✍️ ตำรับยาจากบุดขาว หมอลอย มุกดา หมอวงศ์ พิมท่าทอง

๑๕๐ ตำรับท่ี ๗ ยำเขียมหอม ส่วนประกอบ ใบพิมเสน ๑ ใบทองพันช่ัง ๑ ใบเปราะ ๑ ใบกระชาย ๑ ใบตะไคร้ ๑ ใบเสนียด ๑ จันทน์เทศ จันทน์ไทย ๑ สรรพคณุ แก้ไข้ ตัวรอ้ น วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดด้วยน้าอบ ทาแท่งไว้ ถ้าร้อนละลายน้าดอกไม้แก้ได้ทกุ ประการ ตำรบั ท่ี ๘ ยำชื่อสว่ำงอำรมณ์ ส่วนประกอบ ชะมดเช็ด ๑ ชะมดเชียง ๑ พิมเสน ๑ อาพัน ๑ ดีงูเหลือม ๑ ยาท้ังนี้เอาสิ่งละ ๑ เฟื้อง กระลาพัก ๑ เกสรท้ังปวงเอาส่งิ ละ ๑ เฟือ้ ง ขอนดอก ๑ อบเชย ๑ อบเชยเทศ ๑ สมุลแว้ง ๑ เปราะหอม๑ โกฐท้ัง ๕ เทียนท้ัง ๕ เอาสิ่งละ ๑ บาท สรรพคณุ แก้ไข้เหมอื นกันกบั ยาหอมให้น้ันแล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดด้วยน้าดอกไม้ ป้นั เป็นแท่งไว้ ละลายด้วยน้าจนั ทน์ น้าดอกมะลิกไ็ ด้ ตำรับท่ี ๙ ยำชื่อมหำกำฬหอม ส่วนประกอบ ชะมดเช็ด ๑ ชะมดเชียง ๑ พิมเสน ๑ อาพัน ๑ ดีงูเหลือม ๑ ดีงูทับสมิงคลา ๑ ดีงู ปองตะลัม ๑ ดีเห้ีย ๑ ดีตะกวด ๑ ดีจระเข้ ๑ ดีตะพาบน้า ๑ ดีเสือ ๑ ดีหมี ๑ ดีวัวบ้าน ๑ ดีวัว เถือ่ น ๑ ดีแร้ง๑ ดีกา ๑ พริก ๑ ดีปลี ๑ กระเทียม ๑ ยาทั้งน้ีเอาสิ่งละ ๑ เฟือ้ ง เกสรบัวท้ัง ๕ ดอก สาหร่าย ๑ ดอกผักบุ้ง ๑ แพงพวย ๑ ดอกตับเต่า ๑ ดอกตับเต่าน้อย ๑ ดอกจาปา ๑ ดอก กระดงั งา ๑ ดอกมะลิท้ัง ๒ ดอกพุทธท้ัง ๒ ดอกคาทั้ง ๒ กฤษณา ๑ กระลาพัก ๑ ดอกลาเจยี ก ๑ ดอกกระถิน ๑ ดอกสารภี ๑ ดอกกรรณิการ์ ๑ ดอกชิงโค ๑ ดอกพิกลุ ๑ ดอกบุนนาค ๑ อบเชย ๑ จันทน์ทั้งสอง ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ขอนดอก ๑ ดอกชะนูด ๑ แฝกหอม ๑ ดอกกาหลง ๑ โยธ กา ๑ เปราะหอม ๑ โกฐทั้ง ๕ เทียนท้ัง ๕ ยาน้เี อาสิง่ ละ ๑ สลึง สรรพคุณ แก้ไข้ท้ังสิบสองจาพวกทั้งร้อนทั้งเย็นท้ังไข้เหนอื ให้เช่อื มมนึ แลอกใจ แก้ได้หมด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดด้วยน้าดอกไม้ ป้นั เปน็ แท่งไว้ละลายด้วยน้าจนั ทน์ น้าดอกไม้ ๑.๒ กลมุ่ ยำกระท้งุ ไข้ ขับพิษไข้ แกพ้ ิษไข้ตำ่ ง ๆ ตารบั ยากระทุ้งพิษไข้ ส่วนใหญ่จะเน้นรสยาที่ขม เยน็ และจดื เช่น หญ้านาง คนทา มะแว้ง ฟัก ข้าว เพือ่ บรรเทาอาการไข้ ตำรับท่ี ๑ ยำถอนพษิ สว่ นประกอบ รากบานไม่รโู้ รยดอกขาว ๑ รากเขม็ ท้ัง ๒ หวั ไพล ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑

