["Ng\u1ed3i quanh b\u00e0n trong b\u1eefa \u0103n \u0111\u00f3 \u0111\u00fang l\u00e0 c\u00f3 m\u01b0\u1eddi ba ng\u01b0\u1eddi, v\u00ec th\u1ebf ng\u01b0\u1eddi ta m\u1edbi cho r\u1eb1ng con s\u1ed1 13 s\u1ebd \u0111em l\u1ea1i \u0111i\u1ec1u b\u1ea5t h\u1ea1nh. Trong th\u1ea9n tho\u1ea1i B\u1eafc \u00c2u c\u0169ng c\u00f3 c\u00e2u chuy\u1ec7n k\u1ec3 r\u1eb1ng: m\u1ed9t h\u00f4m trong b\u1eefa ti\u1ec7c tr\u00ean thi\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng, c\u00f3 m\u01b0\u1eddi hai v\u1ecb th\u1ea9n \u0111\u1ebfn d\u1ef1. B\u1ed7ng nhi\u00ean hung th\u1ea9n Lochi x\u00f4ng \u0111\u1ebfn l\u00e0m cho s\u1ed1 ng\u01b0\u1eddi d\u1ef1 ti\u1ec7c t\u0103ng l\u00ean th\u00e0nh m\u01b0\u1eddi ba. Do \u00e2m m\u01b0u c\u1ee7a Lochi, con trai c\u1ee7a v\u1ecb th\u1ea9n t\u1ed1i cao l\u00e0 Aotinh \u0111\u1ea1i di\u1ec7n cho c\u00e1i thi\u1ec7n b\u1ecb tr\u00fang t\u00ean m\u00e0 ch\u1ebft, v\u00ec th\u1ebf ng\u01b0\u1eddi ta cho r\u1eb1ng con s\u1ed1 13 \u0111em l\u1ea1i tai ho\u1ea1. K\u1ebft qu\u1ea3 l\u00e0 t\u1ea1i c\u00e1c n\u01b0\u1edbc \u00c2u M\u1ef9, ng\u01b0\u1eddi ta r\u1ea5t k\u1ef5 con s\u1ed1 13. Trong c\u00e1c r\u1ea1p chi\u1ebfu phim \u1edf nh\u1eefng n\u01b0\u1edbc n\u00e0y kh\u00f4ng c\u00f3 s\u1ed1 gh\u1ebf 13, sau c\u00e1c s\u1ed1 12 \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u01b0a l\u00ean th\u00e0nh s\u1ed1 14 ho\u1eb7c l\u00e0 ghi 12B thay cho s\u1ed1 13. T\u1ea1i sao khi u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u ng\u01b0\u1eddi ta th\u00edch ch\u1ea1m c\u1ed1c? Trong c\u00e1c b\u1eefa ti\u1ec7c, y\u1ebfn h\u1ed9i ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u1ec1u th\u00edch ch\u1ea1m c\u1ed1c u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u \u0111\u1ec3 t\u0103ng th\u00eam kh\u00f4ng kh\u00ed vui m\u1eebng, long tr\u1ecdng, nh\u01b0ng ch\u00fang ta c\u00f3 bi\u1ebft nghi th\u1ee9c c\u1ee7a t\u1eadp qu\u00e1n n\u00e0y b\u1eaft ngu\u1ed3n t\u1eeb \u0111\u00e2u? C\u00f3 ng\u01b0\u1eddi cho r\u1eb1ng t\u1eadp qu\u00e1n ch\u1ea1m c\u1ed1c u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u b\u1eaft \u0111\u1ea9u c\u00f3 t\u1eeb th\u1eddi La M\u00e3 c\u1ed5 \u0111\u1ea1i. Khi \u0111\u00f3 \u0111\u1ec3 coi tr\u1ecdng s\u1ee9c m\u1ea1nh, ng\u01b0\u1eddi ta th\u01b0\u1eddng t\u1ed5 ch\u1ee9c nh\u1eefng cu\u1ed9c \u0111\u1ea5u v\u00f5. Tr\u01b0\u1edbc khi v\u00e0o cu\u1ed9c c\u00e1c \u0111\u1ea5u s\u1ef9 th\u01b0\u1eddng u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u \u0111\u1ec3 t\u1ecf l\u00f2ng t\u00f4n tr\u1ecdng v\u00e0 kh\u00edch l\u1ec7 l\u1eabn nhau. Nh\u01b0ng \u0111\u1ec3 \u0111\u1ec1 ph\u00f2ng nh\u1eefng k\u1ebb c\u00f3 l\u00f2ng d\u1ea1 b\u1ea5t ch\u00ednh cho thu\u1ed1c \u0111\u1ed9c v\u00e0o r\u01b0\u1ee3u c\u1ee7a \u0111\u1ed1i ph\u01b0\u01a1ng, ng\u01b0\u1eddi ta ngh\u0129 ra c\u00e1ch l\u00e0 tr\u01b0\u1edbc khi v\u00e0o \u0111\u1ea5u, hai \u0111\u1ea5u s\u0129 \u0111\u1ec1u \u0111\u1ed5 \u00edt r\u01b0\u1ee3u trong c\u1ed1c c\u1ee7a m\u00ecnh v\u00e0o c\u1ed1c c\u1ee7a \u0111\u1ed1i ph\u01b0\u01a1ng, \u0111\u1ec3 cho th\u1ea5y r\u1eb1ng trong vi\u1ec7c u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u kh\u00f4ng c\u00f3 s\u1ef1 gian tr\u00e1. Trong khi th\u1ef1c hi\u1ec7n \u0111\u1ed9ng t\u00e1c n\u00e0y, hai ch\u00e9n r\u01b0\u1ee3u t\u1ea5t nhien ph\u1ea3i ch\u1ea1m v\u00e0o nhau. V\u1ec1 sau nghi th\u1ee9c n\u00e0y d\u1ea9n d\u1ea9n tr\u1edf th\u00e0nh m\u1ed9t nghi l\u1ec5 trong c\u00e1c b\u1eefa ti\u1ec7c. C\u00f3 quan \u0111i\u1ec3m cho r\u1eb1ng t\u1eadp qu\u00e1n ch\u1ea1m c\u1ed1c khi u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u c\u00f3 t\u1eeb th\u1eddi \u0111\u1ea1i c\u1ed5 Hy L\u1ea1p. Ng\u01b0\u1eddi Hy L\u1ea1p th\u1eddi c\u1ed5 \u0111\u1ea1i v\u1ed1n r\u1ea5t th\u00edch u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u. Ng\u01b0\u1eddi ta ngh\u0129 r\u1eb1ng trong khi u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u s\u1ebd c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u b\u1ed9 ph\u1eadn trong c\u01a1 th\u1ec3 con ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 th\u1ec3 c\u00f9ng tham gia h\u01b0\u1edfng th\u1ee5 ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng th\u00fa v\u1ecb n\u00e0y. M\u0169i th\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c ng\u1eedi m\u00f9i th\u01a1m c\u1ee7a r\u01b0\u1ee3u, m\u1eaft th\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c ng\u1eafm m\u00e0u s\u1eafc c\u1ee7a r\u01b0\u1ee3u, l\u01b0\u1ee1i c\u00f3 th\u1ec3 th\u01b0\u1edfng th\u1ee9c v\u1ecb ngon c\u1ee7a r\u01b0\u1ee3u. Nh\u01b0ng ch\u1ec9 hai tai l\u00e0 kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c th\u01b0\u1edfng th\u1ee9c g\u00ec c\u1ea3. V\u1eady cho n\u00ean ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u00e3 b\u1ed5 sung \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1ef1 thi\u1ebfu s\u00f3t n\u00e0y b\u1eb1ng c\u00e1ch: tr\u01b0\u1edbc khi u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u ta cho c\u1ed1c ch\u1ea1m v\u00e0o nhau, nh\u01b0 th\u1ebf tai s\u1ebd \u0111\u01b0\u1ee3c nghe th\u1ea5y ti\u1ebfng nh\u1eefng c\u1ed1c r\u01b0\u1ee3u vang l\u00ean khi ch\u1ea1m v\u00e0o nhau v\u00e0 c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c h\u01b0\u1edfng c\u00e1i l\u1ea1c th\u00fa khi u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u. Sau \u0111\u00f3 vi\u1ec7c ch\u1ea1m c\u1ed1c khi u\u1ed1ng r\u01b0\u1ee3u \u0111\u00e3 tr\u1edf th\u00e0nh phong t\u1ee5c t\u1eadp qu\u00e1n. \u00d4ng gi\u00e0 Noeltrong truy\u1ec1n thuy\u1ebft l\u00e0 ai?","Ng\u00e0y 25 th\u00e1ng M\u01b0\u1eddi Hai m\u1ed7i n\u0103m l\u00e0 ng\u00e0y l\u1ec5 Noel. H\u00f4m \u1ea5y \u00f4ng gi\u00e0 Noels\u1ebd t\u1eb7ng qu\u00e0 cho c\u00e1c ch\u00e1u nh\u1ecf, \u0111\u00f3 l\u00e0 s\u1ef1 vi\u1ec7c th\u00edch th\u00fa nh\u1ea5t \u0111\u1ed1i v\u1edbi c\u00e1c ch\u00e1u nh\u1ecf trong l\u1ec5 Noel. \u00d4ng gi\u00e0 Noel trong truy\u1ec1n thuy\u1ebft l\u00e0 m\u1ed9t \u00f4ng gi\u00e0 c\u00f3 d\u00e1ng v\u1ebb r\u1ea5t nh\u00e2n t\u1eeb ph\u00fac h\u1eadu. Chi\u1ebfc m\u0169 \u0111\u1ecf, b\u1ed9 r\u00e2u d\u00e0i tr\u1eafng nh\u01b0 tuy\u1ebft, tr\u00ean m\u00ecnh m\u1eb7c m\u1ed9t chi\u1ebfc \u00e1o kho\u00e1c c\u00f3 c\u1ed5 l\u00f4ng m\u00e0u tr\u1eafng, l\u01b0ng th\u1eaft chi\u1ebfc d\u00e2y l\u01b0ng b\u1eb1ng da \u0111en, ch\u00e2n \u0111i \u0111\u00f4i \u1ee7ng. H\u00e0ng n\u0103m, c\u1ee9 \u0111\u1ebfn \u0111\u00eam tr\u01b0\u1edbc Noel, \u00f4ng gi\u00e0 Noel\u0111i tr\u00ean m\u1ed9t chi\u1ebfc xe tr\u01b0\u1ee3t tuy\u1ebft c\u00f3 c\u00e1c ch\u00fa h\u01b0\u01a1u k\u00e9o t\u1eeb ph\u01b0\u01a1ng B\u1eafc t\u1edbi, r\u1ed3i v\u00e0o t\u1eebng nh\u00e0 qua c\u00e1c \u1ed1ng kh\u00f3i \u0111\u1ec3 \u0111em qu\u00e0 Noelb\u1ecf v\u00e0o trong b\u00edt t\u1ea5t c\u1ee7a c\u00e1c ch\u00e1u nh\u1ecf. Ng\u01b0\u1eddi ta cho r\u1eb1ng \u00f4ng gi\u00e0 Noell\u00e0 ho\u00e1 th\u00e2n c\u1ee7a th\u00e1nh Nicola \u1edf th\u00e0nh Mila, Th\u1ed5 Nh\u0129 K\u1ef3. Khi c\u00f2n tr\u1ebb, th\u00e1nh Nicola \u0111\u00e3 d\u00f9ng nh\u1eefng m\u00f3n ti\u1ec1n l\u1edbn \u0111\u01b0\u1ee3c b\u1ed1 m\u1eb9 \u0111\u1ec3 l\u1ea1i mang \u0111i gi\u00fap \u0111\u1ee1 ng\u01b0\u1eddi ngh\u00e8o kh\u1ed5. \u1ede qu\u00ea \u00f4ng c\u00f3 m\u1ed9t c\u1ee5 gi\u00e0 c\u00f3 ba c\u00f4 con g\u00e1i, v\u00ec gia c\u1ea3nh b\u1ea9n h\u00e0n kh\u00f4ng c\u00f3 ti\u1ec1n l\u00e0m l\u1ec5 c\u01b0\u1edbi, cho n\u00ean c\u1ea3 ba c\u00f4 \u0111\u1ec1u kh\u00f4ng th\u1ec3 \u0111i l\u1ea5y ch\u1ed3ng \u0111\u01b0\u1ee3c. Sau khi bi\u1ebft chuy\u1ec7n n\u00e0y, th\u00e1nh Nicola l\u00e9n t\u1edbi nh\u00e0 c\u1ee5 gi\u00e0, leo l\u00ean m\u00e1i nh\u00e0, t\u1edbi \u1ed1ng kh\u00f3i v\u00e0 n\u00e9m m\u1ed9t t\u00fai ti\u1ec1n v\u00e0ng nh\u1ecf xu\u1ed1ng, t\u00fai ti\u1ec1n r\u01a1i ngay v\u00e0o chi\u1ebfc b\u00edt t\u1ea5t d\u00e0i m\u00e0 c\u00e1c c\u00f4 g\u00e1i treo tr\u00ean v\u00e1ch b\u1ebfp l\u00f2. Sau khi c\u00f3 \u0111\u01b0\u1ee3c ti\u1ec1n, ba c\u00f4 g\u00e1i \u0111\u00e3 c\u00f3 th\u1ec3 l\u1ea5y ch\u1ed3ng v\u00e0 c\u00f3 cu\u1ed9c s\u1ed1ng h\u1ea1nh ph\u00fac. C\u00e2u chuy\u1ec7n n\u00e0y \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c l\u01b0u truy\u1ec1n v\u00e0 v\u1ec1 sau c\u1ee9 \u0111\u1ebfn l\u1ec5 Noel, tr\u01b0\u1edbc khi \u0111i ng\u1ee7 c\u00e1c ch\u00e1u nh\u1ecf kh\u00f4ng qu\u00ean \u0111\u1eb7t b\u00edt t\u1ea5t c\u1ee7a m\u00ecnh b\u00ean c\u1ea1nh gi\u01b0\u1eddng \u0111\u1ec3 c\u1ee5 gi\u00e0 Noelb\u1ecf qu\u00e0 v\u00e0o \u0111\u00f3 cho m\u00ecnh. T\u1ea1i sao trong l\u1ec5 sinh nh\u1eadt ng\u01b0\u1eddi ta ph\u1ea3i th\u1ed5i t\u1eaft n\u1ebfn? \u0110\u1ebfn ng\u00e0y sinh nh\u1eadt c\u1ee7a m\u00ecnh, c\u00e1c b\u1ea1n nh\u1ecf bao gi\u1edd c\u0169ng th\u00edch ng\u1ed3i qu\u00e2y qu\u1ea9n v\u1edbi b\u1ed1 m\u1eb9, h\u1ecd h\u00e0ng v\u00e0 b\u1ea1n b\u00e8, r\u1ed3i th\u1ed5i t\u1eaft m\u1ed9t s\u1ed1 l\u01b0\u1ee3ng n\u1ebfn b\u1eb1ng s\u1ed1 tu\u1ed5i c\u1ee7a m\u00ecnh c\u1eafm tr\u00ean chi\u1ebfc b\u00e1nh gat\u00f4, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi h\u00e1t b\u00e0i h\u00e1t m\u1eebng sinh nh\u1eadt h\u1ea1nh ph\u00fac. Cu\u1ed1i c\u00f9ng chi\u1ebfc b\u00e1nh \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1eaft ra v\u00e0 chia cho m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi. T\u1eadp t\u1ee5c n\u00e0y \u0111\u00e3 n\u1ea3y sinh s\u1edbm nh\u1ea5t \u1edf n\u01b0\u1edbc Hy L\u1ea1p x\u01b0a. Trong th\u1eddi c\u1ed5 Hy L\u1ea1p, ng\u01b0\u1eddi ta r\u1ea5t s\u00f9ng b\u00e1i n\u1eef th\u1ea9n M\u1eb7t tr\u0103ng l\u00e0 Actemix v\u00e0 m\u1ed7i n\u0103m \u0111\u1ec1u ph\u1ea3i k\u1ef7 ni\u1ec7m ng\u00e0y sinh c\u1ee7a b\u00e0. Nh\u1eefng ng\u00e0y \u0111\u00f3, tr\u00ean b\u00e0n th\u1edd ng\u01b0\u1eddi ta th\u01b0\u1eddng b\u00e0y m\u1ed9t c\u00e1i b\u00e1nh l\u00e0m t\u1eeb tr\u1ee9ng, b\u1ed9t m\u1ef3 v\u00e0 m\u1eadt ong. Tr\u00ean m\u1eb7t b\u00e1nh c\u00f3 c\u1eafm r\u1ea5t nhi\u1ec1u n\u1ebfn \u0111\u1ed1t s\u00e1ng v\u00e0 ng\u01b0\u1eddi ta cho r\u1eb1ng \u00e1nh s\u00e1ng c\u1ee7a c\u00e1c ng\u1ecdn n\u1ebfn n\u00e0y t\u01b0\u1ee3ng tr\u01b0ng cho \u00e1nh s\u00e1ng lung linh c\u1ee7a M\u1eb7t tr\u0103ng v\u00e0 nh\u01b0 v\u1eady ng\u01b0\u1eddi ta s\u1ebd b\u00e0y t\u1ecf \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00f2ng s\u00f9ng k\u00ednh c\u1ee7a m\u00ecnh v\u1edbi \u0111\u1ed1i v\u1edbi v\u1ecb n\u1eef th\u1ea9n M\u1eb7t tr\u0103ng.","V\u1ec1 sau m\u1ed7i khi l\u00e0m l\u1ec5 sinh nh\u1eadt cho con m\u00ecnh ng\u01b0\u1eddi Hy L\u1ea1p c\u1ed5 c\u0169ng th\u00edch b\u00e0y tr\u00ean b\u00e0n m\u1ed9t chi\u1ebfc b\u00e1nh gat\u00f4 v\u00e0 tr\u00ean chi\u1ebfc b\u00e1nh \u1ea5y ng\u01b0\u1eddi ta c\u0169ng th\u1eafp nhi\u1ec1u ng\u1ecdn n\u1ebfn nh\u1ecf. R\u1ed3i sau \u0111\u00f3 l\u1ea1i c\u00f3 th\u00eam \u0111\u1ed9ng t\u00e1c th\u1ed5i t\u1eaft c\u00e1c ng\u1ecdn n\u1ebfn. Ng\u01b0\u1eddi ta tin r\u1eb1ng trong c\u00e1c ng\u1ecdn n\u1ebfn \u0111\u01b0\u1ee3c th\u1eafp s\u00e1ng c\u00f3 m\u1ed9t s\u1ee9c m\u1ea1nh th\u1ea9n b\u00ed n\u00e0o \u0111\u00f3 v\u00e0 trong khi ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0\u1ee3c \u0103n m\u1eebng sinh nh\u1eadt \u00f4m \u1ea5p trong l\u00f2ng \u00fd nguy\u1ec7n c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi \u1ea5y s\u1ebd \u0111\u01b0\u1ee3c th\u1ef1c hi\u1ec7n. T\u1eadp t\u1ee5c n\u00e0y \u0111\u01b0\u1ee3c l\u01b0u truy\u1ec1n cho t\u1edbi ng\u00e0y nay v\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u1ed5 bi\u1ebfn \u1edf nhi\u1ec1u n\u01b0\u1edbc. Nh\u1eefng ch\u1eef Song H\u1ef7 d\u00f9ng trong \u0111\u00e1m c\u01b0\u1edbi t\u1eeb khi n\u00e0o? \u1ede Trung Qu\u1ed1c v\u00e0 m\u1ed9t s\u1ed1 n\u01b0\u1edbc ch\u00e2u \u00c1, n\u1ebfu tr\u00ean c\u1eeda ra v\u00e0o hay tr\u00ean t\u01b0\u1eddng nh\u00e0 n\u00e0o c\u00f3 d\u00e1n ch\u1eef H\u1ef7 m\u00e0u \u0111\u1ecf th\u00ec ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u1ec1u bi\u1ebft ngay r\u1eb1ng \u1edf nh\u00e0 \u0111\u00f3 v\u1eeba c\u00f3 chuy\u1ec7n vui. T\u01b0\u01a1ng truy\u1ec1n r\u1eb1ng vi\u1ec7c d\u00e1n ch\u1eef H\u1ef7 trong \u0111\u00e1m c\u01b0\u1edbi l\u00e0 do nh\u00e0 ch\u00ednh tr\u1ecb l\u1edbn tri\u1ec1u nh\u00e0 T\u1ed1ng, V\u01b0\u01a1ng An Th\u1ea1ch kh\u1edfi x\u01b0\u1edbng. H\u1ed3i \u00f4ng c\u00f2n tr\u1ebb l\u00ean kinh th\u00e0nh \u0111i thi, \u0111\u01b0\u1ee3c qua m\u1ed9t n\u01a1i g\u1ecdi l\u00e0 Gia M\u00e3 Tr\u1ea5n, t\u1ea1i tr\u1ea5n n\u00e0y c\u00f3 m\u1ed9t nh\u00e0 t\u00e0i ch\u1ee7 h\u1ecd M\u00e3, tr\u01b0\u1edbc c\u1eeda nh\u00e0 treo m\u1ed9t c\u00e2y \u0111\u00e8n k\u00e9o qu\u00e2n, tr\u00ean chi\u1ebfc \u0111\u00e8n c\u00f3 vi\u1ebft m\u1ea5y ch\u1eef: T\u1ea9u m\u00e3 \u0111\u0103ng, \u0111\u0103ng m\u00e3 t\u1ea9u, \u0111\u0103ng t\u1ee9c m\u00e3 \u0111\u00ecnh b\u1ed9 (\u0110\u00e8n k\u00e9o qu\u00e2n, ng\u1ef1a \u0111\u00e8n ch\u1ea1y, \u0111\u00e8n t\u1eaft ng\u1ef1a d\u1eebng b\u01b0\u1edbc) C\u00e2y \u0111\u00e8n n\u00e0y \u0111\u00e3 l\u00e0m cho ng\u01b0\u1eddi ta h\u1ebft s\u1ee9c ch\u00fa \u00fd, V\u01b0\u01a1ng An Th\u1ea1ch th\u1ea5y th\u1ebf ghi nh\u1edb trong l\u00f2ng. C\u0169ng v\u1eeba may h\u00f4m sau \u1edf trong tr\u01b0\u1eddng thi V\u01b0\u01a1ng An Th\u1ea1ch l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ea9u ti\u00ean n\u1ed9p quy\u1ec3n, quan coi thi th\u1ea5y \u00f4ng l\u00e0m b\u00e0i nhanh nh\u01b0 th\u1ebf, mu\u1ed1n th\u1eed s\u1ee9c l\u00e0m c\u00e2u \u0111\u1ed1i xem sao, b\u00e8n ch\u1ec9 l\u00e1 c\u1edd th\u00eau h\u00ecnh con h\u1ed5 bay treo \u1edf tr\u01b0\u1edbc c\u1eeda, ra v\u1ebf \u0111\u1ed1i: Phi h\u1ed5 k\u1ef3, k\u1ef3 h\u1ed5 phi, quy\u1ec3n h\u1ed5 t\u00e0ng th\u00e2n (C\u1edd h\u1ed5 bay, h\u1ed5 tr\u00ean c\u1edd bay, c\u1edd cu\u1ed1n h\u1ed5 n\u00e1u m\u00ecnh) V\u01b0\u01a1ng An Th\u1ea1ch nh\u1edb t\u1edbi nh\u1eefng ch\u1eef vi\u1ebft tr\u00ean c\u00e2y \u0111\u00e8n k\u00e9o qu\u00e2n b\u00e8n l\u1ea5y ngay l\u00e0m v\u1ebf \u0111\u1ed1i th\u1ee9 hai, l\u1eadp t\u1ee9c \u0111\u1ed1i lu\u00f4n:","T\u1ea9u m\u00e3 \u0111\u0103ng, \u0111\u0103ng m\u00e3 t\u1ea9u, \u0111\u0103ng t\u1ee9c m\u00e3 \u0111\u00ecnh b\u1ed9 Quan coi thi th\u1ea5y V\u01b0\u01a1ng An Th\u1ea1ch l\u00e0m v\u1ebf \u0111\u1ed1i th\u1ee9 hai c\u1ee7a c\u00e2u \u0111\u1ed1i c\u0169ng th\u1ea9n t\u1ed1c nh\u01b0 th\u1ebf cho n\u00ean c\u00e0ng khen ng\u1ee3i nhi\u1ec1u h\u01a1n. Sau khi thi xong, V\u01b0\u01a1ng An Th\u1ea1ch l\u1ea1i qua M\u00e3 Gia Tr\u1ea5n, \u00f4ng h\u1ecfi th\u0103m th\u00ec bi\u1ebft r\u1eb1ng t\u00e0i ch\u1ee7 h\u1ecd M\u00e3 v\u1ed1n c\u00f3 c\u00f4 con g\u00e1i y\u00eau ch\u01b0a l\u1ea5y ch\u1ed3ng. C\u00e2u \u0111\u1ed1 tr\u00ean c\u00e2y \u0111\u00e8n ch\u00ednh l\u00e0 \u00f4ng \u0111\u01b0a ra \u0111\u1ec3 k\u00e9n r\u1ec3. Sau khi bi\u1ebft nh\u01b0 th\u1ebf, V\u01b0\u01a1ng An Th\u1ea1ch l\u1ea1i \u0111em v\u1ebf \u0111\u1ed1i c\u1ee7a vi\u00ean quan gi\u00e1m kh\u1ea3o n\u00eau ra \u0111\u1ec3 \u0111\u1ed1i l\u1ea1i v\u00e0 vi\u1ebft l\u00ean gi\u1ea5y \u0111\u01b0a cho t\u00e0i ch\u1ee7 h\u1ecd M\u00e3 xem. T\u00e0i ch\u1ee7 h\u1ecd M\u00e3 vui m\u1eebng kh\u00f4n xi\u1ebft, l\u1eadp t\u1ee9c h\u1ee9a g\u1ea3 con g\u00e1i cho V\u01b0\u01a1ng An Th\u1ea1ch. Kh\u00f4ng bao l\u00e2u sau V\u01b0\u01a1ng An Th\u1ea1ch k\u1ebft h\u00f4n c\u00f9ng c\u00f4 con g\u00e1i c\u1ee7a t\u00e0i ch\u1ee7 h\u1ecd M\u00e3. Gi\u1eefa h\u00f4m c\u00f4 d\u00e2u v\u00e0 ch\u00fa r\u1ec3 l\u00e0m l\u1ec5 l\u1ea1y tr\u1eddi \u0111\u1ea5t th\u00ec c\u00e1c sai d\u1ecbch \u0111\u1ebfn b\u00e1o tin: \u201cV\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ea1i nh\u00e2n thi \u0111\u1ed7 r\u1ed3i\u201d. V\u01b0\u01a1ng An Th\u1ea1ch ngh\u0129 r\u1eb1ng b\u1ea3n th\u00e2n m\u00ecnh \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ed9ng ph\u00f2ng hoa ch\u00fac l\u00e0 m\u1ed9t \u0111i\u1ec1u \u201ch\u1ef7\u201d, t\u00ean m\u00ecnh \u0111\u01b0\u1ee3c n\u00eau t\u00ean tr\u00ean b\u1ea3ng v\u00e0ng l\u1ea1i l\u00e0 m\u1ed9t \u0111i\u1ec1u \u201ch\u1ef7\u201d n\u1eefa, v\u00ec th\u1ebf \u00f4ng l\u1ea5y ngay m\u1ed9t t\u1edd gi\u1ea5y \u0111\u1ecf, vi\u1ebft l\u00ean \u0111\u00f3 hai ch\u1eef \u201ch\u1ef7\u201d th\u00e0nh m\u1ed9t ch\u1eef \u201cH\u1ef7\u201d do \u00f4ng m\u1edbi s\u00e1ng t\u1ea1o ra \u0111\u1ec3 thay cho hai ch\u1eef \u201ch\u1ef7\u201d \u0111\u01a1n d\u00e1n l\u00ean c\u1eeda. V\u00ec ch\u1eef \u201cH\u1ef7\u201d n\u00e0y bi\u1ec3u hi\u1ec7n \u0111\u1ea9y \u0111\u1ee7 nh\u1ea5t kh\u00f4ng kh\u00ed vui m\u1eebng trong \u0111\u00e1m c\u01b0\u1edbi, cho n\u00ean trong c\u00e1c l\u1ec5 c\u01b0\u1edbi ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u1ec1u d\u00e1n ch\u1eef \u201cH\u1ef7\u201d \u0111\u1ecf th\u1eafm. Thi\u1ebfp ch\u00fac T\u1ebft b\u1eaft \u0111\u1ea7u c\u00f3 t\u1eeb bao gi\u1edd? \u1ede Trung Qu\u1ed1c th\u1eddi x\u01b0a, thi\u1ebfp ch\u00fac T\u1ebft c\u0169ng \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 th\u00edch, l\u00e0 thi\u1ebfp, c\u0169ng c\u00f3 khi g\u1ecdi l\u00e0 m\u00f4n tr\u1ea1ng. Thi\u1ebfp xu\u1ea5t hi\u1ec7n s\u1edbm nh\u1ea5t d\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u nh\u00e0 T\u1ed1ng. Th\u1eddi \u0111\u00f3 r\u1ea5t th\u1ecbnh h\u00e0nh vi\u1ec7c h\u00e0ng n\u0103m g\u1eedi thi\u1ebfp ch\u00fac T\u1ebft. T\u01b0\u01a1ng truy\u1ec1n ho\u1ea1 s\u1ef9 c\u1ee7a tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh Nam T\u1ed1ng l\u00e0 L\u00fd Tung c\u00f3 v\u1ebd b\u1ee9c \u201cTu\u1ebf chi\u00eau \u0111\u1ed3\u201d (B\u1ee9c tranh s\u00e1ng \u0111\u1ea9u n\u0103m), tr\u00ean \u0111\u00f3 v\u1ebd c\u1ea3 nh\u00e0 ch\u1ee7 nh\u00e2n \u0111ang \u0111\u00f3n ti\u1ebfp kh\u00e1ch kh\u1ee9a trong vi\u1ec7n, khi \u0111\u00f3 c\u00e1c gia nh\u00e2n trong c\u0103n nh\u00e0 b\u00ean c\u1ea1nh nh\u1eadn nh\u1eefng t\u1edd thi\u1ebfp gi\u1ea5y \u0111\u1ecf \u0111\u1ec3 m\u1eebng n\u0103m m\u1edbi. Tr\u00ean c\u00e1c t\u1edd thi\u1ebfp m\u00e0u \u0111\u1ecf \u1ea5y ng\u01b0\u1eddi ta ghi h\u1ecd t\u00ean c\u1ee7a m\u00ecnh g\u1eedi t\u1edbi b\u1ea1n b\u00e8 \u0111\u1ec3 t\u1ecf \u00fd ch\u00fac m\u1eebng. V\u00ec lo\u1ea1i thi\u1ebfp n\u00e0y l\u00e0 nh\u1edd ng\u01b0\u1eddi kh\u00e1c mang \u0111i cho n\u00ean m\u1edbi g\u1ecdi l\u00e0 phi thi\u1ebfp. Ng\u00e0y 25 th\u00e1ng M\u01b0\u1eddi Hai l\u00e0 t\u1ebft Noel, t\u1ee9c l\u00e0 ng\u00e0y ch\u00faa Jesus, ng\u01b0\u1eddi s\u00e1ng l\u1eadp ra \u0111\u1ea1o C\u01a1 \u0110\u1ed1c ra \u0111\u1eddi. \u1ede nhi\u1ec1u n\u01b0\u1edbc ch\u00e2u \u00c2u v\u00e0 ch\u00e2u M\u1ef9, n\u01a1i \u0111\u1ea1o C\u01a1 \u0110\u1ed1c \u0111\u01b0\u1ee3c th\u1ecbnh h\u00e0nh, l\u1ec5 Noelc\u0169ng nh\u01b0 l\u00e0 ng\u00e0y T\u1ebft \u0111\u1ea9u n\u0103m c\u1ee7a c\u00e1c n\u01b0\u1edbc ch\u00e2u \u00c1 l\u00e0 ng\u00e0y l\u1ec5 quan tr\u1ecdng trong c\u1ea3 n\u0103m. \u0110\u1ec3 ti\u1ec7n cho vi\u1ec7c ch\u00fac m\u1eebng, n\u0103m 1843, qu\u1ed1c v\u01b0\u01a1ng Anh \u0111\u00e3 nh\u1edd m\u1ed9t ho\u1ea1 s\u1ef9 thi\u1ebft k\u1ebf t\u1ea5m thi\u1ec7p m\u1eebng Noel \u0111\u1ea9u ti\u00ean, t\u1eeb \u0111\u00f3 v\u1ec1 sau b\u1eaft \u0111\u1ea9u t\u1eeb m\u1ed9t th\u00e1ng tr\u01b0\u1edbc ng\u00e0y Noel ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u00e3 g\u1eedi cho nhau thi\u1ebfp m\u1eebng. N\u0103m 1911 sau c\u00e1ch m\u1ea1ng T\u00e2n H\u1ee3i, Trung Qu\u1ed1c t\u00ednh n\u0103m theo C\u00f4ng nguy\u00ean, b\u1eaft \u0111\u1ea9u coi tr\u1ecdng ng\u00e0y t\u1ebft Nguy\u00ean \u0111\u00e1n, v\u00ec th\u1ebf cho n\u00ean vi\u1ec7c \u0103n m\u1eebng n\u0103m m\u1edbi c\u0169ng theo","n\u0103m m\u1edbi d\u01b0\u01a1ng l\u1ecbch, thi\u1ebfp ch\u00fac m\u1eebng n\u0103m m\u1edbi c\u0169ng b\u1eaft \u0111\u1ea9u c\u00f3 t\u1eeb ng\u00e0y \u1ea5y. T\u1ea1i sao ng\u00e0y \u0111\u1ea7u n\u0103m g\u1ecdi l\u00e0 \u201cNguy\u00ean \u0111\u00e1n\u201d? Hi\u1ec7n nay, \u1edf Trung Qu\u1ed1c ng\u00e0y m\u1ed3ng m\u1ed9t th\u00e1ng Gi\u00eang d\u01b0\u01a1ng l\u1ecbch h\u00e0ng n\u0103m \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 ng\u00e0y \u201cNguy\u00ean \u0111\u00e1n\u201d (\u1ede Vi\u1ec7t Nam, Nguy\u00ean \u0111\u00e1n l\u00e0 ng\u00e0y m\u1ed3ng m\u1ed9t th\u00e1ng Gi\u00eang \u00e2m l\u1ecbch). Trong ti\u1ebfng H\u00e1n, ch\u1eef \u201cnguy\u00ean\u201d ngh\u0129a l\u00e0 b\u1eaft \u0111\u1ea9u, t\u1ee9c l\u00e0 th\u1ee9 nh\u1ea5t, c\u00f2n ch\u1eef \u201c\u0111\u00e1n\u201d ngh\u0129a l\u00e0 m\u1ed9t ng\u00e0y ho\u1eb7c bu\u1ed5i s\u00e1ng. Hai ch\u1eef n\u00e0y \u0111\u01b0\u1ee3c gh\u00e9p l\u1ea1i v\u1edbi nhau th\u00ec d\u00f9ng \u0111\u1ec3 ch\u1ec9 ng\u00e0y \u0111\u1ea9u ti\u00ean trong m\u1ed9t n\u0103m. Th\u1eddi gian Tr\u00e1i \u0111\u1ea5t xoay quanh M\u1eb7t tr\u1eddi \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t v\u00f2ng theo ph\u01b0\u01a1ng ph\u00e1p l\u00e0m l\u1ecbch g\u1ecdi l\u00e0 m\u1ed9t n\u0103m. Song s\u1ef1 v\u1ea9n chuy\u1ec3n c\u1ee7a Tr\u00e1i \u0111\u1ea5t quanh M\u1eb7t tr\u1eddi kh\u00f4ng c\u00f3 \u0111i\u1ec3m \u0111\u1ea9u v\u00e0 \u0111i\u1ec3m cu\u1ed1i c\u1ed1 \u0111\u1ecbnh, v\u00ec th\u1ebf \u0111i\u1ec3m \u0111\u1ea9u v\u00e0 \u0111i\u1ec3m cu\u1ed1i c\u1ee7a m\u1ed9t n\u0103m l\u00e0 do con ng\u01b0\u1eddi quy \u0111\u1ecbnh. Do \u0111\u00f3 ph\u01b0\u01a1ng ph\u00e1p l\u00e0m l\u1ecbch kh\u00f4ng th\u1ed1ng nh\u1ea5t. \u1ede Trung Qu\u1ed1c, theo truy\u1ec1n thuy\u1ebft th\u00ec c\u00e1i t\u00ean g\u1ecdi \u201cNguy\u00ean \u0111\u00e1n\u201d c\u00f3 ngu\u1ed3n g\u1ed1c t\u1eeb m\u1ed9t v\u1ecb ho\u00e0ng \u0111\u1ebf trong Tam ho\u00e0ng Ng\u0169 \u0111\u1ebf c\u00f3 t\u00ean l\u00e0 Chuy\u00ean H\u00fac. Chuy\u00ean H\u00fac l\u1ea5y th\u00e1ng Gi\u00eang n\u00f4ng l\u1ecbch l\u00e0 Nguy\u00ean v\u00e0 ng\u00e0y m\u1ed3ng m\u1ed9t l\u00e0 \u0110\u00e1n. V\u1ec1 sau c\u00f3 nh\u1eefng tri\u1ec1u \u0111\u1ea1i l\u1ea1i thay \u0111\u1ed5i nh\u1eadt k\u00fd c\u1ee7a ng\u00e0y Nguy\u00ean \u0111\u00e1n. Ch\u1eb3ng h\u1ea1n nh\u00e0 H\u1ea1 v\u00e0 nh\u00e0 Th\u01b0\u01a1ng l\u1ea5y ng\u00e0y m\u1ed3ng m\u1ed9t th\u00e1ng M\u01b0\u1eddi Hai l\u00e0 Nguy\u00ean \u0111\u00e1n. Nh\u00e0 Chu l\u1ea5y ng\u00e0y m\u1ed3ng m\u1ed9t th\u00e1ng M\u01b0\u1eddi M\u1ed9t l\u00e0m Nguy\u00ean \u0111\u00e1n, nh\u01b0ng \u0111\u1ebfn \u0111\u1eddi H\u00e1n V\u0169 \u0110\u1ebf l\u1ea1i l\u1ea5y ng\u00e0y m\u1ed3ng m\u1ed9t th\u00e1ng Gi\u00eang l\u00e0 Nguy\u00ean \u0111\u00e1n, r\u1ed3i t\u1eeb \u0111\u00f3 \u0111\u1ebfn nay tr\u1ea3i qua c\u00e1c th\u1eddi \u0111\u1ea1i, nh\u1eadt k\u1ef3 c\u1ee7a ng\u00e0y Nguy\u00ean \u0111\u00e1n kh\u00f4ng c\u00f2n thay \u0111\u1ed5i n\u1eefa. T\u1eeb sau c\u00e1ch m\u1ea1ng T\u00e2n H\u1ee3i, ng\u01b0\u1eddi Trung Qu\u1ed1c chuy\u1ec3n sang d\u00f9ng C\u00f4ng l\u1ecbch v\u00e0 ng\u00e0y Nguy\u00ean \u0111\u00e1n \u00e2m l\u1ecbch \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ed5i t\u00ean l\u00e0 Xu\u00e2n ti\u1ebft (ng\u00e0y T\u1ebft xu\u00e2n), c\u00f2n ng\u00e0y m\u1ed3ng m\u1ed9t th\u00e1ng Gi\u00eang c\u1ee7a l\u1ecbch m\u1edbi th\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 T\u00e2n ni\u00ean (ng\u00e0y n\u0103m m\u1edbi). N\u0103m 1949, H\u1ed9i ngh\u1ecb To\u00e0n th\u1ec3 kho\u00e1 I H\u1ed9i ngh\u1ecb Nh\u00e2n d\u00e2n Ch\u00ednh tr\u1ecb Hi\u1ec7p th\u01b0\u01a1ng Trung Qu\u1ed1c \u0111\u00e3 th\u00f4ng qua vi\u1ec7c s\u1eed d\u1ee5ng \u201cc\u00e1ch ghi n\u0103m theo C\u00f4ng nguy\u00ean\u201d v\u00e0 ch\u00ednh th\u1ee9c quy \u0111\u1ecbnh ng\u00e0y m\u1ed3ng m\u1ed9t th\u00e1ng Gi\u00eang C\u00f4ng l\u1ecbch l\u00e0 ng\u00e0y Nguy\u00ean \u0111\u00e1n. Ng\u00e0y nay, nhi\u1ec1u qu\u1ed1c gia \u00e1p d\u1ee5ng C\u00f4ng l\u1ecbch \u0111\u1ec1u l\u1ea5y ng\u00e0y m\u1ed3ng m\u1ed9t th\u00e1ng Gi\u00eang l\u00e0m Nguy\u00ean \u0111\u00e1n. Nh\u01b0ng v\u1eabn c\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 qu\u1ed1c gia v\u00e0 d\u00e2n t\u1ed9c, do ph\u01b0\u01a1ng ph\u00e1p l\u00e0m l\u1ecbch d\u1ef1a theo t\u00edn ng\u01b0\u1ee1ng t\u00f4n gi\u00e1o, phong t\u1ee5c t\u1eadp qu\u00e1n, kh\u00ed h\u1eadu c\u00e1c m\u00f9a... kh\u00f4ng \u0111\u1ed3ng nh\u1ea5t, cho n\u00ean nh\u1eadt k\u00fd ng\u00e0y Nguy\u00ean \u0111\u00e1n c\u1ee7a m\u1ed7i n\u01b0\u1edbc \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ecbnh ra kh\u00f4ng nh\u01b0 nhau. V\u00ed d\u1ee5 ng\u01b0\u1eddi Ai C\u1eadp l\u1ea5y ng\u00e0y n\u01b0\u1edbc s\u00f4ng Nil b\u1eaft \u0111\u1ea9u d\u00e2ng l\u00ean l\u00e0m ng\u00e0y Nguy\u00ean \u0111\u00e1n. Jesusc\u00f3 th\u1eadt hay kh\u00f4ng? Jesus l\u00e0 Ch\u00faa C\u1ee9u th\u1ebf \u0111\u01b0\u1ee3c t\u00edn \u0111\u1ed3 Thi\u00ean Ch\u00faa gi\u00e1o t\u00f4n th\u1edd. Kh\u00e1c v\u1edbi hai v\u1ecb s\u00e1ng l\u1eadp hai t\u00f4n gi\u00e1o kh\u00e1c l\u00e0 Th\u00edch Ca M\u00e2u Ni v\u00e0 Mohammet, Jesuskh\u00f4ng ph\u1ea3i l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi s\u00e1ng l\u1eadp \u0111\u1ea1o C\u01a1 \u0110\u1ed1c, m\u00e0 c\u0169ng kh\u00f4ng c\u00f3 t\u00e0i li\u1ec7u x\u00e1c th\u1ef1c ghi l\u1ea1i cu\u1ed9c \u0111\u1eddi c\u1ee7a \u00f4ng. Kh\u00e1c v\u1edbi Ph\u1eadt t\u1ed5 c\u1ee7a \u0111\u1ea1o Ph\u1eadt v\u00e0 th\u00e1nh Ala c\u1ee7a \u0111\u1ea1o Ixlam, Jesusl\u00e0 m\u1ed9t nh\u00e2n v\u1eadt","d\u01b0\u01a1ng gian tr\u1edf th\u00e0nh th\u1ea9n t\u01b0\u1ee3ng t\u00f4n gi\u00e1o m\u1ed9t c\u00e1ch \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t. Trong Kinh Th\u00e1nh v\u00e0 nh\u1eefng s\u00e1ch Th\u00e1nh kh\u00e1c c\u1ee7a \u0111\u1ea1o C\u01a1 \u0110\u1ed1c \u0111\u1ec1u c\u00f3 ghi s\u1ef1 t\u00edch c\u1ee7a Jesus. Theo truy\u1ec1n thuy\u1ebft th\u00ec Jesusl\u00e0 con Th\u01b0\u1ee3ng \u0110\u1ebf, m\u1eb9 l\u00e0 Maria. \u00d4ng c\u00f3 m\u01b0\u1eddi hai m\u00f4n \u0111\u1ed3. V\u1ec1 sau m\u00f4n \u0111\u1ed3 Juda ph\u1ea3n b\u1ed9i , \u00f4ng b\u1ecb \u0111\u00f3ng \u0111inh ch\u1ebft tr\u00ean th\u00e1nh gi\u00e1. Nh\u01b0ng ba ng\u00e0y sau khi ch\u1ebft \u00f4ng \u0111\u00e3 s\u1ed1ng l\u1ea1i. Nh\u1eefng c\u00e2u chuy\u1ec7n truy\u1ec1n thuy\u1ebft v\u1eeba gi\u1ed1ng s\u1ef1 th\u1eadt l\u1ea1i v\u1eeba gi\u1ed1ng th\u1ea9n tho\u1ea1i. \u0110i\u1ec1u n\u00e0y th\u1ef1c t\u1ebf l\u00e0m cho ng\u01b0\u1eddi ta kh\u00f3 th\u1ea5y r\u00f5 Jesusl\u00e0 m\u1ed9t con ng\u01b0\u1eddi hay l\u00e0 m\u1ed9t v\u1ecb th\u1ea9n. Nh\u01b0ng d\u00f9 n\u00f3i th\u1ebf n\u00e0o v\u1eabn c\u00f3 m\u1ed9t \u0111i\u1ec3m kh\u1eb3ng \u0111\u1ecbnh r\u1eb1ng kh\u00f4ng c\u00f3 ai trong th\u1eddi \u0111\u1ea1i Jesus(th\u1ebf k\u1ef7 I sau C\u00f4ng nguy\u00ean) ghi l\u1ea1i ho\u1eb7c truy\u1ec1n \u0111\u1ea1t nh\u1eefng s\u1ef1 vi\u1ec7c v\u1ec1 Jesus. V\u1ec1 sau C\u01a1 \u0110\u1ed1c gi\u00e1o ng\u00e0y c\u00e0ng ho\u00e0n thi\u1ec7n, Jesus\u0111\u01b0\u1ee3c mi\u00eau t\u1ea3 th\u00e0nh m\u1ed9t con ng\u01b0\u1eddi c\u00f3 da c\u00f3 th\u1ecbt c\u00f9ng ch\u1ecbu nh\u1eefng s\u1ef1 vui bu\u1ed3n v\u1edbi nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi d\u00e2n th\u01b0\u1eddng, h\u01a1n n\u1eefa c\u00f2n l\u00e0 m\u1ed9t anh h\u00f9ng hi\u1ebfn th\u00e2n m\u00ecnh cho vi\u1ec7c c\u1ee9u v\u1edbt con ng\u01b0\u1eddi. Song truy\u1ec1n thuy\u1ebft kh\u00f4ng th\u1ec3 n\u00e0o n\u00f3i ch\u1eafc ch\u1eafn r\u1eb1ng: Trong l\u1ecbch s\u1eed x\u00e1c th\u1ef1c c\u00f3 m\u1ed9t nh\u00e2n v\u1eadt l\u00e0 Jesus. T\u1ea1i sao \u1edf n\u01b0\u1edbc Anh v\u00e0 m\u1ed9t s\u1ed1 n\u01b0\u1edbc kh\u00e1c xe \u0111i b\u00ean tr\u00e1i \u0111\u01b0\u1eddng? \u1ede Trung Qu\u1ed1c v\u00e0 r\u1ea5t nhi\u1ec1u n\u01b0\u1edbc tr\u00ean th\u1ebf gi\u1edbi, b\u1ea5t k\u1ec3 \u00f4 t\u00f4, xe \u0111\u1ea1p hay ng\u01b0\u1eddi \u0111i b\u1ed9 c\u0169ng ph\u1ea3i theo \u0111\u00fang quy t\u1eafc giao th\u00f4ng hi\u1ec7n h\u00e0nh l\u00e0 \u0111i theo b\u00ean ph\u1ea3i \u0111\u01b0\u1eddng. Nh\u01b0ng \u1edf n\u01b0\u1edbc Anh v\u00e0 m\u1ed9t s\u1ed1 n\u01b0\u1edbc kh\u00e1c th\u00ec tr\u00e1i ng\u01b0\u1ee3c h\u1eb3n, m\u1ecdi ph\u01b0\u01a1ng ti\u1ec7n giao th\u00f4ng c\u0169ng nh\u01b0 ng\u01b0\u1eddi \u0111i b\u1ed9 ph\u1ea3i \u0111i b\u00ean tr\u00e1i \u0111\u01b0\u1eddng. V\u00ec sao v\u1eady? Th\u1eadt ra t\u1eadp qu\u00e1n n\u00e0y c\u1ee7a n\u01b0\u1edbc Anh v\u00e0 m\u1ed9t s\u1ed1 n\u01b0\u1edbc kh\u00e1c c\u0169ng c\u00f3 nguy\u00ean nh\u00e2n l\u1ecbch s\u1eed c\u1ee7a n\u00f3. T\u1eeb th\u1ebf k\u1ef7 XIV v\u00e0 XV, h\u1ed3i n\u01b0\u1edbc Anh v\u00e0 m\u1ed9t s\u1ed1 n\u01b0\u1edbc kh\u00e1c c\u00f2n ch\u01b0a c\u00f3 \u00f4 t\u00f4 v\u00e0 xe \u0111\u1ea1p, ng\u01b0\u1eddi ta \u0111i l\u1ea1i b\u1eb1ng ng\u1ef1a ho\u1eb7c \u0111i b\u1ed9. C\u00e1c hi\u1ec7p s\u1ef9, c\u00e1c nh\u00e0 qu\u00fd t\u1ed9c gi\u00e0u c\u00f3 khi \u0111i \u0111\u01b0\u1eddng th\u01b0\u1eddng \u0111eo ki\u1ebfm b\u00ean m\u00ecnh. Th\u00f4ng th\u01b0\u1eddng, ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u1ec1u d\u00f9ng thu\u1eadn tay ph\u1ea3i n\u00ean ki\u1ebfm \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111eo b\u00ean tr\u00e1i th\u00e2n m\u00ecnh \u0111\u1ec3 khi c\u1ea9n c\u00f3 th\u1ec3 ti\u1ec7n tay r\u00fat ki\u1ebfm ra \u0111\u01b0\u1ee3c ngay. C\u00f2n khi b\u1ecb k\u1ebb \u0111\u1ecbch t\u1ea5n c\u00f4ng t\u1eeb ph\u00eda tr\u01b0\u1edbc m\u1eb7t th\u00ec b\u00ean tr\u00e1i \u0111\u01b0\u1eddng s\u1ebd ti\u1ec7n cho vi\u1ec7c \u0111\u1ee1 \u0111\u00f2n v\u00e0 t\u1ea5n c\u00f4ng k\u1ebb \u0111\u1ecbch h\u01a1n. H\u00e3y th\u1eed t\u01b0\u1edfng t\u01b0\u1ee3ng, n\u1ebfu b\u1ecb m\u1ed9t k\u1ebb thu\u1eadn tay ph\u1ea3i t\u1ea5n c\u00f4ng t\u1eeb tr\u01b0\u1edbc m\u1eb7t th\u00ec \u0111\u00f2n t\u1ea5n c\u00f4ng s\u1ebd nh\u1eb1m v\u00e0o b\u00ean tr\u00e1i ng\u01b0\u1eddi b\u1ecb t\u1ea5n c\u00f4ng, n\u00ean ng\u01b0\u1eddi ta ph\u1ea3i n\u00e9 sang ph\u1ea3i \u0111\u1ec3 tr\u00e1nh \u0111\u00f2n. V\u00ec l\u00fd do \u0111\u00f3 m\u00e0 \u1edf Anh v\u00e0 \u1edf m\u1ed9t s\u1ed1 n\u01b0\u1edbc m\u1ea5y tr\u0103m n\u0103m nay ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u1ec1u \u0111i b\u00ean tr\u00e1i \u0111\u01b0\u1eddng. V\u1ec1 sau s\u00fang \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u00e1t minh. Khi d\u00f9ng s\u00fang nh\u1eb1m v\u00e0o \u0111\u1ed1i ph\u01b0\u01a1ng ng\u01b0\u1eddi ta","th\u01b0\u1eddng l\u1ea5y tay tr\u00e1i \u0111\u1ee1 s\u00fang, tay ph\u1ea3i \u0111\u1eb7t v\u00e0o c\u00f2 s\u00fang. Trong tr\u01b0\u1eddng h\u1ee3p n\u00e0y, \u0111i b\u00ean ph\u1ea3i \u0111\u01b0\u1eddng d\u1ec5 ch\u1ed1ng k\u1ebb \u0111\u1ecbch t\u1eeb ph\u00eda tr\u01b0\u1edbc ti\u1ebfn t\u1edbi tr\u01b0\u1edbc h\u01a1n. V\u00ec l\u00fd do n\u00e0y m\u00e0 \u1edf c\u00e1c qu\u1ed1c gia ph\u00e1t tri\u1ec3n mu\u1ed9n h\u01a1n nh\u01b0 M\u1ef9 c\u00f3 quy \u0111\u1ecbnh \u0111i b\u00ean ph\u1ea3i \u0111\u01b0\u1eddng. Tr\u00ean th\u1ebf gi\u1edbi ph\u00e2n bi\u1ec7t hai lu\u1eadt giao th\u00f4ng quy \u0111\u1ecbnh \u0111i b\u00ean ph\u1ea3i v\u00e0 \u0111i b\u00ean tr\u00e1i \u0111\u01b0\u1eddng. \u0110a s\u1ed1 c\u00e1c n\u01b0\u1edbc, b\u1eaft \u0111\u1ea9u t\u1eeb n\u01b0\u1edbc M\u1ef9, Trung Qu\u1ed1c... \u0111\u1ec1u quy \u0111\u1ecbnh \u0111i b\u00ean ph\u1ea3i \u0111\u01b0\u1eddng, c\u00f2n l\u1ea1i l\u00e0 c\u00e1c n\u01b0\u1edbc \u0111i b\u00ean tr\u00e1i \u0111\u01b0\u1eddng nh\u01b0 Anh, Nh\u1eadt B\u1ea3n. T\u1ea1i sao coi chim b\u1ed3 c\u00e2u l\u00e0 bi\u1ec3u t\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a ho\u00e0 b\u00ecnh? Trong Kinh Th\u00e1nh c\u00f3 \u0111o\u1ea1n nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0y: \u201cTh\u01b0\u1ee3ng \u0111\u1ebf Jehova t\u1ea1o ra ng\u01b0\u1eddi nam l\u00e0 Adam, r\u1ed3i l\u1ea1i l\u1ea5y m\u1ed9t c\u00e1i x\u01b0\u01a1ng s\u01b0\u1eddn c\u1ee7a Adamt\u1ea1o ra con ng\u01b0\u1eddi n\u1eef Eva, nh\u1edd \u0111\u00f3 con ch\u00e1u c\u1ee7a h\u1ecd sinh s\u00f4i n\u1ea3y n\u1edf v\u00e0 l\u00e0m \u0103n sinh s\u1ed1ng r\u1ea5t h\u01b0ng th\u1ecbnh. Nh\u01b0ng trong nh\u00e2n lo\u1ea1i l\u1ea1i s\u1ea3n sinh ra nh\u1eefng k\u1ebb tham \u0111\u1ed3 h\u01b0\u1edfng l\u1ea1c, kh\u00f4ng ngh\u0129 t\u1edbi chuy\u1ec7n c\u1ea9n c\u00f9 lao \u0111\u1ed9ng, v\u00ec th\u1ebf m\u1edbi n\u1ea3y sinh nh\u1eefng t\u1ed9i l\u1eeba b\u1ecbp, h\u1ee7 ho\u00e1 v\u00e0 b\u1ea1o l\u1ef1c, phong kh\u00ed \u0111\u1ea1o \u0111\u1ee9c c\u1ee7a nh\u00e2n lo\u1ea1i b\u1eaft \u0111\u1ea9u h\u1ee7 ho\u1ea1i. Th\u01b0\u1ee3ng \u0111\u1ebf n\u1ed5i gi\u1eadn, quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh d\u00f9ng n\u1ea1n h\u1ed3ng thu\u1ef7 \u0111\u1ec3 hu\u1ef7 di\u1ec7t th\u1ebf gi\u1edbi n\u00e0y. Nh\u01b0ng ch\u00e1u \u0111\u1eddi th\u1ee9 ch\u00edn c\u1ee7a Adaml\u00e0 Noe, t\u1ed9c tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a t\u1ed9c Hebr\u01a1 l\u00e0 m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi h\u1ebft s\u1ee9c trung th\u00e0nh v\u1edbi Th\u01b0\u1ee3ng \u0110\u1ebf. \u00d4ng ch\u1ee7 tr\u01b0\u01a1ng gi\u1eef tr\u1ecdn ch\u00ednh ngh\u0129a, c\u0103m gh\u00e9t s\u00e2u s\u1eafc c\u00e1c \u0111i\u1ec1u \u00e1c trong lo\u00e0i ng\u01b0\u1eddi. M\u1ed9t h\u00f4m Th\u01b0\u1ee3ng \u0110\u1ebf b\u1ea3o Noe r\u1eb1ng m\u1eb7t \u0111\u1ea5t s\u1eafp b\u1ecb h\u1ed3ng thu\u1ef7 nh\u1ea5n ch\u00ecm. Noe ph\u1ea3i l\u1eadp t\u1ee9c l\u00e0m m\u1ed9t con thuy\u1ec1n h\u00ecnh vu\u00f4ng c\u00f3 ba t\u1ea9ng \u0111\u1ec3 tr\u00e1nh n\u1ea1n. Noe tu\u00e2n theo l\u1eddi c\u0103n d\u1eb7n c\u1ee7a Th\u01b0\u1ee3ng \u0110\u1ebf, l\u00e0m xong chi\u1ebfc thuy\u1ec1n h\u00ecnh vu\u00f4ng, \u0111\u01b0a t\u1ea5t c\u1ea3 m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi trong gia \u0111\u00ecnh c\u00f9ng v\u1edbi gia s\u00fac, gia c\u1ea9m trong nh\u00e0 \u0111\u01b0a l\u00ean thuy\u1ec1n. Tr\u1eadn h\u1ed3ng thu\u1ef7 k\u00e9o d\u00e0i 150 ng\u00e0y, ng\u1eadp ch\u00ecm t\u1ea5t c\u1ea3 n\u00fai cao v\u00e0 nh\u00e0 c\u1eeda, l\u00e0m ch\u1ebft v\u00f4 s\u1ed1 ng\u01b0\u1eddi, ch\u1ec9 ri\u00eang c\u00f3 gia \u0111\u00ecnh Noe l\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c an to\u00e0n, v\u00f4 s\u1ef1. \u0110\u1ebfn khi n\u01b0\u1edbc s\u1eafp s\u1eeda r\u00fat, Noe quy\u1ebft \u0111\u1ecbnh th\u1ea3 con chim b\u1ed3 c\u00e2u cho n\u00f3 \u0111i th\u00e1m th\u00ednh, nh\u01b0ng con chim ch\u1ec9 l\u01b0\u1ee3n h\u1ebft m\u1ed9t v\u00f2ng r\u1ed3i bay v\u1ec1. Noe bi\u1ebft r\u1eb1ng kh\u1eafp c\u00e1c n\u01a1i v\u1eabn c\u00f2n l\u00e0 n\u01b0\u1edbc, cho n\u00ean con chim kh\u00f4ng c\u00f3 ch\u1ed7 n\u00e0o \u0111\u1ec3 \u0111\u1eadu. V\u00e0i ng\u00e0y sau, Noe l\u1ea1i th\u1ea3 chim b\u1ed3 c\u00e2u. L\u00fac con b\u1ed3 c\u00e2u tr\u1edf v\u1ec1, tr\u00ean m\u1ecf n\u00f3 ng\u1eadm nh\u00e1nh tr\u00e1m m\u1ea9u l\u1ee5c, Noe nh\u00ecn th\u1ea5y th\u1ebf h\u1ebft s\u1ee9c sung s\u01b0\u1edbng, v\u00e0 \u0111i\u1ec1u n\u00e0y ch\u1ee9ng t\u1ecf n\u01b0\u1edbc l\u1ee5t \u0111\u00e3 r\u00fat \u0111\u1ec3 l\u1ed9 ra nh\u1eefng nh\u00e1nh c\u00e2y non nh\u00f4 l\u00ean kh\u1ecfi m\u1eb7t n\u01b0\u1edbc, th\u1ebf l\u00e0 \u00f4ng \u0111\u01b0a t\u1ea5t c\u1ea3 gia \u0111\u00ecnh tr\u1edf v\u1ec1 l\u1ee5c \u0111\u1ecba, b\u1eaft \u0111\u1ea9u x\u00e2y d\u1ef1ng m\u1ed9t cu\u1ed9c s\u1ed1ng m\u1edbi\u201d. Chuy\u1ec7n con chim b\u1ed3 c\u00e2u v\u00e0 nh\u00e1nh tr\u00e1m b\u00e1o tr\u01b0\u1edbc cu\u1ed9c s\u1ed1ng ho\u00e0 b\u00ecnh v\u00e0 an ninh \u0111\u00e3 theo Kinh Th\u00e1nh m\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u1ed5 bi\u1ebfn ra to\u00e0n th\u1ebf gi\u1edbi. \u0110\u1ebfn nh\u1eefng n\u0103m 30 th\u1ebf k\u1ef7 XVII, \u1edf ch\u00e2u \u00c2u n\u1ed5 ra m\u1ed9t cu\u1ed9c chi\u1ebfn tranh k\u00e9o d\u00e0i h\u01a1n 30 n\u0103m tr\u1eddi, l\u00e0m cho ch\u00e2u \u00c2u, \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t l\u00e0 nh\u00e2n d\u00e2n \u0110\u1ee9c ch\u00ecm trong \u0111au th\u01b0\u01a1ng tr\u1ea9m tr\u1ecdng. Th\u1eddi b\u1ea5y gi\u1edd, t\u1ea1i m\u1ed9t s\u1ed1 th\u00e0nh th\u1ecb \u1edf n\u01b0\u1edbc \u0110\u1ee9c, l\u01b0u h\u00e0nh m\u1ed9t th\u1ee9 kh\u0103n k\u1ef7 ni\u1ec7m, tr\u00ean v\u1ebd h\u00ecnh con chim b\u1ed3 c\u00e2u ng\u1eadm m\u1ed9t nh\u00e0nh tr\u00e1m, ph\u1ea3n \u00e1nh nguy\u1ec7n v\u1ecdng mong ch\u1edd ho\u00e0 b\u00ecnh c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n, v\u00ec th\u1ebf con chim b\u1ed3 c\u00e2u v\u00e0 nh\u00e1nh tr\u00e1m \u0111\u00e3 t\u01b0\u1ee3ng tr\u01b0ng cho ho\u00e0 b\u00ecnh.","Sau cu\u1ed9c Chi\u1ebfn tranh th\u1ebf gi\u1edbi th\u1ee9 hai, nh\u00e0 ho\u1ea1 s\u1ef9 l\u1edbn Picasso\u0111\u00e3 v\u1ebd m\u1ed9t con chim b\u1ed3 c\u00e2u tr\u1eafng \u0111ang bay, g\u1eedi t\u1eb7ng \u0110\u1ea1i h\u1ed9i Ho\u00e0 b\u00ecnh to\u00e0n th\u1ebf gi\u1edbi, ng\u01b0\u1eddi ta g\u1ecdi con chim b\u1ed3 c\u00e2u n\u00e0y l\u00e0 Chim b\u1ed3 c\u00e2u ho\u00e0 b\u00ecnh. T\u1ea1i sao d\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u nh\u00e0 Thanh, \u0111\u00e0n \u00f4ng \u0111\u1ec1u \u0111\u1ec3 b\u00edm t\u00f3c? Qua phim \u1ea3nh, ch\u00fang ta th\u01b0\u1eddng th\u1ea5y \u0111\u00e0n \u00f4ng d\u01b0\u1edbi tri\u1ec1u nh\u00e0 Thanh kh\u00f4ng \u0111\u1ec3 m\u1ed9t s\u1ee3i t\u00f3c n\u00e0o t\u1eeb tr\u00e1n l\u00ean t\u1edbi \u0111\u1ec9nh \u0111\u1ea9u, nh\u01b0ng \u0111\u1eb1ng sau l\u1ea1i c\u00f3 b\u00edm t\u00f3c b\u1ec7n r\u1ee7 d\u00e0i xu\u1ed1ng d\u01b0\u1edbi l\u01b0ng. Ch\u00fang ta bi\u1ebft r\u1eb1ng v\u01b0\u01a1ng tri\u1ec1u nh\u00e0 Thanh l\u00e0 do ng\u01b0\u1eddi M\u00e3n s\u00e1ng l\u1eadp. D\u00e2n t\u1ed9c M\u00e3n v\u1ed1n c\u00f3 t\u00ean l\u00e0 N\u1eef Ch\u00e2n. Ngay t\u1eeb th\u1ebf k\u1ef7 XII, h\u1ecd \u0111\u00e3 l\u1eadp ra nh\u00e0 Kim \u1edf ph\u01b0\u01a1ng B\u1eafc. \u0110\u00e0n \u00f4ng \u0111\u1ec3 b\u00edm t\u00f3c l\u00e0 t\u1eadp qu\u00e1n c\u00f3 t\u1eeb th\u1eddi nh\u00e0 Kim. N\u0103m 1664, ng\u01b0\u1eddi M\u00e3n v\u01b0\u1ee3t S\u01a1n H\u1ea3i Quan, \u0111\u00e1nh chi\u1ebfm B\u1eafc Kinh, b\u1eaft \u0111\u1ea9u x\u00e2y d\u1ef1ng ch\u00ednh quy\u1ec1n th\u1ed1ng tr\u1ecb to\u00e0n c\u00f5i Trung Qu\u1ed1c, t\u1ee9c l\u00e0 v\u01b0\u01a1ng tri\u1ec1u nh\u00e0 Thanh. Nh\u01b0ng so v\u1edbi d\u00e2n t\u1ed9c H\u00e1n th\u00ec ng\u01b0\u1eddi M\u00e3n ch\u1ec9 l\u00e0 m\u1ed9t d\u00e2n t\u1ed9c thi\u1ec3u s\u1ed1 s\u1ed1ng tr\u00ean \u0111\u1ea5t Trung Qu\u1ed1c, trong l\u1ecbch s\u1eed \u0111\u00e3 b\u1ecb ng\u01b0\u1eddi H\u00e1n th\u1ed1ng tr\u1ecb. Giai c\u1ea5p th\u1ed1ng tr\u1ecb M\u00e3n Thanh bi\u1ebft r\u1eb1ng \u0111\u1ec3 x\u00e2y d\u1ef1ng quy\u1ec1n th\u1ed1ng tr\u1ecb tuy\u1ec7t \u0111\u1ed1i c\u1ee7a d\u00e2n t\u1ed9c ng\u01b0\u1eddi M\u00e3n tr\u00ean to\u00e0n c\u00f5i Trung Qu\u1ed1c m\u00eanh m\u00f4ng, l\u00e0m cho t\u1ea5t c\u1ea3 ng\u01b0\u1eddi H\u00e1n \u0111\u1ec1u ph\u1ea3i th\u1ea9n ph\u1ee5c d\u00e2n t\u1ed9c M\u00e3n, m\u00e0 ch\u1ec9 ho\u00e0n to\u00e0n d\u1ef1a v\u00e0o vi\u1ec7c th\u00e0nh l\u1eadp m\u1ed9t c\u01a1 c\u1ea5u ch\u00ednh quy\u1ec1n c\u00e1c c\u1ea5p th\u00ec ch\u01b0a \u0111\u1ee7. V\u00ec th\u1ebf tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh nh\u00e0 Thanh \u0111\u00e3 ban b\u1ed1 m\u1ed9t lo\u1ea1t c\u00e1c ch\u00ednh s\u00e1ch k\u1ef3 th\u1ecb d\u00e2n t\u1ed9c \u0111\u1ec3 x\u00e1c l\u1eadp t\u1eeb trong t\u00e2m l\u00fd \u00fd th\u1ee9c v\u1ec1 quy\u1ec1n uy c\u1ee7a d\u00e2n t\u1ed9c M\u00e3n, v\u00e0 trong c\u00e1c ch\u00ednh s\u00e1ch n\u00e0y \u0111\u00e3 c\u00f3 l\u1ec7nh c\u1eaft t\u00f3c. L\u1ec7nh c\u1eaft t\u00f3c t\u1ee9c l\u00e0 c\u01b0\u1ee1ng b\u1ee9c t\u1ea5t c\u1ea3 nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e0n \u00f4ng thu\u1ed9c d\u00e2n t\u1ed9c H\u00e1n ph\u1ea3i b\u1eaft ch\u01b0\u1edbc t\u1eadp qu\u00e1n c\u1ee7a d\u00e2n t\u1ed9c M\u00e3n, l\u00e0 c\u1eaft h\u1ebft t\u00f3c t\u1eeb tr\u00e1n l\u00ean \u0111\u1ec9nh \u0111\u1ea9u, nh\u01b0ng \u0111\u1ec3 cho t\u00f3c \u0111\u1eb1ng sau \u0111\u1ea9u m\u1ecdc d\u00e0i ra r\u1ed3i t\u1ebft th\u00e0nh b\u00edm. N\u1ebfu tr\u00e1i l\u1ec7nh s\u1ebd x\u1eed t\u1eed. H\u1ed3i \u1ea5y trong d\u00e2n gian c\u00f3 c\u00e2u: \u201cKh\u00f4ng \u0111\u1ec3 t\u00f3c m\u1ea5t \u0111\u1ea9u, \u0111\u1ec3 \u0111\u1ea9u m\u1ea5t t\u00f3c\u201d. L\u00fac \u00e1p d\u1ee5ng ch\u00ednh s\u00e1ch n\u00e0y, ng\u01b0\u1eddi H\u00e1n ph\u1ea3n kh\u00e1ng d\u1eef d\u1ed9i nh\u01b0ng \u0111\u1ec1u b\u1ecb tr\u1ea5n \u00e1p. M\u00e3i t\u1edbi c\u00e1chm\u1ea1ng T\u00e2n H\u1ee3i n\u0103m 1911 sau khi nh\u00e0 Thanh s\u1ee5p \u0111\u1ed5, l\u1ed1i \u0111\u1ec3 t\u00f3c n\u00e0y kh\u00f4ng c\u00f2n n\u1eefa. T\u1ea1i sao trong x\u00e3 h\u1ed9i phong ki\u1ebfn, ng\u00f4i v\u1ecb v\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ebf ch\u1ec9 truy\u1ec1n cho con trai, kh\u00f4ng truy\u1ec1n cho con g\u00e1i? Trong l\u1ecbch s\u1eed Trung Qu\u1ed1c c\u0169ng nh\u01b0 n\u01b0\u1edbc ngo\u00e0i, ng\u00f4i v\u1ecb \u0111\u1ebf v\u01b0\u01a1ng n\u00f3i chung l\u00e0 d o con trai tr\u01b0\u1edfng k\u1ebf th\u1eeba. C\u1ea3 \u0111\u1ebfn trong c\u00e1c gia \u0111\u00ecnh th\u01b0\u1eddng d\u00e2n c\u0169ng ch\u1ec9 c\u00f3 nam gi\u1edbi l\u00e0m gia tr\u01b0\u1edfng v\u00e0 bao gi\u1edd c\u0169ng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi b\u1ed1 chi\u1ebfm \u0111\u1ecba v\u1ecb ch\u1ee7 \u0111\u1ea1o trong gia \u0111\u00ecnh.","Th\u1eadt ra trong l\u1ecbch s\u1eed nh\u00e2n lo\u1ea1i, \u1edf th\u1eddi k\u1ef3 th\u01b0\u1ee3ng c\u1ed5 c\u0169ng \u0111\u00e3 t\u1eebng c\u00f3 m\u1ed9t giai \u0111o\u1ea1n r\u1ea5t d\u00e0i, trong \u0111\u00f3 n\u1eef gi\u1edbi chi\u1ebfm \u0111\u1ecba v\u1ecb ch\u00faa t\u1ec3 trong x\u00e3 h\u1ed9i. \u0110\u00f3 l\u00e0 th\u1eddi k\u1ef3 x\u00e3 h\u1ed9i m\u1eabu h\u1ec7. Th\u1eddi b\u1ea5y gi\u1edd, nh\u00e2n lo\u1ea1i ch\u1ec9 bi\u1ebft c\u00f3 m\u1eb9 m\u00e0 kh\u00f4ng bi\u1ebft c\u00f3 b\u1ed1, huy\u1ebft th\u1ed1ng c\u0169ng ch\u1ec9 t\u00ednh theo h\u1ec7 m\u1eb9, c\u1ea3 \u0111\u1ebfn t\u00e0i s\u1ea3n c\u0169ng k\u1ebf th\u1eeba theo m\u1eb9. V\u00ec con ng\u01b0\u1eddi th\u1eddi b\u1ea5y gi\u1edd c\u00f3 nh\u1eefng ph\u01b0\u01a1ng th\u1ee9c duy tr\u00ec sinh ho\u1ea1t r\u1ea5t l\u1ea1c h\u1eadu, \u0111\u1eddi s\u1ed1ng ch\u1ec9 d\u1ef1a v\u00e0o h\u00e1i l\u01b0\u1ee3m v\u00e0 n\u00f4ng nghi\u1ec7p nguy\u00ean thu\u1ef7, m\u00e0 c\u00e1c c\u00f4ng vi\u1ec7c n\u00e0y ph\u1ea9n l\u1edbn l\u00e0 do ph\u1ee5 n\u1eef \u0111\u1ea3m \u0111ang. C\u1ea3 \u0111\u1ebfn c\u00f4ng vi\u1ec7c ch\u1ebf bi\u1ebfn th\u1ef1c ph\u1ea9m v\u00e0 c\u00e1c vi\u1ec7c trong nh\u00e0 c\u0169ng \u0111\u1ec1u do ph\u1ee5 n\u1eef g\u00e1nh v\u00e1c, v\u00ec th\u1ebf ph\u1ee5 n\u1eef chi\u1ebfm m\u1ed9t \u0111\u1ecba v\u1ecb h\u1ebft s\u1ee9c quan tr\u1ecdng trong \u0111\u1eddi s\u1ed1ng x\u00e3 h\u1ed9i th\u1eddi b\u1ea5y gi\u1edd. \u0110\u1ebfn th\u1eddi k\u1ef3 cu\u1ed1i c\u00f9ng c\u1ee7a x\u00e3 h\u1ed9i nguy\u00ean thu\u1ef7, lo\u00e0i ng\u01b0\u1eddi ti\u1ebfn v\u00e0o th\u1eddi k\u1ef3 \u0111\u1ed3 s\u1eaft, l\u00fac n\u00e0y s\u1ee9c s\u1ea3n xu\u1ea5t \u0111\u00e3 ph\u00e1t tri\u1ec3n l\u00ean r\u1ea5t nhi\u1ec1u. Con ng\u01b0\u1eddi th\u1eddi b\u1ea5y gi\u1edd s\u1ed1ng kh\u00f4ng ch\u1ec9 c\u00f2n d\u1ef1a v\u00e0o vi\u1ec7c h\u00e1i l\u01b0\u1ee3m v\u00e0 n\u00f4ng nghi\u1ec7p nguy\u00ean thu\u1ef7 n\u1eefa, m\u00e0 ph\u1ea9n quan tr\u1ecdng h\u01a1n l\u00e0 d\u1ef1a v\u00e0o vi\u1ec7c s\u0103n b\u1eafn, ch\u0103n nu\u00f4i gia s\u00fac v\u00e0 n\u00f4ng nghi\u1ec7p c\u00e0y c\u1ea5y; c\u00e1c c\u00f4ng vi\u1ec7c n\u00e0y \u0111\u00f2i h\u1ecfi ph\u1ea3i c\u00f3 d\u0169ng kh\u00ed v\u00e0 s\u1ee9c kho\u1ebb c\u1ee7a nam gi\u1edbi. N\u0103ng l\u1ef1c c\u01a1 th\u1ec3 c\u1ee7a ph\u1ee5 n\u1eef r\u00f5 r\u00e0ng kh\u00f4ng th\u1ec3 n\u00e0o b\u1eb1ng nam gi\u1edbi \u0111\u01b0\u1ee3c, v\u00ec th\u1ebf d\u1ea9n d\u1ea9n nam gi\u1edbi chi\u1ebfm \u0111\u1ecba v\u1ecb c\u1ee7a ph\u1ee5 n\u1eef trong \u0111\u1eddi s\u1ed1ng x\u00e3 h\u1ed9i v\u00e0 nh\u00e2n lo\u1ea1i c\u0169ng ti\u1ebfn v\u00e0o th\u1eddi k\u1ef3 x\u00e3 h\u1ed9i th\u1ecb t\u1ed9c ph\u1ee5 h\u1ec7. T\u1eeb \u0111\u1ea5y \u0111\u1ecba v\u1ecb chi ph\u1ed1i c\u1ee7a nam gi\u1edbi trong x\u00e3 h\u1ed9i c\u1ee9 k\u00e9o d\u00e0i m\u00e3i, ng\u01b0\u1eddi ta ch\u1ec9 c\u00f2n bi\u1ebft huy\u1ebft th\u1ed1ng ph\u1ee5 h\u1ec7 l\u00e0 thu\u1ed9c d\u00e2n t\u1ed9c n\u00e0o, v\u01b0\u01a1ng tri\u1ec1u n\u00e0o, gia t\u1ed9c n\u00e0o. H\u1ecd c\u0169ng l\u1ea5y theo b\u1ed1, c\u00f2n con c\u00e1i do ph\u1ee5 n\u1eef truy\u1ec1n l\u1ea1i th\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 \u201cb\u00e0ng chi\u201d, \u201cb\u00e0ng h\u1ec7\u201d, \u1ea3nh h\u01b0\u1edfng n\u00e0y c\u00f2n l\u01b0u truy\u1ec1n cho t\u1edbi x\u00e3 h\u1ed9i c\u00f3 giai c\u1ea5p. Theo \u0111\u00e0 ti\u1ebfn b\u1ed9 c\u1ee7a n\u1ec1n v\u0103n minh nh\u00e2n lo\u1ea1i, s\u1ef1 kh\u00e1c nhau v\u1ec1 gi\u1edbi gi\u1eefa nam v\u00e0 n\u1eef ng\u00e0y c\u00e0ng \u00edt \u0111i. Ng\u00e0y nay c\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 gia \u0111\u00ecnh c\u00f2n xu\u1ea5t hi\u1ec7n nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi con trai, con g\u00e1i l\u1ea5y h\u1ecd theo m\u1eb9 ho\u1eb7c mang c\u1ea3 hai h\u1ecd cha v\u00e0 m\u1eb9. Tr\u00e0 \u0111\u1ea1o c\u1ee7a Nh\u1eadt B\u1ea3n \u0111\u00e3 b\u1eaft ngu\u1ed3n v\u00e0 ph\u00e1t tri\u1ec3n nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o? Ng\u01b0\u1eddi Nh\u1eadt B\u1ea3n r\u1ea5t th\u00edch u\u1ed1ng n\u01b0\u1edbc tr\u00e0, h\u01a1n n\u1eefa h\u1ecd c\u00f2n \u0111\u00f2i h\u1ecfi ph\u1ea3i c\u00f3 ho\u00e0n c\u1ea3nh th\u00edch \u0111\u00e1ng \u0111\u1ec3 u\u1ed1ng n\u01b0\u1edbc tr\u00e0, m\u00e0 c\u0169ng l\u1ea1i c\u00f2n \u0111\u00f2i h\u1ecfi c\u1ea3 v\u1ec1 c\u00e1ch pha tr\u00e0 c\u0169ng nh\u01b0 m\u1eddi tr\u00e0. Th\u00f4ng qua vi\u1ec7c u\u1ed1ng n\u01b0\u1edbc tr\u00e0, con ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u1ea1t t\u1edbi c\u1ea3m gi\u00e1c thanh t\u1ecbnh v\u00e0 th\u01b0 gi\u00e3n. \u0110\u00f3 t\u1ee9c l\u00e0 tr\u00e0 \u0111\u1ea1o c\u1ee7a Nh\u1eadt B\u1ea3n. Th\u1eadt ra t\u1eadp qu\u00e1n u\u1ed1ng n\u01b0\u1edbc tr\u00e0 c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi Nh\u1eadt B\u1ea3n \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c b\u1eaft ngu\u1ed3n t\u1eeb Trung Qu\u1ed1c, tr\u00e0 \u0111\u1ea1o \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c du nh\u1eadp v\u00e0o Nh\u1eadt B\u1ea3n b\u1edfi c\u00e1c h\u1ecdc sinh v\u00e0 c\u00e1c nh\u00e0 s\u01b0 \u0111\u1ebfn t\u1eeb Trung Qu\u1ed1c l\u01b0u h\u1ecdc t\u1ea1i \u0111\u00e2y trong h\u01a1n m\u1ed9t ngh\u00ecn n\u0103m. N\u0103m 1191 sau C\u00f4ng nguy\u00ean, m\u1ed9t ho\u00e0 th\u01b0\u1ee3ng Nh\u1eadt B\u1ea3n l\u00e0 Vinh T\u00e2y k\u1ebft th\u00fac th\u1eddi k\u1ef3 l\u01b0u h\u1ecdc t\u1ea1i tri\u1ec1u \u0111\u00ecnh nh\u00e0 \u0110\u01b0\u1eddng, \u0111\u00e3 tr\u1edf v\u1ec1 Nh\u1eadt B\u1ea3n mang theo r\u1ea5t nhi\u1ec1u h\u1ea1t ch\u00e8. Sau khi v\u1ec1 t\u1edbi qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng, \u00f4ng t\u00edch c\u1ef1c khuy\u1ebfn kh\u00edch vi\u1ec7c tr\u1ed3ng nh\u1eefng c\u00e2y ch\u00e8, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi c\u00f2n vi\u1ebft m\u1ed9t cu\u1ed1n s\u00e1ch nhan \u0111\u1ec1 l\u00e0 \u201cNg\u1eadt tr\u00e0 d\u01b0\u1ee1ng sinh k\u00fd\u201d (b\u00e0i k\u00fd u\u1ed1ng tr\u00e0 d\u01b0\u1ee1ng sinh), tuy\u00ean truy\u1ec1n t\u00e1c d\u1ee5ng t\u1ed1t \u0111\u1eb9p c\u1ee7a n\u01b0\u1edbc tr\u00e0 nh\u01b0: l\u00e0m cho tinh th\u1ea9n ph\u1ea5n ch\u1ea5n, l\u00e0m s\u00e1ng m\u1eaft, gi\u00fap \u0103n ngon mi\u1ec7ng. V\u1ec1 sau vi\u1ec7c u\u1ed1ng n\u01b0\u1edbc tr\u00e0 \u0111\u00e3 d\u1ea9n d\u1ea9n lan r\u1ed9ng ra t\u1eeb t\u1ea9ng l\u1edbp qu\u00fd t\u1ed9c xu\u1ed1ng t\u1edbi \u0111\u1ea1i ch\u00fang b\u00ecnh d\u00e2n, m\u1ed9t v\u1ecb cao t\u0103ng c\u1ee7a Thi\u1ec1n","T\u00f4ng l\u00e0 Th\u00f4n \u0110i\u1ec1n Chu Quang l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ea9u ti\u00ean \u0111\u01b0a ra ph\u01b0\u01a1ng ph\u00e1p pha tr\u00e0 c\u1ee7a Thi\u1ec1n T\u00f4ng. Sau khi Th\u00f4n \u0110i\u1ec1n qua \u0111\u1eddi, th\u01b0\u01a1ng nh\u00e2n tham thi\u1ec1n l\u00e0 V\u0169 D\u1ea1 Tr\u1ecb \u00c2u c\u0169ng c\u1ed1 h\u1ebft s\u1ee9c khai qu\u1eadt c\u00e1c \u0111\u1ed3 g\u1ed1m T\u00edn L\u1ea1c, l\u00e0 nh\u1eefng \u0111\u1ed3 pha tr\u00e0 m\u1ed9c m\u1ea1c c\u00f3 v\u1ebb \u0111\u1eb9p thu\u1ea9n ph\u00e1c c\u1ee7a Nh\u1eadt B\u1ea3n, \u0111i\u1ec1u n\u00e0y c\u0169ng l\u00e0m cho tr\u00e0 \u0111\u1ea1o c\u00f3 \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t b\u01b0\u1edbc ph\u00e1t tri\u1ec3n m\u1edbi. Cu\u1ed1i c\u00f9ng Thi\u00ean L\u1ee3i H\u1eefu ng\u01b0\u1eddi \u0111\u01b0\u1ee3c t\u00f4n vinh l\u00e0 thi\u00ean t\u00e0i v\u1ec1 tr\u00e0 \u0111\u1ea1o \u0111\u00e3 h\u1ecdc t\u1eadp thi\u1ec1n s\u01b0 Vinh T\u00e2y v\u00e0 thu th\u1eadp to\u00e0n b\u1ed9 t\u00e0i li\u1ec7u t\u1ed5ng k\u1ebft bao qu\u00e1t \u0111\u01b0\u1ee3c tinh th\u1ea9n tr\u00e0 \u0111\u1ea1o l\u00e0 \u201cThanh t\u1ecbnh ho\u00e0 t\u00fac\u201d v\u1edbi \u00fd ngh\u0129a l\u00e0 \u201ckh\u1ed1c \u00e1i ho\u00e0 b\u00ecnh, thanh t\u00e2m an t\u1ecbnh\u201d (h\u1ebft s\u1ee9c y\u00eau ho\u00e0 b\u00ecnh, l\u00f2ng thanh th\u1ea3n y\u00ean t\u0129nh), ngo\u00e0i ra l\u1ea1i c\u00f2n y\u00eau c\u1ea9u c\u00e1c d\u1ee5ng c\u1ee5 pha v\u00e0 u\u1ed1ng tr\u00e0 \u0111\u1ea1o ph\u1ea3i c\u00f3 v\u1ebb \u0111\u1eb9p h\u1ee3p v\u1edbi nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi u\u1ed1ng tr\u00e0. Ngh\u1ec7 thu\u1eadt tr\u00e0 \u0111\u1ea1o c\u1ee7a Thi\u00ean L\u1ee3i H\u1eefu \u0111\u00e3 m\u1edf \u0111\u1ea9u th\u1eddi k\u1ef3 c\u1ef1c th\u1ecbnh c\u1ee7a tr\u00e0 \u0111\u1ea1o trong l\u1ecbch s\u1eed Nh\u1eadt B\u1ea3n. Trong nh\u1eefng n\u0103m g\u1ea9n \u0111\u00e2y, tr\u00e0 \u0111\u1ea1o \u1edf Nh\u1eadt B\u1ea3n \u0111ang di\u1ec5n bi\u1ebfn th\u00e0nh nh\u1eefng h\u1ed9i u\u1ed1ng tr\u00e0 ki\u1ec3u \u0111\u1ea1i ch\u00fang v\u00e0 tr\u1edf th\u00e0nh m\u1ed9t sinh ho\u1ea1t v\u0103n ho\u00e1 x\u00e3 giao l\u1ea5y \u1ea9m th\u1ef1c l\u00e0m trung t\u00e2m. T\u1ea1i sao ph\u1ee5 n\u1eef \u00c2n \u0110\u1ed9 th\u00edch \u0111i\u1ec3m m\u1ed9t n\u1ed1t ru\u1ed3i gi\u1eefa hai h\u00e0ng l\u00f4ng m\u00e0y? Th\u00edch l\u00e0m cho m\u00ecnh \u0111\u1eb9p th\u00eam, \u0111\u00f3 l\u00e0 b\u1ea3n t\u00ednh c\u1ee7a con ng\u01b0\u1eddi. Ph\u1ee5 n\u1eef th\u00ec l\u1ea1i c\u00e0ng nh\u01b0 th\u1ebf. Nh\u01b0ng \u1edf nh\u1eefng n\u01b0\u1edbc kh\u00e1c nhau th\u00ec c\u00e1ch ph\u1ee5 n\u1eef theo \u0111u\u1ed5i c\u00e1i \u0111\u1eb9p c\u0169ng l\u00e0 kh\u00f4ng gi\u1ed1ng nhau. Ch\u1eb3ng h\u1ea1n nh\u01b0 \u1edf \u1ea4n \u0110\u1ed9 ph\u1ee5 n\u1eef th\u00edch t\u00f4 m\u1ed9t \u0111i\u1ec3m m\u00e0u \u0111\u1ecf to b\u1eb1ng h\u1ea1t \u0111\u1eadu \u1edf ngay gi\u1eefa tr\u00e1n. Ng\u01b0\u1eddi \u1ea4n \u0110\u1ed9 cho r\u1eb1ng \u1edf gi\u1eefa hai h\u00e0ng mi v\u00e0 \u0111i\u1ec3m m\u1ed9t v\u1ebft nh\u01b0 th\u1ebf th\u00ec vi\u1ec7c \u0111\u00f3 t\u01b0\u1ee3ng tr\u01b0ng cho m\u1ed9t ni\u1ec1m vui, c\u0169ng l\u00e0 m\u1ed9t s\u1ef1 may m\u1eafn. V\u00ec th\u1ebf h\u1ecd g\u1ecdi nh\u1eefng v\u1ebft nh\u01b0 th\u1ebf l\u00e0 \u201cn\u1ed1t ru\u1ed3i may m\u1eafn\u201d. V\u1ebft to gi\u1eefa hai con m\u1eaft c\u00f2n cho th\u1ea5y r\u00f5 th\u00e2n ph\u1eadn c\u1ee7a nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi ph\u1ee5 n\u1eef \u1ea4n \u0110\u1ed9. \u1ede \u1ea4n \u0110\u1ed9, ch\u1ec9 nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi ph\u1ee5 n\u1eef \u0111\u00e3 c\u00f3 ch\u1ed3ng m\u1edbi \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111i\u1ec3m n\u1ed1t ru\u1ed3i may m\u1eafn. V\u00e0o \u0111\u00fang ng\u00e0y l\u1ec5 th\u00e0nh h\u00f4n, ch\u00fa r\u1ec3 t\u1ef1 tay d\u00f9ng su xa \u0111i\u1ec3m n\u1ed1t ru\u1ed3i may m\u1eafn l\u00ean tr\u00e1n c\u00f4 d\u00e2u \u0111\u1ec3 bi\u1ec3u th\u1ecb c\u00f4 g\u00e1i \u0111\u00e3 l\u00e0m l\u1ec5 th\u00e0nh h\u00f4n. N\u1ebfu nh\u01b0 sau khi k\u1ebft h\u00f4n r\u1ed3i m\u00e0 ng\u01b0\u1eddi ph\u1ee5 n\u1eef n\u00e0o c\u00f2n ch\u01b0a \u0111i\u1ec3m n\u1ed1t ru\u1ed3i may m\u1eafn n\u00e0y th\u00ec h\u1ecd s\u1ebd b\u1ecb c\u00e1c b\u1eadc cha m\u1eb9, c\u00f4 ch\u00fa v\u00e0 h\u1ecd h\u00e0ng th\u00e2n thu\u1ed9c ch\u1ec9 tr\u00edch, cho r\u1eb1ng h\u1ecd c\u1ed1 \u00fd l\u1eeba d\u1ed1i ch\u1ed3ng m\u00ecnh, th\u1eadm ch\u00ed nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi kh\u00e1c c\u00f2n c\u00f3 th\u1ec3 ho\u00e0i nghi kh\u00f4ng bi\u1ebft ch\u1ed3ng c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e0n b\u00e0 n\u00e0y c\u00f3 c\u00f2n s\u1ed1ng kh\u00f4ng? T\u1ea5t nhi\u00ean, nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi v\u1ee3 ch\u01b0a c\u01b0\u1edbi v\u00e0 \u0111\u00e0n b\u00e0 go\u00e1 ch\u1ed3ng th\u00ec kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111i\u1ec3m n\u1ed1t ru\u1ed3i maym\u1eafn. Tuy nhi\u00ean, theo \u0111\u00e0 ph\u00e1t tri\u1ec3n v\u00e0 s\u1ef1 ti\u1ebfn b\u1ed9 c\u1ee7a x\u00e3 h\u1ed9i ng\u00e0y nay th\u00ec ph\u1ea1m vi c\u1ee7a nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi ph\u1ee5 n\u1eef \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111i\u1ec3m n\u1ed1t ru\u1ed3i may m\u1eafn c\u0169ng \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1edf r\u1ed9ng. M\u1ed9t s\u1ed1 tr\u1ebb nh\u1ecf v\u00e0 c\u00e1c c\u00f4 g\u00e1i ch\u01b0a ch\u1ed3ng c\u0169ng \u0111i\u1ec3m n\u1ed1t ru\u1ed3i may m\u1eafn. H\u01a1n n\u1eefa, ng\u01b0\u1eddi ta l\u1ea1i c\u00f2n \u0111\u00f2i h\u1ecfi h\u00ecnh tr\u1ea1ng v\u00e0 m\u00e0u s\u1eafc c\u1ee7a n\u1ed1t ru\u1ed3i may m\u1eafn ph\u1ea3i ph\u00f9 h\u1ee3p v\u1edbi t\u1eebng khu\u00f4n m\u1eb7t, t\u1eebng ki\u1ec3u t\u00f3c v\u00e0 c\u1ea3 ph\u1ee5c trang n\u1eefa. Nh\u01b0 th\u1ebf c\u00f3 th\u1ec3","n\u00f3i r\u1eb1ng nh\u1eefng khu\u00f4n m\u1eb7t, ki\u1ec3u t\u00f3c v\u00e0 ph\u1ee5c trang kh\u00e1c nhau \u0111\u00f2i h\u1ecfi ph\u1ea3i c\u00f3 nh\u1eefng n\u1ed1t ru\u1ed3i may m\u1eafn kh\u00e1c nhau v\u00e0 lo\u1ea1i n\u1ed1t ru\u1ed3i may m\u1eafn n\u00e0y c\u00f3 t\u00e1c d\u1ee5ng trang s\u1ee9c. L\u1ea1i c\u00f2n c\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 ng\u01b0\u1eddi l\u00e0m b\u1ed1 l\u00e0m m\u1eb9 \u1edf \u1ea4n \u0110\u1ed9 \u0111i\u1ec3m cho con c\u00e1i m\u1ed9t n\u1ed1t ru\u1ed3i \u0111en \u1edf gi\u1eefa hai h\u00e0ng mi. \u0110i\u1ec1u n\u00e0y c\u00f3 nguy\u00ean nh\u00e2n l\u00e0 g\u00ec v\u1eady? V\u1ed1n l\u00e0 nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi b\u1ed1 ng\u01b0\u1eddi m\u1eb9 n\u00e0y lo l\u1eafng n\u1ebfu nh\u01b0 con c\u00e1i h\u1ecd kho\u1ebb m\u1ea1nh v\u00e0 th\u00f4ng minh th\u00ec d\u1ec5 d\u00e0ng b\u1ecb ma qu\u1ef7 \u0111\u1ec3 \u00fd v\u00e0 c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng g\u1eb7p nh\u1eefng \u0111i\u1ec1u b\u1ea5t h\u1ea1nh, th\u1eadm ch\u00ed c\u00f3 th\u1ec3 b\u1ecb ch\u1ebft y\u1ec3u. N\u1ebfu nh\u01b0 \u0111i\u1ec3m th\u00eam cho con c\u00e1i m\u1ed9t n\u1ed1t ru\u1ed3i \u0111en \u1edf gi\u1eefa hai con m\u1eaft nh\u01b0 th\u1ebf th\u00ec s\u1ebd l\u00e0m cho ch\u00fang n\u00f3 b\u1edbt v\u1ebb \u0111\u00e1ng y\u00eau v\u00e0 nh\u01b0 th\u1ebf c\u0169ng gi\u00fap cho ch\u00fang \u0111\u1ee1 g\u1eb7p ph\u1ea3i nh\u1eefng \u0111i\u1ec1u b\u1ea5t h\u1ea1nh. R\u00f5 r\u00e0ng c\u00e1c tr\u01b0\u1eddng h\u1ee3p \u0111i\u1ec3m n\u1ed1t ru\u1ed3i n\u00e0y nh\u1eb1m m\u1ee5c \u0111\u00edch tr\u00e1nh v\u00e0 ti\u00eau tr\u1eeb tai ho\u1ea1. T\u1ea1i sao ph\u1ee5 n\u1eef \u1ea2 R\u1eacP h\u1ec5 ra ngo\u00e0i l\u00e0 ph\u1ea3i d\u00f9ng kh\u0103n \u0111en che m\u1eb7t? T\u1ea1i m\u1ed9t s\u1ed1 qu\u1ed1c gia \u1ea2 R\u1eacP, m\u1ed7i khi ra ngo\u00e0i ph\u1ee5 n\u1eef \u0111\u1ec1u ph\u1ea3i che m\u1eb7t b\u1eb1ng m\u1ed9t t\u1ea5m kh\u0103n m\u00e0u \u0111en, m\u00e0 che th\u00ec r\u1ea5t k\u00edn, ch\u1ec9 ch\u1eeba m\u1ed9t l\u1ed7 h\u1ed5ng \u0111\u1ec3 c\u00f3 th\u1ec3 tr\u00f4ng th\u1ea5y \u0111\u01b0\u1eddng \u0111i. Ngo\u00e0i ra h\u1ecd c\u00f2n ph\u1ea3i m\u1eb7c m\u1ed9t c\u00e1i \u00e1o d\u00e0i m\u00e0u \u0111en, l\u00e0m cho ng\u01b0\u1eddi tr\u00f4ng th\u1ea5y kh\u00f4ng c\u00f2n c\u00f3 th\u1ec3 nh\u1eadn ra dung m\u1ea1o th\u1ef1c c\u1ee7a h\u1ecd l\u00e0 nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o n\u1eefa. Ph\u1ea9n l\u1edbn c\u00e1c n\u01b0\u1edbc \u1ea2 R\u1eacP \u0111\u1ec1u n\u1eb1m trong v\u00f9ng sa m\u1ea1c c\u00f3 n\u1eafng n\u00f3ng chi\u1ebfu d\u1eef d\u1ed9i v\u00e0 c\u00f3 m\u01b0a c\u00e1t. N\u1ebfu v\u1eady th\u00ec ph\u1ee5 n\u1eef \u1edf c\u00e1c v\u00f9ng \u1ea5y l\u1ebd ra ph\u1ea3i \u0103n m\u1eb7c cho tho\u00e1ng m\u00e1t h\u01a1n m\u1ed9t ch\u00fat, c\u00f3 nh\u01b0 th\u1ebf th\u00ec m\u1edbi th\u00edch h\u1ee3p v\u1edbi kh\u00ed h\u1eadu n\u00f3ng b\u1ee9c. V\u1eady th\u00ec t\u1ea1i sao h\u1ecd l\u1ea1i l\u00e0m ng\u01b0\u1eddi l\u1ea1i m\u00e0 \u0103n m\u1eb7c k\u00edn \u0111\u00e1o nh\u01b0 th\u1ebf? V\u1ed1n l\u00e0 ph\u1ee5 n\u1eef c\u00e1c n\u01b0\u1edbc \u1ea2 R\u1eacP \u0111\u1ec1u tin theo \u0111\u1ea1o I -xlam. H\u1ecd b\u1ecb c\u00e1c gi\u00e1o l\u00fd c\u1ee7a I- xlam tr\u00f3i bu\u1ed9c gh\u00ea gh\u1edbm. Theo c\u00e1c \u0111i\u1ec1u ng\u0103n c\u1ea5m trong gi\u00e1o l\u00fd c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi I-xlam th\u00ec to\u00e0n th\u00e2n c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi ph\u1ee5 n\u1eef \u0111\u1ec1u l\u00e0 nh\u1eefng th\u1ee9 x\u1ea5u xa. N\u1ebfu m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi nam gi\u1edbi tr\u00f4ng th\u1ea5y m\u1eb7t c\u1ee7a m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e0n b\u00e0 l\u1ea1 th\u00ec vi\u1ec7c n\u00e0y b\u1ecb coi l\u00e0 m\u1ed9t chuy\u1ec7n ch\u1eb3ng l\u00e0nh. V\u00ec th\u1ebf ph\u1ee5 n\u1eef d\u00f9ng kh\u0103n \u0111en che m\u1eb7t l\u00e0 \u0111\u1ec3 b\u1ea3o v\u1ec7 cho \u0111\u00e0n \u00f4ng, m\u00e0 c\u0169ng l\u00e0 c\u00e1ch gi\u1eef g\u00ecn cho ch\u00ednh b\u1ea3n th\u00e2n ng\u01b0\u1eddi ph\u1ee5 n\u1eef \u0111\u00f3. M\u1ed9t s\u1ed1 qu\u1ed1c gia \u1ea2 R\u1eacP l\u1ea1i c\u00f2n c\u00f3 gi\u1edbi quy nghi\u00eam ng\u1eb7t h\u01a1n n\u1eefa, con g\u00e1i \u0111\u1ebfn s\u00e1u tu\u1ed5i th\u00ec ph\u1ea3i \u1edf s\u00e2u trong nh\u00e0. \u0110\u1ebfn m\u01b0\u1eddi tu\u1ed5i th\u00ec to\u00e0n th\u00e2n ph\u1ea3i b\u1ecdc k\u00edn, h\u1ec5 ra kh\u1ecfi c\u1eeda l\u00e0 ph\u1ea3i c\u00f3 kh\u0103n che m\u1eb7t. H\u01a1n n\u1eefa l\u1ea1i ph\u1ea3i \u0111i trong nh\u1eefng ng\u00f5 nh\u1ecf v\u00e0 ph\u1ea3i \u0111i th\u1eadt nhanh. Bao gi\u1edd h\u1ecd c\u0169ng ph\u1ea3i v\u1ec1 nh\u00e0 tr\u01b0\u1edbc l\u00fac M\u1eb7t tr\u1eddi l\u1eb7n Ph\u1ea9n l\u1edbn ph\u1ee5 n\u1eef \u1ea2 R\u1eacP th\u01b0\u1eddng kh\u00f4ng \u0111i l\u00e0m. D\u00f9 v\u1eabn c\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 \u00edt ph\u1ee5 n\u1eef l\u00e0m vi\u1ec7c trong c\u00e1c c\u01a1 quan tr\u1ef1c thu\u1ed9c ch\u00ednh ph\u1ee7, nh\u01b0ng khi ti\u1ebfp x\u00fac v\u1edbi c\u00e1c \u0111\u1ed3ng s\u1ef1 nam gi\u1edbi h\u1ecd c\u0169ng ph\u1ea3i d\u00f9ng kh\u0103n che m\u1eb7t. C\u00f2n m\u1ed9t s\u1ed1 c\u00f4ng vi\u1ec7c kh\u00f4ng th\u1ec3 kh\u00f4ng do ph\u1ee5 n\u1eef \u0111\u1ea3m nhi\u1ec7m, nh\u01b0 ngh\u1ec1 ti\u1ebfp vi\u00ean h\u00e0ng kh\u00f4ng ch\u1eb3ng h\u1ea1n th\u00ec c\u00e1c c\u00f4ng vi\u1ec7c n\u00e0y c\u00e1c n\u01b0\u1edbc \u1ea5y ph\u1ea3i m\u1eddi nh\u1eefng c\u00f4 g\u00e1i n\u01b0\u1edbc ngo\u00e0i l\u00e0m. T\u1ea5t nhi\u00ean, vi\u1ec7c ph\u1ee5 n\u1eef \u1edf c\u00e1c n\u01b0\u1edbc \u1ea2 R\u1eacP d\u00f9ng kh\u0103n che m\u1eb7t th\u00ec c\u0169ng c\u00f3 s\u1ef1 kh\u00e1c nhau tu\u1ef3 theo quy \u0111\u1ecbnh c\u1ee7a t\u1eebng n\u01b0\u1edbc. Trong c\u00e1c v\u00f9ng n\u00f4ng th\u00f4n hay khu ch\u0103n nu\u00f4i \u1edf m\u1ed9t s\u1ed1 n\u01b0\u1edbc, ph\u1ee5 n\u1eef kh\u00f4ng nh\u1eefng kh\u00f4ng d\u00f9ng kh\u0103n che m\u1eb7t m\u00e0 c\u00f2n c\u00f9ng v\u1edbi nam","gi\u1edbi ra \u0111\u1ed3ng hay ra b\u00e3i ch\u0103n nu\u00f4i l\u00e0m vi\u1ec7c. Ph\u1ee5 n\u1eef \u1edf m\u1ed9t s\u1ed1 \u0111\u1ecba ph\u01b0\u01a1ng d\u00f9ng m\u0169 b\u1ec7n b\u1eb1ng c\u1ecf thay cho kh\u0103n che m\u1eb7t. L\u1ea1i c\u00f3 nh\u1eefng n\u01a1i ph\u1ee5 n\u1eef d\u00f9ng kh\u0103n tr\u00f9m \u0111\u1ea9u hay kh\u0103n tr\u00f9m vai \u0111\u1ec3 thay cho kh\u0103n che m\u1eb7t. Ng\u00e0y nay, ph\u1ee5 n\u1eef \u1edf c\u00e1c n\u01b0\u1edbc \u1ea2 R\u1eacP c\u0169ng ch\u1ecbu \u1ea3nh h\u01b0\u1edfng c\u1ee7a tr\u00e0o l\u01b0u, t\u01b0 t\u01b0\u1edfng gi\u1ea3i ph\u00f3ng ph\u1ee5 n\u1eef nh\u01b0 \u1edf c\u00e1c n\u01b0\u1edbc kh\u00e1c tr\u00ean th\u1ebf gi\u1edbi. T\u1ea1i nh\u1eefng th\u00e0nh ph\u1ed1 l\u1edbn, ph\u1ee5 n\u1eef \u0111\u00e3 b\u1eaft \u0111\u1ea9u b\u1ecf kh\u00f4ng d\u00f9ng kh\u0103n che m\u1eb7t v\u00e0 \u00e1o d\u00e0i \u0111\u1ec3 \u0103n v\u1eadn \u0111\u00fang th\u1eddi trang v\u00e0 c\u00f9ng v\u1edbi nam gi\u1edbi tham gia c\u00e1c ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng x\u00e3 h\u1ed9i. Ng\u01b0\u1eddi T\u00e2y Ban Nha \u0111\u1ea5u b\u00f2 t\u00f3t nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o? \u0110\u1ea5u b\u00f2 t\u00f3t l\u00e0 ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng thi \u0111\u1ea5u mang t\u00ednh \u0111\u1eb7c tr\u01b0ng truy\u1ec1n th\u1ed1ng d\u00e2n t\u1ed9c nh\u1ea5t c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi T\u00e2y Ban Nha. N\u1ebfu \u0111\u00e3 \u0111i du l\u1ecbch T\u00e2y Ban Nha m\u00e0 ch\u01b0a \u0111\u01b0\u1ee3c xem \u0111\u1ea5u b\u00f2 t\u00f3t th\u00ec c\u00f3 th\u1ec3 b\u1ecb coi l\u00e0 m\u1ed9t chuy\u1ebfn \u0111i u\u1ed5ng c\u00f4ng. C\u00e1c cu\u1ed9c bi\u1ec3u di\u1ec5n \u0111\u1ea5u b\u00f2 t\u00f3t th\u01b0\u1eddng \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1ed5 ch\u1ee9c v\u00e0o bu\u1ed5i t\u1ed1i. Sau khi \u0111\u1ea5u s\u0129 ti\u1ebfn v\u00e0o \u0111\u1ea5u tr\u01b0\u1eddng trong m\u1ed9t nghi th\u1ee9c long tr\u1ecdng th\u00ec m\u1ed9t con b\u00f2 kho\u1ea3ng n\u0103m tr\u0103m kil\u00f4gam; hai c\u00e1i s\u1eebng v\u1eeba nh\u1ecdn v\u1eeba d\u00e0i \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u01b0a v\u00e0o. B\u1ea3y, t\u00e1m \u0111\u1ea5u s\u0129 m\u1eb7c nh\u1eefng b\u1ed9 qu\u1ea9n \u00e1o s\u00e1t ng\u01b0\u1eddi, th\u00eau kim tuy\u1ebfn chia nhau \u0111\u1ee9ng \u1edf b\u1ed1n ph\u00eda con b\u00f2, \u0111\u1ec3 t\u00ecm hi\u1ec3u t\u00ednh n\u1ebft v\u00e0 c\u00e1c \u0111\u1ed9ng t\u00e1c quen thu\u1ed9c c\u1ee7a n\u00f3. Trong khi \u0111\u00f3 h\u1ecd c\u0169ng bi\u1ec3u di\u1ec5n c\u00e1c k\u1ef9 x\u1ea3o c\u1ee7a m\u00ecnh cho c\u00f4ng ch\u00fang xem Ti\u1ebfp theo \u0111\u00f3 tr\u1eadn \u0111\u1ea5u gi\u1eefa c\u00e1c k\u1ecb s\u0129 v\u00e0 con b\u00f2 t\u00f3t b\u1eaft \u0111\u1ea9u. Hai k\u1ecb s\u0129 m\u1eb7c nh\u1eefng trang ph\u1ee5c m\u00e0u b\u1ea1c, c\u01b0\u1ee1i hai con tu\u1ea5n m\u00e3 m\u1eb7c \u00e1o gi\u00e1p ti\u1ebfn v\u00e0o \u0111\u1ea5u tr\u01b0\u1eddng. Trong kho\u1ea3nh kh\u1eafc con b\u00f2 x\u00f4ng th\u1eb3ng t\u1edbi con ng\u1ef1a th\u00ec \u0111\u1ea5u s\u0129 s\u1ebd mau l\u1eb9 c\u1ea9m ng\u1ecdn m\u00e1c d\u00e0i \u0111\u00e2m v\u00e0o c\u00e1i u ch\u1eafc n\u1ecbch tr\u00ean l\u01b0ng con b\u00f2. Ngay sau \u0111\u00f3 v\u00e0i ng\u01b0\u1eddi c\u1ea9m lao m\u1eb7c \u00e1o gi\u00e1p, kh\u00f4ng c\u01b0\u1ee1i ng\u1ef1a m\u00e0 ch\u1ec9 \u0111\u1ee9ng v\u00e0o nh\u1eefng v\u1ecb tr\u00ed v\u00e0 theo th\u1ee9 t\u1ef1 \u0111\u00e3 quy \u0111\u1ecbnh, ph\u00f3ng r\u1ea5t tr\u00fang v\u00e0 s\u00e2u c\u00e2y lao v\u00e0o c\u00f9ng m\u1ed9t ch\u1ed7 tr\u00ean th\u00e2n con b\u00f2. Sau c\u00f9ng m\u1edbi di\u1ec5n ra tr\u1eadn \u0111\u1ea5u ch\u00ednh th\u1ee9c gi\u1eefa \u0111\u1ea5u s\u0129 v\u00e0 con b\u00f2 m\u1ed9ng. M\u1ed9t \u0111\u1ea5u s\u0129 m\u1eb7c b\u1ed9 qu\u1ea9n \u00e1o \u0111\u1eb9p th\u00eau kim tuy\u1ebfn v\u00e0 m\u1ed9t con b\u00f2 r\u1ea5t to, r\u1ea5t hung d\u1eef \u0111\u1ea5u m\u1ed9t tr\u1eadn v\u1edbi nhau. \u0110\u1ea5u s\u0129 kh\u00f4ng ng\u1eebng vung t\u1ea5m kh\u0103n m\u00e0u \u0111\u1ecf, nh\u1eed cho con b\u00f2 lu\u00f4n lu\u00f4n lao t\u1edbi h\u00fac, r\u1ed3i ch\u1edd \u0111\u1ebfn khi l\u01b0\u1ee3ng s\u1ee9c l\u1ef1c man r\u1ee3 c\u1ee7a con b\u00f2 \u0111\u00e3 hao t\u1ed5n c\u00f9ng ki\u1ec7t, \u0111\u1ea5u s\u1ef9 m\u1edbi ch\u1ecdn th\u1eddi c\u01a1 t\u1ed1t nh\u1ea5t \u0111\u00e2m th\u1eb3ng m\u0169i ki\u1ebfm s\u1eafc v\u00e0o tim con b\u00f2, ch\u1ec9 m\u1ed9t nh\u00e1t l\u00e0 \u0111\u00e2m ch\u1ebft. Trong ti\u1ebfng hoan h\u00f4 c\u1ee7a c\u00f4ng ch\u00fang, \u0111\u1ea5u s\u1ef9 s\u1ebd c\u1eaft tai con b\u00f2 t\u00f3t \u0111\u00f3 ngay t\u1ea1i ch\u1ed7 \u0111\u1ec3 l\u00e0m k\u1ef7 ni\u1ec7m T\u1ea5t nhi\u00ean \u0111\u1ea5u s\u0129 c\u00f9ng c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng nh\u1ea5t th\u1eddi c\u00f3 s\u01a1 su\u1ea5t, trong l\u00fac \u0111ang ch\u1edd \u0111\u1ee3i th\u1eafng l\u1ee3i th\u00ec b\u1ecb s\u1eebng con b\u00f2 h\u00fac ch\u1ebft. \u0110i\u1ec1u \u0111\u00e1ng s\u1ee3 n\u00e0y c\u00f3 l\u1ebd l\u1ea1i ch\u00ednh l\u00e0 nguy\u00ean nh\u00e2n l\u00e0m cho m\u00f4n \u0111\u1ea5u b\u00f2 t\u00f3t c\u1ee7a T\u00e2y Ban Nha n\u1ed5i ti\u1ebfng tr\u00ean to\u00e0n th\u1ebf gi\u1edbi L\u1ec5 h\u1ed9i Carnavan do \u0111\u00e2u m\u00e0 c\u00f3? Carnavan l\u00e0 l\u1ec5 h\u1ed9i truy\u1ec1n th\u1ed1ng c\u1ee7a nh\u00e2n d\u00e2n ch\u00e2u \u00c2u v\u00e0 ch\u00e2u M\u1ef9. \u1ede m\u1ed9t s\u1ed1 n\u01b0\u1edbc ch\u00e2u \u00c2u v\u00e0 ch\u00e2u M\u1ef9, ngo\u00e0i l\u1ec5 h\u1ed9i Noelra, l\u1ec5 h\u1ed9i Carnavan l\u00e0 n\u00e1o nhi\u1ec7t nh\u1ea5t.","Theo truy\u1ec1n thuy\u1ebft th\u00ec l\u1ec5 Carnavan b\u1eaft ngu\u1ed3n t\u1eeb l\u1ec5 t\u1ebf th\u1ea9n N\u00f4ng nghi\u1ec7p trong th\u1eddi c\u1ed5 La M\u00e3 H\u1ed3i \u1ea5y, m\u1ed7i n\u0103m tr\u01b0\u1edbc khi b\u1eaft \u0111\u1ea9u c\u00e1c c\u00f4ng vi\u1ec7c \u0111\u1ed3ng \u00e1ng, n\u00f4ng d\u00e2n mu\u1ed1n t\u1ecf r\u00f5 ni\u1ec1m vui s\u01b0\u1edbng c\u1ee7a m\u00ecnh, bao gi\u1edd c\u0169ng m\u1edf h\u1ed9i vui nh\u1ed9n v\u00e0i ng\u00e0y. V\u1ec1 sau trong c\u00e1c v\u00f9ng theo \u0111\u1ea1o Thi\u00ean Ch\u00faa \u0111\u00e3 th\u1ea5y th\u1ecbnh h\u00e0nh t\u1eadp t\u1ee5c m\u1eebng ng\u00e0y h\u1ebft \u0103n chay, trong th\u1eddi gian \u0103n chay nh\u01b0 th\u1ebf c\u00e1c gi\u00e1o \u0111\u1ed3 \u0111\u1ec1u b\u1ecb c\u1ea5m kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c \u0103n th\u1ecbt. V\u00ec th\u1ebf, v\u00e0i ng\u00e0y tr\u01b0\u1edbc \u0111\u1ee3t \u0103n chay t\u1ea5t c\u1ea3 c\u00e1c nh\u00e0 \u0111\u1ec1u ph\u1ea3i t\u00ecm c\u00e1ch chu\u1ea9n b\u1ecb th\u1eadt nhi\u1ec1u r\u01b0\u1ee3u ngon v\u00e0 c\u00e1c th\u1ee9c \u0103n ngon \u0111\u1ec3 \u0111\u01b0\u1ee3c \u0103n u\u1ed1ng tho\u1ea3i m\u00e1i m\u1ed9t \u0111\u1ee3t. R\u1ed3i d\u1ea9n d\u1ea9n t\u1eadp t\u1ee5c n\u00e0y \u0111\u00e3 di\u1ec5n bi\u1ebfn th\u00e0nh nh\u1eefng ng\u00e0y h\u1ed9i Carnavan ng\u00e0y nay Nh\u1eefng n\u01a1i \u0111\u1ea9u ti\u00ean h\u00e0nh c\u1eed l\u1ec5 Carnavan l\u00e0 \u1edf m\u1ed9t s\u1ed1 th\u00e0nh th\u1ecb \u1edf Italia, v\u1ec1 sau h\u1ed9i n\u00e0y \u0111\u01b0\u1ee3c truy\u1ec1n ra to\u00e0n b\u1ed9 ch\u00e2u \u00c2u, r\u1ed3i l\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c sang c\u1ea3 n\u01b0\u1edbc Braxin \u1edf ch\u00e2u M\u1ef9 Hi\u1ec7n nay, ng\u00e0y th\u00e1ng c\u1eed h\u00e0nh h\u1ed9i Carnavan \u1edf c\u00e1c n\u01b0\u1edbc v\u00e0 c\u00e1c v\u00f9ng kh\u00e1c nhau, h\u00ecnh th\u1ef1c k\u1ef7 ni\u1ec7m c\u0169ng mu\u00f4n h\u00ecnh mu\u00f4n v\u1ebb, nh\u01b0ng c\u00e1c ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng ch\u1ee7 y\u1ebfu th\u01b0\u1eddng l\u00e0 \u0111i\u1ec1u h\u00e0nh, \u0103n u\u1ed1ng, h\u1ed9i h\u1ecdp v\u00e0 v\u0169 h\u1ed9i ho\u00e1 trang Hi\u1ec7n nay, h\u1ed9i Carnavan \u1edf Braxin l\u00e0 n\u1ed5i ti\u1ebfng nh\u1ea5t. H\u00e0ng n\u0103m c\u1ee9 \u0111\u1ebfn h\u1ea1 tu\u1ea9n th\u00e1ng hai l\u00e0 di\u1ec5n ra h\u1ed9i n\u00e0y, k\u00e9o d\u00e0i ba ng\u00e0y. Trong th\u1eddi gian \u1ea5y c\u00e1c ph\u1ed1 l\u1edbn, ph\u1ed1 nh\u1ecf c\u1ee7a Th\u00e0nh ph\u1ed1 \u0111\u1ec1u \u0111\u01b0\u1ee3c trang ho\u00e0ng, hai b\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng ph\u1ed1 d\u1ef1ng l\u00ean nh\u1eefng qu\u00e1n v\u00e0 nh\u1eefng kh\u00e1n \u0111\u00e0i t\u1ea1m c\u1eafm r\u1ea5t nhi\u1ec1u c\u1edd v\u00e0 \u0111\u00e8n c\u00e1c m\u00e0u. D\u00e2n ch\u00fang m\u1eb7c nh\u1eefng qu\u1ea9n l\u00e0nh \u00e1o \u0111\u1eb9p, trang \u0111i\u1ec3m l\u1ed9ng l\u1eaby, nh\u1ea3y nh\u1eefng \u0111i\u1ec7u samba cu\u1ed3ng nhi\u1ec7t su\u1ed1t ng\u00e0y \u0111\u00eam. T\u1ea1i sao ng\u01b0\u1eddi Nh\u1eadt th\u00edch m\u1eb7c Kimono? \u25a0o\u25a0\u25a0 Ho\u00e0 Ph\u1ee5c (qu\u1ea9n \u00e1o Nh\u1eadt B\u1ea3n) l\u00e0 trang ph\u1ee5c truy\u1ec1n th\u1ed1ng