหมาะสมกบั วยั การส่งเสรมิ พฤติกรรมการ ใชจ้ า่ ยทเ่ี หมาะสม และการบรหิ ารจดั การเงนิ ออมอยา่ งมปี ระสทิ ธภิ าพ ตลอดจนการใหค้ วามรอู้ ยา่ งตอ่ เนอ่ื งตลอดชวี ติ และการเขา้ ถงึ ข้อมูลข่าวสารที่จาำ เปน็ ตอ่ การดำารงชีวิต (3) กลุม่ ทต่ี ้องการความชว่ ยเหลอื (Disabled Elderly) สว่ นใหญ่เปน็ ผ้สู งู อายทุ อี่ ยใู่ นภาคเกษตรและผทู้ ี่มรี ายได้ไม่ เพยี งพอตอ่ การดาำ รงชวี ติ ยากจน ขาดคนเล้ียงดู หรือประสบปัญหาตา่ งๆ เช่น พกิ าร ทพุ พลภาพ ถกู ทาำ ร้าย เป็นต้น ถอื เป็นกลุ่มท่ี ตอ้ งการไดร้ บั การดแู ลจากครอบครวั สงั คมจะตอ้ งมกี ารเขา้ ไปชว่ ยเหลอื กลมุ่ เหลา่ นโี้ ดยตรงดว้ ยการจดั สวสั ดกิ ารดา้ นตา่ งๆ ใหท้ วั่ ถงึ เชน่ ระบบการดูแลระยะยาว (Long Term Care) ด้านสุขภาพและสังคมอยา่ งเป็นองค์รวมตั้งแต่บรกิ ารขัน้ พื้นฐานในชุมชนบรกิ าร รกั ษาผปู้ ว่ ยเรอ้ื รงั จนถงึ บรกิ ารสง่ ตอ่ ทม่ี ปี ระสทิ ธภิ าพรวดเรว็ ควบคไู่ ปกบั การดแู ลผา่ นครอบครวั เชน่ การใชม้ าตรการทางภาษ ี การให้ เงินอุดหนุนทางการเงิน ฯลฯ รวมทั้งการดูแลผ่านชุมชน เช่น การจัดสวัสดิการชุมชนและอาสาสมัครดูแลผู้สูงอายุ การรวมกลุ่ม ผู้สงู อายเุ พือ่ ประกอบอาชพี เป็นตน้ 5) การแบง่ ตามช่วงอายุ (วรชัย ทองไทย, 2549 ; 89) แบ่งผู้สงู อายอุ อกเปน็ 3 กลุม่ คอื (1) ผู้สูงอายวุ ยั ต้น (อาย ุ 60-69 ป)ี มีประมาณร้อยละ 59.1 ของผูส้ งู อายทุ ั้งหมด 12 (2) ผสู้ งู อายวุ ัยกลาง (อายุระหวา่ ง 70-79 ปี) มีประมาณร้อยละ 31.1 ของผู้สูงอายทุ ง้ั หมด ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 (3) ผูส้ ูงอายวุ ยั ปลาย (อายุ 80 ปีข้ึนไป) มปี ระมาณร้อยละ 9.8 ของผูส้ งู อายทุ ั้งหมด 1.3 ทฤษฎีระดบั ชัน้ อายุ (Age Stratiication Theory) ทฤษฎีนศี้ ึกษาถึงความสมั พนั ธท์ างสังคมท่เี กดิ ขึ้นภายในกลมุ่ อายุและระหว่างช้ันอายทุ ่แี ตกตา่ งกัน กล่าวคือ ทฤษฎนี ถ้ี ือว่า อายเุ ปน็ หลักเกณฑส์ ากลท่จี ะกำาหนดบทบาท สิทธ ิ หนา้ ท่ี ซ่งึ จะเปลี่ยนแปลงไปตามชั้นของอายุ จากอายหุ นงึ่ ไปสูอ่ ีกอายหุ นึ่ง ตามทฤษฎีน้อี ายจุ ะมสี ่วนสมั พันธ์โดยตรงหรือโดยทางอ้อม กับบทบาททางสังคมของบุคคลโดยตรง เราสามารถจะประเมนิ บคุ คลได้โดยดูจากอายุและบทบาทหนา้ ทีค่ วามรับผดิ ชอบซงึ่ สังคมไดม้ อบให้บุคคลนนั้ ระดับชัน้ อายแุ ละบทบาทความรบั ผิดชอบท่ี แตกต่างกันจะแสดงให้เห็นถึงคุณค่าทางสังคมท่ีแตกต่างกันระหว่างกลุ่มทำางานที่กำาลังอยู่ในวัยหนุ่มสาว สังคมจะให้คุณค่าให้ ความสาำ คญั มากกวา่ กลมุ่ ทาำ งานทมี่ แี ตผ่ สู้ งู อายเุ พราะสงั คมมองเหน็ วา่ วยั หนมุ่ สาวเปน็ วยั แรงงาน วยั กาำ ลงั ผลติ วยั ทมี่ คี วามปรารถนา ความต้องการอย่างแรงกล้า ฯลฯ ซ่ึงจะพอสรุปได้ว่าสังคมให้คุณค่าของบุคคลแตกต่างกันไปตามระดับชั้นอายุ ตามทฤษฎีระดับ ช้นั อายนุ ีผ้ ู้สูงอายุจะมบี ทบาททเี่ ป็นอิสระและมบี ทบาททค่ี ่อนขา้ งจะจาำ กดั ในสังคมยคุ ใหม่ ความเปล่ียนแปลงทางด้านร่างกาย จติ ใจ อารมณ ์ สงั คม นอกจากจะเปน็ องคป์ ระกอบ สาำ คญั ของความสูงอายุแลว้ ยงั เป็น ตวั ทจ่ี ะกาำ หนดถงึ ความสามารถของแตล่ ะบคุ คลในแตล่ ะระดบั ชน้ั อายดุ ว้ ย ดงั นนั้ บคุ คลทอี่ ายตุ า่ งกนั กจ็ ะมพี ฤตกิ รรมทแ่ี ตกตา่ งกนั ไปตามแต่ละบทบาทหน้าท ี่ ดังนั้นระดบั ช้ันอายจุ ะสง่ ผลมายังสถานภาพทางสงั คมของบคุ คลนัน้ ตลอดจนชั่วชีวติ

1.4 ทฤษฎีทางชวี วทิ ยา (Biological Theory) (ภาณุ อดกล้ัน,2551 อ้างถึงในสำานักงานกิจการสตรีและสถาบันครอบครัว,2551 : 43-44) อธิบายถึงการเปลี่ยนแปลง โครงสรา้ งของร่างกายมนุษย์ แบ่งเป็น 3 ระดับ ไดแ้ ก ่ ทฤษฎีดา้ นพันธกุ รรม ทฤษฎอี วยั วะ ทฤษฎีสรรี วทิ ยา 1) ทฤษฎที างดา้ นพันธุกรรม (Genetic Theory) ประกอบด้วย (1) ทฤษฎีวิวัฒนาการ (Evolution theory) หรือทฤษฎีเซลล์ (Cell Theory) ร่วมกันอธิบายว่าสิ่งมีชีวิตต่างก็มี การเปล่ียนแปลงและพฒั นาการตลอดเวลา (2) ทฤษฎีนาฬกิ าชีวิต (Biological clock) หรือทฤษฎกี ารถูกกำาหนด (Programming Aging Theory) อธิบายว่า อายุขยั ของคนถูกกาำ หนดไวแ้ ล้วโดยรหัสทางพันธกุ รรม (Gene) ถา้ บรรพบุรษุ มีอายยุ ืน ลกู หลานก็มอี ายยุ ืนยาวตามไปด้วย ทฤษฎี นเี้ ชือ่ ว่านาฬกิ าชวี ิตจะอย่ใู นนวิ เคลียรแ์ ละโปรโตปลาสซึมของ cell ในรา่ งกาย (3) ทฤษฎกี ารกลายพนั ธ์ (Somatic Mutation Theory) เกดิ จากการได้รับรงั สีทลี ะเล็กทลี ะน้อยเป็นประจาำ จน เกดิ การเปลี่ยนแปลง DNA (Deoxyribonucleic Acid) และเกดิ การผนั แปรของเซลล์หรืออวัยวะในระบบต่างๆ ทำาให้เกิดการแบ่ง ตวั ผิดปกติ (Mutation) เกดิ มโี รคภยั ไข้เจบ็ หรือเกดิ มะเรง็ (4) ทฤษฎกี ารสะสมความผดิ พลาดของเซลล ์ (Cell Error Theory) หรอื ทฤษฎโี มเลกลุ (Mulecular Theory) อธบิ าย ว่าความแก่เกิดจากนิวเคลียร์ของเซลล์มีการถ่ายทอด DNA ที่ผิดปกติไปจากเดิม ทำาให้เซลล์ใหม่ที่ได้แตกต่างไปจากเดิมและ กลายเปน็ สง่ิ ทไ่ี ดแ้ ตกตา่ งไปจากเดมิ และกลายเปน็ สง่ิ ทแ่ี ปลกปลอมและรา่ งกายจะสรา้ งอมิ มนู มาตอ่ ตา้ น เปน็ ผลทาำ ใหเ้ ซลลเ์ สอ่ื มสลาย และทำาหน้าท่ไี มไ่ ด้ 2) ทฤษฎอี วยั วะ (Organ Theory) อธบิ ายกระบวนการแกว่ า่ เมอ่ื อวยั วะมกี ารใชง้ านยอ่ มจะมคี วามเสอื่ มเกดิ ขนึ้ ทฤษฎี ในกลมุ่ นี้ ประกอบด้วย (1) ทฤษฎคี วามเส่ือมโทรม (Wear and Tear Theory) ความแกเ่ ป็นกระบวนการเกิดข้ึนเองเม่ืออวัยวะใชง้ านมาก ยอ่ มเส่อื มไดง้ า่ ยเรว็ ขึ้น ข้อจาำ กดั ของทฤษฎนี ี ้ คอื อวัยวะส่วนใดของร่างกายทีไ่ มค่ อ่ ยไดท้ ำางานจะเสื่อมสภาพไปก่อนขณะที่อวัยวะ ส่วนอ่ืนๆ ที่ทำางานกลับขยายใหญ่ขึ้น อย่างไรก็ดีทฤษฎีนี้สนับสนุนด้วยว่า ขณะท่ีเซลล์ถูกใช้งานจะเกิดการผลิตสาร Lipofuscin สะสมไว ้ ซงึ่ เปน็ โปรตนี ทเ่ี หลอื ใชจ้ ากการเผาผลาญอาหารคณุ สมบตั ไิ มล่ ะลาย ในวยั สงู อายจุ ะมสี ารนสี้ ะสมมากบรเิ วณตบั หวั ใจ รงั ไข ่ เซลล์ประสาท และเมอ่ื มีสารน้มี ากถึงระดบั หน่ึงอวัยวะจะไม่สามารถทาำ งานได้ และเส่ือมถอย (2) ทฤษฎรี ะบบประสาทและตอ่ มไรท้ อ่ (Neuroendocrine Theory) เมอ่ื เขา้ สวู่ ยั ชรา การทาำ งานของระบบประสาท จะลดลงการตอบสนองตา่ งๆ จะเชอ่ื งชา้ ความจาำ จะเสอื่ มลง ตอ่ มไรท้ อ่ ทาำ งานลดลง เชน่ อนิ ซลู นิ จะผลติ นอ้ ยลงเกดิ เปน็ เบาหวานขน้ึ ไดใ้ นผสู้ งู อายุ (3) ทฤษฎีภูมิคุ้มกัน (Immunological Theory) เชื่อว่าเมื่ออายุมากขึ้นการสร้างสารภูมิคุ้มกันตามปกติจะลดลง เพราะอวยั วะทม่ี สี ว่ นชว่ ยสรา้ งภมู คิ มุ้ กนั ตา่ งๆ เชน่ กระดกู ตอ่ มไธมสั ระบบนา้ำ เหลอื ง ตบั และมา้ มเสอื่ มสภาพ และจะสรา้ งภมู คิ มุ้ กนั ชนิดทาำ ลายตนเอง (Autoimmune) มากขึ้น ทำาใหร้ า่ งกายออ่ นแอเจ็บปว่ ย ซึง่ โรคทีพ่ บได้บอ่ ย คือ มะเร็ง เบาหวาน ความดันโลหติ สงู โรคหวั ใจรูมาติก ซึง่ สาเหตทุ แ่ี ท้จริงทาำ ให้ความสามารถในการตอบสนองของระบบอิมมูนในผสู้ งู อายุลดลงยังสรุปไม่ได ้ แตร่ ะบบ อมิ มนู ทพ่ี บวา่ มกี ารเปลยี่ นแปลง ไดแ้ ก ่ T-Cell dependent มหี นา้ ทลี่ ดลงจงึ ทาำ ใหเ้ ปน็ สาเหตใุ หท้ กี ารเกดิ โรคจาำ พวกมะเรง็ และโรค ในระบบออตมิ มนู Maccrophage มีหน้าท่ใี นการปอ้ งกนั ตนเองต่อสกู้ ับเช้อื โรค จำานวน Maccrophage ไมไ่ ด้ลดลงตามอายุท่ีเพิม่ ขน้ึ B-Cell จำานวนยังคงสูงอย่ ู แต่การตอบสนองตอ่ การกระตนุ้ ของ Agtigent จำานวนลดลง ก�รวิจัยเรื่องก�รจัดสวัสดกิ �รทีเ่ หม�ะสมส�ำ หรับผสู้ งู อ�ยใุ นแต่ละชว่ งวัย 13

3) ทฤษฎสี รรี วทิ ยา (Physiological Theory) อธบิ ายกระบวนการแก ่ ลกั ษณะการทาำ งานของอวยั วะตา่ งๆ ของรา่ งกาย ประกอบด้วยทฤษฎบี อ่ ยๆ ดังน้ี (1) ทฤษฎคี วามเครยี ดและการปรบั ตวั (Stress Adsptation Theory) เชอ่ื วา่ ความเครยี ดทเ่ี กดิ ขน้ึ ในชวี ติ ประจาำ วนั มี ผลทาำ ใหเ้ ซลลต์ าย บคุ คลเมอ่ื เผชญิ ความเครยี ดบอ่ ยๆ จะทาำ ใหเ้ ขา้ สวู่ ยั ชราไดเ้ รว็ ขน้ึ เมอ่ื คนอยใู่ นภาวะเครยี ดรา่ งกายจะตอบสนองโดย ไฮโปทาลามัสและพิทูอิตาร่ีถูกกระตุ้นให้หลั่ง Adreno corticotropic Hormone ไปกระตุ้น Adrenal Cortex และ Adrenal Medulla ให้หล่ังสาร Cortisol Aldosterone และ Epinephine ซึ่งจะทาำ ใหร้ ะดบั น้าำ ตาลในเลือดสงู ข้นึ ช่วยใหร้ า่ งกายดาำ รงชีวิต อยู่ในภาวะเครยี ดได ้ แตถ่ ้ารา่ งกายเผชญิ กับภาวะนม้ี ากๆ อาจเส่ือมและทาำ งานผิดปกตไิ ด้ (2) ทฤษฎสี ะสมของเสีย (Waste Product Accumulation) เมอื่ สง่ิ มชี ีวิตอายุมากขน้ึ ของเสียจะถูกสะสม ทาำ ให้ เซลล์เสอ่ื มและตายเพิม่ ข้ึน สารที่พบไดแ้ ก ่ Lipofuscin ซึ่งเป็นสารสีดาำ ไม่ละลายนาำ้ เปน็ สารจำาพวก Lipoprotein ดังท่กี ล่าวไปแล้ว เผาผลา ญสา รจาำ(3พ)ว ทกโฤปษรฎตอี นี น มุคลูาอรโ์สิ บรไะฮ (เFดrรeทeแ Rลaะdอic่ืนaๆl Tทhาำ eใoหr้เyก)ิด กอลนา่ มุวถลู งึอกิสรระะบ ว(Fนrกeาeร อRอaกdซicเิ ดaชl น่ั sขuอbงs tOa2n ทceไี่ ม) ส่ ซมงึ่ บสรูาณมาใ์ นรถกทระาำ ลบาวยนผกนารงั เซลล์ โดยโมเลกุลของอนุมูลอิสระเม่ือแตกออกเป็นอิสระจะจับกับโมเลกุลอื่นๆ ที่อยู่ใกล้เคียงทำาให้โครงสร้างและหน้าท่ีของเซลล์ เปลย่ี นไป อนมุ ูลอสิ ระเกิดจากสาเหตอุ ืน่ ๆ ไดอ้ กี เช่น มลภาวะเปน็ พิษ รังส ี อาหาร บหุ รี ่ และเชอ่ื กันวา่ สารจาำ พวกวิตามนิ เอ วิตามนิ ซ ี และวิตามินอี ช่วยลดการเกดิ และการทาำ งานของสาร Free Radical ได้ (4) ทฤษฎกี ารเชือ่ มไขว้ (Cross link Theory on cross link of collagen T.) เชอื่ ว่าเมื่อชรา สาร Fibrous Protein จะเพม่ิ ขึน้ และจบั ตวั กันมากข้นึ ทาำ ให้ collagen Fiber หดตัวขาดความยืดหย่นุ และจบั กนั ไมเ่ ปน็ ระเบยี บ มีผลให้เซลล์ตายเสีย หนา้ ที่กระบวนการนีเ้ กดิ การเปลีย่ นแปลงข้ึนในระดบั DNA ของเซลลโ์ ดยสาร cross link ทเ่ี กดิ จากปฏกิ ริ ิยาทางเคมจี ะทำาให ้ DNA 14 มกี ารเปลยี่ นแปลงและเสอื่ ม ปจั จบุ นั เชอื่ กนั วา่ สารเคมพี วก lathyrogens, prednisolone และ penicillamine จะชว่ ยลดปฏกิ ริ ยิ า ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 การเกิดสาร Cross link ได้ นอกจากน ี้ ยังมีความเช่อื ทเ่ี ก่ียวกบั รงั สีอลุ ตราไวโอเลตท่ีมีผลต่อความชราและการเปล่ียนแปลงสรีระ วิทยา ทาำ ใหผ้ วิ หนงั เกดิ ริ้วรอยซงึ่ เกดิ จากการแทนทขี่ อง collagen ดว้ ย Elastin (ลกั ษณะเปราะบาง เหีย่ ว แตกเปน็ ขุย) และยังมี ผลทาำ ใหเ้ กดิ มะเรง็ ผวิ หนงั ไดด้ ว้ ย อกี ทฤษฎหี นง่ึ เชอ่ื กนั วา่ ภาวะโภชนาการบรโิ ภคอาหารใหไ้ ดส้ ดั สว่ นทง้ั ปรมิ าณและคณุ ภาพจะชว่ ย ให้ชีวิตยืนยาว กล่าวโดยสรุป ทฤษฎีกลุ่มนี้อธิบายความสัมพันธ์ของปฏิกิริยาทางเคมีในร่างกายกับกระบวนการแก่ ข้อคิดที่ได้คือ การลดกระบวนการเผาผลาญอาหารในร่างกายโดยจำากัดอาหารจำาพวกโปรตีนคาร์โบไฮเดรท ไขมัน และบริโภคอาหารจำาพวกผัก และผลไม้ จะชว่ ยใหอ้ ายุยนื ยาว 1.5 ทฤษฎีทางจติ วทิ ยา (Psychological Theory) (ภาณุ อดกลั้น, 2551 อ้างถึงในสำานักงานกิจการสตรีและสถาบันครอบครัว,2551 : 45-46) ทฤษฎีทางจิตวิทยา เช่ือว่า การเปลี่ยนแปลงบุคลิกภาพและพฤติกรรมของผู้สูงอายุน้ันเป็นการปรับตัวเกี่ยวกับความนึกคิด ความรู้ ความเข้าใจ แรงจูงใจ การเปลย่ี นแปลงไปของอวยั วะรบั สมั ผสั ทง้ั หลาย ตลอดจนสงั คมทผ่ี สู้ งู อายนุ น้ั ๆ อาศยั อย ู่ โดยทฤษฎที างจติ วทิ ยาทส่ี าำ คญั ประกอบดว้ ย 1) ทฤษฎบี คุ ลกิ ภาพ (Personality Theory) ไดอ้ ธบิ ายวา่ ผสู้ งู อายจุ ะมคี วามสขุ หรอื ความทกุ ขน์ นั้ ขน้ึ อยกู่ บั ภมู หิ ลงั และ การพฒั นาจติ ใจของบุคคลนนั้ ถ้าพัฒนามาด้วยความมั่นคงอบอนุ่ ถ้อยทีถอ้ ยอาศัย เหน็ ใจผู้อนื่ ทาำ งานร่วมกบั ผอู้ น่ื ได้ดี กม็ ักจะเป็น ผสู้ ูงอายุท่ีมคี วามสุขอยู่รวมกบั บุตรหลานได้อย่างมีความสขุ แตใ่ นทางตรงกนั ขา้ ม ถา้ ชีวิตทผี่ ่านมาไม่สามารถทาำ งานรว่ มมอื กบั ใคร ได ้ จิตใจคบั แคบไม่รจู้ กั ช่วยเหลอื เหน็ ใจผูอ้ ่นื ๆ ผู้สูงอายนุ ้ันก็จะประสบปัญหาในบน้ั ปลายของชีวติ

