อัั ตลัั กษณ์์ วิิ ธีีคิิ ด และชีีวิิ ต 4.0 ของชาวดิิ จิิ ทัั ลไทย: การสัั งเคราะห์์ ผลการวิิ จัั ย สู่่� การใช้้ประโยชน์์ เชิิงนโยบาย จุุลนีี เทีียนไทย และคณะ สนัั บสนุุ นโดย แผนงานบููรณาการด้้านยุุทธศาสตร์์เป้้ าหมาย (Spearhead) ด้้านสัั งคมคนไทย 4.0 สำำ �นัักงานการวิิจััยแห่่งชาติิ (วช.)
คำำ�นำำ � นัับเป็็นเวลาร่่วม 1 ปีี กว่่าการเดิินทางครั้�งนี้้�จะมาถึึงเป้้าหมาย จากจุุดเริ่�มต้้น โครงการวิิจัยั “การสร้้างความเข้้าใจในคุณุ ลักั ษณะ พฤติกิ รรม และทััศนคติใิ นอนาคต ของชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทย” ที่่ต� ้อ้ งการทำ�ำ ความเข้า้ ใจและรู้�้ จักั ตัวั ตนของ “คนรุ่่�นใหม่”่ ในสังั คม ไทย หรืือที่่�ถููกเรีียกในงานวิิจััยชิ้�นนี้�้ว่่า “ชาวดิิจิิทััล” (Neo-digital Natives) ซึ่่�งเดิิม มีีเพีียงภาพมายาคติิที่่�ระบุุว่่า พวกเขาเหล่่านั้้�นเป็็น “เด็็กรุ่่�นใหม่่” ที่่�เกิิดมาพร้้อมกัับ เทคโนโลยีีและสิ่�งอำำ�นวยความสะดวกรอบตััว มีีความเป็น็ ส่่วนตัวั สููง และคงมีีอัตั ลัักษณ์์ ไม่แ่ ตกต่า่ งจากคนวัยั เดีียวกันั ทั่่ว� โลกที่่ไ� ด้ร้ ับั อิทิ ธิพิ ลจากการเปลี่่ย� นแปลงทางเทคโนโลยีี ในรููปแบบเดีียวกััน ซึ่่�งสิ่�งที่่�ได้้นำำ�เสนอในการศึึกษาครั้�งนี้้�จะทำำ�ให้้ได้้เห็็นว่่า “ตััวตน” จริิง ๆ ของคนรุ่่�นใหม่น่ ั้้น� เป็็นอย่่างไร ถึงึ แม้จ้ ะเป็น็ เพีียงเสีียงสะท้้อน “ส่่วนหนึ่่�ง” ของ คนกลุ่�มนี้�้ เนื่่�องจากเป้้าหมายและขอบเขตของการศึึกษานี้�้ไม่่ได้้ออกแบบมาเพื่่�อจะใช้้ แสดงความเป็็น “ตััวแทน” สำ�ำ หรัับการนำ�ำ ไปอ้้างอิิงในวงกว้้าง (Generalization) ว่่า คนรุ่่�นใหม่่ทั่่�วไปจะต้้องมีีลัักษณะเช่่นนี้้� แต่่อย่่างน้้อยผลวิิจััยจากการศึึกษานี้้�อาจมีี ส่่วนช่่วยทำำ�ให้้คนในสัังคมได้้มีีความเข้้าใจเพิ่่�มขึ้�นเกี่�ยวกัับชาวดิิจิิทััลไทย ว่่าคนกลุ่�มนี้�้ เป็็นส่ว่ นสำำ�คัญั ของการพัฒั นาสังั คมไทยเช่น่ เดีียวกับั ประชากรกลุ่�มอื่น� และสามารถเป็็น “คนไทย 4.0” ตามความคาดหวัังของสัังคมได้้เช่่นกััน หากร่่วมจููงมืือกัันเดิินไปด้้วย ความเข้า้ ใจ ยอมรับั และเปิิดโอกาสซึ่่ง� กัันและกันั มากขึ้�น และถืือเป็็นการเปิดิ โลกทััศน์์ ของการวิจิ ัยั ที่่เ� กี่ย� วข้อ้ งกับั ชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทย โดยหวังั ว่า่ จะช่ว่ ยทำ�ำ หน้า้ ที่่เ� ป็น็ กระบอกเสีียง ให้้เกิดิ ความเข้้าใจ ช่่วยลดช่่องว่า่ งระหว่า่ งรุ่่�นวััยในสัังคมไทยได้อ้ ีีกทางหนึ่่ง� และเพื่่�อให้้ สามารถนำ�ำ ข้้อค้้นพบเหล่่านี้�้ไปประยุุกต์์ใช้้ในเชิิงนโยบายได้้อย่่างชััดเจนและตรง เป้้าหมายมากขึ้ �นจึึงเป็็นที่่�มาของการสัังเคราะห์์ผลการวิิจััยของโครงการบางส่่วน เพื่่อ� นำำ�ไปสู่่�การใช้ป้ ระโยชน์์เชิิงนโยบายในครั้�งนี้�้ อย่่างไรก็็ตาม งานวิิจััยครั้�งนี้�้คงไม่่สามารถสำำ�เร็็จลุุล่่วงได้้หากปราศจากความ ร่ว่ มมือื ความช่ว่ ยเหลืือ และความอนุเุ คราะห์์จากหลายภาคส่่วน ไม่ว่ ่่าจะเป็น็ ส่ว่ นของ 4
แผนงานคนไทย 4.0 ที่่ใ� ห้โ้ อกาสโดยการเปิดิ พื้้น� ที่่ใ� ห้ก้ ับั โครงการวิจิ ัยั ใหม่่ ๆ ที่่ต� อบสนอง ต่่อเป้้าประสงค์์ของยุุทธศาสตร์์ชาติิ 20 ปีี และต่่อยอดการพััฒนาบนพื้้�นฐานนโยบาย ไทยแลนด์์ 4.0 ด้ว้ ยการสนัับสนุนุ และให้ท้ ุุนทรัพั ย์โ์ ดยสำำ�นัักงานการวิิจัยั แห่ง่ ชาติิ (วช.) อัันเป็็นหน่่วยงานกลางด้้านการบริิหารงานวิิจััยของประเทศที่่�มีีบทบาทวางมาตรฐาน ด้้านการวิิจััย ช่่วยจััดการความรู้้�จากการวิิจััย และส่่งเสริิมการวิิจััยอย่่างมีีทิิศทาง รวมถึึงเป็็นศููนย์์กลางเชื่ �อมโยงฐานข้้อมููลการวิิจััยของประเทศโดยการบริิหารจััดการ อย่่างมืืออาชีีพ โดยเฉพาะอย่่างยิ่�ง ศาสตราจารย์์ ดร.มิ่�งสรรพ์์ ขาวสอาด ประธาน บริิหารแผนงานบููรณาการยุทุ ธศาสตร์์เป้า้ หมาย (Spearhead) ด้้านสังั คมคนไทย 4.0 ตลอดจนผู้�้ทรงคุุณวุุฒิิทุุกท่่านที่่�คอยให้้ข้้อเสนอแนะที่่�เป็็นประโยชน์์อย่่างยิ่ �งกัับ โครงการนี้�้ ศาสตราจารย์์เกีียรติิคุุณ ดร.อานัันท์์ กาญจนพัันธุ์์� รองศาสตราจารย์์ ดร.วรากรณ์์ สามโกเศศ รองศาสตราจารย์์ ดร.อรุณุ ีี อินิ ทรไพโรจน์์ และคณะผู้ท้� รงคุณุ วุฒุ ิิ ผู้�ใ้ ห้ท้ ิศิ ทางและข้้อคิดิ ในการเก็บ็ ข้อ้ มููล เพื่่อ� นำ�ำ มาสู่�การวิเิ คราะห์ท์ ี่่�ตอบโจทย์์บููรณาการ ยุทุ ธศาสตร์เ์ ป้้าหมายด้า้ นสัังคมคนไทย 4.0 ได้้อย่า่ งคมชัดั มากขึ้�น ที่่�สำ�ำ คััญเป็็นอย่่างยิ่�ง กลุ่�มคนที่่�จะขาดไม่่ได้้สำำ�หรัับการวิิจััยครั้�งนี้�้คืือ ผู้�้ให้้ข้้อมููล ทุกุ ท่่านทั้้�ง 960 ชีีวิติ ที่่ก� รุุณาสละเวลาเข้า้ ร่ว่ มให้ข้ ้อ้ มููลในงานวิจิ ัยั ในการเก็บ็ รวบรวม ข้อ้ มููลภาคสนามในช่่วงระยะเวลาร่่วม 7 เดือื น ตั้�งแต่่เดือื นพฤษภาคม - ธันั วาคม 2562 ตลอดจนขอขอบพระคุณุ ผู้�้ที่เ� กี่ย� วข้อ้ งกับั ชาวดิจิ ิทิ ัลั อันั ได้แ้ ก่่ ผู้�้ ปกครอง ครููและอาจารย์์ รวมไปถึึงผู้้�บัังคัับบััญชาของชาวดิิจิิทััลที่่�กรุุณาให้้ข้้อมููลเพื่่�อทำ�ำ ความเข้้าใจกลุ่�มชาว ดิิจิิทััลไทยได้้ลึึกซึ้�งยิ่�งขึ้�น ตลอดจนนัักวิิจััยและผู้�้ ช่่วยวิิจััยทั้้�งในระดัับปริิญญาตรีี ปริิญญาโท และปริิญญาเอกทุุกคน จากหลากหลายสถาบัันในทุุกพื้้�นที่่�การวิิจััย ซึ่่�งให้้ ความร่่วมมืือร่่วมใจในการปฏิิบััติิหน้้าที่่�ของทุุกคนอย่่างเต็็มที่่�สุุดความสามารถในทุุก ขั้น� ตอนของการวิจิ ัยั ตลอดจนขอขอบพระคุณุ หน่ว่ ยงานต้น้ สังั กัดั ของผู้้�วิจิ ัยั ทุกุ คน ได้แ้ ก่่ คณะรัฐั ศาสตร์์ จุฬุ าลงกรณ์ม์ หาวิทิ ยาลัยั คณะสังั คมศาสตร์์ มหาวิทิ ยาลัยั เกษตรศาสตร์์ 5
คณะศิิลปศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยเทคโนโลยีีพระจอมเกล้้าธนบุุรีี คณะศิิลปศาสตร์์และ วิิทยาศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยนครพนม คณะมนุุษยศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยรามคำ�ำ แหง ที่่�ให้้ความอนุุเคราะห์์และเปิิดโอกาสให้้นัักวิิจััยในสัังกััดได้้เข้้าร่่วมโครงการวิิจััยอย่่าง เต็็มที่่� นอกจากนี้�้ ยัังขอขอบคุุณนางสาวกุุลกนิิษฐ์์ สุุธรรมชััย ผู้้�ช่่วยวิิจััยในระดัับ ปริิญญาเอก ผู้้�ให้้ความช่่วยเหลืือในด้้านการตรวจร่่างต้้นฉบัับ ปรัับแก้้ภาษา และให้้ ความเห็น็ ที่่�เป็น็ ประโยชน์ใ์ นการจััดทำ�ำ รายงานฉบับั พิเิ ศษนี้�้ ท้้ายสุุดนี้้� คณะผู้้�วิิจััยหวัังเป็็นอย่่างยิ่�งว่่า ข้้อมููลที่่�ปรากฏในการศึึกษาครั้�งนี้้�คงจะ เป็็นประโยชน์์ไม่่น้้อยสำำ�หรัับผู้้�ที่ �มีีส่่วนเกี่ �ยวข้้องกัับชาวดิิจิิทััลทุุกฝ่่ายให้้ได้้เข้้าใจใน ตััวตนของพวกเขามากขึ้�นในมุุมมองที่่�แตกต่่างไปจากมายาคติิแบบเดิิม ไม่่ว่่าจะเป็็น การวางแผนเพื่่อ� ส่ง่ เสริมิ หรือื มีีเป้า้ หมายเพื่่อ� พัฒั นาเด็ก็ กลุ่�มนี้ใ�้ ห้เ้ ป็น็ ไปตามเป้า้ ประสงค์์ หรืือนโยบายของประเทศในรููปแบบใดก็็ตาม การกำ�ำ หนดสิ่่�งเหล่่านี้�้ด้้วยความเข้้าใจใน วิธิ ีีคิิด พฤติิกรรม และตััวตน จะช่ว่ ยลดอคติิความขัดั แย้้งและความสููญเสีียที่่อ� าจเกิดิ ขึ้้น� จากความเข้า้ ใจที่่�ผิิดพลาดเหล่่านั้้�นได้ไ้ ม่ม่ ากก็็น้อ้ ย ด้ว้ ยความเคารพ รองศาสตราจารย์ ์ ดร.จุุลนีี เทียี นไทย และคณะ มิิถุุนายน 2563 6
บทคัั ดย่่อ การทำ�ำ ความเข้้าใจ “ชาวดิิจิิทััล (Digital Natives)” เป็็นกุุญแจสำำ�คััญต่่อการ ขับั เคลื่�อนยุทุ ธศาสตร์ช์ าติิ 20 ปีี (พ.ศ. 2561-2580) ที่่�ต้อ้ งการพัฒั นาประเทศพร้้อมกับั สร้้างคนไทย 4.0 เพราะกลุ่�มประชากรดิิจิิทััลของไทยที่่�สำำ�คััญคืือ “ประชากรกลุ่�ม เจเนอเรชันั วาย (Gen Y) และกลุ่�มเจเนอเรชันั ซีี (Gen Z)” ด้ว้ ยรุ่่�นการเกิิดและเติิบโต มาพร้้อมกัับการมีี การใช้้ และการพััฒนาเทคโนโลยีีต่่าง ๆ ประชากรกลุ่�มนี้�้จึึงเป็็น วััยแรงงานที่่�สำ�ำ คััญของประเทศทั้้�งช่่วงเวลาปััจจุุบัันและอนาคต โครงการวิิจััยนี้้� มีีเป้้าหมายสำ�ำ คััญที่่�จะศึึกษาประชากรกลุ่�มดัังกล่่าว ซึ่�่งกลุ่�มประชากรที่่�ใช้้ในการวิิจััยนี้้� มีี 2 กลุ่�ม ประกอบด้้วย 1) “ประชากรดิิจิิทัลั ” จำำ�นวน 910 คน เป็น็ ผู้�้ที่�เกิิดระหว่า่ ง ปีี พ.ศ. 2524-2549 เป็น็ ผู้้�ที่�มีีอายุุ 13-23 ปีี จััดเป็น็ “ชาวดิิจิทิ ัลั รุ่่�นใหม่่” ส่่วนผู้้�ที่�อายุุ 24-38 ปีี จััดเป็น็ “ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นเก่า่ ” 2) ผู้�้ที่�เกี่ย� วข้อ้ งกัับชาวดิิจิิทัลั จำ�ำ นวน 50 คน ได้แ้ ก่่ ผู้้�ปกครอง ครููอาจารย์์ และนายจ้า้ งหรือื ผู้้�บังั คับั บัญั ชา ทั้้ง� นี้�้ ประชากรทั้้ง� สองกลุ่�ม อยู่�พื้�นที่่�การศึึกษาหลััก 3 จัังหวััดคืือ 1) กรุุงเทพมหานคร เป็็นตััวแทนเมืืองหลวง 2) จังั หวัดั เชีียงใหม่่ เป็น็ ตัวั แทนเมือื งหลักั และ 3) จังั หวัดั นครพนม เป็น็ ตัวั แทนเมือื งรอง การวิจิ ััยนี้้�มีีวัตั ถุปุ ระสงค์์ 4 ประการ คืือ 1) เพื่่�อศึึกษาการเปลี่่ย� นแปลงทางสังั คม และวััฒนธรรมอัันเป็็นผลสืืบเนื่่�องมาจากการพััฒนาเทคโนโลยีีจากมุุมมองของ ชาวดิิจิิทััลในสัังคมไทย 2) เพื่่�อศึึกษาอััตลัักษณ์์รุ่่�นของชาวดิิจิิทััลไทย 3) เพื่่�อศึึกษา มุุมมองต่่อความรู้�้ ทัักษะและทััศนคติิที่่�จำ�ำ เป็็นของชาวดิิจิิทััลไทย และ 4) เพื่่�อศึึกษา ภาพในอนาคตอัันเกิิดจากมุุมมองของชาวดิิจิิทััลไทย ซึ่่�งประกอบด้้วยภาพหลััก คุุณธรรมสำำ�คััญในการเป็็นพลเมืืองที่่�ดีีของไทยรวมถึึงความกลััว ความฝััน และความหวัังของคนรุ่่�นใหม่่สำ�ำ หรัับวิิธีีการวิิจััยนั้้�นเป็็นการวิิจััยที่่�ใช้้เทคนิิคระเบีียบ วิิธีีวิิจััยทางมานุุษยวิิทยาเป็็นหลััก ซึ่่�งมีีเทคนิิคการวิิจััยที่่�สำ�ำ คััญในการเก็็บข้้อมููล ภาคสนาม Offline ได้้แก่่ 1) เทคนิิคการวิิจััยแบบสอบถามสััมภาษณ์์ 2) เทคนิิค การรวบรวมคำำ�ศััพท์์3) เทคนิคิ การวาดภาพเชิิงพรรณนา 4) เทคนิคิ การสัมั ภาษณ์์แบบ 8
กึ่ �งโครงสร้้างประเภทการสััมภาษณ์์แบบเจาะลึึกนอกจากนี้�้ยัังใช้้วิิธีีการวิิจััยทาง วิิทยาศาสตร์์ข้้อมููลด้้วยการใช้้เทคนิิคการสกััดและวิิเคราะห์์ข้้อความออนไลน์์ โดย โครงการวิจิ ัยั นี้ม�้ ีีระยะเวลาโครงการรวมทั้้ง� สิ้น� 14 เดือื น (เดือื นเมษายน 2562 - มิถิ ุนุ ายน 2563) ซึ่ง่� ประกอบไปด้ว้ ยการเก็บ็ ข้อ้ มููลภาคสนามเป็น็ เวลา 7 เดือื น (เดือื นพฤษภาคม - ธัันวาคม 2562) ผลการวิิจััยพบว่่า ตามมุุมมองของชาวดิิจิิทััลไทย การพััฒนาเทคโนโลยีีส่่งผลให้้ พฤติิกรรม การปฏิสิ ััมพันั ธ์์ และบรรทัดั ฐานสังั คมเปลี่่ย� นแปลงไป รวมถึึงทำ�ำ ให้้เกิดิ การ สร้้างแบบแผนใหม่่ เช่น่ การใช้้ภาษา วิิธีีคิดิ ต่อ่ การใช้ช้ ีีวิติ การจัดั การชีีวิติ การเรีียนรู้้� การทำ�ำ งานในองค์ก์ ร ความสััมพันั ธ์ใ์ นครอบครััว การสร้า้ งและนำ�ำ เสนอตััวตน การเลืือก ปฏิิบััติิต่่อกััน การตััดสิินความผิิดชอบชั่�วดีี และการโต้้แย้้งต่่อหลัักคุุณธรรม ตลอดจน การที่่ส� ถาบันั ทางสัังคมได้ร้ ัับผลกระทบในเชิิงโครงสร้้าง เกิดิ “ความเหลื่อ� มล้ำ��ำ ” ในมิติ ิิ ทางสัังคมรููปแบบต่่าง ๆ เช่่น โอกาสการเข้้าถึึงเทคโนโลยีีที่่�ไม่่เท่่าเทีียมกััน เป็็นต้้น นอกจากนี้้� ยัังพบปััญหาสุุขภาพรููปแบบใหม่่ ๆ อัันเป็็นผลพวงมาจากการพััฒนาทาง เทคโนโลยีีอีีกด้ว้ ย สำำ�หรัับการนิิยามอััตลัักษณ์์รุ่่�นของชาวดิิจิิทััลไทยนั้้�นมีีการผสมผสานบริิบท ความเป็็นสากลและบริิบทของสัังคมไทยเข้้าด้้วยกััน ความแตกต่่างของอััตลัักษณ์์ มาจากอายุแุ ละประสบการณ์ช์ ีีวิติ ซึ่่ง� เป็็นเงื่�อนไขสำ�ำ คััญในการกำำ�หนดความคิดิ ทัศั นคติิ วิิธีีการคิิด การมองโลก การเปิิดรัับ การปรัับตััว ตลอดจนวิิถีีการดำ�ำ เนิินชีีวิิตและ วิิถีีการใช้้เทคโนโลยีี ซึ่�่งอััตลัักษณ์์สำำ�คััญของชาวดิิจิิทััลไทยรุ่่�นใหม่่ คืือความทัันโลก มีีศักั ยภาพทางเทคโนโลยีี ปรับั ตัวั ได้เ้ ร็ว็ เปิดิ ใจรับั ต่อ่ สิ่ง� ใหม่่ และมีีความหลากหลาย ทั้้ง� นี้้� ไม่ใ่ ช่ช่ าวดิจิ ิทิ ัลั ทุกุ คนจะมีีคุณุ ลักั ษณะดังั กล่า่ วเหมือื นกันั ทั้้ง� หมด แต่ม่ ีีความแตกต่า่ งกันั ไปตามฐานะทางเศรษฐกิิจ สังั คม พื้้�นฐานครอบครัวั และช่ว่ งวััยของแต่่ละบุคุ คลด้้วย 9