c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi Nh\u1eadt B\u1ea3n, ng\u01b0\u1eddi Nh\u1eadt g\u1ecdi n\u00f3 l\u00e0 Kimono. \u1ede Nh\u1eadt B\u1ea3n, Kimono xu\u1ea5t hi\u1ec7n cho \u0111\u1ebfn nay \u0111\u00e3 h\u01a1n 1000 n\u0103m l\u1ecbch s\u1eed. Ng\u00e0y nay, \u1edf Nh\u1eadt B\u1ea3n nam gi\u1edbi trong khi ngh\u1ec9 ng\u01a1i \u1edf nh\u00e0 c\u0169ng nh\u01b0 n\u1eef gi\u1edbi trong c\u00e1c ng\u00e0y l\u1ec5 \u0111\u1ec1u th\u00edch m\u1eb7c Kimono. V\u00ec th\u1ebf Kimono \u0111\u00e3 tr\u1edf th\u00e0nh v\u1eadt t\u01b0\u1ee3ng tr\u01b0ng cho d\u00e2n t\u1ed9c Nh\u1eadt B\u1ea3n. Th\u1ef1c ra Kimono\u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea3i ti\u1ebfn thi\u1ebft k\u1ebf d\u1ef1a theo ki\u1ec3u qu\u1ea9n \u00e1o \u1edf Trung Qu\u1ed1c d\u01b0\u1edbi Tri\u1ec1u Tu\u1ef3 v\u00e0 Tri\u1ec1u D\u01b0\u01a1ng. Tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00e2y h\u01a1n m\u1ed9t ng\u00e0n n\u0103m, khi m\u00e0 tri\u1ec1u \u0111\u1ea1i nh\u00e0 \u0110\u01b0\u1eddng \u0111\u01b0a Trung Qu\u1ed1c \u1edf v\u00e0o m\u1ed9t th\u1eddi k\u1ef3 ph\u1ed3n th\u1ecbnh trong l\u1ecbch s\u1eed th\u00ec nh\u00e2n d\u00e2n hai n\u01b0\u1edbc Trung Qu\u1ed1c v\u00e0 Nh\u1eadt B\u1ea3n \u0111\u00e3 qua l\u1ea1i giao d\u1ecbch v\u1edbi nhau r\u1ea5t nhi\u1ec1u, nhi\u1ec1u s\u1ee9 gi\u1ea3 c\u1ee7a Nh\u1eadt B\u1ea3n \u0111\u00e3 t\u1edbi Trung Qu\u1ed1c \u0111\u1ec3 h\u1ecdc t\u1eadp r\u1ed3i \u0111em c\u00e1c tri th\u1ee9c m\u00e0 h\u1ecd th\u1ee5 nh\u1eadn \u0111\u01b0\u1ee3c tr\u1edf v\u1ec1 Nh\u1eadt B\u1ea3n. Nh\u00e2n d\u00e2n Nh\u1eadt B\u1ea3n \u0111\u00e3 c\u0103n c\u1ee9 v\u00e0o c\u00e1c ki\u1ec3u qu\u1ea9n \u00e1o \u0111\u1eddi nh\u00e0 \u0110\u01b0\u1eddng r\u1ed3i k\u1ebft h\u1ee3p v\u1edbi c\u00e1c \u0111\u1eb7c \u0111i\u1ec3m kh\u00ed h\u1eadu c\u1ee7a n\u01b0\u1edbc m\u00ecnh \u0111\u1ec3 d\u00f9ng nguy\u00ean c\u1ea3 m\u1ed9t t\u1ea5m v\u1ea3i l\u00e0m th\u00e0nh th\u1ee9 Kimono c\u00f3 th\u00e2n r\u1ed9ng m\u1eb7c kh\u00f4ng s\u00e1t m\u00ecnh, hai tay ng\u1eafn, r\u1ed9ng, c\u1ed5 \u00e1o to. Nh\u1eadt B\u1ea3n l\u00e0","m\u1ed9t n\u01b0\u1edbc c\u00f3 kh\u00ed h\u1eadu \u00f4n ho\u00e0, l\u01b0\u1ee3ng m\u01b0a d\u1ed3i d\u00e0o, \u0111\u1ed9 \u1ea9m t\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ed1i cao. V\u00ec th\u1ebf m\u00f9a \u0111\u00f4ng m\u00e0 m\u1eb7c Kimonoth\u00ec \u1ea5m. C\u00f2n m\u00f9a h\u00e8 m\u1eb7c l\u1ea1i Kimonotho\u00e1ng gi\u00f3 v\u00e0 ch\u1ed1ng n\u00f3ng. \u1ede Nh\u1eadt B\u1ea3n, Kimonoc\u1ee7a ph\u1ee5 n\u1eef c\u00f3 c\u00e1c ki\u1ec3u m\u00e0u hoa v\u0103n gi\u00fap cho c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00e2n bi\u1ec7t \u0111\u01b0\u1ee3c l\u1ee9a tu\u1ed5i v\u00e0 c\u1ea3 t\u00ecnh tr\u1ea1ng h\u00f4n nh\u00e2n n\u1eefa. C\u00e1c c\u00f4 g\u00e1i ch\u01b0a c\u00f3 ch\u1ed3ng th\u00ec th\u01b0\u1eddng m\u1eb7c \u00e1o ngo\u00e0i c\u00f3 tay r\u1ed9ng, c\u00f2n c\u00e1c ph\u1ee5 n\u1eef c\u00f3 ch\u1ed3ng th\u00ec m\u1eb7c \u00e1o ngo\u00e0i tay h\u1eb9p. N\u1ebfu b\u00ean trong Kimono m\u00e0 m\u1eb7c \u00e1o c\u1ed5 m\u00e0u \u0111\u1ecf th\u00ec ng\u01b0\u1eddi m\u1eb7c c\u00f2n con g\u00e1i. C\u00f2n khi \u00e1o trong m\u00e0u tr\u1eafng th\u00ec ng\u01b0\u1eddi m\u1eb7c \u0111\u00e3 c\u00f3 gia \u0111\u00ecnh. Sau l\u01b0ng c\u00e1c \u00e1o Kimonoc\u1ee7a ph\u1ee5 n\u1eef Nh\u1eadt B\u1ea3n l\u1ea1i c\u00f2n c\u00f3 th\u00eam m\u1ed9t c\u00e1i t\u00fai nh\u1ecf. C\u00e1i t\u00fai n\u00e0y bi\u1ebfn d\u1ea1ng c\u1ee7a d\u1ea3i l\u01b0ng v\u00e0 c\u00e1i n\u00fat c\u1ee7a d\u1ea3i l\u01b0ng. D\u1ea3i l\u01b0ng c\u1ee7a m\u1ed9t chi\u1ebfc Kimonoc\u1ee7a ph\u1ee5 n\u1eef d\u00e0i t\u1edbi v\u00e0i m\u00e9t, ch\u1ea5t li\u1ec7u c\u0169ng r\u1ea5t c\u1ea9u k\u1ef3, l\u1ea1i c\u00f2n th\u00eau th\u00eam nh\u1eefng h\u00ecnh hoa v\u0103n r\u1ea5t \u0111\u1eb9p. Khi m\u1eb7c \u00e1o ng\u01b0\u1eddi ta cu\u1ed1n c\u00e1i d\u1ea3i d\u00e2y l\u01b0ng d\u00e0i n\u00e0y xung quanh m\u00ecnh, ph\u00eda sau bu\u1ed9c m\u1ed9t c\u00e1i g\u1ed1i v\u00e0 \u0111ai l\u01b0ng, r\u1ed3i l\u1ea1i c\u00f3 th\u00eam m\u1ed9t c\u00e1i \u0111ai nh\u1ecf c\u1ed1 \u0111\u1ecbnh, nom c\u1ee9 nh\u01b0 m\u1ed9t c\u00e1i t\u00fai v\u1eady. Nh\u1eefng lo\u00e0i v\u1eadt ph\u00e1 v\u1ee1 m\u1ecdi k\u1ef7 l\u1ee5c Ch\u00fang ta cho r\u1eb1ng lo\u00e0i v\u1eadt kh\u00f4ng c\u00f3 t\u01b0 duy, \u1ea5y v\u1eady m\u00e0 nh\u1eefng kh\u1ea3 n\u0103ng k\u1ef3 di\u1ec7u do t\u1ef1 nhi\u00ean v\u00e0 \u0111\u1ea5u tranh sinh t\u1ed3n ban t\u1eb7ng cho ch\u00fang l\u1ea1i khi\u1ebfn ta ph\u1ea3i v\u1eaft \u00f3c suy ngh\u0129 \u0111\u1ec3 t\u00ecm hi\u1ec3u. K\u1ef7 l\u1ee5c ng\u1ee7: Ho\u1eb5ng ch\u1ec9 ng\u1ee7 4 ti\u1ebfng m\u1ed9t ng\u00e0y \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c coi l\u00e0 k\u1ef7 l\u1ee5c, v\u1eady m\u00e0 gi\u1edd \u0111\u00e2y c\u00e1c nh\u00e0 khoa h\u1ecdc c\u00f2n ph\u00e1t hi\u1ec7n ra r\u1eb1ng c\u00e1 heo Dall kh\u00f4ng bao gi\u1edd bi\u1ebft ng\u1ee7. Ng\u01b0\u1ee3c l\u1ea1i, c\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 lo\u00e0i sinh v\u1eadt sinh ra ch\u1ec9. \u0111\u1ec3 ng\u1ee7. \u0110\u1ea9u ti\u00ean ph\u1ea3i k\u1ec3 \u0111\u1ebfn lo\u00e0i m\u00e8o v\u1edbi 14 ti\u1ebfng m\u1ed7i ng\u00e0y. C\u00f2n lo\u00e0i g\u1ea5u n\u00e2u \u1edf d\u00e3y Pyrenees (Ph\u00e1p) ng\u1ee7 su\u1ed1t m\u00f9a \u0110\u00f4ng d\u00e0i l\u1ea1nh gi\u00e1. Kh\u00f4ng ch\u1ecbu thua, lo\u00e0i macm\u1ed1t ng\u1ee7 li\u1ec1n 6 th\u00e1ng. Tuy nhi\u00ean, k\u1ef7 l\u1ee5c v\u1ec1 ng\u1ee7 l\u1ea1i thu\u1ed9c v\u1ec1 m\u1ed9t con l\u1eeba v\u00e0 th\u00fa t\u00fai \u0111u\u00f4i qu\u1ea5n ch\u00e2u Phi v\u00ec ch\u00fang d\u00e0nh nh\u1eefng 80% th\u1eddi gian s\u1ed1ng \u0111\u1ec3 ng\u1ee7, t\u1ee9c l\u00e0 19 gi\u1edd m\u1ed7i ng\u00e0y. K\u1ef7 l\u1ee5c v\u1ec1 c\u00e2n n\u1eb7ng v\u00e0 k\u00edch c\u1ee1 N\u01b0\u1edbc l\u00e0 m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng s\u1ed1ng c\u1ee7a c\u00e1c \u0111\u1ed9ng v\u1eadt to l\u1edbn nh\u1ea5t. D\u00e0i nh\u1ea5t l\u00e0 lo\u00e0i s\u1ee9a kh\u1ed5ng l\u1ed3: 75 m\u00e9t (b\u1eb1ng 16 chi\u1ebfc xe bu\u00fdt n\u1ed1i \u0111u\u00f4i nhau). Sau \u0111\u00f3 ph\u1ea3i k\u1ec3 \u0111\u1ebfn c\u00e1 voi xanh: 35 m\u00e9t. \u0110\u1ee9ng th\u1ee9 ba l\u00e0 lo\u00e0i c\u00e1 nh\u00e1m voi kh\u1ed5ng l\u1ed3 d\u00e0i 18 m\u00e9t t\u1eeb \u0111\u1ea9u t\u1edbi \u0111u\u00f4i. G\u1ea9n g\u0169i v\u1edbi ch\u00fang ta h\u01a1n ph\u1ea3i k\u1ec3 \u0111\u1ebfn c\u00e1 s\u1ea5u, tr\u0103n, c\u00e1 \u0111u\u1ed1i c\u0169ng n\u1eb1m trong \u201ctop ten\u201d v\u1ec1 chi\u1ec1u d\u00e0i v\u1edbi 8 m\u00e9t. So v\u1edbi nh\u1eefng lo\u00e0i k\u1ec3 tr\u00ean, h\u01b0\u01a1u cao c\u1ed5 v\u00e0 voi, m\u1eb7c d\u00f9 c\u1ed9ng th\u00eam c\u1ea3 chi\u1ebfc c\u1ed5 v\u00e0 c\u00e1i v\u00f2i d\u00e0i ngo\u1eb1ng, c\u0169ng ch\u1ec9 thu\u1ed9c h\u00e0ng t\u00e9p riu: m\u1ed9t con h\u01b0\u01a1u cao c\u1ed5 v\u1edbi c\u00e1i c\u1ed5 d\u00e0i nh\u1ea5t c\u0169ng ch\u1ec9 \u0111\u01b0\u1ee3c 6 m\u00e9t, c\u00f2n voi \u0111\u00e0nh ch\u1ecbu thua v\u1edbi 4 m\u00e9t c\u1ea3 v\u00f2i. N\u1ebfu x\u00e9t v\u1ec1 tr\u1ecdng l\u01b0\u1ee3ng, v\u00f4 \u0111\u1ecbch thu\u1ed9c v\u1ec1 lo\u00e0i c\u00e1 voi xanh. Con n\u1eb7ng nh\u1ea5t c\u00f3 th\u1ec3 l\u00ean t\u1edbi 190.000 kg, t\u01b0\u01a1ng \u0111\u01b0\u01a1ng v\u1edbi tr\u1ecdng l\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a 30 con voi c\u1ed9ng l\u1ea1i. \u0110\u1ee9ng th\u1ee9 hai l\u00e0 c\u00e1 nh\u00e1m voi","(40.000 kg). Nh\u1eefng ch\u00fa voi kh\u1ed5ng l\u1ed3 ch\u1ec9 x\u1ebfp h\u00e0ng th\u1ee9 ba v\u00ec ch\u1ec9 n\u1eb7ng c\u00f3 6.000 kg. Ngo\u00e0i ra, t\u00ea gi\u00e1c v\u00e0 h\u00e0 m\u00e3 c\u0169ng c\u00f3 c\u00e2n n\u1eb7ng \u0111\u00e1ng k\u1ec3, 3.000 kg m\u1ed7i con. K\u1ef7 l\u1ee5c v\u1ec1 tu\u1ed5i th\u1ecd D\u01b0\u1eddng nh\u01b0 t\u1ea1o ho\u00e1 \u0111\u00e3 l\u1ea5y ph\u1ea9n s\u1ed1ng c\u1ee7a lo\u00e0i c\u00f4n tr\u00f9ng ph\u00f9 du \u0111\u1ec3 c\u1ed9ng th\u00eam cho lo\u00e0i r\u00f9a. Ch\u1eb3ng th\u1ebf m\u00e0 trong khi lo\u00e0i c\u00f4n tr\u00f9ng n\u00e0y ch\u1ec9 s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c v\u1ecfn v\u1eb9n m\u1ed9t ng\u00e0y th\u00ec l\u00e3o r\u00f9a gi\u00e0 l\u1ea1i s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u1eefng 150 tu\u1ed5i. C\u00f2n k\u1ef7 l\u1ee5c s\u1ed1ng l\u00e2u nh\u1ea5t c\u1ee7a lo\u00e0i chim thu\u1ed9c v\u1ec1 lo\u00e0i h\u1ea3i \u00e2u: n\u00f3 ch\u1ec9 ch\u1ecbu ch\u00f9ng c\u00e1nh khi \u0111\u00e3 s\u1ed1ng 80 n\u0103m. \u0110\u1ed9ng v\u1eadt nhi\u1ec1u c\u01a1 nh\u1ea5t Ai c\u0169ng ngh\u0129 r\u1eb1ng lo\u00e0i ng\u1ef1a s\u1ed1ng su\u1ed1t cu\u1ed9c \u0111\u1eddi ch\u1ec9 bi\u1ebft ch\u1ea1y ph\u1ea3i ph\u00e1 k\u1ef7 l\u1ee5c v\u1ec1 s\u1ed1 l\u01b0\u1ee3ng c\u01a1 b\u1eafp. Tr\u00ean th\u1ef1c t\u1ebf, m\u1ed9t con ng\u1ef1a b\u00ecnh th\u01b0\u1eddng c\u00f3 1.200 d\u00e2y c\u01a1. Tuy nhi\u00ean, k\u1ef7 l\u1ee5c thu\u1ed9c v\u1ec1 lo\u00e0i s\u00e2u v\u1edbi 2.000 c\u01a1 t\u1eadp trung trong c\u00e1c \u0111\u1ed1t v\u00f2ng. \u0110i\u1ec1u n\u00e0y gi\u1ea3i th\u00edch v\u00ec sao ch\u00fang c\u00f3 th\u1ec3 v\u1eb7n v\u1eb9o hay quay ng\u01b0\u1eddi d\u1ec5 d\u00e0ng \u0111\u1ebfn th\u1ebf. \u0110\u1ed9ng v\u1eadt nhi\u1ec1u r\u0103ng nh\u1ea5t \u201cC\u01b0\u1eddi h\u1edf m\u01b0\u1eddi c\u00e1i r\u0103ng\u201d, \u0111i\u1ec1u n\u00e0y ch\u1ec9 \u0111\u00fang v\u1edbi con ng\u01b0\u1eddi. M\u1ed9t con c\u00e1 s\u1ea5u ch\u1ec9 c\u1ea9n \u201ch\u00e9 mi\u1ec7ng c\u01b0\u1eddi duy\u00ean\u201d c\u0169ng \u0111\u1ec3 l\u1ed9 ra 120 chi\u1ebfc r\u0103ng. Trong su\u1ed1t cu\u1ed9c \u0111\u1eddi, m\u1ed9t con c\u00e1 s\u1ea5u c\u00f3 h\u01a1n 3.000 chi\u1ebfc r\u0103ng, t\u1ee9c l\u00e0 r\u0103ng c\u1ee7a n\u00f3 r\u1ee5ng \u0111i m\u1ecdc l\u1ea1i t\u1edbi 25 l\u1ea9n. Tuy nhi\u00ean, k\u1ef7 l\u1ee5c nhi\u1ec1u r\u0103ng l\u1ea1i thu\u1ed9c v\u1ec1 c\u00e1 m\u1eadp khi n\u00f3 c\u00f3 b\u1ed9 trang s\u1ee9c g\u1ed3m 3.000 chi\u1ebfc r\u0103ng tr\u1eafng xo\u00e1 m\u00e0 b\u1ea5t k\u1ef3 m\u1ed9t h\u00e3ng s\u1ea3n xu\u1ea5t kem \u0111\u00e1nh r\u0103ng n\u00e0o c\u0169ng ph\u1ea3i th\u00e8m mu\u1ed1n. Ngay c\u1ea3 khi m\u1ed9t chi\u1ebfc b\u1ecb r\u1ee5ng, m\u1ed9t chi\u1ebfc kh\u00e1c ch\u1edd s\u1eb5n n\u01a1i \u0111\u00fang v\u1ecb tr\u00ed \u0111\u00f3 v\u00e0 s\u1ebd m\u1ecdc ngay. C\u1ee9 nh\u01b0 v\u1eady, trong su\u1ed1t cu\u1ed9c \u0111\u1eddi, c\u00e1 m\u1eadp c\u00f3 20.000 chi\u1ebfc r\u0103ng. K\u1ef7 l\u1ee5c v\u1ec1 chi\u1ebfc r\u0103ng to v\u00e0 n\u1eb7ng nh\u1ea5t thu\u1ed9c v\u1ec1 lo\u00e0i voi. Tr\u1ecdng l\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a b\u1ed9 r\u0103ng s\u1eefa c\u1ee7a voi c\u0169ng n\u1eb7ng t\u1edbi 4 kg. C\u00f2n m\u1ed7i chi\u1ebfc r\u0103ng h\u00e0m d\u01b0\u1edbi c\u1ee7a h\u00e0 m\u00e3 c\u0169ng n\u1eb7ng t\u1edbi 4 kg. Kh\u00f4ng nhi\u1ec1u, kh\u00f4ng to, kh\u00f4ng n\u1eb7ng nh\u01b0 r\u0103ng c\u00e1 m\u1eadp, voi hay h\u00e0 m\u00e3, nh\u01b0ng r\u0103ng c\u1ee7a lo\u00e0i h\u1ea3i s\u01b0 l\u1ea1i khi\u1ebfn ng\u01b0\u1eddi ta ph\u1ea3i nh\u1edb \u0111\u1ebfn v\u00ec n\u00f3 d\u00e0i 80 centim\u00e9t, b\u1eb1ng chi\u1ec1u cao c\u1ee7a m\u1ed9t em b\u00e9 5 tu\u1ed5i. \u0110\u1ed9ng v\u1eadt ph\u00e0m \u0103n nh\u1ea5t D\u1eabn \u0111\u1ea9u danh s\u00e1ch c\u00e1c con v\u1eadt ph\u00e0m \u0103n l\u00e0 voi. M\u1ed7i ng\u00e0y m\u1ed9t ch\u00fa voi tr\u01b0\u1edfng th\u00e0nh ng\u1ed1n h\u1ebft 200 kgc\u1ecf kh\u00f4, u\u1ed1ng h\u1ebft 200 l\u00edt n\u01b0\u1edbc. Ti\u1ebfp theo, ph\u1ea3i k\u1ec3 \u0111\u1ebfn k\u1ec1n k\u1ec1n v\u00e0 s\u01b0 t\u1eed, m\u1ed7i b\u1eefa ch\u00fang c\u00f3 th\u1ec3 \u0103n li\u1ec1n m\u1ed9t m\u1ea1ch h\u1ebft 40 kg th\u1ee9c \u0103n. Kh\u1ec9 l\u1ea1i n\u1ed5i ti\u1ebfng v\u00ec \u0103n nhanh, ch\u00fang c\u00f3 th\u1ec3 x\u01a1i m\u1ed9t m\u1ea1ch 50 qu\u1ea3 chu\u1ed1i. V\u1ec1 ph\u1ea9n m\u00ecnh, m\u1ed7i ng\u00e0y chim c\u1ed5 \u0111\u1ecf ng\u1ed1n h\u1ebft 4,3 m s\u00e2u (b\u1eb1ng chi\u1ec1u d\u00e0i m\u1ed9t chi\u1ebfc \u00f4 t\u00f4). C\u00e1 s\u1ea5u c\u0169ng kh\u00f4ng k\u00e9m ph\u1ea9n \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t trong chuy\u1ec7n \u0103n u\u1ed1ng: kh\u00f4ng k\u1ec3 \u0111\u1ebfn nh\u1eefng con m\u1ed3i s\u1ed1ng, c\u00e1 s\u1ea5u c\u00f3 th\u1ec3 \u0103n c\u1ea3 \u0111\u00e1. X\u00e9t v\u1ec1 kh\u1ea3 n\u0103ng nh\u1ecbn \u0103n, h\u1ecd nh\u00e0 r\u1eafn ph\u1ea3i \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 vua: m\u1ed7i n\u0103m ch\u1ec9 c\u1ea9n \u0103n 8","-10 b\u1eefa \u0103n c\u0169ng \u0111\u1ee7 cho ch\u00fang r\u1ed3i; m\u1ed9t con tr\u0103n c\u00f3 th\u1ec3 nhin \u0111\u00f3i su\u1ed1t 12 th\u00e1ng li\u1ec1n, nh\u01b0ng ngay khi g\u1eb7p ph\u1ea3i m\u1ed9t ch\u00fa linh d\u01b0\u01a1ng ch\u00e2n \u0111en, n\u00f3 c\u00f3 th\u1ec3 x\u01a1i t\u00e1i c\u1ea3 60 kg n\u00e0y. K\u1ef7 l\u1ee5c v\u1ec1 th\u1eddi gian mang thai Con v\u1eadt ch\u1eeda \u0111\u1ebb ng\u1eafn nh\u1ea5t l\u00e0 th\u00fa c\u00f3 t\u00fai \u1edf ch\u00e2u M\u1ef9: 12 ng\u00e0y. Ti\u1ebfp theo l\u00e0 chu\u1ed9t: 3 tu\u1ea9n. \u0110\u00e2y c\u0169ng l\u00e0 l\u00fd do v\u00ec sao tr\u00ean th\u1ebf gi\u1edbi n\u00e0y c\u00f3 l\u1eafm chu\u1ed9t \u0111\u1ebfn th\u1ebf. Chi\u1ebfm th\u1ee9 ba l\u00e0 th\u1ecf: m\u1ed9t th\u00e1ng v\u00e0 c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u1ebb 5 -12 con m\u1ed7i l\u1ea9n. Con v\u1eadt ch\u1eeda \u0111\u1ebb l\u00e2u nh\u1ea5t l\u00e0 t\u00ea gi\u00e1c: 1 n\u0103m 6 th\u00e1ng 20 ng\u00e0y v\u00e0 voi ch\u00e2u \u00c1: 2 n\u0103m 1 th\u00e1ng. Nh\u01b0ng k\u1ef7 l\u1ee5c l\u1ea1i thu\u1ed9c v\u1ec1 lo\u00e0i k\u1ef3 nh\u00f4ng \u0111en s\u1ed1ng \u1edf v\u00f9ng n\u00fai Alpes (Ph\u00e1p): 3 n\u0103m 2 th\u00e1ng v\u00e0 20 ng\u00e0y. Th\u1eddi gian giao ph\u1ed1i ng\u1eafn nh\u1ea5t Th\u1eddi gian giao ph\u1ed1i ng\u1eafn nh\u1ea5t thu\u1ed9c v\u1ec1 lo\u00e0i linh d\u01b0\u01a1ng nh\u1ecf v\u00e0 voi: m\u1ed9t l\u1ea9n \u201cch\u0103n g\u1ed1i\u201d c\u1ee7a hai lo\u00e0i n\u00e0y ch\u1ec9 v\u1ecfn v\u1eb9n c\u00f3 10 v\u00e0 20 gi\u00e2y. Th\u1eddi gian m\u1ed7i l\u1ea9n d\u00e0nh cho \u201cchuy\u1ec7n \u1ea5y\u201d c\u1ee7a kh\u1ec9 maki \u1edf Madagascar l\u00e0 2 gi\u1edd. Tuy nhi\u00ean, k\u1ef7 l\u1ee5c l\u1ea1i thu\u1ed9c v\u1ec1 lo\u00e0i chu\u1ed9t nh\u1eaft: 12 gi\u1edd. Ch\u00ednh v\u00ec l\u00fd do n\u00e0y, sau khi giao ph\u1ed1i v\u1edbi con c\u00e1i, m\u1ed9t ch\u00fa chu\u1ed9t \u0111\u1ef1c ch\u1ec9 s\u1ed1ng th\u00eam \u0111\u01b0\u1ee3c 5 -10 ng\u00e0y. K\u1ef7 l\u1ee5c v\u1ec1 s\u1ed1 l\u1ea9n giao ph\u1ed1i thu\u1ed9c v\u1ec1 lo\u00e0i s\u01b0 t\u1eed: n\u00f3 c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0m \u201cchuy\u1ec7n \u1ea5y\u201d 86 l\u1ea9n m\u1ed7i ng\u00e0y. C\u00f2n b\u1ecd ng\u1ef1a c\u00e1i l\u1ea1i khi\u1ebfn ng\u01b0\u1eddi ta ph\u1ea3i tr\u00f2n m\u1eaft v\u00ec n\u00e0ng x\u01a1i t\u00e1i b\u1ea1n t\u00ecnh sau khi tho\u1ea3 m\u00e3n. C\u00f3 l\u1ebd \u0111\u1ea5y l\u00e0 kinh nghi\u1ec7m x\u01b0\u01a1ng m\u00e1u \u0111\u1ec3 anh b\u1ea1n nh\u1ec7n h\u00e0ng x\u00f3m r\u00fat kinh nghi\u1ec7m. \u0110\u1ec3 tr\u00e1nh b\u1ecb nh\u1ec7n c\u00e1i \u0103n th\u1ecbt, nh\u1ec7n \u0111\u1ef1c t\u00ecm cho m\u00ecnh m\u1ed9t l\u1ed1i tho\u00e1t: d\u00e2ng cho ng\u01b0\u1eddi t\u00ecnh m\u1ed9t con m\u1ed3i. V\u00e0 trong khi ng\u01b0\u1eddi t\u00ecnh c\u00f2n b\u1eadn \u0111\u00e1nh ch\u00e9n th\u00ec ch\u00e0ng ta ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng. V\u00e0 \u0111\u1ebfn khi nh\u1ec7n c\u00e1i nh\u1eadn ra th\u00ec... s\u1ef1 \u0111\u00e3 r\u1ed3i. Ch\u00f3 s\u00f3i n\u1ed5i ti\u1ebfng l\u00e0 hung t\u1ee3n nh\u01b0ng l\u1ea1i l\u00e0 lo\u00e0i v\u1eadt d\u1ecbu d\u00e0ng nh\u1ea5t trong chuy\u1ec7n \u201cph\u00f2ng the\u201d. C\u00f2n lo\u00e0i v\u1eadt chung thu\u1ef7 nh\u1ea5t l\u00e0 s\u00f3c: m\u1ed9t ch\u00fa s\u00f3c \u0111\u1ef1c x\u00e1m c\u00f3 th\u1ec3 chung s\u1ed1ng 18 n\u0103m li\u1ec1n v\u1edbi m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi t\u00ecnh duy nh\u1ea5t. K\u1ef7 l\u1ee5c v\u1ec1 kh\u1ee9u gi\u00e1c N\u1ebfu ai n\u00f3i v\u1edbi b\u1ea1n r\u1eb1ng ch\u00f3 l\u00e0 lo\u00e0i v\u1eadt th\u00ednh m\u0169i nh\u1ea5t th\u00ec \u0111\u1eebng tin. Ch\u00f3 ch\u1ec9 \u0111\u1ee9ng h\u00e0ng th\u1ee9 ba v\u1ec1 kh\u1ea3 n\u0103ng nh\u1eadn ra m\u00f9i t\u1eeb xa m\u00e0 th\u00f4i. Ph\u00e1 k\u1ef7 l\u1ee5c trong l\u0129nh v\u1ef1c n\u00e0y l\u00e0 b\u01b0\u1edbm \u0111\u00eam. M\u1ed9t con ng\u00e0i \u0111\u1ef1c c\u00f3 th\u1ec3 ng\u1eedi th\u1ea5y m\u00f9i c\u00e1ch n\u00f3 11 km. Sau \u0111\u00f3 ph\u1ea3i k\u1ec3 \u0111\u1ebfn r\u00e1i c\u00e1 bi\u1ec3n, c\u00f3 th\u1ec3 nh\u1eadn ra m\u00f9i kh\u00f3i \u1edf c\u00e1ch n\u00f3 8 km. C\u00f2n c\u00e1 m\u1eadp th\u00ec c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00e1t hi\u1ec7n \u0111\u01b0\u1ee3c m\u00f9i c\u1ee7a m\u1ed9t gi\u1ecdt m\u00e1u nh\u1ecf ho\u00e0 tan trong 115 l\u00edt n\u01b0\u1edbc. Ch\u00f3 th\u00ec \u0111\u1ee9ng h\u00e0ng th\u1ee9 ba v\u1ec1 ph\u00e1t hi\u1ec7n m\u00f9i \u1edf \u0111\u1ed9 xa, nh\u01b0ng l\u1ea1i d\u1eabn \u0111\u1ea9u danh s\u00e1ch v\u1ec1 con v\u1eadt ph\u00e2n bi\u1ec7t \u0111\u01b0\u1ee3c nhi\u1ec1u m\u00f9i: 100.000 m\u00f9i kh\u00e1c nhau (m\u1ed9t chuy\u00ean gia ng\u1eedi m\u00f9i c\u0169ng ch\u1ec9 ph\u00e2n bi\u1ec7t \u0111\u01b0\u1ee3c 3.000 m\u00f9i) K\u1ef7 l\u1ee5c v\u1ec1 x\u00e2y t\u1ed5","Lo\u00e0i v\u1eadt x\u00e2y t\u1ed5 to nh\u1ea5t l\u00e0 \u0111\u1ea1i b\u00e0ng: c\u00e1c nh\u00e0 khoa h\u1ecdc \u0111\u00e3 ph\u00e1t hi\u1ec7n ra \u1edf Ecosse m\u1ed9t chi\u1ebfc t\u1ed5 s\u00e2u 4,5 m\u00e9t do ch\u00ednh chim \u0111\u1ea1i b\u00e0ng l\u00e0m b\u1eb1ng m\u1ecf v\u00e0 m\u00f3ng ch\u00e2n. K\u1ef3 c\u00f4ng nh\u1ea5t l\u00e0 chi\u1ebfc t\u1ed5 c\u1ee7a lo\u00e0i chim \u00e9n: \u0111\u1ec3 x\u00e2y xong m\u1ed9t chi\u1ebfc t\u1ed5, chim \u00e9n ph\u1ea3i bay \u0111i bay l\u1ea1i 1.000 l\u1ea9n, d\u00f9ng m\u1ecf l\u1ea5y b\u00f9n tr\u1ed9n v\u1edbi r\u00e3i l\u00e0n nguy\u00ean v\u1eadt li\u1ec7u. C\u00f2n h\u1ea3i ly g\u1eb7m \u0111\u1ee9t m\u1ed9t kh\u00fac g\u1ed7 s\u1ed3i \u0111\u01b0\u1eddng k\u00ednh 20 centimet trong ch\u01b0a \u0111\u1ea9y 1 \u0111\u00eam \u0111\u1ec3 x\u00e2y t\u1ed5. K\u1ef7 l\u1ee5c v\u1ec1 th\u00ednh gi\u00e1c Ti\u1ebfng k\u00eau kho\u1ebb nh\u1ea5t thu\u1ed9c v\u1ec1 lo\u00e0i c\u00e1 voi xanh. Ng\u01b0\u1eddi ta t\u00ednh \u0111\u01b0\u1ee3c r\u1eb1ng gi\u1ecdng n\u00f3i c\u1ee7a n\u00f3 c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u1ea1t t\u1edbi c\u01b0\u1eddng \u0111\u1ed9 \u00e2m thanh c\u1ee7a m\u1ed9t t\u00ean l\u1eeda \u0111\u01b0a t\u00e0u con thoi v\u00e0o v\u0169 tr\u1ee5. M\u1eb7t kh\u00e1c. V\u00ec c\u00f3 m\u1ed9t c\u00e1i tai r\u1ea5t th\u00ednh, c\u00e1 voi xanh c\u00f3 th\u1ec3 giao ti\u1ebfp v\u1edbi \u0111\u1ed3ng lo\u1ea1i \u1edf b\u00ean kia \u0111\u1ea1i d\u01b0\u01a1ng. Ti\u1ebfng k\u00eau c\u1ee7a m\u1ed9t ch\u00fa kh\u1ec9 c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u01b0\u1ee3c nghe th\u1ea5y trong chu vi 15 km. C\u00f2n chim di\u1ec7c sao n\u1eb1m trongs\u00e1ch Guiness v\u1edbi ti\u1ebfng \u201ch\u00f3t\u201d gi\u1ed1ng m\u1ed9t con b\u00f2 \u0111ang r\u1ed1ng v\u00e0 ph\u00e1t \u0111i xa 4 km. N\u1ebfu mu\u1ed1n y\u00ean t\u0129nh, t\u1ed1t nh\u1ea5t l\u00e0 n\u00ean \u1edf g\u1ea9n \u0111\u1ecba ph\u1eadn c\u1ee7a th\u1ecf: \u0111\u1ec3 b\u00e1o hi\u1ec7u nguy hi\u1ec3m, lo\u00e0i v\u1eadt n\u00e0y ch\u1ec9 d\u00f9ng ch\u00e2n sau \u0111\u1eadp \u0111\u1eadp v\u00e0i c\u00e1i xu\u1ed1ng \u0111\u1ea5t. V\u1ec1 ph\u1ea9n m\u00ecnh, c\u00e1 heo v\u1eabn kh\u00f4ng ng\u1eebng l\u00e0 \u0111\u1ed1i t\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a nhi\u1ec1u nghi\u00ean c\u1ee9u v\u00ec ng\u00f4n ng\u1eef c\u1ee7a ch\u00fang r\u1ea5t \u0111a d\u1ea1ng v\u00e0 k\u00ec b\u00ed. \u0110\u1eb7c bi\u1ec7t, th\u00ednh gi\u00e1c c\u1ee7a ch\u00fang ph\u00e1t tri\u1ec3n h\u01a1n ch\u00fang ta g\u1ea5p 10 l\u1ea9n: ch\u00fang c\u00f3 th\u1ec3 nghe \u0111\u01b0\u1ee3c si\u00eau \u00e2m trong khi con ng\u01b0\u1eddi th\u00ec kh\u00f4ng th\u1ec3. K\u1ef7 l\u1ee5c v\u1ec1 th\u1ecb gi\u00e1c C\u00e1c lo\u00e0i chim s\u0103n m\u1ed3i c\u00f3 c\u00e1i nh\u00ecn s\u1eafc nh\u1ea5t: chim c\u1eaft di c\u01b0 c\u00f3 th\u1ec3 nh\u1eadn ra m\u1ed9t con b\u1ed3 c\u00e2u \u1edf kho\u1ea3ng c\u00e1ch l\u00e0 8 km; \u0111\u1ea1i b\u00e0ng c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00e1t hi\u1ec7n ra m\u1ed9t con th\u1ecf r\u1eb1ng t\u1eeb tr\u00ean \u0111\u1ed9 cao 3.000 m\u00e9t. \u0110\u1ed9ng v\u1eadt c\u00f3 m\u1eaft to nh\u1ea5t l\u00e0 m\u1ef1c th\u1ebb kh\u1ed5ng l\u1ed3: thu\u1ef7 tinh th\u1ec3 c\u1ee7a n\u00f3 c\u00f3 \u0111\u01b0\u1eddng k\u00ednh l\u00e0 38 centim\u00e9t... b\u1eb1ng \u0111\u01b0\u1eddng k\u00ednh m\u1ed9t qu\u1ea3 b\u00f3ng r\u1ed5. \u1ede \u0111\u1ed9ng v\u1eadt c\u00f3 v\u00fa, ng\u1ef1a gi\u1eadt k\u1ef7 l\u1ee5c c\u00f3 m\u1eaft to nh\u1ea5t (\u0111\u01b0\u1eddng k\u00ednh l\u00e0 5,5 centim\u00e9t) v\u00e0 qu\u1ea3 kh\u00f4ng sai khi ng\u01b0\u1eddi ta n\u00f3i r\u1eb1ng ng\u1ef1a nh\u00ecn th\u1ea5y ch\u00fang ta to g\u1ea5p 7 l\u1ea9n k\u00edch c\u1ee1 th\u1ef1c c\u1ee7a ch\u00fang ta. Lo\u00e0i v\u1eadt \u0111\u01b0\u1ee3c bi\u1ebft \u0111\u1ebfn v\u1edbi \u0111\u00f4i m\u1eaft \u0111\u1eb9p nh\u1ea5t l\u00e0 gi\u1ed1ng s\u00f2 St. Jacques. D\u1ecdc tr\u00ean t\u1ea5m \u00e1o kho\u00e1c c\u1ee7a m\u00ecnh, gi\u1ed1ng s\u00f2 n\u00e0y c\u00f3 hai d\u00e3y m\u1eaft g\u1ed3m r\u1ea5t nhi\u1ec1u c\u1eb7p m\u1eaft nh\u1ecf xanh m\u00e0u n\u01b0\u1edbc bi\u1ec3n; s\u1ed1 l\u01b0\u1ee3ng m\u1eaft c\u1ee7a ch\u00fang ng\u00e0y c\u00e0ng t\u0103ng theo tu\u1ed5i t\u00e1c c\u1ee7a ch\u00fang. \u0110\u1ed9ng v\u1eadt ch\u1ea1y nhanh nh\u1ea5t Huy ch\u01b0\u01a1ng v\u00e0ng x\u1ee9ng \u0111\u00e1ng \u0111\u01b0\u1ee3c trao cho lo\u00e0i b\u00e1o v\u1edbi v\u1eadn t\u1ed1c 101 km\/h. Huy ch\u01b0\u01a1ng b\u1ea1c thu\u1ed9c v\u1ec1 linh d\u01b0\u01a1ng v\u1edbi 98,16 km\/h c\u00f2n ho\u1eb5ng ch\u1ec9 gi\u00e0nh \u0111\u01b0\u1ee3c huy ch\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ed3ng v\u1edbi v\u1eadn t\u1ed1c 98 km\/h.","10 lo\u00e0i v\u1eadt nguy hi\u1ec3m nh\u1ea5t th\u1ebf gi\u1edbi Ch\u00fang l\u00e0 nh\u1eefng sinh v\u1eadt n\u1ed5i danh t\u1eeb l\u00e2u nh\u01b0 s\u01b0 t\u1eed, c\u00e1 m\u1eadp tr\u1eafng hay r\u1eafn mang b\u00e0nh, \u0111\u1ebfn nh\u1eefng lo\u00e0i qu\u00e1 quen thu\u1ed9c xung quanh m\u00e0 th\u1eadm ch\u00ed b\u1ea1n qu\u00ean m\u1ea5t \u0111\u1ed9 nguy h\u1ea1i c\u1ee7a ch\u00fang nh\u01b0 mu\u1ed7i. D\u01b0\u1edbi \u0111\u00e2y l\u00e0 10 lo\u00e0i k\u1ebb th\u00f9 gh\u00ea gh\u1edbm nh\u1ea5t c\u1ee7a lo\u00e0i ng\u01b0\u1eddi. Mu\u1ed7i: H\u1ea9u h\u1ebft c\u00e1c c\u00fa mu\u1ed7i \u0111\u1ed1t \u0111\u1ec1u ch\u1ec9 khi\u1ebfn b\u1ea1n ng\u1ee9a. Nh\u01b0ng m\u1ed9t s\u1ed1 lo\u00e0i mu\u1ed7i c\u00f3 th\u1ec3 mang v\u00e0 truy\u1ec1n k\u00fd sinh tr\u00f9ng s\u1ed1t r\u00e9t. H\u1eadu qu\u1ea3 l\u00e0, nh\u1eefng con c\u00f4n tr\u00f9ng b\u00e9 nh\u1ecf n\u00e0y \u0111\u00e3 g\u00e2y ra h\u01a1n 2 tri\u1ec7u ca t\u1eed vong tr\u00ean ng\u01b0\u1eddi m\u1ed7i n\u0103m. R\u1eafn mang b\u00e0nh ch\u00e2u \u00c1: M\u1eb7c d\u00f9 lo\u00e0i v\u1eadt n\u00e0y kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u1eadn danh hi\u1ec7u lo\u00e0i r\u1eafn \u0111\u1ed9c nh\u1ea5t, nh\u01b0ng n\u00f3 l\u1ea1i g\u00e2y h\u1ea1i nhi\u1ec1u nh\u1ea5t. Trong s\u1ed1 50.000 ca t\u1eed vong v\u00ec r\u1eafn c\u1eafn m\u1ed7i n\u0103m, r\u1eafn mang b\u00e0nh ch\u00e2u \u00c1 \u0111\u00f3ng g\u00f3p \u201cc\u1ed5 ph\u1ea9n\u201d l\u1edbn nh\u1ea5t. S\u1ee9a h\u1ed9p Australia:C\u00f2n \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 ong bi\u1ec3n, nh\u1eefng con s\u1ee9a to b\u1eb1ng c\u00e1i b\u00e1t n\u00e0y c\u00f3 th\u1ec3 c\u00f3 \u0111\u1ebfn 60 x\u00fac tu tr\u00ean m\u1ed7i 4 m\u00e9t chi\u1ec1u d\u00e0i. M\u1ed7i x\u00fa tu c\u00f3 5.000 t\u1ebf b\u00e0o ng\u00f2i v\u00e0 \u0111\u1ee7 \u0111\u1ed9c t\u1ed1 \u0111\u1ec3 gi\u1ebft ch\u1ebft 60 ng\u01b0\u1eddi. C\u00e1 m\u1eadp tr\u1eafng: M\u00e1u trong n\u01b0\u1edbc c\u00f3 th\u1ec3 l\u00f4i k\u00e9o nh\u1eefng con v\u1eadt n\u00e0y v\u00e0o b\u1eefa \u0103n \u0111i\u00ean lo\u1ea1n, n\u01a1i ch\u00fang s\u1eed d\u1ee5ng t\u1ea5t c\u1ea3 3.000 c\u00e1i r\u0103ng c\u1ee7a m\u00ecnh \u0111\u1ec3 c\u1eafn b\u1ea5t c\u1ee9 th\u1ee9 g\u00ec chuy\u1ec3n \u0111\u1ed9ng.","S\u01b0 t\u1eed ch\u00e2u Phi: Nh\u1eefng chi\u1ebfc r\u0103ng nanh kh\u1ed5ng l\u1ed3? Th\u1eed xem. Nhanh nh\u01b0 tia ch\u1edbp? H\u01a1n c\u1ea3 \u0111i\u1ec1u \u0111\u00f3. B\u1ed9 vu\u1ed1t s\u1eafc nh\u01b0 dao c\u1ea1o? Kh\u1ecfi ph\u1ea3i b\u00e0n. Ch\u00fang \u0111\u00f3i? T\u1ed1t h\u01a1n h\u1ebft b\u1ea1n h\u00e3y hy v\u1ecdng l\u00e0 kh\u00f4ng. Nh\u1eefng con m\u00e8o l\u1edbn n\u00e0y g\u1ea9n nh\u01b0 l\u00e0 c\u00e1c tay \u0111i s\u0103n ho\u00e0n h\u1ea3o. C\u00e1 s\u1ea5u n\u01b0\u1edbc m\u1eb7n Australia:\u0110\u1eebng nh\u1ea9m con v\u1eadt n\u00e0y v\u1edbi m\u1ed9t kh\u00fac g\u1ed7! N\u00f3 c\u00f3 th\u1ec3 n\u1eb1m im trong n\u01b0\u1edbc, ch\u1edd \u0111\u1ee3i ng\u01b0\u1eddi \u0111i ngang qua. Sau \u0111\u00f3, trong ch\u1edbp m\u1eaft, n\u00f3 lao v\u00e0o con m\u1ed3i, k\u00e9o k\u1ebb x\u1ea5u s\u1ed1 xu\u1ed1ng n\u01b0\u1edbc \u0111\u1ec3 d\u00ecm ch\u1ebft v\u00e0 c\u1eafn n\u00e1t. Voi: Kh\u00f4ng ph\u1ea3i t\u1ea5t c\u1ea3 c\u00e1c con voi \u0111\u1ec1u th\u00e2n thi\u1ec7n nh\u01b0 Dumbo. Voi gi\u1ebft h\u01a1n 500 ng\u01b0\u1eddi m\u1ed7i n\u0103m tr\u00ean to\u00e0n th\u1ebf gi\u1edbi. Voi ch\u00e2u Phi th\u01b0\u1eddng n\u1eb7ng kho\u1ea3ng 8 t\u1ea5n \u0111\u1ee7 \u0111\u1ec3 gi\u00e0y n\u00e1t b\u1ea1n m\u00e0 ch\u01b0a c\u1ea9n d\u00f9ng \u0111\u1ebfn \u0111\u00f4i ng\u00e0 nh\u1ecdn ho\u1eaft. G\u1ea5u tr\u1eafng: Ch\u1eafc ch\u1eafn trong v\u01b0\u1eddn th\u00fa ch\u00fang c\u00f3 v\u1ebb ngo\u00e0i r\u1ea5t d\u1ec5 th\u01b0\u01a1ng, nh\u01b0ng trong t\u1ef1 nhi\u00ean ch\u00fang coi h\u1ea3i c\u1ea9u voi l\u00e0 b\u1eefa s\u00e1ng. Th\u1eed tham d\u1ef1 m\u00e0 xem, b\u1ea1n s\u1ebd th\u1ea5y ch\u00fang d\u1ec5 d\u00e0ng x\u00e9 to\u1ea1c \u0111\u1ea9u con m\u1ed3i b\u1eb1ng m\u1ed9t c\u00fa \u0111\u00e1nh v\u1edbi nh\u1eefng chi\u1ebfc m\u00f3ng kh\u1ed5ng l\u1ed3. V\u00ec sao th\u00e2n c\u00e2y h\u00ecnh tr\u1ee5? M\u00f4n h\u00ecnh h\u1ecdc m\u00e1ch b\u1ea3o ch\u00fang ta r\u1eb1ng di\u1ec7n t\u00edch c\u1ee7a h\u00ecnh tr\u00f2n l\u1edbn h\u01a1n b\u1ea5t k\u1ef3 m\u1ed9t h\u00ecnh n\u00e0o kh\u00e1c. Do \u0111\u00f3, v\u1edbi c\u00f9ng m\u1ed9t l\u01b0\u1ee3ng nhi\u00ean li\u1ec7u nh\u01b0 nhau, mu\u1ed1n t\u1ea1o th\u00e0nh lo\u1ea1i \u0111\u1ed3 v\u1eadt c\u00f3 dung t\u00edch l\u1edbn nh\u1ea5t ho\u1eb7c l\u00e0 c\u00f3 s\u1ee9c ch\u1ee9a nhi\u1ec1u nh\u1ea5t th\u00ec hi\u1ec3n nhi\u00ean ph\u1ea3i t\u1ea1o th\u00e0nh h\u00ecnh tr\u00f2n l\u00e0 th\u00edch h\u1ee3p h\u01a1n c\u1ea3. Ch\u1eb3ng c\u00f3 g\u00ec l\u00e0 l\u1ea1 khi ng\u01b0\u1eddi ta l\u00e0m \u1ed1ng kh\u00f3i, \u1ed1ng d\u1eabn n\u01b0\u1edbc \u0111\u1ec1u l\u00e0 \u1ed1ng tr\u00f2n. Tr\u00ean th\u1ef1c t\u1ebf \u0111\u00f3 l\u00e0 m\u1ed9t ki\u1ec3u b\u1eaft ch\u01b0\u1edbc hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng t\u1ef1 nhi\u00ean (ph\u00f2ng sinh h\u1ecdc). Th\u1ee9 hai l\u00e0 h\u00ecnh tr\u1ee5 tr\u00f2n ch\u1ecbu l\u1ef1c t\u1ed1t nh\u1ea5t. Tr\u1ecdng l\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a t\u00e1n c\u00e2y to tr\u00f2n \u0111\u1ec1u nh\u1edd v\u00e0o s\u1ef1 ch\u1ed1ng gi\u1eef c\u1ee7a th\u00e2n c\u00e2y. C\u00f3 nh\u1eefng lo\u00e0i c\u00e2y sai tr\u00e1i, \u0111\u1ebfn m\u00f9a tr\u00ean c\u00e2y c\u00f2n treo n\u1eb7ng h\u00e0ng t\u1ea1 qu\u1ea3, n\u1ebfu kh\u00f4ng c\u00f3 c\u00e0nh th\u00e2n kho\u1ebb ch\u1ed1ng gi\u1eef, l\u00e0m sao c\u00f3 th\u1ec3 t\u1ed3n t\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c. H\u01a1n n\u1eefa, v\u1edbi th\u00e2n c\u00e2y h\u00ecnh tr\u1ee5 tr\u00f2n c\u00f2n c\u00f3 l\u1ee3i cho vi\u1ec7c ph\u00f2ng ch\u1ed1ng nhi\u1ec1u t\u00e1c h\u1ea1i t\u1eeb b\u00ean ngo\u00e0i. N\u1ebfu th\u00e2n c\u00e2y l\u00e0 h\u00ecnh vu\u00f4ng ho\u1eb7c h\u00ecnh ch\u1eef nh\u1eadt, th\u00e2n c\u00e2y \u1eaft s\u1ebd c\u00f3 c\u00e1c g\u00f3c c\u1ea1nh, d\u1ec5 l\u00e0m m\u1ed3i cho c\u00e1c lo\u00e0i \u0111\u1ed9ng v\u1eadt g\u1eb7m nh\u1ea5m. Ngo\u00e0i ra, c\u00e2y th\u00e2n g\u1ed7 l\u00e0 c\u00e2y l\u00e2u n\u0103m, trong \u0111\u1eddi n\u00f3 kh\u00f3 tr\u00e1nh kh\u1ecfi b\u1ecb gi\u00f3 b\u00e3o t\u1ea5n c\u00f4ng. Do th\u00e2n c\u00e2y h\u00ecnh tr\u1ee5 tr\u00f2n, cho n\u00ean d\u00f9 gi\u00f3 l\u1edbn \u0111\u1ebfn t\u1eeb ph\u00eda n\u00e0o c\u0169ng d\u1ec5 d\u00e0ng l\u01b0\u1edbt qua b\u1ec1 m\u1eb7t, ch\u1ec9 ph\u1ea3i ch\u1ecbu m\u1ed9t l\u1ef1c nh\u1ecf c\u1ee7a gi\u00f3 m\u00e0 th\u00f4i. M\u1ecdi sinh v\u1eadt \u0111\u1ec1u ti\u1ebfn l\u00ean ph\u00eda tr\u01b0\u1edbc tr\u00ean b\u1eadc thang ti\u1ebfn ho\u00e1 c\u1ee7a th\u1ebf gi\u1edbi. H\u00ecnh tr\u1ee5 tr\u00f2n c\u1ee7a th\u00e2n c\u00e2y ch\u00ednh l\u00e0 k\u1ebft qu\u1ea3 ho\u00e0n h\u1ea3o c\u1ee7a s\u1ef1 th\u00edch nghi \u0111\u00f3. V\u00ec sao t\u1ea7m nh\u00ecn c\u1ee7a chim \u01b0ng r\u1ea5t xa? T\u1eeb tr\u00ean kh\u00f4ng cao t\u1edbi 2 3 ngh\u00ecn m\u00e9t, chim \u01b0ng c\u00f3 th\u1ec3 nh\u00ecn th\u1ea5y ch\u00ednh x\u00e1c m\u1ed9t con chu\u1ed9t \u0111\u1ed3ng ho\u1eb7c m\u1ed9t con ch\u00f3 \u0111ang ch\u1ea1y d\u01b0\u1edbi m\u1eb7t \u0111\u1ea5t. Nh\u1eefng con m\u1ed3i n\u00e0y kh\u00f4ng th\u1ec3","n\u00e0o tr\u1ed1n tho\u00e1t. Nh\u1edd \u0111\u00e2u chim \u01b0ng c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng \u0111\u00f3? Chim \u01b0ng c\u00f3 th\u1ecb l\u1ef1c t\u1ed1t nh\u01b0 v\u1eady ch\u1ee7 y\u1ebfu l\u00e0 do tr\u00ean v\u00f5ng m\u1ea1c trong m\u1ed7i con m\u1eaft c\u1ee7a n\u00f3 \u0111\u1ec1u c\u00f3 hai l\u1ed7 h\u00f5m \u1edf gi\u1eefa, so v\u1edbi l\u1ed7 h\u00f5m \u1edf gi\u1eefa m\u1eaft ng\u01b0\u1eddi th\u00ec nhi\u1ec1u h\u01a1n m\u1ed9t. M\u1ed9t trong hai l\u1ed7 h\u00f5m n\u00e0y chuy\u00ean nh\u00ecn th\u1eb3ng, l\u1ed7 c\u00f2n l\u1ea1i th\u00ec nh\u00ecn nghi\u00eang. Nh\u01b0 v\u1eady, ph\u1ea1m vi nh\u00ecn c\u1ee7a chim \u01b0ng r\u1ed9ng h\u01a1n r\u1ea5t nhi\u1ec1u. Ngo\u00e0i ra, m\u1ed7i c\u00e1i \u1ed1ng trong l\u1ed7 h\u00f5m gi\u1eefa m\u1eaft c\u1ee7a chim \u01b0ng c\u0169ng c\u00f3 nhi\u1ec1u t\u1ebf b\u00e0o nh\u00ecn v\u1eadt h\u01a1n m\u1eaft ng\u01b0\u1eddi 6 7 l\u1ea9n. Cho n\u00ean m\u1eaft chim \u01b0ng kh\u00f4ng nh\u1eefng c\u00f3 th\u1ec3 nh\u00ecn xa h\u01a1n b\u1ea5t c\u1ee9 \u0111\u1ed9ng v\u1eadt n\u00e0o, m\u00e0 c\u00f2n nh\u00ecn th\u1ea5y r\u1ea5t r\u00f5 r\u00e0ng C\u00e1ch n\u00e0o ph\u00e2n bi\u1ec7t r\u1eafn \u0111\u1ed9c? Ph\u00e2n bi\u1ec7t c\u0103n b\u1ea3n nh\u1ea5t gi\u1eefa hai nh\u00f3m r\u1eafn \u0111\u1ed9c v\u00e0 kh\u00f4ng \u0111\u1ed9c l\u00e0 \u1edf ch\u1ed7 r\u0103ng \u0111\u1ed9c hay kh\u00f4ng. R\u0103ng \u0111\u1ed9c khi c\u1eafn s\u1ebd \u0111\u1ec3 l\u1ea1i v\u1ebft tr\u00ean da lo\u00e0i b\u1ecb c\u1eafn. R\u0103ng \u0111\u1ed9c g\u1ed3m hai lo\u1ea1i. M\u1ed9t lo\u1ea1i l\u00e0 r\u0103ng \u0111\u1ed9c h\u00ecnh m\u00f3c c\u00e2u, tr\u00ean c\u00f3 m\u1ed9t c\u00e1i r\u00e3nh th\u00f4ng v\u1edbi n\u1ecdc \u0111\u1ed9c. Lo\u1ea1i r\u00e3nh n\u00e0y m\u1ecdc \u1edf ph\u1ea9n tr\u01b0\u1edbc x\u01b0\u01a1ng h\u00e0m tr\u00ean c\u1ee7a r\u1eafn, v\u1ea1ch mi\u1ec7ng n\u00f3 ra c\u00f3 th\u1ec3 tr\u00f4ng th\u1ea5y. M\u1ed9t lo\u1ea1i r\u0103ng \u0111\u1ed9c kh\u00e1c l\u00e0 r\u0103ng \u1ed1ng, c\u0169ng m\u1ecdc \u1edf ph\u00eda tr\u01b0\u1edbc x\u01b0\u01a1ng h\u00e0m tr\u00ean c\u1ee7a con r\u1eafn. \u0110\u00e2y l\u00e0 m\u1ed9t \u0111\u00f4i r\u0103ng nh\u1ecdn h\u01a1i cong v\u00e0 d\u00e0i, \u1edf gi\u1eefa c\u00f3 m\u1ed9t c\u00e1i l\u1ed7. Khi r\u1eafn \u0111\u1ed9c c\u1eafn ng\u01b0\u1eddi, c\u01a1 th\u1ecbt tr\u00ean tuy\u1ebfn \u0111\u1ed9c co l\u1ea1i l\u00e0m cho d\u1ecbch \u0111\u1ed9c \u1edf trong \u0111\u00f3 \u00e9p v\u00e0o \u0111\u01b0\u1eddng \u1ed1ng c\u1ee7a r\u0103ng \u0111\u1ed9c, ti\u00eam n\u1ecdc \u0111\u1ed9c v\u00e0o th\u00e2n th\u1ec3 ng\u01b0\u1eddi. Khi b\u1ecb r\u1eafn c\u1eafn c\u00f3 th\u1ec3 c\u0103n c\u1ee9 v\u00e0o v\u1ebft r\u0103ng \u0111\u1ec3 ph\u00e2n bi\u1ec7t \u0111\u1ed9c hay kh\u00f4ng. N\u1ebfu l\u00e0 r\u1eafn \u0111\u1ed9c, nh\u1ea5t \u0111\u1ecbnh ph\u1ea3i c\u00f3 m\u1ed9t \u0111\u00f4i v\u1ebft c\u1ee7a r\u0103ng \u0111\u1ed9c tr\u00ean l\u1edbp da b\u1ecb th\u01b0\u01a1ng c\u00f3 th\u1ec3 th\u1ea5y hai c\u00e1i l\u1ed7 r\u1ea5t nh\u1ecf. C\u00f2n khi b\u1ecb r\u1eafn kh\u00f4ng \u0111\u1ed9c c\u1eafn th\u00ec tr\u00ean da ch\u1ec9 c\u00f3 v\u1ebft hai h\u00e0ng r\u0103ng gi\u1ed1ng nhau. T\u1ea1i sao ng\u1ef1a ng\u1ee7 \u0111\u1ee9ng? Ng\u1ef1a c\u00f3 \u0111\u1eb7c t\u00ednh kh\u00f4ng gi\u1ed1ng v\u1edbi nh\u1eefng gia s\u00fac kh\u00e1c, \u0111\u00f3 l\u00e0 trong \u0111\u00eam t\u1ed1i, b\u1ea5t k\u1ec3 l\u00fac n\u00e0o ch\u00fang c\u0169ng \u0111\u1ec1u nh\u1eafm m\u1eaft ng\u1ee7 \u0111\u1ee9ng. Th\u00f3i quen n\u00e0y l\u00e0 do di truy\u1ec1n l\u1ea1i t\u1eeb t\u1ed5 ti\u00ean ng\u1ef1a hoang. Nh\u1eefng con ng\u1ef1a hoang s\u1ed1ng \u1edf tr\u00ean th\u1ea3o nguy\u00ean sa m\u1ea1c r\u1ed9ng m\u00eanh m\u00f4ng, trong th\u1eddi xa x\u01b0a n\u00f3 v\u1eeba l\u00e0 \u0111\u1ed1i t\u01b0\u1ee3ng s\u0103n b\u1eaft c\u1ee7a lo\u00e0i ng\u01b0\u1eddi, v\u1eeba l\u00e0 m\u1ed9t m\u00f3n \u0103n ngon c\u1ee7a c\u00e1c lo\u00e0i th\u00fa d\u1eef. Ng\u1ef1a kh\u00f4ng gi\u1ed1ng nh\u01b0 tr\u00e2u, d\u00ea c\u00f3 th\u1ec3 d\u00f9ng s\u1eebng \u0111\u1ec3 quy\u1ebft \u0111\u1ea5u, m\u00e0 bi\u1ec7n ph\u00e1p duy nh\u1ea5t ch\u1ec9 l\u00e0 b\u1ecf ch\u1ea1y \u0111\u1ec3 tho\u00e1t th\u00e2n. C\u01a1 th\u1ec3 ch\u00fang d\u00e0i, t\u1ee9 chi kho\u1ebb, r\u1ea5t th\u00edch nghi v\u1edbi kh\u1ea3 n\u0103ng n\u00e0y. M\u1eb7t kh\u00e1c, nh\u1eefng \u0111\u1ed9ng v\u1eadt \u0103n th\u1ecbt nh\u01b0 h\u1ed5, b\u00e1o, ch\u00f3 s\u00f3i... \u0111a s\u1ed1 \u0111\u1ec1u ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng v\u1ec1 \u0111\u00eam. V\u00ec v\u1eady, nh\u1eefng con ng\u1ef1a hoang kh\u00f4ng d\u00e1m th\u1ea3nh th\u01a1i ng\u1ee7 trong \u0111\u00eam t\u1ed1i, ngay c\u1ea3 ban ng\u00e0y ch\u00fang c\u0169ng ch\u1ec9 d\u00e1m \u0111\u1ee9ng ng\u1ee7 