2) ทฤษฎีของอริ ิคสนั (Erikson’s Epigenetic Theory) หรอื ทฤษฎี Psychosocial Developmental Stage อริ คิ สนั ไดอ้ ธบิ ายถงึ การพฒั นาของคน ซง่ึ แบง่ ไดเ้ ปน็ 8 ระยะ ตง้ั แตแ่ รกเกดิ จนถงึ วยั สงู อาย ุ พฒั นาการในระยะท ่ี 7 เปน็ ชว่ งของวยั กลางคน และระยะที ่ 8 เป็นชว่ งของวัยสูงอายุ ซ่ึงระยะท่ ี 7 แบง่ ท่ีช่วงอายรุ ะหวา่ ง 40-59 ปี เป็นชว่ งทีม่ ีความทะเยอทะยาน มีความคิด สร้างสรรค์ต่างๆ ตอ้ งการสรา้ งความสำาเรจ็ ในชีวติ ถ้าประสบความสาำ เรจ็ ดจี ะรู้สกึ พอใจในความม่ันคง ภาคภูมใิ จและสืบทอดไปยงั รนุ่ ลูกหลาน แต่ถา้ ไมป่ ระสบผลสาำ เร็จในชวี ติ ในช่วงนีก้ จ็ ะกลายเปน็ คนทมี่ ชี ีวิตเหงาหงอย เบื่อ ขาดความกระตอื รือรน้ และขน้ั ท่ ี 8 เปน็ ช่วงอายตุ ้งั แต ่ 60 ปีขึน้ ไป อิริคสันอธิบายวา่ เมอ่ื ถึงข้นั น้ีแลว้ บคุ คลจะต้องพัฒนาความรูส้ กึ ได้วา่ ตนไดก้ ระทำากิจกรรมต่างๆ ที่ ควรทำาเสร็จสิน้ ตามหนา้ ทีข่ องตนแลว้ ยอมรบั ไดท้ ั้งความสำาเรจ็ และผดิ หวงั (ปล่อยวาง) ทาำ ใจยอมรับความรู้สกึ ของตนเองและผ้อู นื่ อย่างท่ีเขาม ี เขาเป็น และมีความพอใจในชีวติ ของตน ตรงกนั ขา้ มกบั ผสู้ ูงอายุทีจ่ มอยกู่ บั ความหลงั อาลัยอาวรณย์ อมรบั อดตี ไมไ่ ด้ (ปล่อยวางไม่สำาเร็จ) ก็คิดเพียงแต่ว่ามีเวลาน้อยลงไปทุกที ไม่สามารถทำาอะไรใหม่ๆ เพื่อแก้ไขอดีตที่ผิดพลาดไป กลัวความตายท่ี กำาลังคืบคลานเข้ามา กลุ่มน้ีจะมีความรู้สึกเศร้าสร้อยสิ้นหวังและหลีกหนีชีวิต บางรายอาจคิดฆ่าตัวตาย ซ่ึงความพอดีระหว่าง ความมั่นคงทางใจและความสิ้นหวัง ทำาให้คนเกิดความเฉลียวฉลาด รู้เท่าทันโลกและชีวิต โดยลักษณะความขัดแย้งทางจิตสังคม ที่เกดิ ขึ้นในลาำ ดับขั้นพัฒนาการชวี ติ ของอิริคสัน 8 ขน้ั ตอน ไดแ้ ก่ (1) ขนั้ ความไวว้ างใจแยง้ กบั ความสงสยั นา้ำ ใจผูอ้ ่นื (Trust and Mistrust) วยั ทารก-อาย ุ 18 เดือน (2) ข้ันความเปน็ ของตัวเองแยง้ กับความละอายใจและมน่ั ใจ (Autonomy and Shame and doubt) อายุระหว่าง 18 เดือน - 3 ปี (3) ขน้ั ความคดิ รเิ รม่ิ แย้งกบั ความรสู้ ึกผิด (Initiative and guilt) อายุระหว่าง 3-6 ปี (4) ข้ันเอาการเอางานแยง้ กับความมีปมดอ้ ย (Industry and Inferiority) อายุระหวา่ ง 6-12 ปี (5) ขน้ั การพบอตั ลกั ษณะแหง่ ตนเองแยง้ กบั การไมเ่ ขา้ ใจตนเอง (Identity and identity diffusion) อายชุ ว่ ง 12-20 ปี (6) ข้นั ความสนทิ เสน่หารว่ มมือรว่ มใจแยง้ กับความเปลา่ เปลย่ี ว (Intimacy and solidarity and Isolation) อายุ ชว่ ง 20-40 ปี (7) ข้ันการบำารุงส่งเสริมแย้งกับความพะวงหลงเฉพาะตน (Generativity and Self absorption) อายุช่วง 40-50 ปี (8) ขัน้ ความมัน่ คงทางใจแย้งกับความส้นิ หวัง (Intergrity and despair) อายุ 60 ปีขน้ึ ไป 3) ทฤษฎขี องเพค (Peak’s Theory) โรเบิร์ต เพค ไดแ้ บง่ ผสู้ งู อายุเปน็ 2 กลุ่ม คือ ผู้สูงอายวุ ยั ต้น (อายุ 56-75 ป)ี และผ้สู ูงอายุตอนปลาย (อาย ุ 75 ปีข้ึนไป) ทัง้ 2 กลมุ่ มีความแตกต่างกันทง้ั ทางกายภาพ ซง่ึ มผี ลตอ่ การเปลย่ี นแปลงทางดา้ นจติ สงั คมของผู้สงู อายุ 3 ลกั ษณะ คอื (Eliopou- los, 1995: 16) (1) Ego differentiation and work-role preoccupation เปน็ ความร้สู กึ เกย่ี วกบั งานที่ทาำ อยโู่ ดยจะรสู้ กึ วา่ ตนยงั มคี ณุ ค่าอยู ่ ต่อเมอื่ มีบทบาทลดลงหรือเปลี่ยนไปจงึ พอใจทจี่ ะหาสิ่งอนื่ ๆ มาทาำ ทดแทน (วัยผู้สูงอายตุ อนตน้ ) (2) Body transcendence and body preoccupation เป็นความรูส้ กึ ท่ีผสู้ งู อายยุ อมรบั ว่าสภาพร่างกายของตน ถดถอยลง และชวี ิตจะมสี ุขถ้าสามารถยอมรับและปรบั ความรสู้ ึกน้ีได ้ (อายทุ เี่ พม่ิ ข้ึน) (3) Ego transcendence and Ego preoccupation เป็นความรสู้ กึ ทย่ี อมรับกฎเกณฑแ์ ละการเปลี่ยนแปลงทาง ธรรมชาติ และยอมรับความตายโดยไมร่ สู้ กึ หวาดวิตก (วัยผู้สงู อายตุ อนปลาย) ก�รวจิ ยั เร่อื งก�รจดั สวสั ดกิ �รทเ่ี หม�ะสมสำ�หรับผู้สงู อ�ยุในแต่ละช่วงวัย 15

1.6 ทฤษฎีทางสงั คมวทิ ยา (Sociological theory) (ภาณุ อดกล้ัน, 2551 อ้างถึงในสำานักงานกิจการสตรีและสถาบันครอบครัว,2551: 47-49) ทฤษฎีทางสังคมเป็นทฤษฎีที่ กลา่ วถงึ แนวโนม้ สมั พนั ธภาพและการปรบั ตวั ในสงั คมของผสู้ งู อายซุ งึ่ พยายามวเิ คราะหส์ าเหตทุ ที่ าำ ใหผ้ สู้ งู อายตุ อ้ งมกี ารเปลย่ี นแปลง สถานภาพทางสงั คมไป และพยายามทจ่ี ะช่วยให้ผสู้ งู อายุมีการดาำ รงชีวิตอยูใ่ นสงั คมได้อย่างมีความสขุ มแี นวคดิ ที่น่าสนใจ ได้แก่ 1) ทฤษฎีกจิ กรรม (Activity Theory) ทฤษฎกี จิ กรรมเปน็ อกี ทฤษฎหี นง่ึ ทท่ี าำ ใหม้ องเหน็ ภาพทางสงั คมของผสู้ งู อายไุ ดม้ ากยง่ิ ขนึ้ ทฤษฎกี จิ กรรมนพ้ี ฒั นาขนึ้ มา จากการวิเคราะห์ของ Robert Havighurst (1963,1968) ผลสรปุ ของทฤษฎกี ิจกรรมแสดงให้เหน็ ว่า ผสู้ ูงอายุทีม่ ีกิจกรรมปฏบิ ตั อิ ยู่ เสมอๆ มีบุคลิกที่กระฉับกระเฉง และการมีภารกิจอย่างสมำ่าเสมอจะทำาให้มีความพึงพอใจในชีวิตและปรับตัวได้ดีกว่าผู้สูงอายุที่ ปราศจากกิจกรรม หรือบทบาทภารกิจหนา้ ท่ใี ดๆ นอกจากน ้ี Lemon, Bengton และ Peterson (1972)3 ศกึ ษารายงานวา่ ทฤษฎกี จิ กรรมยนื ยนั วา่ การทผ่ี สู้ งู อายมุ สี ว่ นรว่ ม ในกิจกรรมเป็นเพราะมีภาพพจน์เกี่ยวกับตนเอง (self-image) ด้านบวกและชอบในการเข้าร่วมกิจกรรม และต้องการจะคง ลกั ษณะนสิ ยั นไี้ วเ้ หมอื นเมอื่ อยวู่ ยั กลางคนใหม้ ากทส่ี ดุ นอกจากน ี้ การเขา้ รว่ มกจิ กรรมของผสู้ งู อายยุ งั เปน็ การทดแทนบทบาททเ่ี สยี ไปจากการทต่ี ้องเป็นหมา้ ยและการเกษียณอายุจากการปฏิบตั ิงาน ทฤษฎกี จิ กรรมเชอ่ื วา่ กจิ กรรมทางสงั คมเปน็ แกน่ แทข้ องชวี ติ และจาำ เปน็ สาำ หรบั ทกุ วยั กจิ กรรมเปน็ สง่ิ สาำ คญั สาำ หรบั ผสู้ งู อาย ุ ทัง้ นเี้ น่อื งจากการมีบทบาททีด่ ที างสงั คม (Social well- being) ของผสู้ ูงอายขุ ้นึ อยูก่ ับความคลอ่ งแคลว่ ที่ยังคงอย ู่ ทัศนะเกี่ยวกับ ตนเอง (Self concep-tion) และเก่ียวกับโลกซึ่งจะเป็นทัศนะที่ถูกต้องเพียงไรนั้น เป็นผลมาจากการสังสรรค์และการมีส่วนร่วม ในกิจกรรมทางสังคม ทฤษฎีกิจกรรมยืนยันว่า ผู้สูงอายุท่ีสามารถดำารงกิจกรรมทางสังคมไว้ได้จะเป็นผู้มีความพึงพอใจในชีวิตสูง 16 มีภาพพจนเ์ กย่ี วกบั ตนเองในด้านบวก กลา่ วโดยสรุป ทฤษฎกี ิจกรรมเป็นทฤษฎีทเ่ี ช่อื ว่าผสู้ ูงอายุมีชวี ิตที่เป็นสุขไดน้ ั้น ควรมบี ทบาท ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 หรือกิจกรรมทางสงั คมตามสมควร เชน่ การมีงานอดิเรกทำาหรอื การเป็นสมาชิกกลุ่มกจิ กรรม สมาคม ชมรม เป็นต้น แตอ่ ยา่ งไรกด็ ี ทฤษฎีกิจกรรมก็ไม่ได้อธิบายถึงเหตุผลที่แน่ชัดในการที่จะได้คำาตอบว่า ถ้าผู้สูงอายุเหล่าน้ันไม่ได้มีกิจกรรมแล้วอะไรจะเกิดข้ึน ทั้ง นั้นเพราะบุคลิกภาพของผู้สูงอายุอาจปฏิบัติมากแต่ไม่มีความสุข นอกจากนั้นข้อจำากัดของทฤษฎีกิจกรรมที่ไม่ได้ให้รายละเอียดที่ ชดั เจนไวก้ ลา่ วคอื ผสู้ ูงอายหุ ลายๆ คนที่อายใุ นวัยกลางคนมกี ิจกรรมภารกิจปฏิบตั ิมาวางมือในสังคมตา่ งๆ หันไปหาความสุขอยา่ ง เรยี บๆ งา่ ยๆ ปลกี ตวั ออกจากสงั คมตา่ งๆ หรอื ลดบทบาททางสงั คมลง นกั ทฤษฎกี จิ กรรมเชอื่ วา่ ผสู้ งู อายทุ ว่ั ไปพยายามรกั ษากจิ กรรม และทศั นะของวยั กลางคนไวใ้ หน้ านที่สุด บทบาทและกจิ กรรมใดๆ ก็ตามทบี่ ุคคลถกู ผลกั ดนั ให้เลิกกระทาำ จะตอ้ งมกี ิจกรรมใหมข่ ึ้น ทดแทน ทฤษฎนี ้ีทาำ นายว่า บคุ คลท่สี ามารถดำารงกจิ กรรมทางสงั คมไว้ได ้ จะเปน็ ผ้ทู ่ีมคี วามพงึ พอใจในชวี ิตสงู มภี าพพจนเ์ กีย่ วกบั ตนเองดี (Self-image) และมีการบูรณาการรวมหน่วยของสังคม (Socia lintegration) บุคคลเหล่านี้จะเป็นคนสูงอายุที่ประสบ ความสาำ เรจ็ ในชวี ติ และเชอื่ วา่ ผสู้ งู อายจุ ะมคี วามสขุ ทง้ั ทางรา่ งกายและจติ ใจ ชว่ งทไี่ ดจ้ ากการมกี จิ กรรมและการเคลอ่ื นไหวอยตู่ ลอด เวลาทาำ ให้สามารถดาำ เนนิ ชีวิตอยใู่ นสงั คมไดอ้ ย่างมีความสุขและมีความรู้สกึ วา่ ตนเป็นประโยชน์ 2) ทฤษฎีการแยกตนเอง (Disengagement Theory) ทฤษฎีการแยกตนเอง (Disengagement Theory) ปรากฏเปน็ ครัง้ แรกในหนงั สือชอื่ “Growing Old” ของ Elaine Cumming และ“William Henry” ในปี ค.ศ. 1961 ซึ่งกล่าวว่าเป็นเรื่องธรรมดาและหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่ผู้สูงอายุจะต้องลด กจิ กรรมของตนเองและบทบาททางสังคม เมอ่ื ตนเขา้ ส่วู ัยสงู อายุ ผสู้ งู อายุพยายามจะหลกี หนคี วามกดดนั และความตงึ เครียดโดย การถอนตัว (Withdrawal) ออกจากส ั ง ค ม ซ ึ ่ ง เ ป ็ น ผ ล จ า ก ก า ร ท ี ่ ร ู ้ ส ึ ก ว ่ า ต น เ อ ง ม ี ค ว า ม ส า ม า ร ถ ล ด ล ง ผ ู ้ ส ู ง อ า ย ุ ท ี ่ ม ี อ า ย ุ 70 ปีขึ้นไปจะคุ้นเคยต่อการไม่เก่ียวขอ้ งกับสงั คม หลงั จากท่รี สู้ กึ กระวนกระวาย วิตกกงั วลและมีความบีบค้นั ในช่วงต้นๆ ใน ทส่ี ดุ ผูส้ ูงอายจุ ะยอมรับสภาพใหมค่ อื การไม่เก่ียวขอ้ ง