ชาวดิิจิิทััลไทยเรีียนรู้้�และพััฒนาทัักษะเฉพาะตััวที่่�ผ่่านการใช้้เทคโนโลยีีในชีีวิิต ประจำำ�วััน ทั้้�งทัักษะการใช้้คอมพิิวเตอร์์หลากรููปแบบ การจััดการงานได้้หลากหลาย ในคราวเดีียวกันั (Multitasking Skills) ทัักษะการแสวงหาข้อ้ มููล และทัักษะด้้านภาษา มีีการสร้้างรููปแบบการเรีียนรู้้�ใหม่่ที่่�ไม่่ยึึดติิดกัับกรอบความคิิดเดิิม พื้้�นที่่�การเรีียนรู้�้ ถููกขยายขอบเขตทั้้�งในพื้้�นที่่�ทางกายภาพเดิิมและพื้้�นที่่�บนโลกออนไลน์์ พื้้�นที่่�ความรู้�้ ในบ้้านที่่�สามารถสร้้างได้้ผ่่านสมาชิิกในครอบครััว รวมถึึงพื้้�นที่่�การเรีียนรู้�้ในฐานะการ ทำ�ำ งานสามารถเกิดิ ขึ้้น� ได้ผ้ ่า่ นการปฏิสิ ัมั พันั ธ์ก์ ับั องค์ก์ รในรููปแบบต่า่ ง ๆ พื้้น� ที่่ก� ารเรีียนรู้้� ของชาวดิิจิิทััลไทยจึึงมีีความหลากหลายเพราะต้้องเรีียนรู้�้และพััฒนาทัักษะอยู่ �เสมอ แบบไม่ห่ ยุดุ นิ่่ง� และไม่ส่ ามารถใช้พ้ ื้้น� ที่่ก� ารเรีียนรู้้�เพีียงแหล่่งเดีียวได้้อีีกต่อ่ ไป สำ�ำ หรัับภาพอนาคตจากมุุมมองของชาวดิิจิิทััลไทยนั้้�น เมื่ �อพื้้�นที่่�การเรีียนรู้้� กว้้างขวางกว่่าในอดีีตที่่�ผ่่านมา จึึงทำ�ำ ให้้เกิิดชุุดข้้อมููลจำ�ำ นวนมากผ่่านการปฏิิสััมพัันธ์์ ทางสังั คมที่่ซ� ้อ้ นทับั กันั ระหว่า่ งโลกออนไลน์แ์ ละออฟไลน์์ ชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยจึงึ เลือื กรับั หลักั คุุณธรรมที่่�หลากหลายมาปรัับใช้้โดยไม่่ยึึดติิดเพีียงชุุดความคิิดเดีียว มีีการตั้้�งคำำ�ถาม กัับตนเองและสัังคม มีีการตีีความคุุณธรรมแต่่ละด้้านโดยอาศััยหลัักความเป็็นเหตุุ เป็น็ ผล การประยุกุ ต์ใ์ ช้จ้ ริงิ ความยืดื หยุ่่�น ความเป็น็ ปัจั เจก และความสอดคล้อ้ งกับั การ เปลี่่�ยนแปลงของสัังคม หากคุุณธรรมเรื่�องใดไม่่สอดคล้้องกัับหลัักคิิดนี้้�ในทััศนะของ ชาวดิิจิิทััลไทย ก็็จะเกิิดความคิิดโต้้แย้้งและปฏิิเสธการปฏิิบััติิตาม ผลจากการศึึกษา วิจิ ัยั นี้พ้� บว่่า หลัักคุณุ ธรรมเรื่�องความสุุจริิตยังั คงเป็น็ สิ่่�งที่่�ชาวดิจิ ิิทััลให้้ความสำ�ำ คัญั ทั้้ง� นี้�้ ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่เห็็นคุุณค่่าของจิิตสาธารณะมากกว่่าจิิตอาสา ซึ่�่งสะท้้อนถึึงการใส่่ใจ ประโยชน์์ส่่วนรวมและปััญหาสัังคม ในขณะที่่�ประเด็็นเรื่�องจิิตอาสามัักถููกนำำ�เสนอ ในสถานศึึกษาในเชิิงการทำ�ำ กิิจกรรมที่่�มีีการให้้คะแนนมากำำ�กัับ อย่่างไรก็็ตาม สถาบััน ครอบครััวยัังคงมีีบทบาทสำ�ำ คััญในการขััดเกลาหลัักคุุณธรรม เช่่นเดีียวกัับสถาบัันการ ศึึกษา สื่อ� ดิิจิทิ ััล และสื่�อสัังคมออนไลน์์ที่่ม� ีีบทบาทเพิ่่�มมากขึ้น� ผลการวิิจััยพบว่่า ความกลััว ความฝััน และความหวัังของชาวดิิจิิทััลไทยนั้้�น ส่่วนหนึ่่�งเกิิดขึ้้�นจากประสบการณ์์ตนเอง ประกอบกัับเงื่�อนไขทางเศรษฐกิิจ สัังคม วััฒนธรรม และเทคโนโลยีี รวมไปถึงึ อิทิ ธิพิ ลของระบบทุุนนิยิ มที่่ท� ำำ�ให้้ชาวดิจิ ิทิ ัลั คิิดฝันั 10
และหวังั บนพื้้น� ฐานการใช้ช้ ีีวิติ ตามสภาพความเป็น็ จริงิ และประเมินิ ความกลัวั ความฝันั และความหวััง ตามความเป็็นไปได้้ทางเศรษฐกิิจ แต่่เนื่่�องด้้วยโครงสร้้างสัังคมไทย และการเข้้าถึึงทรััพยากรที่่�ไม่่เพีียงพอที่่�จะสนัับสนุุนชาวดิิจิิทััลให้้ทำำ�ตามความหวัังและ ความฝัันของเขาให้้เป็็นจริิง จึึงทำำ�ให้้กรอบความกลััว ความฝััน และความหวัังของ ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่นั้้�นถููกจำ�ำ กััดจากโครงสร้้าง อย่่างไรก็็ตามยัังพบว่่า ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ ยัังมีีความเป็็น “ผู้�้กระทำ�ำ การดิิจิิทััล (Digital Agency)” ที่่�ไม่่คิิดจะยอมจำ�ำ นนต่่อ สิ่�งที่่�โครงสร้้างสัังคมกำำ�หนด แต่่พยายามต่่อรองและปรัับเปลี่่�ยนโครงสร้้างให้้ได้้ภายใต้้ ทรัพั ยากรที่่ต� นเองมีีอยู่� นอกจากนี้้� ข้อ้ ค้น้ พบที่่น� ่่าสนใจอีีกประการของงานวิิจัยั นี้�้คืือ ความกลััว ความฝันั และความหวััง ตลอดจนการแสวงหาความมั่ �นคงและมั่�งคั่�งของชาวดิิจิิทััลไทยไม่่ได้้ถููก ผลักั ดันั ด้ว้ ยแรงขับั จากกระแสทุนุ นิยิ มเท่า่ นั้้น� หากแต่ค่ ุณุ ธรรมเรื่อ� งความกตัญั ญููยังั เป็น็ หนึ่่ง� ในแรงผลักั ดันั ที่่ส� ำ�ำ คัญั ของชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทยในการขับั เคลื่อ� นความฝันั และการแสวงหา ความก้้าวหน้้าทางเศรษฐกิิจของตน เพื่่�อให้้มีีความสามารถในการดููแลและตอบแทน บุุพการีี ซึ่�่งคุุณค่่าเรื่�องความกตััญญููนี้�้นัับเป็็นเอกลัักษณ์์ของความเป็็นไทย (Thainess) ที่่�สามารถนำ�ำ มาต่่อยอดส่่งเสริิมให้้เกิิดการขัับเคลื่�อนทางเศรษฐกิิจในแบบฉบัับของ ไทยเองที่่�เหมาะสมกับั บริบิ ทสังั คมไทยได้้ 11
Abstract Thailand’s 20-Year National Strategy (2018-2037) has come into effect alongside the creation of ‘Thais 4.0’ – people with the potential to maximize the use of digital technologies across all socio- economic sectors. It is therefore imperative that we understand the term ‘digital native’ given that digital technology has been identified as a main driver of national economic growth. Thailand’s key digital population comprises the ‘Gen Y’ and ‘Gen Z’ generations who grew up in the digital age and during a period of relative prosperity. This demographic cohort represents a key workforce in the country in the present day and in the future. The aim of this research project is to study these two groups. The sample population to be used in this analysis comprises of: 1) 906 digital natives born between 1981-2006 (those aged 13 – 23 will be classified as the ‘new generation of digital natives’ and those aged 24 – 38 will be classified as the ‘old generation of digital natives’); 2) 50 persons who are related to digital natives consisting of parents, teachers, and employers or supervisors. Both populations reside in three main areas covered in this study: 1) Bangkok representing the capital city, 2) Chiang Mai representing the main city and 3) Nakhon Phanom province representing the secondary province. This study has four objectives: 1) to look at the changes in culture and society as a result of technological advances from the perspective of Thai digital natives in Thai society, 2) to look at the generational self- identity of Thai digital natives, 3) to understand the knowledge, skills and 12
attitudes of Thai digital natives, and 4) to look at possible futures from the perspective of Thai digital natives which consists of being a good citizen, as well as the hopes, fears, and dreams of this new generation. The study relies on qualitative anthropological data collection methods that includes in-depth interviews, interview questionnaires, free-listing, and pictorial ethnography. It also uses scientific data research methods and techniques to extract and analyze messages online. The fieldwork was conducted in the year 2019. Overall, the project took place over a period of 14 months from April 2019 to June 2020. The findings suggest that the development of technology has resulted in changes in behavior, interaction, and social norms for Thai digital natives, for example, their use of language, their thoughts about life, life management, learning, work in organization, family relations, how they create and present themselves, the creation of new stereotypes such as discrimination towards one another, judgement of right and wrong, good and evil, and moral arguments. It has also impacted social institutions structurally in terms of the creation of ‘inequality’ in various facets of society, such as having unequal opportunities to access to technology. Moreover, the development of technology has also resulted in new types of health problems as well. In regard to the language of self-identity among Thai digital natives, we see a combination of the universal context and the context of Thai society. The differences in the kinds of self-identification come from one’s age and life experience, which is an important condition in determining one’s attitude, thought process, how one sees the world, openness, ability to adjust or adapt, to how one lives and manages life with the use of 13
technology being an important indicator. Key characteristics of Thai digital natives of the new generation is keeping pace in this fast-changing world, having technological potential, the ability to adapt quickly, an openness to new things, and embodies diversity. This is not to say that all digital natives will have the same attributes as laid out here as it depends on their relative economic status, social background, family background, and age. Thai digital natives learn and develop their unique skills through everyday engagement with technology, which include computing skills, multitasking skills, information-seeking skills, and language skills and there are always new ways of creating and new ways of learning. The learning space has expanded both offline and online. Space of the home for learning has the potential to be created by family members, while the space of work for learning can occur through interaction with and within different organizations. Thus, the learning space of Thai digital natives is manifold because digital natives are constantly learning and developing skills and can no longer be confined to a single learning space. As for the perspective of Thai digital natives on the future, since the learning space is more varied and extensive than in the past, many data sets emerge through overlapping social interactions between the online and offline worlds. As a result, Thai digital natives have been open to adopting a variety of views on virtues and morality without having to adhere to a single set of ideas, raising questions with themselves and society, using the principle of interpretation of moral reasoning, application, flexibility, individuality, and adapting to the changes of society. Should moral principles not conform to this kind of thinking, digital natives will think, argue, and not comply. According to the research findings, the moral principle of integrity remains a priority for digital natives. 14
Furthermore, this new generation of digital natives appreciates the public mind more than volunteering, which reflects their concern for society’s welfare and social issues. This is because the concept of volunteering is usually promoted through schools with an exchange of extra credit. Notably, the family institution will still play an important role in refining moral principles, and the same goes for educational institutions, digital media and social media that will play a larger role. According to the research findings, hopes, fears and dreams of Thai digital natives are shaped by individual experiences embedded with economic, social, cultural, and technological conditions. This includes the influence of capitalism that makes digital natives’ hopes and dreams based on reality and an assessment of fear, i.e. hopes and dreams, are contingent upon economic possibilities. The results of this study indicate that although hopes and dreams of the next generation of digital natives are constrained by structural factors, they still have the attribute of a ‘digital agency’ that will not succumb to what is defined by society but will try to negotiate and modify societal structures with the resources that they have. Interestingly, the research discovers that hopes, fears and dreams of Thai digital natives as well as their endeavor for wealth and success are not purely driven by capitalism. It is the value of gratitude that significantly influences Thai digital natives’ drive to achieve their dreams and develop their economic status in order to be able to take care and show gratitude to their parents. Such value of gratitude (known as Katanyu) uniquely represents the Thainess, which may be useful to drive the country’s economy that is suitable to Thai cultural context. 15