g\u1eadt v\u00e0 lu\u00f4n lu\u00f4n \u0111\u1ec1 cao c\u1ea3nh gi\u00e1c. Ng\u1ef1a nh\u00e0 m\u1eb7c d\u00f9 kh\u00f4ng g\u1eb7p nguy hi\u1ec3m b\u1edfi k\u1ebb th\u00f9 ho\u1eb7c do con ng\u01b0\u1eddi g\u00e2y ra","gi\u1ed1ng nh\u01b0 ng\u1ef1a hoang, nh\u01b0ng n\u00f3 \u0111\u01b0\u1ee3c thu\u1ea9n ho\u00e1 t\u1eeb ng\u1ef1a hoang. V\u00ec v\u1eady, th\u00f3i quen ng\u1ee7 \u0111\u1ee9ng c\u1ee7a ng\u1ef1a hoang v\u1eabn c\u00f2n \u0111\u01b0\u1ee3c gi\u1eef \u0111\u1ebfn ng\u00e0y nay. Ngo\u00e0i ng\u1ef1a, l\u1eeba c\u0169ng c\u00f3 th\u00f3i quen ng\u1ee7 \u0111\u1ee9ng, b\u1edfi v\u00ec m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng s\u1ed1ng c\u1ee7a t\u1ed1 ti\u00ean ch\u00fang g\u1ea9n gi\u1ed1ng v\u1edbi ng\u1ef1a hoang. V\u00ec sao ng\u1ed7ng tr\u1eddi bay th\u00e0nh h\u00ecnh m\u0169i t\u00ean? Ng\u1ed7ng tr\u1eddi l\u00e0 lo\u00e0i chim di c\u01b0 tr\u00fa \u0110\u00f4ng. M\u00f9a thu h\u1eb1ng n\u0103m, t\u1eeb qu\u00ea h\u01b0\u01a1ng Siberia, ch\u00fang k\u1ebft th\u00e0nh \u0111\u00e1m l\u1edbn, bay \u0111\u1ebfn ph\u01b0\u01a1ng Nam \u1ea5m \u00e1p. Trong h\u00e0nh tr\u00ecnh d\u00e0i, ch\u00fang t\u1ed5 ch\u1ee9c \u0111\u1ed9i h\u00ecnh r\u1ea5t ch\u1eb7t ch\u1ebd, x\u1ebfp h\u00e0ng th\u00e0nh h\u00ecnh m\u0169i t\u00ean ho\u1eb7c d\u00e0n h\u00e0ng ngang, v\u1eeba bay, v\u1eeba kh\u00f4ng ng\u1eebng k\u00eau \u201cc\u1ea1c, c\u1ea1c\u201d. Ch\u00fang l\u00e0m g\u00ec th\u1ebf nh\u1ec9? Th\u1ef1c ra, \u0111\u00e2y l\u00e0 m\u1ed9t t\u00edn hi\u1ec7u c\u1ee7a ch\u00fang v\u1edbi nhau. Ch\u00fang d\u00f9ng ti\u1ebfng k\u00eau n\u00e0y \u0111\u1ec3 ch\u0103m s\u00f3c l\u1eabn nhau, k\u00eau g\u1ecdi nhau c\u1ea5t c\u00e1nh bay hay h\u1ea1 c\u00e1nh ngh\u1ec9 ng\u01a1i. T\u1ed1c \u0111\u1ed9 bay \u0111\u01b0\u1eddng xa c\u1ee7a ng\u1ed7ng tr\u1eddi l\u00e0 r\u1ea5t nhanh, c\u00f3 th\u1ec3 t\u1eeb 69 \u0111\u1ebfn 90 km \/ gi\u1edd. Tuy ng\u1ed7ng tr\u1eddi bay r\u1ea5t nhanh, nh\u01b0ng th\u1eddi gian \u0111i v\u1ec1 ph\u01b0\u01a1ng Nam c\u1ea9n kho\u1ea3ng 1 - 2 th\u00e1ng. Trong cu\u1ed9c phi h\u00e0nh \u0111\u01b0\u1eddng d\u00e0i, ngo\u00e0i vi\u1ec7c v\u1eaby c\u00e1nh, ch\u00fang c\u00f2n bi\u1ebft l\u1ee3i d\u1ee5ng lu\u1ed3ng kh\u00f4ng kh\u00ed chuy\u1ec3n v\u1eadn t\u0103ng l\u00ean \u0111\u1ec3 bay l\u01b0\u1ee3n trong kh\u00f4ng trung, nh\u01b0 v\u1eady s\u1ebd ti\u1ebft ki\u1ec7m \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1ee9c l\u1ef1c. Khi con ng\u1ed7ng bay \u1edf ph\u00eda tr\u01b0\u1edbc v\u1ed7 c\u00e1nh t\u1ea1o ra lu\u1ed3ng kh\u00f4ng kh\u00ed y\u1ebfu, con ng\u1ed7ng ph\u00eda sau s\u1ebd l\u1ee3i d\u1ee5ng xung l\u1ef1c c\u1ee7a lu\u1ed3ng kh\u00f4ng kh\u00ed n\u00e0y m\u00e0 l\u01b0\u1ee3n tr\u00ean kh\u00f4ng trung. Nh\u01b0 v\u1eady, t\u1eebng con n\u1ed1i \u0111u\u00f4i nhau, x\u1ebfp th\u00e0nh \u0111\u1ed9i h\u00ecnh m\u0169i t\u00ean ho\u1eb7c x\u1ebfp th\u00e0nh h\u00e0ng ngang ngay ng\u1eafn. Ngo\u00e0i ra, s\u1ef1 x\u1ebfp h\u00e0ng nh\u01b0 tr\u00ean c\u1ee7a ng\u1ed7ng tr\u1eddi c\u0169ng l\u00e0 m\u1ed9t bi\u1ec3u hi\u1ec7n c\u1ee7a b\u1ea3n n\u0103ng h\u1ee3p qu\u1ea9n, c\u00f3 l\u1ee3i cho vi\u1ec7c ph\u00f2ng ng\u1ef1 k\u1ebb \u0111\u1ecbch. \u0110\u00e0n ng\u1ed7ng tr\u1eddi l\u00fac n\u00e0o c\u0169ng do con ng\u1ed7ng gi\u00e0 c\u00f3 kinh nghi\u1ec7m l\u00e0m \u201c\u0111\u1ed9i tr\u01b0\u1edfng\u201d bay \u1edf ph\u00eda tr\u01b0\u1edbc h\u00e0ng ng\u0169. Nh\u1eefng con ng\u1ed7ng non ho\u1eb7c y\u1ebfu \u1edbt \u0111\u1ec1u xen v\u00e0o gi\u1eefa \u0111\u1ed9i h\u00ecnh. Khi ngh\u1ec9 ng\u01a1i b\u00ean v\u1ef1c n\u01b0\u1edbc t\u00ecm \u0103n c\u1ecf, l\u00fac n\u00e0o c\u0169ng c\u00f3 m\u1ed9t con ng\u1ed7ng gi\u00e0 c\u00f3 kinh nghi\u1ec7m gi\u1eef vai tr\u00f2 \u201cl\u00ednh g\u00e1c\u201d. N\u1ebfu nh\u1eefng con ng\u1ed7ng tr\u1eddi bay \u0111\u01a1n l\u1ebb v\u1ec1 ph\u01b0\u01a1ng Nam th\u00ec s\u1ebd r\u1ea5t d\u1ec5 g\u1eb7p nguy hi\u1ec3m do b\u1ecb \u0111\u1ecbch h\u1ea1i \u0103n th\u1ecbt. T\u1ea1i sao c\u00e2y trong ch\u1eadu c\u1ea3nh l\u1ea1i gi\u00e0 v\u00e0 c\u00f3 nhi\u1ec1u t\u01b0 th\u1ebf? B\u01b0\u1edbc v\u00e0o v\u01b0\u1eddn ch\u1eadu c\u00e2y c\u1ea3nh c\u1ee7a v\u01b0\u1eddn th\u1ef1c v\u1eadt Th\u01b0\u1ee3ng H\u1ea3i b\u1ea1n c\u00f3 th\u1ec3 th\u1ea5y nh\u1eefng c\u00e2y gi\u00e0 trong ch\u1eadu c\u1ea3nh \u0111\u00e3 s\u1ed1ng m\u1ea5y ch\u1ee5c n\u0103m, th\u1eadm ch\u00ed l\u00e0 m\u1ea5y tr\u0103m n\u0103m, sao l\u1ea1i c\u00f3 sinh kh\u00ed b\u1eebng b\u1eebng nh\u01b0 v\u1eady, c\u00e0nh kho\u1ebb, l\u00e1 xanh, nhi\u1ec1u t\u01b0 th\u1ebf \u0111\u1eb9p m\u1eaft. T\u1ea1i sao nh\u1eefng c\u00e2y nh\u1ecf ch\u01b0a cao \u0111\u1ebfn 1 m\u00e9t n\u00e0y l\u1ea1i c\u00f3 tu\u1ed5i l\u1edbn nh\u01b0 v\u1eady? Th\u00ec ra nh\u1eefng c\u00e2y trong ch\u1eadu c\u1ea3nh l\u00e0 m\u1ed9t lo\u1ea1i c\u00e2y kh\u00f4ng ph\u1ea3i sinh tr\u01b0\u1edfng t\u1eeb nh\u1ecf trong ch\u1eadu c\u1ea3nh, \u0111a s\u1ed1 t\u1ed5 ti\u00ean c\u1ee7a ch\u00fang l\u00e0 sinh tr\u01b0\u1edfng \u1edf v\u00f9ng n\u00fai cao hoang d\u00e3, ho\u1eb7c","do con ng\u01b0\u1eddi ch\u1eb7t ph\u00e1, ho\u1eb7c do gi\u00e0, ru\u1ed9t r\u1ed7ng, ph\u1ea9n than c\u1ee7a ph\u1ea9n tr\u00ean c\u00e2y b\u1ecb ch\u1eb7t \u0111\u1ed5 ho\u1eb7c m\u1ee5c n\u00e1t m\u00e0 kh\u00f4ng t\u1ed3n t\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c, nh\u01b0ng m\u1ea9m ng\u1ee7 y\u00ean l\u00e2u d\u00e0i tr\u00ean ph\u1ea9n g\u1ed1c c\u1ee7a c\u00e0nh v\u00e0 ph\u1ea9n d\u01b0\u1edbi \u0111\u1ea5t v\u1eabn c\u00f2n s\u1ed1ng, nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi l\u00e0m v\u01b0\u1eddn li\u1ec1n l\u1ee3i d\u1ee5ng \u0111\u1eb7c t\u00ednh n\u00e0y, \u0111\u01b0a nh\u1eefng c\u00e2y kh\u00f4ng c\u00f3 phong th\u00e1i \u0111\u00f3 k\u1ebft h\u1ee3p v\u1edbi ph\u1ea9n d\u01b0\u1edbi, kh\u00f4i ph\u1ee5c l\u1ea1i v\u00e0 s\u1eeda c\u1eaft to\u00e0n b\u1ed9 c\u00e0nh, d\u00f9ng \u0111\u1ea5t t\u1ed1t \u0111\u1ec3 nu\u00f4i d\u01b0\u1ee1ng cho th\u00edch h\u1ee3p v\u00e0 ti\u1ebfn h\u00e0nh nu\u00f4i d\u01b0\u1ee1ng t\u1ec9 m\u1ec9. Nh\u01b0 v\u1eady, nh\u1eefng m\u1ea9m \u0111\u00e3 ng\u1ee7 l\u00e2u gi\u1edd l\u1ea1i kh\u00f4i ph\u1ee5c s\u1ee9c s\u1ed1ng, d\u1ea9n d\u1ea9n \u0111\u00e2m ch\u1ed3i tr\u00ean c\u00e0nh v\u00e0 ra l\u00e1. Sau \u0111\u00f3, d\u00f9ng ph\u01b0\u01a1ng ph\u00e1p nh\u00e2n t\u1ea1o \u0111\u1ec3 u\u1ed1n v\u00f2ng ho\u1eb7c u\u1ed1n cong nh\u1eefng c\u00e0nh non m\u1edbi ra th\u00e0nh c\u00e1c t\u01b0 th\u1ebf tuy\u1ec7t \u0111\u1eb9p, r\u1ed3i l\u1ea1i chuy\u1ec3n v\u00e0o trong ch\u1eadu c\u1ea3nh, h\u00ecnh th\u00e0nh n\u00ean ch\u1eadu c\u1ea3nh c\u00f3 tr\u0103m ngh\u00ecn t\u01b0 th\u1ebf, gi\u00e0 d\u1eb7n, c\u1ee9ng c\u00e1p \u0111\u1ea9y s\u1ee9c s\u1ed1ng. M\u1ecdi lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt t\u1eeb nh\u1ecf \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c tr\u1ed3ng \u1edf trong ch\u1eadu, ng\u01b0\u1eddi ta th\u01b0\u1eddng g\u00f2 c\u00e0nh, c\u1eaft t\u1ec9a \u0111\u1ec1u k\u00ecm ch\u1ebf s\u1ef1 ph\u00e1t tri\u1ec3n c\u1ee7a n\u00f3, \u0111\u1ec3 n\u00f3 c\u00f3 ki\u1ec3u d\u00e1ng \u0111\u1eb9p. T\u1eeb h\u00ecnh d\u00e1ng c\u1ee7a c\u00e2y m\u00e0 n\u00f3i, c\u00f3 nh\u1eefng c\u00e2y tr\u1ed3ng l\u00e2u ng\u00e0y trong ch\u1eadu qu\u1ea3 th\u1ef1c l\u00e0 r\u1ea5t nh\u1ecf, nh\u01b0ng x\u00e9t v\u1ec1 h\u00ecnh th\u1ebf r\u1eafn r\u1ecfi c\u1ee7a ch\u00fang, c\u00f3 th\u1ec3 d\u1ec5 d\u00e0ng th\u1ea5y r\u1eb1ng tu\u1ed5i c\u1ee7a ch\u00fang kh\u00f4ng nh\u1ecf, th\u00f4ng th\u01b0\u1eddng \u00edt nh\u1ea5t c\u0169ng s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c v\u00e0i n\u0103m, v\u00e0i ch\u1ee5c n\u0103m, th\u1eadm ch\u00ed v\u00e0i tr\u0103m n\u0103m. \u0110\u00e2y l\u00e0 truy\u1ec1n th\u1ed1ng c\u1ee7a Trung Qu\u1ed1c v\u1ec1 ngh\u1ec7 thu\u1eadt l\u00e0m v\u01b0\u1eddn v\u00e0 k\u1ef9 thu\u1eadt ch\u0103m s\u00f3c \u0111\u1ec3 kh\u1ed1ng ch\u1ebf s\u1ef1 ph\u00e1t tri\u1ec3n c\u1ee7a c\u00e2y trong ch\u1eadu. C\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 c\u00e2y hoa mai \u0111\u01b0\u1ee3c tr\u1ed3ng l\u00e2u n\u0103m trong ch\u1eadu, h\u00ecnh th\u00e0nh n\u00ean nh\u1eefng c\u00e0nh c\u00e2y r\u1eafn r\u1ecfi, ra hoa h\u00e0ng n\u0103m, nh\u01b0ng kh\u00f4ng cho ch\u00fang ph\u00e1t tri\u1ec3n th\u00e0nh c\u00e2y to, trong ngh\u1ec7 thu\u1eadt tr\u1ed3ng v\u01b0\u1eddn \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 \u201cTh\u00e2n mai\u201d. D\u00f9ng th\u00e2n mai l\u00e0m c\u00e2y c\u1ea3nh, c\u00f2n m\u1ed9t ngh\u1ec7 thu\u1eadt kh\u00e1c n\u1eefa l\u00e0 c\u1eaft d\u1ecdc th\u00e2n mai ra l\u00e0m hai n\u1eeda, \u0111em m\u1ed9t n\u1eeda \u0111i tr\u1ed3ng trong ch\u1eadu, n\u00f3 v\u1eabn c\u00f3 th\u1ec3 ra hoa h\u00e0ng n\u0103m nh\u01b0 th\u01b0\u1eddng, c\u00f3 v\u1ebb \u0111\u1eb9p r\u1ea5t ri\u00eang, trong ngh\u1ec7 thu\u1eadt l\u00e0m v\u01b0\u1eddn g\u1ecdi l\u00e0 \u201cB\u1ed5 mai\u201d. C\u00f3 th\u1ec3 kh\u00f4ng \u00edt ng\u01b0\u1eddi h\u1ecfi: C\u00e2y \u0111\u00e3 b\u1ed5 \u0111\u00f4i l\u00e0m sao l\u1ea1i v\u1eabn c\u00f3 th\u1ec3 s\u1ed1ng v\u00e0 ra hoa? \u0110\u00f3 l\u00e0 do A 1 A \\\\ r\u00bb nguy\u00ean nh\u00e2n g\u00ec? Th\u1ef1c ra, \u1ed1ng libe v\u1eadn chuy\u1ec3n ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng trong ph\u1ea9n d\u00e2y ch\u1eb1ng, \u1ed1ng d\u1eabn trong ph\u1ea9n ch\u1ea5t g\u1ed7 v\u1eadn chuy\u1ec3n ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng, n\u1ebfu c\u1eaft s\u1ea1ch ph\u1ea9n v\u1ecf c\u1ee7a c\u00e2y, s\u1ef1 v\u1eadn chuy\u1ec3n ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng ng\u1eebng l\u1ea1i, c\u00e2y s\u1ebd ch\u1ebft. Nh\u01b0ng n\u1ebfu c\u1eaft d\u1ecdc c\u00e2y l\u00e0m hai n\u1eeda, th\u00ec m\u1ed7i n\u1eeda \u0111\u1ec1u c\u00f3 \u0111\u1ea9y \u0111\u1ee7 c\u00e1c b\u1ed9 ph\u1eadn r\u1ec5, th\u00e2n, c\u00e0nh, l\u00e1. Nh\u01b0 v\u1eady th\u00ec ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng m\u00e0 l\u00e1 \u1edf m\u1ed7i n\u1eeda th\u00e2n c\u00e2y t\u1ea1o ra v\u1eabn c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u01b0\u1ee3c v\u1eadn chuy\u1ec3n xu\u1ed1ng d\u01b0\u1edbi b\u1eb1ng h\u1ec7 th\u1ed1ng mao m\u1ea1ch trong ph\u1ea9n d\u00e2y ch\u1eb1ng, c\u00f2n n\u01b0\u1edbc v\u00e0 mu\u1ed1i v\u00f4 c\u01a1 c\u0169ng th\u00f4ng qua c\u00e1c \u1ed1ng d\u1eabn \u1edf ph\u1ea9n th\u00e2n g\u1ed7 v\u1eadn chuy\u1ec3n l\u00ean tr\u00ean, do v\u1eady n\u00ean m\u1ed7i n\u1eeda c\u00e2y \u0111\u1ec1u c\u00f3 th\u1ec3 t\u1ef1 s\u1ed1ng,","ra hoa v\u00e0 sinh tr\u01b0\u1edfng b\u00ecnh th\u01b0\u1eddng. Trong c\u00e1c lo\u00e0i c\u00e2y c\u1ed1i hoa c\u1ecf, kh\u00f4ng ch\u1ec9 th\u00e2n mai c\u00f3 th\u1ec3 c\u1eaft l\u00e0m hai, m\u00e0 c\u00e2y t\u1eed vi, l\u1ef1u v\u00e0 nhi\u1ec1u lo\u00e0i kh\u00e1c c\u0169ng c\u00f3 th\u1ec3 c\u1eaft l\u00e0m hai n\u1eeda, v\u1eabn s\u1ed1ng b\u00ecnh th\u01b0\u1eddng. D\u1ef1a v\u00e0o nguy\u00ean l\u00fd n\u00e0y, ch\u00fang ta c\u00f3 th\u1ec3 t\u1ea1o ra nhi\u1ec1u c\u00e2y c\u1ea3nh l\u1ea1 m\u1eaft v\u1edbi nhi\u1ec1u h\u00ecnh d\u00e1ng \u0111\u1ed9c \u0111\u00e1o t\u1eeb c\u00e1c lo\u1ea1i c\u00e2y c\u1ed1i hoa c\u1ecf kh\u00e1c n\u1eefa. L\u00e0m th\u1ebf n\u00e0o \u0111\u1ec3 cho hoa c\u1eafm trong b\u00ecnh c\u00f3 th\u1ec3 t\u01b0\u01a1i \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e2u? M\u1ed9t c\u00e0nh hoa t\u01b0\u01a1i, ch\u1ec9 c\u1eafm \u0111\u01b0\u1ee3c v\u00e0i ng\u00e0y th\u00ec c\u00e0nh hoa b\u1ecb r\u1ee7 \u0111\u1ea9u xu\u1ed1ng, m\u00e0u s\u1eafc c\u0169ng kh\u00f4ng c\u00f2n t\u01b0\u01a1i n\u1eefa, \u0111i\u1ec1u n\u00e0y l\u00e0 do nguy\u00ean nh\u00e2n n\u00e0o? N\u1ebfu b\u1ea1n l\u1ea5y c\u00e0nh hoa l\u00ean xem th\u00ec s\u1ebd nh\u00ecn th\u1ea5y ph\u1ea9n c\u1eafm trong n\u01b0\u1edbc b\u1ecb th\u1ed1i r\u1eefa, c\u00f3 m\u00f9i h\u00f4i. \u0110\u00e2y l\u00e0 do vi khu\u1ea9n \u0111ang g\u00e2y chuy\u1ec7n, vi khu\u1ea9n v\u00e0 v\u1eadt ch\u1ea5t ph\u00e2n gi\u1ea3i kh\u00e1c \u1ea3nh h\u01b0\u1edfng t\u1edbi s\u1ee9c kho\u1ebb c\u1ee7a ph\u1ea9n tr\u00ean c\u1ee7a hoa; C\u00f3 l\u00fac kh\u00f4ng nh\u00ecn th\u1ea5y c\u00e0nh th\u1ed1i r\u1eefa nh\u01b0ng c\u00e0nh hoa c\u0169ng r\u0169 \u0111\u1ea9u xu\u1ed1ng, \u0111\u00f3 l\u00e0 do s\u1eefa trong c\u01a1 th\u1ec3 m\u1ed9t s\u1ed1 th\u1ef1c v\u1eadt ch\u1ea3y ra t\u1eeb mi\u1ec7ng c\u1eaft l\u00e0m t\u1eafc \u1ed1ng d\u1eabn ch\u00ednh ch\u1ed7 mi\u1ec7ng c\u1eaft, c\u1ea3n tr\u1edf s\u1ef1 h\u1ea5p th\u1ee5 n\u01b0\u1edbc, nh\u01b0 v\u1eady, c\u00e0nh hoa kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c cung c\u1ea5p \u0111\u1ee7 l\u01b0\u1ee3ng n\u01b0\u1edbc c\u1ea9n thi\u1ebft, cho n\u00ean n\u00f3 m\u1edbi b\u1ecb h\u00e9o r\u0169. T\u00ecm ra b\u00ed m\u1eadt th\u00ec t\u1ed1t qu\u00e1 r\u1ed3i, mu\u1ed1n \u0111\u1ec3 cho hoa c\u1eafm \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e2u, c\u00f3 th\u1ec3 c\u1eaft \u00edt cu\u1ed1ng r\u1ed3i d\u00f9ng l\u1eeda h\u01a1 qua c\u00e0nh hoa, l\u00e0m cho n\u00f3 b\u1ecb c\u00e1cbon ho\u00e1 c\u1ee5c b\u1ed9, nh\u01b0 v\u1eady c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u1ec3 ph\u1ea9n d\u01b0\u1edbi ng\u00e2m trong n\u01b0\u1edbc kh\u00f4ng b\u1ecb nhi\u1ec5m vi khu\u1ea9n m\u00e0 b\u1ecb th\u1ed1i r\u1eefa, l\u1ea1i c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0m cho s\u1eefa c\u1ee7a m\u1ed9t s\u1ed1 th\u1ef1c v\u1eadt kh\u00f4ng ch\u1ea3y ra l\u00e0m t\u1eafc ngh\u1ebdn \u1ed1ng d\u1eabn ch\u00ednh, l\u00e0m cho n\u00f3 lu\u00f4n nh\u1eadn \u0111\u01b0\u1ee3c l\u01b0\u1ee3ng n\u01b0\u1edbc cung c\u1ea5p. C\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 ng\u01b0\u1eddi mua v\u1ec1 nh\u1eefng b\u00f4ng hoa \u0111\u1ecf t\u01b0\u01a1i, r\u1ed3i d\u00f9ng l\u1eeda \u0111\u1ed1t v\u00e0o ph\u1ea9n g\u1ed1c \u0111\u00e3 c\u1eaft sau \u0111\u00f3 c\u1eafm v\u00e0o b\u00ecnh. Qua c\u00e1ch l\u00e0m nh\u01b0 v\u1eady th\u00ec c\u00e0nh hoa c\u00f3 th\u1ec3 c\u1eafm \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e2u. Tr\u01b0\u1edbc kia trong d\u00e2n gian \u0111\u00e3 t\u1eebng l\u01b0u truy\u1ec1n m\u1ed9t ph\u01b0\u01a1ng ph\u00e1p l\u00e0 cu\u1ed1ng hoa th\u01b0\u1ee3c d\u01b0\u1ee3c \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ed1t tr\u00ean l\u1eeda th\u00ec c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0m cho n\u1ee5 hoa n\u1edf v\u00e0 gi\u1eef \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e2u, c\u00f3 l\u1ebd ch\u00ednh l\u00e0 bi\u1ec7n ph\u00e1p n\u00e0y. Ph\u01b0\u01a1ng ph\u00e1p n\u00e0y ph\u1ea3i ch\u01b0ang \u0111\u1ec1u c\u00f3 t\u00e1c d\u1ee5ng v\u1edbi t\u1ea5t c\u1ea3 c\u00e1c lo\u1ea1i hoa hay kh\u00f4ng th\u00ec c\u00f2n ph\u1ea3i nghi\u00ean c\u1ee9u. Tr\u00ean th\u1ecb tr\u01b0\u1eddng hoa hi\u1ec7n nay c\u00f2n c\u00f3 m\u1ed9t lo\u1ea1i dung d\u1ecbch gi\u1eef cho hoa t\u01b0\u01a1i, cho m\u1ed9t ch\u00fat v\u00e0o trong n\u01b0\u1edbc c\u1eafm hoa c\u0169ng c\u00f3 th\u1ec3 k\u00e9o d\u00e0i th\u1eddi gian gi\u1eef cho hoa \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e2u. T\u1ea1i sao ch\u1ee7ng lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt tr\u00ean n\u00fai nhi\u1ec1u h\u01a1n so v\u1edbi \u0111\u1ed3ng b\u1eb1ng? \u25a0o\u25a0\u25a0\u25a0oo","Nh\u1eefng nh\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt h\u1ecdc ho\u1eb7c nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi h\u00e1i thu\u1ed1c l\u00e1 lu\u00f4n th\u00edch \u0111i l\u00ean n\u00fai b\u1edfi v\u00ec ch\u1ee7ng lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt tr\u00ean n\u00fai nhi\u1ec1u h\u01a1n so v\u1edbi \u0111\u1ed3ng b\u1eb1ng. \u0110i\u1ec1u n\u00e0y l\u00e0 t\u1ea1i sao? T\u1ea5t c\u1ea3 nh\u1eefng n\u00fai cao \u0111\u1ec1u l\u00e0 tr\u00f9ng \u0111i\u1ec7p li\u1ec1n nhau, n\u01a1i hang \u0111\u1ed9ng, khe n\u00fai s\u00e2u, \u0111\u1ecba h\u00ecnh cao th\u1ea5p kh\u00f4ng b\u1eb1ng nhau l\u00e0m cho kh\u00ed h\u1eadu \u1edf nh\u1eefng v\u00f9ng n\u00e0y c\u00f3 s\u1ef1 bi\u1ebfn \u0111\u1ed5i kh\u00e1 l\u1edbn. V\u00ed d\u1ee5 kh\u00ed h\u1eadu \u1edf ch\u00e2n n\u00fai v\u00e0 tr\u00ean \u0111\u1ec9nh n\u00fai kh\u00e1c nhau r\u1ea5t xa, m\u01b0a v\u00e0 s\u01b0\u01a1ng m\u00f9 tr\u00ean \u0111\u1ec9nh n\u00fai nhi\u1ec1u h\u01a1n d\u01b0\u1edbi ch\u00e2n n\u00fai, \u00e1nh n\u1eafng M\u1eb7t tr\u1eddi c\u0169ng n\u00f3ng h\u01a1n. Do \u0111\u00f3, ph\u00eda tr\u00ean v\u00e0 d\u01b0\u1edbi ch\u00e2n n\u00fai th\u00ec ch\u1ee7ng lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt c\u0169ng c\u00f3 s\u1ef1 kh\u00e1c nhau, ch\u1ee7ng lo\u1ea1i kh\u00e1c nhau ph\u00e2n b\u1ed1 \u1edf n\u01a1i c\u00f3 \u0111\u1ed9 cao th\u1ea5p kh\u00e1c nhau. N\u1ebfu b\u1ea1n c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u1ebfn xem ng\u1ecdn n\u00fai Nga My\u1edf T\u1ee9 Xuy\u00ean, ng\u1ecdn n\u00fai n\u1eb1m tr\u00ean \u0111\u1ed9 cao 500 \u0111\u1ebfn 1500 m\u00e9t so v\u1edbi m\u1eb7t n\u01b0\u1edbc bi\u1ec3n th\u00ec c\u00f3 th\u1ec3 nh\u00ecn th\u1ea5y nhi\u1ec1u lo\u1ea1i c\u00e2y g\u1ed7 thu\u1ed9c h\u1ecd long l\u00e3o nh\u01b0 c\u00e2y long n\u00e3o, c\u00e2y nam, s\u01a1n h\u1ed3, nh\u1eefng c\u00e2y n\u00e0y th\u01b0\u1eddng l\u00e0 nh\u1eefng c\u00e2y xanh quanh n\u0103m do nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 \u1edf ch\u00e2n n\u00fai \u1ea5m \u00e1p. Tr\u00ean \u0111\u1ed9 cao 1700 \u0111\u1ebfn 2000 m\u00e9t so v\u1edbi m\u1ef1c n\u01b0\u1edbc bi\u1ec3n, b\u1ea1n c\u00f3 th\u1ec3 th\u1ea5y nhi\u1ec1u c\u00e2y th\u00edch, nh\u1eefng c\u00e2y n\u00e0y r\u1ee5ng l\u00e1 v\u00e0o m\u00f9a \u0111\u00f4ng, \u0111\u00e2y l\u00e0 bi\u1ec7n ph\u00e1p ch\u1ed1ng l\u1ea1i c\u00e1i l\u1ea1nh gi\u00e1 r\u00e9t bu\u1ed1t v\u00e0o m\u00f9a \u0111\u00f4ng c\u1ee7a c\u00e2y. \u1ede \u0111\u1ed9 cao tr\u00ean 2000 m\u00e9t so v\u1edbi m\u1eb7t n\u01b0\u1edbc bi\u1ec3n \u0111\u1ebfn \u0111\u1ec9nh n\u00fai, t\u1edbi \u0111\u00e2u c\u0169ng \u0111\u1ec1u c\u00e1c lo\u1ea1i sam l\u1ea1nh xanh th\u1eabm, \u0111\u00e2y l\u00e0 m\u1ed9t lo\u1ea1i c\u00e2y c\u00f3 l\u00e1 h\u00ecnh kim, ch\u00fang kh\u00f4ng s\u1ee3 l\u1ea1nh, m\u00f9a \u0111\u00f4ng ch\u00fang c\u00f3 th\u1ec3 ch\u1ecbu \u0111\u1ef1ng \u0111\u01b0\u1ee3c m\u01b0a tuy\u1ebft v\u00e0 gi\u00f3 l\u1ea1nh tr\u00ean n\u00fai cao. \u1ede v\u00f9ng n\u00e0y, th\u00e1ng 5 v\u00e0 th\u00e1ng 6 h\u00e0ng n\u0103m c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u hoa \u0111\u1ed7 quy\u00ean nhi\u1ec1u h\u00ecnh d\u1ea1ng n\u1edf, m\u00e0u \u0111\u1ecf t\u00edm nh\u01b0 r\u00e1ng m\u00e2y tr\u1ea3i kh\u1eafp n\u00fai. Theo th\u1ed1ng k\u00ea, hoa, c\u1ecf, c\u00e2y tr\u00ean n\u00fai Nga Mi c\u00f3 tr\u00ean 3000 lo\u1ea1i, lo\u1ea1i c\u1ecf thu\u1ed1c c\u00f3 tr\u00ean 1000 lo\u1ea1i, m\u00e0 c\u00e1c lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt tr\u00ean \u0111\u1ed3ng b\u1eb1ng \u1edf d\u01b0\u1edbi n\u00fai ch\u1ec9 kh\u00f4ng qu\u00e1 v\u00e0i tr\u0103m lo\u1ea1i. B\u1edfi v\u00ec \u0111\u1ecba h\u00ecnh c\u1ee7a \u0111\u1ed3ng b\u1eb1ng b\u1eb1ng ph\u1eb3ng, kh\u00ed h\u1eadu l\u1ea1i nh\u01b0 nhau, do \u0111\u00f3 ch\u1ee7g lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt \u00edt h\u01a1n nhi\u1ec1u. \u0110\u00e3 quen v\u1edbi cu\u1ed9c s\u1ed1ng tr\u00ean n\u00fai cao n\u00ean c\u00e1c lo\u00e0i sam l\u1ea1nh v\u00e0 m\u1ed9t s\u1ed1 lo\u1ea1i hoa \u0111\u1ed7 quy\u00ean, m\u1ed9t s\u1ed1 lo\u1ea1i thu\u1ed1c nh\u01b0 ho\u00e0ng li\u00ean \u0111\u00e3 th\u00edch \u1ee9ng v\u1edbi kh\u00ed h\u1eadu l\u1ea1nh n\u00ean c\u0169ng kh\u00f4ng xu\u1ed1ng d\u01b0\u1edbi n\u00fai \u0111\u1ec3 s\u1ed1ng, cho d\u00f9 c\u00f3 chuy\u1ec3n xu\u1ed1ng s\u1ed1ng \u1edf d\u01b0\u1edbi \u0111\u1ed3ng b\u1eb1ng th\u00ec n\u00f3 c\u0169ng ph\u00e1t tri\u1ec3n kh\u00f4ng t\u1ed1t do kh\u00f4ng th\u00edch \u1ee9ng \u0111\u01b0\u1ee3c v\u1edbi kh\u00ed h\u1eadu. Ngo\u00e0i ra c\u00f2n c\u00f3m\u1ed9t nguy\u00ean nh\u00e2n n\u1eefa l\u00e0: Ch\u1ee7ng lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt \u1edf Trung Qu\u1ed1c nhi\u1ec1u v\u00f4 k\u1ec3, do v\u00e0o k\u1ef7 \u0111\u1ec7 t\u1ee9 trong l\u1ecbch s\u1eed \u0111\u1ecba ch\u1ea5t, ph\u00eda b\u1eafc b\u00e1n c\u1ea9u b\u1ecb b\u0103ng h\u00e0 bao ph\u1ee7, \u1edf nh\u1eefng v\u00f9ng kh\u00f4ng c\u00f3 n\u00fai ho\u1eb7c \u00edt n\u00fai (nh\u01b0 ch\u00e2u \u00c2u) \u0111\u00e3 c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u th\u1ef1c v\u1eadt b\u1ecb tuy\u1ec7t ch\u1ee7ng; C\u00f2n \u1edf Trung Qu\u1ed1c do c\u00f3 nhi\u1ec1u n\u00fai, n\u00fai \u0111\u00e3 c\u00f3 t\u00e1c d\u1ee5ng c\u1ea3n tr\u1edf s\u1ef1 \u0111\u00f3ng b\u0103ng r\u1ea5t l\u1edbn, l\u00e0m cho nhi\u1ec1u lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt qu\u00fd \u0111\u01b0\u1ee3c ti\u1ebfp t\u1ee5c sinh t\u1ed3n trong n\u00fai nh\u01b0 thu\u1ef7 sam, ng\u00e2n h\u1ea1nh, sam b\u1ea1c, \u0111\u1ed7 tr\u1ecdng, c\u00e2y qu\u1ea3 th\u01a1m, ng\u1ecdc \u0111\u1ed3ng... n\u1ed5i ti\u1ebfng th\u1ebf gi\u1edbi. Do \u0111\u00f3 ch\u1ec9 ri\u00eang c\u00e1c lo\u1ea1i c\u00e2y trong gi\u1edbi th\u1ef1c v\u1eadt \u1edf Trung Qu\u1ed1c hi\u1ec7n nay c\u00f3 h\u01a1n 2000 lo\u1ea1i, m\u00e0 \u1edf to\u00e0n ch\u00e2u \u00c2u ch\u1ec9 c\u00f3 h\u01a1n 200 lo\u1ea1i. T\u1ea1i sao th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 th\u1ec3 \u0103n c\u00f4n tr\u00f9ng?","\u25a0\u25a0\u25a0o M\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ec1u bi\u1ebft, \u0111\u1ed9ng v\u1eadt d\u00f9ng th\u1ef1c v\u1eadt ho\u1eb7c \u0111\u1ed9ng v\u1eadt kh\u00e1c l\u00e0m th\u1ee9c \u0103n cho m\u00ecnh. Nh\u01b0ng, t\u1ea1i sao c\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 th\u1ef1c v\u1eadt c\u0169ng l\u1ea5y \u0111\u1ed9ng v\u1eadt b\u00e9 nh\u1ecf n\u00e0o \u0111\u00f3 l\u00e0m th\u1ee9c \u0103n cho ch\u00fang. M\u00e0 ch\u00fang l\u1ea1i l\u00e0m th\u1ebf n\u00e0o b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00f4n nh\u1eefng \u0111\u1ed9ng v\u1eadt nh\u1ecf b\u00e9 bi\u1ebft bay, bi\u1ebft tr\u00e8o, l\u00e0m th\u1ebf n\u00e0o ph\u00e2n hu\u1ef7 c\u00f4n tr\u00f9ng th\u00e0nh th\u1ee9c \u0103n c\u1ee7a m\u00ecnh? Th\u1ef1c ch\u1ea5t lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 th\u1ec3 \u0103n c\u00f4n tr\u00f9ng c\u00f3 c\u1ea3m gi\u00e1c c\u1ef1c k\u1ef3 nh\u1ea1y, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi c\u00f3 th\u1ec3 h\u1ea5p th\u1ee5 l\u01b0\u1ee3ng l\u1edbn ch\u1ea5t h\u1eefu c\u01a1. L\u00e1 c\u1ee7a ch\u00fang c\u00f3 th\u1ec3 bi\u1ebfn h\u00ecnh \u0111\u1ec3 b\u1eaft c\u00f4n tr\u00f9ng, l\u00e1 c\u00f3 th\u1ec3 ti\u1ebft ra th\u1ec3 d\u1ecbch \u0111\u1ec3 ho\u00e0 tan v\u00e0 ti\u00eau ho\u00e1 nh\u1eefng \u0111\u1ed9ng v\u1eadt nh\u1ecf b\u1ecb b\u1eaft. Th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 th\u1ec3 \u0103n c\u00f4n tr\u00f9ng c\u00f3 4 h\u1ecd v\u1edbi kho\u1ea3ng h\u01a1n 400 lo\u1ea1i. Trung Qu\u1ed1c c\u00f3 3 h\u1ecd v\u1edbi kho\u1ea3ng h\u01a1n 30 lo\u00e0i. Ch\u1ee7 y\u1ebfu c\u00f3 th\u1ea3m r\u00eau, c\u00e2y g\u1ecdng v\u00f3, c\u1ecf b\u1eaft ru\u1ed3i, c\u1ecf tr\u01b0 lung, c\u1ecf n\u1eafp \u1ea5m, c\u1ecf b\u1eaft c\u00f4n tr\u00f9ng v\u00e0 lo\u1ea1i rong s\u1ed1ng trong n\u01b0\u1edbc. Th\u1ef1c v\u1eadt kh\u00e1c nhau th\u00ec ph\u01b0\u01a1ng ph\u00e1p ki\u1ebfm th\u1ee9c \u0103n c\u0169ng kh\u00e1c nhau, c\u00f3 lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 l\u00e1 gi\u1ed1ng nh\u01b0 c\u00e1i b\u00ecnh, v\u00ed d\u1ee5 nh\u01b0 c\u1ecf tr\u01b0 lung, l\u00e1 c\u1ee7a n\u00f3 c\u00f3 cu\u1ed1ng r\u1ea5t d\u00e0i, g\u1ed1c c\u1ee7a cu\u1ed1ng l\u00e0 bi\u1ebfn th\u00e0nh l\u00e1 gi\u1ea3 r\u1ed9ng m\u00e0 c\u00f2n b\u1eb9t, ph\u1ea9n gi\u1eefa bi\u1ebfn th\u00e0nh d\u1ea1ng cu\u1ed9n tr\u00f2n nh\u1ecf m\u00e0 d\u00e0i, ph\u1ea9n tr\u00ean bi\u1ebfn th\u00e0nh h\u00ecnh c\u00e1i b\u00ecnh, b\u1ea3n th\u00e2n phi\u1ebfn l\u00e1 l\u1ea1i tr\u1edf th\u00e0nh n\u1eafp b\u00ecnh. Tr\u00ean mi\u1ec7ng c\u1ee7a v\u1eadt h\u00ecnh c\u00e1i b\u00ecnh c\u00f3 th\u1ec3 ti\u1ebft ra m\u1ed9t d\u1ecbch m\u1eadt, v\u00e1ch trong h\u1ed9p th\u00ec nh\u1eb5n b\u00f3ng, m\u00e0 \u1edf ph\u1ea9n d\u01b0\u1edbi v\u00e0 ph\u1ea9n \u0111\u00e1y h\u1ed9p \u0111\u1ea9y c\u00e1c tuy\u1ebfn c\u00f3 th\u1ec3 ti\u1ebft ra d\u1ecbch ti\u00eau ho\u00e1. Nh\u1eefng con c\u00f4n tr\u00f9ng b\u1ecb h\u00fat v\u00e0o trong d\u1ecbch m\u1eadt \u1ea5y, r\u01a1i v\u00e0o b\u00ean c\u1ea1nh b\u00ecnh, n\u1ebfu kh\u00f4ng c\u1ea9n th\u1eadn, s\u1ebd b\u1ecb r\u01a1i v\u00e0o b\u00ean trong b\u00ecnh. M\u1ed9t khi c\u00f4n tr\u00f9ng r\u01a1i v\u00e0o trong b\u00ecnh th\u00ec n\u1eafp b\u00ecnh l\u1eadp t\u1ee9c \u0111\u00f3ng l\u1ea1i, do \u0111\u00f3 nh\u1eefng lo\u00e0i c\u00f4n tr\u00f9ng bay c\u0169ng kh\u00f4ng c\u00f3 c\u00e1ch n\u00e0o tho\u00e1t ra. Nh\u1eefng c\u00f4n tr\u00f9ng r\u01a1i v\u00e0o \u0111\u00e1y b\u00ecnh c\u00f3 ch\u1ee9a \u0111\u1ea9y d\u1ecbch ti\u00eau ho\u00e1 n\u00e0y li\u1ec1n b\u1ecb ti\u00eau ho\u00e1 v\u00e0 h\u1ea5p th\u1ee5. C\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 l\u00e1 c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 th\u1ec3 t\u1ef1 \u0111\u1ed9ng x\u1ebfp l\u1ea1i, nh\u01b0 c\u1ecf b\u1eaft ru\u1ed3i. L\u00e1 c\u1ee7a c\u1ecf b\u1eaft ru\u1ed3i c\u00f3 h\u00ecnh b\u1ea9u d\u1ee5c, g\u00e2n l\u00e1 \u1edf trong chia th\u00e0nh hai m\u1ea3nh, gi\u1ed1ng nh\u01b0 hai m\u1ea3nh v\u1ecf con trai m\u1edf ra. B\u00ecnh th\u01b0\u1eddng l\u00e1 m\u1edf ra, tr\u00ean m\u1eb7t l\u00e1 c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u tuy\u1ebfn l\u00f4ng nh\u1ea1y, vi\u1ec1n l\u00e1 c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u l\u00f4ng c\u1ee9ng h\u00ecnh r\u0103ng. Khi c\u00f4n tr\u00f9ng \u0111\u1eadu tr\u00ean m\u1eb7t l\u00e1, ch\u1ea1m v\u00e0o tuy\u1ebfn l\u00f4ng m\u1eabn c\u1ea3m, l\u00e1 h\u00ecnh v\u1ecf ng\u1ecdc trai li\u1ec1n kh\u00e9p l\u1ea1i, l\u00f4ng c\u1ee9ng h\u00ecnh r\u0103ng \u1edf vi\u1ec1n l\u00e1 \u0111\u00f3ng ch\u1eb7t ch\u1ed7 giao nhau, b\u1ecdc k\u00edn c\u00f4n tr\u00f9ng \u1edf ph\u00eda trong, sau \u0111\u00f3 t\u1eeb t\u1eeb cho c\u00f4n tr\u00f9ng v\u00e0o ti\u00eau ho\u00e1. Tr\u00ean th\u00e2n c\u00e2y rong lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt s\u1ed1ng d\u01b0\u1edbi n\u01b0\u1edbc v\u00e0 r\u1ea5t m\u1ec1m m\u1ea1i n\u00e0y c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u t\u00fai nh\u1ecf, m\u1ed7i t\u00fai c\u00f3 m\u1ed9t c\u00e1i c\u1eeda, quanh t\u1eebng mi\u1ec7ng t\u00fai c\u00f3 l\u00f4ng c\u1ee9ng \u0111\u1ea3o ng\u01b0\u1ee3c, c\u00f4n tr\u00f9ng c\u00f3 th\u1ec3 v\u00e0o \u0111\u01b0\u1ee3c m\u00e0 kh\u00f4ng th\u1ec3 ra ngo\u00e0i \u0111\u01b0\u1ee3c. C\u00e2y r\u00eau l\u00f4ng m\u1ecbn r\u1ea5t nh\u1ecf, l\u00e1 th\u01b0\u1eddng ph\u1ee7 tr\u00ean m\u1eb7t \u0111\u1ea5t, tr\u00ean l\u00e1 m\u00e0u h\u1ed3ng t\u00edm c\u1ee7a n\u00f3 sinh tr\u01b0\u1edfng r\u1ea5t nhi\u1ec1u tuy\u1ebfn l\u00f4ng d\u00e0i, tuy\u1ebfn l\u00f4ng th\u01b0\u1eddng c\u00f3 th\u1ec3 ti\u1ebft ra m\u1ed9t lo\u1ea1i d\u1ecbch d\u00ednh c\u00f3 t\u00ednh k\u1ebft d\u00ednh r\u1ea5t m\u1ea1nh, h\u01a1n n\u1eefa c\u00f2n c\u00f3 v\u1ecb ng\u1ecdt v\u00e0 m\u00f9i th\u01a1m, lo\u1ea1i d\u1ecbch d\u00ednh n\u00e0y cho d\u00f9 b\u1ecb \u00e1nh n\u1eafng M\u1eb7t tr\u1eddi chi\u1ebfu v\u00e0o c\u0169ng kh\u00f4ng b\u1ecb kh\u00f4, ki\u1ebfn v\u00e0 ru\u1ed3i ng\u1eedi th\u1ea5y m\u00f9i h\u01b0\u01a1ng n\u00e0y khi r\u01a1i v\u00e0o ho\u1eb7c tr\u00e8o l\u00ean l\u00e1 c\u1ee7a ch\u00fang th\u00ec l\u00e1 c\u1ee7a c\u00e2y l\u1eadp t\u1ee9c cong l\u1ea1i \u0111\u1ec3 cho tuy\u1ebfn l\u00f4ng t\u1ee5 l\u1ea1i m\u1ed9t ch\u1ed7 b\u1eaft l\u1ea5y c\u00f4n tr\u00f9ng, sau 1 \u0111\u1ebfn 2 gi\u1edd, c\u00f4n tr\u00f9ng nh\u01b0 ki\u1ebfn","li\u1ec1n b\u1ecb l\u00e1 ti\u00eau ho\u00e1 h\u1ea5p th\u1ee5 h\u1ebft. Lo\u1ea1i d\u1ecbch d\u00ednh ti\u1ebft ra n\u00e0y c\u00f3 ch\u1ee9c n\u0103ng ti\u00eau ho\u00e1, h\u01a1n n\u1eefa l\u00e1 c\u1ee7a n\u00f3 l\u1ea1i c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng h\u1ea5p th\u1ee5, do \u0111\u00f3 c\u00f3 th\u1ec3 ti\u00eau ho\u00e1 v\u00e0 h\u1ea5p th\u1ee5 h\u1ebft c\u00f4n tr\u00f9ng. B\u1ea1n c\u00f3 tin kh\u00f4ng? R\u00eau l\u00f4ng m\u1ecbn c\u00f2n c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng kh\u00e1c. N\u1ebfu b\u1ea1n b\u1ecf m\u1ed9t h\u00f2n \u0111\u00e1 nh\u1ecf ho\u1eb7c nh\u1eefng th\u1ee9 m\u00e0 kh\u00f4ng ti\u00eau ho\u00e1 \u0111\u01b0\u1ee3c th\u00ec tuy\u1ebfn l\u00f4ng c\u1ee7a l\u00e1 kh\u00f4ng h\u1ec1 \u0111\u1ed9ng \u0111\u1eady. R\u00eau l \u00f4ng m\u1ecbn v\u00e0 c\u1ecf g\u1ecdng v\u00f3 l\u00e0 c\u00f9ng lo\u1ea1i, sinh tr\u01b0\u1edfng \u1edf n\u01a1i \u1ea9m \u01b0\u1edbt, kh\u00f4ng c\u00f3 \u00e1nh n\u1eafng \u1edf c\u1ea1nh n\u00fai ho\u1eb7c tr\u00ean m\u1eb7t \u0111\u00e1, n\u1ebfu b\u1ecf ch\u00fang tr\u1ed3ng v\u00e0o trong ch\u1eadu, b\u00f3n cho ch\u00fang \u00edt th\u1ecbt v\u1ee5n th\u00ec ch\u00fang l\u1edbn r\u1ea5t nhanh. Nh\u01b0ng mi\u1ebfng th\u1ecbt kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c to qu\u00e1, n\u1ebfu kh\u00f4ng th\u00ec s\u1ebd b\u1ecb b\u1ec7nh \u201cTi\u00eau ho\u00e1 kh\u00f4ng t\u1ed1t\u201d l\u00e0m l\u00e1 b\u1ecb ch\u1ebft. Quan h\u1ec7 gi\u1eefa \u0111\u1ed9ng v\u1eadt v\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt trong t\u1ef1 nhi\u00ean r\u1ea5t m\u1eadt thi\u1ebft, nh\u01b0ng l\u1ea1i mu\u00f4n m\u00e0u mu\u00f4n v\u1ebb, \u0111\u00e2y l\u00e0 k\u1ebft qu\u1ea3 c\u1ee7a s\u1ef1 ph\u00e1t tri\u1ec3n l\u00e2u d\u00e0i trong gi\u1edbi t\u1ef1 nhi\u00ean. C\u00e2y c\u1ed1i s\u1ed1ng qua m\u00f9a \u0111\u00f4ng l\u1ea1nh gi\u00e1 nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o? Trong t\u1ef1 nhi\u00ean c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng v\u00f4 c\u00f9ng k\u1ef3 l\u1ea1 ng\u01b0\u1eddi, khi\u1ebfn con ng\u01b0\u1eddi ph\u1ea3i d\u00e0y c\u00f4ng nghi\u00ean c\u1ee9u. Ch\u1eb3ng h\u1ea1n nh\u01b0, c\u0169ng m\u1ed9t lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt m\u1ecdc tr\u00ean m\u1eb7t \u0111\u1ea5t, t\u1ea1i sao c\u00f3 lo\u1ea1i s\u1ee3 l\u1ea1nh, c\u00f3 lo\u1ea1i l\u1ea1i kh\u00f4ng? K\u1ef3 l\u1ea1 nh\u1ea5t l\u00e0 c\u00e1c lo\u1ea1i c\u00e2y nh\u01b0 c\u00e2y th\u00f4ng, c\u00e2y nh\u1ef1a ru\u1ed3i, m\u1eb7c d\u00f9 v\u00e0o m\u00f9a \u0111\u00f4ng \u0111\u00f3ng b\u0103ng l\u1ea1nh gi\u00e1, n\u00f3 v\u1eabn m\u1ecdc th\u1eb3ng v\u00e0 xanh t\u01b0\u01a1i, ch\u1ed1ng \u0111\u1ee1 m\u1ecdi c\u00e1i l\u1ea1nh gi\u00e1 c\u1ee7a m\u00f9a \u0111\u00f4ng. Th\u1ef1c ra kh\u00f4ng ch\u1ec9 c\u00f3 c\u00e1c lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt kh\u00e1c nhau c\u00f3 s\u1ee9c ch\u1ecbu l\u1ea1nh kh\u00e1c nhau, m\u00e0 kh\u1ea3 n\u0103ng ch\u1ed1ng r\u00e9t v\u00e0o m\u00f9a \u0111\u00f4ng v\u00e0 m\u00f9a h\u00e8 c\u0169ng kh\u00e1c nhau. C\u00e2y l\u00ea \u1edf ph\u01b0\u01a1ng B\u1eafc v\u1eabn v\u01b0\u1ee3t qua m\u00f9a \u0111\u00f4ng \u1edf nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 20 \u0111\u1ebfn 30 \u0111\u1ed9 C m\u1ed9t c\u00e1ch b\u00ecnh an, nh\u01b0ng v\u00e0o m\u00f9a xu\u00e2n l\u1ea1i kh\u00f4ng ch\u1ed1ng c\u1ef1 n\u1ed5i c\u00e1i r\u00e9t nh\u1ecf. L\u00e1 kim c\u1ee7a c\u00e2y th\u00f4ng c\u00f3 th\u1ec3 ch\u1ecbu \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1i l\u1ea1nh 30 \u0111\u1ed9 C v\u00e0o m\u00f9a \u0111\u00f4ng, nh\u01b0ng v\u00e0o m\u00f9a h\u00e8 n\u1ebfu con ng\u01b0\u1eddi h\u1ea1 nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 xu\u1ed1ng 8 \u0111\u1ed9 C n\u00f3 s\u1ebd b\u1ecb ch\u1ebft l\u1ea1nh. Nguy\u00ean nh\u00e2n n\u00e0o \u0111\u00e3 khi\u1ebfn c\u00e2y c\u1ed1i v\u00e0o m\u00f9a \u0111\u00f4ng l\u1ea1i c\u00f3 th\u1ec3 kh\u00e1ng l\u1ea1nh \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u01b0 v\u1eady? \u0110\u00e2y r\u00f5 r\u00e0ng l\u00e0 m\u1ed9t c\u00e2u h\u1ecfi th\u00fa v\u1ecb. M\u1ed9t s\u1ed1 h\u1ecdc gi\u1ea3 n\u01b0\u1edbc ngo\u00e0i \u0111\u1ea9u ti\u00ean \u0111\u00e3 n\u00f3i r\u1eb1ng, \u0111i\u1ec1u n\u00e0y c\u00f3 l\u1ebd gi\u1ed1ng v\u1edbi nh\u1eefng \u0111\u1ed9ng v\u1eadt m\u00e1u n\u00f3ng, b\u1ea3n th\u00e2n c\u00e2y c\u1ed1i c\u0169ng c\u00f3 th\u1ec3 s\u1ea3n sinh ra nhi\u1ec7t l\u01b0\u1ee3ng, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi c\u00f2n \u0111\u01b0\u1ee3c t\u0103ng th\u00eam c\u00e1c t\u1ed5 ch\u1ee9c v\u1ecf c\u00e2y c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng d\u1eabn nhi\u1ec7t \u0111\u1ec3 b\u1ea3o v\u1ec7. Sau n\u00e0y, m\u1ed9t s\u1ed1 nh\u00e0 khoa h\u1ecdc kh\u00e1c l\u1ea1i n\u00f3i r\u1eb1ng, ch\u1ee7 y\u1ebfu do c\u00e1c t\u1ed5 ch\u1ee9c c\u1ee7a c\u00e2y c\u1ed1i v\u00e0o m\u00f9a \u0111\u00f4ng ch\u1ee9a \u00edt n\u01b0\u1edbc, n\u00ean khi \u1edf nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 \u00e2m c\u0169ng kh\u00f4ng d\u1ec5 g\u00ec l\u00e0m cho t\u1ebf b\u00e0o \u0111\u00f3ng b\u0103ng v\u00e0 ch\u1ebft. Nh\u01b0ng s\u1ef1 gi\u1ea3i th\u00edch n\u00e0y \u0111\u1ec1u kh\u00f3 khi\u1ebfn m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi h\u00e0i l\u00f2ng, b\u1edfi v\u00ec ng\u00e0y nay con ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e3 bi\u1ebft r\u00f5 r\u1eb1ng, b\u1ea3n th\u00e2n c\u00e2y kh\u00f4ng th\u1ec3 s\u1ea3n sinh ra nhi\u1ec7t l\u01b0\u1ee3ng v\u00e0 t\u1ed5 ch\u1ee9c c\u00e2y d\u01b0\u1edbi nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 \u00e2m c\u0169ng kh\u00f4ng th\u1ec3 \u0111\u00f3ng b\u0103ng. \u1ede ph\u01b0\u01a1ng B\u1eafc, c\u00e0nh c\u00e2y li\u1ec5u, l\u00e1 kim c\u00e2y th\u00f4ng v\u00e0o m\u00f9a \u0111\u00f4ng c\u0169ng \u0111\u00f3ng b\u0103ng nh\u01b0 nh\u1eefng mi\u1ebfng k\u00ednh b\u1ecb v\u1ee1 \u0111\u00f3 sao? V\u1eady m\u00e0 n\u00f3 v\u1eabn s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c.","V\u1eady b\u00ed m\u1eadt \u1edf \u0111\u00e2y l\u00e0 g\u00ec? Th\u1ef1c ra \u201cb\u1ea3n l\u0129nh\u201d n\u00e0y c\u1ee7a c\u00e2y \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1ea1o ra t\u1eeb r\u1ea5t s\u1edbm. \u0110\u1ec3 th\u00edch \u1ee9ng v\u1edbi nh\u1eefng thay \u0111\u1ed5i c\u1ee7a m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng xung quanh, h\u00e0ng n\u0103m c\u00e2y c\u1ed1i \u0111\u1ec1u d\u00f9ng ph\u01b0\u01a1ng ph\u00e1p k\u1ef3 di\u1ec7u l\u00e0 \u201cch\u00ecm v\u00e0o gi\u1ea5c ng\u1ee7\u201d \u0111\u1ec3 \u0111\u1ed1i ph\u00f3 v\u1edbi c\u00e1i