นักทฤษฎีการแยกตนเองมีความเห็นขดั แยง้ กับนกั ทฤษฎีกจิ กรรม โดยทนี่ ักทฤษฎกี ารแยกตนเองไมเ่ ชอื่ ว่าสิ่งทีส่ าำ คัญยิ่ง สำาหรับผู้สูงอายุคือ การท่ีจำาเป็นจะต้องคงสภาพของการมีส่วนร่วมในกิจกรรมไว้ ทฤษฎีนี้มีความเห็นว่าตามปกติแล้วผู้สูงอายุ จะลดกิจกรรมนั้นให้น้อยลง ในขณะที่จะปรับตัวให้เข้ากับการเปลย่ี นแปลงตามปกติของกระบวนการท่ีเป็นผูส้ งู อายุ Cumming และ Henry ช้ีใหเ้ หน็ วา่ ผู้สูงอายทุ ีถ่ อนตวั เองออกจากการมีสว่ นร่วมกจิ กรรมตา่ งๆ ในสงั คมสามารถทจี่ ะมี เวลาในการสรา้ งสมั พันธภาพทดี่ ีแกบ่ คุ คลในครอบครวั ไดม้ ากกว่าผสู้ ูงอายทุ ใ่ี ช้เวลาสว่ นใหญ่ทาำ งานหรอื กจิ กรรมนอกบา้ น 3) ทฤษฎีความต่อเนื่อง (Continuity Theory) เป็นทฤษฎีที่พัฒนาขึ้นโดย Bernice Neugarten และคณะ ราวปี 1960 เพราะเหตุว่าทั้งทฤษฎีกิจกรรมและทฤษฎีการถอยห่างไม่เพียงพอที่จะอธิบายถึงความเปลี่ยนแปลงทางด้าน สังคมของผู้สูงอายุได้ นักทฤษฎีกลุ่มใหม่นี้เชื่อว่า การดำาเนินชีวิตของผสู้ งู อายทุ ปี่ ระสบความสำาเรจ็ นนั้ ขนึ้ อยกู่ บั บคุ ลกิ ภาพและ แบบแผนชีวติ ของแต่ละช่วงวัยทผี่ า่ นมาและมปี จั จัยอื่นๆ ที่เข้ามาร่วมอธบิ าย ได้แก่ แรงจูงใจ สถานภาพทางสังคม เศรษฐกิจและ สงั คม บุคลิกภาพความยืดหยุ่น ซงึ่ สิง่ เหลา่ นเี้ ป็นปจั จยั ความสาำ เรจ็ และความลม้ เหลวในชีวิตบัน้ ปลายของผูส้ งู อายุ 4) ทฤษฎบี ทบาท (Role Theory) กลา่ วว่าเมอ่ื บคุ คลเข้าสวู่ ัยสูงอายจุ ะปรับบทบาทและสภาพต่างๆ หลายอย่างทไี่ มใ่ ช่ บทบาทเดมิ ของตนมากอ่ น เชน่ การละทงิ้ บทบาททางสงั คมและความสมั พนั ธ ์ ซงึ่ เปน็ ไปแบบวยั ผใู้ หญย่ อมรบั บทบาทของสงั คมและ ความสมั พันธ์ในแบบผูส้ ูงอายแุ ละเว้นจากความผกู พนั กบั คสู่ มรส เน่อื งจากการตายไปของฝ่ายใดฝา่ ยหนึ่ง เปน็ ต้น จากการศึกษาศาสตรท์ างการสงู อายุทาำ ใหเ้ ช่อื ไดว้ ่ากระบวนการเปลี่ยนแปลงในร่างกายของคนเรามีอยู่ 2 ระยะ คอื ระยะ แรกเป็นการเปลี่ยนแปลงทเี่ ริม่ ตงั้ แต่แรกเกดิ จนถึงอาย ุ 40 ป ี ซ่งึ มีลกั ษณะเปน็ ไปในทางเจริญงอกงาม เมื่อพน้ วัยผูใ้ หญแ่ ล้วจะเขา้ สู่ ระยะท่ ี 2 (หลงั จาก 40 ปีข้นึ ไป) ซง่ึ จะมกี ารเปลีย่ นแปลงในลกั ษณะท่ีเสื่อมโทรมและไม่ปรากฏความเจรญิ งอกงาม ความพยายาม คน้ หาคาำ ตอบว่าทำาไมคนถงึ แกช่ รายงั คงมอี ยู่แมว้ ่าจะไม่มีใครเอาชนะความชราไดก้ ็ตาม ผ้เู ชยี่ วชาญในศาสตรท์ างชีวภาพ จิตวิทยา และสงั คมศาสตรไ์ ดพ้ ยายามสรปุ สาเหตขุ องความชราไว ้ 2 ประการคอื พนั ธกุ รรมและสง่ิ แวดลอ้ ม ซงึ่ พจิ ารณาจากปจั จยั ภายในและ ปัจจัยภายนอกของส่ิงมีชีวิต และพยายามศึกษามนุษย์ให้ครอบคลุมแบบองค์รวมน่ันเอง นักทฤษฎีทั้ง 3 สาขาต่างยอมรับว่า ความรู้จากศาสตร์สาขาใดสาขาหน่ึงก็ยังไม่สามารถอธิบายกระบวนการแก่ชราได้อย่างสมบูรณ์ จึงเสนอทฤษฎีท่ีนำามาใช้อธิบาย กระบวนการชราของมนษุ ยใ์ หช้ ดั เจนที่สุด 3 กลุ่ม คือ ทฤษฎีทางชีววิทยา ทฤษฎีทางจิตวิทยา และทฤษฎที างสังคมวิทยา ดังนั้น การอธิบายกระบวนการชราให้ชัดเจนทสี่ ุดต้องใชร้ ว่ มกนั หลายๆ ทฤษฎีร่วมกันดังรายละเอยี ดขา้ งต้น (ภาณุ อดกลั้น, 2551) จากทฤษฎที เ่ี กย่ี วกบั ผสู้ งู อายสุ รปุ ไดว้ า่ แตล่ ะทฤษฎจี ะกลา่ วถงึ ความสงู อายแุ ตกตา่ งกนั ไป ทฤษฎที างชวี วทิ ยาจะอธบิ าย ความชราโดยพิจารณาจากประสิทธิภาพการทำางานของร่างกายที่ลดลง ทฤษฎีทางจิตวิทยาจะมองความสูงอายุโดยพิจารณาจาก ความจำา การเรียนรู ้ สติปญั ญาอารมณ ์ ส่วนทฤษฎีทางสงั คมวิทยาพจิ ารณาความเป็นผู้สูงอายจุ ากความสามารถในการคงบทบาท และสถานภาพทางสงั คมไว ้ ซง่ึ อาจกลา่ วไดว้ า่ ไมม่ ที ฤษฎใี ดเพยี งทฤษฎเี ดยี วทจ่ี ะอธบิ ายความเสอื่ มถอยของสงั ขารการเปลยี่ นแปลง ทางดา้ นอารมณ์ จิตใจ และสภาพทางสงั คมของผู้สงู วยั ได้ท้งั หมด 1.7 ความหมายของความต้องการ และประเภทความต้องการของผ้สู งู อายุ คาำ วา่ “ความตอ้ งการ” หมายถงึ สภาวะทเ่ี กดิ จากความไมส่ มดลุ ทง้ั ทางรา่ งกายและจติ ใจ ความตอ้ งการของคนเรามกั ไมไ่ ดร้ บั การตอบสนองอย่างสมบูรณ์ เมื่อได้รับการตอบสนองหนึ่งก็จะเกิดความต้องการมากข้ึนระดับหนึ่ง โดยความพึงพอใจของ มนุษย์จะเกิดขึ้นเม่ือความต้องการได้รับการตอบสนองในระดับหนึ่ง ซึ่งจะเริ่มพัฒนาจากความต้องการระดับตำ่า (Lower Needs) กอ่ น เมื่อไดร้ บั การตอบสนองจนเป็นท่ีพอใจแลว้ จะเกิดความต้องการในระดบั สูง (Higher Needs) ตอ่ ไป โดยระดบั ความต้องการ ของมนุษย์มีอยู่ 5 ขัน้ ดงั น ้ี (Abraham H.Maslow,1970 : 69-80) ก�รวจิ ัยเรื่องก�รจดั สวสั ดิก�รทีเ่ หม�ะสมสำ�หรบั ผู้สงู อ�ยใุ นแตล่ ะช่วงวยั 17

1) ความต้องการทางกายภาพ (Physical Needs) เปน็ ความตอ้ งการขัน้ พน้ื ฐาน และเปน็ ส่ิงทจ่ี าำ เป็นทีส่ ดุ ในการดำารง ชีพ ได้แก่ อาหาร เครือ่ งนงุ่ ห่ม ที่อยูอ่ าศัย ยารักษาโรค และความต้องการทางเพศ 2) ความตอ้ งการความปลอดภยั (Safety needs) เป็นความตอ้ งการความม่ันคงปลอดภัยในชวี ิต รวมถึงความกา้ วหน้า และความอบอนุ่ ทางใจ 3) ความต้องการทางสังคม (Social or Belonging Needs) เป็นความต้องการให้สังคมยอมรบั ตนเขา้ เป็นสมาชกิ การไดร้ บั ความเป็นมิตรและความรักจากเพือ่ นรว่ มงาน 4) ความตอ้ งการมฐี านะเดน่ หรอื มชี อ่ื เสยี ง (Esteem Needs) เปน็ ความตอ้ งการใหส้ งั คมหรอื บคุ คลอนื่ ๆ ยกยอ่ งสรรเสรญิ 5) ความต้องการที่จะได้รับความสำาเร็จตามความนึกคิด (Self Realization or Self Actuallzation Needs) เป็น ความต้องการทีย่ ากแก่การเสาะแสวงหา อทุ ัย สุดสุข และคณะ(2552 : 5) ไดน้ ิยามวา่ ความตอ้ งการของผ้สู ูงอาย ุ หมายถงึ ความรูส้ กึ ตอ้ งการในสงิ่ ทจ่ี าำ เป็นต่อ การดาำ รงชวี ติ ของผสู้ งู อาย ุ เชน่ การดแู ลในชวี ติ ประจาำ วนั เศรษฐกจิ ทอ่ี ยอู่ าศยั ขอ้ มลู ข่าวสาร และสิ่งของที่จำาเป็นในการดำารง ชีวิต รวมถึงการเข้าถึงบริการที่จำาเป็น และความต้องการความช่วยเหลือจากครอบครัว ชุมชน และรัฐบาล เพื่อคงไว้ซึ่ง ศักด์ิศรีและคุณค่าของผูส้ ูงอายุ ทั้งนี้ ผู้สูงอายุมีความต้องการที่สอดคล้องกับปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้นซึ่งสามารถสรุปความต้องการของผสู้ งู อาย ุ ออกเป็น 5 ดา้ นท่สี าำ คัญ ได้แก ่ (อุบลรัตน ์ เพง็ สถติ , 2543 : 75-82) 1) ความตอ้ งการดา้ นรา่ งกาย ประกอบไปดว้ ย ตอ้ งการใหม้ สี ขุ ภาพแขง็ แรง และรวู้ ธิ กี ารรกั ษาสขุ ภาพรา่ งกายใหแ้ ขง็ แรง สามารถทำากิจวัตรประจำาวันต่างๆ ได้ด้วยตนเอง และอาจขอความร่วมมือจากบุคคลอื่นเป็นบางครั้ง ต้องการได้รับการรักษา 18 พยาบาลอยา่ งเสมอภาคและเทา่ เทียมกัน ไมว่ ่าจะใชส้ ทิ ธิ์การรกั ษาดว้ ยบัตร 30 บาทรกั ษาทกุ โรค หรอื จา่ ยเงินเองก็ตาม ตอ้ งการได้ ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 รับบริการตรวจสขุ ภาพทางร่างกายจากแพทยใ์ นด้านต่างๆ เช่น คลืน่ หวั ใจ เอกซเรย์ปอด ตรวจสอบตอ้ หิน ตรวจหาระดบั นำ้าตาลใน เลือด มะเรง็ ปากมดลูก ทดสอบการไดย้ นิ และการมองเหน็ เป็นต้น รวมทง้ั ควรใหม้ ีทีมแพทย์หรอื พยาบาลเคลื่อนที่ มาให้คาำ ปรึกษา แนะนำา บริการ ตรวจสุขภาพ รักษาพยาบาล และเยี่ยมเยียนผู้สูงอายุถึงบ้าน นอกจากน้ีแล้วยังพบว่า ผู้สูงอายุบางรายที่ ความแขง็ แรงทางดา้ นรา่ งกายและความสามารถในการชว่ ยเหลอื ตนเองในชวี ติ ประจาำ วนั ลดนอ้ ยลง ตอ้ งการไดร้ บั ความชว่ ยเหลอื ดแู ล จากผู้อืน่ ทแี่ ข็งแรงกวา่ เชน่ การทำาความสะอาดร่างกาย การแต่งตวั การรับประทานอาหาร การขับถ่าย การเดิน เป็นต้น (อบุ ลรัตน ์ เพง็ สถติ , 2543 : 75-82 รุ่งโรจน์ พมุ่ ร้ิว, 2545 : 30-32 วริ ตั น์ คำาศรจี นั ทร์ และคณะ, 2550 : 115-116) 2) ความต้องการด้านครอบครวั คือ ต้องการใหล้ ูกหลานรัก เอาใจใส่ ให้ความใกล้ชิด ยกยอ่ งนบั ถอื และยอมรบั ว่าเปน็ ส่วนหนึ่งของครอบครัว มองเห็นคุณค่าของตนเอง และดูแลเป็นอย่างดีในยามป่วยไข้ รวมท้ังต้องการแบ่งเบาภาระของลูกหลาน การทาำ งานบ้าน ดแู ลลกู หลาน 3) ความตอ้ งการด้านเศรษฐกจิ และสังคม คือ ตอ้ งการใชเ้ งนิ และสามารถพึ่งตนเองได้ดว้ ยการมีบำาเหนจ็ บาำ นาญ หรอื มเี งนิ ใช้จากรายไดอ้ ื่นให้เหมาะสมกับอตั ภาพ ตอ้ งการสนบั สนุนในเร่ืองค่ารักษาพยาบาลและอปุ กรณ์ที่จำาเปน็ สนบั สนนุ คา่ ใช้จ่าย ในการดำารงชวี ิตประจาำ วนั เช่น ค่าอาหาร และเคร่อื งนงุ่ หม่ เปน็ ต้น ตลอดจนการจดั หาท่ีพกั อาศยั ทเ่ี ปน็ ของตนเอง และทีส่ าำ คัญ คอื การมอบเบยี้ ยังชีพอย่างท่ัวถงึ และเพียงพอแกจ่ ำานวนผสู้ งู อายุ (รงุ่ โรจน ์ พุ่มรวิ้ , 2545 : 30-32 วิรตั น ์ คำาศรจี นั ทร ์ และคณะ, 2550: 115-116) 4) ความต้องการด้านสังคม ประกอบด้วย ต้องการมีส่วนร่วมในกิจกรรมทางสังคมตามความเหมาะสม ต้องการ พบปะพดู คยุ กบั ผสู้ งู อายใุ นวยั เดยี วกนั มมี นษุ ยสมั พนั ธท์ ดี่ กี บั ชมุ ชนและเปน็ สมาชกิ หนงึ่ ของสงั คม ไดร้ บั การยอมรบั การยกยอ่ งจาก