๑๕๑ สรรพคณุ ถอนพิษ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๒ ยำกระทุ้งภำยใน ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) รากตาลโตนด ๑ รากปีบ ๑ รากย่านาง ๑ รากมะนาว ๑ ลกู สมอ ๑ ขนาน (๒) รากน้านอง ๑ รากคนทา ๑ รากส้มป่อย ๑ รากย่านาง ๑ รากไม้เท้ายาย หมอ่ ม ๑ สรรพคณุ กระทุ้งภายใน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๓ ยำกระทุ้งพิษไข้ ส่วนประกอบ มะเฟือง ๑ มะปราง ๑ น้านอง ๑ มะเดื่อ ๑ สลอดน้า ๑ หัวหวาย ๑ หัวคล้า ๑ จนั ทน์แดง ๑ จันทน์ขาว ๑ รากหมาก ๑ รากมะพร้าว ๑ คนทา ๑ ไม้เท้ายายม่อม ๑ ย่านาง ๑ เชงิ จาก ๑ สรรพคณุ แก้ไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๔ ยำแกภ้ ำยในลอ้ มดบั พิษ ส่วนประกอบ รากน้านอง ๑ รากคนทา ๑ รากมะเดื่อ ๑ รากย่านาง ๑ รากไม้เท้ายายม่อม ๑ มะปราง ๑ มะเฟือง ๑ สรรพคุณ ยาแก้ภายในล้อมดบั พิษ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๕ ยำลอ้ มตบั ดบั พิษไข้ทงั ปวง สว่ นประกอบ มี ๙ ขนาน ขนาน (๑) ยำล้อมตับดับพิษไข้ท้ังปวง ฟักข้าว ๑ ขี้กาแดง ๑ หัวคล้า ๑ ย่านาง ๑ ราก มะเขือข่นื ๑ รากมะแว้งขม ๑ รากมะอกึ ๑ ขนาน (๒) ล้อมตบั ดับพิษไข้ท้ังปวง รากมะอกึ ๑ รากกระจาย ๑ รากคนทา ๑ มะแว้งท้ัง ๒ รากมะเขือขื่น ๑ รากมะเดือ่ ชมุ พร ๑ ย่านาง ๑ พงุ ดอ ๑ ฟักข้าว ๑ ผกั สาบ ๑ พุมเรียง ๑

๑๕๒ ขนาน (๓) แก้ไข้ทั้งปวง หัวคล้า ๑ หวั ปรง ๑ ย่านาง ๑ รากแฝก ๑ รากหญ้าคา ๑ ราก ชิงชี่ ๑ อังกาบ ๑ รากหวายขม ๑ รากคนทา ๑ รากเฉียงพร้านางแอ ๑ รากฟักข้าว ๑ หัวข้าวเย็น ๑ หัวหอมแดง ๑ จนั ทน์ท้ังสอง ๑ เกสรบัว ๑ ดอกสารภี ๑ ดอกบุนนาค ๑ ขนาน (๔) ยำหม้อใหญ่ แก้ไข้ท้ังปวง หวั เปราะ ๑ แฝกนดู ๑ จันทน์ท้ังสอง ๑ ใบหล่ม ๑ รากหญ้าคา ๑ รากคัดเค้า ๑ ยวงขนุน ๑ รากมะเฟือง ๑ รากมะปราง ๑ รากคนทา ๑ ไม้เท้ายาย หม่อม ๑ แกแล ๑ ฝาง ๑ ฟักข้าว๑ ย่านาง ๑ หญ้าปากควาย ๑ เถาหมวก ๑ ขี้เหล็ก ๑ ตาเสา ๑ ใบมะกา ๑ ฝักราชพฤกษ์ ๑ ใบเดา ๑ หรักนก ๑ หัวแห้วหมู ๑ รากหมากผู้ ๑ รากหมากเมีย ๑ รากหวายขม ๑ ใบเงิน ๑ ใบทอง ๑ หวั คลุ้ม หวั คล้า ๑ รากมะพร้าว ๑ เขากวาง ๑ งาช้าง ๑ ขนาน (๕) ไข้ใหห้ อบ ดินข้ีไส้เดือน ๑ งาช้าง ๑ งาดา ๑ เขากวาง ๑ ลกู มะคาดคี วาย ๑ ขนาน (๖) ไข้มนั ให้ตวั เหลือง ยาดา ๑ บาท ๓ สลึง ดีเกลือ ๑ ตาลึง รากมะนาว ๑ ตาลึง รากมะกรูด ๑ ใบตาลึง๑ รากตองแตก ๑ บาท ๒ สลึง รากระงับพิษ ๑ ตาลึง