การตรวจร่างกาย_อ.รังศิมา

การตรวจร่างกาย Physical examination : PE อ.รังศิมา วงษ์สุทนิ สาขาการพยาบาลผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ

การตรวจร่างกายควรเริ่มเม่ือไหร่ ??? *** เม่ือพบผู้ป่ วยเป็ นคร้ังแรกโดยทาํ ร่วมกบั การ ซักประวตั ิ โดยลกั ษณะทว่ั ๆไป (General appearance) ระดบั ความรู้สึกตวั ภาวะ ทางอารมณ์ การหายใจ กลนิ่ ลมหายใจ ท่าเดนิ ท่าการเคลื่อนไหว.....เป็ นต้น

เทคนิคทใี่ ช้ในการตรวจร่างกาย 1. Inspection 2. Auscultation 3. Palpation 4. Percussion

หลกั และข้อควรคาํ นึงในการตรวจร่างกาย 1. การตรวจร่างกายต้องอาศัย * ความรู้ ความชํานาญของผู้ตรวจ * ความร่วมมือจากผู้ถูกตรวจ * ความเหมาะสมของเครื่องมือทใี่ ช้ และสภาพแวดล้อม 2. การตรวจด้วยเทคนิคทเ่ี หมาะสมช่วยให้พบความผดิ ปกตไิ ด้ง่าย 3. ลาํ ดบั การตรวจและความครบถ้วนสมบูรณ์ของการตรวจขนึ้ อยู่กบั * สถานการณ์และสภาพแวดล้อม * สภาพของผู้ป่ วย * ความถนัดของผู้ตรวจ

4. การตรวจร่างกายผู้ป่ วยทไ่ี ม่ได้อยู่ในภาวะฉุกเฉิน ควรมกี าร เตรียมความพร้อมเกย่ี วกบั ด้านต่างๆ ดงั นี้ ผู้ตรวจ ผู้ถูกตรวจ สถานท่ี อปุ กรณ์และเคร่ืองมือต่างๆ

ผู้ตรวจ 1. มคี วามรู้เพยี งพอเกยี่ วกบั เทคนิคการตรวจและการแปลผล สิ่งทต่ี รวจพบ 2. บอกผู้ป่ วยให้ทราบวตั ถุประสงค์ของการตรวจร่างกาย วธิ ีการตรวจและความเจบ็ ปวดหรือความรําคาญทอ่ี าจเกดิ ขนึ้ 3. ผู้ตรวจควรอยู่ด้านขวาของผู้ป่ วยเสมอ (ยกเว้นคนถนัดซ้าย) และตรวจด้วยความนุ่มนวล พร้อมสังเกตปฏกิ ริ ิยาของผู้ป่ วย

4. จดั ลาํ ดบั การตรวจให้เหมาะสม โดยทาํ ให้ผู้ป่ วยเปลยี่ น ท่าน้อยทส่ี ุด และตรวจส่วนทที่ าํ ให้เกดิ ความเจบ็ ปวด หรือไม่สุขสบายเป็ นอนั ดบั สุดท้าย 5. ควรขออนุญาตผู้ป่ วยก่อนตรวจ โดยเฉพาะอย่างยงิ่ การตรวจศีรษะในผู้ใหญ่ พระภกิ ษุ หรือการตรวจทอ่ี าจ ทาํ ให้อบั อายเช่น บริเวณหน้าอก ท้องน้อย และอวยั วะสืบพนั ธ์ุ

ผู้ถูกตรวจ / ผู้ป่ วย ควรอยู่ในท่าทเ่ี หมาะสม เช่น นั่ง หรือนอนบนเตยี งตรวจ ควรถอดเสื้อผ้าออกแล้วใช้ผ้าคลุม เปิ ดเผยเฉพาะบริเวณท่ี จะตรวจโดยเฉพาะหน้าอกและท้องน้อย

สถานทแ่ี ละสภาพแวดล้อม แสงสว่างเพยี งพอ เงยี บสงบและมดิ ชิด ควรมบี ุคคลทสี่ ามในห้องตรวจ โดยเฉพาะเม่ือผู้ป่ วยเป็ นผู้หญงิ

อปุ กรณ์และเคร่ืองมือทใ่ี ช้ในการตรวจร่างกาย

อปุ กรณ์และเคร่ืองมือในการตรวจทว่ั ไป

อปุ กรณ์และเคร่ืองมือทจ่ี าํ เป็ นต้องใช้เพมิ่ เตมิ ในการตรวจร่างกายระบบต่างๆ ได้แก่ การตรวจตา หู คอ จมูก การตรวจตาด้วย Ophthalmoscope