สงั คม ไมเ่ ปน็ ภาระกับบุคคลอืน่ ชว่ ยเหลอื ตนเองไดด้ ี สามารถดำารงชวี ิตอยู่ไดอ้ ย่างมีความสุขและม่นั คงตามอัตภาพ 5) ความต้องการด้านสภาพจิตใจ ประกอบด้วย การได้รับความรักความเอาใจใส่ดูแลจากบุคคลท้ังในครอบครัวและ สงั คม มเี งนิ ใช้ ร่างกายสมบูรณ์แขง็ แรง ซึ่งเปน็ ความตอ้ งการทางดา้ นจิตใจโดยตรง นอกจากน้ีแลว้ ผสู้ ูงอายอุ าจมคี วามตอ้ งการท่ีแตกต่างออกไปจากความต้องการของผู้อื่น 4 ด้าน คือ ความตอ้ งการทางด้าน ร่างกาย ความต้องการทางดา้ นจิตใจ ความต้องการทางสังคมกับเศรษฐกจิ และความต้องการดา้ นสวสั ดิการ ดังรายละเอยี ดตอ่ ไปน้ี (สำานกั สง่ เสรมิ สุขภาพ กรมอนามยั กระทรวงสาธารณสุข, 2552) 1) ความต้องการทางรา่ งกายของผสู้ ูงอายุ ประกอบด้วย ตอ้ งการมสี ขุ ภาพร่างกายทแี่ ข็งแรงสมบูรณ ์ มผี ูช้ ่วยเหลอื ดูแล อย่างใกล้ชิด มที ่ีอยู่อาศยั ทีส่ ะอาดอากาศดีสง่ิ แวดล้อมด ี มีอาหารการกินท่ถี กู สขุ ลักษณะตามวัย มีผดู้ ูแลชว่ ยเหลอื อยา่ งใกลช้ ิดยาม เมอ่ื เจบ็ ปว่ ย ไดร้ บั การตรวจสขุ ภาพและรกั ษาพยาบาลทส่ี ะดวกรวดเรว็ ทนั ทว่ งท ี ไดร้ บั บรกิ ารรกั ษาพยาบาลแบบใหเ้ ปลา่ จากรฐั ได้ พกั ผอ่ นนอนหลบั อย่างเพียงพอ การออกกาำ ลังกายอยา่ งสม่ำาเสมอ และต้องการสิง่ อำานวยความสะดวกเพื่อปอ้ งกนั อุบัติเหตุ 2) ความต้องการทางด้านจิตใจของผู้สูงอายุ ผู้สูงอายุจะปรับจิตใจอารมณ์ไปตามการเปล่ียนแปลงของร่างกายและ สิ่งแวดลอ้ ม จะเห็นไดว้ ่า ผูส้ งู อายสุ ่วนใหญ่จะมีการปรับปรุงและพฒั นาจติ ใจของตนเองใหเ้ ปน็ ไปในทางที่ดมี ากขึ้น สามารถควบคุม จติ ใจไดด้ ีกวา่ หนุ่มสาว ดงั นน้ั เม่ือคนเราอายมุ ากขึ้นความสุขุมเยือกเย็นจะมมี ากข้นึ ดว้ ย แตก่ ารแสดงออกจะขนึ้ อย่กู ับลักษณะของ แตล่ ะบคุ คล การศกึ ษา ประสบการณ ์ และส่งิ แวดล้อมในชีวิตของคนๆ น้ัน 3) ความต้องการทางด้านสังคมและเศรษฐกิจของผู้สูงอายุ ประกอบด้วย ต้องการได้รับความสนใจจากผู้อื่น ต้องการ เปน็ สว่ นหนง่ึ ของครอบครวั สงั คมและหมคู่ ณะ ตอ้ งการชว่ ยเหลอื สงั คมและมบี ทบาทในสงั คมตามความถนดั ตอ้ งการสนบั สนนุ ชว่ ยเหลอื จากครอบครวั และสงั คมทง้ั ทางความเปน็ อยู่ ตอ้ งการรายไดแ้ ละบริการจากรัฐ ต้องการมีชีวิตร่วมในชุมชน มีส่วนร่วมในกิจกรรม ต่างๆ ของชุมชนและสังคม ต้องการลดการพึ่งพาคนอื่นให้นอ้ ยลง ไม่ต้องการความเมตตาสงสาร และตอ้ งการการประกันรายได้ และประกันสุขภาพ เป็นตน้ 4) ความต้องการด้านสวัสดิการ ประกอบด้วย ความต้องการบ้านพักฉุกเฉิน ความต้องการกองทุนส่งเสริมสวัสดิการ ผสู้ งู อาย ุ ความตอ้ งการดา้ นการลดคา่ รกั ษาพยาบาล ความตอ้ งการลดคา่ โดยสารเดนิ ทาง ความตอ้ งการศนู ยบ์ รกิ ารทางสงั คมผสู้ งู อาย ุ ความตอ้ งการการบริการเคล่อื นท่ ี และความตอ้ งการรับการรักษาจากสถานีอนามยั ประจำาหมู่บ้าน เปน็ ต้น 2. นโยบายและกฎหมายท่เี กี่ยวข้อง 2.1 นโยบายรฐั บาล คาำ แถลงนโยบายของคณะรฐั มนตร ี พลเอก ประยทุ ธ ์ จนั ทรโ์ อชา นายกรฐั มนตรแี ถลงตอ่ สภานติ บิ ญั ญตั แิ หง่ ชาต ิ เมอื่ วนั ศกุ ร์ ท ่ี 12 กนั ยายน 2557 ซ่ึงมนี โยบายท่ีเก่ียวขอ้ งดา้ นผู้สงู อาย ุ ดังต่อไปน้ี ข้อ 3. คือการลดความเหลื่อมล้ำาของสังคม และการสร้างโอกาสการเข้าถึงบริการของรัฐโดยมีประเด็นเรื่องการเตรียม ความพรอ้ มเขา้ สสู่ งั คมผสู้ งู อาย ุ เพอ่ื สง่ เสรมิ คณุ ภาพชวี ติ และการมงี านหรอื กจิ กรรมทเ่ี หมาะสม เพอ่ื สรา้ งสรรคแ์ ละไมก่ อ่ ภาระตอ่ สงั คม ในอนาคต โดยจดั เตรยี มระบบการดูแลในบ้านสถานพกั ฟืน้ และโรงพยาบาล ทเี่ ปน็ ความร่วมมือของภาครฐั ภาคเอกชน ชมุ ชน และ ครอบครวั รวมท้งั พัฒนาระบบการเงินการคลงั สาำ หรบั การดแู ลผู้สูงอายุ ก�รวจิ ัยเรือ่ งก�รจัดสวัสดกิ �รทเ่ี หม�ะสมสำ�หรบั ผูส้ ูงอ�ยุในแตล่ ะช่วงวัย 19

2.2 แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหง่ ชาติ ฉบับท่ี 8-11 พัฒนาการของยุทธศาสตร์การพัฒนางานผู้สูงอายุ ตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ในช่วงระยะเวลา 20 ปี สามารถอธบิ ายไดด้ ังรายละเอยี ดตอ่ ไปน้ี แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 8 (พ.ศ.2540-2544) ได้กล่าวถึงการพัฒนาผู้สูงอายุไว้ในยุทธศาสตร์ การพัฒนาศักยภาพคนไทยและยุทธศาสตร์การพัฒนากลุ่มประชากรกลุ่มด้อยโอกาส ซ่ึงได้กำาหนดแนวทางหลักในการพัฒนากลุ่ม ผู้สูงอายยุ ากจนท่ีไมม่ ญี าตหิ รอื ผูเ้ ลยี้ งดไู ว้ 4 แนวทาง ดงั น้ี 1) การจดั สวสั ดิการสงเคราะห์ โดยเพมิ่ เบี้ยยังชพี ให้แกผ่ สู้ งู อายทุ ีไ่ ม่มญี าติเลีย้ งดใู ห้มากขึน้ รวมทง้ั ขยายบริการรักษา พยาบาลโดยไม่คดิ มลู ค่า ตลอดจนลดหยอ่ นค่าโดยสารสำาหรับพาหนะเดินทางทุกประเภทและบริการสาธารณะต่างๆ ให้ครอบคลุม อยา่ งทั่วถงึ ในเมอื งและชนบทในรปู แบบทเี่ หมาะสม 2) สง่ เสรมิ ใหค้ รอบครวั เหน็ ความสาำ คญั และเอาใจใสด่ แู ลผสู้ งู อาย ุ ควบคกู่ บั การเสรมิ สรา้ งความเขา้ ใจเกย่ี วกบั การดแู ล ผสู้ งู อายุในครอบครัว รวมทั้งพิจารณาใหส้ ่งิ จูงใจแกบ่ ุตรหรอื ญาติท่ดี ูแลผู้สูงอายทุ ี่ยากจน 3) สนับสนุนให้สถานพยาบาลเอกชน องค์กรเอกชน องค์กรศาสนา และชุมชนเข้ามามีส่วนรว่ มชว่ ยเหลอื ผสู้ ูงอายุ ในรูปแบบต่างๆ พร้อมท้ังกำาหนดให้มีมาตรฐานทางกฎหมายในการส่งเสริม กำากับดูแลหน่วยงานภาคธุรกิจเอกชนท่ีดำาเนินงาน เก่ียวข้องกบั ผสู้ งู อายุใหม้ กี ารดำาเนินงาน และจดั บรกิ ารตามมาตรฐานขัน้ ตำา่ ที่เหมาะสมและเป็นธรรมตอ่ ผใู้ ช้บรกิ าร 4) ส่งเสริมให้มีองค์กรหลักทำาหน้าที่รับผิดชอบงานด้านผู้สูงอายุที่เป็นเอกภาพ โดยทำาหน้าที่วางแผน รวบรวมข้อมูล และประสานการดำาเนินงานอย่างเป็นเครอื ขา่ ยไปในทศิ ทางเดยี วกนั แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาต ิ ฉบบั ท ่ี 9 (พ.ศ.2545-2549) ไดก้ ลา่ วถงึ การพฒั นาคนและการคมุ้ ครองทางสงั คม 20 โดยให้ความสำาคัญกับการปรับปรุงระบบการคุ้มครองทางสังคมให้มีประสิทธิภาพ ครอบคลุม ท่ัวถึงและเป็นธรรม เพื่อสร้างหลัก ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 ประกันแก่คนทุกช่วงวัย โดยเพ่ิมประสิทธิภาพระบบหลักประกันสังคม เตรียมความพร้อมของท้องถิ่นในการร่วมรับผิดชอบ การบรกิ ารทางสงั คม ปรบั ปรงุ กฎหมายคมุ้ ครองแรงงาน ปรบั ปรงุ รปู แบบการคมุ้ ครองกลมุ่ คนยากจนและผดู้ อ้ ยโอกาส แตไ่ มไ่ ดก้ ลา่ วถงึ การคุ้มครองทางสังคมให้กับผู้สูงอายุโดยตรง แต่กล่าวถึงการสร้างหลักประกันให้กับคนทุกช่วงวัย ซึ่งครอบคลุมกลุ่มผู้สูงอายุด้วย ขณะเดยี วกนั ยงั ใหค้ วามสาำ คญั กบั การเตรยี มความพรอ้ มขององคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ ในการบรกิ ารทางสงั คมตอ่ คนในทอ้ งถน่ิ ดว้ ย แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 10 (พ.ศ.2550-2554) ได้ให้ความสำาคัญกับการประยุกต์ใช้ปรัชญา เศรษฐกจิ พอเพียง เน้นใหค้ นเป็นศูนยก์ ลางการพฒั นา รู้จักพอประมาณ มเี หตุผล และมีภมู คิ ้มุ กนั ในตัวทีด่ บี นเงื่อนไขความรอบรู ้ รอบคอบ ระมดั ระวงั และเง่อื นไขคณุ ธรรมทต่ี อ้ งมีความซื่อสัตย์ สจุ ริต ขยนั อดทน และมีสต ิ เพอ่ื ทีจ่ ะนาำ ไปสู่ชีวติ เศรษฐกิจ สงั คม และการเมืองท่สี มดลุ ม่นั คง และย่ังยนื ตลอดจนการสรา้ งการมีสว่ นรว่ มของทกุ ภาคส่วนในสงั คมทกุ ระดบั ภายใตห้ ลกั การร่วมคิด รว่ มทาำ รว่ มผลกั ดัน เป้าหมายก็คือ ความกนิ ดีอย่ดู ขี องประชาชน ประกอบด้วย 5 ยทุ ธศาสตร์ ประกอบด้วย 1) การพัฒนาคณุ ภาพ คนและสงั คมไทยสสู่ งั คมแหง่ ภมู ปิ ญั ญาและการเรยี นร ู้ 2) การสรา้ งความเขม้ แขง็ ของชมุ ชนและสงั คมเปน็ รากฐานทมี่ นั่ คงของประเทศ 3) การปรับโครงสร้างเศรษฐกิจให้สมดุลและการแข่งขันได้ในช่วงศตวรรษแห่งเอเชีย 4) การพัฒนาบนฐานความหลากหลายทาง ชวี ภาพและการสรา้ งความมนั่ คงของฐานทรพั ยากรทางธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม และ 5) การเสรมิ สรา้ งธรรมาภบิ าลในการบรหิ าร จดั การประเทศสคู่ วามยงั่ ยนื โดยรายละเอยี ดในยทุ ธศาสตรท์ ี่ 1 ยทุ ธศาสตรก์ ารพฒั นาคณุ ภาพและสงั คมไทยสสู่ งั คมแหง่ ภมู ปิ ญั ญา และการเรียนรู้ ได้กล่าวว่า การพัฒนาศักยภาพคนไทยให้มีความรอบรู้คู่คุณธรรม มีสุขภาวะที่ดี พร้อมรับผลกระทบจากการ เปลยี่ นแปลงเปน็ กาำ ลงั ปญั ญาในการพฒั นาประเทศใหส้ ามารถกา้ วทนั โลกไดอ้ ยา่ งรเู้ ทา่ ทนั และอยา่ งมน่ั คง สงั คมไทยมคี วามสงบสขุ รกั ษาไวซ้ ่ึงความเป็นไทย และมกี ารเตรยี มความพร้อมสสู่ ังคมผ้สู ูงอายุอย่างมีคณุ ภาพ ตลอดจนการเสริมสรา้ งคนไทยอยูด่ ว้ ยกนั ใน

สังคมอย่างสันติสุข สร้างครอบครัวให้เข้มแข็ง สร้างหลักประกันท่ีม่ันคงให้กับประชาชน ด้านอาชีพ สวัสดิการสังคม การออม การดำารงชวี ิตทปี่ ลอดภัย สงบสขุ รวมท้งั ขยายบรกิ ารสงั คมแกผ่ ูส้ ูงอายุ ผู้พกิ าร ผดู้ ้อยโอกาส แผนพฒั นาเศรษฐกิจและสงั คมแหง่ ชาต ิ ฉบบั ที ่ 11 (พ.ศ.2555-2559) ไดจ้ ัดทาำ ข้ึนในช่วงเวลาทีป่ ระเทศไทยต้องเผชญิ กบั สถานการณท์ างสงั คม เศรษฐกจิ และสง่ิ แวดลอ้ ม ทเ่ี ปลย่ี นแปลงไปอยา่ งรวดเรว็ และสง่ ผลกระทบอยา่ งรนุ แรงกวา่ ชว่ งทผ่ี า่ นมา ในระยะแผนพัฒนาฯ ฉบับที่ 8-10 สังคมไทยได้อัญเชิญหลัก “ปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพียง” ไปประยุกต์ใช้อยา่ งกวา้ งขวาง ในทุกระดบั โดยให้ความสาำ คัญกับการมีส่วนร่วมของภาคีการพัฒนาทกุ ภาคส่วน ทง้ั ในระดับภาคและระดับประเทศในทุกขน้ั ตอน ของแผนฯ อยา่ งกว้างขวางและต่อเน่ือง เพ่อื ร่วมกนั กำาหนดวสิ ยั ทศั นแ์ ละทิศทางการพัฒนาประเทศ รวมท้งั ร่วมจดั ทำารายละเอยี ด ยทุ ธศาสตรข์ องแผนฯ เพอื่ มงุ่ ส ู่ “สงั คมอยรู่ ว่ มกนั อยา่ งมคี วามสขุ ดว้ ยความเสมอภาค เปน็ ธรรมและมภี มู คิ มุ้ กนั ตอ่ การเปลยี่ นแปลง” การพฒั นาประเทศในระยะแผนพฒั นาฯ ฉบบั ท ่ี 11 จงึ เปน็ การนาำ ภมู คิ มุ้ กนั ทม่ี อี ยพู่ รอ้ มทง้ั เรง่ สรา้ งภมู คิ มุ้ กนั ในประเทศ ให้เข้มแข็งข้ึน เพื่อเตรียมความพร้อมคน สังคม และระบบเศรษฐกิจของประเทศให้สามารถปรับตัวรองรับผลกระทบจากการ เปลี่ยนแปลงไดอ้ ยา่ งเหมาะสม โดยให้ความสำาคัญกับการพัฒนาคนและสังคมอยา่ งเปน็ ธรรม รวมท้ังสร้างโอกาสทางเศรษฐกิจด้วย ฐานความรเู้ ทคโนโลย ี นวตั กรรม และความคดิ สรา้ งสรรคบ์ นพน้ื ฐานการผลติ และการบรโิ ภคทเี่ ปน็ มติ รตอ่ สงิ่ แวดลอ้ ม ขณะเดยี วกนั ยงั จาำ เปน็ ตอ้ งบรหิ ารจดั การแผนพฒั นาฯ ฉบบั ท ี่ 11 ใหบ้ งั เกดิ ผลในทางปฏบิ ตั ไิ ดอ้ ยา่ งเปน็ รปู ธรรมภายใตห้ ลกั การพฒั นาพน้ื ทภ่ี ารกจิ และการมสี ว่ นรว่ มของทกุ ภาคสว่ นในสงั คมไทย ซง่ึ จะนาำ ไปสกู่ ารพฒั นาเพอ่ื ประโยชนส์ ขุ ทยี่ ง่ั ยนื ของสงั คมไทยตามหลกั ปรชั ญาของ เศรษฐกิจพอเพียง ยทุ ธศาสตร์การพฒั นาประเทศในระยะแผนพัฒนาฯ ฉบับที่ 11 มจี าำ นวน 6 ยุทธศาสตร์สำาคัญ ได้แก ่ 1) ยทุ ธศาสตร์ การสรา้ งความเปน็ ธรรมในสงั คม 2) ยุทธศาสตรก์ ารพัฒนาคนสสู่ งั คมแห่งการเรียนรู้ตลอดชีวิตอย่างยั่งยืน 3) ยุทธศาสตร์ความ เข้มแข็งภาคเกษตรความมั่นคงของอาหารและพลังงาน 4) ยุทธศาสตร์การปรับโครงสร้างเศรษฐกิจสู่การเติบโตอย่างมีคุณภาพ และยง่ั ยนื 5) ยทุ ธศาสตรก์ ารสรา้ งความเชอื่ มโยงกบั ประเทศในภมู ภิ าคเพอื่ ความมนั่ คงทางเศรษฐกจิ และสงั คม และ 6) ยทุ ธศาสตร์ การจดั การทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ มอยา่ งยง่ั ยนื โดยยทุ ธศาสตรท์ ม่ี คี วามเชอื่ มโยงและเกยี่ วขอ้ งกบั ประเดน็ การพฒั นาดา้ น ครอบครวั และผู้สูงอาย ุ มอี ย ู่ 2 ยุทธศาสตร์สำาคญั ได้แก่ ยทุ ธศาสตร์ท ่ี 1 การสร้างความเปน็ ธรรมในสงั คม ได้กลา่ วถึงการจดั บรกิ ารทางสังคมใหท้ กุ คนตามสิทธิขั้นพื้นฐานและ เน้นการสร้างภูมิคุ้มกันระดับปัจเจกและสร้างการมีส่วนร่วมในกระบวนการตัดสินใจในการพัฒนาประเทศโดยได้กล่าวถึง การพัฒนาดา้ นครอบครัวและผสู้ งู อายุไว ้ ดังนี้ 1) การพัฒนาระบบบริการสาธารณะให้มีคุณภาพและมีช่องทางการเข้าถึงอย่างหลากหลาย สร้างโอกาสให้กลุ่มด้อย โอกาสในการเขา้ ถึงบรกิ ารสาธารณะอยา่ งมีคุณภาพ เทา่ เทียมและทวั่ ถงึ 2) พฒั นาระบบสวัสดิการสงั คมโดยจัดระบบความสัมพันธ์ของสวัสดกิ ารตัง้ แตเ่ กดิ แก่ เจ็บ ตายใหม้ ีความเชื่อมโยงกัน ทุกระดบั ตั้งแตช่ ุมชน ท้องถน่ิ และประเทศ 3) พัฒนาระบบการเป็นฐานรากและระบบการออมที่หลากหลาย โดยเฉพาะการออมเพื่อเป็นหลักประกันความม่ันคง เม่อื ชราภาพ 4) การเสริมสร้างพลังให้ทุกภาคส่วนสามารถเพิ่มทางเลือกการดำาเนินชีวิตในสังคมและสร้างการมีส่วนร่วมในเชิง เศรษฐกิจ สังคมและการเมืองได้อย่างมีคุณค่า กล่าวคือเป็นการเสริมสร้างโอกาสให้ทุกภาคสว่ นมพี นื้ ทใี่ นการแลกเปลยี่ นเรยี น รู้และแสดงความคิดเห็นในกระบวนการพัฒนาประเทศอย่างสร้างสรรค์ ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มเด็ก เยาวชน สตรี ผู้พิการทุพพลภาพ ผู้ด้อยโอกาสทางสงั คม หรือผสู้ ูงอายุ ก�รวิจยั เร่ืองก�รจัดสวสั ดกิ �รทีเ่ หม�ะสมส�ำ หรบั ผสู้ ูงอ�ยใุ นแต่ละชว่ งวัย 21