สารบัั ญ เรื่อ่� ง หน้้า คำ�ำ นำำ� 4 บทคััดย่อ่ 8 Abstract 12 บทบรรณาธิกิ าร: การสังั เคราะห์์ผลการวิจิ ัยั สู่่ก� ารใช้ป้ ระโยชน์เ์ ชิงิ นโยบาย 20 “คนรุ่่�นใหม่”่ ในมโนทัศั น์์ของชาวดิิจิทิ ััลไทยกัับเส้น้ ทางสู่่� “คนไทย 4.0” 26 27 เมื่อ� “อายุ”ุ ยังั คงสำ�ำ คัญั 29 เมื่�อ “อายุ”ุ ต้้องเชื่อ� มโยงกัับ “วัฒั นธรรม” 33 อััตลักั ษณ์ข์ องชาวดิิจิทิ ัลั สากล 48 คนรุ่่�นใหม่่กัับการเป็น็ คนไทย 4.0 50 อััตลัักษณ์์ชาวดิจิ ิิทััลไทยกัับการปลููกฝังั หลักั คุณุ ธรรมในยุุค 52 “Technological Disruption” 55 อััตลัักษณ์ก์ ัับการตีีความหลัักคุุณธรรม 76 หลักั คุุณธรรมที่่�หลากหลายของชาวดิิจิทิ ััลไทยรุ่่�นใหม่่ 77 การเรีียนรู้ห้� ลักั คุุณธรรม (Moral Education) ที่่�สอดรัับกับั อััตลัักษณ์์ 79 ของชาวดิิจิทิ ััลไทยรุ่่�นใหม่ ่ 80 บทบาทของผู้�้ ปกครองกัับการขัดั เกลาหลักั คุุณธรรมในครอบครััว 81 สถาบันั การศึึกษากับั การถ่า่ ยทอดหลักั คุุณธรรม วััฒนธรรมองค์์กรกัับการเรีียนรู้้�หลักั คุณุ ธรรมสำำ�หรับั วิชิ าชีีพ บทบาทของรััฐในฐานะผู้้�กำ�ำ หนดหลักั คุณุ ธรรมสำำ�หรับั พลเมืือง 16
พื้้น� ที่่�ความรู้้�กัับการพััฒนาทัักษะชาวดิจิ ิิทััลเพื่่�อรองรับั องค์ก์ ร 4.0 84 “ครูู” กัับบทบาทใหม่ใ่ นฐานะ “ผู้ส�้ นัับสนุุน” การเรีียนรู้�้ 86 สาระการเรีียนรู้�้ กับั การใช้ช้ ีีวิติ ในยุุคดิจิ ิทิ ัลั 86 Digital Literacy กัับความจำำ�เป็็นในการใช้้พื้้น� ที่่ก� ารเรีียนรู้้�บนโลกออนไลน์์ 89 ข้อ้ จำ�ำ กััดของพื้้�นที่่�ความรู้�้ในโลกดิจิ ิิทัลั 90 ครอบครััวกัับพื้้น� ที่่�ความรู้ใ�้ หม่่ใกล้ต้ ััว 93 องค์์กร 4.0 กับั พื้้น� ที่่�ความรู้�ใ้ นชีีวิติ การทำำ�งาน 94 การเปลี่่�ยนแปลงด้้านบุุคลากรในยุุคการบริิหารราชการแบบ “มหาดไทย 4.0” 97 Digital Agency กัับการตอบสนองความกลััว ความฝันั ความหวััง ที่่เ� กิิดจากโครงสร้้างสัังคม 100 ความกลััว ความฝันั และความหวัังที่่�ถููกกำ�ำ หนดโดยโครงสร้้างสัังคม 103 ความเสี่�ยงในมุมุ มองของชาวดิจิ ิทิ ััลไทยบนความคาดหวััง และข้อ้ จำำ�กััดทางสังั คม 107 Digital Agency as “Entrepreneur” 110 บทบาทของเทคโนโลยีีและนวัตั กรรมกัับความเป็น็ ผู้้�ประกอบการดิิจิทิ ััล 114 นิิยามใหม่่ของผู้้�ประกอบการดิิจิทิ ััลในพื้้�นที่่�เฉพาะ 115 ผู้�้กระทำำ�การดิจิ ิิทััลกับั การจััดการความเสี่ย� งและความกลััวเชิิงโครงสร้า้ ง 116 17
ความเหลื่่อ� มล้ำ��ำ ในการรัับมืือกับั การเปลี่�ยนแปลง: เงาสะท้อ้ นเบื้้อ� งหลังั นโยบาย Thailand 4.0 122 การเรีียนรู้แ้� ละรููปแบบการศึกึ ษาภายใต้ส้ ัังคม 4.0 124 รููปแบบการทำำ�งานและองค์์กร 4.0 129 กิจิ กรรมและความสัมั พัันธ์์ของครอบครัวั ในยุุคเทคโนโลยีีชี้้�นำ�ำ 134 ความกลััว ความฝันั และความหวังั ที่่ถ� ููกผลักั ดัันด้้วยเทคโนโลยีี 137 การโต้้แย้ง้ ต่่อหลักั คุุณธรรมที่่ถ� ููกรื้�อสร้า้ งในยุคุ ดิจิ ิิทััล 142 การสร้้างและนำ�ำ เสนอตััวตนผ่่านโลกดิจิ ิทิ ััล 147 การสื่่อ� สารไร้้พรมแดนที่่อ� าจไร้ข้ ีีดจำำ�กััดมากจนเกินิ ไป 153 ชาวดิิจิิทััลไทยในฐานะ “คนไทย 4.0”: ความพร้อ้ ม ความเป็็นไปได้้ และข้อ้ จำำ�กััด 160 ศักั ยภาพชาวดิิจิิทััลไทยกัับการเป็็นคนไทย 4.0 162 การเคลื่�อนตััวของตััวตนและโครงสร้้างในสังั คมดิิจิทิ ััล (Emerging Trends) 166 การเปลี่่�ยนแปลงของสถาบัันสัังคมในยุุค Technological Disruption 176 ข้อ้ สังั เกตและข้้อเสนอแนะเพื่่อ� เตรีียมความพร้้อมในการนำำ�นโยบาย ไปสู่่�การปฏิิบััติิ 184 18
เอกสารอ้้างอิงิ 194 เกี่ �ยวกัับผู้ �แต่่ง 200 สารบัญั ตาราง ตาราง 1 ความคาดหวังั ต่่อทักั ษะวิถิ ีีเทคโนโลยีีของคนแต่ล่ ะรุ่่�นวััย (Generation) ในมุุมมองของชาวดิจิ ิทิ ัลั 31 ตาราง 2 อััตลัักษณ์ช์ าวดิจิ ิทิ ััลสากลที่่ม� ีีอยู่�ในชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทย 34 สารบัญั ภาพ 76 รููป 1 ภาพแสดงอััตลัักษณ์ส์ ำำ�คัญั ของชาวดิจิ ิทิ ััลรุ่่�นใหม่ ่ 19
บทบรรณาธิิการ: การสัั งเคราะห์์ผลการวิิจััย สู่� การใช้้ประโยชน์์เชิิงนโยบาย 20
จากรายงานฉบัับสมบููรณ์์ของโครงการวิิจััย “การสร้้างความเข้้าใจในคุุณลัักษณะ พฤติิกรรม และทััศนคติิในอนาคตของชาวดิิจิิทััลไทย” ทางคณะวิิจััยได้้กลั่�นกรอง วิิเคราะห์์ข้้อมููลเพิ่่�มเติิมเพื่่�อตอบโจทย์์คำ�ำ ถามที่่�ว่่า ภายใต้้แนวนโยบายไทยแลนด์์ 4.0 ที่่ม� ีีจุดุ มุ่่�งหมายในการพัฒั นา “คน” ทุกุ ช่่วงวัยั ให้ม้ ีีคุณุ ภาพ เป็็นคนไทย 4.0 ตามความ คาดหวัังของสัังคมที่่�มีีต่่อกลุ่�ม “คนรุ่่�นใหม่่” ควรจะมีีความเข้้าใจพื้้�นฐานในชาวดิิจิิทััล ไทยเรื่�องใดบ้้าง มีีความเป็็นไปได้้มากน้้อยเพีียงใดที่่�ชาวดิิจิิทััลไทยจะขัับเคลื่�อนสัังคม และประเทศไปในทิิศทางที่่�รััฐคาดหวัังไว้้ โดยรายงานฉบัับพิิเศษนี้�้จะเริ่�มปููพื้้�นฐาน การวิิเคราะห์์ข้้อมููลเพื่่�อให้้เกิิดความเข้้าใจในความเป็็นชาวดิิจิิทััลไทยที่่�สามารถ นำ�ำ ไปต่่อยอดในการพััฒนากลุ่�ม “คนรุ่่�นใหม่่” ที่่�เป็็นชาวดิิจิิทััลไทยในสัังคมเมืือง กรุุงเทพมหานคร (เมืืองหลวง) อำ�ำ เภอเมืืองในจังั หวัดั เชีียงใหม่่ (เมือื งหลััก) และจัังหวััด นครพนม (เมืืองรอง) ทั้้ง� นี้้� โดยเรีียงลำ�ำ ดัับในการปููพื้้น� ฐานความเข้้าใจเรื่�่องชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทย ดัังต่่อไปนี้้� ปฐมบท: “คนรุ่่�นใหม่่” ในมโนทััศน์์ของชาวดิิจิิทััลไทยกัับเส้้นทางสู่่� “คนไทย 4.0” นำำ�โดยการวิิเคราะห์์และเรีียบเรีียงของอาจารย์์ฐิิติินัันทน์์ ผิิวนิิล จะสะท้้อนให้้ เห็็นว่่าความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ของชาวดิิจิิทััลไทยนั้้�นแตกต่่างหรืือเหมืือนกัับชาวดิิจิิทััล ในกลุ่�มประเทศตะวัันตกอย่่างไร ซึ่่�งในมุุมมองของชาวดิิจิิทััลไทยนั้้�น วััยหรืืออายุุมิิได้้ ถููกใช้เ้ ป็น็ ตัวั แบ่ง่ รุ่่�น (Generation) เพีียงอย่า่ งเดีียว แต่ใ่ นมโนทัศั น์ข์ องพวกเขา รููปแบบ ความคิิด วิถิ ีีการดำำ�เนินิ ชีีวิิต และวิถิ ีีทัักษะของการใช้้เทคโนโลยีี จะเป็็นเครื่�องกำ�ำ หนด แบ่่งรุ่่�นวััยที่่�แท้้จริิงระหว่่าง “ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นเก่่า” กัับ “ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่” ในปฐมบท จะบรรยายถึึงการมองตััวตน อััตลัักษณ์์ที่่�แท้้จริิงของชาวดิิจิิทััลไทย วิิถีีชีีวิิตของชาว ดิิจิิทัลั ไทยในโลกออนไลน์์ ซึ่�ง่ สิ่�งเหล่่านี้้ไ� ด้ส้ ััมพัันธ์อ์ ยู่�ภายใต้โ้ ครงสร้า้ งสังั คมไทย บทที่่�สอง: อััตลัักษณ์์ชาวดิิจิิทััลไทยกัับการปลููกฝัังหลัักคุุณธรรมในยุุค “Technological Disruption” นำ�ำ โดยการวิิเคราะห์์และเรีียบเรีียงของ รองศาสตราจารย์์ ดร.จุุลนีี เทีียนไทย จะเป็็นการสะท้้อนให้้เห็็นถึึงภาวะที่่�การพััฒนา นวััตกรรมและเทคโนโลยีีได้้สร้้างความพลิิกผััน (Technological Disruption) ให้้กัับ ชีีวิิตของชาวดิิจิิทััลไทยอย่่างไร ซึ่่�งงานวิิจััยค้้นพบว่่า การเปลี่่�ยนแปลงทางเทคโนโลยีี 21
ได้้ส่่งผลต่่อการประกอบสร้้างอััตลัักษณ์์ในความเป็็นชาวดิิจิิทััลไทย และส่่งผลกระทบ ต่่อการตีีความใหม่่ให้้กัับ “หลัักคุุณธรรม” ของคนกลุ่�มนี้�้ อีีกทั้้�งยัังแสดงให้้เห็็นว่่า ในยุุคดิิจิิทััลนั้้�น หลัักคุุณธรรมมิิได้้มีีเพีียงชุุดความคิิดเดีียว หากแต่่การพััฒนาทาง เทคโนโลยีีและการเปิิดรัับข่่าวสารได้้สร้้างให้้เกิิดความหลากหลายในหลัักคุุณธรรมที่่� ผัันแปรไปตามบริบิ ทและเงื่�อนไขของความแตกต่า่ งทางรุ่่�นวััย พื้้�นที่่� เพศสภาพ ศาสนา และชนชั้้�น เป็็นต้้น โดยเนื้้�อหาในบทนี้�้ได้้ทิ้้�งท้้ายในเรื่�องการให้้ข้้อเสนอแนะแนวทาง การเรีียนรู้ห้� ลักั คุณุ ธรรม (Moral Education) ที่่ส� อดรับั กับั อัตั ลักั ษณ์ข์ องชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทย รุ่่�นใหม่่ว่่าควรอยู่�ในรููปแบบใด ประกอบกัับการปรัับตััวต่่อบทบาทใหม่่ของผู้�้ ปกครอง ครููอาจารย์์ นายจ้้าง และภาครััฐ ในการส่่งเสริิมและสนัับสนุุนคนรุ่่�นใหม่่ที่่�มีีคุุณภาพ และคุุณธรรมไปควบคู่่�กันั บทที่่�สาม: พื้้�นที่่�ความรู้้�กัับการพััฒนาทัักษะชาวดิิจิิทััลเพื่�่อรองรัับองค์์กร 4.0 นำ�ำ โดยการวิิเคราะห์์และเรีียบเรีียงของผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์ ดร.ภาสนัันทน์์ อััศวรัักษ์์ จะกล่่าวถึึงการที่่�ชาวดิิจิิทััลไทยมีีวิิถีีชีีวิิตที่่�เกี่ �ยวข้้องกัับการเรีียนรู้้�จากเทคโนโลยีีและ โลกออนไลน์์ การมีีความรู้แ�้ ละทักั ษะทางด้า้ นโปรแกรมคอมพิวิ เตอร์จ์ ึงึ เป็น็ ก้า้ วแรกของ พื้้�นฐานการเรีียนรู้�้ ของคนยุุคนี้้� การเรีียนรู้�้ สำำ�หรัับพวกเขานั้้�นจึึงมิิได้้ยึึดติิดแค่่การเรีียน จากสถาบัันการศึึกษาเป็็นหลัักอีีกต่่อไป การค้้นหาข้้อมููลออนไลน์์นี้�้เองยัังอาศััยการ คิิดวิิเคราะห์์ (Analytical Thinking) และการรู้้�ทัันดิิจิิทััล (Digital Literacy) การที่่� ชาวดิิจิิทััลไทยนั้้�นสามารถเข้้าถึึงความรู้�้จากการค้้นหาข้้อมููลด้้วยตนเองทำำ�ให้้ผู้�้สอน จำ�ำ เป็น็ ต้อ้ งเปลี่่ย� นบทบาทของตนจากผู้้�ให้ค้ วามรู้�้ (Knowledge Provider) กลายเป็น็ ผู้�้กระตุ้้�นการเรีียนรู้้� (Knowledge Facilitator) ที่่�ต้้องมีีความชำำ�นาญการในการใช้้ สื่�อการสอนรููปแบบต่่าง ๆ รวมไปถึึงมุุมมองของชาวดิิจิิทััลต่่อองค์์ความรู้้�ที่�สามารถ นำ�ำ ไปประยุกุ ต์ใ์ ช้ใ้ นชีีวิติ ได้้ นอกจากนั้้น� สมาชิกิ ในครอบครัวั ยังั มีีบทบาทในการสนับั สนุนุ การเรีียนรู้�้ ของบุตุ รหลานชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทย โดยทำ�ำ หน้า้ ที่่เ� ป็น็ ผู้�้ที่ค� อยกระตุ้้�นการเรีียนรู้แ�้ ละ แสวงหาแหล่่งเรีียนรู้้�ให้้บุุตรหลานของตน รวมถึึงการแลกเปลี่่�ยนความรู้้�ข้้ามวััยภายใน ครอบครััว เยาวชนชาวดิิจิิทััลไทยเองยัังสามารถเปลี่่�ยนบทบาทมาเป็็นผู้้�สอนการใช้้ สื่�อใหม่่ได้้เช่่นกััน ในบทนี้้�ยัังสะท้้อนเสีียงที่่�ชาวดิิจิิทััลไทยมีีต่่อข้้อจำำ�กััดในการเรีียนรู้้� ผ่่านพััฒนาการทางเทคโนโลยีีและรููปแบบการเรีียนรู้้�ที่ �เห็็นว่่าไม่่สอดคล้้องกัับบริิบท 22