gi\u00e1 r\u00e9t c\u1ee7a m\u00f9a \u0111\u00f4ng. Ch\u00fang ta bi\u1ebft r\u1eb1ng, c\u00e2y c\u1ed1i mu\u1ed1n sinh tr\u01b0\u1edfng ph\u1ea3i ti\u00eau hao ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng. M\u00f9a xu\u00e2n v\u00e0 m\u00f9a h\u00e8, c\u00e2y sinh tr\u01b0\u1edfng nhanh, ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng ti\u00eau hao nhi\u1ec1u h\u01a1n so v\u1edbi t\u00edch lu\u1ef9, v\u00ec v\u1eady s\u1ee9c kh\u00e1ng l\u1ea1nh c\u0169ng gi\u1ea3m. Nh\u01b0ng \u0111\u1ebfn m\u00f9a thu, t\u00ecnh h\u00ecnh l\u1ea1i ng\u01b0\u1ee3c l\u1ea1i, l\u00fac n\u00e0y nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 ban ng\u00e0y cao. M\u1eb7t tr\u1eddi chi\u1ebfu m\u1ea1nh, qu\u00e1 tr\u00ecnh quang h\u1ee3p c\u1ee7a l\u00e1 di\u1ec5n ra nhanh, c\u00f2n ban \u0111\u00eam nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 th\u1ea5p, c\u00e2y c\u1ed1i sinh tr\u01b0\u1edfng ch\u1eadm, ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng ti\u00eau hao \u00edt, t\u00edch l\u0169y nhi\u1ec1u n\u00ean c\u00e2y ng\u00e0y c\u00e0ng \u201cb\u00e9o\u201d, c\u00e0nh non bi\u1ebfn th\u00e0nh ch\u1ea5t g\u1ed7, c\u00e2y c\u0169ng d\u1ea9n d\u1ea9n c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng ch\u1ecbu l\u1ea1nh. Song \u0111\u1eebng ngh\u0129 tr\u00ean b\u1ec1 m\u1eb7t c\u00e2y m\u00f9a \u0111\u00f4ng \u1edf v\u00e0o tr\u1ea1ng th\u00e1i ng\u1eebng ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng, th\u1ef1c ra s\u1ef1 bi\u1ebfn \u0111\u1ed5i b\u00ean trong n\u00f3 r\u1ea5t l\u1edbn. Tinh b\u1ed9t t\u00edch lu\u1ef9 v\u00e0o m\u00f9a thu l\u00fac n\u00e0y chuy\u1ec3n ho\u00e1 th\u00e0nh \u0111\u01b0\u1eddng, th\u1eadm ch\u00ed c\u00f3 lo\u1ea1i tinh b\u1ed9t l\u1ea1i chuy\u1ec3n ho\u00e1 th\u00e0nh ch\u1ea5t b\u00e9o, \u0111\u00e2y \u0111\u1ec1u l\u00e0 nh\u1eefng v\u1eadt ch\u1ea5t ph\u00f2ng l\u1ea1nh, n\u00f3 c\u00f3 th\u1ec3 b\u1ea3o v\u1ec7 t\u1ebf b\u00e0o kh\u00f4ng d\u1ec5 b\u1ecb ch\u1ebft l\u1ea1nh. N\u1ebfu c\u1eaft c\u00e1c t\u1ed5 ch\u1ee9c th\u00e0nh nh\u1eefng mi\u1ebfng m\u1ecfng r\u1ed3i \u0111\u1eb7t d\u01b0\u1edbi k\u00ednh hi\u1ec3n vi quan s\u00e1t, b\u1ea1n s\u1ebd c\u00f2n ph\u00e1t hi\u1ec7n nh\u1eefng hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng th\u00fa v\u1ecb. Th\u00f4ng th\u01b0\u1eddng c\u00e1c t\u1ebf b\u00e0o li\u1ec1n nhau t\u1eebng c\u1eb7p, l\u00fac n\u00e0y s\u1ee3i g\u1eafn k\u1ebft t\u1ebf b\u00e0o \u0111\u1ec1u b\u1ecb \u0111\u1ee9t, h\u01a1n n\u1eefa v\u00e1ch t\u1ebf b\u00e0o v\u00e0 ch\u1ea5t nguy\u00ean sinh c\u0169ng b\u1ecb t\u00e1ch r\u1eddi, gi\u1ed1ng nh\u01b0 t\u1eebng chi\u1ebfc \u1ed1ng. Nh\u1eefng s\u1ef1 thay \u0111\u1ed5i nh\u1ecf b\u00e9 m\u00e0 m\u1eaft th\u01b0\u1eddng kh\u00f4ng nh\u00ecn th\u1ea5y \u0111\u01b0\u1ee3c n\u00e0y c\u00f3 t\u00e1c d\u1ee5ng r\u1ea5t l\u1edbn trong vi\u1ec7c n\u00e2ng cao kh\u1ea3 n\u0103ng kh\u00e1ng l\u1ea1nh c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt. Khi c\u00e1c t\u1ed5 ch\u1ee9c \u0111\u00f3ng b\u0103ng, n\u00f3 c\u00f3 th\u1ec3 tr\u00e1nh cho c\u00e1c b\u1ed9 ph\u1eadn quan tr\u1ecdng nh\u1ea5t trong t\u1ebf b\u00e0o. Ch\u1ea5t nguy\u00ean sinh b\u1ecb \u0111\u00f3ng b\u0103ng gi\u1eefa c\u00e1c t\u1ebf b\u00e0o v\u00e0 g\u1eb7p ph\u1ea3i nh\u1eefng nguy hi\u1ec3m do b\u1ecb t\u1ed5n th\u01b0\u01a1ng. C\u00f3 th\u1ec3 th\u1ea5y, vi\u1ec7c \u201cch\u00ecm v\u00e0o gi\u1ea5c ng\u1ee7\u201d v\u00e0 v\u01b0\u1ee3t qua m\u00f9a \u0111\u00f4ng c\u1ee7a c\u00e2y c\u1ed1i t\u01b0\u01a1ng quan m\u1eadt thi\u1ebft v\u1edbi nhau. M\u00f9a \u0111\u00f4ng, c\u00e2y ng\u1ee7 c\u00e0ng s\u00e2u th\u00ec c\u00e0ng ch\u1ecbu \u0111\u01b0\u1ee3c nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 th\u1ea5p, c\u00e0ng c\u00f3 s\u1ee9c kh\u00e1ng l\u1ea1nh. Ng\u01b0\u1ee3c l\u1ea1i, gi\u1ed1ng nh\u01b0 c\u00e2y chanh sinh tr\u01b0\u1edfng quanh n\u0103m m\u00e0 kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c ngh\u1ec9 ng\u01a1i th\u00ec s\u1ee9c kh\u00e1ng l\u1ea1nh s\u1ebd k\u00e9m, cho d\u00f9 l\u00e0 kh\u00ed h\u1eadu \u1edf Th\u01b0\u1ee3ng H\u1ea3i th\u00ec n\u00f3 c\u0169ng kh\u00f4ng th\u1ec3 s\u1ed1ng qua m\u00f9a \u0111\u00f4ng. T\u1ea1i sao tu\u1ed5i th\u1ecd c\u1ee7a m\u1ed9t s\u1ed1 lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt c\u1ef1c ng\u1eafn? Nh\u1eefng chuy\u1ec7n th\u00fa v\u1ecb trong th\u1ebf gi\u1edbi t\u1ef1 nhi\u00ean nhi\u1ec1u v\u00f4 k\u1ec3, kh\u00f4ng bi\u1ebft c\u00e1c b\u1ea1n \u0111\u00e3 ch\u00fa \u00fd \u0111\u1ebfn ch\u01b0a, b\u1ea5t lu\u1eadn l\u00e0 c\u00e1c lo\u1ea1i c\u00e2y cao \u0111\u1ebfn 100 m\u00e9t ho\u1eb7c nh\u1eefng c\u00e2y ch\u1ec9 cao c\u00f3 v\u00e0i cm, m\u1eb7c d\u00f9 b\u1ec1 ngo\u00e0i c\u1ee7a ch\u00fang c\u1ef1c k\u1ef3 d\u1ecb th\u01b0\u1eddng nh\u01b0ng c\u1ea3 \u0111\u1eddi ch\u00fang l\u00e0 nh\u01b0 v\u1eady: Khi h\u1ea1t \u0111\u01b0\u1ee3c gieo xu\u1ed1ng \u0111\u1ea5t, g\u1eb7p ph\u1ea3i \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng th\u00edch h\u1ee3p l\u00e0 n\u1ea3y m\u1ea9m, sinh tr\u01b0\u1edfng, ra hoa k\u1ebft tr\u00e1i, trong h\u1ea1t gi\u1ed1ng l\u1ea1i \u1ea5p \u1ee7 h\u1ea1t cu\u1ea3 th\u1ebf h\u1ec7 th\u1ee9 hai, cu\u1ed1i c\u00f9ng l\u00e0 ch\u1ebft \u0111i.","Nh\u01b0ng th\u1eddi gian c\u1ea9n thi\u1ebft \u0111\u1ec3 ch\u00fang ho\u00e0n th\u00e0nh qu\u00e1 tr\u00ecnh s\u1ed1ng nh\u01b0 v\u1eady ph\u1ea3i c\u0103n c\u1ee9 v\u00e0o c\u00e1c \u0111\u1eb7c t\u00ednh kh\u00e1c nhau c\u1ee7a c\u00e1c lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi kh\u00f4ng ho\u00e0n to\u00e0n gi\u1ed1ng nhau, th\u1eadm ch\u00ed c\u00e1ch nhau m\u1ea5y ch\u1ee5c l\u1ea9n \u0111\u1ebfn m\u1ea5y tr\u0103m l\u1ea9n. C\u00f3 lo\u1ea1i ch\u1ec9 c\u1ea9n m\u1ed9t n\u0103m (t\u1eeb m\u00f9a xu\u00e2n \u0111\u1ebfn m\u00f9a thu) nh\u01b0 c\u00e1c lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt n\u00f4ng nghi\u1ec7p: l\u00faa, cao l\u01b0\u01a1ng, ng\u00f4, khoai. m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi g\u1ecdi ch\u00fang l\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt s\u1ed1ng m\u1ed9t n\u0103m. C\u00f3 lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt ph\u1ea3i c\u1ea9n \u0111\u1ebfn hai n\u0103m m\u1edbi c\u00f3 th\u1ec3 ho\u00e0n th\u00e0nh, trong \u0111\u00f3 ph\u1ea3i ngh\u1ec9 qua m\u1ed9t m\u00f9a \u0111\u00f4ng, \u0111\u1ebfn n\u0103m sau m\u1edbi sinh tr\u01b0\u1edfng hoa th\u00e2n, ra hoa k\u1ebft qu\u1ea3 nh\u01b0 rau c\u1ea3i d\u1ea9u, ti\u1ec3u m\u1ea1ch v\u1ee5 \u0111\u00f4ng l\u00e0 nh\u01b0 v\u1eady, m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi g\u1ecdi ch\u00fang l\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt s\u1ed1ng hai n\u0103m. Nh\u1eefng lo\u1ea1i n\u00e0y \u0111a s\u1ed1 l\u00e0 nh\u1eefng th\u1ef1c v\u1eadt thu\u1ed9c lo\u1ea1i c\u1ecf. Th\u1ef1c v\u1eadt lo\u1ea1i g\u1ed7 th\u00ec l\u1ea1i kh\u00e1c xa, c\u00f3 lo\u1ea1i c\u1ea9n m\u01b0\u1eddi m\u1ea5y n\u0103m, m\u1ea5y ch\u1ee5c n\u0103m th\u1eadm ch\u00ed m\u1ea5y tr\u0103m n\u0103m, m\u1ea5y ng\u00e0n n\u0103m m\u1edbi ho\u00e0n th\u00e0nh chu k\u1ef3 s\u1ed1ng c\u1ee7a ch\u00fang. Cho d\u00f9 nh\u01b0 v\u1eady, n\u00f3 c\u0169ng gi\u1ed1ng nh\u01b0 th\u1ef1c v\u1eadt kh\u00e1c, quy lu\u1eadt c\u01a1 b\u1ea3n c\u1ee7a cu\u1ed9c s\u1ed1ng \u0111\u1ec1u l\u00e0 t\u1eeb ph\u00e1t d\u1ee5c, sinh tr\u01b0\u1edfng \u0111\u1ebfn gi\u00e0 y\u1ebfu v\u00e0 cu\u1ed1i c\u00f9ng l\u00e0 ch\u1ebft, tr\u00ean th\u1ebf gi\u1edbi kh\u00f4ng c\u00f3 lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt n\u00e0o l\u00e0 c\u00f3 th\u1ec3 s\u1ed1ng m\u00e3i kh\u00f4ng gi\u00e0. C\u00f3 lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt n\u00e0o s\u1ed1ng kh\u00f4ng \u0111\u1ebfn m\u1ed9t n\u0103m kh\u00f4ng? C\u0169ng c\u00f3 v\u00e0 ch\u1ee7ng lo\u1ea1i c\u1ee7a ch\u00fang c\u0169ng kh\u00f4ng \u00edt. Trong gi\u1edbi th\u1ef1c v\u1eadt, c\u00f3 lo\u1ea1i ch\u1ec9 s\u1ed1ng v\u1ecfn v\u1eb9n v\u00e0i th\u00e1ng, c\u00f3 lo\u1ea1i th\u1eadm ch\u00ed ch\u1ec9 s\u1ed1ng m\u1ea5y ch\u1ee5c ng\u00e0y. Nh\u01b0 ch\u00fang ta th\u01b0\u1eddng nh\u00ecn th\u1ea5y tr\u00ean m\u00e1ng ng\u00f3i tr\u00ean m\u00e1i nh\u00e0 c\u00f3 m\u1ed9t lo\u1ea1i c\u1ecf nhi\u1ec1u th\u1ecbt c\u00f3 th\u1ec3 n\u1edf b\u00f4ng hoa nh\u1ecf n\u0103m c\u00e1nh m\u00e0u v\u00e0ng, g\u1ecdi l\u00e0 Ngo\u00e3 t\u00f9ng, sau c\u01a1n m\u01b0a ch\u00fang m\u1edbi m\u1ecdc l\u00ean, r\u1ea5t nhanh ch\u00f3ng n\u1edf hoa, qua m\u00f9a m\u01b0a th\u00ec kh\u00f4 m\u00e0 ch\u1ebft. C\u00f2n c\u00f3 m\u1ed9t lo\u1ea1i H\u1ea1 kh\u00f4 th\u1ea3o d\u00f9ng l\u00e0m thu\u1ed1c trong \u0110\u00f4ng y, m\u00f9a xu\u00e2n n\u1ea3y m\u1ea9m, m\u00f9a h\u1ea1 v\u1eeba \u0111\u1ebfn th\u00ec n\u00f3 \u0111\u00e3 tuy\u00ean b\u1ed1 k\u1ebft th\u00fac m\u1ed9t \u0111\u1eddi. N\u1ebfu mu\u1ed1n n\u00f3i lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt th\u1eadt s\u1ef1 ng\u1eafn th\u00ec tr\u00ean v\u00f9ng sa m\u1ea1c c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u. V\u00ed d\u1ee5 nh\u01b0 c\u00fac \u0111o\u1ea3n m\u1ec7nh, y\u1ebfu \u0111i\u1ec3m l\u1edbn nh\u1ea5t c\u1ee7a nh\u1eefng th\u1ef1c v\u1eadt \u0111o\u1ea3n m\u1ec7nh n\u00e0y l\u00e0 s\u1ee3 kh\u00f4 h\u1ea1n. Tr\u00ean sa m\u1ea1c, l\u01b0\u1ee3ng m\u01b0a kh\u00f4ng nh\u1eefng c\u1ef1c k\u1ef3 \u00edt m\u00e0 c\u00f2n t\u1eadp trung c\u1ee7a s\u1ef1 xu\u1ed1ng th\u1ea5p trong m\u1ed9t th\u1eddi gian ng\u1eafn, do \u0111\u00f3 ch\u00fang ph\u1ea3i ho\u00e0n th\u00e0nh chu k\u1ef3 s\u1ed1ng trong th\u1eddi gian ng\u1eafn kho\u1ea3ng 20 \u0111\u1ebfn 30 ng\u00e0y, ho\u1eb7c trong m\u1ea5y tu\u1ea9n sau khi m\u01b0a xu\u00e2n r\u01a1i xu\u1ed1ng m\u1ed7i n\u0103m th\u00ec ra hoa, k\u1ebft qu\u1ea3 v\u00e0 ch\u1ebft, sau \u0111\u00f3 l\u1ea1i kh\u00f4ng nh\u00ecn th\u1ea5y d\u1ea5u v\u1ebft c\u1ee7a ch\u00fang \u0111\u00e2u. Tu\u1ed5i th\u1ecd c\u1ee7a nh\u1eefng lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt tr\u00ean sa m\u1ea1c ng\u1eafn nh\u01b0 v\u1eady l\u00e0 do \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng kh\u00f4 h\u1ea1n c\u1ee7a sa m\u1ea1c t\u1ea1o n\u00ean, \u0111\u00e2y l\u00e0 k\u1ebft qu\u1ea3 c\u1ee7a s\u1ef1 th\u00edch \u1ee9ng v\u1edbi t\u1ef1 nhi\u00ean c\u1ee7a c\u00e1c lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt. V\u00ec sao l\u00e1 tr\u00ean ng\u1ecdn r\u1ee5ng cu\u1ed1i c\u00f9ng? \u1ede mi\u1ec1n \u00f4n \u0111\u1edbi, m\u1ed7i khi m\u00f9a thu \u0111\u1ebfn, c\u00e2y thay m\u00e0u l\u00e1 t\u1eeb xanh sang v\u00e0ng, cu\u1ed1i c\u00f9ng tr\u00fat n\u1ed1t chi\u1ebfc \u00e1o n\u00e0y, tr\u1ea9n tr\u1ee5i \u0111\u00f3n m\u00f9a \u0110\u00f4ng t\u1edbi. N\u1ebfu ch\u00fa \u00fd m\u1ed9t ch\u00fat, n\u1ea1m s\u1ebd th\u1ea5y l\u00e1 tr\u00ean c\u00e0nh ch\u00ednh \u0111\u1ed5i m\u00e0u tr\u01b0\u1edbc ti\u00ean, sau \u0111\u00f3 lan d\u1ea9n \u0111\u1ebfn ng\u1ecdn c\u00e2y, ng\u1ecdn c\u00e0nh. R\u1ee5ng l\u00e1 c\u0169ng v\u1eady, r\u1ee5ng \u1edf d\u01b0\u1edbi tr\u01b0\u1edbc, c\u00e0ng l\u00ean tr\u00ean ng\u1ecdn, l\u00e1 c\u00e0ng r\u1ee5ng ch\u1eadm. C\u00f3 th\u1ec3 b\u1ea1n s\u1ebd n\u00f3i, \u0111\u00f3 l\u00e0 hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng t\u1ef1 nhi\u00ean c\u1ee7a gi\u1edbi sinh v\u1eadt, gi\u00e0 tr\u01b0\u1edbc ch\u1ebft tr\u01b0\u1edb c. L\u00e1 ph\u00eda d\u01b0\u1edbi ra tr\u01b0\u1edbc l\u00e1 \u0111\u1ea9u c\u00e0nh n\u00ean r\u1ee5ng s\u1edbm h\u01a1n. \u0110\u00e2y c\u0169ng l\u00e0 m\u1ed9t c\u00e1ch gi\u1ea3i th\u00edch, nh\u01b0ng c\u00f2n c\u00f3 c\u00e1ch hi\u1ec3u s\u00e2u h\u01a1n.","Trong qu\u00e1 tr\u00ecnh sinh tr\u01b0\u1edfng, m\u1ecdi c\u00e2y c\u1ed1i \u0111\u1ec1u v\u01b0\u01a1n t\u1edbi s\u1ef1 ph\u00e1t tri\u1ec3n \u0111\u1ea9y \u0111\u1ee7 nh\u1ea5t, cho n\u00ean n\u00f3 lu\u00f4n \u0111\u01b0a nhi\u1ec1u th\u1ee9c \u0103n l\u00ean ng\u1ecdn \u0111\u1ec3 t\u0103ng nhanh s\u1ef1 sinh tr\u01b0\u1edfng. Ng\u1ecdn c\u00e0nh do \u0111\u01b0\u1ee3c cung c\u1ea5p nhi\u1ec1u ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng. Khi ng\u1ecdn c\u00e2y l\u1edbn \u0111\u1ebfn m\u1ed9t m\u1ee9c \u0111\u1ed9 nh\u1ea5t \u0111\u1ecbnh, sinh tr\u01b0\u1edfng s\u1ebd ch\u1eadm d\u1ea9n l\u1ea1i. L\u00fac n\u00e0y c\u00e2y r\u1ee5ng l\u00e1 l\u00e0 do hai \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n: B\u00ean trong, vi\u1ec7c cung c\u1ea5p dinh d\u01b0\u1ee1ng b\u1ecb h\u1ea1n ch\u1ebf v\u00e0 b\u00ean ngo\u00e0i, \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n th\u1eddi ti\u1ebft thay \u0111\u1ed5i theo chi\u1ec1u h\u01b0\u1edbng kh\u00f4ng c\u00f3 l\u1ee3i, ch\u1ee9c n\u0103ng t\u1ed5ng h\u1ee3p th\u1ee9c \u0103n c\u1ee7a l\u00e1 k\u00e9m d\u1ea9n, l\u00e1 kh\u00f4ng t\u1ed3n t\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c n\u1eefa, r\u01a1i l\u1ea3 t\u1ea3. Nh\u01b0ng m\u1eb7c d\u00f9 v\u1eady, b\u1ed9 ph\u1eadn ng\u1ecdn c\u00e2y v\u1eabn \u0111\u01b0\u1ee3c \u01b0u ti\u00ean ch\u0103m s\u00f3c, th\u1ee9c \u0103n \u0111\u01b0\u1ee3c cung c\u1ea5p nhi\u1ec1u nh\u1ea5t, n\u00ean d\u00f9 c\u00e2y ng\u1eebng \u0111\u01b0a th\u1ee9c \u0103n l\u00ean ng\u1ecdn, nh\u1edd v\u00e0o l\u01b0\u1ee3ng d\u1ef1 tr\u1eef n\u00f3 v\u1eabn sinh t\u1ed3n th\u00eam m\u1ed9t th\u1eddi gian. \u0110\u1ed3ng th\u1eddi trong l\u00fac \u0111\u00f3, ch\u1ea5t di\u1ec7p l\u1ee5c trong l\u00e1 c\u00e2y ch\u01b0a b\u1ecb ph\u00e1 hu\u1ef7, v\u1eabn t\u1ed5ng h\u1ee3p \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t s\u1ed1 ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng. Nh\u01b0 v\u1eady, l\u00e1 tr\u00ean ng\u1ecdn c\u00e2y s\u1ebd r\u1ee5ng mu\u1ed9n h\u01a1n \u1edf c\u00e1c b\u1ed9 ph\u1eadn kh\u00e1c tr\u00ean c\u00e2y. T\u1ea1i sao t\u00ednh kh\u00e1ng b\u1ec7nh c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt hoang d\u00e3 l\u1ea1i r\u1ea5t m\u1ea1nh? \u25a0o\u25a0\u25a0\u25a0o\u25a0\u25a0 Ch\u00fang ta \u0111\u00e3 nh\u00ecn th\u1ea5y th\u1ef1c v\u1eadt hoang d\u00e3 \u1edf ru\u1ed9ng hoang v\u00e0 \u0111\u1ea5t hoang, kh\u00f4ng \u00edt c\u00e2y tr\u00ean to d\u01b0\u1edbi nh\u1ecf, c\u00e0nh l\u00e1 y\u1ebfu \u1edbt, c\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 qu\u1ea3 r\u1ea5t nh\u1ecf m\u00e0 chua. Nh\u00ecn b\u00ean ngo\u00e0i ch\u00fang c\u0169ng t\u01b0\u01a1ng \u0111\u01b0\u01a1ng v\u1edbi th\u1ef1c v\u1eadt \u0111\u01b0\u1ee3c tr\u1ed3ng. Nh\u01b0ng nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi l\u00e0m c\u00f4ng t\u00e1c khoa h\u1ecdc l\u1ea1i c\u00f3 c\u1ea3m t\u00ecnh s\u00e2u s\u1eafc v\u1edbi ch\u00fang. H\u1ecd xem tr\u1ecdng \u0111i\u1ec3m n\u00e0o c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt hoang d\u00e3? Th\u1ef1c v\u1eadt hoang d\u00e3 c\u00f3 m\u1ed9t \u01b0u \u0111i\u1ec3m v\u00f4 c\u00f9ng qu\u00fd b\u00e1u, \u01b0u \u0111i\u1ec3m n\u00e0y \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1c nh\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt h\u1ecdc g\u1ecdi l\u00e0 \u201cT\u00ednh kh\u00e1ng ch\u1ecdi m\u1ea1nh\u201d. C\u00e1i g\u1ecdi l\u00e0 t\u00ednh kh\u00e1ng ch\u1ecdi l\u00e0 ch\u1ec9 kh\u1ea3 n\u0103ng ch\u1ed1ng l\u1ea1i nh\u1eefng b\u1ea5t l\u1ee3i trong m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng s\u1ed1ng c\u1ee7a ch\u00fang. Trong gi\u1edbi t\u1ef1 nhi\u00ean, th\u1ef1c v\u1eadt \u0111ang t\u1ed3n t\u1ea1i khi g\u1eb7p ph\u1ea3i nh\u1eefng \u0111i\u1ec1u c\u00f3 h\u1ea1i cho s\u1ef1 s\u1ed1ng c\u1ee7a ch\u00fang th\u00ec ch\u00fang lu\u00f4n mu\u1ed1n t\u00ecm c\u00e1ch \u0111\u1ec3 ch\u1ed1ng l\u1ea1i. Trong nh\u1eefng th\u1ef1c v\u1eadt kh\u00e1c lo\u00e0i, \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t l\u00e0 gi\u1eefa nh\u1eefng lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt \u0111\u01b0\u1ee3c tr\u1ed3ng v\u00e0 nh\u1eefng lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt m\u1ecdc hoang th\u00ec kh\u1ea3 n\u0103ng \u0111\u1ed1i kh\u00e1ng \u0111\u01b0\u1ee3c bi\u1ec3u hi\u1ec7n ra kh\u00f4ng gi\u1ed1ng nhau. C\u00f3 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e3 t\u1eebng l\u00e0m m\u1ed9t s\u1ed1 th\u1eed nghi\u1ec7m, trong c\u00f9ng m\u1ed9t \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n, kh\u1ea3 n\u0103ng kh\u00e1ng b\u1ec7nh \u0111\u1eadu \u0111en gi\u1eefa nho m\u1ecdc hoang v\u00e0 c\u00e2y nho tr\u1ed3ng r\u00f5 r\u00e0ng l\u00e0 kh\u00e1c nhau. Khi l\u00e1 nho h\u01b0\u01a1ng hoa h\u1ed3ng \u0111\u01b0\u1ee3c tr\u1ed3ng \u0111\u00e3 \u0111\u1ea9y v\u1ebft ban \u0111en c\u1ee7a b\u1ec7nh \u0111\u1eadu \u0111en th\u00ec gai nho v\u00e0 l\u00f4ng nho m\u1ecdc hoang g\u1ea9n nh\u01b0 kh\u00f4ng c\u00f3 v\u1ebft ban \u0111en. \u0110\u00e2y l\u00e0 do nguy\u00ean nh\u00e2n n\u00e0o? \u0110\u00f3 l\u00e0 v\u00ec th\u1ef1c v\u1eadt m\u1ecdc hoang t\u1eeb m\u1ed9t h\u1ea1t m\u1ecdc th\u00e0nh m\u1ed9t c\u00e2y, t\u1eeb tr\u01b0\u1edbc t\u1edbi gi\u1edd kh\u00f4ng ai vun tr\u1ed3ng v\u00e0 qu\u1ea3n l\u00fd nh\u01b0ng l\u1ea1i c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u k\u1ebb th\u00f9 t\u1ea5n c\u00f4ng, nh\u01b0 m\u01b0a, gi\u00f3, tuy\u1ebft l\u1ea1nh,","h\u1ea1n h\u00e1n l\u0169 l\u1ee5t, b\u1ec7nh t\u1eadt v\u00e0 s\u00e2u h\u1ea1i lu\u00f4n mu\u1ed1n t\u00ecm c\u00e1ch b\u00f3p ch\u1ebft sinh m\u1ea1ng c\u1ee7a ch\u00fang. \u0110\u1ec3 ti\u1ebfp t\u1ee5c sinh t\u1ed3n, b\u1eaft \u0111\u1ea9u t\u1eeb th\u1eddi t\u1ed5 ti\u00ean, t\u1eeb th\u1ebf h\u1ec7 n\u00e0y \u0111\u1ebfn th\u1ebf h\u1ec7 kh\u00e1c lu\u00f4n lu\u00f4n ph\u1ea3i \u0111\u1ea5u tranh v\u1edbi k\u1ebb th\u00f9 v\u00f4 t\u00ecnh, d\u1ea9n d\u1ea9n h\u00ecnh th\u00e0nh kh\u1ea3 n\u0103ng kh\u00e1ng b\u1ec7nh c\u1ef1c m\u1ea1nh \u0111\u1ec3 th\u00edch \u1ee9ng v\u1edbi m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng ch\u00fang th\u01b0\u1eddng ph\u1ea3i \u0111\u01b0a ra nhi\u1ec1u ki\u1ec3u bi\u1ebfn \u0111\u1ed5i v\u1ec1 c\u1ea5u t\u1ea1o h\u00ecnh th\u00e1i b\u00ean ngo\u00e0i v\u00e0 c\u01a1 n\u0103ng sinh l\u00fd b\u00ean trong c\u1ee7a ch\u00ednh m\u00ecnh \u0111\u1ec3 th\u00edch \u1ee9ng. V\u00ed d\u1ee5 nhi\u1ec1u lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt m\u1ecdc hoang ho\u1eb7c l\u00e0 to\u00e0n th\u00e2n ho\u1eb7c l\u00e0 l\u00e1 \u0111\u1ea9y l\u00f4ng, c\u00f3 lo\u1ea1i th\u00ec \u0111\u1ea9y gai, c\u00f3 lo\u1ea1i th\u00ec ch\u1ee9a \u0111\u1ed9c. To\u00e0n b\u1ed9 nh\u1eefng th\u1ee9 n\u00e0y \u0111\u1ec1u gi\u00fap cho ch\u00fang c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u1ea5u tranh t\u1ed1t h\u01a1n \u0111\u1ec3 ch\u1ed1ng l\u1ea1i k\u1ebb th\u00f9. Nh\u1eefng \u01b0u \u0111i\u1ec3m n\u00e0y c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt m\u1ecdc hoang \u0111\u00e3 n\u00f3i r\u00f5 s\u1ee9c s\u1ed1ng v\u00e0 s\u1ee9c chi\u1ebfn \u0111\u1ea5u c\u1ee7a ch\u00fang \u0111\u1ec1u r\u1ea5t m\u1ea1nh m\u1ebd. Nh\u01b0ng nh\u1eefng th\u1ef1c v\u1eadt tr\u1ed3ng th\u00ec l\u1ea1i kh\u00f4ng nh\u01b0 v\u1eady, ch\u00fang t\u1eeb nh\u1ecf \u0111\u1ebfn l\u1edbn \u0111\u1ec1u \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1ef1 ch\u0103m s\u00f3c, quan t\u00e2m c\u1ee7a con ng\u01b0\u1eddi, thi\u1ebfu s\u1ef1 r\u00e8n luy\u1ec7n cho t\u00ednh \u0111\u1ed1i kh\u00e1ng, m\u1ed9t khi nguy hi\u1ec3m \u0111\u1ebfn th\u00ec kh\u00f4ng ch\u1ecbu \u0111\u01b0\u1ee3c, th\u1eadm ch\u00ed b\u1ecb ch\u1ebft. Nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi l\u00e0m c\u00f4ng t\u00e1c nu\u00f4i tr\u1ed3ng th\u1ef1c v\u1eadt c\u1ef1c k\u1ef3 coi tr\u1ecdng \u01b0u \u0111i\u1ec3m c\u00f3 t\u00ednh kh\u00e1ng c\u1ef1 c\u1ef1c m\u1ea1nh c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt m\u1ecdc hoang. H\u1ecd th\u01b0\u1eddng th\u00f4ng qua con \u0111\u01b0\u1eddng lai gi\u1eefa lo\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c nu\u00f4i tr\u1ed3ng v\u00e0 lo\u1ea1i m\u1ecdc hoang \u0111\u1ec3 t\u1ea1o ra nh\u1eefng ch\u1ee7ng lo\u1ea1i t\u1ed1t v\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi hoan ngh\u00eanh, nh\u1eefng th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 t\u00ednh kh\u00e1ng c\u1ef1 k\u00e9m \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea3i t\u1ea1o th\u00e0nh nh\u1eefng lo\u1ea1i m\u1edbi c\u00f3 ch\u1ea5t l\u01b0\u1ee3ng t\u1ed1t v\u00e0 t\u00ednh kh\u00e1ng c\u1ef1 m\u1ea1nh. Do \u0111\u00f3, t\u1ea5t c\u1ea3 nh\u1eefng lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt m\u1ecdc hoang tr\u00ean \u0111\u1ea5t c\u1eb1n c\u1ed7i tr\u00ean n\u00fai kh\u00f4ng ch\u1ecbu \u0111\u1ef1ng gi\u00f3 m\u01b0a, m\u00e0 l\u00e0 ch\u00fang \u0111\u01b0\u1ee3c l\u1edbn l\u00ean trong kh\u00ed h\u1eadu kh\u1eafc nghi\u1ec7t. Ch\u00fang ta ph\u1ea3i \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t coi tr\u1ecdng v\u1ed1n qu\u00fd b\u00e1u c\u1ee7a t\u00e0i nguy\u00ean phong ph\u00fa, l\u1ee3i d\u1ee5ng tri\u1ec7t \u0111\u1ec3 \u01b0u \u0111i\u1ec3m l\u00e0 t\u00ednh kh\u00e1ng b\u1ec7nh m\u1ea1nh n\u00e0y c\u1ee7a ch\u00fang, t\u1ea1o ra gi\u1ed1ng lai \u0111\u1ec3 \u0111\u01b0a ra nhi\u1ec1u lo\u1ea1i m\u1edbi, gi\u00fap \u00edch cho nh\u00e2n lo\u1ea1i. T\u1ea1i sao nh\u1eefng lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt sinh tr\u01b0\u1edfng \u1edf b\u00e3i bi\u1ec3n v\u00e0 \u0111\u1ea7m l\u1ea7y \u0111\u1ec1u c\u00f3 r\u1ec5 h\u00f4 h\u1ea5p? Ch\u00fang ta bi\u1ebft r\u1eb1ng cu\u1ed9c s\u1ed1ng v\u00e0 s\u1ef1 sinh tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt kh\u00f4ng t\u00e1ch r\u1eddi kh\u1ecfi n\u01b0\u1edbc. Kh\u00f4ng c\u00f3 n\u01b0\u1edbc, th\u1ef1c v\u1eadt d\u1ec5 \u00faa t\u00e0n, th\u1eadm ch\u00ed l\u00e0 ch\u1ebft. Nh\u01b0ng khi n\u01b0\u1edbc trong \u0111\u1ea5t qu\u00e1 nhi\u1ec1u ho\u1eb7c ng\u00e2m m\u00ecnh trong n\u01b0\u1edbc th\u00ec kh\u00f4ng kh\u00ed trong l\u1ed7 h\u1edf c\u1ee7a \u0111\u1ea5t s\u1ebd b\u1ecb n\u01b0\u1edbc \u0111\u1ea9y ra, l\u00e0m cho \u0111\u1ea5t tr\u1edf th\u00e0nh thi\u1ebfu oxy, c\u0169ng s\u1ebd \u0111e do\u1ea1 \u0111\u1ebfn cu\u1ed9c s\u1ed1ng c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt. C\u00f3 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e3 \u0111o \u0111\u1ea1c, khi oxy trong \u0111\u1ea5t gi\u1ea3m xu\u1ed1ng 10% th\u00ec c\u01a1 n\u0103ng b\u1ed9 r\u1ec5 c\u1ee7a \u0111\u1ea1i \u0111a s\u1ed1 c\u00e1c lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt s\u1ebd c\u00f3 th\u1ec3 b\u1ecb tho\u00e1i ho\u00e1. Khi gi\u1ea3m xu\u1ed1ng 2% th\u00ec h\u1ec7 r\u1ec5 ph\u1ea3i \u0111\u1ed1i di\u1ec7n v\u1edbi c\u00e1i ch\u1ebft. B\u00e3i bi\u1ec3n v\u00e0 \u0111\u1ea9m l\u1ea9y l\u00e0 thu\u1ed9c v\u1ec1 m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng sinh th\u00e1i thi\u1ebfu oxy, th\u01b0\u1eddng xuy\u00ean ng\u1eadp n\u01b0\u1edbc. Nh\u01b0ng th\u1ef1c v\u1eadt trong qu\u00e1 tr\u00ecnh ti\u1ebfn ho\u00e1 c\u0169ng t\u1ea1o ra \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t lo\u1ea1t ch\u1ee7ng lo\u1ea1i \u0111\u1ec3 th\u00edch \u1ee9ng sinh tr\u01b0\u1edfng trong m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng thi\u1ebfu oxy, \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt \u0111\u1ea9m l\u1ea9y ho\u1eb7c th\u1ef1c v\u1eadt b\u00e3i bi\u1ec3n. Nh\u1eefng th\u1ef1c v\u1eadt n\u00e0y c\u00f3 m\u1ed9t \u0111\u1eb7c \u0111i\u1ec3m chung \u0111\u00f3 l\u00e0 c\u00f3 b\u1ed9 r\u1ec5 ti\u1ebfn h\u00e0nh h\u00f4 h\u1ea5p t\u1eeb trong \u0111\u1ea5t t\u1edbi khi l\u1ed9 d\u1ea9n ra trong kh\u00f4ng kh\u00ed, \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 r\u1ec5 h\u00f4 h\u1ea5p. R\u1ec5 h\u00f4 h\u1ea5p c\u00f3 c\u00e1c l\u1ed7 ngo\u00e0i to l\u1edbn, b\u00ean trong c\u00f3 c\u00e1c khe h\u1edf t\u1ebf b\u00e0o r\u1ea5t ph\u00e1t tri\u1ec3n, c\u00f3 th\u1ec3 d\u1ef1 tr\u1eef kh\u00f4ng kh\u00ed. \u0110\u00e2y l\u00e0 t\u1ed5 ch\u1ee9c th\u00f4ng kh\u00ed r\u1ea5t \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt b\u00e3i bi\u1ec3n v\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt \u0111\u1ea9m l\u1ea9y,","ch\u00fang c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0m cho th\u1ef1c v\u1eadt \u0111\u1ea9m l\u1ea9y v\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt b\u00e3i bi\u1ec3n c\u00f3 th\u1ec3 sinh tr\u01b0\u1edfng trong m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng thi\u1ebfu oxy. \u0110\u01b0\u01a1ng nhi\u00ean, nh\u1eefng b\u1ed9 r\u1ec5 h\u00f4 h\u1ea5p c\u1ee7a c\u00e1c th\u1ef1c v\u1eadt b\u00e3i bi\u1ec3n v\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt \u0111\u1ea9m l\u1ea9y kh\u00e1c nhau th\u00ec h\u00ecnh d\u1ea1ng c\u1ee7a ch\u00fang c\u0169ng kh\u00e1c nhau, nh\u01b0 d\u1ea1ng qu\u1ef3 g\u1ed1i, d\u1ea1ng v\u00f2ng, d\u1ea1ng ng\u00f3n tay v\u00e0 d\u1ea1ng g\u1eady. C\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 r\u1ec5 h\u00f4 h\u1ea5p nh\u01b0 c\u00e1c th\u1ef1c v\u1eadt sinh tr\u01b0\u1edfng \u1edf b\u00e3i bi\u1ec3n nh\u01b0 c\u00e2y v\u1eb9t thu\u1ed9c h\u1ecd v\u1eb9t v\u00e0 c\u00e2y h\u1ea3i \u0111i\u1ec7p thu\u1ed9c h\u1ecd c\u1ecf roi ng\u1ef1a, c\u00e2y d\u00e2y bi\u1ec3n thu\u1ed9c h\u1ecd d\u00e2u bi\u1ec3n. Trung Qu\u1ed1c c\u00f2n s\u1ed1ng s\u00f3t m\u1ed9t lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt \u0111\u00f3 l\u00e0 T\u00f9ng n\u01b0\u1edbc, l\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt \u0111\u1ea9m l\u1ea9y n\u01b0\u1edbc ng\u1ecdt c\u1ee7a v\u00f9ng duy\u00ean h\u1ea3i \u0111\u00f4ng nam Trung Qu\u1ed1c, ph\u1ea9n g\u1ed1c c\u1ee7a c\u00e2y m\u1ecdc l\u00ean b\u1ed9 r\u1ec5 h\u00f4 h\u1ea5p d\u1ea1ng qu\u1ef3 g\u1ed1i cao th\u1ea5p kh\u00f4ng gi\u1ed1ng nhau r\u1ea5t \u0111\u1ed9c \u0111\u00e1o. C\u00e2y L\u1ea1c V\u0169 Sam c\u00f2n s\u00f3t l\u1ea1i c\u00f3 ngu\u1ed3n g\u1ed1c t\u1eeb ph\u00eda \u0111\u00f4ng nam B\u1eafc M\u1ef9, t\u1eeb th\u1ebf k\u1ef7 20 \u0111\u00e3 du nh\u1eadp v\u00e0o tr\u1ed3ng \u1edf Trung Qu\u1ed1c tr\u00ean v\u00f9ng m\u1ea1ng l\u01b0\u1edbi h\u1ed3 \u1edf ph\u00eda nam, ph\u1ea9n g\u1ed1c c\u1ee7a c\u00e2y c\u0169ng gi\u1ed1ng nh\u01b0 t\u00f9ng n\u01b0\u1edbc, m\u1ecdc ra b\u1ed9 r\u1ec5 h\u00f4 h\u1ea5p c\u00f3 d\u1ea1ng qu\u1ef3 g\u1ed1i \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t. \u1ede v\u00f9ng \u0111\u1ea9m l\u1ea9y n\u01b0\u1edbc ng\u1ecdt c\u1ee7a khu v\u1ef1c nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi c\u0169ng th\u01b0\u1eddng nh\u00ecn th\u1ea5y th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 r\u1ec5 h\u00f4 h\u1ea5p, nh\u01b0 c\u00e2y T\u1eed \u0110\u00e0n d\u00f9ng l\u00e0m thu\u1ed1c \u1edf ch\u00e2u M\u1ef9, c\u00e2y Ho\u00e0ng Ng\u01b0u v\u00e0 H\u1ed3ng Giao \u1edf Kalimanjaro, g\u1ed7 Maomalu \u1edf Nigi\u00earia, c\u00e2y c\u1ecd \u0111\u1eb1ng \u1edf \u0111\u1ea3o Ilian, c\u00e2y \u0111\u1eb1ng ho\u00e0ng \u1edf Guyana. R\u1ec5 h\u00f4 h\u1ea5p c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt ngo\u00e0i d\u00f9ng \u0111\u1ec3 h\u00f4 h\u1ea5p ra c\u00f2n c\u00f3 th\u1ec3 c\u00f3 t\u00e1c d\u1ee5ng b\u1ea3o v\u1ec7 \u0111\u00ea v\u00e0 ch\u1ed1ng s\u00f3ng. T\u1ea1i sao c\u00f3 lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt th\u00edch \u00e1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi, c\u00f3 lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt th\u00ec th\u00edch b\u00f3ng r\u00e2m? \u25a0 \u25a0 \u25a0^7 \u25a0 \\\" \u25a0 \u25a0 \u25a0^7 Kh\u00f4ng bi\u1ebft c\u00e1c b\u1ea1n c\u00f3 ch\u00fa \u00fd \u0111\u1ebfn kh\u00f4ng, m\u1ed9t m\u1eb7t h\u01b0\u1edbng nam v\u00e0 m\u1ed9t m\u1eb7t h\u01b0\u1edbng b\u1eafc c\u1ee7a nh\u00e0, s\u01b0\u1eddn ph\u00eda Nam v\u00e0 s\u01b0\u1eddn ph\u00eda B\u1eafc c\u1ee7a n\u00fai cao nh\u1eadn \u0111\u01b0\u1ee3c l\u01b0\u1ee3ng \u00e1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi kh\u00e1c nhau. \u00c1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi \u1edf s\u01b0\u1eddn nam \u0111\u01b0\u1ee3c chi\u1ebfu tr\u1ef1c ti\u1ebfp, h\u01a1n n\u1eefa chi\u1ebfu c\u1ea3 ng\u00e0y t\u1edbi t\u1ed1i, do \u0111\u00f3 th\u1ef1c v\u1eadt s\u1ed1ng tr\u00ean ph\u1ea9n n\u00fai n\u00e0y s\u1ebd nh\u1eadn \u0111\u01b0\u1ee3c nhi\u1ec1u \u00e1nh s\u00e1ng v\u00e0 nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 cao; \u00e1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi \u1edf s\u01b0\u1eddn b\u1eafc \u0111\u01b0\u1ee3c chi\u1ebfu xi\u00ean, nh\u1eefng th\u1ef1c v\u1eadt s\u1ed1ng tr\u00ean ph\u1ea9n n\u00fai n\u00e0y s\u1ebd nh\u1eadn \u0111\u01b0\u1ee3c \u00edt \u00e1nh s\u00e1ng v\u00e0 nhi\u1ec7t l\u01b0\u1ee3ng. Ngo\u00e0i ra, l\u01b0\u1ee3ng n\u01b0\u1edbc, \u0111\u1ed9 \u1ea9m, nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9, h\u01b0\u1edbng gi\u00f3, gi\u00f3 theo m\u00f9a v\u00e0 \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n ho\u00e0n c\u1ea3nh kh\u00e1c c\u1ee7a hai s\u01b0\u1eddn nam v\u00e0 b\u1eafc c\u0169ng kh\u00f4ng ho\u00e0n to\u00e0n gi\u1ed1ng nhau. Do \u00e1nh s\u00e1ng, l\u01b0\u1ee3ng n\u01b0\u1edbc, h\u01b0\u1edbng gi\u00f3, nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 kh\u00e1c nhau, l\u00e0m cho s\u1ef1 sinh tr\u01b0\u1edfng l\u00e2u d\u1ea9i c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt \u1edf s\u01b0\u1eddn nam v\u00e0 s\u01b0\u1eddn b\u1eafc c\u0169ng c\u00f3 t\u00ednh c\u00e1ch kh\u00f4ng gi\u1ed1ng nhau. N\u00f3i","m\u1ed9t c\u00e1ch \u0111\u01a1n gi\u1ea3n, lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt sinh tr\u01b0\u1edfng \u1edf s\u01b0\u1eddn nam th\u00edch \u00e1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi, nh\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt h\u1ecdc g\u1ecdi \u0111\u00f3 l\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt d\u01b0\u01a1ng sinh nh\u01b0 t\u00f9ng, sam, d\u01b0\u01a1ng, li\u1ec5u, ho\u00e8. Lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt sinh tr\u01b0\u1edfng l\u00e2u d\u00e0i \u1edf s\u01b0\u1eddn b\u1eafc th\u00ec th\u00edch b\u00f3ng r\u00e2m, do \u0111\u00f3 ng\u01b0\u1eddi ta g\u1ecdi ch\u00fang l\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt \u00e2m sinh, nh\u01b0 v\u00e2n sam, l\u00e3nh sam, ng\u1ecdc ch\u00e2m. \u0110\u00e2y l\u00e0 k\u1ebft qu\u1ea3 do th\u1ef1c v\u1eadt s\u1ed1ng l\u00e2u d\u00e0i trong m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng kh\u00e1c nhau. T\u00ednh c\u00e1ch \u0111\u1eb7c th\u00f9 th\u00edch d\u01b0\u01a1ng th\u00edch \u00e2m n\u00e0y v\u1ed1n kh\u00f4ng th\u1ec3 h\u00ecnh th\u00e0nh \u0111\u01b0\u1ee3c trong m\u1ed9t th\u1eddi gian ng\u1eafn. Nh\u01b0ng cho d\u00f9 h\u00ecnh th\u00e0nh n\u00ean t\u00ednh c\u00e1ch nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0y ho\u1eb7c nh\u01b0 th\u1ebf kia c\u0169ng kh\u00f4ng th\u1ec3 thay \u0111\u1ed5i m\u1ed9t c\u00e1ch tu\u1ef3 ti\u1ec7n \u0111\u01b0\u1ee3c. B\u1edfi v\u00ec \u0111\u1ec3 ch\u00fang c\u00e0ng th\u00edch h\u1ee3p h\u01a1n v\u1edbi \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n s\u1ed1ng \u1edf s\u01b0\u1eddn nam v\u00e0 s\u01b0\u1eddn b\u1eafc, trong h\u00ecnh th\u00e1i ph\u1ea9n ngo\u00e0i v\u00e0 c\u1ea5u t\u1ea1o sinh l\u00fd b\u00ean trong \u0111\u1ec1u c\u00f3 s\u1ef1 bi\u1ebfn \u0111\u1ed5i. V\u1eady th\u00ec, h\u00ecnh th\u00e1i b\u00ean ngo\u00e0i v\u00e0 c\u1ea5u t\u1ea1o sinh l\u00fd b\u00ean trong c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt th\u00edch d\u01b0\u01a1ng v\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt th\u00edch \u00e2m c\u00f3 s\u1ef1 kh\u00e1c bi\u1ec7t g\u00ec? S\u1ef1 kh\u00e1c bi\u1ec7t r\u00f5 r\u00e0ng nh\u1ea5t l\u00e0 ph\u1ea9n l\u00e1. Ch\u1ea5t l\u00e0 c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt th\u00edch \u00e1nh s\u00e1ng l\u00e0 h\u01a1i d\u00e0y v\u00e0 th\u00f4 r\u00e1p, tr\u00ean m\u1eb7t l\u00e1 c\u00f3 l\u1edbp ch\u1ea5t s\u1eebng ho\u1eb7c ch\u1ea5t s\u00e1p c\u00f3 th\u1ec3 ch\u1ed1ng ch\u1ecdi v\u1edbi \u00e1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi, l\u1ed7 kh\u00ed th\u01b0\u1eddng nh\u1ecf v\u00e0 d\u00e0y, ch\u1ea5t di\u1ec7p l\u1ee5c t\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ed1i \u00edt nh\u01b0ng s\u1ed1 l\u01b0\u1ee3ng t\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ed1i nhi\u1ec1u. \u0110\u1eb7c tr\u01b0ng c\u1ea5u t\u1ea1o l\u00e1 c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt th\u00edch d\u01b0\u01a1ng c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u1ea3m b\u1ea3o cho l\u00e1 c\u00f3 th\u1ec3 l\u1ee3i d\u1ee5ng t\u1ed1t n\u0103ng l\u01b0\u1ee3ng M\u1eb7t tr\u1eddi d\u01b0\u1edbi s\u1ee9c chi\u1ebfu c\u1ee7a M\u1eb7t tr\u1eddi, trong tr\u01b0\u1eddng h\u1ee3p thi\u1ebfu \u00e1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi, c\u0169ng c\u00f3 th\u1ec3 ti\u1ebfn h\u00e0nh t\u00e1c d\u1ee5ng quang h\u1ee3p nh\u1ea5t \u0111\u1ecbnh. C\u1ea5u t\u1ea1o l\u00e1 c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt th\u00edch \u00e2m v\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt th\u00edch d\u01b0\u01a1ng ho\u00e0n to\u00e0n t\u01b0\u01a1ng ph\u1ea3n nhau, l\u00e1 th\u01b0\u1eddng to m\u00e0 m\u1ecfng, ch\u1ea5t s\u1eebng kh\u00f4ng ph\u00e1t tri\u1ec3n, t\u1ebf b\u00e0o th\u00e2n l\u00e1 v\u00e0 l\u1ed7 kh\u00ed t\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ed1i \u00edt, c\u00f3 khe h\u1edf t\u1ebf b\u00e0o t\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ed1i ph\u00e1t tri\u1ec3n. S\u1ed1 l\u01b0\u1ee3ng di\u1ec7p l\u1ee5c c\u1ee7a l\u00e1 \u00edt h\u01a1n m\u1ed9t n\u1eeda so v\u1edbi th\u1ef1c v\u1eadt th\u00edch d\u01b0\u01a1ng, nh\u01b0ng h\u00ecnh d\u00e1ng c\u1ee7a l\u00e1 h\u01a1i to. Nh\u01b0 th\u1ebf c\u00f3 l\u1ee3i trong m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng \u1ea9m \u01b0\u1edbt, t\u1ed1i t\u0103m c\u0169ng c\u00f3 th\u1ec3 h\u1ea5p th\u1ee5 v\u00e0 l\u1ee3i d\u1ee5ng \u00e1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi y\u1ebfu \u1edbt. \u1ea2nh h\u01b0\u1edfng c\u1ee7a \u00e1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi \u0111\u1ed1i v\u1edbi s\u1ef1 sinh tr\u01b0\u1edfng v\u00e0 ph\u00e1t d\u1ee5c c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt th\u1ef1c ra l\u00e0 r\u1ea5t l\u1edbn, do t\u00e1c d\u1ee5ng c\u1ee7a \u00e1nh s\u00e1ng, kh\u00f4ng ch\u1ec9 h\u00ecnh th\u00e1i v\u00e0 sinh l\u00fd ph\u1ea9n l\u00e1 c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt th\u00edch \u00e1nh s\u00e1ng v\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt th\u00edch b\u00f3ng r\u00e2m c\u00f3 s\u1ef1 kh\u00e1c bi\u1ec7t r\u00f5 r\u00e0ng, m\u00e0 ch\u00ednh l\u00e0 c\u00f9ng m\u1ed9t lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt, sinh tr\u01b0\u1edfng trong m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng \u0111\u1ea9y \u00e1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi v\u00e0 m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng r\u00e2m m\u00e1t th\u00ec bi\u1ebfn ho\u00e1 sinh th\u00e1i c\u1ee7a l\u00e1 c\u0169ng r\u1ea5t l\u1edbn. V\u00ed d\u1ee5, c\u00e2y sinh tr\u01b0\u1edfng tr\u00ean m\u1eb7t \u0111\u1ea5t tr\u1ed1ng tr\u1ea3i th\u00ec t\u00e1n c\u00e2y r\u1ed9ng l\u1edbn v\u00e0 ph\u00e1t tri\u1ec3n; Sinh tr\u01b0\u1edfng trong r\u1eebng r\u1eadm th\u00ec t\u00e1n c\u00e2y nh\u1ecf h\u1eb9p v\u00e0 cao ch\u00f3t v\u00f3t. Th\u1eadm ch\u00ed c\u00f3 l\u00fac l\u00e1 tr\u00ean c\u00f9ng m\u1ed9t c\u00e2y do nh\u1eadn \u0111\u01b0\u1ee3c \u00e1nh s\u00e1ng kh\u00e1c nhau m\u00e0 t\u00ednh c\u00e1ch bi\u1ec3u hi\u1ec7n ra c\u1ee7a ch\u00fang c\u0169ng kh\u00e1c nhau, nh\u01b0 l\u00e1 tr\u00ean ng\u1ecdn c\u00e2y ho\u1eb7c m\u1eb7t ngo\u00e0i c\u00e2y do nh\u1eadn \u0111\u01b0\u1ee3c nhi\u1ec1u \u00e1nh s\u00e1ng chi\u1ebfu, ph\u1ea9n l\u00e1 n\u00e0y li\u1ec1n bi\u1ec3u hi\u1ec7n ra \u0111\u1eb7c tr\u01b0ng c\u1ee7a l\u00e1 th\u00edch \u00e1nh s\u00e1ng, c\u00f2n l\u00e1 ph\u1ea9n d\u01b0\u1edbi t\u00e1n ho\u1eb7c \u1edf b\u00ean trong do thi\u1ebfu s\u1ef1 chi\u1ebfu s\u00e1ng c\u1ee7a \u00e1nh s\u00e1ng, do \u0111\u00f3 ch\u00fang m\u1edbi bi\u1ec3u hi\u1ec7n ra \u0111\u1eb7c tr\u01b0ng c\u1ee7a l\u00e1 th\u00edch b\u00f3ng r\u00e2m. V\u00ed d\u1ee5 nh\u01b0 c\u00e2y \u0111inh h\u01b0\u01a1ng, ho\u00e8 t\u00e2y, tr\u00ean c\u00f9ng m\u1ed9t c\u00e2y c\u00f3 th\u1ec3 xu\u1ea5t hi\u1ec7n l\u00e1 th\u00edch \u00e1nh s\u00e1ng v\u00e0 l\u00e1 th\u00edch b\u00f3ng r\u00e2m. Trong th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 lo\u00e0i th\u00edch \u00e1nh s\u00e1ng, c\u00f3 lo\u00e0i th\u00edch b\u00f3ng r\u00e2m, ch\u1ee7 y\u1ebfu \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1ea1o th\u00e0nh do s\u1ef1 chi\u1ebfu th\u1eb3ng v\u00e0 chi\u1ebfu xi\u00ean c\u1ee7a \u00e1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi, do \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n ho\u00e0n c\u1ea3nh sinh tr\u01b0\u1edfng kh\u00e1c nhau. Nh\u01b0ng, c\u00f3 th\u1ec3 kh\u1eb3ng \u0111\u1ecbnh m\u1ed9t \u0111i\u1ec3m, b\u1ea5t lu\u1eadn th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 h\u00ecnh","d\u1ea1ng nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o, n\u1ebfu kh\u00f4ng c\u00f3 m\u1ed9t tia s\u00e1ng th\u00ec d\u00f9 cho l\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt th\u00edch \u00e1nh s\u00e1ng hay th\u1ef1c v\u1eadt th\u00edch b\u00f3ng r\u00e2m th\u00ec \u0111\u1ec1u kh\u00f4ng s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c. \u0110\u1ed9ng v\u1eadt sa m\u1ea1c t\u1ed3n t\u1ea1i nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o? \u25a0o\u25a0\u25a0\u25a0 \u0110\u1ed9ng v\u1eadt mu\u1ed1n t\u1ed3n t\u1ea1i trong sa m\u1ea1c th\u00ec ph\u1ea3i c\u00f3 \u00edt nh\u1ea5t hai kh\u1ea3 n\u0103ng. M\u1ed9t l\u00e0 kh\u1ea3 n\u0103ng \u0111i l\u1ea1i, b\u1edfi v\u00ec \u0111\u1ea5t c\u00e1t b\u1ea5t c\u1ee9 l\u00fac n\u00e0o c\u0169ng c\u00f3 th\u1ec3 ch\u00f4n v\u00f9i ch\u00fang; hai l\u00e0 kh\u1ea3 n\u0103ng tr\u1eef n\u01b0\u1edbc, v\u00ec khi r\u1eddi kh\u1ecfi n\u01b0\u1edbc th\u00ec b\u1ea5t k\u1ef3 sinh v\u1eadt n\u00e0o c\u0169ng ch\u1ec9 c\u00f2n con \u0111\u01b0\u1eddng ch\u1ebft. V\u1ec1 c\u1ea3 hai ph\u01b0\u01a1ng di\u1ec7n tr\u00ean th\u00ec lo\u00e0i th\u1eb1n l\u1eb1n c\u00f3 th\u1ec3 coi l\u00e0 m\u1ed9t \u0111i\u1ec3n h\u00ecnh s\u1ed1ng m\u00e3nh li\u1ec7t: Ph\u1ea9n tr\u01b0\u1edbc t\u1ee9 chi c\u1ee7a ch\u00fang m\u1edf ra th\u00e0nh m\u00e0ng l\u1edbn, ch\u1ed1ng \u0111\u1ee1 cho c\u01a1 th\u1ec3 \u0111i l\u1ea1i tho\u1ea3i m\u00e1i tr\u00ean c\u00e1t. Khi m\u00e0n \u0111\u1ebfm bu\u00f4ng xu\u1ed1ng, l\u1edbp s\u01b0\u01a1ng m\u00f9 bao ph\u1ee7, c\u01a1 th\u1ec3 v\u00e0 m\u1eaft c\u1ee7a th\u1eb1n l\u1eb1n li\u1ec1n d\u00f9ng kh\u1ea3 n\u0103ng t\u1ed1i \u0111a \u0111\u1ec3 t\u1eadp h\u1ee3p nh\u1eefng gi\u1ecdt s\u01b0\u01a1ng. Ngo\u00e0i ra c\u00e1i l\u01b0\u1ee1i d\u00e0i c\u1ee7a n\u00f3 c\u00f2n c\u00f3 th\u1ec3 li\u1ebfm s\u01b0\u01a1ng tr\u01b0\u1edbc m\u1eaft r\u1ea5t linh ho\u1ea1t v\u00e0 kh\u00e9o l\u00e9o, gi\u1ed1ng nh\u01b0 c\u00e1i g\u1ea1t n\u01b0\u1edbc tr\u00ean \u00f4t\u00f4 v\u1eady. V\u1ec1 ph\u01b0\u01a1ng th\u1ee9c v\u1eadn \u0111\u1ed9ng, r\u1eafn lao \u201cnh\u1eadp gia tu\u1ef3 t\u1ee5c\u201d b\u1eb1ng m\u1ed9t ki\u1ec3u di chuy\u1ec3n kh\u00f4ng gi\u1ed1ng ai: \u0110\u1ec3 ng\u0103n ch\u1eb7n b\u1ecb c\u00e1c h\u1ea1t c\u00e1t ch\u00f4n v\u00f9i b\u1ea5t c\u1ee9 l\u00fac n\u00e0o, n\u00f3 cong ng\u01b0\u1eddi sang tr\u00e1i, ph\u1ea3i h\u1ebft m\u1ee9c \u0111\u1ec3 t\u0103ng di\u1ec7n t\u00edch ti\u1ebfp x\u00fac v\u1edbi \u0111\u1ea5t c\u00e1t, v\u00e0 h\u00ecnh th\u00e0nh n\u00ean th\u00f3i quen v\u1eadn \u0111\u1ed9ng nghi\u00eang. V\u1ec1 kh\u1ea3 n\u0103ng tr\u1eef n\u01b0\u1edbc, th\u1eb1n l\u1eb1n \u0111u\u00f4i v\u1ec3nh c\u00f3 nh\u1eefng \u0111\u1eb7c \u0111i\u1ec3m \u0111\u1ec3 thu gom c\u00e1c gi\u1ecdt n\u01b0\u1edbc t\u1ed1i \u0111a. M\u1ed7i khi s\u01b0\u01a1ng xu\u1ed1ng, n\u00f3 l\u1ea1i b\u00f2 l\u00ean \u0111\u1ec9nh c\u1ed3n c\u00e1t, quay l\u01b0ng v\u1ec1 ph\u00eda c\u00f3 s\u01b0\u01a1ng t\u1eeb bi\u1ec3n th\u1ed5i t\u1edbi, \u0111u\u00f4i c\u1ee7a n\u00f3 v\u1ec3nh l\u00ean cao, l\u00e0m cho th\u00e2n c\u1ee7a n\u00f3 nghi\u00eang sang m\u1ed9t b\u00ean, khi s\u01b0\u01a1ng m\u00f9 g\u1eb7p c\u01a1 th\u1ec3 l\u1ea1nh bu\u1ed1t c\u1ee7a con v\u1eadt th\u00ec s\u1ebd ng\u01b0ng t\u1ee5 th\u00e0nh nh\u1eefng gi\u1ecdt n\u01b0\u1edbc, ch\u1ea1y men theo l\u01b0ng tr\u01b0\u1ee3t v\u00e0o mi\u1ec7ng th\u1eb1n l\u1eb1n. Kh\u00f4ng ch\u1ec9 d\u1eebng l\u1ea1i \u1edf nh\u1eefng \u0111\u1eb7c \u0111i\u1ec3m n\u00e0y, \u0111\u1ed9ng v\u1eadt sa m\u1ea1c m\u1ed7i con \u0111\u1ec1u c\u00f3 m\u1ed9t ph\u01b0\u01a1ng ph\u00e1p t\u1ed3n t\u1ea1i ri\u00eang, ch\u1eb3ng h\u1ea1n c\u00f3 lo\u00e0i chuy\u00ean s\u1ed1ng ph\u1ee5 thu\u1ed9c v\u00e0o th\u1ef1c v\u1eadt. M\u1ed9t s\u1ed1 th\u01b0\u1eddng ng\u00e0y gi\u1ea5u m\u00ecnh trong c\u00e1c hang c\u00e1t, khi m\u01b0a s\u01b0\u01a1ng xu\u1ed1ng th\u00ec l\u1eadp t\u1ee9c b\u00f2 l\u00ean m\u1eb7t \u0111\u1ea5t, s\u1eed d\u1ee5ng to\u00e0n th\u00e2n \u0111\u1ec3 h\u1ee9ng s\u01b0\u01a1ng. V\u00ec sao chu\u1ed9t ch\u0169i s\u1ee3 \u00e1nh M\u1eb7t tr\u1eddi? Chu\u1ed9t ch\u0169i l\u00e0 lo\u00e0i v\u1eadt \u0103n c\u00f4n tr\u00f9ng s\u1ed1ng trong \u0111\u1ea5t. Ch\u00fang th\u01b0\u1eddng \u0111\u00e0o hang trong l\u1edbp \u0111\u1ea5t t\u01a1i x\u1ed1p, \u1ea9m \u01b0\u1edbt v\u00e0 \u0111\u1ebb con \u1edf \u0111\u00f3. Chu\u1ed9t ch\u0169i con khi \u0111\u00e3 l\u1edbn v\u1eabn s\u1ed1ng \u1edf trong \u0111\u01b0\u1eddng h\u1ea9m \u0111\u00e0o d\u01b0\u1edbi \u0111\u1ea5t... Chu\u1ed9t ch\u0169i r\u1ea5t \u00edt khi \u0111\u00e0o hang, l\u00e0m t\u1ed5 d\u01b0\u1edbi l\u1edbp \u0111\u1ea5t s\u00e9t ho\u1eb7c \u0111\u1ea5t c\u00e1t. Chung quanh t\u1ed5 c\u1ee7a ch\u00fang c\u00f3 \u0111\u01b0\u1eddng h\u1ea9m, 4 b\u1ec1 li\u1ec1n nhau. Do trong hang lu\u00f4n \u1ea9m \u01b0\u1edbt n\u00ean giun \u0111\u1ea5t, nh\u1ec7n, r\u1ebft, s\u00ean d\u1ec5 d\u00e0ng sinh s\u00f4i, tr\u1edf th\u00e0nh m\u00f3n \u0103n s\u1eb5n s\u00e0ng cho chu\u1ed9t ch\u0169i. Chu\u1ed9t ch\u0169i l\u00fac nh\u1ecf m\u1eaft h\u00e3y c\u00f2n m\u1edf r\u1ea5t to, \u0111\u1ebfn khi c\u01a1 th\u1ec3 l\u1edbn d\u1ea9n l\u00ean, m\u1eaft b\u00e9 \u0111i, cu\u1ed1i","c\u00f9ng th\u00ec l\u1eb7n s\u00e2u v\u00e0o d\u01b0\u1edbi l\u1edbp da, th\u1ecb l\u1ef1c tho\u00e1i ho\u00e1 h\u1eb3n. L\u00fac \u0111\u00f3 n\u00f3 ch\u1ec9 c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00e2n bi\u1ec7t r\u1ea5t \u00edt v\u1ec1 s\u1ef1 s\u00e1ng t\u1ed1i. Nh\u1eefng \u0111\u1eb7c \u0111i\u1ec3m c\u1ea5u t\u1ea1o n\u00e0y \u0111\u01b0\u1ee3c h\u00ecnh th\u00e0nh do s\u1ef1 th\u00edch nghi s\u1ed1ng l\u00e2u d\u00e0i v\u1edbi m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng thi\u1ebfu \u00e1nh s\u00e1ng trong l\u00f2ng \u0111\u1ea5t. V\u00ec chu\u1ed9t ch\u0169i qua m\u1ed9t n\u0103m kh\u00f4ng l\u00ean m\u1eb7t \u0111\u1ea5t, c\u00e1i ch\u00ednh l\u00e0 kh\u00f4ng ti\u1ebfp x\u00fac v\u1edbi \u00e1nh s\u00e1ng, cho n\u00ean kh\u00f4ng quen v\u1edbi s\u1ef1 chi\u1ebfu s\u00e1ng c\u1ee7a M\u1eb7t tr\u1eddi. Th\u00e2n nhi\u1ec7t c\u1ee7a chu\u1ed9t ch\u0169i cao h\u01a1n th\u00e2n nhi\u1ec7t c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi 2 3 \u0111\u1ed9 C. Trong c\u01a1 th\u1ec3 n\u00f3 kh\u00f4ng c\u00f3 c\u1ea5u t\u1ea1o th\u00edch nghi v\u1edbi s\u1ef1 to\u1ea3 nhi\u1ec7t, n\u1ebfu b\u1ecb \u00e1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi chi\u1ebfu th\u1eb3ng v\u00e0o c\u01a1 th\u1ec3, l\u00e0m nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 c\u01a1 th\u1ec3 bi\u1ebfn \u0111\u1ed5i l\u1edbn, t\u1ea9n s\u1ed1 h\u00f4 h\u1ea5p c\u1ee7a n\u00f3 s\u1ebd t\u0103ng l\u00ean. N\u1ebfu b\u1ecb l\u1ed9 s\u00e1ng h\u01a1i l\u00e2u, n\u00f3 s\u1ebd r\u01a1i v\u00e0o tr\u1ea1ng th\u00e1i h\u00f4n m\u00ea n\u00f3ng, v\u00e0 c\u00f3 th\u1ec3 ch\u1ebft. Ch\u1ed3n B\u1eafc M\u1ef9 di\u1ec7t r\u1eafn chu\u00f4ng nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o? R\u1eafn chu\u00f4ng (r\u1eafn \u0111u\u00f4i k\u00eau) r\u1ea5t th\u00edch \u0103n th\u1ecbt ch\u1ed3n. Tuy nhi\u00ean, ch\u1ed3n kh\u00f4ng bao gi\u1edd \u0111\u1ec3 b\u1ecb \u0103n th\u1ecbt m\u1ed9t c\u00e1ch d\u1ec5 d\u00e0ng. Ng\u01b0\u1ee3c l\u1ea1i, ch\u00fang c\u00f2n t\u1ea5n c\u00f4ng v\u00e0 ti\u00eau di\u1ec7t h\u00e0ng lo\u1ea1t nh\u1eefng con r\u1eafn \u0111\u1ed9c d\u00e0i g\u1ea9n 2 m\u00e9t n\u00e0y. Ch\u1ed3n c\u00f3 v\u0169 kh\u00ed g\u00ec l\u1ee3i h\u1ea1i nh\u01b0 v\u1eady? Nh\u00f3m nghi\u00ean c\u1ee9u thu\u1ed9c \u0110\u1ea1i h\u1ecdc California \u0111\u00e3 b\u1ecf ra g\u1ea9n m\u1ed9t n\u0103m \u0111\u1ec3 quan s\u00e1t sinh ho\u1ea1t c\u1ee7a lo\u00e0i ch\u1ed3n \u201cspermiphilus variegatus\u201d \u1edf c\u00e1c sa m\u1ea1c B\u1eafc M\u1ef9. Ch\u00fang s\u1ed1ng trong nh\u1eefng hang \u0111\u1ed9ng s\u00e2u d\u01b0\u1edbi l\u00f2ng \u0111\u1ea5t, v\u00ec v\u1eady th\u01b0\u1eddng b\u1ecb r\u1eafn chu\u00f4ng l\u1ebbn \u00e0o \u0103n th\u1ecbt. \u0110\u1ec3 t\u1ef1 v\u1ec7, h\u1ecd h\u00e0ng nh\u00e0 ch\u1ed3n b\u1eaft bu\u1ed9c ph\u1ea3i t\u1ed5 ch\u1ee9c c\u00e1c cu\u1ed9c t\u1ea5n c\u00f4ng tr\u1ea3 \u0111\u0169a. Th\u01b0\u1eddng kho\u1ea3ng 3 ho\u1eb7c 4 con ch\u1ed3n qu\u00e2y l\u1ea1i \u0111\u00e1nh r\u1eafn. M\u1ed9t con li\u00ean t\u1ee5c t\u1ea5n c\u00f4ng v\u00e0o chi\u1ebfc \u0111u\u00f4i khi\u1ebfn k\u1ebb th\u00f9 ph\u1ea3i co l\u1ea1i, kh\u00f4ng c\u00f3 \u0111\u00e0 \u0111\u1ec3 b\u1ed5 nh\u1eefng chi\u1ebfc r\u0103ng c\u1ef1c \u0111\u1ed9c v\u00e0o ng\u01b0\u1eddi ch\u1ed3n. Trong khi \u0111\u00f3, nh\u1eefng con kh\u00e1c c\u1eb7n tr\u1ed9m t\u1eebng nh\u00e1t v\u00e0o ng\u01b0\u1eddi r\u1eafn. Khi t\u1ea5n c\u00f4ng, ch\u1ed3n lu\u00f4n tr\u00e1nh \u0111\u1ea9u r\u1eafn, v\u00ec ch\u1ec9 d\u00ednh m\u1ed9t v\u1ebft \u0111\u1ee3p, ch\u00fang s\u1ebd b\u1ecb ch\u1ebft ngay sau \u0111\u00f3 v\u00e0i gi\u00e2y. Trong nhi\u1ec1u cu\u1ed9c chi\u1ebfn, \u0111\u1ec3 gi\u1ebft ch\u1ebft r\u1eafn ho\u1eb7c \u0111u\u1ed5i n\u00f3 ra kh\u1ecfi \u0111\u1ecba ph\u1eadn, nh\u00e0 ch\u1ed3n ph\u1ea3i hy sinh t\u1edbi v\u00e0i th\u00e0nh vi\u00ean. \u0110\u1ec3 tr\u00e1nh thi\u1ec7t h\u1ea1i, ch\u1ed3n c\u00f2n t\u1ed5 ch\u1ee9c c\u00e1c cu\u1ed9c s\u0103n l\u00f9ng quy m\u00f4 h\u01a1n: Ch\u00fang m\u00f2 v\u00e0o t\u1eadn hang \u1ed5 c\u1ee7a r\u1eafn chu\u00f4ng. Trong khi con m\u1eb9 v\u1eafng m\u1eb7t, ch\u00fang gi\u1ebft ch\u1ebft h\u00e0ng lo\u1ea1t con non, ho\u1eb7c \u0111\u1eadp v\u1ee1 tr\u1ee9ng. Nh\u01b0ng n\u00f3i chung, ch\u1ed3n v\u1eabn r\u1ea5t s\u1ee3 r\u1eafn \u0111u\u00f4i k\u00eau. N\u1ebfu r\u1eafn xu\u1ea5t hi\u1ec7n b\u1ea5t ng\u1edd, ch\u1ed3n th\u01b0\u1eddng b\u1ecf ch\u1ea1y t\u00e1n lo\u1ea1n. Lo\u00e0i r\u1eafn \u0103n th\u1ecbt ch\u1ed3n l\u1edbn nh\u1ea5t d\u00e0i t\u1edbi g\u1ea9n 2 m\u00e9t, c\u00f3 t\u00ean l\u00e0 kim c\u01b0\u01a1ng (crotalus atrox), v\u00ec ch\u00fang c\u00f3 m\u00e0u da nh\u01b0 nh\u1eefng vi\u00ean \u0111\u00e1. Ch\u00fang c\u00f3 th\u1ec3 nu\u1ed1t g\u1ecdn m\u1ed9t con ch\u1ed3n non, r\u1ed3i n\u1eb1m ngh\u1ec9 kho\u1ea3ng 2 3 ng\u00e0y \u0111\u1ec3 ti\u00eau ho\u00e1. V\u00ec sao chim c\u00e1nh c\u1ee5t c\u00f3 th\u1ec3 s\u1ed1ng \u1edf Nam c\u1ef1c? M\u00f4i tr\u01b0\u1eddng c\u1ef1c k\u1ef3 kh\u1eafc nghi\u1ec7t \u1edf Nam c\u1ef1c \u0111\u00e3 bu\u1ed9c c\u00e1c sinh v\u1eadt b\u1eadc cao r\u00fat lui kh\u1ecfi l\u00e3nh \u0111\u1ecba c\u1ee7a n\u00f3. Ngay c\u1ea3 c\u00e1c \u0111\u1ed9ng v\u1eadt l\u1edbn c\u00f3 th\u1ec3 ch\u1ecbu \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1i r\u00e9t -80 \u0111\u1ed9 C c\u1ee7a B\u1eafc c\u1ef1c nh\u01b0 g\u1ea5u tr\u1eafng, voi bi\u1ec3n. c\u0169ng kh\u00f4ng h\u1ec1 c\u00f3 m\u1eb7t \u1edf c\u1ef1c Nam. V\u1eady m\u00e0 chim c\u00e1nh c\u1ee5t l\u1ea1i c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0m \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111i\u1ec1u \u0111\u00f3.","\u0110\u1ec3 hi\u1ec3u v\u00ec sao, ch\u00fang ta ph\u1ea3i xem l\u1ea1i \u201cgia ph\u1ea3\u201d c\u1ee7a ch\u00fang. Tr\u01b0\u1edbc h\u1ebft, c\u00e1nh c\u1ee5t l\u00e0 m\u1ed9t lo\u00e0i chim b\u01a1i \u1edf d\u01b0\u1edbi n\u01b0\u1edbc c\u1ed5 x\u01b0a nh\u1ea5t. C\u00f3 th\u1ec3 n\u00f3 \u0111\u00e3 \u0111\u1ebfn \u0111\u00e2y \u0111\u1ecbnh c\u01b0 t\u1eeb tr\u01b0\u1edbc khi ch\u00e2u Nam c\u1ef1c m\u1eb7c \u201c\u00e1o gi\u00e1p b\u0103ng\u201d. Do di\u1ec7n t\u00edch \u0111\u1ea5t li\u1ec1n h\u1eb9p, m\u1eb7t bi\u1ec3n r\u1ed9ng, n\u00ean n\u01a1i \u0111\u00e2y c\u00f3 th\u1ec3 coi l\u00e0 khu v\u1ef1c ph\u1ed3n th\u1ecbnh nh\u1ea5t trong c\u00e1c thu\u1ef7 v\u1ef1c, v\u1edbi ngu\u1ed3n th\u1ee9c \u0103n phong ph\u00fa, tr\u1edf th\u00e0nh v\u00f9ng \u0111\u1ea5t t\u1ed1t cho c\u00e1nh c\u1ee5t tr\u00fa ng\u1ee5. Sau n\u1eefa, do k\u1ebft qu\u1ea3 t\u00f4i luy\u1ec7n trong gi\u00f3 v\u00e0 b\u00e3o tuy\u1ebft qua h\u00e0ng ng\u00e0n v\u1ea1n n\u0103m, l\u00f4ng tr\u00ean to\u00e0n th\u00e2n c\u1ee7a c\u00e1nh c\u1ee5t \u0111\u00e3 bi\u1ebfn th\u00e0nh l\u1edbp l\u1edbp d\u1ea1ng v\u1ea3y g\u1eafn ch\u1eb7t. V\u1edbi lo\u1ea1i \u201cch\u0103n l\u00f4ng\u201d \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t n\u00e0y, n\u01b0\u1edbc bi\u1ec3n kh\u00f4ng nh\u1eefng kh\u00f3 th\u1ea9m th\u1ea5u, m\u00e0 d\u00f9 cho nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 c\u00f3 xu\u1ed1ng t\u1edbi 100 \u0111\u1ed9 C, chim c\u0169ng kh\u00f4ng h\u1ec1 h\u1ea5n g\u00ec. \u0110\u1ed3ng th\u1eddi, l\u1edbp m\u1ee1 d\u01b0\u1edbi da c\u1ee7a n\u00f3 r\u1ea5t d\u00e0y, n\u00ean c\u00e0ng \u0111\u1ea3m b\u1ea3o gi\u1eef nhi\u1ec7t cho c\u01a1 th\u1ec3. Th\u00eam n\u1eefa, ch\u00e2u Nam c\u1ef1c kh\u00f4ng c\u00f3 th\u00fa \u0103n th\u1ecbt, th\u1ebf l\u00e0 c\u00e1nh c\u1ee5t \u0111\u00e3 c\u00f3 \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t m\u1ea3nh \u0111\u1ea5t kh\u00e1 an to\u00e0n. Ch\u1eb3ng th\u1ebf m\u00e0 khi c\u00e1c nh\u00e0 nghi\u00ean c\u1ee9u \u0111\u1eb7t ch\u00e2n l\u00ean m\u1ea3nh \u0111\u1ea5t t\u1eadn c\u00f9ng c\u1ee7a th\u1ebf gi\u1edbi n\u00e0y, chim c\u00e1nh c\u1ee5t kh\u00f4ng nh\u1eefng kh\u00f4ng b\u1ecf ch\u1ea1y, m\u00e0 c\u00f2n \u0111\u00f3n ti\u1ebfp h\u1ecd v\u1edbi th\u00e1i \u0111\u1ed9 r\u1ea5t th\u00e2n m\u1eadt (v\u00e0 t\u00f2 m\u00f2). T\u1ea1i sao n\u00f3i san h\u00f4 l\u00e0 \u0111\u1ed9ng v\u1eadt? \u25a0\u25a0o\u25a0 M\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi th\u01b0\u1eddng cho r\u1eb1ng san h\u00f4 l\u00e0 \u0111\u00e1 qu\u00fd v\u00e0 h\u00ecnh dung n\u00f3 l\u00e0 m\u1ed9t kho\u00e1ng v\u1eadt. Do r\u1ea5t nhi\u1ec1u san h\u00f4 thi\u00ean nhi\u00ean ch\u01b0a \u0111\u01b0\u1ee3c gia c\u00f4ng \u0111\u1ec1u c\u00f3 h\u00ecnh c\u00e0nh c\u00e2y n\u00ean t\u1eeb x\u01b0a \u0111\u1ebfn nay r\u1ea5t nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi l\u1ea1i cho r\u1eb1ng san h\u00f4 l\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt. \u0110\u1ebfn th\u1ebf k\u1ef7 XVIII, c\u00f2n c\u00f3 ng\u01b0\u1eddi xem tua c\u1ea3m c\u1ee7a san h\u00f4 l\u00e0 m\u1ed9t lo\u00e0i hoa v\u00e0 t\u1ef1 cho r\u1eb1ng \u0111\u00f3 l\u00e0 ph\u00e1t hi\u1ec7n l\u1edbn. Ng\u00e0y nay, nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e3 t\u1eebng h\u1ecdc \u0111\u1ed9ng v\u1eadt h\u1ecdc \u0111\u1ec1u bi\u1ebft r\u1eb1ng san h\u00f4 l\u00e0 \u0111\u1ed9ng v\u1eadt b\u1eadc th\u1ea5p, n\u00f3 thu\u1ed9c \u0111\u1ed9ng v\u1eadt ru\u1ed9t r\u1ed7ng ch\u1ec9 c\u00f3 hai l\u1edbp ph\u00f4i trong v\u00e0 ngo\u00e0i, gi\u1ed1ng nh\u01b0 m\u1ed9t chi\u1ebfc t\u00fai c\u00f3 hai l\u1edbp. N\u00f3 c\u00f3 m\u1ed9t mi\u1ec7ng nh\u01b0ng kh\u00f4ng c\u00f3 h\u1eadu m\u00f4n. Th\u1ee9c \u0103n \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u01b0a v\u00e0o t\u1eeb \u0111\u00e2y. Xung quanh mi\u1ec7ng c\u00f3 m\u1ecdc nhi\u1ec1u tua c\u1ea3m, \u0111\u00e2y ch\u00ednh l\u00e0 th\u1ee9 m\u00e0 ng\u01b0\u1eddi x\u01b0a g\u1ecdi l\u00e0 hoa. Tua c\u1ea3m c\u00f3 th\u1ec3 b\u1eaft th\u1ee9c \u0103n ho\u1eb7c khu\u1ea5y \u0111\u1ed9ng \u0111\u1ec3 d\u00f2ng n\u01b0\u1edbc ch\u1ea3y v\u00e0o mi\u1ec7ng v\u00e0 xoang tr\u00e0ng, gi\u00fap ti\u00eau ho\u00e1 c\u00e1c sinh v\u1eadt nh\u1ecf trong n\u01b0\u1edbc, cho n\u00ean n\u00f3 l\u00e0 \u0111\u1ed9ng v\u1eadt. San h\u00f4 c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u lo\u00e0i, ch\u00fang \u0111\u1ec1u s\u1ed1ng r\u1ea5t v\u1eefng ch\u1eafc, h\u01a1n n\u1eefa l\u1ea1i c\u00f3 nh\u1eefng \u0111\u1eb7c t\u00ednh chung l\u00e0 s\u1ed1ng trong bi\u1ec3n n\u00f4ng, \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t l\u00e0 th\u00edch sinh tr\u01b0\u1edfng \u1edf nh\u1eefng v\u00f9ng n\u01b0\u1edbc bi\u1ec3n \u1ea5m c\u00f3 d\u00f2ng n\u01b0\u1edbc ch\u1ea3y nhanh, nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 cao, v\u00e0 trong s\u1ea1ch. Do ph\u1ea9n l\u1edbn san h\u00f4 \u0111\u1ec1u c\u00f3 th\u1ec3 n\u1ea3y m\u1ea9m sinh tr\u01b0\u1edfng, m\u00e0 nh\u1eefng m\u1ea9m n\u00e0y kh\u00f4ng th\u1ec3 t\u00e1ch kh\u1ecfi th\u1ec3 m\u1eb9. Nh\u01b0 v\u1eady cu\u1ed1i c\u00f9ng s\u1ebd h\u00ecnh th\u00e0nh m\u1ed9t qu\u1ea9n th\u1ec3 li\u00ean k\u1ebft v\u00e0 chung s\u1ed1ng v\u1edbi nhau, \u0111\u00e2y ch\u00ednh l\u00e0 nguy\u00ean nh\u00e2n ch\u1ee7 y\u1ebfu m\u00e0 san h\u00f4 c\u00f3 h\u00ecnh c\u00e0nh c\u00e2y. M\u1ed7i \u0111\u01a1n th\u1ec3 c\u1ee7a san h\u00f4 \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 \u201ctr\u00f9ng san h\u00f4\u201d. Lo\u00e0i san h\u00f4 m\u00e0 ch\u00fang ta th\u01b0\u1eddng th\u1ea5y ch\u00ednh l\u00e0 b\u1ed9 x\u01b0\u01a1ng c\u1ee7a qu\u1ea9n th\u1ec3 s\u00f3t l\u1ea1i do th\u1ecbt c\u1ee7a tr\u00f9ng san h\u00f4 n\u00e0y \u0111\u00e3 b\u1ecb th\u1ed1i n\u00e1t. C\u00f3 b\u1ed9 x\u01b0\u01a1ng r\u1ea5t th\u00f4 r\u00e1p, c\u00f3 th\u1ec3 d\u00f9ng l\u00e0m nguy\u00ean li\u1ec7u \u0111\u1ed1t \u0111\u00e1 v\u00f4i, \u0111\u00e1 nh\u00e2n","t\u1ea1o, lo\u00e0i t\u1ed1t h\u01a1n c\u00f3 th\u1ec3 d\u00f9ng l\u00e0m nguy\u00ean li\u1ec7u x\u00e2y d\u1ef1ng. Lo\u00e0i \u0111\u00e1 san h\u00f4 th\u01b0\u1eddng th\u1ea5y d\u01b0\u1edbi bi\u1ec3n ph\u1ea9n l\u1edbn \u0111\u1ec1u do nh\u1eefng b\u1ed9 x\u01b0\u01a1ng n\u00e0y ch\u1ea5t \u0111\u1ed1ng th\u00e0nh. C\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 b\u1ed9 x\u01b0\u01a1ng r\u1ea5t c\u1ee9ng, m\u00e0u s\u1eafc t\u01b0\u01a1i s\u00e1ng, \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t l\u00e0 lo\u1ea1i c\u00f3 m\u00e0u \u0111\u1ecf, con ng\u01b0\u1eddi th\u01b0\u1eddng m\u00e0i d\u0169a n\u00f3 th\u00e0nh c\u00e1c lo\u1ea1i \u0111\u1ed3 trang s\u1ee9c. Chim bay trong m\u01b0a ch\u1ecbu n\u01b0\u1edbc m\u01b0a nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o? Chim c\u00f3 m\u1ed9t m\u00ed m\u1eaft c\u1ef1c m\u1ecfng g\u1ecdi l\u00e0 m\u00e0ng nh\u00e1y, d\u00f9ng \u0111\u1ec3 b\u1ea3o v\u1ec7 m\u1eaft v\u00e0 b\u1ea3o v\u1ec7 c\u1ea3 khi n\u00f3 bay trong m\u01b0a. M\u00e0ng nh\u00e1y n\u00e0y kh\u00f4ng ho\u00e0n to\u00e0n trong su\u1ed1t, v\u00ec v\u1eady chim c\u00f3 th\u1ec3 kh\u00f4ng nh\u00ecn th\u1ea5y r\u00f5 nh\u01b0ng ch\u00fang v\u1eabn ph\u00e2n bi\u1ec7t \u0111\u01b0\u1ee3c s\u00e1ng t\u1ed1i. Gi\u1ed1ng nh\u01b0 \u1edf m\u00e8o, ch\u00f3 v\u00e0 m\u1ed9t s\u1ed1 lo\u00e0i \u0111\u1ed9ng v\u1eadt kh\u00e1c, m\u00e0ng n\u00e0y c\u00f3 th\u1ec3 nh\u00e1y qua m\u1eaft r\u1ea5 t nhanh \u0111\u1ec3 b\u1ea3o v\u1ec7 m\u1eaft. N\u00f3 gi\u00fap tr\u00e1nh kh\u1ecfi s\u1ef1 va ch\u1ea1m khi chim bay qua b\u1ee5i r\u1eadm. \u1ede chim s\u0103n m\u1ed3i, nh\u01b0 chim \u01b0ng ch\u1eb3ng h\u1ea1n, ch\u00fang nh\u1eafm m\u1eaft l\u1ea1i ngay l\u1eadp t\u1ee9c tr\u01b0\u1edbc khi va ch\u1ea1m v\u1edbi n\u1ea1n nh\u00e2n, che m\u1eaft l\u1ea1i khi b\u1eaft con m\u1ed3i. T\u1ea1i sao trong trai, s\u00f2 c\u00f3 tr\u00e2n ch\u00e2u (ng\u1ecdc)? C\u00e1i n\u00f4i sinh ra h\u1ea1t tr\u00e2n ch\u00e2u l\u00e0 lo\u00e0i \u0111\u1ed9ng v\u1eadt nhuy\u1ec5n th\u1ec3 nh\u01b0 con s\u00f2, trai ng\u1ecdc bi\u1ec3n v\u00e0 trai n\u01b0\u1edbc ng\u1ecdt. C\u00f3 nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi ngh\u0129 trai, s\u00f2 c\u00e0ng l\u1edbn th\u00ec h\u1ea1t tr\u00e2n ch\u00e2u b\u00ean trong ch\u00fang c\u00e0ng to. Th\u1ef1c t\u1ebf th\u00ec kh\u00f4ng ph\u1ea3i v\u1eady. Ch\u1ec9 khi n\u00e0o c\u00f3 k\u00fd sinh tr\u00f9ng s\u1ed1ng k\u00fd sinh ho\u1eb7c c\u00f3 v\u1eadt b\u00ean ngo\u00e0i x\u00e2m nh\u1eadp v\u00e0o trong c\u01a1 th\u1ec3 nh\u1eefng con s\u00f2, con trai th\u00ec m\u1edbi t\u1ea1o ra \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1c h\u1ea1t tr\u00e2n ch\u00e2u. Th\u1eed t\u00e1ch m\u1ed9t v\u1ecf trai ho\u1eb7c l\u00e0 v\u1ecf s\u00f2 ra th\u00ec th\u1ea5y t\u1ea9ng trong c\u00f9ng c\u1ee7a v\u1ecf c\u00f3 \u00e1nh s\u00e1ng r\u1ef1c r\u1ee1 nh\u1ea5t, nh\u1ea5p nh\u00e1nh m\u00e0u s\u1eafc nh\u01b0 h\u1ea1t tr\u00e2n ch\u00e2u, \u0111\u00e2y \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 \u201ct\u1ea9ng tr\u00e2n ch\u00e2u\u201d, n\u00f3 l\u00e0 ch\u1ea5t tr\u00e2n ch\u00e2u do m\u00e0ng ngo\u00e0i ti\u1ebft ra c\u1ea5u th\u00e0nh. Khi k\u00fd sinh tr\u00f9ng chui v\u00e0o v\u1ecf s\u00f2, v\u1ecf trai c\u1ee9ng, \u0111\u1ec3 b\u1ea3o v\u1ec7 c\u01a1 th\u1ec3, m\u00e0ng ngo\u00e0i c\u1ee7a con s\u00f2, con trai s\u1ebd nhanh ch\u00f3ng ti\u1ebft ra ch\u1ea5t tr\u00e2n ch\u00e2u bao quanh k\u00fd sinh tr\u00f9ng n\u00e0y. Nh\u01b0 v\u1eady, th\u1eddi gian l\u00e2u d\u1ea9n s\u1ebd h\u00ecnh th\u00e0nh ra h\u1ea1t tr\u00e2n ch\u00e2u. C\u00f3 l\u00fac khi m\u1ed9t s\u1ed1 h\u1ea1t c\u00e1t r\u01a1i v\u00e0o trong con s\u00f2, con trai l\u00e0m cho ch\u00fang nh\u1ea5t th\u1eddi kh\u00f4ng c\u00f3 c\u00e1ch n\u00e0o \u0111\u1ea9y n\u00f3 ra \u0111\u01b0\u1ee3c, sau khi ch\u1ecbu nhi\u1ec1u s\u1ef1 k\u00edch th\u00edch \u0111au \u0111\u1edbn th\u00ec ch\u00fang \u0111\u00e3 nhanh ch\u00f3ng t\u1eeb m\u00e0ng ngo\u00e0i ti\u1ebft ra ch\u1ea5t tr\u00e2n ch\u00e2u \u0111\u1ec3 d\u1ea9n d\u1ea9n bao v\u00e2y l\u1ea5y n\u00f3. Th\u1eddi gian l\u00e2u d\u1ea9n, b\u00ean ngo\u00e0i h\u1ea1t c\u00e1t \u0111\u01b0\u1ee3c bao b\u1ecdc b\u1edfi ch\u1ea5t tr\u00e2n ch\u00e2u r\u1ea5t d\u00e0y, v\u00e0 c\u0169ng \u0111\u00e3 bi\u1ebfn th\u00e0nh m\u1ed9t h\u1ea1t tr\u00e2n ch\u00e2u tr\u00f2n vo. Kho\u1ea3ng 20 30 lo\u00e0i \u0111\u1ed9ng v\u1eadt nhuy\u1ec5n th\u1ec3 c\u00f3 th\u1ec3 s\u1ea3n sinh ra h\u1ea1t tr\u00e2n ch\u00e2u. Hi\u1ec7n nay, ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u00e3 x\u00e2y d\u1ef1ng n\u01a1i nu\u00f4i tr\u1ed3ng nh\u00e2n t\u1ea1o, sau khi nu\u00f4i l\u1edbn m\u1ed9t s\u1ed1 \u0111\u1ed9ng v\u1eadt nhuy\u1ec5n th\u1ec3 (ch\u1ee7 y\u1ebfu l\u00e0 trai ng\u1ecdc), trong t\u1ed5 ch\u1ee9c k\u1ebft \u0111\u1ebf m\u00e0ng ngo\u00e0i c\u1eafm nh\u00e2n v\u00e0o v\u1ecf trai, v\u00e0 tr\u00ean nh\u00e2n ph\u1ee7 m\u1ed9t t\u1ea5m m\u00e0ng ngo\u00e0i nh\u1ecf, qua m\u1ed9t th\u1eddi gian nh\u1ea5t \u0111\u1ecbnh th\u00ec s\u1ebd sinh ra h\u1ea1t tr\u00e2n ch\u00e2u nu\u00f4i nh\u00e2n t\u1ea1o. Trong c\u00e1c khu v\u1ef1c duy\u00ean h\u1ea3i v\u00e0 h\u1ed3 l\u1ee5c \u0111\u1ecba \u1edf Trung Qu\u1ed1c \u0111\u1ec1u d\u00f9ng bi\u1ec7n ph\u00e1p n\u00e0y \u0111\u1ec3 nu\u00f4i tr\u1ed3ng tr\u00e2n ch\u00e2u, ngo\u00e0i ra t\u1eeb nu\u00f4i tr\u1ed3ng h\u1ea1t tr\u00e2n ch\u00e2u b\u00ecnh th\u01b0\u1eddng \u0111\u00e3 ph\u00e1t tri\u1ec3n m\u1edf r\u1ed9ng ra nu\u00f4i tr\u1ed3ng h\u1ea1t m\u00e0u v\u00e0 h\u1ea1t h\u00ecnh t\u01b0\u1ee3ng.","T\u1ea1i sao m\u1ed9t c\u00e2y \u0111a c\u00f3 th\u1ec3 th\u00e0nh r\u1eebng? C\u00e2y \u0111a l\u00e0 m\u1ed9t lo\u1ea1i c\u00e2y cao to l\u00e1 xanh quanh n\u0103m, to r\u1ed9ng, th\u00edch nh\u1eefng v\u00f9ng nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 cao m\u01b0a nhi\u1ec1u, kh\u00f4ng kh\u00ed \u1ea9m \u01b0\u1edbt, n\u00f3 ph\u00e2n b\u1ed1 ph\u1ed5 bi\u1ebfn \u1edf nh\u1eefng v\u00f9ng nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi v\u00e0 \u00e1 nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi c\u1ee7a Trung Qu\u1ed1c, th\u01b0\u1eddng g\u1eb7p \u1edf nh\u1eefng v\u00f9ng th\u1ea5p v\u00e0 \u1ea9m \u01b0\u1edbt nh\u01b0 trong r\u1eebng nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi, b\u1edd bi\u1ec3n duy\u00ean h\u1ea3i v\u00e0 \u0111\u1ed3ng b\u1eb1ng th\u1ea5p h\u01a1n so v\u1edbi m\u1eb7t n\u01b0\u1edbc bi\u1ec3n. Do qu\u1ea3 c\u1ee7a c\u00e2y \u0111a c\u00f3 v\u1ecb ng\u1ecdt, chim r\u1ea5t th\u00edch \u0103n, do h\u1ea1t r\u1ea5t c\u1ee9ng kh\u00f4ng th\u1ec3 ti\u00eau ho\u00e1 \u0111\u01b0\u1ee3c n\u00ean theo ph\u00e2n chim gieo v\u00e3i kh\u1eafp n\u01a1i, tr\u00ean \u0111\u1ec9nh th\u00e1p c\u1ed5, tr\u00ean t\u01b0\u1eddng th\u00e0nh c\u1ed5 v\u00e0 tr\u00ean \u0111\u1ec9nh nh\u1eefng ng\u00f4i nh\u00e0 c\u1ed5 k\u00ednh c\u1ee7a v\u00f9ng nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi v\u00e0 \u00e1 nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi \u0111\u1ec1u c\u00f3 th\u1ec3 nh\u00ecn th\u1ea5y nh\u1eefng c\u00e2y \u0111a nh\u1ecf do chim gieo h\u1ea1t. Nh\u1eefng c\u00e2y \u0111a nh\u1ecf \u0111\u01b0\u1ee3c sinh tr\u01b0\u1edfng tr\u00ean c\u00e2y l\u1edbn c\u1ee7a v\u00f9ng nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi c\u0169ng \u0111a s\u1ed1 l\u00e0 do chim gieo h\u1ea1t. Hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng k\u1ef3 l\u1ea1 c\u00e2y m\u1ecdc tr\u00ean c\u00e2y \u0111\u00e3 tr\u1edf th\u00e0nh m\u1ed9t c\u1ea3nh quan l\u1edbn c\u1ee7a c\u00e1c khu r\u1eebng nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi. Nh\u1eefng c\u00e2y \u0111a c\u00f3 tu\u1ed5i th\u1ecd cao, sinh tr\u01b0\u1edfng nhanh, h\u1ec7 th\u1ed1ng c\u00e0nh v\u00e0 r\u1ec5 ph\u1ee5 r\u1ea5t ph\u00e1t tri\u1ec3n. Tr\u00ean th\u00e2n ch\u00ednh v\u00e0 c\u00e0nh c\u1ee7a n\u00f3 c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u l\u1ed7 v\u1ecf, t\u1edbi \u0111\u00e2u c\u0169ng c\u00f3 th\u1ec3 sinh ra nhi\u1ec1u r\u1ec5 kh\u00ed sinh, r\u1ee7 xu\u1ed1ng d\u01b0\u1edbi gi\u1ed1ng nh\u01b0 nh\u1eefng ch\u00f2m r\u00e2u d\u00e0i, nh\u1eefng r\u1ec5 kh\u00ed sinh n\u00e0y sau khi sinh tr\u01b0\u1edfng \u0111\u1ebfn m\u1eb7t \u0111\u1ea5t th\u00ec kh\u00f4ng ng\u1eebng to l\u00ean v\u00e0 tr\u1edf th\u00e0nh r\u1ec5 c\u00e1i, r\u1ec5 c\u00e1i kh\u00f4ng ph\u00e2n c\u00e0nh kh\u00f4ng sinh l\u00e1. Ch\u1ee9c n\u0103ng c\u1ee7a c\u00e1c r\u1ec5 kh\u00ed sinh c\u1ee7a c\u00e2y \u0111a gi\u1ed1ng nh\u01b0 b\u1ed9 r\u1ec5 kh\u00e1c, c\u00f3 t\u00e1c d\u1ee5ng h\u00fat n\u01b0\u1edbc v\u00e0 ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng, \u0111\u1ed9ng th\u1eddi c\u00f2n ch\u1ed1ng \u0111\u1ee1 nh\u1eefng c\u00e0nh c\u00e2y li\u00ean t\u1ee5c v\u01b0\u01a1n r\u1ed9ng ra ngo\u00e0i, l\u00e0m cho t\u00e1n c\u00e2y kh\u00f4ng ng\u1eebng to l\u1edbn. Theo th\u1ed1ng k\u00ea, m\u1ed9t b\u1ed9 r\u1ec5 c\u00e1i c\u1ee7a c\u00e2y \u0111a gi\u00e0 c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u1ea1t t\u1edbi h\u01a1n 1.000 c\u00e0nh. Th\u00f4n Ho\u00e0n th\u00e0nh huy\u1ec7n T\u00e2n H\u1ee3i t\u1ec9nh Qu\u1ea3ng \u0110\u00f4ng c\u00f3 m\u1ed9t c\u00e2y \u0111a to m\u1ecdc g\u1ea9n b\u1edd h\u1ed3, t\u00e1n c\u1ee7a c\u00e2y \u0111a r\u1ed9ng t\u1edbi h\u01a1n 6.000 m2, d\u01b0\u1edbi t\u00e1n c\u00e2y c\u00f3 h\u00e0ng ng\u00e0n r\u1ec5 c\u00e1i v\u00e0 c\u00e1c r\u1ec5 ph\u1ee5, gi\u1ed1ng nh\u01b0 m\u1ed9t \u201ckhu r\u1eebng\u201d r\u1eadm r\u1ea1p. Do \u201cKhu r\u1eebng\u201d n\u00e0y c\u00e1ch bi\u1ec3n kh\u00f4ng xa n\u00ean \u0111\u00e3 tr\u1edf th\u00e0nh n\u01a1i c\u01b0 tr\u00fa s\u1edbm t\u1ed1i c\u1ee7a c\u00e1c lo\u00e0i chim nh\u01b0 h\u1ea1c v\u00e0 c\u00f2 l\u1ea5y c\u00e1 l\u00e0m th\u1ee9c \u0103n, h\u00ecnh th\u00e0nh \u201cThi\u00ean \u0111\u01b0\u1eddng c\u1ee7a c\u00e1c lo\u00e0i chim\u201d n\u1ed5i ti\u1ebfng. Nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi l\u00e0m c\u00f4ng t\u00e1c v\u01b0\u1eddn r\u1eebng l\u1ea5y g\u1ee3i \u00fd t\u1eeb \u0111\u1eb7c t\u00ednh sinh tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a c\u00e2y \u0111a, \u0111\u00e3 t\u00e0i t\u00ecnh ti\u1ebfn h\u00e0nh d\u1eabn, ch\u1ec9nh h\u00ecnh r\u1ec5 kh\u00ed sinh v\u00e0 t\u00e1n c\u1ee7a c\u00e2y \u0111a l\u00e0m cho n\u00f3 tr\u1edf th\u00e0nh m\u1ed9t c\u1ea3nh s\u1eafc \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t l\u00e0m xanh ho\u00e1 s\u00e2n v\u01b0\u1eddn v\u00e0 l\u00e0 ch\u1eadu c\u1ea3nh gi\u00e0u \u0111\u1eb7c s\u1eafc c\u1ee7a L\u0129nh Nam. Ngo\u00e0i c\u00e2y \u0111a ra c\u00f2n c\u00f3 c\u00e1c lo\u1ea1i c\u00e2y kh\u00e1c nh\u01b0 c\u00e2y c\u1ecd thu\u1ed9c h\u1ecd c\u1ecd, c\u00e2y qu\u1ea3 tr\u1ea9n, c\u00e2y d\u00e2u C\u00f4ng G\u00f4 thu\u1ed9c h\u1ecd d\u00e2u, c\u00e2y \u0111ay g\u1ed7 d\u1ebbo Sumata thu\u1ed9c h\u1ecd \u0111ay th\u00e2n g\u1ed7 v\u00e0 c\u00e1c lo\u1ea1i c\u00e2y \u0111\u00e0o \u0111ia r\u00f4n c\u0169ng c\u00f3 th\u1ec3 m\u1ecdc \u0111\u01b0\u1ee3c r\u1ec5 c\u00e1i. V\u00ec sao c\u00e2y x\u1ea5u h\u1ed5 c\u1ee5p l\u00e1 khi c\u00f3 v\u1eadt \u0111\u1ee5ng v\u00e0o? C\u00e2y x\u1ea5u h\u1ed5 c\u00f2n \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 c\u00e2y trinh n\u1eef. Khi b\u1ecb \u0111\u1ee5ng nh\u1eb9, n\u00f3 l\u1eadp t\u1ee9c th\u1ec3 hi\u1ec7n ngay s\u1ef1 \u201ce l\u1ec7\u201d c\u1ee7a m\u00ecnh b\u1eb1ng c\u00e1ch kh\u00e9p nh\u1eefng c\u00e0nh l\u00e1 l\u1ea1i. N\u1ebfu b\u1ea1n n\u1eb7ng tay, n\u00f3 s\u1ebd ph\u1ea3n","\u1ee9ng c\u1ef1c k\u1ef3 mau l\u1eb9. Ch\u1eebng 10 gi\u00e2y, t\u1ea5t c\u1ea3 c\u00e1c l\u00e1 \u0111\u1ec1u c\u1ee5p xu\u1ed1ng. \u0110i\u1ec1u n\u00e0y c\u00f3 li\u00ean quan t\u1edbi \u201ct\u00e1c d\u1ee5ng s\u1ee9c c\u0103ng\u201d c\u1ee7a l\u00e1 x\u1ea5u h\u1ed5. \u1ede cu\u1ed1i cu\u1ed1ng l\u00e1 c\u00f3 m\u1ed9t m\u00f4 t\u1ebf b\u00e0o m\u1ecfng g\u1ecdi l\u00e0 b\u1ecdng l\u00e1, b\u00ean trong ch\u1ee9a \u0111\u1ea9y n\u01b0\u1edbc. Khi b\u1ea1n \u0111\u1ee5ng tay v\u00e0o, l\u00e1 b\u1ecb ch\u1ea5n \u0111\u1ed9ng, n\u01b0\u1edbc trong t\u1ebf b\u00e0o b\u1ecdng l\u00e1 l\u1eadp t\u1ee9c d\u1ed3n l\u00ean hai b\u00ean ph\u00eda tr\u00ean. Th\u1ebf l\u00e0 ph\u1ea9n d\u01b0\u1edbi b\u1ecdng l\u00e1 x\u1eb9p xu\u1ed1ng nh\u01b0 qu\u1ea3 b\u00f3ng x\u00ec h\u01a1i, c\u00f2n ph\u00eda tr\u00ean l\u1ea1i nh\u01b0 qu\u1ea3 b\u00f3ng b\u01a1m c\u0103ng. \u0110i\u1ec1u \u0111\u00f3 l\u00e0m cho cu\u1ed1ng l\u00e1 s\u1ee5p xu\u1ed1ng, kh\u00e9p l\u1ea1i. Khi m\u1ed9t l\u00e1 kh\u00e9p l\u1ea1i, n\u00f3 s\u1ebd \u0111\u01b0a t\u00edn hi\u1ec7u k\u00edch th\u00edch lan r\u1ed9ng \u0111\u1ebfn c\u00e1c l\u00e1 kh\u00e1c, khi\u1ebfn ch\u00fang c\u0169ng l\u1ea9n l\u01b0\u1ee3t kh\u00e9p l\u1ea1i. Nh\u01b0ng ch\u1ec9 \u00edt ph\u00fat sau, b\u1ed9 ph\u1eadn d\u01b0\u1edbi b\u1ecdng l\u00e1 l\u1ea1i d\u1ea9n \u0111\u1ea9y n\u01b0\u1edbc, l\u00e1 l\u1ea1i xo\u00e8 ra nguy\u00ean d\u1ea1ng nh\u01b0 l\u00fac ban \u0111\u1ea9u. \u0110\u1eb7c t\u00ednh n\u00e0y r\u1ea5t c\u00f3 l\u1ee3i cho s\u1ef1 sinh tr\u01b0\u1edfng c\u1ee7a c\u00e2y, th\u00edch nghi v\u1edbi \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n t\u1ef1 nhi\u00ean. \u1ede ph\u01b0\u01a1ng Nam th\u01b0\u1eddng g\u1eb7p ph\u1ea3i nh\u1eefng tr\u1eadn m\u01b0a b\u00e3o l\u1edbn, khi \u0111\u00f3 c\u00e2y x\u1ea5u h\u1ed5 thu l\u00e1 l\u1ea1i khi g\u1eb7p m\u01b0a gi\u00f3 s\u1ebd gi\u00fap n\u00f3 c\u1ee9u \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1c l\u00e1 non. T\u1ea1i sao hoa tr\u00ean c\u00f9ng m\u1ed9t c\u00e2y b\u00f4ng c\u00f3 m\u00e0u kh\u00e1c nhau? N\u00f3i chung hoa c\u00e2y b\u00f4ng th\u01b0\u1eddng n\u1edf v\u00e0o bu\u1ed5i s\u00e1ng, sau khi hoa n\u1edf, ch\u00fang s\u1ebd thay \u0111\u1ed5i th\u00e0nh m\u1ea5y lo\u1ea1i m\u00e0u s\u1eafc. Hoa v\u1eeba m\u1edbi n\u1edf th\u00ec m\u00e0u tr\u1eafng, \u00edt l\u00e2u sau bi\u1ebfn th\u00e0nh m\u00e0u v\u00e0ng nh\u1ea1t, bu\u1ed5i chi\u1ec1u c\u00f3 m\u00e0u h\u1ed3ng ph\u1ea9n ho\u1eb7c h\u1ed3ng, c\u00f3 khi th\u00e0nh m\u00e0u hoa h\u1ed3ng. \u0110\u1ebfn ng\u00e0y th\u1ee9 hai th\u00ec th\u00e0nh m\u00e0u h\u1ed3ng s\u1eabm, c\u00f3 khi th\u00e0nh m\u00e0u t\u00edm, cu\u1ed1i c\u00f9ng t\u1ea5t c\u1ea3 c\u00e1c b\u00f4ng hoa bi\u1ebfn th\u00e0nh m\u00e0u n\u00e2u r\u1ed3i r\u01a1i kh\u1ecfi b\u1ea9u nhu\u1ef5. L\u00fac \u0111\u00f3 nhu\u1ef5 b\u1eaft \u0111\u1ea9u ph\u00e1t d\u1ee5c, d\u1ea9n d\u1ea9n n\u1edf to ra, r\u1ed3i bi\u1ebfn th\u00e0nh nh\u1eefng qu\u1ea3 b\u00f4ng. Hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng nh\u1eefng c\u00e1nh hoa b\u00f4ng \u0111\u1ed5i m\u00e0u l\u00e0 do t\u1eadp t\u00ednh \u0111\u1eb7c h\u1eefu c\u1ee7a c\u00e2y b\u00f4ng. B\u1edfi v\u00ec trong c\u00e1nh hoa c\u1ee7a ch\u00fang c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u s\u1eafc t\u1ed1, tu\u1ef3 theo nhi\u1ec7t \u0111\u1ed9 thay \u0111\u1ed5i v\u00e0 chi\u1ebfu x\u1ea1 c\u1ee7a M\u1eb7t tr\u1eddi, s\u1eafc t\u1ed1 c\u0169ng ph\u00e1t sinh bi\u1ebfn ho\u00e1. Tr\u00ean c\u00f9ng m\u1ed9t c\u00e2y b\u00f4ng, c\u00e1c b\u1ed9 ph\u1eadn c\u1ee7a hoa n\u1edf