ยุทธศาสตรท์ ี่ 2 ยทุ ธศาสตรก์ ารพฒั นาคนสสู่ งั คมแหง่ การเรียนร้ตู ลอดชีวติ อย่างยง่ั ยืน 1) การพัฒนาผู้สูงอายุให้มีความม่ันคงทางเศรษฐกิจและสังคมอย่างมีคุณภาพ มีคุณค่าสามารถปรับตัวเท่าทัน การเปลย่ี นแปลงเปน็ พลงั ในการพฒั นาสงั คม โดยการสง่ เสรมิ การสรา้ งรายไดแ้ ละการมงี านทาำ ในผสู้ งู อาย ุ ซง่ึ จะกาำ หนดลกั ษณะประเภท งาน และอัตราคา่ จ้างทีเ่ หมาะสมควบคกู่ ับการเพมิ่ พูนความรู ้ ทกั ษะชีวิตและการใชส้ ่อื การเรียนรูส้ มยั ใหม่ใหแ้ ก่ผสู้ งู อายุ นอกจาก นีย้ ังมกี ารสนับสนุนให้นำาความรแู้ ละประสบการณ์ของผสู้ งู อายุทเ่ี ป็นคลังสมองของชาติ ทั้งภาครฐั และเอกชน ปราชญช์ าวบ้านผู้มี ภูมิปัญญาไปใชใ้ นการพัฒนาชมุ ชน ท้องถนิ่ และประเทศ 2) ส่งเสริมให้ผู้สูงอายุสามารถพึ่งตนเองโดยปรับปรุงสภาพแวดล้อมและความจำาเป็นทางกายภาพให้เหมาะกับวัย มี การจัดบรกิ ารสขุ ภาพและสวสั ดิการแบบบูรณาการและพฒั นาชมุ ชนทีม่ ีศักยภาพ ความพรอ้ มให้เปน็ ตน้ แบบของการดแู ลผู้สูงอายุ เพื่อขยายผลส่ชู ุมชนอนื่ ๆ 3) ส่งเสริมการลดปัจจัยเส่ียงด้านสุขภาพอย่างเป็นองค์รวม โดยสร้างเสริมสุขภาวะควบคู่กับการพัฒนาระบบบริการ สาธารณสขุ เชน่ การพฒั นาและสง่ เสริมการแพทยท์ างเลือกและเวชศาสตรผ์ สู้ งู อายุ 4) พัฒนาชุมชน ท้องถิ่นให้เข้มแข็งและสามารถสร้างภูมิคุ้มกันให้คนในชุมชน โดยส่งเสริมการขยายผลและพัฒนา ศักยภาพของคนสามวัย เพ่ือสร้างความเข้าใจท่ีจะนำาไปสู่การพัฒนาคุณภาพชีวิตในการอยู่ร่วมกันในครอบครัว ชุมชนอย่างอบอุ่น เขม้ แข็ง 2.3 แผนผ้สู งู อายแุ หง่ ชาติ ฉบบั ท่ี 2 (พ.ศ.2545 – 2564) ฉบับปรบั ปรงุ ครั้งท่ี 1 พ.ศ.2552 แผนดังกล่าวเป็นแผนยุทธศาสตร์ของประเทศเพ่ือมุ่งเตรียมความพร้อมของประชากรเพื่อวัยผู้สูงอายุที่มีคุณภาพ ทั้งการ 22 ส่งเสริมพัฒนาผู้สูงอายุ ระบบคุ้มครองทางสังคมสำาหรับผู้สูงอายุ รวมทั้งเผยแพร่องค์ความรู้ด้านผู้สูงอายุและติดตามประเมิน ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 ผล จำาแนกเป็นยุทธศาสตร์และมีมาตรการชัดเจนของแต่ละยุทธศาสตร ์ เพอื่ ให้ทุกหน่วยงานทาำ งานรว่ มกนั ใหผ้ ู้สงู อายุมีอายุ คาดหวงั ทยี่ งั ดูแลตัวเองและมีความสขุ เพิ่มขน้ึ อย่างต่อเน่ือง จัดแบง่ เปน็ 5 ยทุ ธศาสตร์ ดังน้ี 1) ยุทธศาสตร์ด้านการเตรียมความพรอ้ มของประชากรเพ่อื วยั สงู อายทุ ่มี คี ณุ ภาพ ประกอบด้วย 3 มาตรการหลกั (1) มาตรการหลักประกันด้านรายไดเ้ พ่ือวัยสงู อายุ (2) มาตรการการให้การศึกษาและการเรยี นรู้ตลอดชวี ติ (3) มาตรการการปลุกจติ สาำ นกึ ใหค้ นในสงั คมตระหนกั ถงึ คุณค่าและศักดิ์ศรขี องผูส้ งู อายุ 2) ยทุ ธศาสตรด์ า้ นการสง่ เสรมิ ผู้สูงอายุ ประกอบด้วย 6 มาตรการหลัก (1) มาตรการส่งเสรมิ ความรดู้ า้ นการส่งเสรมิ สุขภาพ ป้องกัน ดแู ลตนเองเบ้ืองตน้ (2) มาตรการส่งเสริมการอย่รู ว่ มกนั และสร้างความเข้มแขง็ ขององคก์ รผสู้ ูงอายุ (3) มาตรการสง่ เสรมิ ดา้ นการทำางานและการหารายไดข้ องผ้สู งู อายุ (4) มาตรการสนับสนุนผู้สูงอายทุ ม่ี ศี ักยภาพ (5) มาตรการ สง่ เสรมิ สนบั สนนุ สอื่ ทกุ ประเภทใหม้ รี ายการเพอ่ื ผสู้ งู อาย ุ และสนบั สนนุ ใหผ้ สู้ งู อายไุ ดร้ บั ความร ู้ และ สามารถเขา้ ถงึ ขา่ วสารและสื่อ (6) มาตรการส่งเสรมิ และสนบั สนุนใหผ้ ู้สงู อายุมที ี่อยอู่ าศัยและสภาพแวดลอ้ มท่ีเหมาะสมและปลอดภัย 3) ยุทธศาสตรด์ ้านระบบคุม้ ครองทางสังคมสำาหรับผูส้ ูงอายุ ประกอบดว้ ย 4 มาตรการหลัก (1) มาตรการคุ้มครองด้านรายได้

(2) มาตรการหลักประกนั ด้านคุณภาพ (3) มาตรการดา้ นครอบครัว ผดู้ ูแล และการคุม้ ครอง (4) มาตรการระบบบริการและเครือขา่ ยการเก้ือหนนุ 4) ยุทธศาสตร์ด้านการบริหารจัดการเพื่อการพัฒนางานด้านผู้สูงอายุระดับชาติและการพัฒนาบุคลากรด้าน ผสู้ ูงอาย ุ ประกอบดว้ ย 2 มาตรการหลกั (1) มาตรการการบรหิ ารจัดการเพ่อื การพัฒนางานด้านผสู้ งู อายรุ ะดบั ชาติ (2) มาตรการสง่ เสริมและสนบั สนุนการพัฒนาบุคลากรด้านผู้สงู อายุ 5) ยุทธศาสตร์ด้านการประมวลและพัฒนาองค์ความรู้ด้านผู้สูงอายุและการติดตามประเมินผลการดำาเนินการ ตามแผนผู้สูงอายแุ ห่งชาติ ประกอบด้วย 4 มาตรการหลกั (1) มาตรการสนบั สนนุ และสง่ เสรมิ ใหห้ นว่ ยงานวจิ ยั ดาำ เนนิ การประมวล และพฒั นาองคค์ วามรดู้ า้ นผสู้ งู อายทุ จี่ าำ เปน็ สำาหรบั การกาำ หนดนโยบาย และการพัฒนาการบริการหรอื การดาำ เนนิ การท่เี ป็นประโยชนแ์ กผ่ สู้ ูงอายุ (2) มาตรการสนับสนุนและส่งเสริมการศึกษาวิจัยด้านผู้สูงอายุ โดยเฉพาะท่ีเป็นประโยชน์ต่อการกำาหนดนโยบาย การพฒั นาการบรกิ ารและการสง่ เสรมิ ใหผ้ ู้สงู อายุสามารถดำารงชวี ิตอยู่ในสังคมอยา่ งเหมาะสม (3) มาตรการดาำ เนนิ การใหม้ กี ารตดิ ตามประเมนิ ผลการดำาเนนิ การตามแผนผสู้ งู อายแุ หง่ ชาตทิ ม่ี มี าตรฐานอยา่ งตอ่ เนอ่ื ง (4) มาตรการพัฒนาระบบข้อมูลทางดา้ นผสู้ ูงอายใุ หเ้ ป็นระบบและทนั สมัย 2.4 พระราชบญั ญตั ผิ สู้ งู อายุ พ.ศ.2546 และ (ฉบบั ที่ 2) พ.ศ.2553 มสี าระสาำ คญั ดงั นี้ ผสู้ งู อายุ หมายความวา่ บคุ คลซง่ึ มอี ายเุ กนิ 60 สบิ ปบี รบิ รู ณข์ ้ึนไป และมสี ญั ชาตไิ ทย สทิ ธผิ สู้ งู อายุ มาตรา 11 ผสู้ งู อายมุ สี ทิ ธไิ ดร้ บั การคมุ้ ครอง การสง่ เสรมิ และการสนบั สนนุ ในดา้ นตา่ ง ๆ (1) การบรกิ ารทางการแพทยแ์ ละการสาธารณสขุ ทจี่ ดั ไวโ้ ดยใหค้ วามสะดวกและรวดเรว็ แกผ่ สู้ งู อายเุ ปน็ กรณพี เิ ศษ (2) การศกึ ษา การศาสนา และขอ้ มลู ขา่ วสารทเ่ี ปน็ ประโยชนต์ อ่ การดาำ เนนิ ชวี ติ (3) การประกอบอาชพี หรอื ฝกึ อาชพี ที่เหมาะสม (4) การพฒั นาตนเองและการมีส่วนรว่ มในกจิ กรรมทางสังคม การรวมกลุม่ ในลักษณะเครือข่ายหรือชุมชน (5) การอาำ นวยความสะดวกและความปลอดภัยโดยตรงแก่ผู้สูงอายุในอาคาร สถานที่ ยานพาหนะหรอื การ บรกิ ารสาธารณะอน่ื (6) การชว่ ยเหลอื ดา้ นคา่ โดยสารยานพาหนะตามความเหมาะสม (7) การยกเวน้ คา่ เขา้ ชมสถานที่ของรฐั (8) การช่วยเหลือผู้สูงอายุซ่ึงได้รับอันตรายจากการถูกทารุณกรรมหรือถูกแสวงหาประโยชน์โดยมิชอบด้วย กฎหมาย หรอื ถกู ทอดทง้ิ (9) การให้คำาแนะนำา ปรึกษา ดำาเนินการอน่ื ที่เกี่ยวขอ้ งในทางคดีหรือในทางการแกไ้ ขปญั หาครอบครวั (10) การจดั ทีพ่ กั อาศยั อาหารและเครอ่ื งนงุ่ หม่ ใหต้ ามความจำาเปน็ อยา่ งทว่ั ถงึ (11) การสงเคราะหเ์ บย้ี ยงั ชพี เปน็ รายเดอื นอยา่ งทว่ั ถงึ และเปน็ ธรรม ก�รวจิ ัยเรอื่ งก�รจัดสวัสดิก�รทเ่ี หม�ะสมสำ�หรบั ผสู้ งู อ�ยใุ นแตล่ ะช่วงวัย 23

(12) การสงเคราะหใ์ นการจดั การศพตามประเพณี (13) การอน่ื ตามที่คณะกรรมการประกาศกาำ หนด * มาตรา 11 (11) แกไ้ ขโดยมาตรา 4 แหง่ พระราชบญั ญตั ผิ สู้ งู อายุ (ฉบบั ท่ ี 2) พ.ศ.2553 2.5 การประเมนิ มาตรฐานคณุ ภาพชวี ติ ผู้สูงอายุ สบื เนอ่ื งจากการเปลยี่ นแปลงโครงสรา้ งประชากรไทยทม่ี อี ตั ราการเพมิ่ ขนึ้ อยา่ งรวดเรว็ ของประชากรสงู อาย ุ นายกรฐั มนตรี ได้มีข้อสั่งการเรื่องการพัฒนารูปแบบการดูแลผู้สูงอายุท่ีครบวงจรการจัดให้มีศูนย์เบ็ดเสร็จในการดูแลและส่งเสริมอาชีพให้แก่ ผสู้ งู อาย ุ โดยมอบกระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมนั่ คงของมนษุ ยเ์ ปน็ เจา้ ภาพหลกั รว่ มกบั กระทรวงมหาดไทย และสมาคมสภา ผู้สูงอายุแห่งประเทศไทยฯ ร่วมกันกำาหนดรูปแบบการดำาเนินงานจัดตั้งศูนย์พัฒนาคุณภาพชีวิตและส่งเสริมอาชีพผู้สูงอายุ เพื่อ สง่ เสรมิ การจดั กจิ กรรมของชมรมผสู้ งู อายใุ หผ้ สู้ งู อายไุ ดม้ สี ถานทใ่ี นการจดั กจิ กรรมและบรกิ าร สง่ เสรมิ ดา้ นอาชพี และการถา่ ยทอด ภมู ปิ ญั ญาของผสู้ งู อายใุ นชมุ ชน สง่ เสรมิ ใหผ้ สู้ งู อายไุ ดร้ บั การพฒั นาดา้ นสขุ ภาพกาย จติ ใจ และสงั คม เปน็ ศนู ยส์ ง่ เสรมิ และสนบั สนนุ อาสาสมคั รดูแล จดั ระบบข้อมูลผ้สู ูงอายุในพื้นท ่ี เป็นต้น โดยมีระยะเวลาการดำาเนินงาน 3 ปี (2557 - 2559) เปา้ หมาย 7,853 แหง่ ทุก อปท.ท่ัวประเทศ ศูนย์พัฒนาคุณภาพชีวิตและส่งเสริมอาชีพผู้สูงอายุ เป็นการจัดสวัสดิการสังคมสำาหรับผู้สูงอายุในชุมชน รปู แบบหนง่ึ โดยใชช้ มุ ชนเปน็ ฐาน และเปดิ โอกาสใหผ้ สู้ งู อาย ุ แกนนาำ อาสาสมคั ร ชมุ ชน องคก์ รเครอื ขา่ ยจากภาครฐั และภาคเอกชน มสี ว่ นรว่ มขบั เคลอ่ื นการดาำ เนนิ งานศนู ยฯ์ โดยมอี งคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ ใหก้ ารหนนุ เสรมิ ศนู ยฯ์ ดาำ เนนิ การภายใตแ้ นวคดิ “รว่ ม แรง ร่วมใจ ผู้สงู วัยกายใจ เบกิ บาน” เพ่ือใหผ้ ู้สูงอายไุ ด้มสี ถานที่รวมกลุม่ ในการจัดกจิ กรรมและบริการท่ีครอบคลุมทุกมิติทางด้าน สขุ ภาพ สงั คม จติ ใจ และเศรษฐกิจ โดยเฉพาะมติ ิดา้ นเศรษฐกจิ ทเ่ี น้นการสรา้ งรายไดแ้ ละการมงี านทำาทเ่ี หมาะสมสาำ หรับผสู้ งู อาย ุ 24 เพอ่ื ยกระดบั การจดั บรกิ ารและสวสั ดกิ ารทางสงั คมในการคมุ้ ครอง สง่ เสรมิ และพฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ผสู้ งู อายแุ บบครบวงจร สามารถ ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 ตอบสนองปัญหาและความตอ้ งการของผูส้ งู อายุและชุมชนได้ สาำ นักส่งเสรมิ และพิทกั ษ์ผ้สู งู อายุสำานักงานส่งเสรมิ สวสั ดภิ าพและพิทกั ษเ์ ดก็ เยาวชน ผ้ดู อ้ ยโอกาส คนพกิ าร และผ้สู ูงอายุ กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมนั่ คงของมนษุ ย ์ (มาตรฐาน และคมู่ อื การใชม้ าตรฐานการสง่ เสรมิ สวสั ดภิ าพและคมุ้ ครองพทิ กั ษ์ ผสู้ งู อาย,ุ 2555 : 17) กล่าวถึงมาตรฐาน ฯ ผู้สูงอาย:ุ ความหมายและข้อกำาหนดวา่ มาตรฐานการส่งเสริมสวสั ดิภาพและคุ้มครอง พิทักษ์สทิ ธผิ ้สู ูงอายุ หมายถงึ ข้อกำาหนดที่ทาำ ใหผ้ สู้ งู อายุได้รบั การปกป้อง ดแู ล และมีหลักประกนั ในสวสั ดิภาพทัง้ ทางเศรษฐกิจ และสงั คม รวมถงึ ความยตุ ธิ รรมทางสงั คม ในการพฒั นาความสามารถ และทกั ษะดา้ นตา่ งๆ อยา่ งสงู สดุ เพอ่ื ใหพ้ ง่ึ พาตนเองได ้ ดาำ เนนิ ชีวิตอย่างเหมาะสม มีส่วนร่วมในชีวิตครอบครัว ชุมชน และสังคม ตลอดจนได้รับความช่วยเหลือไม่ถูกแสวงหาผลประโยชน์ทุก รปู แบบ ข้อกาำ หนดในที่นี้ ได้แก่ 1. ขอ้ กาำ หนดดา้ นความมนั่ คงในชวี ติ หมายถงึ ผสู้ งู อายไุ ดร้ บั การสง่ เสรมิ สวสั ดภิ าพดา้ นสขุ ภาพการใชช้ วี ติ อยใู่ นครอบครวั การมที ่อี ย่อู าศัยม่นั คง และผูส้ งู อายุมคี วามปลอดภยั ในชีวติ และทรพั ยส์ ิน 2. ข้อกำาหนดด้านการศึกษา หมายถึง ผู้สูงอายุได้รับการส่งเสริมสวัสดิภาพด้านการศึกษาและการเรียนรู้ การเข้าถึง บริการข้อมลู ขา่ วสารท่ีเป็นประโยชนผ์ า่ นสอื่ ต่าง ๆ 3. ขอ้ กาำ หนดดา้ นเศรษฐกจิ หมายถงึ ผสู้ งู อายไุ ดร้ บั การสง่ เสรมิ สวสั ดภิ าพดา้ นการมงี านทาำ กบั รายได ้ และมหี ลกั ประกนั ดา้ นการออมทท่ี าำ ใหผ้ สู้ งู อายุรู้สึกมีความมนั่ คงในชีวติ 4. ขอ้ กาำ หนดดา้ นสงั คม หมายถงึ ผสู้ งู อายไุ ดร้ บั การสง่ เสรมิ สวสั ดภิ าพดา้ นการปฏบิ ตั ศิ าสนกจิ และการมสี ว่ นรว่ มกจิ กรรม ทางสงั คมและการเป็นที่พง่ึ ทางจติ ใจให้กับคนวยั อ่นื