หัวแห้วหมูเท่าอายุ คนเจ็บ ๑ ตะไคร้เจ็ดต้น ๑ บอระเพ็ดนิ้วมือ ๑ หัวคงคานิ้วมือ รากมะกาตาลึง ๑ ใบมะกากามือ ๑ ตดั หัวตดั ท้าย ใบมะขาม ๑ ใบส้มป่อย ๑ ใบระงบั พิษ ๑ ตาลึง ผกั หวง ๑ ใบมะตมู ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านรอ่ นทอง ๑ หวั เปราะ ๑ ไคร้เครอื ๑ ระย่อม ๑ พิมเสน ๑ ขนาน (๗) ไข้มันให้หนักตวั จิงจ้อ ๑ รากพาโหม ๑ รากทรงบาดาล ๑ จันทน์ทั้ง ๒ หัว แหว้ หมู ๑ บอระเพ็ด ๑ ชิงช้าชาลี ๑ รากแฝกหอม ๑ ขนาน (๘) ยำล้อมตบั ดบั พิษไข้ สะอกึ ๑ เถามวก ๑ ขกี้ าแดง ๑ มะแว้งต้น ๑ หัวคล้า ๑ ย่านาง ๑ ฟักข้าว ๑ มะเขือข่ืน ขนาน (๙) ยำล้อมดับพิษไข้แต่แรกลมไข้ลง มะอึกหมอก ๑ มะเขือขน่ื ๑ มะแว้งตน้ ๑ หวั คล้า ๑ ย่านาง ๑ ฟักข้าว ๑ ขีก้ าแดง ๑ สรรพคณุ แก้ไข้ ลอ้ มตบั ดบั พิษไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ (๑) ขนาน (๑) - (๔) และ (๗) – (๙) ต้มกิน (๒) ขนาน (๕) ตาผงลายน้าซากิน (๔) ขนาน (๖) บดทาแท่งไว้ลายน้าจันทน์กิน ๑.๓ กลุม่ ยำแก้ไขต้ วั เย็น มือเย็น เทำ้ เยน็ ตำรับท่ี ๑ ยำแกไ้ ขม้ ือเยน็ ตีนเยน็ ส่วนประกอบ ใบไผ่งาช้าง ๑ ใบเงิน ใบทอง ใบบวั หลวง ๑ บวั ตูม ๑ สรรพคณุ แก้ไข้มอื เย็นเท้าเยน็ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาฝา่ เท้าฝา่ มอื

๑๕๓ ตำรับท่ี ๒ ยำแก้ตีนเยน็ ส่วนประกอบ ผักแวน่ ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ข้าวโพด ๑ สรรพคณุ แก้เท้าเย็น วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทา ๑.๔ กลมุ่ ยำแก้ไข้สมั ปะชวร ตำรับท่ี ๑ ยำแก้ไข้สัมประชวร ส่วนประกอบ จนั ทน์ทั้ง ๒ สน ๑ สกั ๑ กรักขี ๑ ชะลดู ๑ เทียนขาว ๑ ดอกบนุ นาค ๑ โกฐ ก้านพรา้ ว ๑ โกฐเขมา ๑ ตรีผลา ๑ มะขามป้อม ๑ รากขี้กาแดง ๑ รากจิงจ้อ ๑ พาโหม ๑ ยา ดาหนกั ๑ บาท ฝกั ราชพฤกษ์ ๑ ลูกมะตูมอ่อน ๑ ลูกกระดอม ๑ สรรพคณุ ยาแก้ไข้สัมประชวรแลโบราณชวร ไข้เพือ่ เสลดเพื่อลมและเลือด แก้ไข้ทั้งปวงแล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ยาท้ังหมดนเี้ อาเสมอภาค ต้มกิน ๑.