ra c\u00f3 tr\u01b0\u1edbc c\u00f3 sau, b\u00f4ng hoa n\u00e0y m\u00e0u tr\u1eafng, b\u00f4ng kia m\u00e0u v\u00e0ng ho\u1eb7c m\u00e0u h\u1ed3ng r\u1ed3i. Cho n\u00ean nh\u00ecn v\u00e0o m\u1ed9t c\u00e2y b\u00f4ng m\u00e0 l\u1ea1i th\u1ea5y h\u00ecnh nh\u01b0 c\u00f3 m\u1ea5y lo\u1ea1i hoa kh\u00e1c nhau. T\u1ea1i sao m\u1ed9t s\u1ed1 th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00e1t s\u00e1ng? M\u00f9a h\u00e8, trong r\u1eebng c\u00e2y ho\u1eb7c trong b\u1ee5i c\u1ecf, nh\u1eefng con \u0111om \u0111\u00f3m bay l\u1eadp lo\u00e8 ph\u00e1t ra \u00e1nh s\u00e1ng \u0111\u1eb9p v\u00e0 t\u00f4n l\u00ean \u00e1nh sao, \u0111\u00e2y l\u00e0 hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng sinh v\u1eadt ph\u00e1t s\u00e1ng m\u00e0 m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi \u0111\u1ec1u bi\u1ebft. Nh\u01b0ng, th\u1ef1c v\u1eadt c\u0169ng c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00e1t s\u00e1ng, b\u1ea1n \u0111\u00e3 th\u1ea5y hi\u1ec7n t\u01b0\u1ee3ng \u0111\u00f3 ch\u01b0a? Nh\u01b0 n\u0103m tr\u01b0\u1edbc, \u1edf huy\u1ec7n \u0110an \u0110\u1ed3 c\u1ee7a t\u1ec9nh Giang T\u00f4 c\u00f3 nhi\u1ec1u ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e3 nh\u00ecn th\u1ea5y m\u1ea5y c\u00e2y li\u1ec5u c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00e1t s\u00e1ng. Ban ng\u00e0y, nh\u1eefng c\u00e2y n\u00e0y \u0111\u1ee9ng \u1ee7 r\u0169 b\u00ean b\u1edd ru\u1ed9ng, kh\u00f4ng h\u1ec1 thu h\u00fat s\u1ef1 ch\u00fa \u00fd c\u1ee7a m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi, nh\u01b0ng \u0111\u1ebfn \u0111\u00eam n\u00f3 l\u1ea1i to\u1ea3 ra \u00e1nh s\u00e1ng le l\u00f3i th\u1ea9n b\u00ed v\u00e0 c\u00f3 m\u00e0u xanh nh\u1ea1t, cho d\u00f9 m\u01b0a to gi\u00f3 l\u1edbn hay nh\u1eefng ng\u00e0y n\u1eafng gay g\u1eaft c\u0169ng k\u00e9o d\u00e0i kh\u00f4ng ngh\u1ec9. Nh\u1eefng c\u00e2y li\u1ec5u th\u00f4ng th\u01b0\u1eddng n\u00e0y sao l\u1ea1i c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00e1t s\u00e1ng \u0111\u01b0\u1ee3c? Qua nghi\u00ean c\u1ee9u, cu\u1ed1i c\u00f9ng c\u0169ng gi\u1ea3i \u0111\u00e1p \u0111\u01b0\u1ee3c ho\u00e0i nghi. Ho\u00e1 ra, c\u00e1i ph\u00e1t s\u00e1ng","kh\u00f4ng ph\u1ea3i l\u00e0 b\u1ea3n th\u00e2n c\u00e2y li\u1ec5u m\u00e0 l\u00e0 m\u1ed9t lo\u1ea1i n\u1ea5m s\u1ed1ng k\u00fd sinh tr\u00ean th\u00e2n c\u00e2y li\u1ec5u, b\u1ea3n th\u00e2n c\u00e1c s\u1ee3i n\u1ea5m c\u1ee7a n\u1ea5m Jiamihuan ph\u00e1t ra \u00e1nh s\u00e1ng, do \u0111\u00f3 lo\u1ea1i n\u1ea5m n\u00e0y c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00e1t s\u00e1ng, m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi g\u1ecdi n\u00f3 l\u00e0 \u201cN\u1ea5m s\u00e1ng\u201d. Lo\u1ea1i n\u1ea5m n\u00e0y ph\u00e2n b\u1ed1 ph\u1ed5 bi\u1ebfn \u1edf m\u1ed9t d\u1ea3i T\u00f4 Ch\u00e2u, Tri\u1ebft Giang, An Huy, n\u00f3 chuy\u00ean \u0111i t\u00ecm v\u00e0 s\u1ed1ng k\u00fd sinh \u1edf m\u1ed9t s\u1ed1 c\u00e2y, l\u1edbn l\u00ean th\u00e0nh th\u1ec3 s\u1ee3i n\u1ea5m c\u00f3 m\u1ea9u tr\u1eafng gi\u1ed1ng nh\u01b0 s\u1ee3i b\u00f4ng, h\u00fat ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt, \u0103n no r\u1ed3i th\u00ec l\u1ea1i ph\u00e1t s\u00e1ng, ch\u1ec9 v\u00ec ban ng\u00e0y nh\u00ecn kh\u00f4ng ra, ch\u00fang ta lu\u00f4n lu\u00f4n nh\u00ecn ch\u00fang m\u00e0 kh\u00f4ng nh\u1eadn ra m\u00e0 th\u00f4i. H\u00f4m nay, b\u1ea1n nh\u00ecn th\u1ea5y \u201cMi\u1ebfng n\u1ea5m s\u00e1ng\u201d v\u00e0 \u201c\u0110\u01a1n thu\u1ed1c n\u1ea5m s\u00e1ng\u201d \u1edf trong ph\u00f2ng thu\u1ed1c ch\u00ednh l\u00e0 lo\u1ea1i thu\u1ed1c \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e0m t\u1eeb lo\u1ea1i n\u1ea5m ph\u00e1t s\u00e1ng n\u00e0y, l\u00e0 ph\u01b0\u01a1ng thu\u1ed1c ch\u1eefa tr\u1ecb t\u01b0\u01a1ng \u0111\u1ed1i hi\u1ec7u qu\u1ea3 \u0111\u1ed1i v\u1edbi b\u1ec7nh vi\u00eam t\u00fai m\u1eadt v\u00e0 vi\u00eam gan. N\u1ebfu b\u1ea1n l\u00e0 m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi s\u1ed1ng g\u1ea9n bi\u1ec3n, trong nh\u1eefng \u0111\u00eam t\u1ed1i nh\u01b0 m\u1ef1c, c\u00f3 l\u00fac c\u00f3 th\u1ec3 nh\u00ecn th\u1ea5y tr\u00ean m\u1eb7t bi\u1ec3n nh\u1eefng lu\u1ed3ng \u00e1nh s\u00e1ng m\u00e0u tr\u1eafng nh\u01b0 s\u1eefa ho\u1eb7c m\u00e0u xanh lam, th\u00f4ng th\u01b0\u1eddng \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 l\u1eeda bi\u1ec3n, th\u1ee3 l\u1eb7n d\u01b0\u1edbi \u0111\u00e1y bi\u1ec3n c\u00f3 th\u1ec3 g\u1eb7p nh\u1eefng lu\u1ed1ng s\u00e1ng m\u00ea ng\u01b0\u1eddi nh\u01b0 \u00e1nh s\u00e1ng c\u00e1c v\u00ec sao tr\u00ean b\u1ea9u tr\u1eddi \u1edf d\u01b0\u1edbi \u0111\u00e1y bi\u1ec3n, th\u1eadt ch\u1eb3ng kh\u00e1c n\u00e0o \u0111\u1ed9ng ti\u00ean! Ho\u00e1 ra \u0111\u00e2y l\u00e0 m\u1ed9t s\u1ed1 lo\u1ea1i sinh v\u1eadt ph\u00e1t s\u00e1ng thu\u1ed9c lo\u1ea1i t\u1ea3o, t\u1ebf b\u00e0o n\u1ea5m v\u00e0 nh\u1eefng \u0111\u1ed9ng v\u1eadt nh\u1ecf t\u1eadp h\u1ee3p th\u00e0nh \u0111\u00e1m ph\u00e1t s\u00e1ng. Nghe n\u00f3i, trong m\u1ed9t tri\u1ec3n l\u00e3m qu\u1ed1c t\u1ebf \u1edf Pari Ph\u00e1p n\u0103m 1900, ph\u00f2ng quang h\u1ecdc c\u00f3 m\u1ed9t gian tri\u1ec3n l\u00e3m s\u00e1ng t\u1ea1o ra m\u1ed9t h\u00ecnh th\u1ee9c m\u1edbi, trong \u0111\u00f3 kh\u00f4ng c\u00f3 m\u1ed9t b\u00f3ng \u0111\u00e8n n\u00e0o nh\u01b0ng l\u1ea1i r\u1ea5t s\u00e1ng, th\u00ec ra l\u00e0 trong m\u1ed9t b\u00ecnh thu\u1ef7 tinh c\u00f3 nu\u00f4i t\u1ebf b\u00e0o n\u1ea5m ph\u00e1t s\u00e1ng, l\u00e0m cho m\u1ecdi ng\u01b0\u1eddi kh\u00f4ng ng\u1edbt kinh ng\u1ea1c. Th\u1ef1c v\u1eadt t\u1ea1i sao l\u1ea1i ph\u00e1t s\u00e1ng \u0111\u01b0\u1ee3c? \u0110\u00f3 l\u00e0 b\u1edfi v\u00ec trong th\u00e2n c\u1ee7a nh\u1eefng th\u1ef1c v\u1eadt n\u00e0y c\u00f3 m\u1ed9t lo\u1ea1i v\u1eadt ch\u1ea5t ph\u00e1t s\u00e1ng \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t ch\u1ea5t hu\u1ef3nh quang v\u00e0 ch\u1ea5t x\u00fac t\u00e1c hu\u1ef3nh quang. Trong qu\u00e1 tr\u00ecnh ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng s\u1ed1ng c\u1ea9n ph\u1ea3i ti\u1ebfn h\u00e0nh oxy ho\u00e1 sinh v\u1eadt, ch\u1ea5t hu\u1ef3nh quang n\u00e0y b\u1ecb oxy ho\u00e1 d\u01b0\u1edbi t\u00e1c d\u1ee5ng c\u1ee7a ch\u1ea5t x\u00fac t\u00e1c, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi gi\u1ea3i ph\u00f3ng ra n\u0103ng l\u01b0\u1ee3ng, lo\u1ea1i n\u0103ng l\u01b0\u1ee3ng n\u00e0y \u0111\u01b0\u1ee3c bi\u1ec3u hi\u1ec7n ra d\u01b0\u1edbi h\u00ecnh th\u1ee9c ph\u00e1t s\u00e1ng, \u0111\u00f3 l\u00e0 nh\u1eefng \u00e1nh s\u00e1ng c\u1ee7a sinh v\u1eadt m\u00e0 ch\u00fang ta nh\u00ecn th\u1ea5y. \u00c1nh s\u00e1ng c\u1ee7a sinh v\u1eadt l\u00e0 m\u1ed9t lo\u1ea1i \u00e1nh s\u00e1ng l\u1ea1nh, hi\u1ec7u su\u1ea5t ph\u00e1t s\u00e1ng c\u1ee7a n\u00f3 r\u1ea5t cao, c\u00f3 t\u1edbi 95% c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng chuy\u1ec3n th\u00e0nh \u00e1nh s\u00e1ng, h\u01a1n n\u1eefa \u00e1nh s\u00e1ng m\u00e0u s\u1eafc \u00eam d\u1ecbu v\u00e0 th\u00edch h\u1ee3p. C\u00e1c nh\u00e0 khoa h\u1ecdc c\u00f3 \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ee3i \u00fd c\u1ee7a \u00e1nh s\u00e1ng l\u1ea1nh, m\u00f4 ph\u1ecfng nguy\u00ean l\u00fd ph\u00e1t s\u00e1ng c\u1ee7a sinh v\u1eadt \u0111\u1ec3 ch\u1ebf t\u1ea1o ra r\u1ea5t nhi\u1ec1u ngu\u1ed3n \u00e1nh s\u00e1ng c\u00f3 hi\u1ec7u qu\u1ea3 cao v\u00e0 m\u1edbi. \u00c1nh s\u00e1ng \u0111om \u0111\u00f3m c\u00f3 t\u1eeb \u0111\u00e2u? Th\u1eed di n\u00e1t tr\u00ean \u0111\u1ea5t m\u1ed9t con \u0111om \u0111\u00f3m ph\u00e1t s\u00e1ng, b\u1ea1n s\u1ebd th\u1ea5y \u0111\u1ec3 l\u1ea1i tr\u00ean m\u1eb7t \u0111\u1ea5t l\u00e0 m\u1ed9t v\u1ec7t d\u00e0i, v\u1eabn ti\u1ebfp t\u1ee5c nh\u1ea5p nh\u00e1y, sau \u0111\u00f3 m\u1edbi m\u1edd d\u1ea9n r\u1ed3i m\u1ea5t h\u1eb3n. Nh\u01b0 v\u1eady, \u00e1nh s\u00e1ng do \u0111om \u0111\u00f3m ph\u00e1t ra l\u00e0 s\u1ea3n ph\u1ea9m c\u1ee7a m\u1ed9t qu\u00e1 tr\u00ecnh ho\u00e1 h\u1ecdc, ch\u1ee9 kh\u00f4ng ph\u1ea3i l\u00e0 m\u1ed9t qu\u00e1 tr\u00ecnh sinh h\u1ecdc nh\u01b0 ban \u0111\u1ea9u ch\u00fang ta ngh\u0129. B\u1edfi v\u00ec, sau khi con c\u00f4n tr\u00f9ng \u0111\u00e3 ch\u1ebft m\u00e0 \u00e1nh s\u00e1ng v\u1eabn c\u00f2n, th\u00ec r\u00f5 r\u00e0ng l\u00e0 con v\u1eadt ch\u1ec9","l\u00e0m nhi\u1ec7m v\u1ee5 li\u00ean t\u1ee5c sinh ra lo\u1ea1i ch\u1ea5t ph\u00e1t s\u00e1ng m\u00e0 th\u00f4i. \u0110om \u0111\u00f3m c\u00f3 hai nh\u00f3m l\u00e0 \u0111om \u0111\u00f3m bay v\u00e0 \u0111om \u0111\u00f3m b\u00f2 d\u01b0\u1edbi \u0111\u1ea5t. C\u1ea3 hai nh\u00f3m n\u00e0y \u0111\u1ec1u c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00e1t ra c\u00f9ng m\u1ed9t th\u1ee9 \u00e1nh s\u00e1ng l\u1ea1nh kh\u00e1 \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t, kh\u00f4ng to\u1ea3 nhi\u1ec7t nh\u01b0 \u00e1nh s\u00e1ng nh\u00e2n t\u1ea1o. \u0110\u00f3 l\u00e0 v\u00ec trong qu\u00e1 tr\u00ecnh ph\u00e1t s\u00e1ng, h\u1ea9u nh\u01b0 to\u00e0n b\u1ed9 n\u0103ng l\u01b0\u1ee3ng \u0111\u01b0\u1ee3c sinh v\u1eadt chuy\u1ec3n th\u00e0nh quang n\u0103ng, ch\u1ee9 kh\u00f4ng ti\u00eau hao th\u00e0nh nhi\u1ec7t n\u0103ng nh\u01b0 \u1edf nh\u1eefng ngu\u1ed3n s\u00e1ng nh\u00e2n t\u1ea1o kh\u00e1c. \u00c1nh s\u00e1ng c\u1ee7a \u0111om \u0111\u00f3m \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u00e1t ra t\u1eeb m\u1ed9t v\u00e0i \u0111\u1ed1t cu\u1ed1i b\u1ee5ng. Ban ng\u00e0y, c\u00e1c \u0111\u1ed1t n\u00e0y ch\u1ec9 c\u00f3 m\u00e0u tr\u1eafng x\u00e1m, v\u1ec1 \u0111\u00eam m\u1edbi ph\u00e1t ra \u00e1nh s\u00e1ng huy\u1ec1n \u1ea3o qua l\u1edbp da trong su\u1ed1t. B\u00ean trong l\u1edbp da b\u1ee5ng l\u00e0 d\u00e3y c\u00e1c t\u1ebf b\u00e0o ph\u00e1t quang, trong c\u00f9ng l\u00e0 l\u1edbp t\u1ebf b\u00e0o ph\u1ea3n quang, c\u00f3 ch\u1ee9c n\u0103ng nh\u01b0 m\u1eb7t g\u01b0\u01a1ng gi\u00fap ph\u1ea3n chi\u1ebfu \u00e1nh s\u00e1ng ra ngo\u00e0i. C\u00e1c t\u1ebf b\u00e0o ph\u00e1t quang c\u00f3 ch\u1ee9a hai lo\u1ea1i ch\u1ea5t l\u00e0 luciferin v\u00e0 luciferaza. Khi t\u00e1ch r\u1eddi nhau, ch\u00fang ch\u1ec9 l\u00e0 nh\u1eefng ho\u00e1 ch\u1ea5t b\u00ecnh th\u01b0\u1eddng, kh\u00f4ng c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng ph\u00e1t s\u00e1ng. Nh\u01b0ng khi \u1edf c\u1ea1nh nhau, men luciferaza s\u1ebd x\u00fac t\u00e1c, th\u00fac \u0111\u1ea9y qu\u00e1 tr\u00ecnh oxy ho\u00e1 luciferin (qu\u00e1 tr\u00ecnh d\u00f9ng oxy \u0111\u1ed1t ch\u00e1yluciferin). Qu\u00e1 tr\u00ecnh oxy ho\u00e1 n\u00e0y t\u1ea1o ra quang n\u0103ng. \u0110om \u0111\u00f3m ch\u1ec9 c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00e1t s\u00e1ng l\u1eadp lo\u00e8 m\u00e0 kh\u00f4ng li\u00ean t\u1ee5c, b\u1edfi v\u00ec ch\u00fang t\u1ef1 kh\u1ed1ng ch\u1ebf vi\u1ec7c cung c\u1ea5p oxy, sao cho ph\u1ea3n \u1ee9ng ph\u00e1t s\u00e1ng th\u1ef1c hi\u1ec7n \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00e2u d\u00e0i. B\u00ed m\u1eadt s\u1ef1 h\u1ed3i sinh c\u1ee7a ve s\u1ea7u Ng\u01b0\u1eddi Trung Qu\u1ed1c c\u1ed5 cho r\u1eb1ng ve s\u1ea9u l\u00e0 con v\u1eadt bi\u1ec3u t\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a s\u1ef1 h\u1ed3i sinh do chu k\u1ef3 s\u1ed1ng c\u00f3 m\u1ed9t kh\u00f4ng hai c\u1ee7a ch\u00fang: n\u1eb1m l\u1eb7ng l\u1ebd d\u01b0\u1edbi m\u1eb7t \u0111\u1ea5t trong nhi\u1ec1u n\u0103m li\u1ec1n, sau \u0111\u00f3 tr\u1ed3i l\u00ean kh\u1ecfi m\u1eb7t \u0111\u1ea5t \u0111i t\u00ecm b\u1ea1n \u0111\u1eddi giao ph\u1ed1i, \u0111\u1ebb tr\u1ee9ng r\u1ed3i... ch\u1ebft! Ng\u00e0y nay, ng\u01b0\u1eddi ta v\u1eabn t\u1ef1 h\u1ecfi v\u1ec1 kh\u1ea3 n\u0103ng k\u1ef3 l\u1ea1 c\u1ee7a ve s\u1ea9u khi ch\u00fang lu\u00f4n xu\u1ea5t hi\u1ec7n trong thi\u00ean nhi\u00ean v\u00e0o m\u1ed9t th\u1eddi \u0111i\u1ec3m ch\u00ednh x\u00e1c trong n\u0103m. Ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u00e0o nh\u1eefng con nh\u1ed9ng thu\u1ed9c lo\u00e0i ve s\u1ea9u Magicicada \u0111\u00e3. th\u1ecd d\u01b0\u1edbi m\u1eb7t \u0111\u1ea5t 15 n\u0103m. Lo\u00e0i ve s\u1ea9u n\u00e0y th\u01b0\u1eddng ch\u1ec9 ngoi l\u00ean kh\u1ecfi m\u1eb7t \u0111\u1ea5t sau 17 n\u0103m \u201ctu luy\u1ec7n\u201d. Khi \u0111\u01b0a nh\u1eefng con nh\u1ed9ng ve s\u1ea9u v\u00e0o m\u1ed9t c\u0103n ph\u00f2ng \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111i\u1ec1u khi\u1ec3n kh\u00ed h\u1eadu nh\u00e2n t\u1ea1o. T\u1ea1i \u0111\u00e2y nh\u1eefng con nh\u1ed9ng \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1eafn v\u00e0o b\u1ed9 r\u1ec5 c\u1ee7a nh\u1eefng c\u00e2y \u0111\u00e0o (peach) \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c \u201c\u0111i\u1ec1u ch\u1ec9nh\u201d \u0111\u1ec3 c\u00f3 th\u1ec3 ra hoa hai l\u1ea9n m\u1ed7i n\u0103m. K\u1ebft qu\u1ea3 nh\u1eefng con ve s\u1ea9u tho\u00e1t ki\u1ebfp nh\u1ed9ng s\u1edbm h\u01a1n m\u1ed9t n\u0103m. Lo\u00e0i c\u00f4n tr\u00f9ng n\u00e0y \u0111\u00e3 \u201c\u0111\u1ebfm\u201d th\u1eddi gian b\u1eb1ng c\u00e1ch theo d\u00f5i nh\u1eefng tin hi\u1ec7u sinh l\u00fd c\u1ee7a c\u00e2y. C\u1ee9 v\u00e0o m\u00f9a xu\u00e2n, khi nhi\u1ec1u lo\u1ea1i c\u00e2y b\u1eaft \u0111\u1ea9u ra hoa, nh\u1eefng gi\u1ecdt m\u1eadt v\u00e0 proteint\u1eeb hoa s\u1ebd ch\u1ea3y ra, r\u01a1i xu\u1ed1ng v\u00e0 th\u1ea5m v\u00e0o b\u1ed9 r\u1ec5 c\u1ee7a c\u00e2y. Ve s\u1ea9u \u1edf trong l\u00f2ng \u0111\u1ea5t h\u00fat l\u1ea5y th\u1ee9c \u0103n t\u1eeb r\u1ec5 c\u00e2y v\u00e0 \u0111\u00f3 ch\u00ednh l\u00e0 l\u00fac chi\u1ebfc \u0111\u1ed3ng h\u1ed3 sinh h\u1ecdc c\u1ee7a lo\u00e0i c\u00f4n tr\u00f9ng n\u00e0y \u0111\u01b0\u1ee3c \u201ck\u00edch ho\u1ea1t\u201d. L\u00fac n\u00e0y ve s\u1ea9u s\u1ebd h\u1ed3i sinh, b\u00f2 l\u00ean kh\u1ecfi l\u00f2ng \u0111\u1ea5t v\u00e0 b\u1eaft \u0111\u1ea9u m\u1ed9t chu k\u1ef3 s\u1ed1ng m\u1edbi. T\u1ea1i sao c\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 th\u1ef1c v\u1eadt l\u1ea1i c\u00f3 \u0111\u1ed9c?","Th\u1ef1c v\u1eadt kh\u00e1c lo\u00e0i, do k\u1ebft qu\u1ea3 ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng sinh l\u00fd c\u1ee7a ch\u00fang kh\u00f4ng gi\u1ed1ng nhau, t\u1ea1o th\u00e0nh v\u1eadt ch\u1ea5t c\u00f3 t\u00ednh ch\u1ea5t kh\u00e1c nhau t\u00edch lu\u1ef9 trong th\u00e2n c\u1ee7a ch\u00fang. V\u00ed d\u1ee5 nh\u01b0 l\u00e1 c\u1ee7a rau c\u1ea9n, rau ch\u00e2n v\u1ecbt v\u00e0 rau th\u01a1m c\u00f3 m\u00f9i v\u1ecb kh\u00e1c nhau ch\u00ednh l\u00e0 nguy\u00ean nh\u00e2n n\u00e0y. Nh\u1eefng t\u00edch lu\u1ef9 c\u1ee7a m\u1ed9t s\u1ed1 th\u1ef1c v\u1eadt l\u00e0 v\u1eadt ch\u1ea5t \u0111\u1ed9c, \u0111i v\u00e0o b\u00ean trong c\u01a1 th\u1ec3 con ng\u01b0\u1eddi v\u00e0 gia s\u00fac th\u00ec c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00e1t sinh t\u00e1c d\u1ee5ng c\u1ee7a \u0111\u1ed9c t\u00ednh, l\u00e0m t\u1ed5n h\u1ea1i \u0111\u1ebfn t\u1ed5 ch\u1ee9c t\u1ebf b\u00e0o, d\u1eabn \u0111\u1ebfn tr\u1edf ng\u1ea1i v\u1ec1 c\u01a1 n\u0103ng, b\u1ec7nh t\u1eadt ho\u1eb7c t\u1eed vong, do \u0111\u00f3 ch\u00fang \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 \u0111\u1ed9c. Ch\u1ee7ng lo\u1ea1i v\u00e0 t\u00ednh ch\u1ea5t c\u1ee7a v\u1eadt ch\u1ea5t c\u00f3 \u0111\u1ed9c trong th\u1ef1c v\u1eadt r\u1ea5t ph\u1ee9c t\u1ea1p, \u1edf \u0111\u00e2y ch\u1ec9 n\u00f3i \u0111\u1ebfn m\u1ed9t s\u1ed1 lo\u1ea1i quan tr\u1ecdng . N\u00f3i t\u1eeb t\u00ednh ch\u1ea5t ho\u00e1 h\u1ecdc, v\u1eadt ch\u1ea5t c\u00f3 \u0111\u1ed9c c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt ch\u1ee7 y\u1ebfu c\u00f3 : Ki\u1ec1m th\u1ef1c v\u1eadt, glucoxit, saponin, proteinv\u00e0 nh\u1eefng \u0111\u1ed9c t\u1ed1 kh\u00e1c v\u1eabn ch\u01b0a r\u00f5. Ki\u1ec1m th\u1ef1c v\u1eadt l\u00e0 c\u00f3 h\u1ee3p ch\u1ea5t h\u1eefu c\u01a1 c\u00f3 ch\u1ee9a nit\u01a1 trong th\u00e2n th\u1ef1c v\u1eadt, nh\u01b0 ki\u1ec1m c\u00e2y thu\u1ed1c l\u00e1 ch\u1ee9a trong l\u00e1 v\u00e0 h\u1ea1t gi\u1ed1ng c\u1ee7a c\u00e2y thu\u1ed1c l\u00e1, \u0111\u1ed9c t\u1ed1 c\u1ee7a c\u00e2y n\u1ea5m \u0111\u1ed9c ch\u01b0a trong c\u00e2y n\u1ea5m. Glucoxit l\u00e0 s\u1ea3n v\u1eadt c\u1ee7a s\u1ef1 k\u1ebft h\u1ee3p gi\u1eef \u0111\u01b0\u1eddng v\u00e0 g\u1ed1c hi\u0111roxit (-OH), nh\u01b0 glucoxit kh\u1ed5 h\u1ea1nh nh\u00e2n ch\u1ee9a trong h\u1ea1t b\u1ea1ch qu\u1ea3 v\u00e0 kh\u1ed5 h\u1ea1nh nh\u00e2n. Saponinl\u00e0 h\u1ee3p ch\u1ea5t r\u1ea5t ph\u1ee9c t\u1ea1p, sau khi ho\u00e0 tan trong n\u01b0\u1edbc, l\u1eafc m\u1ed9t ch\u00fat l\u00e0 c\u00f3 th\u1ec3 t\u1ea1o th\u00e0nh b\u1ecdt, nh\u01b0 saponinc\u00f9 m\u1ea1ch ch\u1ee9a trong h\u1ea1t c\u00f9 m\u1ea1ch. Protein l\u00e0 ch\u1ec9 v\u1eadt ch\u1ea5t c\u00f3 \u0111\u1ed9c c\u00f3 t\u00ednh ch\u1ea5t protein, nh\u01b0 proteinth\u1ea9u d\u1ea9u trong h\u1ea1t gi\u1ed1ng c\u1ee7a th\u1ea9u d\u1ea9u, ch\u1ea5t ba \u0111\u1eadu trong h\u1ea1t gi\u1ed1ng ba \u0111\u1eadu. V\u1eadt ch\u1ea5t c\u00f3 \u0111\u1ed9c kh\u00f4ng ch\u1ec9 t\u00ednh ch\u1ea5t kh\u00e1c nhau trong c\u00e1c th\u00e2n th\u1ef1c v\u1eadt m\u00e0 v\u1ecb tr\u00ed ph\u00e2n b\u1ed1 c\u0169ng kh\u00e1c nhau, c\u00f3 lo\u1ea1i \u1edf nh\u1eefng b\u1ed9 ph\u1eadn kh\u00e1c nhau c\u1ee7a c\u00e2y \u0111\u1ec1u c\u00f3 \u0111\u1ed9c, c\u00f3 lo\u1ea1i \u1edf nh\u1eefng b\u1ed9 ph\u1eadn kh\u00e1c nhau \u1edf c\u00f9ng m\u1ed9t c\u00e2y th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 nh\u1eefng v\u1eadt ch\u1ea5t c\u00f3 \u0111\u1ed9c \u1edf nh\u1eefng m\u1ee9c \u0111\u1ed9 kh\u00e1c nhau. Do s\u1ef1 kh\u00e1c nhau v\u1ec1 k\u1ef9 thu\u1eadt tr\u1ed3ng tr\u1ecdt. \u0110\u1ea5t tr\u1ed3ng v\u00e0 s\u1ef1 thay \u0111\u1ed5i v\u1ec1 n\u0103m, giai \u0111o\u1ea1n ph\u00e1t d\u1ee5c, v\u1ecb tr\u00ed v\u00e0 th\u1eddi ti\u1ebft n\u00ean h\u00e0m l\u01b0\u1ee3ng \u0111\u1ed9c t\u00ednh c\u1ee7a th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 \u0111\u1ed9c c\u0169ng kh\u00e1c nhau. Gluxit h\u1ea1nh nh\u00e2n ch\u1ee9a trong h\u1ea1t gi\u1ed1ng c\u1ee7a b\u1ea1ch qu\u1ea3 v\u00e0 h\u1ea1nh nh\u00e2n ho\u00e0 tan trong n\u01b0\u1edbc c\u00f3 th\u1ec3 sinh axit cyanogenc\u00f3 \u0111\u1ed9c t\u00ednh r\u1ea5t cao, tr\u1ebb em nu\u1ed1t m\u1ed9t l\u01b0\u1ee3ng nh\u1ecf th\u00ec s\u1ebd m\u1ea5t \u0111i tri gi\u00e1c, tr\u00fang \u0111\u1ed9c m\u00e0 ch\u1ebft. Khoai t\u00e2y sau khi \u0111\u01b0a ra \u00e1nh s\u00e1ng chuy\u1ec3n sang m\u1ea9u xanh ho\u1eb7c n\u1ea3y m\u1ea9m, \u1edf ph\u1ea9n n\u00e0y sinh ra m\u1ed9t lo\u1ea1i \u0111\u1ed9c t\u1ed1 c\u00f3 t\u00ean l\u00e0 \u201c Long qu\u1ef3 tinh\u201d. Ng\u01b0\u1eddi \u0103n v\u00e0o s\u1ebd d\u1eabn \u0111\u1ebfn b\u1ecb tr\u00fang \u0111\u1ed9c, sinh ra c\u00e1c tri\u1ec7u ch\u1ee9ng nh\u01b0 n\u00f4n, \u1ec9a ch\u1ea3y. C\u00e1c lo\u1ea1i h\u1ea1t kh\u00e1c nh\u01b0 \u0111\u00e0o nh\u00e2n, th\u1ea9u d\u1ea9u sau khi \u0103n s\u1ebd b\u1ecb tr\u00fang \u0111\u1ed9c. Hi\u1ec3u \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u1eefng quy t\u1eafc n\u00e0y th\u00ec c\u00f3 th\u1ec3 ph\u00f2ng ch\u1ed1ng tr\u00fang \u0111\u1ed9c v\u00e0 \u00e1p d\u1ee5ng c\u00e1c bi\u1ec7n ph\u00e1p c\u1ee9u ch\u1eefa k\u1ecbp th\u1eddi. C\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 \u0111\u1ed9c sau khi b\u1ecf \u0111\u1ed9c t\u1ed1 th\u00ec c\u00f3 th\u1ec3 ti\u1ebfp t\u1ee5c d\u00f9ng \u0111\u01b0\u1ee3c, n\u00f3i m\u1ed9t c\u00e1ch th\u00f4ng th\u01b0\u1eddng, rau d\u1ea1i sau khi ng\u00e2m v\u00e0 r\u1eeda qua n\u01b0\u1edbc ho\u1eb7c n\u1ea5u ch\u00edn r\u1ed3i l\u1ea1i ng\u00e2m, l\u00e0m cho h\u1ebft v\u1ecb ch\u00e1t v\u00e0 \u0111\u1eafng th\u00ec c\u00f3 th\u1ec3 kh\u1eed h\u1ebft \u0111\u1ed9c t\u00ednh; \u0110\u01b0\u01a1ng nhi\u00ean c\u0169ng c\u00f3 m\u1ed9t s\u1ed1 th\u1ef1c v\u1eadt nh\u01b0 n\u1ea5m \u0111\u1ed9c th\u00ec cho d\u00f9 c\u00f3 ng\u00e2m r\u1eeda, n\u1ea5u ch\u00edn nh\u01b0 th\u1ebf n\u00e0o \u0111\u1ec1u kh\u00f4ng th\u1ec3 kh\u1eed \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u1ed9c t\u00ednh. Do v\u1eady, nh\u1eefng th\u1ee9c v\u1eadt kh\u00f4ng bi\u1ebft th\u00ec c\u1ea9n ph\u1ea3i t\u00ecm hi\u1ec3u xong m\u1edbi c\u00f3 th\u1ec3 s\u1eed d\u1ee5ng, \u0111\u1ec3 tr\u00e1nh sau khi \u0103n nh\u1ea9m r\u1ed3i b\u1ecb tr\u00fang \u0111\u1ed9c. M\u1ed9t s\u1ed1 th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 ch\u1ee9a v\u1eadt ch\u1ea5t c\u00f3 \u0111\u1ed9c, \u0111\u1eb7c bi\u1ec7t l\u00e0 thu\u1ed9c nh\u1eefng th\u1ef1c v\u1eadt c\u00f3 t\u00ednh","ki\u1ec1m th\u1ef1c v\u1eadt, c\u00f3 th\u1ec3 d\u00f9ng \u0111\u1ec3 ch\u1ebf t\u1ea1o ra thu\u1ed1c. V\u00ed d\u1ee5, nh\u01b0 l\u00e1 v\u00e0 r\u1ec5 c\u1ee7a c\u00e2y c\u00e0 d\u01b0\u1ee3c v\u00e0 c\u00e0 \u0111\u1ed9c d\u01b0\u1ee3c c\u00f3 ch\u1ee9a ki\u1ec1m l\u01b0\u01a1ng \u0111ang v\u00e0 atropin, c\u00f3 \u0111\u1ed9c, c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0m cho con ng\u01b0\u1eddi h\u01b0ng ph\u1ea5n, h\u00f4n m\u00ea, nh\u01b0ng khi d\u00f9ng m\u1ed9t l\u01b0\u1ee3ng nh\u1ecf trong y h\u1ecdc l\u1ea1i tr\u1edf th\u00e0nh b\u00e0i thu\u1ed9c tr\u1ecb b\u1ec7nh phong th\u1ea5p, th\u1edf d\u1ed1c, b\u1ee5ng \u0111au qu\u1eb7n; Hoa c\u1ee7a c\u00e0 \u0111\u1ed9c d\u01b0\u1ee3c l\u00e0 hoa d\u01b0\u01a1ng kim m\u00e0 \u0110\u00f4ng y c\u1ed5 \u0111\u1ea1i d\u00f9ng \u0111\u1ec3 l\u00e0m thu\u1ed1c g\u00e2y m\u00ea; Khi b\u1ecb tr\u00fang \u0111\u1ed9c mo\u00f3cphin trong qu\u1ea3 thu\u1ed1c phi\u1ec7n c\u00f3 th\u1ec3 d\u1eabn t\u1edbi li\u1ec7t h\u00f4 h\u1ea5p, nh\u01b0ng trong y h\u1ecdc khi s\u1eed d\u1ee5ng v\u1edbi li\u1ec1u l\u01b0\u1ee3ng th\u00edch h\u1ee3p th\u00ec l\u1ea1i tr\u1edf th\u00e0nh b\u00e0i thu\u1ed1c d\u1eebng \u0111au nhanh. Do \u0111\u00f3 hi\u1ec3u \u0111\u01b0\u1ee3c lo\u1ea1i th\u1ef1c v\u1eadt n\u00e0o c\u00f3 \u0111\u1ed9c v\u00e0 trong ch\u00fang c\u00f3 ch\u1ee9a lo\u1ea1i \u0111\u1ed9c t\u1ed1 n\u00e0o c\u00f3 \u00fd ngh\u0129a r\u1ea5t quan tr\u1ecdng. Ch\u00faa t\u1ec3 c\u1ee7a c\u00e1c lo\u00e0i hoa M\u1ed9t ng\u00e0y n\u00e0o \u0111\u00f3, lang thang trong r\u1eebng m\u01b0a nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi c\u1ee7a Malaysia v\u00e0 Indonesia, b\u1ea1n c\u00f3 th\u1ec3 s\u1ebd s\u1eedng s\u1ed1t khi \u0111\u1eadp v\u00e0o m\u1eaft b\u1ea1n l\u00e0 m\u1ed9t b\u00f4ng hoa ch\u00f3i l\u1ecdi, kh\u1ed5ng l\u1ed3 v\u1edbi \u0111\u01b0\u1eddng k\u00ednh t\u1edbi g\u1ea9n... 1 m\u00e9t. \u0110\u00f3 l\u00e0 Rafflesia, m\u1ed9t d\u1ea1ng hoa loa k\u00e8n l\u1edbn nh\u1ea5t th\u1ebf gi\u1edbi. Th\u1eady k\u1ef3 l\u1ea1, t\u1eeb \u201cb\u00e1u v\u1eadt c\u1ee7a t\u1ea1o ho\u00e1\u201d n\u00e0y, c\u00f3 th\u1ee9 m\u00f9i kinh kh\u1ee7ng kh\u00f4ng ng\u1eebng b\u1ed1c ra m\u00f9i th\u1ecbt th\u1ed1i. D\u00e2n \u0111\u1ecba ph\u01b0\u01a1ng do v\u1eady g\u1ecdi n\u00f3 l\u00e0 hoa x\u00e1c ch\u1ebft. Tuy v\u1eady, th\u1ee9 m\u00f9i \u0111\u00f3 l\u1ea1i c\u00f3 vai tr\u00f2 s\u1ed1ng c\u00f2n \u0111\u1ed1i v\u1edbi hoa rafflesia, ch\u00fang h\u1ea5p d\u1eabn ru\u1ed3i nh\u1eb7ng \u0111\u1ebfn l\u00e0m ch\u1ee9c n\u0103ng th\u1ee5 ph\u1ea5n. T\u00ean \u0111\u1ea9y \u0111\u1ee7 c\u1ee7a lo\u00e0i hoa n\u00e0y l\u00e0 Rafflesia arnoldi. Hoa m\u1ecdc ngay tr\u00ean m\u1eb7t \u0111\u1ea5t, \u0111\u01b0\u1eddng k\u00ednh t\u1edbi 1 m\u00e9t, m\u00e0u \u0111\u1ecf ch\u00f3i l\u1ecdi. C\u00e2y Rafflesia l\u00e0 m\u1ed9t lo\u1ea1i c\u00e2y k\u00fd sinh, d\u1ea1ng s\u1ee3i, \u0111\u01b0\u1eddng k\u00ednh th\u00e2n b\u00e9 nh\u01b0 s\u1ee3i ch\u1ec9. Th\u1eadt ng\u01b0\u1ee3c \u0111\u1eddi, hoa c\u1ee7a c\u00e2y to bao nhi\u00eau th\u00ec th\u00e2n c\u00e2y l\u00e0 b\u00e9 b\u1ea5y nhi\u00eau. Rafflesia chui v\u00e0o c\u00e1c m\u00f4 r\u1ec5 c\u1ee7a m\u1ed9t c\u00e2y ch\u1ee7 c\u00f3 d\u1ea1ng th\u00e2n leo v\u00e0 h\u00fat ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng t\u1eeb \u0111\u00f3. N\u00f3 kh\u00f4ng c\u00f3 l\u00e1, kh\u00f4ng c\u00f3 cu\u1ed1ng, kh\u00f4ng c\u00f3 r\u1ec5. Cu\u1ed1i c\u00f9ng, c\u00e1i vi th\u1ec3 \u0103n b\u00e1m nh\u1ecf b\u00e9 \u0111\u00f3 s\u1ebd t\u1ea1o ra m\u1ed9t c\u00e1i n\u01b0\u1edbu, to d\u1ea9n l\u00ean th\u00e0nh h\u00ecnh m\u1ed9t chi\u1ebfc b\u1eafp c\u1ea3i. Ch\u00ednh c\u00e1i \u201cb\u1eafp c\u1ea3i\u201d n\u00e0y v\u1ec1 sau s\u1ebd n\u1edf ra b\u00f4ng hoa kh\u1ed5ng l\u1ed3 Rafflesia arnoldi, m\u1ecdc ngay tr\u00ean m\u1eb7t \u0111\u1ea5t. C\u00e1c h\u1ea1t c\u1ee7a c\u00e2y Rafflesia r\u1ea5t nh\u1ecf, \u0111\u01b0\u1ee3c b\u1ecdc trong m\u1ed9t l\u1edbp v\u1ecf c\u1ee9ng. C\u00e1c nh\u00e0 khoa h\u1ecdc cho r\u1eb1ng ch\u00ednh c\u00e1c \u0111\u1ed9ng v\u1eadt \u0111\u00e3 truy\u1ec1n h\u1ea1t n\u00e0y \u0111i xa khi \u0111i lang thang trong r\u1eebng. H\u1ea1t gi\u1eaft v\u00e0o m\u00f3ng ch\u00e2n c\u1ee7a ch\u00fang v\u00e0 th\u1ebf l\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c tha \u0111i kh\u1eafp n\u01a1i. Lo\u00e0i Rafflesia \u0111\u1ea9u ti\u00ean v\u00e0 l\u1edbn nh\u1ea5t \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u00e1t hi\u1ec7n \u1edf \u0111\u1ea3o Sumatra. C\u00e1c nh\u00e0 khoa h\u1ecdc \u0111\u00e3 l\u1ea5y t\u00ean ng\u01b0\u1eddi ph\u00e1t hi\u1ec7n ra n\u00f3, m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi ch\u00e2u \u00c2u c\u00f3 t\u00ean l\u00e0 Thomas Stamford Rafflesia, c\u0169ng l\u00e0 ng\u01b0\u1eddi \u0111\u00e3 th\u00e0nh l\u1eadp n\u01b0\u1edbc Singapore ng\u00e0y nay, \u0111\u1eb7t cho c\u00e2y. T\u1eeb \u0111\u00f3 \u0111\u1ebfn nay, ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u00e3 \u0111\u1eb7t t\u00ean cho h\u01a1n 12 lo\u00e0i Rafflesia kh\u00e1c. Kh\u00f4ng ph\u1ea3i m\u1ecdi lo\u00e0i Rafflesia \u0111\u1ec1u c\u00f3 m\u00f9i th\u1ed1i r\u1eefa c\u1ee7a th\u1ecbt th\u1ed1i. \u1ede Indonesia c\u0169ng c\u00f3 lo\u00e0i c\u00e2y n\u00e0y, ng\u01b0\u1eddi d\u00e2n g\u1ecdi l\u00e0 bunga patma, c\u00f3 ngh\u0129a l\u00e0 hoa sen.","Lo\u00e0i hoa nhanh nh\u1ea5t trong t\u1ef1 nhi\u00ean Danh hi\u1ec7u lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt nhanh nh\u1ea5t Tr\u00e1i \u0111\u1ea5t gi\u1edd thu\u1ed9c v\u1ec1 c\u00e2y s\u01a1n th\u00f9 du \u1edf Canada (Bunchberry Dogwood), c\u00e1 nh\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt h\u1ecdc tuy\u00ean b\u1ed1. Nh\u1eefng b\u00f4ng hoa s\u01a1n th\u00f9 du nh\u1ecf x\u00edu c\u00f3 th\u1eddi gian, m\u1edf ra ch\u01b0a t\u1edbi 0,5 ph\u1ea9n ngh\u00ecn gi\u00e2y, ph\u00f3ng \u0111i c\u01a1 quan sinh s\u1ea3n \u0111\u1ef1c (ph\u1ea5n hoa) d\u01b0\u1edbi m\u1ed9t \u00e1p l\u1ef1c g\u1ea9n 800 l\u1ea9n l\u1ef1c m\u00e0 c\u00e1c nh\u00e0 du h\u00e0nh \u0111\u00e3 ph\u1ea3i ch\u1ecbu khi t\u00ean l\u1eeda \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u00f3ng. \u201cVideo t\u1ed1c \u0111\u1ed9 cao \u0111\u00e3 cho th\u1ea5y b\u00f4ng hoa n\u1edf ra trong v\u00f2ng ch\u01b0a t\u1edbi 0,5 ph\u1ea9n ngh\u00ecn gi\u00e2y, nhanh nh\u1ea5t t\u1eebng \u0111\u01b0\u1ee3c ghi nh\u1eadn \u1edf m\u1ed9t lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt\u201d, Joan Edwardst\u1ea1i \u0110\u1ea1i h\u1ecdc Williams\u1edf Williamstown, M\u1ef9, cho bi\u1ebft. C\u00e2y s\u01a1n th\u00f9 du (Cornus canadensis) \u0111\u00e3 v\u01b0\u1ee3t qua c\u00e1c lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt n\u1ed5i ti\u1ebfng nhanh nh\u01b0 ch\u1edbp kh\u00e1c, nh\u01b0 qu\u1ea3 Impatiens pallida n\u1ed5 tung trong 2,8 -5,8 ph\u1ea9n ngh\u00ecn gi\u00e2y, v\u00e0 c\u00fa kh\u00e9p ch\u1eb7t c\u1ee7a hoa b\u1eaby m\u1ed3i Venustrong 100 ph\u1ea9n ngh\u00ecn gi\u00e2y. Lo\u00e0i c\u00e2y n\u00e0y th\u1eadm ch\u00ed c\u00f2n nhanh h\u01a1n c\u1ea3 b\u1ecd ch\u00e9t c\u00f3 c\u00fa nh\u1ea3y v\u1edbi t\u1ed1c \u0111\u1ed9 0,5 -1,0 ph\u1ea9n ngh\u00ecn gi\u00e2y v\u00e0 t\u00f4m b\u1ecd ng\u1ef1a v\u1edbi pha t\u1ea5n c\u00f4ng ch\u1edbp nho\u00e1ng trong 2,7 ph\u1ea9n ngh\u00ecn gi\u00e2y. \u201c Nh\u1ecb hoa s\u01a1n th\u00f9 du \u0111\u01b0\u1ee3c c\u1ea5u t\u1ea1o gi\u1ed1ng nh\u01b0 m\u00e1y b\u1eafn \u0111\u00e1 th\u1eddi trung c\u1ed5 thu nh\u1ecf\u201d, Edwards cho bi\u1ebft . C\u1ed7 m\u00e1y n\u00e0y cho ph\u00e9p b\u00f4ng hoa b\u1eafn ph\u1ea5n \u0111i xa h\u01a1n c\u1ea3 m\u1ed9t chi\u1ebfc m\u00e1y l\u0103ng \u0111\u00e1 \u0111\u01a1n gi\u1ea3n. Th\u00f4ng th\u01b0\u1eddng, k\u1ebb kh\u1edfi \u0111\u1ed9ng cho chi\u1ebfc m\u00e1y b\u1eafn \u0111\u00e1 n\u00e0y th\u01b0\u1eddng l\u00e0 nh\u1eefng con c\u00f4n tr\u00f9ng l\u1edbn nh\u01b0 ong b\u1eafp c\u00e0y, ho\u1eb7c \u0111\u00f4i khi ch\u1eb3ng c\u00f3 g\u00ec c\u1ea3. Khi m\u1ed9t con c\u00f4n tr\u00f9ng \u0111\u1eadu v\u00e0o b\u00f4ng hoa, ph\u1ea5n hoa d\u00ednh l\u00ean th\u00e2n th\u1ec3 ch\u00fang v\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c truy\u1ec1n sang nh\u1eefng b\u00f4ng hoa kh\u00e1c. C\u0169ng c\u00f3 khi b\u00f4ng hoa t\u1ef1 n\u1edf ra, ph\u1ea5n hoa \u0111\u01b0\u1ee3c mang \u0111i trong gi\u00f3 v\u00e0 h\u1ed9i ng\u1ed9 v\u1edbi c\u01a1 quan sinh s\u1ea3n c\u00e1i c\u1ee7a nh\u1eefng b\u00f4ng hoa kh\u00e1c. Tuy v\u1eady, nh\u1eefng ph\u1ea5n hoa \u0111\u1ee7 d\u00ednh \u0111\u1ec3 b\u00e1m l\u1ea1i tr\u00ean th\u00e2n th\u1ec3 c\u00f4n tr\u00f9ng th\u01b0\u1eddng kh\u00f4ng c\u00f3 \u0111\u1ee7 b\u1ed9t \u0111\u1ec3 mang \u0111i trong gi\u00f3. V\u00ec v\u1eady, c\u00f3 th\u1ec3 c\u00e2y s\u01a1n ph\u00f9 du \u0111\u00e3 ph\u00e1t tri\u1ec3n m\u00e1y b\u1eafn \u0111\u1ea1n nh\u1ecf xiu l\u00e0m ph\u01b0\u01a1ng \u00e1n d\u1ef1 ph\u00f2ng, khi m\u00e0 nh\u1eefng k\u1ebb th\u1ee5 ph\u1ea5n kh\u00f4ng xu\u1ea5t hi\u1ec7n, c\u00e1c nh\u00e0 khoa h\u1ecdc ph\u1ecfng \u0111o\u00e1n. C\u00e2y s\u01a1n th\u00f9 du l\u00e0 lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt ph\u1ed5 bi\u1ebfn t\u1ea1o n\u00ean nh\u1eefng th\u1ea3m c\u1ecf d\u01b0\u1edbi r\u1eebng taiga v\u00e0 v\u00e2n sam Canada. T\u1ea1i sao g\u1ecdi c\u00e2y x\u01b0\u01a1ng r\u1ed3ng Saguaros l\u00e0 \u201c ng\u01b0\u1eddi kh\u1ed5ng l\u1ed3\u201d c\u1ee7a sa m\u1ea1c V\u1edbi chi\u1ec1u cao trung b\u00ecnh 9,1 \u0111\u1ebfn 13,3 m\u00e9t, c\u00f3 c\u00e2y cao v\u1ecdt l\u00ean t\u1edbi 15,5 m\u00e9t, x\u01b0\u01a1ng r\u1ed3ng Saguaros n\u1ed5i b\u1eadt tr\u00ean sa m\u1ea1c hoang v\u1eafng v\u1edbi nh\u1eefng th\u00e2n c\u00e2y cao d\u1ea1ng c\u1ed9t, \u0111\u00f4i khi \u0111\u01b0\u1eddng k\u00ednh th\u00e2n \u0111\u1ea1t t\u1edbi 76 cm. Tr\u00ean th\u00e2n n\u00f3 ch\u1ec9 c\u00f3 v\u00e0i nh\u00e1nh l\u1edbn, c\u00f2n g\u1ecdi l\u00e0 tay,","u\u1ed1n cong l\u00ean tr\u1eddi... Saguaros ph\u00e2n b\u1ed1 \u1edf Arizona, \u0110\u00f4ng Nam California v\u00e0 Sonora \u1edf Mexico. Ph\u1ea3i m\u1ea5t t\u1edbi 30 n\u0103m lo\u00e0i c\u00e2y n\u00e0y m\u1edbi \u0111\u1ea1t chi\u1ec1u cao 1 m\u00e9t, nh\u01b0ng tu\u1ed5i th\u1ecd c\u1ee7a ch\u00fang c\u00f3 th\u1ec3 k\u00e9o d\u00e0i h\u01a1n 200 n\u0103m. Gi\u1ed1ng nh\u01b0 c\u00e1c lo\u00e0i x\u01b0\u01a1ng r\u1ed3ng kh\u00e1c, Saguaros s\u1ed1ng trong sa m\u1ea1c nh\u1edd nh\u1eefng c\u01a1n m\u01b0a x\u1ed1i x\u1ea3 th\u01b0\u1eddng ch\u1ec9 x\u1ea3y ra kho\u1ea3ng m\u1ed9t l\u1ea9n trong n\u0103m. Ch\u00fang h\u00fat n\u01b0\u1edbc nhi\u1ec1u h\u1ebft m\u1ee9c c\u00f3 th\u1ec3 v\u00e0 d\u1ef1 tr\u1eef. Saguaros c\u00f3 th\u1ec3 s\u1eed d\u1ee5ng m\u1ed9t t\u1ea5n n\u01b0\u1edbc m\u1ed7i ng\u00e0y b\u1eb1ng c\u00e1ch n\u1edf r\u1ed9ng h\u1ebft c\u1ee1 k\u00edch th\u01b0\u1edbc th\u00e2n c\u00e2y. L\u01b0\u1ee3ng n\u01b0\u1edbc n\u00e0y sau \u0111\u00f3 d\u1ea9n d\u1ea9n \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1eed d\u1ee5ng \u0111\u1ec3 x\u00e2y d\u1ef1ng n\u00ean c\u00e1c m\u00f4 m\u1edbi, nh\u01b0ng v\u1edbi m\u1ed9t t\u1ed1c \u0111\u1ed9 ch\u1eadm \u0111\u1ebfn m\u1ee9c qu\u00e1 tr\u00ecnh n\u00e0y k\u00e9o d\u00e0i cho \u0111\u1ebfn c\u01a1n m\u01b0a sau. T\u1ef1b\u1ea3o v\u1ec7 Lo\u00e0i Saguaros \u0111\u01b0\u1ee3c bao b\u1ecdc b\u1eb1ng v\u00f4 s\u1ed1 nh\u1eefng chi\u1ebfc gai nh\u1ecf (d\u1ea1ng bi\u1ebfn \u0111\u1ed5i c\u1ee7a l\u00e1). Nh\u1eefng chi\u1ebfc gai n\u00e0y l\u00e0m ch\u1ec7ch h\u01b0\u1edbng c\u00e1c d\u00f2ng kh\u00ed bao quanh th\u00e2n c\u00e2y, h\u1ea1n ch\u1ebf t\u1ed1i \u0111a s\u1ef1 tho\u00e1t h\u01a1i n\u01b0\u1edbc b\u1ec1 m\u1eb7t. Nh\u1eefng chi\u1ebfc gai nh\u1ecdn c\u0169ng gi\u00fap xua \u0111u\u1ed5i nh\u1eefng con th\u00fa chuy\u00ean \u0111i ki\u1ebfm x\u01b0\u01a1ng r\u1ed3ng Saguaros l\u00e0m th\u1ee9c \u0103n. Ch\u1ea5t \u0111\u1ed9c trong nh\u1ef1a x\u01b0\u01a1ng r\u1ed3ng g\u00f3p ph\u1ea9n ng\u0103n c\u1ea3n s\u1ef1 ph\u00e1 ho\u1ea1i c\u1ee7a c\u00e1c lo\u00e0i \u0111\u1ed9ng v\u1eadt kh\u00e1c. Qu\u1ea3 ch\u00edn ngay tr\u01b0\u1edbc khi m\u00f9a m\u01b0a t\u1edbi Nhi\u1ec1u lo\u00e0i \u0111\u1ed9ng v\u1eadt, trong \u0111\u00f3 c\u00f3 con ng\u01b0\u1eddi, s\u1eed d\u1ee5ng qu\u1ea3 c\u1ee7a c\u00e2y Saguaros l\u00e0m th\u1ee9 \u0103n. Chim g\u00f5 ki\u1ebfn l\u00e0m t\u1ed5 tr\u00ean c\u00e2y b\u1eb1ng c\u00e1ch kho\u00e9t c\u00e1c h\u1ed1c v\u00e0o trong chi\u1ebfc th\u00e2n \u0111\u1ed3 s\u1ed9 \u0111\u00f3. Hoa c\u1ee7a c\u00e2y, nh\u1eefng b\u00f4ng hoa sang tr\u1ecdng c\u1ee7a v\u00f9ng Arizona, m\u00e0u tr\u1eafng ng\u00e0 v\u00e0 c\u00f3 \u0111\u01b0\u1eddng k\u00ednh t\u1edbi 12,5 cm. Ch\u00fang to\u1ea3 ra m\u00f9i th\u01a1m n\u1ed3ng n\u00e0n, thu h\u00fat nhi\u1ec1u lo\u00e0i c\u00f4n tr\u00f9ng c\u0169ng nh\u01b0 nh\u1eefng con chim b\u1ed3 c\u00e2u c\u00e1nh tr\u1eafng v\u00e0 d\u01a1i m\u0169i d\u00e0i. Nh\u1eefng lo\u00e0i \u0111\u1ed9ng v\u1eadt n\u00e0y s\u1ebd v\u00f4 t\u00ecnh thu gom v\u00e0 ph\u00e2n t\u00e1n ph\u1ea5n hoa d\u00ednh v\u00e0 c\u00e1nh v\u00e0 ng\u01b0\u1eddi ch\u00fang khi ch\u00fang t\u00ecm t\u1edbi c\u00e1c b\u1ea9u m\u1eadt th\u01a1m ngon. B\u00ed \u1ea9n c\u1ee7a c\u00e2y t\u1ea7m g\u1eedi V\u00e0o nh\u1eefng ng\u00e0y m\u00f9a n\u00e0y trong n\u0103m, nh\u1eefng ch\u00f9m c\u00e2y t\u1ea9m g\u1eedi v\u1edbi qu\u1ea3 tr\u1eafng m\u1ecdng v\u00e0 l\u00e1 xanh m\u01b0\u1edbt th\u01b0\u1eddng \u0111\u01b0\u1ee3c treo l\u00ean c\u1eeda ra v\u00e0o c\u00e1c ng\u00f4i nh\u00e0, g\u1ee3i c\u1ea3m h\u1ee9ng cho nh\u1eefng \u0111\u00f4i b\u1ea1n tr\u1ebb trao nhau nh\u1eefng n\u1ee5 h\u00f4n. Nh\u01b0ng kh\u00f4ng ph\u1ea3i ai c\u0169ng bi\u1ebft r\u1eb1ng \u0111\u00f3 l\u00e0 m\u1ed9t trong nh\u1eefng lo\u00e0i c\u1ecf d\u1ea1i \u0111\u1ed9c h\u1ea1i nh\u1ea5t. C\u00f3 kho\u1ea3ng h\u01a1n 1.300 lo\u00e0i t\u1ea9m g\u1eedi, bao g\u1ed3m hai lo\u00e0i ph\u1ed5 bi\u1ebfn nh\u1ea5t lu\u00f4n \u0111\u01b0\u1ee3c treo tr\u00ean c\u1eeda nh\u00e0 trong ng\u00e0y l\u1ec5 m\u00f9a \u0110\u00f4ng, nh\u01b0 m\u1ed9t bi\u1ec3u hi\u1ec7n c\u1ee7a s\u1ef1 thi\u1ec7n ch\u00ed v\u00e0 t\u00ecnh b\u1eb1ng h\u1eefu. Nh\u01b0ng th\u1ef1c t\u1ebf, t\u1ea5t c\u1ea3 b\u1ecdn