ในปััจจุุบัันและเมื่ �อพวกเขาก้้าวเข้้าสู่�โลกของการทำำ�งาน บทความนี้้�ได้้ให้้ข้้อเสนอแนะ แก่่นายจ้้างและผู้้�บัังคัับบััญชาต่่อการปรัับตััวให้้สอดคล้้องกัับอััตลัักษณ์์ของชาวดิิจิิทััล ไทยอีีกด้้วย บทที่่�สี่�: Digital Agency กัับการตอบสนองความกลััว ความฝััน ความหวััง ที่่�เกิิดจากโครงสร้้างสัังคม นำำ�โดยการวิิเคราะห์์และเรีียบเรีียงของอาจารย์์ ดร. ปุุณณฑรีีย์์ เจีียวิริ ิิยบุุญญา เป็็นบทที่่ม�ุ่�งชี้�้ให้้เห็็นถึึงความกลััว ความฝััน และความหวััง ที่่�เกิิดขึ้้�นจากประสบการณ์์ในชีีวิิตของชาวดิิจิิทััลไทย บทนี้�้ได้้ประยุุกต์์ใช้้กรอบแนวคิิด เชิิงโครงสร้้าง (Structure) และผู้�้กระทำำ� (Agency) ที่่�ได้้พััฒนาโดย Anthony Giddens เพื่่อ� นำ�ำ มาวิเิ คราะห์์และทำ�ำ ความเข้้าใจว่่าชาวดิจิ ิทิ ััลไทยรุ่่�นใหม่่ในฐานะที่่�เป็็น “ผู้�้กระทำ�ำ การดิิจิิทััล” สามารถตอบสนองต่่อความรู้�้ สึึกกลััวจากการเผชิิญกัับภาวะ เสี่�ยงภััยหรือื ความไม่ม่ั่น� คง โดยอาศัยั องค์ค์ วามรู้ท�้ างเทคโนโลยีีที่่�ทัันสมัยั เป็็นเครื่อ� งมือื ในการเข้้าถึึงทรััพยากรอย่่างไร การวิิจััยส่่วนหนึ่่�งค้้นพบว่่า ความกลััว ความฝััน และ ความหวัังของชาวดิิจิิทััลไทยนั้้�น มีีความสััมพัันธ์์กัับเรื่�องความกตััญญููและอุุปสรรค ที่่�เกิิดจากระบบอุุปถััมภ์์ไทย ทำำ�ให้้เกิิดข้้อจำำ�กััดที่่�ทำำ�ให้้ไม่่สามารถเดิินตามเส้้นทาง ความฝัันและความหวัังของชาวดิิจิิทััลไทยในบางกลุ่�มได้้ ทั้้�งนี้�้ ข้้อสัังเกตที่่�สำ�ำ คััญ ประการหนึ่่�งคืือ ทำ�ำ อย่่างไรรััฐจึึงจะสามารถสนัับสนุุนให้้เกิิดการพััฒนาศัักยภาพของ ความเป็น็ ผู้้�ประกอบการ (Entrepreneur) ในคนกลุ่�มนี้้ไ� ด้้ บทที่่ห� ้า้ : ความเหลื่อ่� มล้ำ��ำ ในการรับั มืือกับั การเปลี่ย� นแปลง: เงาสะท้อ้ นเบื้้อ� งหลังั นโยบาย Thailand 4.0 นำ�ำ โดยการวิิเคราะห์์และเรีียบเรีียงของผู้�้ ช่่วยศาสตราจารย์์ ดร.ภัทั รพรรณ ทำ�ำ ดีี จะให้ข้ ้อ้ คิดิ ว่า่ ผลกระทบสำ�ำ คัญั ที่่ไ� ม่ค่ วรมองข้า้ มของการพัฒั นาทาง เทคโนโลยีีในยุคุ “Technological Disruption” และการขับั เคลื่�อนสังั คมไทยภายใต้้ นโยบาย Thailand 4.0 คือื การสร้า้ ง “ความเหลื่อ� มล้ำ�ำ�” ในการรับั มือื กับั การเปลี่่ย� นแปลง อัันเนื่่�องมาจากพััฒนาการทางเทคโนโลยีีที่่�ส่่งผลกระทบต่่อประชากรทุุกช่่วงวััยที่่� ใช้้ชีีวิิตร่่วมสมััยเดีียวกััน แต่่กลัับมีีโอกาสและความสามารถในการรัับมืือกัับสิ่�งเหล่่านี้�้ ได้้แตกต่่างกััน ทั้้�งนี้้� โดยมีีเงื่�อนไขสำำ�คััญที่่�เป็็นตััวกำ�ำ หนดโอกาส ความสามารถ และ การเข้า้ ถึงึ ทรัพั ยากร ที่่ช� าวดิจิ ิทิ ัลั สามารถใช้เ้ ป็น็ พื้้น� ฐานในการรับั มือื กับั การเปลี่่ย� นแปลง 23
ได้แ้ ก่่ โครงสร้า้ งของสถาบัันครอบครััว สถาบัันการศึึกษา เงื่อ� นไขทางเศรษฐกิจิ บริิบท ความเป็็นเมืือง (Urbanization) ตลอดจนเงื่�อนไขด้้านประสบการณ์์ของประชากร ดิิจิิทััลแต่่ละกลุ่ �มที่่�ส่่งผลให้้มีีความสามารถในการรัับมืือต่่อการเปลี่่�ยนแปลงเหล่่านั้้�น ได้้แตกต่่างกันั บทสุุดท้้าย: ชาวดิิจิิทััลไทยในฐานะ “คนไทย 4.0”: ความพร้้อม ความ เป็็นไปได้้ และข้้อจำ�ำ กััด โดยการวิิเคราะห์์ของคณะผู้�้ วิิจััย เป็็นบทสรุุปของงานวิิจััย เกี่�ยวกัับคุุณลัักษณะของชาวดิิจิิทััลไทย ทั้้�งในส่่วนของวิิธีีคิิด ทััศนคติิ พฤติิกรรม อััตลัักษณ์์ ตลอดจนทัักษะเฉพาะของประชากรกลุ่�มนี้้� อีีกทั้้�งยัังได้้เปรีียบเทีียบ คุุณลัักษณะของ “คนไทย 4.0” ซึ่่�งเป็็นแนวทางพื้้�นฐานตามนโยบายที่่�รััฐคาดหวััง กัับคุุณลัักษณะของชาวดิิจิิทััลที่่�ค้้นพบจากผลการวิิจััย โดยชี้้�ให้้เห็็นถึึงคุุณลัักษณะของ ชาวดิิจิิทััลไทยที่่�มีีความสอดคล้้องหรืือมีีศัักยภาพมากไปกว่่าแบบแผนที่่�รััฐคาดหวััง รวมไปถึึงคุุณลัักษณะที่่�ชาวดิิจิิทััลไทยยัังขาด พร้้อมทั้้�งนำ�ำ เสนอแนวทางแก่่รััฐในการ ส่่งเสริิมพััฒนาคุุณลัักษณะเหล่่านั้้�น นอกจากนี้้� ยัังได้้ให้้ข้้อสัังเกตและข้้อเสนอแนะ เพิ่่ม� เติมิ เพื่่อ� เตรีียมความพร้อ้ มในการนำ�ำ นโยบายการพัฒั นาคนไทย 4.0 ไปสู่่�การปฏิบิ ัตั ิิ ที่่ส� อดคล้อ้ งกับั สภาพความเป็น็ จริิงของประชากรดิจิ ิิทััลในบริิบทสังั คมไทยอีีกด้ว้ ย ทั้้�งนี้�้ ข้้อมููลที่่�ใช้้ในการนำ�ำ เสนอผลงานวิิจััยในรายงานฉบัับพิิเศษนี้�้มาจากการ วิิเคราะห์์ข้้อมููลภาคสนามใน 3 พื้้�นที่่� คืือกรุุงเทพมหานคร เชีียงใหม่่ และนครพนม ซึ่�่งดำำ�เนิินการเก็็บรวบรวมข้้อมููลในช่่วงเดืือนเมษายน - ธัันวาคม 2562 โดยอาศััย การเก็็บข้้อมููลจากผู้�้ให้้ข้้อมููลสำำ�คััญซึ่่�งเป็็นกลุ่�มประชากรดิิจิิทััล (Digital Natives) 5 กลุ่�มวััย คืือกลุ่�มชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ (Neo-Digital Natives) อัันได้้แก่่ กลุ่�มนัักเรีียน มัธั ยมศึกึ ษาตอนต้น้ (อายุุ 13-15 ปี)ี กลุ่�มนักั เรีียนมัธั ยมศึกึ ษาตอนปลาย (อายุุ 16-18 ปี)ี กลุ่�มนัักศึึกษามหาวิิทยาลััย (อายุุ 19-23 ปีี) และกลุ่�มชาวดิิจิิทััลรุ่่�นเก่่า (Old-Digital Natives) ได้แ้ ก่่ กลุ่�มวััยทำำ�งานตอนต้น้ (อายุุ 24-29 ปี)ี และกลุ่�มวััยทำ�ำ งานตอนปลาย (อายุุ 30-38 ปีี) รวม 910 ชีีวิิต รวมถึึงมุุมมองจากกลุ่�มประชากรที่่�เกี่�ยวข้้องกัับชาว ดิจิ ิทิ ัลั ไทย อาทิิ ผู้้�ปกครอง ครููอาจารย์์ และนายจ้้างหรือื ผู้้�บัังคัับบััญชา รวม 50 ชีีวิิต ด้้วยเทคนิิควิิจััยทางมานุุษยวิิทยาหลากหลายรููปแบบ ได้้แก่่ 1) เทคนิิคการวิิจััย 24
โดยใช้้แบบสอบถามสัมั ภาษณ์์ 2) เทคนิคิ การรวบรวมคำำ�ศััพท์์ 3) เทคนิิคการวาดภาพ เชิิงพรรณนา 4) เทคนิิคการสััมภาษณ์์แบบกึ่�งโครงสร้้าง ประเภทการสััมภาษณ์์แบบ เจาะลึึก รวมผู้้�มีีส่่วนร่ว่ มในการวิจิ ัยั จำำ�นวนทั้้ง� หมด 960 ชีีวิติ 25
“คนรุ่ � นใหม่่ ” ในมโนทัั ศน์์ ของชาวดิิ จิิ ทัั ลไทย กัับเส้้ นทางสู่� “คนไทย 4.0” 26
ประเทศไทยกำ�ำ ลัังอยู่�ในช่่วงแห่่งการพััฒนาตามแผนยุุทธศาสตร์์ชาติิ 20 ปีี (พ.ศ. 2561-2580) เป้้าหมายสำำ�คััญคืือการมุ่่�งสู่�ความ “มั่�นคง มั่�งคั่�ง ยั่�งยืืน” ซึ่�่งมีี นโยบายสำ�ำ คััญในปััจจุุบัันคืือ “ไทยแลนด์์ 4.0” โดยมุ่�งพััฒนา “คน” ทุุกช่่วงวััยให้้มีี คุุณภาพ เป็็นคนไทย 4.0 ความคาดหวัังของสัังคมต่่อการพััฒนาประเทศจึึงมุ่�งสู่�กลุ่�ม “คนรุ่่�นใหม่”่ ว่า่ พวกเขาจะขับั เคลื่อ� นสังั คมและประเทศให้้ไปในทิิศทางใด ฉากทัศั น์ท์ ี่่ภ� าครัฐั คาดหวังั ไว้ต้ ามยุทุ ธศาสตร์ช์ าติกิ ับั กลุ่�ม “คนรุ่่�นใหม่”่ ในปัจั จุบุ ันั นั้้�นมีีหลากหลายประการ ทั้้ง� การส่ง่ เสริมิ ความรู้�้ ความสามารถ ทักั ษะ การสร้้างกำำ�ลััง แรงงานในอนาคต รวมถึงึ การปลููกฝังั คุณุ ธรรม จริยิ ธรรมที่่พ� ึงึ ประสงค์์ โดยกระบวนการ ปลููกฝัังความคาดหวัังเหล่่านี้�้มีีความเข้้มข้้นทั้้�งในระดัับโครงสร้้างสัังคมผ่่านสถาบััน การศึกึ ษา สถาบันั ครอบครััว รวมถึึงสังั คมในภาพรวมด้ว้ ย เนื้้�อหาในส่่วนนี้้�มุ่�งนำำ�เสนอประเด็็นการทำ�ำ ความเข้้าใจในลัักษณะเฉพาะของ “คนรุ่่�นใหม่่” โดยเฉพาะในกลุ่�มชาวดิิจิิทััลไทย (Thai Digital Natives) ด้้วยการใช้้ กรอบวิเิ คราะห์์ในเรื่�อง “อัตั ลัักษณ์์ (Identity)” ซึ่ง�่ เกี่ย� วพัันทั้้ง� ในด้้านความเป็็นอัตั วิิสัยั (Subjectivism) ปััจเจกนิิยม (Individualism) บุุคลิิกภาพ (Personality) ความ เป็็นตััวตน (Self) ผู้�้กระทำ�ำ การ (Agency) รวมถึึงอารมณ์์และความรู้�้ สึึก (Emotion and Feeling) ซึ่ง�่ พิจิ ารณาทั้้ง� ในแง่อ่ ัตั ลัักษณ์ป์ ััจเจกบุคุ คล (Individual Identity) และ อัตั ลักั ษณ์ร์ ่ว่ ม (Collective Identity) โดยเป้า้ หมายสำำ�คััญคือื การแสดงให้้เห็น็ ภาพว่า่ ประชากรกลุ่�มนี้�้มีีลัักษณะอย่่างไร สอดคล้้องไปตามสิ่�งที่่�สัังคมคาดหวัังไว้้หรืือไม่่ และลักั ษณะใดที่่ม� ีีความเป็็นสากล เมื่อ�่ “อายุ”ุ ยัังคงสำ�ำ คัญั เกณฑ์ส์ ำำ�คัญั ที่่ม� ีีมาอย่า่ งยาวนานในการแบ่ง่ รุ่่�นคือื การใช้้ “อายุแุ ละวัยั ” ที่่ป� ัจั จุบุ ันั ยัังคงพบว่่ามีีอิิทธิิพลอยู่�มากในหลายสัังคม โดยเฉพาะในสัังคมไทยที่่�ยึึดโยงกัับคำำ�ว่่า “อาวุโุ ส” โดยทั่่ว� ไปหากพููดถึงึ “คนรุ่่�นใหม่”่ ผู้ค�้ นจะเข้า้ ใจว่า่ คือื กลุ่�มคนที่่เ� กิดิ มาบนโลก ใบนี้้�หลัังจากรุ่่�นของตนเอง ดัังนั้้�นคนรุ่่�นใหม่่จึึงมีีนััยถึึงความเป็็นเด็็ก วััยรุ่่�น วััยเยาว์์ 27
เยาวชน หรืือหนุ่�มสาว หลายครั้�ง “อายุุ” ถููกใช้เ้ ป็น็ ตััวกำ�ำ หนดสำำ�คััญเกี่ย� วกัับกิิจกรรม ต่่าง ๆ ในช่่วงชีีวิิต อายุุบุุคคลจะเพิ่่�มขึ้�นตามกาลเวลาและสััมพัันธ์์ไปกัับลัักษณะ ทางกายภาพ ร่า่ งกายจะเปลี่่ย� นแปลงไปตามอายุุที่่น� ิิยมเรีียกว่่า “แก่ข่ึ้�นไปทุกุ ปีี” หรือื “แก่่ลงไปทุุกวััน” จากข้้อมููลอายุุของแต่่ละคนจะถููกนำ�ำ มากำำ�หนดเป็็น “ช่่วงวััย” โดย ขึ้�นอยู่่�กัับหลัักเกณฑ์์ในการกำ�ำ หนด ตััวอย่่างเช่่น ในทางประชากรศาสตร์์ กำ�ำ หนดให้้ อายุุ 0-14 ปีี คืือวััยเด็็ก อายุุ 15-59 ปีี คืือวััยแรงงาน ส่่วนผู้้�ที่�อายุุ 60 ปีีขึ้�นไปคืือ วััยสููงอายุุ เป็็นต้้น หรืือการอธิิบายคนรุ่่�นใหม่่ตามแนวคิิดเจเนอเรชััน (Generation)1 ได้้รัับความนิิยมอย่่างแพร่่หลายในการวิิเคราะห์์คุุณลัักษณะและพฤติิกรรมของผู้้�คน ต่่างวััย โดยส่่วนใหญ่่มัักพยายามสร้้างภาพแบบเหมารวม (Stereotype) ให้้คนแต่่ละ เจเนอเรชััน ทั้้�งนี้้� แนวคิิดเจเนอเรชัันจะใช้้เกณฑ์์แบ่่งคนตามอายุุ ปีีเกิิด เชื่�อมโยงกัับ ปรากฏการณ์์ทางสัังคม อย่่างไรก็็ตามหากแบ่่งประชากรที่่�ยัังมีีชีีวิิตอยู่�ในปััจจุุบััน อาจแบ่ง่ ได้เ้ ป็น็ 6 เจเนอเรชันั หลักั คืือ 1) ไซเลนต์เ์ จเนอเรชันั (Silent Generation) 2) เบบี้้�บููมเมอร์์ (Baby Boomer) 3) เจเนอเรชัันเอกซ์์ (Generation X) 4) เจเนอเรชัันวาย (Generation Y) 5) เจเนอเรชัันซีี (Generation Z) และ 6) เจเนอเรชัันแอลฟา (Generation Alpha) โดยคนที่่ถ� ููกมองว่่าเป็็น “คนรุ่่�นใหม่”่ นั้้�น ก็็คืือคนที่่�อยู่�ในเจเนอเรชัันถััดจากเจเนอเรชัันของตนเอง อย่่างไรก็็ตาม กลุ่�มคน เจเนอเรชัันวายและเจเนอเรชัันซีีกำ�ำ ลัังเป็็นกลุ่�มที่่�ได้้รัับความสนใจศึึกษาเป็็นอย่่างมาก ในด้้านต่่าง ๆ เนื่่�องจากเป็็นกลุ่�มประชากรที่่�มีีความสำำ�คััญทั้้�งในแง่่จำ�ำ นวนที่่�ถืือว่่า มีีมากกว่า่ เจเนอเรชัันก่อ่ นหน้า้ และการเป็น็ กำ�ำ ลังั แรงงานในปัจั จุบุ ันั รวมถึงึ อนาคตด้้วย จากการวิิเคราะห์์ข้้อมููลการสััมภาษณ์์เชิิงลึึกในการวิิจััยครั้�งนี้�้พบว่่า การให้้ ความสำำ�คััญกัับเรื่�องรุ่่�นปีีเกิิดและอายุุยัังเป็็นสิ่่�งสำ�ำ คััญมาก จากคำ�ำ ที่่�ใช้้เรีียกกลุ่�มคน รุ่่�นใหม่่คืือคำ�ำ ว่่า “รุ่่�นน้้อง” หรืือ “พวกน้้อง ๆ” โดยในกลุ่�มชาวดิิจิิทััลเจเนอเรชัันซีี ที่่�ยัังอยู่�ในวััยเรีียนมีีการนัับรุ่่�นตามชั้�นปีีที่่�เรีียน การให้้ความเคารพระบบรุ่่�นพี่่�รุ่่�นน้้อง 1 ทางประชากรศาสตร์์เรีียกว่่า “ชั่�วคนหรืือรุ่่�นวััย” โดยใช้้อายุุเป็็นตััวกำำ�หนดกลุ่�มประชากรเจเนอ- เรชัันใหม่่จะเกิิดขึ้้�นจากการที่่�ประชากรรุ่่�นหนึ่่�งมีีบุุตรเป็็นประชากรอีีกรุ่่�นวััย ซึ่�่งระยะห่่างของอายุุ ระหว่า่ งประชากร 2 รุ่่�นนี้้จ� ะประมาณ 20-30 ปีี (ราชบัณั ฑิติ ยสถาน, 2557) ส่ว่ นทางสังั คมวิิทยา Karl Mannheim อธิบิ ายความแตกต่า่ งของเจเนอเรชันั ตามปรากฏการณ์ท์ างสังั คมที่่เ� กิดิ ขึ้้น� คนในเจเนอเร- ชันั เดีียวกันั จะมีีประสบการณ์์ทางสัังคมร่ว่ มกันั (Pilcher, 1994) 28
(แม้้จะห่่างเพีียงแค่่ปีีเดีียว) ความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่หากนิิยามตามอายุุจึึงหมายถึึงรุ่่�นน้้อง ที่่เ� รีียนในระดับั ต่ำ�ำ�กว่า่ หรือื แม้แ้ ต่ใ่ นกลุ่�มวัยั ทำำ�งานที่่ม� ักั มีีคำำ�สรรพนามเรีียกคนรุ่่�นใหม่ว่ ่า่ “พวกเด็ก็ ใหม่่ ๆ” ซึ่ง�่ ในโลกการทำำ�งานของชาวดิจิ ิทิ ัลั เจเนอเรชันั วายจึงึ มีีประสบการณ์์ การนิยิ ามความเป็น็ คนรุ่่�นใหม่ด่ ้ว้ ย “ตััวเลขอายุุ” ทั้้�งอายุุจากปีีเกิิดและอายุุการทำ�ำ งาน บุุคคลที่่�เข้้ามาทำำ�งานใหม่่จะถููกนิิยามเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ในหน่่วยงาน ในทางตรงกัันข้้าม หากพููดถึึง “คนรุ่่�นเก่่า” โดยส่่วนใหญ่่จะให้้ภาพของคนที่่�เกิิดมาก่่อน โดยเฉพาะคนที่่� มีีอายุุมากหรือื มีีความอาวุุโสมากกว่า่ นั่่น� เอง สิ่ง� เหล่า่ นี้้�จึงึ สะท้อ้ นให้เ้ ห็น็ ถึงึ ความเข้้มข้น้ ของระบบอาวุุโสในสัังคมไทยที่่�ให้้ความสำำ�คััญกัับเรื่ �องของอายุุการเกิิดก่่อน-เกิิดทีีหลััง การมาก่่อน-มาหลััง สิ่�งเหล่่านี้้�นำำ�ไปสู่่�ความคาดหวัังที่่�ว่่า คนรุ่่�นใหม่่หรืือคนที่่�เกิิดมา ทีีหลััง คนที่่�มาทำ�ำ งานทีีหลััง จะต้้องมีีคุุณลัักษณะต่่าง ๆ ที่่�มากไปกว่่ารุ่่�นตนเอง โดยเฉพาะความคาดหวังั ด้้านศักั ยภาพ ความรู้�้ และทัักษะ เมื่อ�่ “อายุุ” ต้้องเชื่อ�่ มโยงกับั “วัฒั นธรรม” ข้้อค้้นพบสำำ�คััญประการหนึ่่�งของการศึึกษานี้้�คืือ “ความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่” ไม่่ได้้ จำำ�กััดตามอายุุและวััย ดัังเช่่นที่่�หลายการศึึกษาพยายามสร้้างตััวแบบคุุณลัักษณะของ คนแต่ล่ ะเจเนอเรชันั ให้ม้ ีีความแตกต่่างกันั ชััดเจนแบบเหมารวม ทั้้�งนี้้� ผลการวิเิ คราะห์์ ข้้อมููลจากการสััมภาษณ์์เชิิงลึึกมีีความสอดคล้้องกัับข้้อเสนอที่่�พยายามรื้ �อสร้้างนิิยาม การแบ่่งเจเนอเรชัันแบบเดิิมที่่�มัักจะมองแต่่ปีีเกิิด อายุุ และวััยของผู้้�คน หรืือเรีียกว่่า การวิิเคราะห์์ลัักษณะทางกายภาพ (Biology) มาสู่�การวิิเคราะห์์ด้้วยวััฒนธรรมและ ปรากฏการณ์ท์ างสังั คม (Culture) และการวิเิ คราะห์ด์ ้ว้ ยการเปลี่่ย� นแปลงทางเทคโนโลยีี (Technology) ทั้้�งนี้�้ เมื่�อวิิเคราะห์์ข้้อมููลการสััมภาษณ์์เชิิงลึึกของประชากรทั้้�ง 5 กลุ่�มอายุุ จะพบว่่าสามารถกำ�ำ หนดนิยิ าม “ความเป็น็ คนรุ่่�นใหม่”่ ได้ต้ ามประเด็น็ ดังั นี้้� “รููปแบบความคิิด (Mindset)” ในที่่�นี้�้มีีความหมายครอบคลุุมถึึงทััศนคติิ วิิธีี การคิดิ การมองโลก การเปิดิ รับั การปรับั ตัวั การยอมรับั ความแตกต่า่ ง การเปลี่่ย� นแปลง ความทันั สมัยั ความกล้า้ โดยความเป็น็ คนรุ่่�นใหม่จ่ ะต้้องมีีลัักษณะความคิดิ ที่่ส� ำ�ำ คัญั คืือ การเปิดิ กว้้าง เปิดิ รัับสิ่ง� ใหม่่ ปรัับตัวั เองได้้ เข้้าใจและยอมรับั ความแตกต่่างหลากหลาย 29