3. สถ�นก�รณก์ �รจดั สวสั ดิก�รสงั คมส�ำ หรับผสู้ ูงอ�ยใุ นประเทศไทย 3.1 รปู แบบระบบสวสั ดิการผ้สู ูงอายุในประเทศไทยทมี่ ีอยู่ในปัจจบุ ัน จาำ แนกตามประเภทบรกิ าร 2 ประเภท (ศศิพัฒน์ ยอดเพชร, 2549) สรุปได้ดงั นี้ 1) การประกันสงั คม (Social Insurance) การประกนั สงั คม (Social Insurance) เปน็ การสรา้ งหลกั ประกนั ความมน่ั คงในการดาำ รงชวี ติ และคมุ้ ครองลกู จา้ ง ปญั หา การขาดรายได้เม่ือเกษียณอายุการทำางาน สภาพสังคมท่ีเปล่ียนแปลงไปทำาให้ผู้สูงอายุได้รับการเก้ือหนุนจากครอบครัวน้อยลง ปัญหาสุขภาพที่เรื้อรังส่งผลให้ตัวเลขค่าใช้จ่ายในการรักษาพยาบาลสูง เหล่านี้ล้วนเป็นปัญหาทางเศรษฐกิจท่ีผู้สูงอายุต้อง เผชิญและอาจรุนแรงมากยิ่งข้ึน หากไม่มีการวางแผนเพื่อแก้ไขและป้องกันปัญหา การสร้างหลักประกันทางเศรษฐกิจจึงมี ความสำาคัญและจำาเป็นอยา่ งย่งิ การออมเพ่ือเกษยี ณอายุมคี วามจาำ เปน็ ในสงั คมไทยเนอ่ื งจากสัดสว่ นของประชากรผู้สงู อายุสูงขน้ึ มีอตั ราการพ่งึ พงิ ของ ผสู้ งู อาย ุ (สดั สว่ นของจาำ นวนผสู้ งู อายตุ อ่ ประชากรวยั แรงงาน) สงู ขน้ึ การเกอ้ื หนนุ จากครอบครวั อาจลดลง การออมจงึ มคี วามสาำ คญั สาำ หรบั วยั เกษยี ณ ปญั หาของการออมเพอ่ื เกษยี ณอายคุ อื การออมครวั เรอื นตา่ำ ระหวา่ งป ี พ.ศ.2536-2546 การออมภาคครวั เรอื น ของไทยลดลงอย่างต่อเนื่อง และส่วนใหญ่เป็นการออมแบบบัญชีออมทรัพย์ จึงควรพัฒนาและส่งเสริมรูปแบบการออมแบบ ผกู พนั ในระยะยาวเพิ่มมากขึ้นนอกจากนี้ยังมีปัญหาเรื่องเสถียรภาพของกองทุนประกันสังคม เนื่องจากระบบกองทุนเป็นการ จ่ายเงินเข้ากองทุนโดยผู้ท่ีอยู่วัยทำางานและรัฐจ่ายเงินออกให้ผู้เกษียณอายุ โดยที่รัฐบาลไม่มีการเก็บเงินสะสมเพื่อเป็นกองทุน ดงั นน้ั เมอ่ื สดั สว่ นและจาำ นวนผสู้ งู อายสุ งู ขนึ้ การจา่ ยผลประโยชนใ์ หก้ บั ผเู้ กษยี ณจงึ เพม่ิ ขน้ึ คาดวา่ ป ี พ.ศ.2590 จะมสี ถานะเงนิ สะสม ติดลบปัญหาสุดท้ายของการออมเพื่อเกษียณอายุคือ ผู้สูงอายุที่ไม่มีหลักประกันเรื่องรายได้ เช่น แรงงานนอกระบบ โดยเฉพาะ แรงงานภาคเกษตรและแรงงานทมี่ รี ายไดต้ า่ำ ไมม่ รี ะบบการออมเพอ่ื เกษยี ณรองรบั และไมส่ ามารถเขา้ ถงึ การออมได้ (มลู นธิ สิ ถาบนั วจิ ยั เพ่ือการพัฒนาประเทศไทย 2551) 2) การชว่ ยเหลอื สาธารณะ (Public Assistance) เปน็ การสงเคราะหแ์ บบใหเ้ ปลา่ สาำ หรบั ผทู้ ตี่ อ้ งการความชว่ ยเหลอื เพราะชว่ ยเหลอื ตนเองไมไ่ ด ้ ดอ้ ยโอกาสทางสงั คมและ ไร้ทพี่ ง่ึ รูปแบบของสวสั ดกิ ารที่มอี ยคู่ ือ (1) เบย้ี ยงั ชพี ผสู้ งู อาย ุ เปน็ การจา่ ยเงนิ แบบใหเ้ ปลา่ ตามระเบยี บของกองทนุ สง่ เสรมิ สวสั ดกิ ารผสู้ งู อายแุ ละครอบครวั ในชุมชน พ.ศ. 2536 สาำ หรับผู้สูงอายทุ ีย่ ากไร้และประสงคจ์ ะอยบู่ า้ นของตนเอง ปจั จุบนั จา่ ยใหร้ ายละ 500 บาทต่อเดอื นต่อคน และถา่ ยโอนความรบั ผดิ ชอบให้องคก์ ารบรหิ ารสว่ นตำาบล ในป ี พ.ศ. 2550 มผี ู้สงู อายุได้รับเบ้ยี ยังชีพจาำ นวน 1.76ลา้ นคน เป็นเงิน รวม 10,579 ล้านบาท การพยากรณร์ ายจา่ ยด้านเบ้ียยังชพี สาำ หรับผสู้ งู อายพุ บว่า ในอกี 15 ปีข้างหน้ารายจา่ ยส่วนน้จี ะสูงขน้ึ เป็น ประมาณ 25,000 ล้านบาท (สำานักนโยบายและยุทธศาสตร์ กระทรวงแรงงาน, 2551) แม้ว่าการสงเคราะห์ด้วยเบ้ียยังชีพจะไม่ สอดคลอ้ งกับแนวคดิ การสง่ เสริมการพึ่งตนเอง อีกท้ังยงั เปน็ ภาระหนักของรฐั บาลที่มแี นวโนม้ จะเพ่ิมมากขึ้น แต่บุคคลหลายฝา่ ยมี ความเห็นว่าเป็นความชว่ ยเหลือทยี่ ังจาำ เปน็ สาำ หรบั ผสู้ ูงอายุทเ่ี ดือดรอ้ น แม้เงินจะไม่มากสำาหรบั แต่ละคน แต่ก็ชว่ ยลดการพึ่งพาลกู หลานลงไดบ้ ้าง ผู้สูงอายจุ าำ นวนหนง่ึ จึงรูส้ ึกว่ามีศกั ดิศ์ รีมากขน้ึ (2) กองทุนดูแลผู้สูงอายุท่ีขาดท่ีพึ่ง โดยสำานักส่งเสริมและพิทักษ์ผู้สูงอายุเป็นโครงการที่ดำาเนินการเพ่ือช่วยเหลือ ผสู้ ูงอายทุ ีข่ าดท่พี ่งึ ใน 3 ดา้ น ได้แก ่ การใหค้ วามชว่ ยเหลือผู้สูงอายกุ รณีเดือดร้อนจากการถกู ทารุณกรรม ถูกแสวงหาประโยชน์โดย มชิ อบด้วยกฎหมาย และถูกทอดทิง้ การสนับสนุนการจดั การงานศพผ้สู ูงอายุที่มฐี านะยากจน และการชว่ ยเหลอื ผ้สู งู อายุทป่ี ระสบ ปญั หาความเดอื นรอ้ นเร่ืองที่พักอาศัย อาหาร และเครอื่ งนุ่งหม่ ก�รวจิ ยั เรอ่ื งก�รจัดสวสั ดิก�รทเี่ หม�ะสมส�ำ หรบั ผูส้ งู อ�ยใุ นแตล่ ะชว่ งวัย 25

3) การบรกิ ารสงั คม (Social Services) เป็นระบบบรกิ ารทต่ี อบสนองความตอ้ งการกำาพน้ื ฐานของประชาชนประกอบดว้ ยบรกิ ารด้านตา่ งๆ 5 ดา้ น ดงั น้ี (1) ดา้ นสุขภาพอนามยั ประกอบด้วย • หลกั ประกนั สขุ ภาพถว้ นหนา้ ถอื เปน็ “สทิ ธ”ิ ขน้ั พนื้ ฐานของประชาชนทรี่ ฐั มอบใหเ้ พอื่ เปน็ การสรา้ งหลกั ประกนั ใหป้ ระชาชนทกุ คน สามารถเข้าถึงบรกิ ารทางดา้ นสุขภาพไดต้ ามความจำาเป็น โดยขอบข่ายการให้บรกิ ารครอบคลมุ ด้านการตรวจ สขุ ภาพ การรักษาพยาบาล และการสง่ เสรมิ สขุ ภาพและปอ้ งกนั โรค ดาำ เนินงานโดยสำานักงานหลกั ประกนั สขุ ภาพแห่งชาติ (สปสช.) ในป ี พ.ศ. 2549 เพอื่ ใหป้ ระชาชนในทกุ พน้ื ทไ่ี ดร้ บั หลกั ประกนั สขุ ภาพทเ่ี หมาะสมกบั ความตอ้ งการในแตล่ ะทอ้ งถนิ่ องคก์ รปกครอง สว่ นทอ้ งถนิ่ ไดร้ บั การสนบั สนนุ ใหเ้ ปน็ ผดู้ าำ เนนิ งานและบรหิ ารจดั การระบบหลกั ประกนั สขุ ภาพทเ่ี กยี่ วกบั การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ การ ปอ้ งกนั โรค และการฟน้ื ฟสู มรรถภาพทจ่ี าำ เปน็ ตอ่ สขุ ภาพและการดาำ รงชวี ติ ในระดบั ทอ้ งถนิ่ โดยมสี าำ นกั งานหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาต ิ กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงการพัฒนาสงั คมและความมัน่ คงของมนษุ ย์ กระทรวงมหาดไทย สมาคมองค์การบริหารส่วน จังหวดั แหง่ ประเทศไทย สมาคมสนั นบิ าตเทศบาลแหง่ ประเทศไทย และสมาคมองค์การบรหิ ารส่วนตาำ บลแห่งประเทศไทย รว่ มมือ กันให้การสนับสนุนองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (คือองค์การบริหารส่วนตำาบลหรือเทศบาล) ได้บริหารจัดการระบบหลักประกัน สขุ ภาพอยา่ งเหมาะสมและมปี ระสิทธภิ าพ (สาำ นักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาต,ิ 2550) บรกิ ารเชงิ รุกของ สปสช. รูปแบบหน่งึ คือการจัดสรรงบประมาณให้ “กองทุนตำาบล” เพื่อให้ผู้สูงอายุท่ีรวมตัวกันในลักษณะชมรมขอทุนสนับสนุนไปทำาโครงการสร้าง เสรมิ สุขภาพและปอ้ งกนั โรค • การบริการทางการแพทยแ์ ละการสาธารณสุข พระราชบญั ญตั ิผู้สูงอาย ุ พ.ศ. 2546 และแผนผสู้ งู อายแุ หง่ ชาติ ฉบบั ท ี่ 2 (พ.ศ. 2545-2564) นำาไปสปู่ ระกาศกระทรวงสาธารณสขุ ใหจ้ ัดชอ่ งทางเฉพาะสาำ หรับผู้สงู อายแุ ยกจากผ้รู ับบรกิ ารทว่ั ไป 26 ในแผนกผู้ป่วย ในทางปฏิบัต ิการจัดช่องทางด่วนหรือช่องทางสีเขียวสำาหรับผู้สูงอายุมีปัญหาในการปฏิบัติในสถานการณ์จริงโดย ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 เฉพาะสถานพยาบาลหรือในแผนกท่ีมีผู้ป่วยสูงอายุจำานวนมากเน่ืองจากจำานวนผู้ป่วยสูงอายุที่มาก แต่กลับต้องมาเข้ารับบริการที่ จำากัดในการช่องทางด่วนเพียงช่องเดียว ซ่ึงบางแห่งหากบริหารจัดการไม่ดี อาจทำาให้ต้องใช้เวลาในการรอรับบริการนานมากกว่า เดมิ การจดั ช่องทางดว่ นสาำ หรับผ้สู งู อายจุ ึงเหมาะสำาหรับแผนกที่มีผปู้ ่วยสูงอายจุ ำานวนไม่มากเทา่ นัน้ • โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สขุ ภาพประจาำ ตาำ บล เปน็ โครงการดแู ลสขุ ภาพทเ่ี กดิ จากการมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชนและทอ้ งถน่ิ ในการจัดการระบบประกันสุขภาพระดับตำาบลในรูปแบบของกองทุนสุขภาพชุมชนบนพื้นฐานแนวคิด “หุ้นส่วนการดูแล” ที่ ประกอบด้วย 3 ส่วนคือ ประชาชนในพื้นที่ สถานบริการสุขภาพ และองคก์ รปกครองสว่ นท้องถนิ่ ตามแนวทางของพระราช บัญญตั ิประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาติ พ.ศ. 2545 มาตรา 13(3) มาตรา 18(8) มาตรา 47 และมาตรา 48(4) ท่กี ำาหนดให้สาำ นักงานหลัก ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาตสิ นบั สนนุ องคก์ รทด่ี าำ เนนิ งานโดยไมห่ วงั ผลกาำ ไรบรหิ ารกองทนุ ในทอ้ งถน่ิ ได ้ (อรจติ ต ์ บาำ รงุ สกลุ สวสั ด,์ิ ชนาทพิ ย์ มารมย์ และกฤดาญชลี เพ็ญภาค,2550) ตัวอยา่ งไดแ้ ก ่ “โรงพยาบาล 2 บาท” ตำาบลบงุ่ คล้า อาำ เภอหล่มสัก จงั หวดั เพชรบรู ณ ์ และ โรงพยาบาลตำาบลศรฐี าน อาำ เภอป่าต้ิว จงั หวัดยโสธร ระดมทุนจากประชาชนคนละ 2 บาทต่อเดอื น หรอื 24 บาทต่อปแี ละไดร้ บั การสนบั สนนุ จากสถานบรกิ ารสขุ ภาพดา้ นบคุ ลากร ื และงบประมาณประกอบกบั อบต. สามารถสนบั สนนุ งบ ประมาณโรงพยาบาล ชมุ ชนทจ่ี ดั วา่ เปน็ หนว่ ยงานของภาครฐั ไดโ้ ดยไมข่ ดั กบั ระเบยี บ เพราะสนบั สนนุ การดาำ เนนิ กจิ กรรมผา่ นชอ่ งทางกองทนุ สขุ ภาพชมุ ชน กิจกรรมบริการสุขภาพของกองทุน ไดแ้ ก่ การสร้างเสรมิ สขุ ภาพ การปอ้ งกันและควบคมุ โรค การรักษาโรคและการสง่ ตอ่ เพ่อื การ รกั ษา นอกจากน้ยี งั เสรมิ ศักยภาพของสถานีอนามัยที่เพิม่ บทบาทเป็นโรงพยาบาลชมุ ชนดว้ ยการใหท้ ุนการศึกษาแก่ลูกหลานของ ประชาชนในพื้นที่เพื่อเรียนการพยาบาลและกลับมาทำางานที่โรงพยาบาลตำาบลนั้น หากการบริหารงานของกองทุนใน ลักษณะนี้ดำาเนินต่อไปอย่างต่อเน่ืองและเข้มแข็ง จะเป็นช่องทางหน่ึงที่จะสนับสนุนการจัดสวัสดิการสำาหรับผู้สูงอายุในอนาคต (วณี ปิน่ ประทบี และคณะ, 2550a; วณีปน่ิ ประทีบ และคณะ, 2550b)