เครื่องวดั ความดนั ลูกตา Schiotz’s tonometer Snellen’s chart สําหรับวดั สายตา

การตรวจหูด้วย Otoscope

การตรวจคอด้วย Flashlight และ Tongue depressor

การตรวจมูกด้วย Nasal speculum

การใช้ Otoscope ส่อง ตรวจ Frontal sinuses และ Maxillary sinuses

อุปกรณ์และเคร่ืองมือทใี่ ช้ในการตรวจระบบประสาท * เขม็ กลดั ซ่อนปลาย และสําลสี ําหรับทดสอบความรู้สึก * ส้อมเสียง Tuning fork * ไม้เคาะเข่า Knee hammer

อุปกรณ์และเคร่ืองมือทใ่ี ช้ในการตรวจระบบทางเดนิ อาหาร * ถุงมือและสารหล่อล่ืน * เครื่องถ่างทวารหนัก Proctoscope

อุปกรณ์และเครื่องมือทใี่ ช้ในการตรวจระบบสืบพนั ธ์ุสตรี * เครื่องถ่างช่องคลอด Vaginal speculum * ถุงมือและนํา้ ยา * เตยี งตรวจภายใน

การตรวจร่างกายระบบต่างๆ การตรวจผวิ หนัง ผมและเลบ็ : ใช้การดูและคลาํ ดูลกั ษณะทว่ั ไปว่า เขยี ว (cyanosis) ซีด (pale) ผ่ืนหรือจาํ้ เลือด เหลือง ( jaundice ) ความตงึ ตวั ของ ผวิ หนัง (skin turgor) บ่งบอกถงึ ภาวะขาดนํา้ มากน้อย เพยี งใด ลกั ษณะผวิ เช่น หยาบ ขรุขระ อณุ หภูมิ ความชุ่มชื้น

ลกั ษณะของเมด็ ผนื่ หรือตุ่ม ดูตาํ แหน่ง การกระจาย สี รูปร่าง Macule จุดแดง คลาํ เรียบ ขนาดน้อยกว่า 1 ซม. Patch ขนาดมากกว่า 1 ซม. คลาํ เรียบ Papule ก้อนแขง็ ขนาดน้อยกว่า 0.5 ซม. เช่น ไฝ ผด

ลกั ษณะของเมด็ ผน่ื หรือตุ่ม ดูตาํ แหน่ง การกระจาย สี รูปร่าง Nodule ขนาดมากกว่า 0.5 - 2 ซม.รูปร่างกลม รี อย่ลู กึ Tumor คลาํ ได้ก้อนนูนแข็ง มากกว่า 1 -2 ซม.

ลกั ษณะของเมด็ ผนื่ หรือตุ่ม ดูตาํ แหน่ง การกระจาย สี รูปร่าง Wheal เป็ นการบวมของผวิ หนังช้ันตื้น รูปร่างไม่แน่นอน เช่น ลมพษิ , ตุ่มยุงกัด Vesicle เป็ นตุ่มใสขนาดน้อยกว่า 0.5 ซม. มีนํา้ อยู่ข้างใน

ลกั ษณะของเมด็ ผน่ื หรือตุ่ม ดูตาํ แหน่ง การกระจาย สี รูปร่าง Bleb เป็ นตุ่มขนาดมากกว่า 0.5 ซม. เช่น ผวิ หนังพองจาก แผลไหม้ Pustule เป็ นตุ่มมหี นองภายใน

ลกั ษณะของจุดเลือดออก Petechiae จุดเลือดออก 1-3 มม. Purpura เป็ นรอย เลือดออกขนาด ใหญ่ รูปร่างกลมเรียบ