มีีอิิสระทางความคิิด และกล้้าคิิดกล้้าทำ�ำ ในทางตรงกัันข้้าม “ความเป็็นคนรุ่่�นเก่่า” จะหมายถึงึ ลักั ษณะความคิดิ ที่่ไ� ม่ย่ อมเปิดิ รับั สิ่ง� ใหม่่ เช่น่ การไม่ย่ อมรับั ความหลากหลาย ทางเพศ ความไม่่กล้้าเปลี่่ย� นแปลง ปิดิ กั้้�นความคิิด และไม่ร่ ัับฟัังอะไรใหม่่ “วิถิ ีกี ารดำำ�เนินิ ชีวี ิติ (Lifestyle)” เป็น็ สิ่่ง� ที่่ถ� ููกนำำ�มาใช้ใ้ นการนิยิ ามอัตั ลักั ษณ์ข์ อง คนรุ่่�นใหม่่ โดยเฉพาะแบบแผนการใช้ช้ ีีวิติ ที่่แ� ตกต่า่ งไปจากคนรุ่่�นก่อ่ น โดยวิถิ ีีการดำำ�เนินิ ชีีวิิตสามารถอธิิบายให้้เห็็นถึึงค่่านิิยม รสนิิยม การสื่่�อสาร กิิจกรรมในชีีวิิตประจำำ�วััน และพฤติิกรรมที่่�แสดงออกมา โดยความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่จะมีีวิิถีีชีีวิิตคืือการนอนดึึก ไม่ไ่ ด้ใ้ ห้ค้ วามสำำ�คัญั กัับการตื่่�นเช้้ามากนักั การแต่ง่ กายเป็น็ ไปตามยุคุ สมัยั นิยิ ม (แฟชั่�น) การใช้จ้ ่า่ ยและบริโิ ภคเน้น้ ตามความพึงึ พอใจ ให้ค้ วามสำ�ำ คัญั กับั การประหยัดั ทรัพั ยากร (เช่่น ประโยคที่่�ว่่า คนรุ่่�นใหม่่ใส่่ใจสิ่�งแวดล้้อม) ใช้้ชีีวิิตแบบเน้้นการดููแลสุุขภาพ มากขึ้น� เช่น่ ออกกำำ�ลัังกาย รัับประทานอาหารเพื่่�อสุขุ ภาพ มีีสมดุุลชีีวิิต (Work-Life Balance) ให้้ความสำ�ำ คัญั กัับกระแสสังั คม ใช้้ภาษา คำำ� หรืือวลีีใหม่่ ๆ ตามยุคุ สมััย “วิิถีีเทคโนโลยีี (Technological Way of Life)” ความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ของ ชาวดิิจิิทััลไทยเกี่�ยวข้้องกัับเทคโนโลยีีโดยตรงทั้้�งด้้านการเรีียนรู้�้ ทัักษะการใช้้งาน และผลกระทบจากการใช้้เทคโนโลยีี ข้้อมููลจากการสััมภาษณ์์เชิิงลึึกแสดงให้้เห็็นถึึง บทบาทสำ�ำ คััญของทัักษะการเรีียนรู้�้การใช้้งานเทคโนโลยีี รวมถึึงความเกี่�ยวโยงของ ความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่กัับทัักษะการรู้้�เท่่าทัันสื่่�อและเทคโนโลยีี (Digital Literacy) ที่่�เป็็นตััวชี้้�วััดลัักษณะรุ่่�นได้้ชััดเจน ดัังประโยคที่่�ว่่า “คนรุ่่�นใหม่่เกิิดมากัับเทคโนโลยีี” หรือื “คนรุ่่�นใหม่ต่ ้้องรู้้�ทันั เทคโนโลยีี” สิ่ �งเหล่่านี้้�ได้้สร้้างภาพประทัับความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ผ่่านกระบวนการมีีทัักษะและ การเรีียนรู้้�เทคโนโลยีีที่่�มากกว่่าเดิิม ทั้้�งในแง่่ความเก่่ง ความคล่่องตััวในการใช้้งาน และทัันสมััยต่่อเทคโนโลยีีใหม่่ โดยความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่จึึงถููกมองว่่ามีีความเป็็น “ชาวดิิจิิทััล (Digital Natives)” สููง บางส่่วนเรีียกว่่าเป็น็ iGen เพราะเกิดิ เติิบโต และ คุ้้�นเคยกัับการใช้้เทคโนโลยีีมากกว่่าเจเนอเรชัันที่่�เกิิดมาก่่อนนี้้� นำ�ำ มาสู่�กระบวนการ สร้้างความคาดหวัังต่่อเรื่�องวิิถีีเทคโนโลยีี โดยคนแต่่ละรุ่่�นจะคาดหวัังว่่าคนรุ่่�นอื่่�น 30
จะต้้องชำำ�นาญในวิิถีีเทคโนโลยีี โดยความคาดหวัังจะเข้้มข้้นมากต่่อคนรุ่่�นถััดไปจาก ตนเอง “คนรุ่่�นใหม่่ ๆ ต้อ้ งเก่ง่ และรู้้�ทันั เทคโนโลยีีมากกว่า่ คนรุ่่�นที่่แ� ก่ก่ ว่า่ ” อย่า่ งไรก็ต็ าม ความคาดหวัังเรื่�องความรู้�้ ทัักษะ ความเท่่าทัันในวิิถีีเทคโนโลยีีนี้�้ ไม่่ได้้เกิิดขึ้้�นต่่อคน รุ่่�นถัดั ไปเท่่านั้้�น แต่ย่ ังั มีีความคาดหวังั ต่่อคนรุ่่�นเดีียวกันั และคนรุ่่�นก่่อนหน้้าด้้วย เพราะ อิิทธิิพลของเทคโนโลยีีที่่�มีีต่่อวิิถีีชีีวิิตประจำ�ำ วัันทำ�ำ ให้้ทุุกคนเกิิดความคาดหวัังว่่า ไม่่ว่่า จะเป็น็ คนรุ่่�นใดก็็ต้อ้ งปรัับตััว เรีียนรู้้� และเท่า่ ทันั การใช้เ้ ทคโนโลยีีให้้ได้้ ซึ่�ง่ ระดัับความ เข้ม้ ข้น้ ของความคาดหวัังของคนรุ่่�นวัยั ต่า่ ง ๆ มีีลัักษณะดังั นี้้� ต าราง 1 ความคาดหวัังต่่อทักั ษะวิถิ ีีเทคโนโลยีขี องคนแต่ล่ ะรุ่่�นวััย (Generation) ในมุุมมองของชาวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นวัยั Baby Gen X Gen Y Gen Z Gen Alpha Old-digital Boomer ปานกลาง มาก มากที่่ส� ุุด มากที่่ส� ุุด น้อ้ ย Neo-digital - น้้อย มาก มาก มากที่่ส� ุดุ มากที่่�สุดุ มหาวิทิ ยาลัยั น้อ้ ย มาก มาก มากที่่ส� ุุด มากที่่�สุุด Neo-digital - มััธยมศึกึ ษา ที่่�มา: สรุปุ จากข้้อมููลการสััมภาษณ์เ์ ชิงิ ลึกึ ของโครงการวิิจัยั การสร้้างความเข้้าใจในคุุณลักั ษณะ พฤติกิ รรม และทััศนคติิในอนาคตของชาวดิิจิทิ ัลั ไทย (จุลุ นีี เทีียนไทย และคณะ, 2563). สาเหตุุหนึ่่�งที่่�ทำำ�ให้้ทัักษะความสามารถในการใช้้งานเทคโนโลยีีของคนรุ่่�นต่่าง ๆ มีีความแตกต่่างกััน และส่่งผลให้้เกิิดความคาดหวัังอย่่างมากต่่อคนรุ่่�นถััดไป เนื่่�องจากความสััมพัันธ์์ระหว่่าง “ประสบการณ์์ชีีวิิตกัับการเกิิดขึ้้�นของเทคโนโลยีี” โดยมองว่่า อุุปกรณ์์เทคโนโลยีีการสื่่�อสารในแต่่ละยุุคสมััยนัับว่่าเป็็นตััวแทนอััตลัักษณ์์ ของคนแต่ล่ ะรุ่่�นได้้ ดังั ความเห็น็ ของชาวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นใหม่ว่ ัยั เรีียนมหาวิทิ ยาลัยั ที่่ก� ล่า่ วไว้ว้ ่า่ “เทคโนโลยีีรุ่�่นแม่่ก็็จะเป็็นเพจเจอร์์ เทคโนโลยีีรุ่�่นผมก็็คืือสมาร์์ตโฟน ส่่วนเทคโนโลยีี 31
รุ่�่นน้้องผมก็็จะเป็็นแท็็บเล็็ตและการวิิดีีโอคอล” รวมถึึงความแตกต่่างของการใช้้ชีีวิิต ของการเล่น่ ในวัยั เด็ก็ ของคนแต่ล่ ะยุคุ เช่น่ ประสบการณ์ท์ ี่่ร� ะบุวุ ่า่ “เราเติบิ มาในยุุคที่่ม� ันั ยังั มีหี มากเก็็บ โดดยาง เล่่นแบบเล่่นจริงิ ๆ ในสนามเด็ก็ เล่่น แต่่ของเขา (เด็ก็ เดี๋�ยวนี้้�) น่่าจะเป็น็ ยุุคที่่แ� บบโตมาน่่าจะมีมี ือื ถือื เลย เพราะพ่่อแม่ห่ ลายคนก็เ็ ลี้ย� งด้ว้ ยสมาร์ต์ โฟน” จึึงไม่่น่่าแปลกใจว่่าเหตุุใดความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ถึึงถููกคาดหวัังสููงต่่อทัักษะการใช้้ เทคโนโลยีี ดัังที่่�กล่่าวไปแล้้วว่่า คนรุ่่�นใหม่่คืือการถููกนิิยามว่่าเป็็นคนที่่�มีีทัักษะและ ทันั สมัยั ต่อ่ เทคโนโลยีี อย่่างไรก็ต็ าม ในทางตรงกัันข้า้ ม ข้อ้ มููลจากการสััมภาษณ์เ์ ชิิงลึกึ จากทุุกกลุ่�มวััย สามารถวิิเคราะห์์มุุมมองที่่�มีีต่่อเรื่�องวิิถีีเทคโนโลยีีและสรุุปนิิยาม “ความเป็็นคนรุ่่�นเก่่า” ได้้ว่่า “เป็็นผู้้�ที่�ไม่่รู้�เรื่�องเทคโนโลยีี ใช้้เทคโนโลยีีไม่่คล่่อง ไม่่เท่่าทััน อาจตกเป็็นเหยื่�อในการโดนหลอกลวงและอาชญากรรมต่่าง ๆ ได้้ง่ าย ไม่่ค่อยติดิ ตามเทคโนโลยีใี หม่่ ไม่เ่ ปิดิ รับั และปรับั ตัวั ที่่จ� ะใช้เ้ ทคโนโลยีี รวมถึงึ ชอบพึ่่ง� พา ให้้ผู้้�อื่�น (คนรุ่น่� ใหม่)่ ช่่วยเหลืือทางเทคโนโลยีีให้้” ทั้้ง� นี้�้ ชาวดิจิ ิทิ ััลช่ว่ งวััยเจเนอเรชัันซีี และเจเนอเรชัันวายส่่วนมากอยากให้้คนรุ่่�นเก่่ามีีการยอมรัับ เรีียนรู้้�เทคโนโลยีีต่่าง ๆ ตามสมัยั ด้ว้ ย ข้้อพึึงระวัังในประเด็็นความคาดหวัังต่่อทัักษะวิิถีีเทคโนโลยีีของคนรุ่่�นใหม่่นี้้�คืือ การที่่�คนรุ่่�นใหม่่ต้้องแบกรัับความกดดัันในการพััฒนาศัักยภาพตนเอง การเรีียนรู้�้ ทักั ษะ ความสามารถที่่ถ� ููกคาดหวัังเพิ่่ม� ขึ้น� ไปเรื่�อย ๆ ในขณะที่่ค� นรุ่่�นเก่่า นอกจากจะถููก คาดหวัังไม่่มากนััก กลัับคาดหวัังที่่�จะพึ่่�งพาเรื่�องเหล่่านี้้�จากคนรุ่่�นใหม่่เป็็นหลััก อาทิิ คำำ�กล่า่ วที่่ว� ่า่ “ก็พ็ ี่่ท� ำ�ำ อันั นี้้ไ� ม่ไ่ ด้้ น้อ้ งน่่าจะเก่่งเทคโนโลยีกี ว่่าพี่่� ช่่วยทำ�ำ แทนหน่่อยละกันั ” ช่่องว่่างระหว่่างรุ่่�นนี้้�ทำำ�ให้้การทำ�ำ งานระหว่่างคนรุ่่�นเก่่าและคนรุ่่�นใหม่่ในสัังคมไทย เกิิดความเหลื่�อมล้ำำ�� เมื่�อคนรุ่่�นเก่่าใช้้เทคโนโลยีีได้้ไม่่คล่่อง งานในส่่วนนี้้�จึึงตกมาอยู่�ใน ความรัับผิดิ ชอบของคนรุ่่�นใหม่แ่ ทน 32
อััตลัักษณ์ข์ องชาวดิจิ ิทิ ัลั สากล จากการนิิยาม “ความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่” ตามมุุมมองของชาวดิิจิิทััลไทยข้้างต้้น จะเห็็นได้้ว่่า ทุุกคนล้้วนมีีความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ (และรุ่่�นเก่่า) ได้้ในหลากหลายมิิติิ ทั้้�งในแง่่อายุแุ ละวััย รููปแบบความคิิด วิิถีีการดำำ�เนินิ ชีีวิติ รวมถึงึ วิถิ ีีเทคโนโลยีี ขึ้น� อยู่่�กัับ ว่่าบุคุ คลจะนิิยามตััวตนอย่่างไรเพื่่�อสร้า้ งความเป็็นอัตั ลักั ษณ์์เฉพาะบุคุ คล (Individual Identity) อย่่างไรก็็ตาม เพื่่�อค้้นหาประเด็็นสำำ�คััญที่่�ว่่าชาวดิิจิิทััลไทยมีีความเป็็นคน รุ่่�นใหม่ม่ ากน้้อยเพีียงใด เราจึงึ ต้อ้ งอาศัยั การทำำ�ความเข้้าใจอัตั ลัักษณ์ร์ ่ว่ ม (Collective Identity) ในความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ของชาวดิิจิิทััล ข้้อมููลในส่่วนนี้�้จึึงพยายามวิิเคราะห์์ ข้้อมููลที่่�ได้้จากการสััมภาษณ์์เชิิงลึึกโดยใช้้กรอบการวิิเคราะห์์อััตลัักษณ์์ชาวดิิจิิทััลไทย ตามคุณุ ลักั ษณะชาวดิจิ ิิทัลั สากลที่่ไ� ด้จ้ ากการทบทวนวรรณกรรมซึ่ง�่ สรุปุ ได้้ 25 ลักั ษณะ สำ�ำ คััญ จัดั เป็็น 4 กลุ่�มดัังนี้�้ 33
ตาราง 2 อัตั ลัักษณ์ช์ าวดิจิ ิิทัลั สากลที่่�มีอี ยู่่ใ� นชาวดิิจิทิ ััลไทย อัตั ลักั ษณ์ช์ าวดิจิ ิทิ ััลสากลที่่�มีอี ยู่่ใ� นชาวดิิจิทิ ััลไทย เทคโนโลยีี วิิถีอี อนไลน์์ • เกิดิ มาพร้้อมกับั การใช้เ้ ทคโนโลยีี • ออนไลน์์ตลอด (Interactive) (Equipped with Smart) • ต้อ้ งการความรวดเร็ว็ (Need for Speed) • ให้้เทคโนโลยีีคิดิ ให้เ้ ลยไม่ไ่ ด้้ฝึึกสมอง • ตื่น� ตััวต่อ่ ข่่าวสาร (Information (Stupidification) Alertness) • เปรีียบตนเองเป็น็ เทคโนโลยีี (Imitate • สัังคมก้ม้ หน้า้ (Thumb Generation) Technology Function) • มีีความคิดิ ต่อ่ เรื่�องเวลาเปลี่่�ยนไป • มีีความคิิดสร้้างสรรค์์ (Creativity) (Having a New Sense of Time) • เป็น็ ผู้ส�้ ร้้างสรรค์์สิ่ง� ใหม่่ ๆ (Innovators) • ชอบสื่�อที่่ม� ีีภาพ (Communicates with Images) ความเป็็นตัวั ตน การสร้้างสัังคม • ชอบค้น้ หาตัวั ตน • ชอบความโปร่่งใส (Transparency) (Personalization) • กล้้าแสดงความคิิดเห็น็ • มีีตััวตนที่่ห� ลากหลาย (Free Expression) (Multiple Identities) • ยืนื หยัดั เพื่่อ� สิิทธิิของตนเอง • ชอบสร้้างตััวตนอย่่างเฉพาะ (Stand for Individual Rights) (Customization) • มีีความหลากหลายทางเพศ • สร้้างโลกส่่วนตัวั (Create their (Gender Diversity) own private world) • ลดอคติิการเหยีียดหยามผู้�้อื่น� • มีีอิิสระในตนเอง (Decrease Discrimination) (Independence/Freedom) • มีีส่ว่ นร่ว่ มกับั สังั คม (Civic Engagement) • มั่น� ใจในตนเอง (Self-confident) • สร้า้ งเครืือข่า่ ยออนไลน์์ (Net-Networking) • ให้ค้ วามร่่วมมืือ (Collaboration) ที่่ม� า: สรุปุ 25 คุณุ ลักั ษณะจากข้อ้ มููลการทบทวนวรรณกรรมที่่เ� กี่ย� วข้อ้ ง และนำำ�มาจัดั แบ่ง่ เป็น็ 4 กลุ่�ม โดยมุมุ มอง ของผู้้�วิจิ ัยั โครงการวิจิ ัยั การสร้า้ งความเข้า้ ใจในคุณุ ลักั ษณะ พฤติกิ รรม และทัศั นคติใิ นอนาคตของชาวดิจิ ิทิ ัลั ไทย (จุุลนีี เทีียนไทย และคณะ, 2563). 34