• การดแู ลทบ่ี า้ น (Home Care) เปน็ บรกิ ารสขุ ภาพทจ่ี ดั วา่ เปน็ สวสั ดกิ ารสาำ หรบั ผสู้ งู อายรุ ปู แบบหนง่ึ เพราะผสู้ งู อายุ ทมี่ อี ายมุ ากๆ มกั มภี าวะพง่ึ พาและมโี รคเรอ้ื รงั จาำ เปน็ ตอ้ งไดร้ บั การเยย่ี มบา้ นจากพยาบาลและทมี สหวทิ ยาการ ซง่ึ ตอ้ งมคี วามชาำ นาญ ทางคลินิก ประกอบกับมีทักษะในการบริหารจัดการและทักษะทางสังคม เพื่อให้บริการท่ีสอดคล้องกับภาวะสุขภาพของ ผู้ใช้บริการภายในบริบทของครอบครัว ข้อดีของการเยี่ยมบ้าน คือ เหมาะสำาหรับผู้ป่วยสูงอายุที่อาการไม่รุนแรงและไม่สะดวกใน การเดินทางมาตรวจรักษาท่ีโรงพยาบาล เป็นการลดค่าเดินทางของผู้ใช้บริการ และผู้สูงอายุส่วนมากพึงพอใจท่ีจะรับการรักษา พยาบาลทบี่ า้ น อนั เปน็ ผลดตี อ่ การหายของโรคดว้ ย นอกจากน้ี บทบาทของพยาบาลในการเปน็ ผมู้ าเยอื นผสู้ งู อายแุ ละครอบครวั อยู่ ในฐานะเจ้าบ้าน จะรู้สึกเปน็ ผมู้ ีอาำ นาจ พยาบาลสามารถใช้สถานการณ์เชน่ นสี้ ่งเสริมพลังอาำ นาจให้แกผ่ ้ใู ชบ้ ริการและครอบครัวได้ พยาบาลทเ่ี ย่ียมบ้านสามารถนำาขอ้ มูลขา่ วสารไปให้ผ้ใู ชบ้ ริการและชุมชนได้ ในขณะเดยี วกันเปน็ โอกาสที่ไดร้ วบรวมข้อมูลเก่ยี วกับ ศกั ยภาพ ความสามารถของผใู้ ชบ้ รกิ ารและชมุ ชน รวมถงึ แหลง่ ทรพั ยากรของชมุ ชนดว้ ย ซง่ึ เปน็ ประโยชนใ์ นการพฒั นาความสามารถ ของผู้ใช้บริการ ครอบครัวและชุมชนในการแกป้ ญั หาต่างๆ (สภุ าณ ี อ่อนชื่นจิตร และฤทัยพร ตรตี รง, 2549) • อาสาสมัครดูแลผู้สูงอายุ (อผส.) มีหลายหน่วยงาน/องค์กรท่ีดำาเนินงานด้านน้ี เช่น สำานักส่งเสริมและพิทักษ์ ผสู้ งู อาย ุ สาำ นกั งานสง่ เสรมิ สวสั ดภิ าพและพทิ กั ษเ์ ดก็ เยาวชน ผดู้ อ้ ยโอกาส คนพกิ าร และผสู้ งู อาย ุ ทาำ โครงการทม่ี งุ่ แกไ้ ขปญั หาผสู้ งู อายุ ขาดผดู้ ูแลช่วยเหลอื ตัวเองไมไ่ ด้ ถกู ทอดท้ิง ถกู ละเลยเพกิ เฉย และผสู้ งู อายุที่ได้รับการดแู ลไมถ่ ูกต้องโดยอาศัยการสรา้ งอาสาสมคั ร จากอาสาสมัครสาธารณสุขประจำาหมู่บ้าน (อสม.) หรือประชาชนในชุมชนท่ีสมัครใจทำาหน้าท่ีเป็นผู้ให้การดูแลช่วยเหลือฟ้ืนฟู ผู้สูงอายุในชุมชน โครงการน้ีดำาเนินการโดยจัดฝึกอบรมพัฒนาศักยภาพ ให้ความรู้ ฝึกทักษะ และส่งเสริมทัศนคติท่ีดีในการดูแล ผสู้ งู อายแุ กผ่ ทู้ ป่ี ระสงคจ์ ะเปน็ อาสาสมคั ร ทงั้ น ี้ อผส.จะมบี ทบาทชว่ ยเหลอื ครอบครวั และชมุ ชนในการดแู ลผสู้ งู อายใุ นกจิ กรรม เชน่ เยี่ยมเยียนดูแลทุกข์สุข ดูแลเรื่องของอาหารการกิน เรื่องยา ช่วยเหลือในเร่ืองการทำาความสะอาดร่างกาย การแต่งตัว ช่วยทำา ความสะอาดบา้ น ชว่ ยพาไปออกกาำ ลงั กาย พาไปพกั ผอ่ นนอกบา้ น พาไปรว่ มกจิ กรรมทางศาสนาหรอื งานในชมุ ชน พาไปพบแพทยห์ รอื ชว่ ยประสานใหบ้ คุ ลากรทางการแพทยม์ าตรวจรกั ษา รวมไปถงึ การใหก้ ารสนบั สนนุ ทางดา้ นจติ ใจ โดย อผส.จะตอ้ งไปปฏบิ ตั หิ นา้ ท่ ี เยี่ยมเยียนทุกสัปดาห์และไม่น้อยกว่าสัปดาห์ละ 2 วัน นอกจากนี้ ยังมีโครงการอาสาสมัคร ดูแลผู้สูงอายุ “เพ่ือนช่วยเพ่ือน” ที่ ดาำ เนนิ งานโดยชมรมผสู้ งู อาย ุ ไดร้ บั การสนบั สนนุ จากสถาน ี อนามยั หรอื โรงพยาบาล องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ และหนว่ ยงานอน่ื ๆ ทีเ่ ก่ียวขอ้ ง (2) ดา้ นการศกึ ษา ประกอบดว้ ย • การศกึ ษานอกโรงเรยี น กระทรวงศกึ ษาธกิ ารโดยศนู ยส์ ง่ เสรมิ การศกึ ษานอกโรงเรยี น กลมุ่ เปา้ หมายพเิ ศษ (ศกผ.) ได้พัฒนาแนวทางการจัดการศึกษานอกโรงเรียน สำาหรับผู้สูงอายุตามความต้องการและความสนใจของผู้สูงอายุ มีแผนปฏิบัติการ จดั การศึกษานอกโรงเรียนสาำ หรับผู้สูงอายุ ระยะ 5 ป ี การดำาเนนิ งานประกอบดว้ ย โครงการส่งเสริมการเรียนร้ตู ลอดชีวิตสาำ หรบั ผู้สูงอายุ (เช่น การให้การศึกษาขั้นพื้นฐาน ตั้งแต่ระดับประถมศึกษาถึงมัธยมศึกษาตอนปลาย หลักสูตรอาชีพระยะสั้น การให้ ความรพู้ น้ื ฐาน คอมพวิ เตอรแ์ ละการใชอ้ นิ เตอรเ์ นต็ การศกึ ษาตามอธั ยาศยั ) โครงการเสรมิ สรา้ งคณุ คา่ และการพฒั นาทย่ี ง่ั ยนื สาำ หรบั ผูส้ งู อาย ุ (เช่น จดั เวทชี าวบ้านเพอ่ื แลกเปล่ยี นเรยี นรู ้ ส่งเสริมการถา่ ยทอด และเผยแพรภ่ มู ปิ ญั ญาทอ้ งถิน่ ) โครงการเสริมสร้างความร่วมมือเพื่อความเข้มแข็งขององค์กรผู้สูงอายุ (เช่น จัดฝึกอบรมบริหารจัดการองค์กร ผสู้ งู อายคุ า่ ยเรยี นรจู้ าำ ลองกจิ กรรมในชมุ ชน) โครงการสง่ เสรมิ เครอื ขา่ ยพฒั นางานผสู้ งู อายแุ ละโครงการพฒั นาบคุ ลากรผปู้ ฏบิ ตั งิ าน ดา้ นผู้สูงอายุ (เชน่ ฝกึ อบรมใหค้ วามรูเ้ รื่องจิตวทิ ยาและการดแู ลผสู้ งู อายุเบ้ืองตน้ ) • การศกึ ษาเกย่ี วกบั คอมพวิ เตอร ์ การสนบั สนนุ ดา้ นการศกึ ษาสาำ หรบั ผสู้ งู อายไุ ทยนนั้ นอกจากภาครฐั จะเปน็ ผแู้ สดง ก�รวจิ ยั เร่ืองก�รจัดสวัสดกิ �รท่เี หม�ะสมส�ำ หรบั ผู้สูงอ�ยุในแต่ละช่วงวัย 27

บทบาทหลักแล้ว ยังมีภาคเอกชนหน่ึงกลุ่มที่ตระหนักถึงความสำาคัญของการเรียนรู้ตลอดชีวิตในกลุ่มผู้สูงอายุนั่นคือ “ชมรม การศกึ ษาเกย่ี วกบั คอมพวิ เตอร”์ หรอื ทร่ี จู้ กั กนั วา่ OPPY Club (Old People Playing Young Club) เปน็ ชมรมทม่ี งุ่ เผยแพรค่ วามรู้ และทักษะในการใช้คอมพิวเตอร์และอินเทอร์เน็ตให้แก่ผู้ที่สูงอายุ ดำาเนินงานภายใต้ความคิดท่ีว่า “การเรียนมีได้ไม่รู้จบ” โดย เนน้ วธิ ีการสอนที่เฉพาะเหมาะสม สำาหรับผูส้ งู วยั แตข่ อ้ จาำ กัดคือผู้สูงอายุตอ้ งจา่ ยค่าบรกิ ารเอง ผู้สงู อายุทไี่ ดร้ บั ประโยชน์จรงิ ๆ มัก จะเปน็ ผทู้ ม่ี ฐี านะระดบั ปานกลางถงึ สงู อยา่ งไรกด็ ี วธิ กี ารสอนทพี่ ฒั นาตลอดเวลาเพอื่ ใหเ้ หมาะสมสาำ หรบั ผสู้ งู อายเุ ปน็ องคค์ วามรทู้ ่ี นา่ ศกึ ษา ชมรมนน้ี อกจากแสดงบทบาทเปน็ แหลง่ ใหค้ วามรแู้ กผ่ สู้ งู อายแุ ลว้ ยงั เปน็ สถานทนี่ ดั พบแลกเปลยี่ นในกลมุ่ ผสู้ งู อายอุ กี ดว้ ย (ชมรมคอมพวิ เตอร์และอินเตอร์เน็ตเพอื่ ผู้สงู วัย, มปป.) (3) ดา้ นที่อยอู่ าศยั ประกอบดว้ ย • การสงเคราะห์ท่อี ยู่อาศัยและการดูแล เป็นบริการในสถานสงเคราะห์สำาหรับผู้สูงอายุท่คี รอบคลุมความจำาเป็น ดา้ นปัจจยั 4 รวมทัง้ บริการด้านการรกั ษาพยาบาล กายภาพบาำ บดั ศาสนกิจ งานอดิเรก นันทนาการ กจิ กรรมส่งเสริมประเพณี และวัฒนธรรม ปญั หาของบริการในสถานสงเคราะหค์ ือขาดแคลนบุคลากรที่เชี่ยวชาญเฉพาะด้าน (สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนา ประเทศไทย, 2549) นอกจากนี้เกณฑ์ในการรับผู้สงู อายุเขา้ รับบริการกาำ หนดใหเ้ ป็นผ้ทู ย่ี ังช่วยเหลอื ตนเองได ้ จงึ ขดั กบั แนวคดิ ที่ ควรช่วยเหลือผู้ที่มีภาวะพึ่งพาและไม่มีอัตรากำาลังของเจ้าหน้าที่เพื่อรองรับผู้สูงอายุที่อยู่นานจนช่วยเหลือตนเองไม่ได้ และ แม้ว่าการดูแลจะครอบคลุมทั้งสุขภาพกายและสขุ ภาพจติ ผู้สูงอายุทีอ่ าศยั อยู่ในสถานสงเคราะห์เป็นเวลานานจะรู้สกึ เหงา คดิ ถงึ ลกู หลาน บางรายกลบั ไปอยู่บ้าน บางรายมอี าการซึมเศรา้ ซึ่งผลการศกึ ษาความตอ้ งการหลกั ประกนั ทางสังคมสำาหรับผู้สูงอายุของ สำานักงานปลัดกระทรวงแรงงาน พบว่าผู้สูงอายุส่วนใหญ่อยากอยู่กับครอบครัว (สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย, 2549) ดังน้ัน แผนระยะยาวสำาหรับผู้สูงอายุจึงควรมุ่งขยายบริการในรูปศูนย์บริการหน่วยสงเคราะห์เคล่ือนท่ี และจำากัดจำานวนสถาน 28 สงเคราะห์ไว้เทา่ ท่จี ำาเปน็ ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 (4) ด้านการมีงานทาำ และการมีรายได ้ ประกอบดว้ ย • กองทุนสวัสดิการผู้สูงอายุ สถาบันพัฒนาองค์กรชุมชน (องค์การมหาชน) หรือ พอช. เป็นผู้ใช้งบประมาณ 80 ล้านบาทในการพฒั นาระบบสวสั ดิการผ้สู ูงอายุใน 76 จังหวดั โดยสนบั สนุนจังหวดั ละ 1 ลา้ นบาท เปน็ โครงการทย่ี ึดหลกั การ ให้ผสู้ ูงอายเุ ป็นแกนนำา ในการกาำ หนดและตัดสนิ ใจรว่ มกนั ในการบรหิ ารจัดการสวัสดกิ ารสาำ หรับผูส้ งู อายุกันเอง ในขณะทีม่ ี พอช. และกลไกพฒั นาในท้องถิน่ เปน็ ผรู้ ่วมสนบั สนนุ ตวั อยา่ งจังหวัดทเี่ ป็นทรี่ ู้จักคอื “โครงการสวนปาลม์ ” จงั หวดั กระบีเ่ ปน็ จังหวัดหน่ึง ที่ผ่านกระบวนการจดั ทำาโครงการจนเกดิ แนวทางการดำาเนนิ งานร่วมกันโดยมีแนวคิดหรอื มีปรัชญารว่ มกันคือ “ไม่ให้แบ่ง ไม่ให้สูญ ต้องถึงมือผู้สูงอายุ” มีการศึกษาพบว่าผู้สูงอายุในชนบทมากกว่าครึ่งมีรายได้ไม่เพียงพอต่อการดำารงชีวิต อยากทำางาน ผู้สูงอายุที่ ยากจนไม่ค่อยมีโอกาสไดเ้ ขา้ รว่ มกิจกรรมในชมุ ชน (สถาบนั วจิ ยั เพ่ือการพฒั นาประเทศไทย, 2549) ผลการสมั ภาษณผ์ สู้ งู อายแุ ละผนู้ าำ ชมุ ชนเรอื่ งการสง่ เสรมิ อาชพี และรายได ้ ผสู้ งู อายใุ หค้ วามเหน็ วา่ การสง่ เสรมิ อาชพี โดยสนับสนุนให้ชาวบ้านทำาอาชีพเสริมจากอาชีพหลักเป็นแนวคิดท่ีดีและประสบผลสำาเร็จ แต่อาชีพที่จะสนับสนุนให้ชาวบ้านทำา ควรมาจากความคิดเห็นของชาวบ้าน เช่น การทำาผ้าบาตกิ ผา้ นวม นา้ำ ยาล้างจาน แชมพูสระผม ปยุ ชวี ภาพ และการสอนการนวด แผนโบราณ บางโครงการทไี่ มป่ ระสบผลสาำ เรจ็ เพราะไมไ่ ดส้ อบถามความคดิ เหน็ ของชาวบา้ น ประโยชนข์ องการรวมกลมุ่ กนั ประกอบ อาชีพเสรมิ นอกจากเปน็ การเสรมิ รายไดแ้ ล้ว ยงั เปน็ การสังสรรคก์ ันทางสงั คม ชว่ ยใหผ้ ู้สงู อายุทอ่ี ยบู่ า้ นคนเดียวไมเ่ หงาและรสู้ ึกวา่ ตนเองมคี ณุ คา่ ด้วย ผสู้ งู อายเุ สนอความคิดเห็นวา่ ต้องการได้รบั การสนบั สนนุ จากภาครฐั เกยี่ วกบั การตลาดดว้ ย (5) ดา้ นการบริการสังคมและนนั ทนาการ ประกอบดว้ ย • ชมรมผู้สูงอายุ รูปแบบบริการทางสังคมสำาหรับผู้สูงอายุท่ีมีการพัฒนาข้ึนอย่างมากในปัจจุบัน ชมรมผู้สูงอายุ