ลกั ษณะของจุดเลือดออก Ecchymosis Spider nevi

https://www.google.co.th/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjUte6W1t zcAhUHtI8KHWA7BEwQjRx6BAgBEAU&url=https%3A%2F%2Fwww.healthline.com%2Fhealth %2Fskin-disorders%2Fpalmar- erythema&psig=AOvVaw1ZEptjwhbNlESV8_CiJYv1&ust=1533790798411326

https://www.google.co.th/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwi5q_j9z9zcAhVJM4 8KHYF4BukQjRx6BAgBEAU&url=https%3A%2F%2Fwww.mayoclinic.org%2Fdiseases- conditions%2Fvitiligo%2Fsymptoms-causes%2Fsyc-20355912&psig=AOvVaw3NwZUDMG5eL- xHrqnWDooI&ust=1533789106082275 https://www.google.co.th/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjalajj0dzcAhVLLY 8KHQEXB60QjRx6BAgBEAU&url=https%3A%2F%2Fwww.allure.com%2Fstory%2Fteam-vitiligo- campaign&psig=AOvVaw3NwZUDMG5eL-xHrqnWDooI&ust=1533789106082275

https://www.google.co.th/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahU KEwjn3L6KztzcAhULvo8KHdhTA5QQjRx6BAgBEAU&url=https%3A%2F%2Fww w.aafp.org%2Fafp%2F2016%2F1015%2Fp658.html&psig=AOvVaw20aA8380fegv4L YMtVLVyf&ust=1533788578782166

ลกั ษณะของการบวม • กดลงตรงบริเวณทจี่ ะตรวจ 5 – 10 วนิ าที สังเกตว่ามี รอยบุ๋มลงไป แบ่งเป็ น 4 ระดบั ดงั นี้ • 1 + บวมเลก็ น้อย กดบุ๋มลงไป 2 mm • 2 + กดบุ๋มลงไป 4 mm • 3 + กดบุ๋มลงไป 6 mm • 4 + กดบุ๋มลงไป 8 mm คงอยู่นาน 2 – 5 นาที อย่าลืมตรวจท้งั 2 ข้าง







การตรวจร่างกายระบบต่างๆ เส้นผม : ดูลกั ษณะเส้นผม มนั ละเอยี ด หรือหยาบแห้ง ผม ร่วงหรือไม่

ดูลกั ษณะเลบ็ และส่วนปลายนิว้ ปกตทิ าํ มมุ 160 องศา ซ่ึงอาจพบได้ในโรคต่างๆ ดงั นี้ Clubbing finger : พบได้ในโรคหัวใจแต่กาํ เนิด มะเร็งหลอดลม ถุงลมโป่ งพอง Onycholysis : พบได้ในคนทเี่ ป็ น Hypo-hyperthyroid, Repeated trauma, Psoriasis Spoon nail : พบได้ในคนทเ่ี ป็ น Iron deficiency

การตรวจศีรษะ : ใช้การดูและคลาํ ศีรษะ : ดูรูปร่าง ลกั ษณะผม ถ้าคลาํ พบก้อนต้องทดสอบว่า กดเจบ็ หรือไม่ ขนาด รูปร่าง ความนุ่มแขง็ และฟังว่ามเี สียง Bruit หรือไม่ หน้า : ลกั ษณะใบหน้ามคี วามผดิ ปกตหิ รือไม่เช่น Down’s syndrome, Thalassemic face, Moon face Mask face , มผี ื่นแดงทห่ี น้า Butterfly rash

https://www.google.co.th/imgres?imgurl=https%3A%2F%2Fi.pinimg.com%2Foriginals%2Fd3%2F1e%2F27 %2Fd31e275b62172853bd05e3e56eeeda2f.jpg&imgrefurl=https%3A%2F%2Fwww.pinterest.ie%2Fpin%2F16 325617382544992%2F&docid=8wYfve68BcYGwM&tbnid=Mf6S1L2wktKNSM%3A&vet=10ahUKEwjujvLdz NzcAhXLRo8KHUn7DF4QMwhrKCUwJQ..i&w=849&h=1280&safe=active&bih=584&biw=1280&q=hyperth yroidism%20face&ved=0ahUKEwjujvLdzNzcAhXLRo8KHUn7DF4QMwhrKCUwJQ&iact=mrc&uact=8

https://www.google.co.th/imgres?imgurl=http%3A%2F%2F3.bp.blogspot.com%2F- oQqV3WxOBOc%2FUlUhrogbA7I%2FAAAAAAAAACg%2FhNBxhn6Q8gI%2Fs1600%2FFolie004.preview.png &imgrefurl=http%3A%2F%2Fsifatsdiseaseatlas.blogspot.com%2F2013%2F10%2Ffaces-of-patients-in- thalassemia.html&docid=rJgRzOZzkEDKZM&tbnid=eSP2lUlvFL_TZM%3A&vet=10ahUKEwi5y_3GzNzcAhUIL Y8KHUdZBTcQMwhBKAcwBw..i&w=600&h=450&safe=active&bih=584&biw=1280&q=thalassemia%20face&ve d=0ahUKEwi5y_3GzNzcAhUILY8KHUdZBTcQMwhBKAcwBw&iact=mrc&uact=8