ทั้้�งนี้้� ในภาพรวมชาวดิิจิิทััลไทยมีีลัักษณะทั้้�ง 25 ประการข้้างต้้นเช่่นเดีียวกัับ ชาวดิิจิิทััลสากล เพีียงแต่่ในการศึึกษาครั้�งนี้�้พบว่่า บางคุุณลัักษณะแสดงออกอย่่าง ชััดเจน ส่่วนบางลัักษณะรัับรู้้�ได้้ว่่ามีีอยู่�แต่่ยัังไม่่เด่่นชััด ในที่่�นี้�้จะขอนำ�ำ เสนอประเด็็น ที่่�น่่าสนใจโดยเฉพาะในส่่วนของลัักษณะชาวดิิจิิทััลไทยที่่�มองว่่ามีีความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ โดยมีีการตีีความลักั ษณะต่่าง ๆ ที่่�แตกต่่างไปจากบริิบทของสากล ดัังนี้้� การใช้เ้ ทคโนโลยีขี องคนรุ่่�นใหม่่ แม้้ชาวดิิจิิทััลไทยโดยเฉพาะเจเนอเรชัันซีีจะเห็็นด้้วยที่่�คนรุ่่�นตนเองนั้้�นเกิิดมา พร้้อมกัับการใช้้เทคโนโลยีี (Equipped with Smart) เช่่นเดีียวกัับชาวดิิจิิทััล ทั่่�วโลก แต่่หลายคนก็็ปฏิิเสธว่่าความจริิงแล้้วชาวดิิจิิทััลไทย “เราไม่่ได้้เกิิดมาพร้้อม กัับการใช้้เทคโนโลยีีแต่่เราเกิิดมาในยุุคที่่�มีีการใช้้เทคโนโลยีี” ซึ่่�งประเด็็นนี้�้สะท้้อนถึึง ความเหลื่�อมล้ำ�ำ�ด้า้ นการเข้้าถึงึ เทคโนโลยีีของคนในแต่่ละกลุ่�ม เช่น่ กลุ่�มวัยั “เราเพิ่่�งจะ มาเรีียนรู้�้เทคโนโลยีีใหม่่ ๆ เมื่ �อสััก 10 ปีีก่่อนได้้มั้�ง แต่่เด็็กรุ่่�นนี้้� (รุ่�่นหลััง) คืือเกิิดมา ปุ๊๊�บ เล่่นไอแพดแล้้ว” หรืือเงื่�อนไขของครอบครััวที่่�ทำ�ำ ให้้การเข้้าถึึงเทคโนโลยีีของเด็็ก ไม่่เท่่ากััน “เพิ่่�งมารู้�้ จัักประมาณ 10 ขวบ ได้้มีีชีีวิิตตอนยัังไม่่มีีเทคโนโลยีี แบบได้้ ออกไปเที่่�ยวเล่่นกัับเพื่่�อนนอกบ้้านด้้วย ไม่่ได้้เล่่นแต่่อิินเทอร์์เน็็ตเท่่านั้้�น ไม่่ได้้เกิิดมา พร้้อมกัับอิินเทอร์์เน็็ตเลย” ดัังนั้้�น แม้้ว่่าจะเป็็นคนรุ่่�นเดีียวกััน อยู่�ในยุุคสมััยช่่วงเวลา เดีียวกััน พื้้�นที่่�เดีียวกััน แต่่อาจจะเข้้าถึึงการใช้้เทคโนโลยีีได้้ไม่่พร้้อมกััน กรณีีนี้�้ แสดงให้้เห็็นถึึงโครงสร้้างสัังคมไทยที่่�มีีความเหลื่�อมล้ำำ�� ด้้านเทคโนโลยีี ทำำ�ให้้ลัักษณะ ของชาวดิิจิิทััลไทยมีีคุุณลัักษณะที่่�ผสมผสานทั้้�งความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ (ทัันสมััย ได้้ใช้้ เทคโนโลยีี) และความเป็็นคนรุ่่�นเก่่า (เข้้าไม่่ถึึงเทคโนโลยีี) ความสามารถในการเข้้าถึึง เทคโนโลยีีทั้้�งในเชิิงพื้้�นที่่� ความสามารถทางเศรษฐกิิจ และทัักษะการเรีียนรู้้�ของแต่่ละ บุุคคล จึึงเป็็นข้้อกำ�ำ หนดร่่วมในการสร้้างความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ในเชิิงเทคโนโลยีีให้้กัับ ชาวดิิจิิทัลั ไทยด้้วย ชาวดิิจิิทััลไทยที่่�เป็็นคนรุ่่�นใหม่่หลายคนยัังมองตนเองแยกส่่วนกัับเทคโนโลยีี แม้้จะมีีการเปรีียบเทีียบตนเองเป็็นเทคโนโลยีี (Imitate Technology Function) 35
เช่่นเดีียวกัับชาวดิิจิิทััลสากล แต่่เป็็นเพีียงการเปรีียบเทีียบในเชิิงการใช้้คำ�ำ ศััพท์์ หยิิบยืืมคำำ�มาเปรีียบเทีียบตนเองเหมืือนอุุปกรณ์์ไฟฟ้้า อาทิิ “รู้�้ สึึกแบตหมด ขอไป ชาร์จ์ พลังั ก่่อน” หมายถึงึ ความรู้้�สึกึ อ่อ่ นล้า้ ต้อ้ งการพักั ผ่อ่ น โดยส่ว่ นใหญ่ช่ าวดิจิ ิทิ ัลั ไทย ก็็ยัังมองว่่าตนเองยัังมีีความเป็็นมนุุษย์์มากกว่่าและตััวเองยัังไม่่ใช่่เทคโนโลยีี และทำำ� ทุุกอย่่างไม่่ได้้แบบที่่�เทคโนโลยีีทำ�ำ ดัังเช่่นคำ�ำ ที่่�กล่่าวว่่า “นี่่�คนนะไม่่หุ่่�นยนต์์” โดย คนรุ่่�นใหม่่ยอมรัับว่่า เทคโนโลยีีมีีบทบาทควบคุุมรููปแบบการดำำ�เนิินชีีวิิต แต่่ใน ขณะเดีียวกันั ก็็ยังั เชื่�อว่่าคนยังั “เหนืือกว่่า” สามารถทำำ�ในหลายสิ่�งที่่�เทคโนโลยีีทำำ�ไม่ไ่ ด้้ เทคโนโลยีีเกิดิ มาจากคนคิิดสร้้างขึ้�นและยังั คงถููกควบคุุมโดยคนอยู่� สำำ�หรัับประเด็็นที่่�ว่่า “คนรุ่่�นใหม่่เป็็นกลุ่�มคนที่่�ถููกทำ�ำ ให้้ฉลาดน้้อยลง (Stupid- ification)” เพราะปล่่อยให้้เทคโนโลยีีคิิดให้้ตนเองเลยไม่่ได้้ฝึึกสมอง มุุมมองของชาว ดิิจิิทััลไทยเห็็นด้้วยในประเด็็นดัังกล่่าวในแง่่ที่่�เป็็นการหยิิบยืืม หรืือใช้้เทคโนโลยีีโดย “แค่่ใช้้” แต่่บางส่่วนก็็เห็็นแย้้งว่่า คนที่่�มองว่่าเทคโนโลยีีทำ�ำ ให้้คนฉลาดน้้อยลงก็็คืือ “คนรุ่่�นเก่่า” นั่่�นเอง เพราะเขาเหล่่านั้้�นไม่่ได้้ใช้้/ใช้้ไม่่เป็็น/ใช้้เป็็นแต่่ไม่่คล่่อง และ คิิดไปเองว่่าการใช้้เทคโนโลยีีจะทำ�ำ ให้้ไม่่ได้้ฝึึกคิิด แต่่ความเป็็นจริิงแล้้ว หากเป็็นคน รุ่่�นใหม่่ เมื่�อใช้้เทคโนโลยีีคืือจะต้้อง “ฉลาดคิิด” และ “รู้้�เท่่าทััน” รู้้�ว่่าเทคโนโลยีีใด ใช้้เพื่่�ออะไร เทคโนโลยีีจึึงเป็็นเพีียงแค่่ “ตััวช่่วย” เท่่านั้้�น ชาวดิิจิิทััลไทยบางส่่วน ตั้�งคำ�ำ ถามต่่อประเด็็นนี้�้ว่่า “เราจำำ�เป็็นมากน้้อยเพีียงใดที่่�ต้้องเสีียเวลามาคิิดคำ�ำ นวณ บางสิ่ง� ด้ว้ ยตนเอง ในเมื่อ� มีเี ทคโนโลยีมี าช่่วยในส่่วนนี้้แ� ล้ว้ ถ้า้ เราไม่่มีคี วามรู้�เ้ รื่อ� งนั้้น� เลย ยัังไงเราก็ใ็ ช้้เทคโนโลยีีนั้้�นไม่่ถููกอยู่�ดี”ี ในระดัับสากลมองว่่า ชาวดิิจิิทััลจะเป็็นผู้�้ มีีความคิิดสร้้างสรรค์์ (Creativity) รวมถึึงเป็็นผู้้�สร้า้ งสรรค์์สิ่ง� ใหม่่ ๆ (Innovators) จึงึ มีีความสามารถในการคิดิ ประดิิษฐ์์ สร้้างสรรค์์สิ่�งต่่าง ๆ พร้้อมทั้้�งมีีช่่องทางแสดงออกถึึงความคิิดเหล่่านั้้�นได้้มากกว่่า กว้้างขวางกว่า่ และรวดเร็ว็ กว่า่ เดิมิ คุณุ ลัักษณะนี้้เ� ป็น็ สิ่่ง� ที่่�สังั คมคาดหวังั ค่่อนข้้างมาก กัับคนรุ่่�นใหม่่ โดยเฉพาะความคาดหวัังจากรััฐที่่�อยากให้้เกิิดการสร้้างนวััตกรรม แต่่ ทั้้ง� นี้�้ ในกรณีีของชาวดิจิ ิิทัลั ไทย ส่่วนใหญ่่ถููกมองว่า่ ไม่่ได้้มีีลัักษณะของการสร้า้ งสิ่ง� ใหม่่ แต่่เป็็นการปรัับ ประยุุกต์์ และลอกเลีียนจากที่่�อื่�นมาใช้้ การเลีียนแบบทำ�ำ ตามมีีการ 36
คััดลอกและละเมิิดลิิขสิิทธิ์�กัันจำำ�นวนมาก อาทิิ การตั้้�งสเตตััส คำ�ำ คม การใช้้ มุุกตลก แล้ว้ คนก็น็ ำ�ำ ไปใช้ต้ ่่อ ๆ กันั เมื่�อสืืบค้้นจะพบว่า่ มีีคนสร้้างมาก่อ่ นหน้้านั้้น� แล้ว้ การถ่่ายภาพ การตกแต่่งภาพ หรืือแม้้แต่่การให้้ข้้อคิิด สาระ ข่่าวสารต่่าง ๆ พบว่่า ถููกคััดลอกและแชร์ต์ ่อ่ ไปโดยไม่ไ่ ด้อ้ ้้างอิงิ ถึงึ ที่่ม� าของต้น้ ฉบับั วิถิ ีอี อนไลน์์ในคนรุ่่�นใหม่่ ปรากฏการณ์์การใช้้ชีีวิิตแบบวิิถีีออนไลน์์กลายเป็็นลัักษณะสำ�ำ คััญของชาวดิิจิิทััล ทั่่�วโลกรวมถึึงประเทศไทยที่่�สามารถเห็็นคุุณลัักษณะสำ�ำ คััญของคนรุ่่�นใหม่่คืือ “สัังคม ก้้มหน้้า” ที่่�ผู้�้คนต่่างต้้องออนไลน์์ในโลกอิินเทอร์์เน็็ตตลอดเวลา ทั้้�งในด้้านการติิดต่่อ สื่�อสารกัับผู้้�อื่�น รวมถึึงการต้้องตื่ �นตััวต่่อข้้อมููลข่่าวสารที่่�มีีมากมาย สิ่�งเหล่่านี้�้เป็็น ผลพวงที่่�เกิิดจากโครงสร้้างสัังคมที่่�เน้้นการแข่่งขััน ความต้้องการความรวดเร็็ว ก่่อให้้ เกิิดการสร้้างเทคโนโลยีีเพื่่�อให้้ได้้เปรีียบด้้านเวลามากที่่�สุุด ในขณะเดีียวกััน ลัักษณะ เช่่นนี้�้ก็็ผลิิตซ้ำำ��โครงสร้้างสัังคมที่่�ผลัักให้้คนรุ่่�นใหม่่ต้้องติิดตามใช้้ชีีวิิตในโครงสร้้าง แบบนี้ท�้ ี่่�ต้อ้ งทัันเหตุุการณ์์ รวดเร็็ว และพึ่่ง� พาชีีวิติ ในโลกออนไลน์์ สำ�ำ หรัับความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ของชาวดิิจิิทััลไทยนั้้�นจึึงมองว่่า “การออนไลน์์ ตลอดเวลา” เป็็นเรื่�องปกติิและทำ�ำ ได้้ง่่ายมาก ทั้้�งการติิดตามข่่าวสาร ตามเทรนด์์ (Trend) ตามกระแส ดัังวลีีที่่�ว่่า “เดี๋�ยวจะคุุยกัับเขาไม่่รู้้�เรื่�อง” ซึ่�่งหมายถึึงการที่่� ตนเองต้้องรัับรู้�้ในเรื่�องใดเรื่�องหนึ่่�งที่่�กำำ�ลัังเป็็นที่่�นิิยมในสัังคม ผู้�้คนกำำ�ลัังพููดถึึงหรืือ เป็็นประเด็็นสัังคมที่่�ผู้้�คนให้้ความสนใจ และลัักษณะสำำ�คััญคืือ กระแสในโลกออนไลน์์ มัักเปลี่่�ยนแปลงรวดเร็็ว “มาไวไปไว” เช่่น การดููสถิิติิแฮชแท็็กประเด็็นที่่�เป็็นกระแส ในทวิิตเตอร์์รายวััน คนรุ่่�นใหม่่จึึงต้้องตื่�นตััวต่่อข่่าวสาร เพราะกลััว “ตกข่่าว” “ไม่่อััปเดต” “ไม่่รู้้�เรื่�อง” ซึ่�่งเป็็นสิ่่�งที่่�ชาวดิิจิิทััลให้้ความสำ�ำ คััญเป็็นอย่่างมาก จึึงนำ�ำ มาสู่่�ลัักษณะของการต้้องออนไลน์์ตลอดเวลาเพื่่�อให้้เข้้าถึึงข้้อมููลในทุุกช่่วงขณะ เตรีียมพร้้อมต่่อการเปลี่่ย� นแปลง 37
ในขณะเดีียวกััน โครงสร้้างสัังคมทั้้�งด้้านการเรีียนและการทำำ�งานได้้ย้ำำ��ให้้คน รุ่่�นใหม่่ต้้องรู้้�เท่่าทัันข่่าวสารและคาดหวัังให้้ผู้�้คนอยู่ �ในการติิดต่่อสื่ �อสารออนไลน์์ ตลอดเวลา อาทิิ การตั้้�งกลุ่�มไลน์์เพื่่�อติิดต่่อกััน ซึ่�่งมีีทั้้�งกลุ่�มเพื่่�อน กลุ่�มครอบครััว กลุ่�มการเรีียน กลุ่�มการทำ�ำ งาน รวมถึึงการส่่งข้้อความทางแชตแล้้วคาดหวัังให้้คน ตอบกลัับเสมอ สิ่�งเหล่่านี้้�ยิ่�งทำำ�ให้้ผู้�้คนต้้องอาศััยการออนไลน์์ตลอดเวลามากขึ้�น เพราะหากไม่่ติิดตาม อาจทำำ�ให้้ไม่่รัับรู้้�ข่่าวสารโดยเฉพาะในเรื่�องที่่�เกี่�ยวข้้องกัับตนเอง เนื่่�องจากการสื่่�อสารออนไลน์์กลายเป็็นช่่องทางหลัักของคนในยุุคปััจจุุบััน และเป็็น เหมืือนบรรทััดฐานใหม่่ที่่�กำ�ำ หนดให้้คนรุ่่�นใหม่่ต้้องมีีช่่องทางในการติิดต่่อผ่่านโลก ออนไลน์์ช่่องทางใดช่่องทางหนึ่่�ง บุุคคลที่่�ไม่่ได้้ใช้้การสื่่�อสารออนไลน์์ใดเลยจะถููกมอง ว่า่ “แปลก” และกลายเป็็น “คนรุ่่�นเก่า่ ” เมื่�อคนรุ่่�นใหม่่ต้้องอยู่่�กัับโลกที่่�เน้้นความเท่่าทัันต่่อเหตุุการณ์์ต่่าง ๆ ดัังนั้้�น ชาวดิิจิิทััลจึึงต้้องการความรวดเร็็วในทุุกด้้าน ซึ่่�งจากการวิิเคราะห์์ข้้อมููลการสััมภาษณ์์ เชิิงลึึกพบประเด็็นที่่�น่่าสนใจว่่า คนรุ่่�นเก่่ามัักมองความต้้องการความรวดเร็็วของ คนรุ่่�นใหม่่ว่่าเป็็นความ “ใจร้้อน” ซึ่่�งโดยส่่วนมากจะถููกตีีความและมีีนััยในเชิิงลบ อาทิิ ความอดทนต่ำำ�� อดทนไม่่ได้้ ไม่่ละเอีียดรอบคอบ โดยคนรุ่่�นใหม่่เองก็็มองว่่า เป็็นจริิง เนื่่�องจากคนรุ่่�นใหม่่มีีความคิิดต่่อเรื่�องเวลาเปลี่่�ยนไป มีีความคิิดว่่าการใช้้ เทคโนโลยีีช่่วยร่่นระยะเวลาการดำำ�เนิินกิิจกรรมบางประการในชีีวิิตประจำ�ำ วัันของ พวกเขา ยกตััวอย่่างเช่่น ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ที่่�ระบุุว่่า “สมััยนี้้�มัันมีีเทคโนโลยีีอะไร เยอะแยะแล้้วในชีีวิิต เลยทำำ�ให้้เราไม่่ค่่อยจำำ�เป็็นที่่�จะต้้องรออะไรหรืือทนกัับอะไรที่่� มัันไม่่จำ�ำ เป็็น เลยกลายเป็็นคนใจร้้อน” รวมถึึงความคาดหวัังต่่อเทคโนโลยีีที่่�จะต้้อง รวดเร็ว็ จึงึ ทำำ�ให้้คนรุ่่�นใหม่่มองว่่าทุุกอย่่างต้อ้ งรวดเร็็ว “เวลาเราสั่�งของออนไลน์แ์ บบนี้้� เราก็็แบบ เฮ้้ย! อยากได้้เลย…สั่�งวัันนี้้�แล้้ว อยากได้้พรุ่�่งนี้้�เลยนะ อะไรอย่่างนี้้� ต้อ้ งการใช้เ้ ลย” ชี้ใ�้ ห้เ้ ห็น็ ว่า่ ระบบเทคโนโลยีีทำ�ำ ให้ร้ ะบบการทำ�ำ งานของสิ่ง� ต่า่ ง ๆ เป็น็ ไป ตามขั้�นตอนและมัักมีีการกำ�ำ หนดเวลาไว้้ชััดเจน เช่่น การแสดงแผนที่่�การเดิินทาง ที่่�มีีการคาดประมาณระยะเวลาที่่�ใช้้ตามสภาพการจราจรแบบเรีียลไทม์์ (Real Time) ความเร็็วของการเชื่�อมต่่ออิินเทอร์์เน็็ตที่่�ถููกพััฒนาให้้รวดเร็็วขึ้�นอย่่างต่่อเนื่่�อง ระบบ การเงิินการธนาคาร การชำำ�ระค่่าบริิการสิินค้้าและบริิการแบบออนไลน์์ การเข้้าถึึง 38
สารสนเทศ หรือื แม้แ้ ต่ก่ ารสั่่ง� อาหาร สั่ง� สินิ ค้า้ ที่่พ� บว่า่ ผู้ค�้ นเลือื กใช้บ้ ริกิ ารแบบออนไลน์์ มากขึ้�น และธุุรกิิจกลุ่�ม Lazy Economy ที่่�เติิบโตขึ้้�นอย่่างรวดเร็็วจากลัักษณะความ ต้้องการความรวดเร็็วของชาวดิิจิิทััล ความต้้องการความรวดเร็็วนี้้�ยัังถููกผููกเข้้ากัับ ข้้อกำำ�หนดด้้านเวลาของโลกยุุคใหม่่ที่่�ให้้ความสำ�ำ คััญกัับเรื่�องเวลาเป็็นอัันมาก ระบบ การผลิิตที่่�ใช้้ระยะเวลาน้้อยแต่่ได้้ผลผลิิตสููง ระบบการเรีียนรู้�้แบบสั้�น ๆ แต่่ได้้ องค์์ความรู้้�รวดเร็็ว ข้้อมููลสั้�น ๆ แต่่กระชัับครบถ้้วน การให้้ความสำ�ำ คััญกัับบุุคคลที่่� ประสบความสำำ�เร็็จอย่่างรวดเร็็วในเรื่�องต่่าง ๆ อาทิิ จบการศึึกษาระดัับสููงด้้วยอายุุ ยัังน้้อย มีีเงิินเก็็บออมจำ�ำ นวนมากในเวลาอัันสั้้�น หรืือแม้้แต่่ในการนำ�ำ เสนอสื่�อ เพลง หรืือข่่าวสารต่่าง ๆ ยัังถููกจำ�ำ กััดด้้วยเวลาให้้มีีความรวดเร็็วและกระชัับ เวลาจึึงเป็็น เหมืือนกรอบในการดำำ�เนิินชีีวิติ ของชาวดิจิ ิิทััลในทุุก ๆ ด้้าน สิ่�งเหล่่านี้้�นำ�ำ ไปสู่่�ลัักษณะการเรีียนรู้�้แบบ “เร่่งด่่วน” อาทิิ การชอบสื่�อที่่�มีีภาพ การดููข้้อมููลจากอินิ โฟกราฟิิก การอ่่านแบบข้า้ ม (Skimming) และดููเพีียงข้อ้ มููลสั้น� ๆ ดัังเช่่นปรากฏการณ์์ที่่�คนรุ่่�นใหม่่ชอบใช้้ทวิิตเตอร์์ในการติิดตามข่่าวสาร “คนรุ่�่นหนูู ชอบเล่่นทวิติ เตอร์์ คือื มันั มีอี ะไรน่่าอ่่านเยอะ เป็น็ เนื้้อ� หาเน้น้ ๆ ไม่่ยืดื ยาว แค่่ 10 บรรทัดั แต่่เป็น็ เรื่อ� งสำำ�คััญ ๆ เจาะจงตรงนั้้น� เลย” รวมถึงึ การที่่ค� นรุ่่�นใหม่น่ ิยิ มใช้้ภาพ อักั ษรย่่อ หรืือสััญลัักษณ์์แทนความรู้้�สึึกในการสื่่�อสาร การส่่งสติ๊�กเกอร์์ อีีโมจิิ (Emoji) มีีม (Meme) หรือื ภาพเคลื่อ� นไหวแบบ Gif ซึ่ง�่ ถืือว่า่ เป็็นการสื่่อ� สารที่่�เข้้าใจได้ร้ วดเร็็ว ทั้้�งนี้้� คนรุ่่�นใหม่่มองว่่าการพยายามเหมารวมตีีตราว่่า “คนรุ่่�นใหม่่ใจร้้อน ความอดทนต่ำำ�� ” ไม่่น่่าจะถููกต้้องนััก เพราะความจริิงแล้้วคนรุ่่�นเก่่าที่่�ใช้้ชีีวิิตในยุุค ปััจจุุบัันก็็มีีความใจร้้อนไม่่น้้อยไปกว่่ากััน ดัังนั้้�นการให้้ภาพลบกัับคนรุ่่�นใหม่่เพีียง อย่า่ งเดีียวอาจไม่ย่ ุุติิธรรมนักั เนื่่อ� งจากยังั ไม่่สามารถระบุุได้แ้ น่ช่ ัดั ว่า่ คนรุ่่�นเก่่ารวมถึงึ สัังคมในอดีีตเป็็นคนไม่่รีีบเร่่ง ไม่่ใจร้้อน มีีความอดทนสููงจริิงหรืือไม่่ และเหตุุใด เมื่ �อคนรุ่่�นเก่่าได้้มาใช้้ชีีวิิตในยุุคสมััยปััจจุุบัันซึ่่�งมีีการใช้้เทคโนโลยีีอย่่างแพร่่หลาย (แม้้ตนเองจะใช้้ไม่่ได้้หรืือใช้้ไม่่เป็็น) แต่่ก็็คาดหวัังและมีีลัักษณะใจร้้อนไม่่ต่่างจาก คนรุ่่�นใหม่่ จากการสัมั ภาษณ์ช์ าวดิจิ ิทิ ัลั รุ่่�นใหม่พ่ บว่า่ การสร้า้ งคุณุ ลักั ษณะความใจร้อ้ น และอดทนต่ำำ��ให้้กัับคนรุ่่�นใหม่่นั้้�น ส่่วนหนึ่่�งมาจากความคาดหวัังของคนรุ่่�นเก่่า 39