ch\u00fang l\u1ea1i l\u00e0 nh\u1eefng k\u1ebb \u0103n b\u00e1m tr\u00ean c\u00e1c c\u00e0nh c\u00e2y v\u00e0 c\u00e2y b\u1ee5i, \u0103n c\u1eafp th\u1ee9c \u0103n v\u00e0 n\u01b0\u1edbc c\u1ee7a \u201c ch\u1ee7 nh\u00e0\u201d.","\u201cQua th\u1eddi gian, ch\u00fang l\u00e0m t\u1ed5n h\u1ea1i t\u1edbi s\u1ef1 ph\u00e1t tri\u1ec3n c\u1ee7a c\u00e2y v\u00e0 th\u1eadm ch\u00ed gi\u1ebft ch\u1ebft c\u00e2y \u0111\u00f3\u201d. H\u1ea9u h\u1ebft c\u00e1c lo\u00e0i t\u1ea9m g\u1eedi c\u00f3 l\u00e1 xanh gi\u00fap ch\u00fang t\u1ef1 t\u1ea1o n\u0103ng l\u01b0\u1ee3ng nh\u1edd qu\u00e1 tr\u00ecnh quang h\u1ee3p. V\u00ec th\u1ebf c\u00e1c nh\u00e0 khoa h\u1ecdc g\u1ecdi n\u00f3 l\u00e0 lo\u00e0i b\u00e1n k\u00fd sinh. T\u1eeb Mistletoe (c\u00e2y t\u1ea9m g\u1eedi) b\u1eaft ngu\u1ed3n t\u1eeb th\u1ef1c t\u1ebf r\u1eb1ng lo\u00e0i c\u00e2y n\u00e0y th\u01b0\u1eddng xu\u1ea5t hi\u1ec7n \u1edf nh\u1eefng n\u01a1i chim mu\u00f4ng \u0111\u1ec3 l\u1ea1i ch\u1ea5t th\u1ea3i c\u1ee7a m\u00ecnh. Theo ti\u1ebfng Anglo - Saxon, mistel c\u00f3 ngh\u0129a l\u00e0 ph\u00e2n, v\u00e0 tan c\u00f3 ngh\u0129a l\u00e0 c\u00e0nh c\u00e2y. V\u00ec v\u1eady t\u00ean th\u00f4ng th\u01b0\u1eddng c\u1ee7a n\u00f3 c\u00f3 ngh\u0129a l\u00e0 \u201cph\u00e2n tr\u00ean c\u00e0nh c\u00e2y\u201d. T\u00ean khoa h\u1ecdc c\u1ee7a t\u1ea9m g\u1eedi c\u0169ng kh\u00f4ng hay ho g\u00ec h\u01a1n. Trong ti\u1ebfng Hy L\u1ea1p, phoradendron c\u00f3 ngh\u0129a l\u00e0 \u201c k\u1ebb tr\u1ed9m tr\u00ean c\u00e0nh c\u00e2y\u201d. H\u1ea1t c\u1ee7a t\u1ea9m g\u1eedi \u0111\u01b0\u1ee3c ph\u00e1t t\u00e1n qua m\u1ecf, ch\u00e2n v\u00e0 c\u01a1 quan ti\u00eau ho\u00e1 c\u1ee7a lo\u00e0i chim. \u0110\u00f3 l\u00e0 m\u1ed1i quan h\u1ec7 \u0111\u00f4i b\u00ean c\u00f9ng c\u00f3 l\u1ee3i: Nhi\u1ec1u lo\u00e0i chim s\u1eed d\u1ee5ng t\u1ea9m g\u1eedi \u0111\u1ec3 l\u00e0m t\u1ed5. Trong c\u00e1c lo\u00e0i t\u1ea9m g\u1eedi, t\u1ea9m g\u1eedi l\u00f9n l\u00e0 m\u1ed9t k\u1ebb nguy hi\u1ec3m cho ng\u00e0nh l\u00e2m nghi\u1ec7p. Ch\u1ec9 ri\u00eang \u1edf Colorado(M\u1ef9), n\u00f3 c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0m gi\u1ea3m m\u1ed9t n\u1eefa s\u1ea3n ph\u1ea9m g\u1ed7 h\u00e0ng n\u0103m. Lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt n\u00e0y b\u00e1m r\u1ec5 v\u00e0o nh\u1eefng c\u00e2y to tr\u01b0\u1edfng th\u00e0nh, l\u00e0m suy y\u1ebfu ch\u00fang b\u1eb1ng c\u00e1ch h\u00fat ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng v\u00e0 n\u01b0\u1edbc. Khi qu\u1ea3 c\u1ee7a t\u1ea9m g\u1eedi l\u00f9n ch\u00edn, ch\u00fang s\u1ebd n\u1ed5 tung v\u00e0 b\u1eafn c\u00e1c h\u1ea1t \u0111i xa t\u1edbi 15m. Nh\u1eefng h\u1ea1t \u0111\u00f3 l\u1ea1i \u0111\u1ecdng tr\u00ean c\u00e0nh c\u00e2y non v\u00e0 sau khi n\u1ea3y m\u1ea9m l\u1ea1i ti\u1ebfp t\u1ee5c \u0111\u00e1nh c\u1eafp ch\u1ea5t dinh d\u01b0\u1ee1ng t\u1eeb nh\u1eefng n\u1ea1n nh\u00e2n m\u1edbi. C\u00e1c nh\u00e0 l\u00e2m nghi\u1ec7p v\u00e0 c\u00e1c c\u00f4ng ty l\u1ea5y g\u1ed7 \u0111\u00e3 ph\u1ea3i v\u1eadt l\u1ed9n nhi\u1ec1u n\u0103m \u0111\u1ec3 ng\u0103n ch\u1eb7n s\u1ef1 ph\u00e1t t\u00e1n c\u1ee7a lo\u00e0i c\u00e2y b\u00e9 nh\u1ecf m\u00e0 nguy hi\u1ec3m n\u00e0y. \u201cVi\u1ec7c ng\u0103n c\u1ea3n n\u00f3 kh\u00f3 h\u01a1n c\u1ea3 ng\u0103n c\u00f4n tr\u00f9ng\u201d. B\u1ea5t ch\u1ea5p n\u1ed7i kinh ho\u00e0ng do t\u1ea9m g\u1eedi g\u00e2y ra, lo\u00e0i th\u1ef1c v\u1eadt n\u00e0y \u0111\u00e3 \u0111\u01b0a con ng\u01b0\u1eddi x\u00edch l\u1ea1i g\u1ea9n nhau h\u01a1n theo truy\u1ec1n th\u1ed1ng l\u00e2u \u0111\u1eddi. Do c\u00e2y t\u1ea9m g\u1eedi ra qu\u1ea3 v\u00e0o m\u00f9a \u0110\u00f4ng, c\u00e1c n\u1ec1n v\u0103n ho\u00e1 th\u01b0\u1eddng coi n\u00f3 l\u00e0 bi\u1ec3u hi\u1ec7n c\u1ee7a s\u1ef1 ph\u00ec nhi\u00eau, m\u00e0u m\u1ee1. Vi\u1ec7c trao nhau n\u1ee5 h\u00f4n d\u01b0\u1edbi c\u00e2y t\u1ea9m g\u1eedi c\u00f3 ngu\u1ed3n g\u1ed1c t\u1eeb th\u1eddi c\u1ed5 \u0111\u1ea1i c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi Druid. Khi k\u1ebb th\u00f9 ch\u1ea1m tr\u00e1n nhau d\u01b0\u00f3i c\u00e2y t\u1ea9m g\u1eedi trong r\u1eebng, h\u1ecd ph\u1ea3i h\u1ea1 v\u0169 kh\u00ed v\u00e0 ng\u1eebng b\u1eafn cho t\u1edbi ng\u00e0y h\u00f4m sau. T\u1eeb truy\u1ec1n th\u1ed1ng n\u00e0y m\u00e0 d\u1eabn t\u1edbi vi\u1ec7c cho c\u00e2y t\u1ea9m g\u1eedi l\u00ean c\u1eeda nh\u00e0 v\u00e0 h\u00f4n nhau d\u01b0\u1edbi t\u00e1n l\u00e1 xanh\u201d. C\u00e2y t\u1ea9m g\u1eedi \u0111\u00e3 xu\u1ea5t hi\u1ec7n t\u1eeb ngh\u00ecn n\u0103m nay, ch\u00fang l\u00e0 m\u1ed9t ph\u1ea9n kh\u00f4ng th\u1ec3 thi\u1ebfu c\u1ee7a khu r\u1eebng. V\u00ec sao ng\u01b0\u1eddi v\u00e0 \u0111\u1ed9ng v\u1eadt v\u00f9ng nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi l\u1ea1i nh\u1ecf b\u00e9? o\u25a0o\u25a0o\u25a0\u25a0 Do ti\u1ebfp thu ngu\u1ed3n th\u1ee9c \u0103n ngh\u00e8o n\u00e0n v\u1ec1 proteinv\u00e0 vi ch\u1ea5t, c\u00e1c nh\u00f3m ng\u01b0\u1eddi v\u00e0 \u0111\u1ed9ng v\u1eadt s\u1ed1ng trong v\u00f9ngnhi\u1ec7t \u0111\u1edbi \u1ea9m v\u00e0 x\u00edch \u0111\u1ea1o \u0111\u00e3 th\u00edch nghi theo h\u01b0\u1edbng thu nh\u1ecf t\u1ea9m v\u00f3c l\u1ea1i \u0111\u1ec3 t\u1ed3n t\u1ea1i \u0111\u01b0\u1ee3c trong m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng b\u1ea5t thu\u1eadn l\u1ee3i n\u00e0y. Theo c\u00e1c nh\u00e0 \u0111\u1ecba ho\u00e1, trong \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n \u00e1nh s\u00e1ng M\u1eb7t tr\u1eddi d\u1ed3i d\u00e0o nh\u01b0 \u1edf v\u00f9ng x\u00edch","\u0111\u1ea1o, c\u1ed9ng th\u00eam l\u01b0\u1ee3ng m\u01b0a phong ph\u00fa nh\u01b0 tr\u00ean nh\u1eefng v\u00f9ng nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi \u1ea9m, \u0111\u1ea5t \u0111ai hai mi\u1ec1n n\u00e0y c\u00f3 s\u1ef1 phong ho\u00e1 m\u1ea1nh m\u1ebd v\u00e0 tr\u1edf n\u00ean k\u00e9m ph\u00ec nhi\u00eau, ngh\u00e8o v\u1ec1 \u0111\u1ea1m v\u00e0 l\u00e2n d\u1ec5 ti\u00eau. Ch\u1ea5t ki\u1ec1m, nh\u1ea5t l\u00e0 canxi v\u00e0 magie thi\u1ebfu tr\u1ea9m tr\u1ecdng do m\u01b0a nhi\u1ec1u, \u0111\u1ea5t b\u1ecb r\u1eeda tr\u00f4i nhanh. Nh\u1eefng nguy\u00ean t\u1ed1 vi l\u01b0\u1ee3ng r\u1ea5t c\u1ea9n cho s\u1ef1 s\u1ed1ng nh\u01b0 iot, coban... c\u0169ng thi\u1ebfu, nh\u1ea5t l\u00e0 \u1edf mi\u1ec1n n\u00fai. T\u1eeb c\u00e1c y\u1ebfu t\u1ed1 n\u00e0y, s\u1ef1 k\u00e9m ph\u00e1t tri\u1ec3n c\u1ee7a k\u00edch th\u00edch c\u01a1 th\u1ec3 ng\u01b0\u1eddi v\u00e0 \u0111\u1ed9ng v\u1eadt c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u01b0\u1ee3c l\u00fd gi\u1ea3i nh\u01b0 sau: -Thi\u1ebfu canxi v\u00e0 magie s\u1ebd g\u00e2y ra c\u00e1c b\u1ec7nh v\u1ec1 x\u01b0\u01a1ng. X\u01b0\u01a1ng kh\u00f4ng ph\u00e1t tri\u1ec3n khi\u1ebfn chi\u1ec1u cao h\u1ea1n ch\u1ebf. - Thi\u1ebfu h\u1ee5t s\u1eaft khi\u1ebfn con ng\u01b0\u1eddi m\u1eafc b\u1ec7nh thi\u1ebfu m\u00e1u v\u00e0 g\u1ea9y. Th\u1ef1c v\u1eadt nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi \u1ea9m gi\u00e0u s\u1eaft, song con ng\u01b0\u1eddi kh\u00f4ng h\u1ea5p th\u1ee5 s\u1eaft qua vi\u1ec7c \u0103n th\u1ef1c v\u1eadt m\u00e0 ngu\u1ed3n s\u1eaft ch\u1ee7 y\u1ebfu l\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c cung c\u1ea5p th\u00f4ng qua \u0111\u1ed9ng v\u1eadt (th\u1ecbt, c\u00e1, tr\u1ee9ng, s\u1eefa.). Tuy nhi\u00ean trong th\u1ef1c t\u1ebf, th\u1ee9c \u0103n c\u1ee7a ng\u01b0\u1eddi v\u00e0 \u0111\u1ed9ng v\u1eadt s\u1ed1ng \u1edf v\u00f9ng n\u00e0y ch\u1ee7 y\u1ebfu l\u00e0 th\u1ef1c v\u1eadt, \u0111\u1ed9ng v\u1eadt ch\u1ec9 chi\u1ebfm kho\u1ea3ng t\u1eeb 5% \u0111\u1ebfn 10%. -Trong \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n m\u01b0a nhi\u1ec1u, c\u00e1c ch\u1ea5t ki\u1ec1m c\u1ea9n thi\u1ebft cho cu\u1ed9c s\u1ed1ng c\u1ee7a c\u00e1c sinh v\u1eadt b\u1ecb r\u1eeda tr\u00f4i trong khi l\u1ea1i c\u00f3 s\u1ef1 t\u00edch lu\u1ef9 c\u1ee7a c\u00e1c nguy\u00ean t\u1ed1 kh\u00e1c nh\u01b0 s\u1eaft, nh\u00f4m, silic... Silic l\u00e0 nguy\u00ean t\u1ed1 l\u00e0m cho l\u00e1 c\u00e2y c\u1ee7a hai v\u00f9ng n\u00e0y c\u00f3 m\u00e0u xanh s\u1eabm v\u00e0 c\u1ee9ng, s\u1eafc, c\u00f3 nhi\u1ec1u x\u01a1 v\u00e0 k\u00e9m gi\u00e1 tr\u1ecb dinh d\u01b0\u1ee1ng m\u00e0 \u0111i\u1ec3n h\u00ecnh l\u00e0 c\u1ecf tranh. Silic nhi\u1ec1u \u0111\u1ebfn n\u1ed7i b\u00ean trong c\u00e1c \u1ed1ng tre, n\u1ee9a ta c\u00f3 th\u1ec3 g\u1eb7p c\u00e1c tinh th\u1ec3 silic ng\u1eadm n\u01b0\u1edbc k\u1ebft \u0111\u1ecdng l\u1ea1i nh\u01b0 nh\u1eefng c\u1ee5c \u0111\u01b0\u1eddng. \u0110\u00e2y l\u00e0 nguy\u00ean nh\u00e2n gi\u1ea3i th\u00edch v\u00ec sao nh\u1eefng \u0111\u1ed9ng v\u1eadt nu\u00f4i \u1edf v\u00f9ng nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi \u1ea9m v\u00e0 x\u00edch \u0111\u1ea1o cho s\u1ea3n l\u01b0\u1ee3ng th\u1ecbt v\u00e0 s\u1eefa thua xa so v\u1edbi c\u00e1c lo\u00e0i \u0111\u1ed9ng v\u1eadt \u1edf x\u1ee9 \u00f4n \u0111\u1edbi. S\u1ef1 k\u1ebft h\u1ee3p nh\u1eefng y\u1ebfu t\u1ed1 tr\u00ean \u0111\u00e3 khi\u1ebfn c\u00e1c c\u01b0 d\u00e2n c\u1ee7a v\u00f9ng nhi\u1ec7t \u0111\u1edbi \u1ea9m nh\u01b0 Vi\u1ec7t Nam, Malaysia, Th\u00e1i Lan, Philippines, Indonesia, Angola, Ghine... \u0111\u1ec1u c\u00f3 v\u00f3c d\u00e1ng nh\u1ecf b\u00e9. Th\u1eadm ch\u00ed \u1edf v\u00f9ng r\u1eebng x\u00edch \u0111\u1ea1o ch\u00e2u Phi c\u00f3 b\u1ed9 l\u1ea1c ng\u01b0\u1eddi Pichm\u00ea c\u00f2n \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 b\u1ed9 l\u1ea1c c\u1ee7a nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi \u201ct\u00ed hon\u201d. Nam gi\u1edbi \u1edf \u0111\u00e2y cao kh\u00f4ng qu\u00e1 1,3 m\u00e9t, c\u00f2n ph\u1ee5 n\u1eef ch\u1ec9 cao trung b\u00ecnh kho\u1ea3ng 1 m\u00e9t. T\u00ecnh tr\u1ea1ng t\u01b0\u01a1ng t\u1ef1 nh\u01b0 v\u1eady c\u0169ng di\u1ec5n ra \u0111\u1ed1i v\u1edbi \u0111\u1ed9ng v\u1eadt. Theo t\u00ednh to\u00e1n c\u1ee7a c\u00e1c nh\u00e0 khoa h\u1ecdc, c\u00e1c lo\u1ea1i \u0111\u1ed9ng v\u1eadt \u1edf v\u00f9ng nhi\u1ec7t \u0111\u1eddi \u1ea9m v\u00e0 x\u00edch \u0111\u1ea1o c\u00f3 k\u00edch th\u01b0\u1edbc thua thi\u1ec7t so v\u1edbi \u0111\u1ed3ng lo\u1ea1i c\u1ee7a ch\u00fang \u1edf v\u00f9ng \u00f4n \u0111\u1edbi t\u1edbi 1,5 m\u00e9t. V\u00ed d\u1ee5, l\u00e0i h\u01b0\u01a1u cao c\u1ed5 s\u1ed1ng \u1edf c\u00e1c \u0111\u1ed3ng c\u1ecf \u00f4n \u0111\u1edbi c\u00f3 chi\u1ec1u cao trung b\u00ecnh l\u00e0 6 m\u00e9t trong khi \u1edf v\u00f9ng x\u00edch \u0111\u1ea1o ch\u00fang ch\u1ec9 cao c\u00f3 2,5 m\u00e9t m\u00e0 th\u00f4i. 10 lo\u00e0i v\u1eadt nguy hi\u1ec3m nh\u1ea5t th\u1ebf gi\u1edbi Ch\u00fang l\u00e0 nh\u1eefng sinh v\u1eadt n\u1ed5i danh t\u1eeb l\u00e2u nh\u01b0 s\u01b0 t\u1eed, c\u00e1 m\u1eadp tr\u1eafng hay r\u1eafn mang b\u00e0nh, \u0111\u1ebfn nh\u1eefng lo\u00e0i qu\u00e1 quen thu\u1ed9c xung quanh m\u00e0 th\u1eadm ch\u00ed b\u1ea1n qu\u00ean m\u1ea5t \u0111\u1ed9 nguy h\u1ea1i c\u1ee7a ch\u00fang nh\u01b0 mu\u1ed7i... D\u01b0\u1edbi \u0111\u00e2y l\u00e0 10 lo\u00e0i k\u1ebb th\u00f9 gh\u00ea gh\u1edbm nh\u1ea5t c\u1ee7a lo\u00e0i ng\u01b0\u1eddi. Mu\u1ed7i: H\u1ea9u h\u1ebft c\u00e1c c\u00fa mu\u1ed7i \u0111\u1ed1t \u0111\u1ec1u ch\u1ec9 khi\u1ebfn b\u1ea1n ng\u1ee9a. Nh\u01b0ng m\u1ed9t s\u1ed1 lo\u00e0i mu\u1ed7i c\u00f3","th\u1ec3 mang v\u00e0 truy\u1ec1n k\u00fd sinh tr\u00f9ng s\u1ed1t r\u00e9t. H\u1eadu qu\u1ea3 l\u00e0, nh\u1eefng con c\u00f4n tr\u00f9ng b\u00e9 nh\u1ecf n\u00e0y \u0111\u00e3 g\u00e2y ra h\u01a1n 2 tri\u1ec7u ca t\u1eed vong tr\u00ean ng\u01b0\u1eddi m\u1ed7i n\u0103m. R\u1eafn mang b\u00e0nh ch\u00e2u \u00c1: M\u1eb7c d\u00f9 lo\u00e0i v\u1eadt n\u00e0y kh\u00f4ng \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u1eadn danh hi\u1ec7u lo\u00e0i r\u1eafn \u0111\u1ed9c nh\u1ea5t, nh\u01b0ng n\u00f3 l\u1ea1i g\u00e2y h\u1ea1i nhi\u1ec1u nh\u1ea5t. Trong s\u1ed1 50.000 ca t\u1eed vong v\u00ec r\u1eafn c\u1eafn m\u1ed7i n\u0103m, r\u1eafn mang b\u00e0nh ch\u00e2u \u00c1 \u0111\u00f3ng g\u00f3p \u201cc\u1ed5 ph\u1ea9n\u201d l\u1edbn nh\u1ea5t. S\u1ee9a h\u1ed9p Australia:C\u00f2n \u0111\u01b0\u1ee3c g\u1ecdi l\u00e0 ong bi\u1ec3n, nh\u1eefng con s\u1ee9a to b\u1eb1ng c\u00e1i b\u00e1t n\u00e0y c\u00f3 th\u1ec3 c\u00f3 \u0111\u1ebfn 60 x\u00fac tu tr\u00ean m\u1ed7i 4 m\u00e9t chi\u1ec1u d\u00e0i. M\u1ed7i x\u00fa tu c\u00f3 5.000 t\u1ebf b\u00e0o ng\u00f2i v\u00e0 \u0111\u1ee7 \u0111\u1ed9c t\u1ed1 \u0111\u1ec3 gi\u1ebft ch\u1ebft 60 ng\u01b0\u1eddi. C\u00e1 m\u1eadp tr\u1eafng: M\u00e1u trong n\u01b0\u1edbc c\u00f3 th\u1ec3 l\u00f4i k\u00e9o nh\u1eefng con v\u1eadt n\u00e0y v\u00e0o b\u1eefa \u0103n \u0111i\u00ean lo\u1ea1n, n\u01a1i ch\u00fang s\u1eed d\u1ee5ng t\u1ea5t c\u1ea3 3.000 c\u00e1i r\u0103ng c\u1ee7a m\u00ecnh \u0111\u1ec3 c\u1eafn b\u1ea5t c\u1ee9 th\u1ee9 g\u00ec chuy\u1ec3n \u0111\u1ed9ng. S\u01b0 t\u1eed ch\u00e2u Phi: Nh\u1eefng chi\u1ebfc r\u0103ng nanh kh\u1ed5ng l\u1ed3? Th\u1eed xem. Nhanh nh\u01b0 tia ch\u1edbp? H\u01a1n c\u1ea3 \u0111i\u1ec1u \u0111\u00f3. B\u1ed9 vu\u1ed1t s\u1eafc nh\u01b0 dao c\u1ea1o? Kh\u1ecfi ph\u1ea3i b\u00e0n. Ch\u00fang \u0111\u00f3i? T\u1ed1t h\u01a1n h\u1ebft b\u1ea1n h\u00e3y hy v\u1ecdng l\u00e0 kh\u00f4ng. Nh\u1eefng con m\u00e8o l\u1edbn n\u00e0y g\u1ea9n nh\u01b0 l\u00e0 c\u00e1c tay \u0111i s\u0103n ho\u00e0n h\u1ea3o. C\u00e1 s\u1ea5u n\u01b0\u1edbc m\u1eb7n Australia:\u0110\u1eebng nh\u1ea9m con v\u1eadt n\u00e0y v\u1edbi m\u1ed9t kh\u00fac g\u1ed7! N\u00f3 c\u00f3 th\u1ec3 n\u1eb1m im trong n\u01b0\u1edbc, ch\u1edd \u0111\u1ee3i ng\u01b0\u1eddi \u0111i ngang qua. Sau \u0111\u00f3, trong ch\u1edbp m\u1eaft, n\u00f3 lao v\u00e0o con m\u1ed3i, k\u00e9o k\u1ebb x\u1ea5u s\u1ed1 xu\u1ed1ng n\u01b0\u1edbc \u0111\u1ec3 d\u00ecm ch\u1ebft v\u00e0 c\u1eafn n\u00e1t. Voi: Kh\u00f4ng ph\u1ea3i t\u1ea5t c\u1ea3 c\u00e1c con voi \u0111\u1ec1u th\u00e2n thi\u1ec7n nh\u01b0 Dumbo. Voi gi\u1ebft h\u01a1n 500 ng\u01b0\u1eddi m\u1ed7i n\u0103m tr\u00ean to\u00e0n th\u1ebf gi\u1edbi. Voi ch\u00e2u Phi th\u01b0\u1eddng n\u1eb7ng kho\u1ea3ng 8 t\u1ea5n \u0111\u1ee7 \u0111\u1ec3 gi\u00e0y n\u00e1t b\u1ea1n m\u00e0 ch\u01b0a c\u1ea9n d\u00f9ng \u0111\u1ebfn \u0111\u00f4i ng\u00e0 nh\u1ecdn ho\u1eaft. G\u1ea5u tr\u1eafng: Ch\u1eafc ch\u1eafn trong v\u01b0\u1eddn th\u00fa ch\u00fang c\u00f3 v\u1ebb ngo\u00e0i r\u1ea5t d\u1ec5 th\u01b0\u01a1ng, nh\u01b0ng trong t\u1ef1 nhi\u00ean ch\u00fang coi h\u1ea3i c\u1ea9u voi l\u00e0 b\u1eefa s\u00e1ng. Th\u1eed tham d\u1ef1 m\u00e0 xem, b\u1ea1n s\u1ebd th\u1ea5y ch\u00fang d\u1ec5 d\u00e0ng x\u00e9 to\u1ea1c \u0111\u1ea9u con m\u1ed3i b\u1eb1ng m\u1ed9t c\u00fa T\u1ea1i sao n\u00f3i r\u00f9a l\u00e0 lo\u00e0i v\u1eadt gi\u00e0 nh\u1ea5t th\u1ebf gi\u1edbi? Nh\u1eefng con v\u1eadt gi\u00e0 nh\u1ea5t tr\u00ean th\u1ebf gi\u1edbi s\u1ed1ng tr\u00ean m\u1ed9t v\u00e0i h\u00f2n \u0111\u1ea3o c\u1ee7a Th\u00e1i B\u00ecnh D\u01b0\u01a1ng v\u00e0 \u1ea4n \u0110\u1ed9 D\u01b0\u01a1ng. \u0110\u00f3 l\u00e0 nh\u1eefng con r\u00f9a \u0111\u1ea5t kh\u1ed5ng l\u1ed3 m\u00e0 gi\u1edd \u0111\u00e2y ch\u1ec9 c\u00f2n t\u1ed3n t\u1ea1i c\u00f3 hai lo\u00e0i, m\u1ed9t lo\u00e0i \u1edf Galapagosc\u00f2n lo\u00e0i kia \u1edf Aldabra n\u1eb1m c\u00e1ch xa v\u1ec1 ph\u00eda T\u00e2y c\u1ee7a b\u1edd bi\u1ec3n Tandani kho\u1ea3ng 640 c\u00e2y s\u1ed1 (thu\u1ed9c \u0110\u00f4ng Phi). C\u00e1ch \u0111\u00e2y hai tr\u0103m n\u0103m c\u00f3 nh\u1eefng lo\u00e0i r\u00f9a t\u01b0\u01a1ng t\u1ef1 nh\u01b0 v\u1eady \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c t\u00ecm th\u1ea5y \u1edf v\u00f9ng Mandagascar, Rodriquez v\u00e0 nh\u1eefng v\u00f9ng kh\u00e1c n\u1eefa nh\u01b0ng gi\u1edd \u0111\u00e2y ch\u00fang \u0111\u00e3 b\u1ecb ti\u00eau di\u1ec7t. Nh\u1eefng con gi\u00e0 nh\u1ea5t trong s\u1ed1 r\u00f9a n\u00e0y d\u00e0i t\u1edbi h\u01a1n 1,2 m\u00e9t. Ng\u01b0\u1eddi ta cho l\u00e0 tu\u1ed5i th\u1ecd x\u1ea5p x\u1ec9 c\u1ee7a ch\u00fang l\u00e0 150 n\u0103m. M\u1ed9t con r\u00f9a t\u00ean l\u00e0 Marionb\u1ecb b\u1eaft v\u00e0o n\u0103m 1766 \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u01b0a l\u00ean \u0111\u1ea3o Maurice c\u00f9ng v\u1edbi b\u1ed1n con kh\u00e1c. N\u0103m 1910 Marionb\u1ecb m\u00f9 r\u1ed3i ng\u1eabu nhi\u00ean b\u1ecb gi\u1ebft ch\u1ebft v\u00e0o n\u0103m 1918. V\u1eady l\u00e0 n\u00f3 \u0111\u00e3 s\u1ed1ng tr\u00ean \u0111\u1ea3o Maurice \u0111\u01b0\u1ee3c 152 n\u0103m, nh\u01b0ng th\u1ef1c t\u1ebf tu\u1ed5i \u0111\u1eddi c\u1ee7a n\u00f3 ph\u1ea3i l\u00e0 180 n\u0103m b\u1edfi v\u00ec tr\u01b0\u1edbc khi Marion\u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u01b0a t\u1edbi \u0111\u1ea3o th\u00ec n\u00f3 \u0111\u00e3 c\u00f3 m\u1ed9t th\u00e2n th\u1ec3 to l\u1edbn. M\u1ed9t con kh\u00e1c \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u01b0a \u0111\u1ebfn \u0111\u1ea3o Sri Lanca v\u00e0 Ceylan v\u00e0o n\u0103m 1797 v\u00e0 n\u00f3 s\u1ed1ng m\u00e3i cho t\u1edbi n\u0103m 1910, mai c\u1ee7a n\u00f3 \u0111o \u0111\u01b0\u1ee3c 1,36 m\u00e9t. Nhi\u1ec1u k\u1ef7 l\u1ee5c kh\u00e1c v\u1ec1 tu\u1ed5i th\u1ecd \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c ghi","ch\u00e9p cho c\u00e1c lo\u00e0i r\u00f9a kh\u00e1c. M\u1ed9t con r\u00f9a g\u1ed1c t\u1eeb nh\u1eefng \u0111\u1ea3o Tongas\u1edf c\u00e1ch xa h\u01a1n 300 km v\u1ec1 ph\u00eda \u0110\u00f4ng c\u1ee7a Australia c\u0169ng \u0111\u00e3 trao cho m\u1ed9t nh\u00e0 th\u00e1m hi\u1ec3m ng\u01b0\u1eddi Anh J. Cook n\u0103m 1777. N\u00f3 \u0111\u00e3 ch\u1ebft \u1edf tu\u1ed5i 189 v\u00e0o n\u0103m 1966. Nh\u01b0ng con r\u00f9a qu\u00e1i d\u1ecb qu\u1ea3 th\u1eadt l\u00e0 lo\u00e0i v\u1eadt s\u1ed1ng l\u00e2u nh\u1ea5t. Theo c\u00e1c chuy\u00ean gia nh\u1eadn \u0111\u1ecbnh th\u00ec nh\u1eefng \u0111\u1ed1i th\u1ee7 tr\u1ef1c ti\u1ebfp nh\u1ea5t c\u1ee7a ch\u00fang l\u00e0 nh\u1eefng ch\u00fa c\u00e1 voi l\u1edbn c\u00f3 th\u1ec3 s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t tr\u0103m n\u0103m. Ng\u01b0\u1eddi ta c\u0169ng kh\u1eb3ng \u0111\u1ecbnh voi ch\u00e2u Phi c\u0169ng c\u00f3 th\u1ec3 s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t th\u1ebf k\u1ef7 nh\u01b0ng cho \u0111\u1ebfn nay nh\u1eefng kh\u1eb3ng \u0111\u1ecbnh n\u00e0y v\u1eabn ch\u01b0a \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u1ee9ng th\u1ef1c. Nh\u1eefng con r\u00f9a \u0111\u1ea5t kh\u1ed5ng l\u1ed3 ch\u01b0a ph\u1ea3i l\u00e0 lo\u00e0i l\u1edbn nh\u1ea5t v\u00ec lo\u00e0i r\u00f9a lu\u00fdt, m\u1ed9t lo\u00e0i r\u00f9a bi\u1ec3n d\u00e0i t\u1edbi 2,4 m\u00e9t, c\u00e1ch \u0111\u00e2y h\u00e0ng tri\u1ec7u n\u0103m \u0111\u00e3 c\u00f3 con d\u00e0i t\u1edbi 4 m\u00e9t s\u1ed1ng \u1edf ch\u00e2u M\u1ef9 v\u00e0 m\u1ed9t con kh\u00e1c \u0111o \u0111\u01b0\u1ee3c 6 m\u00e9t c\u0169ng \u0111\u00e3 t\u1ed3n t\u1ea1i \u1edf \u1ea4n \u0110\u1ed9. H\u1ea3i \u00e2u bi\u1ec3n c\u0169ng l\u00e0 m\u1ed9t lo\u00e0i s\u1ed1ng r\u1ea5t th\u1ecd sau khi \u0111\u01b0\u1ee3c theo d\u00f5i b\u1eb1ng ph\u01b0\u01a1ng ph\u00e1p \u0111eo v\u00f2ng cho n\u00f3. Con h\u1ea3i \u00e2u Leysan l\u00e0m t\u1ed5 tr\u00ean m\u1ed9t h\u00f2n \u0111\u1ea3o nh\u1ecf bi\u1ec7t t\u0103m \u1edf Th\u00e1i B\u00ecnh D\u01b0\u01a1ng tr\u00ean th\u1ef1c t\u1ebf \u0111\u00e3 s\u1ed1ng \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1edbi 42 n\u0103m. T\u1ea1i sao con ng\u01b0\u1eddi l\u1ea1i s\u0103n b\u1eaft c\u00e1 voi? C\u00e1 voi l\u00e0 lo\u00e0i \u0111\u1ed9ng v\u1eadt kh\u1ed5ng l\u1ed3 to l\u1edbn nh\u1ea5t tr\u00ean Tr\u00e1i \u0111\u1ea5t, nh\u01b0ng ch\u00fang l\u1ea1i l\u00e0 lo\u00e0i \u0111\u1ed9ng v\u1eadt hi\u1ec1n t\u1eeb c\u1ee7a bi\u1ec3n c\u1ea3. Tr\u1ecdng l\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a nh\u1eefng con c\u00e1 voi c\u00f3 th\u1ec3 \u0111\u1ea1t t\u1edbi 150 t\u1ea5n. Nh\u01b0ng hi\u1ec7n nay m\u1ed9t s\u1ed1 lo\u00e0i c\u00e1 voi \u0111ang \u0111\u1ee9ng tr\u01b0\u1edbc ng\u01b0\u1ee1ng c\u1eeda c\u1ee7a s\u1ef1 tuy\u1ec7t ch\u1ee7ng b\u1edfi s\u1ef1 s\u0103n b\u1eaft c\u00f3 quy m\u00f4 l\u1edbn c\u1ee7a con ng\u01b0\u1eddi. Tr\u01b0\u1eddng h\u1ee3p c\u1ee7a nh\u1eefng con c\u00e1 voi b\u01b0\u1edbu hay c\u00e1 voi xanh \u0111\u00e3 ph\u1ea3n \u00e1nh r\u1ea5t r\u00f5 nh\u1eefng h\u1eadu qu\u1ea3 c\u1ee7a s\u1ef1 s\u0103n b\u1eaft r\u00e1o ri\u1ebft: \u1edf ch\u00e2u Nam C\u1ef1c c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u lo\u00e0i c\u00e1 voi l\u1edbn sinh s\u1ed1ng. C\u00e1c nh\u00e0 khoa h\u1ecdc nh\u1eadn \u0111\u1ecbnh r\u1eb1ng v\u00e0o n\u0103m 1950 s\u1ed1 l\u01b0\u1ee3ng c\u00e1 voi \u1edf \u0111\u00e2y l\u00e0 100.000 con. Ng\u01b0\u1eddi ta d\u00f9ng m\u1ecdi c\u00e1ch \u0111\u1ec3 s\u0103n b\u1eaft c\u00e1 voi \u0111\u1ebfn n\u1ed7i m\u00e0 ch\u1ec9 m\u01b0\u1eddi l\u0103m n\u0103m sau \u1edf \u0111\u00e2y ch\u1ec9 c\u00f2n c\u00f3 kho\u1ea3ng ba ng\u00e0n con. S\u1ed1 l\u01b0\u1ee3ng c\u00e1 voi hi\u1ec7n nay ch\u1ec9 c\u00f2n kho\u1ea3ng ch\u1eebng 12.000 con. Ri\u00eang c\u00e1 voi xanh ch\u1ec9 c\u00f2n ch\u1ee9ng 700 con, m\u1ed9t con s\u1ed1 kh\u00e1 \u00edt \u1ecfi! Ng\u01b0\u1eddi ta k\u1ec3 r\u1eb1ng, c\u00e1ch \u0111\u00e2y v\u00e0i th\u1ebf k\u1ef7 nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi b\u1ea3n x\u1ee9 \u1edf \u0111\u1ea3o Mexique c\u1ee7a bang California \u0111\u00e3 ti\u1ebfn h\u00e0nh s\u0103n b\u1eaft c\u00e1 voi m\u1ed9t c\u00e1ch t\u00e0n nh\u1eabn v\u00e0 r\u1ea5t ly k\u1ef3. V\u00e0o th\u00e1ng gi\u00eang khi \u0111\u00e0n c\u00e1 voi t\u1edbi \u0111\u01b0\u1ee3c b\u1edd bi\u1ec3n b\u1eafc th\u00ec h\u1ecd ti\u1ebfp c\u1eadn c\u00e1 voi tr\u00ean nh\u1eefng chi\u1ebfc xu\u1ed3ng, m\u1ed9t ng\u01b0\u1eddi can \u0111\u1ea3m nh\u1ea5t trong s\u1ed1 n\u00e0y li\u1ec1n nh\u1ea9y l\u00ean l\u01b0ng c\u1ee7a m\u1ed9t con trong \u0111\u00e0n v\u00e0 c\u1eafm hai m\u1ea3nh g\u1ed7 v\u00e0o hai l\u1ed7 m\u0169i khi\u1ebfn cho con v\u1eadt ph\u1ea3i ch\u1ebft ng\u1ea1t. T\u1eeb khi con ng\u01b0\u1eddi ph\u00e1t minh ra nh\u1eefng kh\u1ea9u s\u00fang b\u1eafn nh\u1eefng chi\u1ebfc lao m\u00f3c d\u00f9ng \u0111\u1ec3 s\u0103n c\u00e1 voi th\u00ec k\u1ef9 ngh\u1ec7 ch\u1ebf bi\u1ebfn n\u00f3 c\u00f9ng tr\u1edf n\u00ean ph\u00e1t tri\u1ec3n. Sau khi b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c c\u00e1 voi ng\u01b0\u1eddi ta b\u01a1m kh\u00f4ng kh\u00ed v\u00e0o gi\u1eefa kho\u1ea3ng da v\u00e0 th\u1ecbt c\u00e1 voi \u0111\u1ec3 tr\u00e1nh cho c\u00e1 voi b\u1ecb ch\u00ecm v\u00e0 b\u1ecb tr\u00f4i. Nh\u1eefng t\u1ea9u s\u0103n c\u00e1 voi s\u1ebd m\u00f3c con c\u00e1 v\u00e0 k\u00e9o v\u1ec1 x\u01b0\u1edfng ch\u1ebf bi\u1ebfn. Th\u1ecbt v\u00e0 m\u1ee1 c\u00e1 voi l\u00e0 ngu\u1ed3n nguy\u00ean li\u1ec7u ch\u1ee7 y\u1ebfu \u0111\u1ea9u ti\u00ean m\u00e0 c\u00e1 voi cung c\u1ea5p. M\u1ed9t th\u1eddi gian d\u00e0i m\u1ee1 c\u00e1 voi \u0111\u01b0\u1ee3c d\u00f9ng l\u00e0m d\u1ea9u th\u1eafp s\u00e1ng v\u00e0 d\u00f9ng \u0111\u1ec3 s\u1ea3n xu\u1ea5t ra x\u00e0 ph\u00f2ng. Tr\u01b0\u1edbc khi ch\u1ea5t d\u1ebbo \u0111\u0103ng quang \u0111\u00e3 c\u00f3 m\u1ed9t th\u1eddi t\u1ed3n t\u1ea1i m\u1ed9t th\u1ecb tr\u01b0\u1eddng r\u1ea5t s\u1ea9m u\u1ea5t kinh doanh nh\u1eefng chi\u1ebfc y\u1ebfm, nh\u1eefng t\u1ea5m s\u1eebng u\u1ed1n d\u1ebbo treo nh\u1eefng b\u1ed9 h\u00e0m tr\u00ean c\u1ee7a c\u00e1 voi. Nh\u1eefng","t\u00ean g\u1ecdi \u0111\u01a1n gi\u1ea3n \u201cc\u00e1 voi\u201d l\u00e0 nh\u1eefng th\u1ee9 d\u00f9ng \u0111\u1ec3 gi\u1eef cho c\u00e1c \u00e1o n\u1ecbt ng\u1ef1c v\u00e0 \u00e1o l\u00f3t c\u1ee7a c\u00e1c b\u00e0 \u0111\u01b0\u1ee3c ch\u1eafc ch\u1eafn. Ng\u00e0y nay ch\u00fang ch\u1ec9 \u0111\u1ec3 l\u00e0m ch\u1ed5i qu\u00e9t m\u00e0 th\u00f4i. Hi\u1ec7n nay \u0111\u00e3 c\u00f3 nh\u1eefng lu\u1eadt c\u1ea5m s\u0103n b\u1eaft lo\u00e0i v\u1eadt \u0111ang c\u00f3 nguy c\u01a1 tuy\u1ec7t ch\u1ee7ng. Nh\u1eefng ng\u01b0\u1eddi tr\u01b0\u1edbc kia s\u1ed1ng b\u1eb1ng ngh\u1ec1 \u0111\u00e1nh b\u1eaft c\u00e1 voi nay \u0111\u00e3 chuy\u1ec3n sang ngh\u1ec1 h\u01b0\u1edbng d\u1eabn vi\u00ean du l\u1ecbch, tham quan c\u00e1 voi tr\u00ean \u0111\u1ea1i d\u01b0\u01a1ng. \u1ede nhi\u1ec1u n\u01b0\u1edbc ch\u00e2u \u00c1, ng\u01b0 d\u00e2n g\u1ecdi c\u00e1 voi l\u00e0 c\u00e1 \u00d4ng v\u00e0 h\u1ecd tin r\u1eb1ng c\u00e1 \u00d4ng \u0111\u00e3 gi\u00fap h\u1ecd r\u1ea5t nhi\u1ec1u khi h\u00e0nh ngh\u1ec1 tr\u00ean bi\u1ec3n, nh\u1ea5t l\u00e0 gi\u00fap h\u1ecd tr\u00e1nh \u0111\u01b0\u1ee3c nh\u1eefng tai n\u1ea1n t\u00e0u thuy\u1ec1n tr\u01b0\u1edbc nh\u1eefng con s\u00f3ng l\u1edbn. V\u00ec v\u1eady khi ph\u00e1t hi\u1ec7n x\u00e1c c\u00e1 voi ng\u01b0\u1eddi d\u00e2n t\u1eadp trung k\u00e9o c\u00e1 voi l\u00ean b\u1edd v\u00e0 ch\u00f4n c\u1ea5t c\u00e1 voi r\u1ea5t chu \u0111\u00e1o. Nhi\u1ec1u n\u01a1i ng\u01b0\u1eddi ta c\u00f2n l\u1eadp \u0111\u1ec1n th\u1edd v\u00e0 t\u1ed5 ch\u1ee9c c\u00fang l\u1ec5 cho ch\u00fang. T\u1ea1i sao n\u00f3i c\u00e1 voi l\u00e0 m\u1ed9t \u0111\u1ed9ng v\u1eadt thu\u1ed9c l\u1edbp th\u00fa? \u25a0 \u25a0 \u25a0o\u25a0 \u25a0 JT C\u00e1 voi xanh l\u00e0 lo\u00e0i c\u00e1 voi to l\u1edbn nh\u1ea5t c\u1ee7a \u0111\u1ea1i d\u01b0\u01a1ng v\u1edbi chi\u1ec1u d\u00e0i l\u00e0 30 m\u00e9t v\u00e0 n\u1eb7ng t\u1edbi kho\u1ea3ng 150 t\u1ea5n. H\u1ecd h\u00e0ng c\u1ee7a c\u00e1 voi xanh l\u00e0 c\u00e1c lo\u1ea1i c\u00e1 voi x\u00e1m, c\u00e1 voi tr\u1eafng, c\u00e1 voi l\u01b0ng g\u00f9... hay c\u00e1 nh\u00e0 t\u00e1ng, c\u00e1 heo... Th\u1ef1c ra c\u00e1 voi l\u00e0 m\u1ed9t \u0111\u1ed9ng v\u1eadt thu\u1ed9c l\u1edbp th\u00fa. Ch\u00fang c\u00f3 \u0111\u1ea9y \u0111\u1ee7 \u0111\u1eb7c t\u00ednh c\u1ee7a l\u1edbp th\u00fa \u1edf tr\u00ean c\u1ea1n nh\u01b0 h\u00f4 h\u1ea5p b\u1eb1ng ph\u1ed5i, \u0111\u1ebb con v\u00e0 nu\u00f4i con b\u1eb1ng s\u1eefa. C\u00e1ch \u0111\u00e2y 65 tri\u1ec7u n\u0103m, khi lo\u00e0i kh\u1ee7ng long tuy\u1ec7t ch\u1ee7ng th\u00ec nh\u1eefng sinh v\u1eadt kh\u00e1c tr\u00ean h\u00e0nh tinh m\u1edbi sinh s\u00f4i n\u1ea3y n\u1edf v\u00e0 ch\u00ednh s\u1ef1 ph\u00e1t tri\u1ec3n nhanh ch\u00f3ng n\u00e0y \u0111\u00e3 d\u1eabn \u0111\u1ebfn t\u00ecnh tr\u1ea1ng khan hi\u1ebfm th\u1ee9c \u0103n. Trong \u0111i\u1ec1u ki\u1ec7n s\u1ed1ng nh\u01b0 th\u1ebf, t\u1ed5 ti\u00ean c\u1ee7a lo\u00e0i c\u00e1 voi \u0111\u00e3 ph\u1ea3i di chuy\u1ec3n \u0111\u1ebfn v\u00f9ng ven bi\u1ec3n \u0111\u1ec3 ki\u1ebfm \u0103n v\u00e0 tr\u1ea3i qua m\u1ed9t th\u1eddi gian d\u00e0i ti\u1ebfn ho\u00e1 lo\u00e0i c\u00e1 voi \u0111\u00e3 th\u00edch nghi \u0111\u01b0\u1ee3c v\u1edbi m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng n\u01b0\u1edbc cho \u0111\u1ebfn t\u1eadn ng\u00e0y nay. Khi chuy\u1ec3n t\u1eeb cu\u1ed9c s\u1ed1ng tr\u00ean c\u1ea1n sang s\u1ed1ng m\u00f4i tr\u01b0\u1eddng n\u01b0\u1edbc, c\u00e1 voi chia th\u00e0nh hai nh\u00f3m: nh\u00f3m c\u00f3 r\u0103ng v\u00e0 nh\u00f3m kh\u00f4ng c\u00f3 r\u0103ng. Nh\u00f3m c\u00e1 voi kh\u00f4ng r\u0103ng chuy\u00ean \u0103n c\u00e1c sinh v\u1eadt ph\u00f9 du th\u00ec r\u0103ng c\u1ee7a ch\u00fang bi\u1ebfn ho\u00e1 ho\u00e0n to\u00e0n. C\u00f2n nh\u00f3m c\u00e1 voi c\u00f3 r\u0103ng th\u00ec chuy\u00ean \u0103n c\u00e1c lo\u00e0i c\u00e1 hay nhuy\u1ec5n th\u1ec3 th\u00ec r\u0103ng c\u1ee7a ch\u00fang r\u1ea5t ph\u00e1t tri\u1ec3n. C\u00e1 voi c\u00f3 th\u00e2n h\u00ecnh thon d\u00e0i, da l\u00e1ng tr\u01a1n v\u00e0 c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng ch\u1ecbu l\u1ea1nh r\u1ea5t cao. Kh\u1ea3 n\u0103ng b\u01a1i c\u1ee7a c\u00e1 voi c\u0169ng r\u1ea5t tuy\u1ec7t v\u1edbi, x\u01b0\u01a1ng s\u1ed1ng c\u00e1 voi r\u1ea5t m\u1ec1m d\u1ebbo, u\u1ed1n l\u01b0\u1ee3n d\u1ec5 d\u00e0ng trong n\u01b0\u1edbc, \u0111u\u00f4i c\u00e1 voi n\u1eb1m ngang. Ph\u1ed5i c\u1ee7a lo\u00e0i c\u00e1 voi tuy b\u00e9 nh\u01b0ng l\u1ea1i ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng r\u1ea5t hi\u1ec7u qu\u1ea3, ch\u1ec9 c\u1ea9n v\u00e0i gi\u00e2y ngoi l\u00ean tr\u00ean m\u1eb7t n\u01b0\u1edbc, c\u00e1 voi \u0111\u00e3 c\u00f3 th\u1ec3 thay \u0111\u1ed5i 90% kh\u00f4ng kh\u00ed trong ph\u1ed5i c\u1ee7a ch\u00fang. Kh\u1ea3 n\u0103ng l\u1eb7n s\u00e2u kho\u1ea3ng 2 gi\u1edd c\u1ee7a c\u00e1 voi l\u00e0 \u0111\u1eb7c \u0111i\u1ec3m k\u1ef3 di\u1ec7u c\u1ee7a lo\u00e0i sinh v\u1eadt kh\u1ed5ng l\u1ed3 n\u00e0y. Tr\u01b0\u1edbc \u0111\u00e2y ng\u01b0\u1eddi ta \u0111\u00e3 \u0111\u00e1nh b\u1eaft \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t con c\u00e1 voi xanh c\u00f3 k\u00edch th\u01b0\u1edbc chi\u1ec1u d\u00e0i l\u00e0 33,17 m\u00e9t v\u00e0 n\u1eb7ng t\u1edbi 190 t\u1ea5n, ch\u1ec9 ri\u00eang b\u1ed9 x\u01b0\u01a1ng c\u1ee7a con c\u00e1 voi \u0111\u00e3 n\u1eb7ng t\u1edbi 29 t\u1ea5n, tr\u00e1i tim n\u1eb7ng 700 kg, gan n\u1eb7ng 980 kg v\u00e0 l\u01b0\u1ee1i c\u1ee7a n\u00f3 n\u1eb7ng 4,3 t\u1ea5n. Tr\u1ecdng l\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a l\u01b0\u1ee1i kh\u00f4ng th\u00f4i \u0111\u00e3 b\u1eb1ng tr\u1ecdng l\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a m\u1ed9t con voi tr\u00ean c\u1ea1n.","C\u00e1 voi xanh c\u0169ng di c\u01b0 nh\u01b0 nh\u1eefng lo\u00e0i c\u00e1 kh\u00e1c. B\u00ecnh th\u01b0\u1eddng ch\u00fang sinh s\u1ed1ng \u1edf v\u00f9ng c\u1ef1c B\u1eafc l\u1ea1nh gi\u00e1, nh\u01b0ng khi sinh s\u1ea3n ch\u00fang l\u1ea1i di c\u01b0 v\u1ec1 ph\u01b0\u01a1ng Nam \u0111\u1ec3 sinh s\u1ea3n trong nh\u1eefng v\u00f9ng n\u01b0\u1edbc \u1ea5m h\u01a1n. Nh\u1edd l\u1edbp da d\u00e0y t\u1edbi 60 cm m\u00e0 c\u00e1 voi c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng ch\u1ecbu l\u1ea1nh r\u1ea5t cao c\u0169ng nh\u01b0 tr\u00e1nh \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1ed5n th\u01b0\u01a1ng khi va ch\u1ea1m. Th\u1eddi gian mang thai c\u1ee7a c\u00e1 voi r\u1ea5t d\u00e0i, kho\u1ea3ng 11 th\u00e1ng. Khi m\u1edbi sinh ra c\u00e1 voi con \u0111\u00e3 d\u00e0i 7 -8 m\u00e9t, n\u1eb7ng 3 4 t\u1ea5n. Sau m\u1ed9t th\u00e1ng th\u00ec tr\u1ecdng l\u01b0\u1ee3ng c\u1ee7a ch\u00fang \u0111\u00e3 t\u0103ng g\u1ea5p \u0111\u00f4i. M\u1ed7i ch\u00fa c\u00e1 voi con c\u1ea9n \u0111\u1ebfn 200 l\u00edt s\u1eefa m\u1ed7i ng\u00e0y. S\u1eefa c\u00e1 voi c\u00f3 r\u1ea5t nhi\u1ec1u dinh d\u01b0\u1ee1ng, trong th\u00e0nh ph\u1ea9n s\u1eefa c\u00e1 voi c\u00f3 t\u1edbi 50% l\u00e0 Proteinv\u00e0 ch\u1ea5t b\u00e9o. C\u00e1c nh\u00e0 khoa h\u1ecdc cho r\u1eb1ng tu\u1ed5i th\u1ecd c\u1ee7a lo\u00e0i c\u00e1 voi trong thi\u00ean nhi\u00ean d\u00e0i kho\u1ea3ng 50 n\u0103m ho\u1eb7c c\u00f3 th\u1ec3 l\u00e0 l\u00e2u h\u01a1n n\u1eefa. Nh\u1eefng con c\u00e1 voi c\u00f3 kh\u1ea3 n\u0103ng ph\u00e1t ra nh\u1eefng \u00e2m thanh tr\u1ea9m b\u1ed5ng m\u00e0 ng\u01b0\u1eddi ta th\u01b0\u1eddng b\u1ea3o l\u00e0 c\u00e1 voi \u0111ang h\u00e1t. Nh\u1eefng \u00e2m thanh n\u00e0y c\u00f3 \u00fd ngh\u0129a r\u1ea5t q uan tr\u1ecdng trong \u0111\u1eddi s\u1ed1ng c\u1ee7a lo\u00e0i c\u00e1 voi. Ti\u1ebfng k\u00eau gi\u00fap ch\u00fang t\u00ecm b\u1ea1n, gi\u00fap ch\u00fang t\u00ecm \u0111\u01b0\u1eddng ho\u1eb7c th\u00f4ng b\u00e1o nh\u1eefng nguy hi\u1ec3m cho \u0111\u1ed3ng lo\u1ea1i khi c\u1ea9n thi\u1ebft. C\u00e1 voi l\u00e0 lo\u00e0i c\u00e1 th\u00f4ng minh. N\u00f3 c\u00f3 th\u1ec3 b\u1eaft ch\u01b0\u1edbc \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t s\u1ed1 h\u00e0nh vi c\u1ee7a con ng\u01b0\u1eddi. T\u1ea1i sao n\u00f3i c\u00e1 heo l\u00e0 lo\u00e0i c\u00e1 th\u00f4ng minh? Th\u00e1ng M\u01b0\u1eddi n\u0103m 1987 cu\u1ed9c chi\u1ebfn tranh Iran Ir\u1eafc \u0111ang di\u1ec5n ra r\u1ea5t gay go. \u0110\u00fang l\u00fac \u0111\u00f3 n\u0103m con c\u00e1 heo, g\u1ecdi l\u00e0 n\u0103m con c\u00e1 heo m\u00f5m d\u00e0i \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c m\u1ed9t \u0111\u01a1n v\u1ecb h\u1ea3i qu\u00e2n M\u1ef9 th\u1ea3 \u1edf eo bi\u1ec3n Ormuz \u0111\u1ec3 tham gia v\u00e0o m\u1ed9t chi\u1ebfn d\u1ecbch g\u1ee1 m\u00ecn. Con c\u00e1 heo l\u1edbn (Tursiops trucatus) l\u00e0 con c\u00e1 heo \u0111\u00e3 ph\u00e1t hi\u1ec7n \u0111\u01b0\u1ee3c r\u1ea5t nhi\u1ec1u c\u00e1c lo\u1ea1i m\u00ecn. Nh\u01b0 v\u1eady n\u0103m con c\u00e1 heo \u0111\u00f3 \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c hu\u1ea5n luy\u1ec7n \u0111\u1ec3 l\u00e0m nhi\u1ec7m v\u1ee5 ph\u00e1t hi\u1ec7n nh\u1eefng qu\u1ea3 m\u00ecn m\u00e0 ng\u01b0\u1eddi Iran\u0111\u00e3 th\u1ea3 xu\u1ed1ng nh\u1eb1m g\u00e2y tr\u1edf ng\u1ea1i cho nh\u1eefng t\u00e0u ch\u1edf d\u1ea9u ho\u1ea1t \u0111\u1ed9ng \u1edf v\u00f9ng v\u1ecbnh P ersique. \u0110\u00e2y kh\u00f4ng ph\u1ea3i l\u00e0 l\u1ea9n \u0111\u1ea9u ti\u00ean nh\u1eefng con c\u00e1 heo \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1eed d\u1ee5ng v\u00e0o nh\u1eefng m\u1ee5c \u0111\u00edch qu\u00e2n s\u1ef1 v\u00ec trong cu\u1ed9c chi\u1ebfn tranh Vi\u1ec7t Nam, \u201ccon c\u00e1 heo h\u00e0ng h\u1ea3i\u201d \u0111\u00e3 \u0111\u01b0\u1ee3c s\u1eed d\u1ee5ng r\u1ed3i. Nh\u01b0ng c\u00e1c nhi\u1ec7m v\u1ee5 c\u1ee7a ch\u00fang \u0111\u1ec1u \u201ct\u1ed1i m\u1eadt\u201d cho n\u00ean ng\u01b0\u1eddi ta kh\u00f4ng th\u1ec3 bi\u1ebft \u0111\u01b0\u1ee3c \u0111\u00edch x\u00e1c \u0111\u00f3 l\u00e0 nh\u1eefng nhi\u1ec7m v\u1ee5 g\u00ec \u0111\u01b0\u1ee3c. Tr\u00e1i l\u1ea1i, m\u1ed9t \u0111i\u1ec1u ch\u1eafc ch\u1eafn m\u00e0 ai c\u0169ng bi\u1ebft l\u00e0 s\u1ef1 th\u00f4ng minh c\u1ee7a nh\u1eefng con v\u1eadt bi\u1ec3n c\u00f3 v\u00fa n\u00e0y. Gi\u1ed1ng nh\u01b0 nh\u1eefng con d\u01a1i, ch\u00fang \u0111\u01b0\u1ee3c tr\u1eddi ph\u00fa cho m\u1ed9t c\u01a1 quan \u0111\u1ecbnh v\u1ecb b\u1eb1ng s\u00f3ng \u00e2m, c\u00e1 heo s\u1ebd ph\u00e1t ra c\u00e1c \u00e2m thanh, khi g\u1eb7p m\u1ed9t v\u1eadt c\u1ea3n nh\u1eefng \u00e2m thanh \u0111\u00f3 s\u1ebd ph\u1ea3n h\u1ed3i l\u1ea1i, l\u00fac n\u00e0y b\u1ed9 nh\u1edb c\u1ee7a ch\u00fang \u201c\u0111\u00e3 v\u1ebd\u201d l\u00ean \u0111\u01b0\u1ee3c t\u1ea5m b\u1ea3n \u0111\u1ed3 ghi l\u1ea1i nh\u1eefng g\u00ec m\u00e0 ch\u00fang ph\u00e1t hi\u1ec7n \u1edf xung quanh \u0111\u1ea5y, \u0111\u1ed3ng th\u1eddi c\u0169ng b\u00e1o cho ch\u00fang bi\u1ebft t\u00ecnh h\u00ecnh chuy\u1ec3n \u0111\u1ed9ng c\u1ee7a \u0111\u1ed1i t\u01b0\u1ee3ng. \u0110\u1ec3 t\u00ecm \u0111\u01b0\u1ee3c kho\u1ea3ng c\u00e1ch: Nh\u01b0 tr\u01b0\u1eddng h\u1ee3p t\u00ecm ra nh\u1eefng qu\u1ea3 m\u00ecn th\u1ea3 \u1edf eo bi\u1ec3n Ormuz ng\u01b0\u1eddi ta cho r\u1eb1ng con c\u00e1 heo \u0111\u00e3 s\u1eed d\u1ee5ng t\u1edbi m\u1ed9t c\u00e1i m\u00e1y thu ph\u00e1t t\u00edn hi\u1ec7u n\u1eb1m \u1edf \u0111\u00e1y b\u1ed9 n\u00e3o v\u00e0 n\u00f3 s\u1ebd ghi l\u1ea1i nh\u1eefng s\u00f3ng \u00e2m thanh ph\u00e1t \u0111i v\u00e0 so s\u00e1nh v\u1edbi s\u00f3ng ph\u1ea3n h\u1ed3i."]
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273