https://www.google.co.th/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahU KEwir2ZCzzNzcAhUWTI8KHVddCl8QjRx6BAgBEAU&url=http%3A%2F%2Fwww .differencebetween.info%2Fdifference-between-cretinism-and- hypothyroidism&psig=AOvVaw3AIHNrPqTg6AjhM2u31DO4&ust=153378818313243 2

https://www.google.co.th/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8 &ved=2ahUKEwi85qGYzNzcAhWFtY8KHRfjCU4QjRx6BAgBEAU&url= https%3A%2F%2Fhealthhymn.com%2Fcretinism%2F&psig=AOvVaw3st EaFOxxCp2Elb4ldfanQ&ust=1533787942270770 https://www.google.co.th/url?sa=i&source=images&cd=&cad=rja&uact=8&ved=2ahUKEwjk7- zdy9zcAhXHYo8KHXIhDxoQjRx6BAgBEAU&url=https%3A%2F%2Fwww.alamy.com%2Fstock- photo-cretinism-589759.html&psig=AOvVaw3stEaFOxxCp2Elb4ldfanQ&ust=1533787942270770

ใบหน้า : ตรวจดูความผดิ ปกตขิ องการเคลื่อนไหวกล้ามเนื้อ เช่น การอ่อนแรงของเส้นประสาทสมองคู่ที่ 7 (Facial nerve) กดั ฟัน ย่นหน้าผาก ให้เลกิ ควิ้ ยงิ ฟัน ปากจู๋ เป่ าลมให้แก้มโป่ ง

ตรวจตา ควิ้ (eye brow): การกระจายของควิ้ การหลุดร่วง หยาบ แห้ง เปลือกตา (eye lid): หนังตาตกหรือไม่ (Ptosis) เปลือกตามกี ้อน ขนตา (eye lash ): กระจายของขนตา มขี นตาม้วนเข้าข้างในหรือไม่

ตรวจตา ต่อมนํา้ ตา(Lacrimal gland) : มกี ารอกั เสบของท่อนํา้ ตา ดูจะมี อาการบวมหัวตาและด้งั จมูก ถ้ากดอาจได้หนอง เยื่อบุตา ( conjunctiva) : ต้องตรวจส่วนทค่ี ลุมเปลือกตาด้านใน (palpebral part) อาจมกี ้อน สีผดิ ปกตแิ ละส่วนทคี่ ลมุ ตาขาว ( bulbar part) ว่าซีด หรือแดง Injection subconjunctiva hemorrhage

ตรวจตา กระจกตา ( cornea): ปกตเิ รียบ ใส มขี อบสีขาวรอบๆพบในผู้สูงอายุ (Arcus senilis) ตาขาว (sclera): เหลืองหรือไม่ (Icteric sclera) ช่องหน้าม่านตา (anterior chamber): สังเกตดูความลกึ มเี ลือด (hyphema) มหี นอง (hypopyon) หรือนํา้ aqueous humor ข่นุ หรือไม่

Anterior chamber

Anteชr่อioงหrนา้cมh่านaตmา ber hyphema hypopyon

ตรวจตา ม่านตา ( iris): บ่งบอกเชื้อชาติ จะมสี ีดาํ นํา้ ตาล ฟ้า เขียว แต่สีเท่ากนั ท้งั 2 ข้าง รูม่านตา (pupil): ดูสี ขนาด ตาํ แหน่ง รูปร่าง ปฏกิ ริ ิยาต่อแสง (direct light reflex) และ consensual light reflex เลนส์ ( lens) : ใส สะท้อนกบั แสงไฟฉาย



ตรวจการเคลื่อนไหวของลูกตา Extraocular movement: EOM ดูการเคล่ือนไหวของลูกตา 6 ทศิ ทาง ได้แก่ ขวา ขวาบน ขวาล่าง ซ้าย ซ้ายบน และซ้ายล่าง ให้ผู้ถูกตรวจมองตามนิว้ ของผู้ตรวจ สังเกตว่าตาของผู้ถูก ตรวจเคล่ือนไหวเป็ นอย่างไร