ที่่�สร้้างให้้คนรุ่่�นใหม่่ต้้องเป็็นเช่่นนี้�้ เพราะสัังคมมีีการแข่่งขัันกัันมากขึ้�น ใช้้เทคโนโลยีี มากขึ้�น ครอบครััว สถาบัันการศึึกษา และรััฐต่่างก็็คาดหวัังว่่าคนรุ่่�นใหม่่ต้้องทำ�ำ อะไร ได้้อย่่างรวดเร็็วในทุุกด้้าน โดยเฉพาะประเด็็นทัักษะความคล่่องแคล่่วในการใช้้ เทคโนโลยีีที่่�คนรุ่่�นเก่่าคาดหวัังว่่าคนรุ่่�นใหม่่ต้้องทำ�ำ ทุุกอย่่างได้้รวดเร็็ว สำำ�เร็็จในระยะ เวลาอันั สั้้น� เพราะถืือว่า่ มีีเทคโนโลยีีมาช่่วยดำำ�เนิินการแล้้ว ตัวั ตนของคนรุ่่�นใหม่่ คุุณลัักษณะสากลความเป็็นตััวตนของชาวดิิจิิทััลคืือ การชอบค้้นหาตััวตน มีีตััวตนที่่�หลากหลาย ชอบการสร้้างอััตลัักษณ์์ที่่�ทำำ�ให้้เป็็นของตััวเอง (Personalized Identity) สร้า้ งโลกส่่วนตััว มีีอิสิ ระในตนเอง และมั่�นใจในตนเอง ซึ่�ง่ การศึกึ ษาในครั้�งนี้้� พบว่่า ชาวดิิจิิทััลไทยมีีความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ที่่�สอดคล้้องไปกัับลัักษณะชาวดิิจิิทััลสากล แต่ม่ ีีบริิบทการอธิิบายบางประการที่่�แตกต่่างออกไป โดยเฉพาะในเรื่�องของความมั่น� ใจ แม้้ว่่าชาวดิิจิิทััลไทยทั้้�งรุ่่�นเก่่าและรุ่่�นใหม่่มองว่่า เทคโนโลยีีนั้้�นทำ�ำ ให้้คนมีีความมั่�นใจ และกล้้าแสดงออกมากขึ้�นในโลกออนไลน์์มากกว่่าในโลกออฟไลน์์ เช่่น มั่�นใจในการ นำ�ำ เสนอตััวตนของตนเอง การนำำ�เสนอภาพตนเอง (Selfie) การระบุุอัตั ลักั ษณ์์ รสนิยิ ม ค่่านิิยม อารมณ์์ ความรู้้�สึึก จากการวิิเคราะห์์ข้้อมููลการสััมภาษณ์์เชิิงลึึกในภาพรวม สรุปุ ได้้ว่า่ คนรุ่่�นใหม่ม่ ีีความมั่�นใจที่่�จะแสดงออก แต่่ภายใต้้ความมั่�นใจนั้้น� กลับั มีีความ ไม่่มั่�นใจแฝงอยู่่�ด้้วย เนื่่�องจากโครงสร้้างสัังคมหลายประการ เช่่น คนในครอบครััว ครููอาจารย์์ กลุ่�มเพื่่�อน นายจ้้าง คนในที่่�ทำ�ำ งาน คนในสังั คมที่่ไ� ม่ร่ ู้�้ จักั กััน รวมถึงึ ระบบ กฎหมาย ทำำ�ให้้การแสดงออกถึึงความเป็็นตััวตนของตนเองอาจต้้องแสดงออกใน หลากหลายลัักษณะ การเลืือกแพลตฟอร์์มในการแสดงออกตััวตนที่่�แตกต่่างกััน เช่่น คนรุ่่�นใหม่ใ่ นวัยั เรีียนเลือื กใช้เ้ ฟซบุ๊๊ก� เพื่่อ� เป็น็ เพื่่อ� นกับั พ่อ่ แม่่ ผู้้�ปกครอง แต่ไ่ ม่แ่ สดงออก ถึึงตััวตนของตนเองที่่�แท้้จริิงตามต้้องการ และจะเลืือกไปแสดงออกความเป็็นตนเอง ผ่า่ นทวิติ เตอร์์หรือื อิินสตาแกรมแทน นอกจากนี้้� คนรุ่่�นใหม่่ที่่�เป็็นกลุ่�มวััยทำ�ำ งานอาจเลืือกติิดต่่อหรืือแสดงออกตััวตน ให้้เพื่่อ� นร่่วมงานรับั รู้้�เฉพาะแพลตฟอร์ม์ ไลน์์ โดยไม่ร่ ัับการเป็็นเพื่่อ� นกับั คนในที่่�ทำ�ำ งาน 40
ในเฟซบุ๊๊ก� เพราะไม่อ่ ยากให้ใ้ ครมารับั รู้เ�้ รื่อ� งส่ว่ นตัวั ของตนเอง จะเห็น็ ได้ว้ ่า่ เป็น็ ลักั ษณะ ของการสร้า้ งโลกส่ว่ นตัวั ที่่ค� นรุ่่�นใหม่ส่ ามารถสร้า้ งโลกส่ว่ นตัวั ได้ห้ ลายใบผ่า่ นการใช้ง้ าน แพลตฟอร์ม์ ที่่แ� ตกต่า่ งกััน ด้้านพฤติิกรรมการโพสต์์หรืือแชร์์สิ่�งต่่าง ๆ ลงบนโลกออนไลน์์ ชาวดิิจิิทััลที่่�เป็็น คนรุ่่�นใหม่่แม้้จะมั่�นใจที่่�จะแชร์์ แต่่กระบวนการสร้้างความมั่�นใจนั้้�นมีีการตััดสิินใจ จากความไม่่มั่�นใจในหลายขั้�นตอน ดัังเช่่น การลงรููปภาพของตนเองที่่�ต้้องผ่่านการ จัดั แต่ง่ ภาพ การลงข้อ้ ความ หรือื แชร์ข์ ้อ้ มููลต่า่ ง ๆ และคอยกังั วลกับั ผลตอบรับั จากผู้้�อื่น� เช่่น ความคิิดเห็็น (Comment) การกดไลก์์ การกดแชร์์ และกลััวการไม่่ได้้รัับการ ตอบรัับใด ๆ จากผู้�้อื่�น “หนููคิดิ ว่่าพฤติกิ รรมการลงรููปในโซเชีียลต่่าง ๆ 90 เปอร์เ์ ซ็น็ ต์์ เเต่่งรููปหมดค่่ะ ไม่่ค่่อยมีีใครเอารููปสดหรืือเหมืือนตััวจริิงลง หนููก็็เลยคิิดว่่า บุุคคล ส่่วนมากไม่่มีคี วามมั่่น� ใจในตััวเอง” อีีกทั้้�งผลกระทบจากการเกิิดขึ้้�นของข่่าวปลอม (Fake News) ทำำ�ให้้หลายคน เกิิดความไม่่มั่�นใจต่่อเนื้้�อหาข้้อมููลต่่าง ๆ ที่่�ตนเองได้้รัับ ต้้องมีีการตรวจสอบ อ้้างอิิง ยืืนยัันจากแหล่่งต่่าง ๆ มากขึ้�น กระแสการกลััวการโดนเปิิดโปง หรือื ในภาษาออนไลน์์ ใช้้คำำ�ว่่า “โดนแหก” “โป๊๊ะแตก” “จัับโป๊๊ะ” ทำ�ำ ให้้เกิิดความไม่่มั่�นใจต่่อการรัับและ เผยแพร่่สื่�อ รวมถึึงการเปลี่่�ยนแปลงที่่�รวดเร็็วและตลอดเวลา สิ่�งที่่�เคยมั่�นใจอาจ ปรับั เปลี่่ย� นหรืือถููกแก้ไ้ ขไปรวดเร็ว็ มาก ความไม่ม่ั่�นใจในเรื่�องต่า่ ง ๆ ก็็มีีมากขึ้�น วิิถีีชีีวิิตออนไลน์์ทำำ�ให้้ชาวดิิจิิทััลไทยรู้�้ สึึกถึึงความมีีอิิสระในตนเองได้้มากขึ้�น ทั้้�งการแสดงความเป็็นตััวเอง การได้้ติิดตามเฉพาะในสิ่่�งที่่�ตนสนใจ การเรีียนรู้�้ การเสาะแสวงหาข้้อมููลที่่�ต้้องการได้้เองผ่่านเทคโนโลยีี อิิสระในการเลืือกรัับข้้อมููล ข่า่ วสาร ลดการพึ่่�งพาคนอื่่น� ดังั เช่น่ ความเห็น็ ของชาวดิิจิิทัลั รุ่่�นใหม่ท่ ี่่�ระบุวุ ่่า “จากการ ที่่�เราสามารถสืืบค้้นข้้อมููลจากอิินเทอร์์เน็็ตได้้อย่่างสะดวกรวดเร็็ว … เราก็็สามารถ ค้้นหาสิ่�งที่่�เราต้้องการได้้จากสื่่�อออนไลน์์ที่่�หลากหลาย และยัังทำำ�ให้้เราพึ่่�งพา ตััวเองได้้ ไม่่รู้�สึึกว่่าต้้องถามข้้อมููลอะไรจากคนอื่�นในโลกความจริิง” รวมถึึงประเด็็น ความมีีอิิสระในการเข้้าถึึงข้้อมููลแบบไม่่จำำ�กััดขอบเขต “พอเรามีีเทคโนโลยีีเข้้ามา 41
อย่่างนี้� เราสามารถหาทุุกอย่่างรอบโลกได้้ ความรู้�้ มัันเปิิดกว้้างแล้้ว มัันไม่่ได้้มีีแค่่ แหล่่งเดีียว มัันเหมืือนปลดล็็อกกุุญแจที่่�ล็็อกเราไว้้ให้้อยู่�ภายในว่่าสิ่�งที่่�เราเข้้าถึึง ตอนนี้้ม� ัันเหมือื นเราเข้า้ ถึึงทุุก ๆ อย่่าง ไม่ใ่ ช่่แค่่ความรู้�้ ข้้างในของประเทศเราอย่่างเดีียว มัันเป็็นความรู้้�ที่�ข้้างนอกประเทศอื่�น ๆ เขาคิิดอะไรยัังไงกัันอย่่างนี้้� เราสามารถเข้้าถึึง ความรู้้�ตรงนั้้น� ได้้หมดเลย” อย่่างไรก็็ตาม แม้้ว่่าเทคโนโลยีีการสื่่�อสารและโลกออนไลน์์ทำ�ำ ให้้ชาวดิิจิิทััลไทย รู้�้ สึึกถึึงความเป็็นอิิสระมากขึ้�น แต่่ในทางกลัับกัันก็็รู้้�สึึกว่่าตนเองไม่่มีีอิิสระจากโลก ของเทคโนโลยีี ดังั ความเห็็นของชาวดิจิ ิิทััลรุ่่�นใหม่่ที่่ร� ะบุวุ ่า่ “บางครั้�งก็ไ็ ม่่ได้้ต้้องการใช้้ มืือถือื เเต่่มัันจำ�ำ เป็น็ ต้้องใช้้ เหมืือนกัับว่่าเทคโนโลยีบี ัังคัับให้เ้ ราต้อ้ งเข้้าไปอยู่�กัับมัันไป โดยปริิยาย” หรืือในกรณีีที่่�รู้้�สึึกว่่าชีีวิิตประจำ�ำ วัันมีีอิิสระภายใต้้การถููกเฝ้้าระวัังโดย เทคโนโลยีี เช่่น ระบบเซนเซอร์์ กล้้องวงจรปิิด ระบบ GPS ที่่�ติิดตามตััวทุุกคนผ่่าน โทรศัพั ท์เ์ คลื่อ� นที่่� การถููกจัับจ้อ้ งผ่า่ นโลกออนไลน์์ เป็น็ ต้้น ชาวดิิจิิทัลั ไทยเป็น็ คนตลก? ข้้อค้้นพบสำำ�คััญประการหนึ่่�งของชาวดิิจิิทััลไทยในการศึึกษานี้�้ที่่�ยัังไม่่ค้้นพบ ในลัักษณะสากลคืือคนรุ่่�นใหม่่มัักระบุุว่่าคนไทยคืือคนตลก โดยจะเห็็นได้้ จากการมองว่่าคนรุ่่�นเก่่ามัักจริิงจัังกัับชีีวิิต ยึึดติิดและไม่่ยืืดหยุ่่�น ในขณะ ที่่�คนรุ่่�นใหม่่จะมองทุุกอย่่างเป็็นเรื่ �องสนุุกสนานในทุุกกิิจกรรมทั้้�งการเรีียน การทำ�ำ งาน การใช้้ชีีวิิต ทำ�ำ ให้้คนรุ่่�นเก่่ามัักมองว่่าคนรุ่่�นใหม่่ไม่่จริิงจััง แต่่ในความเป็็นจริิงแล้้ว คนรุ่่�นใหม่่ใช้้ความตลก ขำำ�ขััน หรืือความสนุุกสนาน เป็็นวิิธีีการหนึ่่�งในการจััดการความเครีียด การใช้้มุุกตลกเพื่่�อเสีียดสีี สัังคม หรืือมองเป็็นเรื่�องเล็็กน้้อย ดัังเช่่น กรณีีการโพสต์์เล่่าเรื่�องความเครีียด ในการเรีียน การทำ�ำ งาน ความเลวร้้ายที่่�เกิิดในชีีวิิตให้้กลายเป็็นเรื่�องสนุุก การกำ�ำ เนิิดขึ้้�นของเพจ เน็็ตไอดอล หรืือการเป็็นยููทููบเบอร์์ ที่่�เพิ่่�มมากขึ้�นและ ส่่วนใหญ่่ก็็เน้้นความตลก สนุุกสนาน นอกจากนี้้� ในการแสดงความเห็็น ต่่อปััญหาสัังคม การเมืือง หรืือสถาบััน ก็็พบว่่าชาวดิิจิิทััลไทยต่่างก็็เลืือกใช้้ 42
ความตลกเป็็นรููปแบบหนึ่่�งของการแสดงออกเพื่่�อหลีีกเลี่ �ยงการเกิิดปััญหา ความขััดแย้้งและการถููกดำำ�เนิินคดีีทางกฎหมาย เนื่่�องจากโครงสร้้าง สัังคมไทยไม่่ได้้เอื้�อต่่อการเปิิดพื้้�นที่่�ให้้มีีการวิิพากษ์์วิิจารณ์์ แสดงความเห็็น แบบตรงไปตรงมาได้้อย่่างเปิิดเผยมากนััก แม้แ้ ต่่ในโลกออนไลน์์ ชาวดิจิ ิทิ ััลไทย “เปิดิ ใจรัับ” และ “ปรับั ตััว” ได้้ดีี ความโดดเด่่นประการหนึ่่�งของคุุณลัักษณะของชาวดิิจิิทััลไทยที่่�ค้้นพบใน การศึึกษาครั้�งนี้�้ โดยเฉพาะในกลุ่�มคนรุ่่�นใหม่ค่ ือื ความสามารถในการ “เปิดิ ใจรัับ” และ “ปรัับตััว” ซึ่�่งตามคำ�ำ อธิิบายของชาวดิิจิิทััลไทยแล้้ว คุุณลัักษณะดัังกล่่าว ให้้ความหมายถึึงการเปิิดกว้้างทางความคิิดและการมีีความพร้้อมที่่�จะปรัับเปลี่่�ยน ตามการเปลี่่�ยนแปลงที่่�เกิิดขึ้้�นอย่่างรวดเร็็วในโลกแห่่งการพััฒนาเทคโนโลยีี อยู่�เสมอ ไม่่ว่่าจะเป็็นการเปลี่่�ยนแปลงทางเทคโนโลยีีที่่�ทัันสมััยมากขึ้�น ซึ่่�งทำำ�ให้้ต้้องมีีการเรีียนรู้�้การใช้้งานอุุปกรณ์์ทางเทคโนโลยีีเหล่่านั้้�นใหม่่ ดัังความเห็็นที่่�ระบุุว่่าคนรุ่่�นใหม่่พร้้อมต่่อการเปลี่่�ยนแปลงเสมอ “การชอบ การเปลี่่�ยนแปลงแค่่ไหน ถ้้าเป็็นคนรุ่�่นเราเปลี่่�ยนแปลงอะไรเข้้าใจง่ ายกว่่า เพราะเราเจอมัันมาตั้�งแต่่เด็็ก สมมติิมีีเทคโนโลยีีใหม่่ ๆ อะไรเข้้ามา เราก็็ เรีียนรู้�้ได้้เร็็วกว่่าคนรุ่่�นก่่อน” นอกจากนี้้�ยัังรวมไปถึึงการยอมรัับการ เปลี่่�ยนแปลงไปของรููปแบบสัังคมหรืือรููปแบบการปฏิิสััมพัันธ์์ การติิดต่่อ สื่�อสารกัับผู้�้อื่�น ทั้้�งนี้้� อััตลัักษณ์์ดัังกล่่าวมีีสาเหตุุมาจากการที่่�คนรุ่่�นใหม่่ ได้้เติิบโตขึ้้�นมาท่่ามกลางการเปลี่่�ยนแปลงต่่าง ๆ ที่่�เกิิดขึ้้�นอยู่�แทบจะตลอด เวลาในสัังคม จึึงทำ�ำ ให้้พวกเขาเกิิดความคุ้้�นเคย รวมไปถึึงมีีประสบการณ์์ กัับสิ่�งต่่าง ๆ ที่่�ถููกสร้้างและพััฒนาขึ้�นมาใหม่่ในสัังคมมากกว่่าคนรุ่่�น ก่่อน โดยเฉพาะในเรื่�องเทคโนโลยีี อีีกทั้้�งยัังทำ�ำ ให้้พวกเขามีีกรอบวิิธีีคิิด ในการคิิดและตััดสิินใจที่่�จะกระทำำ�สิ่่�งต่่างๆ ที่่�แตกต่่างออกไปอีีกเช่่นเดีียวกััน จุุดนี้้�เองจึึงทำำ�ให้้ชาวดิิจิิทััลมองว่่าคุุณลัักษณะที่่�เปิิดใจรัับและพร้้อมปรัับตััว คืือเอกลัักษณ์์ที่่�พวกเขาและชาวดิิจิิทััลรุ่่�นเดีียวกัับพวกเขามีีร่่วมกััน 43