เป็นการรวมกลมุ่ กันทางสังคมของผสู้ ูงอายทุ ่มี คี วามสนใจ และมีอดุ มการณร์ ่วมกันในการทีจ่ ะพฒั นาคณุ ภาพชวี ิตของผู้สงู อาย ุ โดย เฉพาะการสร้างคุณภาพทง้ั ทางกาย จติ และสงั คม เพื่อใหช้ วี ิตมคี ณุ ค่าและมีคุณประโยชน์ทงั้ แกต่ นเอง ครอบครวั และสังคม โดยมี สภาผู้สูงอายุและกระทรวงสาธารณสุขเป็นผู้สนับสนุน แต่ผู้บริหารจัดการและดำาเนินการหลักคือกลุ่มผู้สูงอายุเอง การดำาเนินงาน ของชมรมผ้สู งู อายใุ นลกั ษณะเครอื ข่ายทำาให้งานดา้ นผสู้ ูงอายุเขม้ แข็งมาก • ศูนยอ์ เนกประสงค์สำาหรับผสู้ งู อายุ (ศศิพัฒน์ ยอดเพชร, 2550a) หมายถึง “สถานท่ีรวมสำาหรับองคก์ าร ชมุ ชน และผู้สงู อายุ ใช้ในการจัดบรกิ ารและกิจกรรมสาำ หรบั ผู้สงู อายุ” เปน็ สถานทท่ี ่ีเปน็ ศนู ยร์ วมขององค์การ ชมุ ชน และผูส้ ูงอายุ เพ่ือจดั กิจกรรมดา้ นสุขภาพ สงั คม จิต และปัญญา โดยแนวคิดในการจดั ตัง้ ศูนยอ์ เนกประสงค์ฯ คือการใช้ชุมชนเป็นฐานในการใหบ้ ริการ (Community-Based Approach) เปน็ การลดการพึ่งพิงจากบริการภายนอก (Deinstitutionalization) เน้นการพึ่งตนเอง การมี ส่วนร่วม และเครอื ขา่ ยทางสังคม สง่ เสรมิ ศกั ยภาพของผสู้ งู อาย ุ มุง่ ใช้คุณลกั ษณะเด่นของชมุ ชนและทรพั ยากรในชมุ ชน การดูแล ระยะยาวสาำ หรบั ผสู้ งู อาย ุ (Long-Term Care System) เปน็ การดแู ลอยา่ งตอ่ เนอ่ื งและเชอ่ื มโยงระหวา่ งการดแู ลในครอบครวั สถาบนั และชมุ ชน เพอ่ื ใหผ้ สู้ งู อายทุ ต่ี อ้ งการการดแู ลสามารถดาำ รงชวี ติ อยา่ งมคี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ี และการจดั บรกิ ารแบบองคร์ วม เปน็ การพฒั นา คณุ ภาพชีวิตของผ้สู ูงอายอุ ย่างครอบคลมุ ทั้งด้านร่างกาย จติ ใจ สังคม และจิตวญิ ญาณ (Spiritual Development) • ศนู ยช์ มุ ชนเพอ่ื ผสู้ งู อาย ุ ใหบ้ รกิ ารโดยไมค่ ดิ คา่ ใชจ้ า่ ยจากผสู้ งู อาย ุ บรกิ ารทจ่ี ดั ให ้ เชน่ กายภาพบาำ บดั อาชวี บาำ บดั ออกกำาลังกาย ศาสนกิจ กิจกรรมนนั ทนาการ ตลอดจนกิจกรรมในวนั สาำ คญั ตา่ งๆ • ศูนย์บริการผู้สูงอายุในวัด เป็นโครงการท่ีจัดตั้งขึ้นมาเพื่อสนับสนุนให้ชุมชนมีส่วนร่วมในการดูแลผู้สูงอายุใน ชมุ ชนของตนเอง โดยมวี ดั หรอื สถาบนั ทางศาสนาเปน็ ศนู ยก์ ลางในการจดั กจิ กรรม กจิ กรรมทจ่ี ดั ขน้ึ จะเปน็ ไปตามความตอ้ งการของ ชุมชนนั้นๆ เช่น กิจกรรมส่งเสริมรายได้ กิจกรรมด้านการเกษตร กิจกรรมด้านการศึกษา รวมท้ังการให้บริการตรวจรักษาโรค กายภาพบำาบัด ฟน้ื ฟูสภาพ • กองทนุ ผสู้ งู อาย ุ จดั ตง้ั ขนึ้ ตามพระราชบญั ญตั ผิ สู้ งู อาย ุ พ.ศ.2546 ในสาำ นกั สง่ เสรมิ และพทิ กั ษผ์ สู้ งู อาย ุ สาำ นกั งาน สง่ เสรมิ สวสั ดภิ าพและพทิ กั ษเ์ ดก็ เยาวชนผดู้ อ้ ยโอกาส คนพกิ าร และผสู้ งู อาย ุ เพอื่ สนบั สนนุ ทนุ อดุ หนนุ โครงการสาำ หรบั องคก์ รของ ผสู้ งู อายุหรอื องคก์ รท่ที ำางานดา้ นผสู้ ูงอายุ ในการดาำ เนนิ งานเกี่ยวกับการคุม้ ครอง สง่ เสริม และสนับสนุนผู้สงู อายุให้มศี กั ยภาพ มี ความมน่ั คงและมคี ณุ ภาพชวี ติ ทด่ี ี โดยโครงการทจ่ี ะไดร้ บั ทนุ อดุ หนนุ นจ้ี ะตอ้ งตอบสนองความตอ้ งการหรอื เพอื่ แกไ้ ขปญั หาของชมุ ชน อย่างแท้จริง ต้องมีแนวทางการดำาเนินงานที่เน้นสร้างการมีส่วนร่วมของประชาชน และท่ีสำาคัญโครงการต้องมีวัตถุประสงค์และ กระบวนการดาำ เนนิ งานทชี่ ดั เจน นอกจากการใหท้ นุ เพอื่ สนบั สนนุ โครงการดา้ นผสู้ งู อายแุ ลว้ กองทนุ ผสู้ งู อายยุ งั ใหท้ นุ ประกอบอาชพี ทั้งรายบคุ คลและรายกลมุ่ รวมถึงการใหค้ วามชว่ ยเหลือผสู้ งู อายทุ ถี่ กู ทารณุ กรรม ถกู แสวงหาผลประโยชน์โดยมชิ อบ และผสู้ ูงอายุ ทป่ี ระสบปัญหาความเดือดรอ้ นต่างๆ (สาำ นกั สง่ เสรมิ และพิทกั ษผ์ ้สู ูงอายุ, มปป.) 3.2 บริการสำาหรบั ผู้สูงอายุ 1) การบรกิ ารการดูแลระยะยาว เมอ่ื อายมุ ากขน้ึ จะเกดิ ความเสอ่ื มถอยของอวยั วะตา่ งๆ ทาำ ใหผ้ สู้ งู อายเุ กดิ โรคไดง้ า่ ยและมปี ญั หาการปฏบิ ตั กิ จิ วตั รประจาำ วนั การสำารวจสขุ ภาพประชาชนไทยโดยการตรวจร่างกายครั้งท ี่ 4 พบว่า ผ้สู ูงอายุมขี ้อจาำ กัดในการทำากจิ กรรมพื้นฐานประจำาวันและ มีขอ้ จาำ กดั เพ่มิ ขนึ้ ตามอายทุ ่มี ากข้ึนทุกขนาดกจิ กรรม โดยเฉพาะผู้สงู อายุ 80 ปขี ้ึนไป มีข้อจาำ กดั สงู กวา่ ผู้สงู อายกุ ลุม่ อ่ืนๆ 5-10 เทา่ ขอ้ จาำ กดั เหลา่ นลี้ ว้ นสง่ ผลตอ่ การเขา้ ถงึ บรกิ ารสาธารณะ รวมทงั้ บรกิ ารสาธารณสขุ และดา้ นสงั คม และสง่ ผลใหเ้ กดิ ภาวะพง่ึ พงิ ผู้อื่นและต้องการผู้ดูแล การที่สมัชชาสุขภาพแห่งชาติครั้งท่ี 2 ปี พ.ศ. 2552 ให้การรับรองมติในประเด็น “การพัฒนาระบบ ก�รวิจยั เรอ่ื งก�รจัดสวัสดิก�รท่เี หม�ะสมส�ำ หรบั ผ้สู ูงอ�ยใุ นแตล่ ะชว่ งวัย 29

การดแู ลระยะยาวสาำ หรบั ผสู้ งู อายทุ อ่ี ยใู่ นภาวะพงึ่ พงิ ” ซงึ่ ขอ้ เสนอไดค้ รอบคลมุ ทกุ มติ ขิ องการดแู ลผสู้ งู อายทุ ม่ี ขี อ้ จาำ กดั ในการปฏบิ ตั ิ กจิ วัตรประจำาวนั นัน้ จึงมีข้อเสนอใหท้ ุกภาคส่วนโดยเฉพาะสว่ นราชการ รวมทง้ั ภาคเอกชนและองคก์ รปกครองสว่ นท้องถน่ิ ได้นาำ ข้อมติน้ีเป็นจุดอ้างอิงสำาหรับการดำาเนินการดูแลผู้สูงอายุระยะยาว ผลักดันให้องค์กรเอกชนที่ไม่แสวงหากำาไรหรือธุรกิจเพ่ือสังคม เข้ามามสี ่วนร่วมจดั บริการเพื่อเพ่มิ ทางเลือกใหก้ บั ผู้สูงอายุ 2) การบรกิ ารสุขภาพ ปัญหาความเสื่อมถอยของร่างกายทำาให้ผู้สูงอายุมีปัญหาสุขภาพทางร่างกายและโรคเรื้อรังต่างๆ เช่น ปัญหาสุขภาพ ชอ่ งปาก การมปี รมิ าณฟนั ทนี่ อ้ ยลงทาำ ใหเ้ คย้ี วอาหารไดไ้ มล่ ะเอยี ดเกดิ ปญั หาตอ่ ระบบทางเดนิ อาหารได ้ การสาำ รวจสขุ ภาพประชาชน ไทยโดยการตรวจรา่ งกายครง้ั ที่ 4 พบว่า ผู้สูงอายุมากกว่าครึ่งหน่ึงมฟี ันทีใ่ ชง้ านได้ไม่ครบ 20 ซ่ี และเพ่ิมสูงขนึ้ ตามอายทุ ี่มากขน้ึ แต่มีผู้สูงอายุเพียงร้อยละ 29.1 ท่ีใส่ฟันทดแทน นอกจากนี้ข้อจำากัดในการปฏิบัติกิจวัตรประจำาวันล้วนส่งผลต่อการเข้าถึงบริการ สาธารณะ รวมท้งั บรกิ ารสาธารณสุขและการสง่ เสริมสุขภาพ มผี ูส้ งู อายุได้รบั บริการส่งเสรมิ สุขภาพเพยี งแค่รอ้ ยละ 15 นอกจากน้ี ผลการวิเคราะห์ฐานข้อมูลผู้ป่วยในของสามหลักประกันสุขภาพ โดยสำานักงานวิจัยเพ่ือพัฒนาหลักประกันสุขภาพไทยภายใต้ สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข พบว่า อัตราการใช้บริการผู้ป่วยในของผู้สูงอายุไทยระหว่างปี พ.ศ. 2549–2552 กลุ่มผู้สูงอายุ 70–79 ปี มีอัตราการใช้บริการสูงสุด รองลงมาคือกลุ่มผู้สูงอายุที่เกิน 80 ปี ส่วนในด้านค่าใช้จ่ายกลุ่มผู้สูงอายุเป็นกลุ่มท่ีมีอัตรา การใชบ้ รกิ ารสงู และมคี า่ ใชจ้ า่ ยสงู กวา่ วยั อน่ื และมแี นวโนม้ เพม่ิ สงู ขน้ึ โดยคา่ ใชจ้ า่ ยทส่ี งู ในกลมุ่ ผสู้ งู อายสุ ว่ นหนง่ึ เปน็ เพราะเปน็ ชว่ งวยั ทมี่ กี ารเสยี ชวี ติ สงู กวา่ กลมุ่ วยั อน่ื ขณะเดยี วกนั คา่ ใชจ้ า่ ยตอ่ ปขี องผสู้ งู อายทุ ม่ี ารบั บรกิ ารแบบผปู้ ว่ ยในกรณที ไ่ี มเ่ สยี ชวี ติ ตาำ่ กวา่ คา่ ใช้ จ่ายของผูส้ งู อายุท่ีเสยี ชวี ติ ประมาณ 4 เทา่ แตม่ แี นวโน้มลดลงตามวยั ท่เี พม่ิ ข้ึน จงึ มขี อ้ เสนอใหห้ นว่ ยบรกิ ารสาธารณสขุ และรัฐควร เรง่ พฒั นาระบบบรกิ ารสขุ ภาพใหอ้ าำ นวยความสะดวกแกผ่ สู้ งู อายแุ ละเพม่ิ การเขา้ ถงึ บรกิ ารสาธารณสขุ มากขน้ึ ทง้ั การสง่ เสรมิ สขุ ภาพ 30 ป้องกนั โรค การรักษาและการฟ้นื ฟสู ภาพ และพัฒนารูปแบบบริการในชุมชนโดยชมุ ชนเพม่ิ มากขึ้น เพ่ือส่งเสริมการดแู ลในบ้าน ำส� ันกง�น ่สงเสริมและส ันบส ุนน ิวช�ก�ร 1 - 12 และครอบครัวโดยความช่วยเหลือของชมุ ชน ซง่ึ มคี ่าใช้จ่ายตำา่ กว่าการดูแลในสถานพยาบาล 3) บริการทางสังคม การท่ลี ักษณะประชากรสงู อายุมแี นวโนม้ การเพม่ิ ข้ึนของกลุ่มผูส้ งู อายุวัยปลาย (มากกว่า 80 ปี) และมแี นวโนม้ การยา้ ย เข้าสู่เขตเทศบาลของผู้สูงอายุสูงขึ้น ลักษณะของสังคมเมืองจะมีวัฒนธรรมท่ีแตกต่างจากชนบท การรวมกลุ่มเพื่อทำากิจกรรมทาง สงั คม การดแู ลทางสงั คมจะมลี กั ษณะทเ่ี ปน็ กลมุ่ ยอ่ ยมากขน้ึ ซง่ึ องคก์ รปกครองสว่ นทอ้ งถน่ิ จะมบี ทบาทมากขน้ึ ในการประสานจดั ตัง้ และสง่ เสรมิ กลมุ่ ยอ่ ยเหล่านี้ให้สามารถดูแลกนั ในชมุ ชน สร้างกลไกย่อยในชมุ ชน เช่น กองทุนสวัสดกิ ารชุมชนเพื่อการดูแลทาง สงั คม โดยสง่ เสรมิ บทบาทของภาคประชาสงั คม อาสาสมคั รในการบรกิ ารศนู ยอ์ เนกประสงคท์ ดี่ าำ เนนิ การนาำ รอ่ งในภมู ภิ าคตา่ งๆ นนั้ ผลการประเมนิ พบวา่ การดาำ เนนิ งานศนู ยอ์ เนกประสงคส์ าำ หรบั ผสู้ งู อายใุ นชมุ ชนเปน็ แนวคดิ ใหมท่ ม่ี คี วามเหมาะสมและควรสนบั สนนุ ให้มีการขยายผลการจัดต้ังเพ่ิม โดยให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเป็นเจ้าภาพหลักในการดูแลและดำาเนินการ ซ่ึงมีกระทรวงการ พฒั นาสงั คมและความม่ันคงของมนษุ ยร์ ่วมกบั กระทรวงมหาดไทยทำาหนา้ ท่สี นับสนุนความร้ทู างวิชาการ การใหค้ าำ แนะนำาในเร่ือง การบริหารจัดการ กล่าวได้ว่าศูนย์อเนกประสงค์สำาหรับผู้สูงอายุในชุมชนที่มีการจัดตั้งขึ้นสามารถเอื้อประโยชน์ให้แก่ผู้สูงอายุใน แตล่ ะชุมชนมาทำากิจกรรมร่วมกันในระหวา่ งเวลากลางวนั ได้ชุมชนละประมาณ 800-1,000 คนต่อเดอื น อย่างไรก็ตาม ในเขตเมอื ง โดยเฉพาะกรงุ เทพมหานครและเมอื งใหญใ่ นภมู ภิ าคยงั มขี อ้ จาำ กดั มาก จากการทส่ี ภาพความเปน็ เมอื งไมเ่ ออื้ ใหเ้ กดิ การรวมกลมุ่ ของ ผสู้ งู อายแุ ละการชว่ ยเหลอื กนั ในละแวกบา้ นผสู้ งู อาย ุ ดงั นน้ั เสนอใหห้ นว่ ยงานทงั้ รฐั และเอกชน ภาคประชาสงั คมในชมุ ชน ควรรเิ รม่ิ การนาำ รอ่ งในบรบิ ทเขตเมอื งใหม้ ากขนึ้ โดยเฉพาะในกลมุ่ ทอี่ ยคู่ นเดยี วอาจมปี ญั หามากกวา่ กลมุ่ ทอ่ี าศยั อยกู่ บั ครอบครวั ทาำ ใหต้ อ้ ง พฒั นารปู แบบการดแู ลผสู้ งู อายใุ นเมอื งทเี่ หมาะสมกบั สภาพของผสู้ งู อายแุ ละสภาพแวดลอ้ ม ซงึ่ กลมุ่ เปา้ หมายนอกจากผสู้ งู อายแุ ลว้