การสร้้างสังั คมของคนรุ่่�นใหม่่ ประเด็็นคุุณลัักษณะของชาวดิิจิิทััลต่่อกระบวนการทางสัังคมในมิิติิต่่าง ๆ นั้้�น ในระดัับสากลพบว่่า ชาวดิิจิิทััลจะเป็็นผู้�้ที่�ชอบความโปร่่งใส กล้้าแสดงความคิิดเห็็น ยืืนหยััดเพื่่�อสิิทธิิของตนเอง มีีความหลากหลายทางเพศ ลดอคติิการเหยีียดหยาม ผู้�้อื่�น มีีส่่วนร่่วมกัับสัังคม สร้้างเครืือข่่ายออนไลน์์ ให้้ความร่่วมมืือ ซึ่่�งในกรณีีของชาว ดิิจิิทััลไทยในกลุ่�มคนรุ่่�นใหม่่นั้้�น ผลการวิิเคราะห์์ข้้อมููลการสััมภาษณ์์เชิิงลึึกพบว่่า มีีความสอดคล้้องกัับคุุณลัักษณะสากลในด้้านที่่�เด่่นชััด ได้้แก่่ ความกล้้าแสดงความ คิิดเห็็น การยืืนหยััดเพื่่�อสิิทธิิของตนเอง และมีีความหลากหลายทางเพศ ซึ่่�งส่่วนหนึ่่�ง เกิิดจากความรู้�้ สึึกมีีอิิสระของชาวดิิจิิทััลไทยที่่�ทำำ�ให้้มีีความกล้้าที่่�จะแสดงความคิิดเห็็น มากขึ้�นด้้วย ซึ่่�งโดยส่่วนใหญ่่จะเป็็นความกล้้าแสดงความเห็็นในโลกออนไลน์์มากกว่่า โลกออฟไลน์์ เนื่่�องจากในโลกออนไลน์์ผู้้�คนไม่่ได้้พบปะปฏิิสััมพัันธ์์กัันโดยตรงในชีีวิิต ประจำ�ำ วันั ทำำ�ให้ห้ ลายคนสามารถแสดงความคิิดเห็น็ ต่อ่ เรื่อ� งต่่าง ๆ ได้้อย่า่ งเต็็มที่่� เช่่น การแสดงความเห็น็ ต่อ่ ข่า่ วสาร เหตุกุ ารณ์์ บุคุ คล ฯลฯ ผ่า่ นทางพื้้น� ที่่อ� อนไลน์ข์ องตนเอง เช่่น การโพสต์แ์ ชร์์ในเฟซบุ๊๊�ก หรือื การทวีีตในทวิติ เตอร์์ ตั้ง� แฮชแท็็ก (#) เป็น็ ต้้น อย่า่ งไร ก็็ดีีในประเด็็นนี้้�พบว่่า ในหลายกรณีีความกล้้าแสดงความคิิดเห็็นของชาวดิิจิิทััลในโลก ออนไลน์์นำ�ำ มาสู่�การเกิิดผลกระทบเชิิงลบ ดัังคำ�ำ ที่่�เรีียกว่่า “นัักเลงคีีย์์บอร์ด์ ” “เกรีียน คีีย์บ์ อร์์ด” คือื การสร้้างตัวั ตนปลอม หรือื การโพสต์ล์ ่ว่ งละเมิดิ สิิทธิิส่ว่ นบุคุ คลของผู้้�อื่น� “คนเขาเหมืือนแบบมีีความกล้้าที่่�จะแสดงออกมากขึ้้�น ไม่่ว่าจะเป็็นในเรื่�องของ การแสดงออกความคิดิ เห็น็ แสดงออกมาในลักั ษณะท่่าทาง กิริ ิยิ า คำำ�พููดหรือื อะไร อย่่างนี้้� เทคโนโลยีมี ันั ทำ�ำ ให้เ้ กิดิ ความกล้า้ เพราะมันั มีรี ่่างอวตาร คือื นึกึ ออกไหมว่่า จากคนที่่ไ� ม่่กล้า้ เลย จากคนที่่ใ� นชีวี ิติ ไม่่กล้า้ คุุยกับั ใคร แต่่เพราะเทคโนโลยีอี าจจะ ทำำ�ให้้คนเหล่่านั้้�นกล้้ามากขึ้้�น เขารู้้�สึึกว่่าเขาปลอดภััยนะ เขาอยู่�ที่่�บ้้านเขาอะไร อย่่างนี้้� แต่่เขาสามารถทำ�ำ อะไรก็็ได้้ ไม่่มีีใครมาสาวถึึงตััวได้้ง่ าย ๆ หรอก อะไร อย่่างนี้้� มัันเลยทำำ�ให้้ผมรู้้�สึึกว่่าคนมัันกล้้าทำำ�อะไรมากขึ้้�น เพราะคนอาจจะคิิดว่่า มันั เป็็นออนไลน์์ มัันยากที่่�จะตามตัวั ได้น้ ู่่�นนี่่�นั่่�น” (ชาวดิจิ ิิทัลั รุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 19-23 ปี)ี 44
ทั้้�งนี้้� บางกรณีีกลัับพบว่่า ความกล้้าแสดงความคิิดเห็็นของคนรุ่่�นใหม่่อาจนำ�ำ มาสู่่�ปััญหาและทำำ�ให้้เกิิด “ความไม่่กล้้า” ที่่�จะแสดงความคิิดเห็็นอีีกได้้หากเคยมีี ประสบการณ์ถ์ ููกตำำ�หนิิ เกิดิ การทะเลาะเบาะแว้ง้ การถููกดำ�ำ เนินิ คดีี หรือื ได้ร้ ับั ผลกระทบ ต่่อตนเองในการใช้้ชีีวิิตประจำำ�วััน สิ่�งเหล่่านี้�้มัักเกิิดจากปััญหาเชิิงโครงสร้้างของสัังคม ไทยที่่�ไม่่ได้้เปิิดรัับให้้เกิิดการแสดงความคิิดเห็็นได้้อย่่างเต็็มที่่�มากนััก โดยเฉพาะการ นำ�ำ กฎหมายมาจำำ�กััดและควบคุุมมากขึ้�น ดัังความเห็็นที่่�ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ระบุุว่่า “สมััยนี้้�มีีความกล้้าที่่�จะเเสดงความคิิดเห็็น เเต่่เป็็นเฉพาะบางเรื่�องเท่่านั้้�น เเต่่ถ้้าเป็็น เรื่อ� งการเมือื งก็ไ็ ม่่ค่อยกล้า้ เเสดงความคิดิ เห็น็ เท่่าไหร่่ เพราะมีขี ้อ้ จำ�ำ กัดั เกี่ย� วกับั กฎหมาย ที่่�เป็็นตัวั จำำ�กััดความคิดิ เห็น็ ไว้อ้ ยู่�” นอกจากนี้้� คนรุ่่�นใหม่่ที่่ก� ล้้าแสดงความเห็น็ บางส่่วน กลัับถููกคนรุ่่�นเก่่ามองว่่าเป็็นความก้้าวร้้าว ความกล้้าแสดงออกหรืือกล้้าแสดงความ คิิดเห็็นของคนรุ่่�นใหม่อ่ าจมีีน้้อยลง เนื่่�องจากความกลััวต่อ่ การโดนวิจิ ารณ์์ กลััว Hate Speech หรือื การโดนกลั่น� แกล้ง้ รัังแกในโลกออนไลน์์ ความวิิตกกังั วลต่่อการถููกบัันทึกึ ภาพหน้า้ จอ หรืือการถููกแคป (Capture) การโดนขุดุ คุ้้�ยข้อ้ มููลในอดีีต การถููกคุกุ คาม ดัังวลีีที่่�ว่า่ “สิ่�งใด ๆ ไม่่มีีวัันหายไป เพราะชาวเน็ต็ แคปไว้้หมดแล้ว้ ” การใช้เ้ ทคโนโลยีี จึึงมีีผลต่่อกระบวนการสร้้างอััตลัักษณ์์ได้้ ทั้้�งการสร้้างความกล้้าและเกิิดความกลััว ต่อ่ การแสดงความคิดิ เห็น็ ภายใต้้ความรู้�้ สึึกมีีอิิสระและการเกิิดความกล้้าในการแสดงความคิิดเห็็น มีี ค ว า ม เชื่ � อ ม โ ย ง ต่่ อ ก า ร เ กิิ ดคุุ ณ ลัั ก ษ ณ ะ ก า รยืื น ห ยัั ด เ พื่่� อ สิิ ท ธิิ ข อ ง ตน เ อ ง แ ล ะ เปิิดรัับต่่อความหลากหลายทางสัังคม ทำ�ำ ให้้โลกออนไลน์์มีีพื้้�นที่่�ให้้กัับความ หลากหลายทางเพศมากขึ้�น มีีการตั้้�งกลุ่�ม เครืือข่่าย การผลิิตสื่่�อโดยไม่่จำำ�กััดเพศ การขยายตัวั ของกลุ่�ม LGBTQ+ ในประเทศไทย หลายคนสามารถมีีอิิสระ มีีความกล้้า และรู้้�สึึกถึึงความมีีสิิทธิิในการแสดงออกถึึงอััตลัักษณ์์ทางเพศของตนเองมากขึ้ �น ชาวดิิจิิทััลไทยเห็็นว่่า การยืืนหยััดในสิิทธิิของตนเองเกิิดขึ้้�นได้้มากขึ้�น โดยเฉพาะ ในโลกออนไลน์์ ทุุกคนมีีสิิทธิิที่่�จะพููดหรืือกล้้าแสดงความคิิดเห็็น ความกล้้าโพสต์์ เล่า่ เรื่อ� งต่อ่ การได้ร้ ับั ความไม่เ่ ป็น็ ธรรม เช่น่ ในด้า้ นการเรีียน การให้ค้ ะแนนจากครููอาจารย์์ การถููกปฏิิบัตั ิอิ ย่า่ งไม่เ่ ป็็นธรรม การบันั ทึกึ เสีียง ภาพ หรือื วิดิ ีีโอ เพื่่อ� เป็็นหลักั ฐานแล้ว้ นำ�ำ มาแชร์ใ์ ห้ส้ ังั คมรับั รู้้� รวมถึงึ การยืนื หยัดั ในสิทิ ธิเิ รื่อ� งลิขิ สิทิ ธิ์แ� ละผลงานของตนเองด้ว้ ย 45
“(เทคโนโลยีี) ช่่วยให้้คนมีีส่่วนร่่วมในการรณรงค์์ให้้คนที่่�ลำำ�บากมีีที่่�ยืืน เรีียกร้้อง สิทิ ธิิให้ค้ นที่่ไ� ม่่ได้้รัับความสนใจ ไม่ไ่ ด้้รัับความเป็น็ ธรรมในสังั คม การแสดงความ คิิดเห็็นสนัับสนุุนเรื่�องที่่�เรามองว่่าถููกต้้อง เช่่น การลงชื่�อต่่อต้้านโครงการรััฐ ที่่�สร้้างผลกระทบแก่่ชาวบ้้าน คนในพื้้�นที่่� ช่่วยยกระดัับความเป็็นอยู่�ของสัังคม จากการพััฒนาชุุมชนในที่่�ห่่างไกล การต่่อสู้�้เพื่่�อเรีียกร้้องสิิทธิิของคนยากจนที่่�ถููก เอารััดเอาเปรีียบ กลุ่่�ม LGBT+ ซึ่�งทำำ�ให้้คนอื่�นในสัังคมเปิิดใจยอมรัับความ แตกต่่างหลากหลาย ให้้พวกเขาไม่่ต้้องโดนรัังเกีียจ ไม่่ถููกนิินทา เราก็็ได้้รู้�้ สึึกดีี ที่่�มีีคนเห็็นคุุณค่่าของคนอื่�น ร่่วมกัันต่่อสู้้�เพื่่�อศัักดิ์์�ศรีี สิิทธิิในความเป็็นมนุุษย์์ ของผู้�้ อื่ �น” (ชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ กลุ่�มอายุุ 13-15 ปีี) สำ�ำ หรัับคุุณลัักษณะที่่�พบเห็็นในคนรุ่่�นใหม่่ของชาวดิิจิิทััลไทยแต่่ยัังไม่่มีีความ ชัดั เจนมากนักั ในการศึกึ ษาครั้ง� นี้ค�้ ือื ประเด็น็ ชอบความโปร่ง่ ใส การมีีส่ว่ นร่ว่ มกับั สังั คม การให้้ความร่่วมมืือ และการสร้้างเครืือข่่ายออนไลน์์ โดยประเด็็นคุุณลัักษณะชอบ ความโปร่่งใสนั้้�นเชื่�อมโยงไปกัับมุุมมองเรื่�องการทุุจริิตและการเปิิดเผยข้้อมููล รวมถึึง เรื่�องของความจริิงใจ ชาวดิิจิทิ ััลไทยตีีความว่่าสัังคมไทยไม่่น่า่ มีีเรื่อ� งนี้ม้� ากนักั เนื่่�องจาก ทุุกคนมีี “ความเทา” คืือไม่่มีีใครสุุจริิตร้้อยเปอร์์เซ็็นต์์ เราไม่่สามารถตรวจสอบหา ความโปร่่งใสจากทุุกคนได้้ เพราะมีีหลายส่่วนที่่�ได้้รัับการยกเว้้นไม่่ต้้องเปิิดเผย สัังคม สร้า้ งกฎเกณฑ์ห์ ลายมาตรฐานในเรื่อ� งการตรวจสอบความโปร่ง่ ใส ในบางครั้ง� ประเด็น็ นี้�้ ถููกมองไปถึึงลัักษณะของการถููกเปิิดโปง การแฉ และมองว่่าคนส่่วนใหญ่่ยัังไม่่ได้้ โปร่ง่ ใสมากนักั ทุกุ คนยังั มีีความปกปิดิ และเลือื กนำ�ำ เสนอแต่ด่ ้า้ นที่่�ดีีของตนเองมากกว่า่ ในประเด็็นการมีีส่่วนร่่วมกัับสัังคมนั้้�น ชาวดิิจิทิ ััลไทยส่่วนใหญ่่มองว่่า คนรุ่่�นใหม่่ มีีการตื่่�นตััวต่่อสัังคมมากขึ้�นทั้้�งในด้้านการเมืืองและประเด็็นปััญหาทางสัังคม และคน รุ่่�นใหม่ไ่ ด้ใ้ ช้พ้ ื้้น� ที่่อ� อนไลน์ไ์ ปมีีส่ว่ นร่ว่ มกับั สังั คมมากขึ้น� ส่ว่ นหนึ่่ง� เป็น็ เพราะคุณุ ลักั ษณะ วิถิ ีีชีีวิติ ออนไลน์ท์ ี่่ท� ำ�ำ ให้ต้ ้อ้ งติดิ ตามข่า่ วสารและมีีส่ว่ นร่ว่ มในการแสดงออกความคิดิ เห็น็ ของตน การมีีส่่วนร่่วมในลัักษณะของการแชร์์ข่่าวสาร การร่่วมบริิจาค การร่่วมลงชื่�อ เพื่่�อเรีียกร้้องสิิทธิิ เช่่น ใน change.org การร่่วมทำ�ำ กิิจกรรมแคมเปญ Challenge 46
ต่่าง ๆ ซึ่่�งมัักเป็็นไปตามกระแสสัังคมชั่�วครั้�งคราว แต่่ในกรณีีของการนำำ�มาสู่�การ ขัับเคลื่�อนสัังคมแบบจริิงจัังอาจยัังมีีไม่่มากนััก เช่่นเดีียวกัับประเด็็นเรื่�องการให้้ความ ร่่วมมืือ (Collaboration) คุุณลัักษณะนี้้� ชาวดิิจิิทััลไทยมองว่่าส่่วนใหญ่่ไม่่ให้้ความ ร่่วมมือื การละเมิดิ กติกิ า การขาดความสามััคคีียังั คงพบเห็็นอยู่�มาก และในหลายกรณีี ที่่�ขอความร่่วมมืือก็็มัักไม่่ได้้รัับผลตามที่่�คาดหวัังมากนััก ซึ่่�งนำ�ำ ไปสู่่�การสร้้างเครืือข่่าย สัังคมออนไลน์์ที่่�เหมืือนว่่าจะมีีจำ�ำ นวนมาก มีีการสร้้างกลุ่�มหลายกลุ่�ม แต่่ก็็จะมีี ลัักษณะความสััมพัันธ์์กัันสั้้�น ๆ ในช่่วงแรก และกลุ่�มเหล่่านั้้�นก็็ไม่่ค่่อยมีีความเชื่�อมต่่อ กัันมากนัักในระยะยาว ดัังนั้้�นคุุณลัักษณะของการสร้้างเครืือข่่ายสัังคมออนไลน์์ จึึงมีีอยู่่�บ้้าง แต่่จะเป็็นลัักษณะของกลุ่�มขนาดเล็็ก มีีจำำ�นวนน้้อยที่่�นำ�ำ มาสู่�การพััฒนา เครืือข่่ายอื่น� ต่่อไป ชาวดิจิ ิทิ ััลไทยชอบเหยียี ด? คุุณลัักษณะสำำ�คััญประการหนึ่่�งที่่�คนรุ่่�นใหม่่ชาวดิิจิิทััลไทยระบุุว่่า ไม่่เหมืือนกัับลัักษณะชาวดิิจิิทััลสากลคืือ ลัักษณะของการ “ชอบเหยีียด” ชาวดิิจิิทััลไทยมองประเด็็นการเหยีียดหยามผู้�้ อื่ �นแตกต่่างไปจากชาวดิิจิิทััล ต่่างประเทศที่่�มองว่่าคนรุ่่�นใหม่่จะมีีการเหยีียดหยามผู้�้อื่�นน้้อยลง เช่่น ด้้านเพศสภาพ ด้้านสีีผิิว แต่่ในผลการศึึกษานี้�้หลายคนมีีความเห็็นคล้้ายกััน ว่่า ในสัังคมไทยเหมืือนจะพบลัักษณะของการเหยีียดหยามผู้�้อื่�นมากขึ้�น โดยเฉพาะในโลกออนไลน์์และมัักทำำ�การเหยีียดหยามด้้วยกระบวนการ ทำำ�ให้้เป็็นเรื่�องตลก อาทิิ การแซวเล่่น การตััดต่่อภาพ การทำ�ำ มีีม (meme) ล้้อเลีียนเสีียดสีี หรืือการดููหมิ่�นเหยีียดยามในลัักษณะอื่�น ๆ ดัังเช่่น ความเห็็นของชาวดิิจิิทััลรุ่่�นใหม่่ อายุุ 19-23 ปีี ที่่�ระบุุว่่า “ผมรู้�้ สึึกว่่า การลดอคติิไม่่ได้้หายไปแต่่เปลี่่�ยนรููปแบบการเหยีียดเฉย ๆ เช่่น ภาพลัักษณ์์ หน้้าตาอ้้วนเตี้�ย ดำ�ำ ผอม” หรืือกรณีีที่่�เป็็นการเหยีียดในรููปแบบที่่�ซ่่อนอยู่�ใน ลัักษณะของการ “แซวเล่่น” ซึ่่�งอคติิและการเหยีียดหยามผู้�้อื่�นที่่�มากขึ้�นนี้้� อาจมีีผลจากการเกิิดคุุณลัักษณะด้้านความมีีอิิสระและความกล้้าที่่�จะแสดง ความคิิดเห็็นที่่�มากขึ้ �น 47
“มัันไม่่ได้้ลด มัันเพิ่่�มมากกว่่า แบบว่่าเห็็นจากการโพสต์์ อย่่างเช่่น เวลาเรารู้้�จัักคนจากโซเชีียล เราอาจจะไม่่เคยได้้เห็็นเธอตััวจริิง แต่่เราอาจตััดสิินเขาไปแล้้ว สมมติิเธอพิิมพ์์คำำ�อะไรมาสัักอย่่างก็็ ตััดสิินเขาไปแล้้ว เช่่น รู้�้ สึึกน่่ากลััวจัังจากการที่่�เขาพิิมพ์์ เพราะเห็็น เขาแค่่ด้้านเดีียว ด้้านที่่�เขาโชว์์ให้้เห็็น หรืือเขาอาจโชว์์ให้้เห็็น ด้้านดีี ๆ เช่่น รวย ชีวี ิติ ดีี เราก็เ็ ห็็นแค่่นั้้�น เราว่่าเห็น็ แค่่ด้า้ นที่่อ� ยากให้เ้ ห็็น ไม่่ได้้เห็็นทั้้�งหมด ซึ่�งมัันเกิิดการคิิดแค่่ข้้างเดีียว ตััดสิินเขาไปแล้้ว แบบคนนั้้�นเที่่�ยวอีีกแล้้ว เราก็็อาจเอาไปคุุยกัับเพื่่�อนได้้ว่่า คนนั้้�นไปเที่่�ยว อีีกแล้้ว อวดจังั เลย ก็็เป็็นการตัดั สิินเขาไปแล้้ว” (ชาวดิิจิทิ ััลรุ่่�นเก่่า กลุ่�มอายุุ 24-29 ปีี) คนรุ่่�นใหม่ก่ ับั การเป็็นคนไทย 4.0 คุุณสมบััติิสำ�ำ คััญของการเป็็นคนไทย 4.0 ตามที่่�ภาครััฐคาดหวัังไว้้ ได้้แก่่ ความ ทัันโลกทัันเหตุุการณ์์ ความสามารถในการใช้้เทคโนโลยีีได้้ตลอดเวลา มีีทัักษะด้้าน ภาษา มีีความสามารถในการจััดการข้้อมููลได้้ดีี มีีความพร้้อมที่่�จะเรีียนรู้เ�้ พิ่่�มพููนทัักษะ สม่ำ��ำ เสมอ ปรัับตััวได้้ดีี และมีีความสามารถหลากหลาย ซึ่�่งจากข้้อมููลการศึึกษาครั้�งนี้�้ จะเห็็นได้้ว่่า มีีหลายลัักษณะที่่�ชาวดิิจิิทััลไทยในกลุ่�มคนรุ่่�นใหม่่มีีความพร้้อมที่่�จะ เป็็นคนไทย 4.0 ทั้้�งในด้้านความทัันโลก ศัักยภาพความสามารถทางเทคโนโลยีี การปรัับตััวได้้รวดเร็็ว และการเปิิดใจรัับต่่อสิ่�งใหม่่และความหลากหลาย แต่่ประเด็็น พึึงระวัังคืือ คุุณลัักษณะนี้�้อาจมีีความเหลื่�อมล้ำำ��ในบางกรณีี เช่่น ตามสภาพเศรษฐกิิจ และสังั คมของบุคุ คล พื้้น� ฐานครอบครัวั ปัญั หาเรื่อ� งความแตกต่า่ งระหว่า่ งวัยั โดยเฉพาะ คนรุ่่�นเก่่าที่่�ไม่ป่ รัับตััว และคาดหวัังแต่่กับั คนรุ่่�นใหม่เ่ พีียงอย่า่ งเดีียว อาจเป็็นอุุปสรรค ต่่อการมุ่่�งสู่�เป้า้ หมายคนไทย 4.0 ได้้ ผลการศึึกษาในส่่วนนี้�้ชี้้�ให้้เห็็นว่่า ความเป็็นคนรุ่่�นใหม่่ไม่่ได้้ยึึดติิดกัับนิิยามเรื่�อง อายุเุ ท่่านั้้�น หากยัังเชื่อ� มโยงกัับคุณุ ลัักษณะ รููปแบบความคิดิ วิิถีีการดำำ�เนินิ ชีีวิิต หรือื วิิถีีเทคโนโลยีี ซึ่�่งทุุกคนสามารถเป็น็ คนรุ่่�นใหม่ไ่ ด้้เสมอโดยไม่จ่ ำำ�กัดั เฉพาะช่่วงวัยั 48
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