๕ กลมุ่ ยำแกไ้ ข้สนั นิบำต มีการใชส้ มุนไพรหลายชนดิ ในกลุ่มยานี้ และมีรูปแบบการใชย้ าทีแ่ ตกต่างกนั ด้วย เช่น ในขนาน ที่ ๑ มีทั้งบดผง ตาน้าหยนั ทั้งกินทั้งชโลม ต้มแช่อาบ ต้มกิน รวมถึงตาใส่ขวดไว้นัตถุ์ ตำรบั ท่ี ๑ ยำแก้ไข้สันนิบำต ส่วนประกอบ มี ๙ ขนาน ขนาน (๑) ยำกระทุ้งไข้สันนบิ ำต หัวถัว่ พู ๑ หวั ว่าว ๑ ลกู มะคาดคี วาย ๑ ตองเกรียบท้ัง ห้า ๑ เปลือกทองหลางใบมน ๑ ขนาน (๒) แก้คล่ังแก้ร้อนไข้สันนิบำต ยอดออกดา ออกขาว สิ่งละ ๗ ท่อน ๑ เทียนดา เทียนขาว ๑ ใบหล่ม ๑ ชะนูด ๑ แฝก ๑ ข้าวสาร ๓ หยิบ ๓ กา ๑ หญ้าตีนกา ๑ ขนาน (๓) ชะออกดา ๑ ชะออกขาว ๑ ชะออกนก ๑ ชะออกลาย ๑ เปลือกมะปราง ๑ คอกิว่ ๑ เปลือกมะเดื่อ ๑ หวั หลายลิง ๑ ย่านาง ๑ น้านอง ๑ หวั ยาขงิ ๑ หวั คลุ้ม ๑ หัวคล้า ๑ ขนาน (๔) รากสลอด ๑ รากมะกอก ๑ หัวถั่วพู ๑ รากกลอยดิบ ๑ ใบตาลึง ๑ ราก มะเฟือง ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ขนาน (๕) แพงพวย ๑ ย่านาง ๑ รากคนทา ๑ บวบนมจิก ๑ ตาอ้อยแดง ๑ ตาไม้ไผ่ สีสุก ๑ หวั ยาจีน ๑ ขนาน (๖) ยำสันนบิ ำตปวดหัว ใบผักกาด ๑ ดินประสวิ ๑ ยาฝิ่น ๑

๑๕๔ ขนาน (๗) ยานัตถ์ุสนั นิบาต เอาการบูร ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ขิง ๑ พริก ๑ ใบช้าพลู ๑ มหาหิงคุ์ ๑ กานพลู ๑ ขนาน (๘) สนั นิบำตขึน้ ในอก จันทน์ทั้ง ๒ ขิงแหง้ ๑ หอมแดง ๑ สมอพิเภก ๑ สมอไทย ๑ รากทนดี ๑ ไม้เท้ายายม่อม ๑ เอาสิง่ ละ ๑ สลึง ขนาน (๙) ไข้สันนิบำตคลั่งมิรสู้ มประดี หยิกมิเจบ็ ใหก้ ำมอื แฝก ๑ จนั ทน์ขาว ๑ ใบมะระ ขีน้ ก ๑ ขิง ๑ ตาอ้อย ๑ ขนาน (๑๐) ชะออกหลบ ชะออกนก ชะออกดา ชะออกลาย ๑ ชะออกขาว ๑ หัวเปราะ ๑ หวั กระชาย ๑ ข่าทั้ง ๒ หวั ขม้ินออ้ ยเอาสิง่ ละ๕ แว่น สรรพคณุ แก้ไข้สันนิบาต (ขนาน (๔) ใช้ในกรณีที่เป็นไข้สนั นิบาตร่วมกับลงท้อง) วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) (๓) (๔) (๕) (๙) ต้มกิน ๒. ขนาน (๒) ตาน้าหยันทั้งกินทั้งชโลม ๓. ขนาน (๖) บดใหล้ ะเอียดพอกกระหมอ่ ม ๔. ขนาน (๗) ตาใส่ขวดไว้นัตถุ์ ๕. ขนาน (๘) ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ๖. ขนาน (๑๐) ลงพระเจ้า ๕ พระองค์ บดผง กิน ตำรับท่ี ๒ ยำครอบไขส้ นั นิบำต ส่วนประกอบ ใบสะเดา ๑ รากสมอพิเภก ๑ รากทนดี ๑ รากขี้เหล็ก ๑ รากสะแก ๑ ราก ไม้เท้ายายม่อม ๑ รากหมากหมก ๑ รากกระดงั งา ๑ รากตานหม่อน ๑ เปลือกกระโด ๑ จันท้ังสอง ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐสอ ๑ โกฐกระดกู ๑ โกฐพงุ ปลา ๑ โกฐก้านพร้าว ๑ พริกล่อน ๑ สน ๑ ลกู ผกั ชี ๑ สรรพคุณ ครอบไข้สันนิบาต วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ดองไว้ ๓ วนั กิน ตำรับท่ี ๓ ยำครอบไขส้ ันนิบำต ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) บอระเพ็ดทั้งสอง ๑ หัวแห้ว ๑ รากช้าพลู ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ขนาน (๒) ยำครอบไข้สนั นบิ ำตท้ังปวง กระเทียม ๑ ขิง ๑ ดีปลีเชอื ก ๑ ลูกจนั ทน์ ๑ สรรพคุณ ครอบไข้สันนิบาต วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ต้มให้งวดใส่น้าอ้อยหนอ่ ย ๑ ให้กิน

๑๕๕ ๒. ขนาน (๒) บดด้วยน้ามะนาวทาแท่งไว้ ถ้านอนสะดุ้งก็ดีว่าน้ันว่านชี้ นดังจะ เป็นบ้านนั้ ให้ละลายด้วยน้าตาลใหก้ ิน ตำรบั ท่ี ๔ ยำแก้สันนิบำตตำเหลือง สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) โมกหลวง ๑ รากชิงชี่ ๑ หัวแหว้ หมู ๑ แก่นสน ๑ อ้อยแดง ๑ หัวตะไคร้หอม ๑ ขนาน (๒) เอารากคดั เค้า ๑ รากหนามพรม ๑ รากลูกเขยตาย สรรพคณุ แก้สันนบิ าต ตาเหลืองกด็ ี วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ตำรบั ท่ี ๕ ยำแก้สันนิบำตชกั มือชกั เทำ้ คำงแข็งลินหด แน่นิง่ อยู่บำงทีสะบัดร้อน ส่วนประกอบ มะงวั่ ๑ ว่านน้า ๑ ลูกผกั ชี ๑ หญ้าแซมไทร ๑ พริก ๑ ขิง ๑ สรรพคุณ แก้สันนบิ าตชักมือชักเท้า คางแข็งลิน้ หด แนน่ ิ่งอยู่บางทีสะบดั ร้อน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้าซาวข้าวท้ังกินทั้งชโลมทาทีค่ างแข็ง ๑.๖ กลมุ่ ยำแกไ้ ข้เหนือ ตำรบั ท่ี ๑ ยำแก้ไข้เหนือ ส่วนประกอบ รากโพบาย ๑ ทองพนั ชง่ั ๑ รากมะนาว ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคุณ แก้ไข้เหนือให้เวียนหัว เจบ็ เอว วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ฝน พ่นบ้างชโลมบ้าง ตำรับท่ี ๒ ยำแปรไขเ้ หนือ ส่วนประกอบ เอาใบมะกรูด ๑ ใบมะนาว ๑ ใบคนทีสอ ๑ ใบมะเฟือง ๑ หมากผู้ ๑ หมากเมีย ๑ หญ้าแพรก ๑ หญ้าปากควาย ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ใบมะขาม ๑ สรรพคุณ แก้จุกเสียดยอกแทง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละเอียดละลายน้าข้าวสารกิน

๑๕๖ ตำรบั ท่ี ๓ ยำแก้ไข้เหนือลงท้อง ส่วนประกอบ รากมะอกึ ๑ เปลือกเพกา ๑ เปลือกมะขาม ๑ ลูกมะตมู ๑ รากย่านาง ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคณุ แก้ไข้เหนอื ลงท้อง แก้ลงมูกลงเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ตำรับท่ี ๔ ยำตม้ กระทงุ้ ไข้เหนือ ส่วนประกอบ รากชิงชี่ ๑ คนทา ๑ มะเดื่อชุมพร ๑ รากย่านาง ๑ รากไม้เท้ายายม่อม ๑ หัวคล้า ๑ เถาหมวก ๑ รากฟักข้าว ๑ ยาขา้ วเยน็ ๑ สรรพคุณ กระทุ้งไข้เหนอื วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๕ ยำแกไ้ ขเ้ หนือให้จกุ สว่ นประกอบ เปลือกหอยแครงเผาไฟ ๑ หวายตะค้า ๑ แก่นแสมทะเล ๑ สรรพคณุ แก้ไข้เหนอื ให้จุก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดด้วยน้าดอกไม้ละลายน้าร้อนกิน ๑.๗ กลมุ่ ยำแก้ไขก้ ำฬ ตำรับท่ี ๑ ยำแกก้ ำฬขึนคอ สว่ นประกอบ จนั ทน์ท้ัง ๒ ระย่อม ๑ ไคร้เครอื ๑ เนระพูสี ๑ พิษนาศ ๑ น้าประสานทอง ๑ สรรพคณุ แก้กาฬขึน้ ในคอใหเ้ ชอ่ื มมัวไป พูดไม่ออก แก้ลิ้นแตกคราก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ละลายน้ากิน แล้วชบุ สาลอี ม ยกน้าประสานทองเสีย แทรกดีงอู ม ตำรบั ท่ี ๒ ยำจุดกำฬ ส่วนประกอบ รากลาโพงกาสลัก ๑ ลูกมะคาดคี วาย ๑ ปากกา ๑ สรรพคณุ แก้กาฬทีข่ ึน้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ฝนกับน้าปูนจดุ กาฬที่ขึน้ หาย

๑๕๗ ๑.๘ กล่มุ ยำแกไ้ ข้เอกโทษ ทวุ ันโทษ (แก้ไขเ้ พื่อกำเดำ เสมหะ โลหิต ลม) ตำรบั ท่ี ๑ ยำไข้เพือ่ ลม ส่วนประกอบ รากมะเขอื ขืน่ ๑ รากช้าพลู ๑ บอระเพ็ด ๑ ขิง ๑ เอาเสมอภาค สรรพคณุ แก้ไข้เพือ่ ลม วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ตำรบั ท่ี ๒ ยำบำบัดเสลด ส่วนประกอบ รากเปล้าน้อย ๑ ลูกเอ็น ๑ เจตมูลเพลิง ๑ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กานพลู ๑ การบรู ๑ ดีปลี ๑ ขิงแหง้ ๑ มหาหงิ ค์ุ ๑ สรรพคุณ แก้ระทดระทวย จกุ เสียดบาบดั ไข้เพื่อเสลดแลเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ยาทั้งน้ีเอาเสมอภาค ตาผง ละลายน้าร้อนกิน หมำยเหตุ ตารับนี้มบี นั ทึกในหนงั สือบดุ ขิงหมอลอย มุกดา เชน่ กัน ตำรับท่ี ๓ ยำแกไ้ ขเ้ พือ่ เลือด สว่ นประกอบ หัวไผ่ ๑ ใบทองหลางใบมน ๑ สรรพคณุ แก้ไข้เพือ่ เลือดมันให้ตวั ส่นั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดหยอดหู ตำรบั ท่ี ๔ ยำแก้ไขเ้ พื่อกำเดำ ส่วนประกอบ แห้วหมู ๑ แฝกหอม ๑ เปราะหอม ๑ ใบสะเดา ๑ หญ้าตีนนก ๑ การบูร ๑ ลูก จันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กานพลู ๑ โกฐสอ ๑ ลูกเอ็น ๑ ดอกบุนนาค จันทร์ท้ัง ๒ กรุงเขมา ๑ ลกู ผักชี ๑ เนระพูสี ๑ ผกั ปอดท้ัง ๒ ชะมด ๑ พิมเสน ๑ สรรพคุณ บาบัดกาเดา วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ยาท้ังน้ีเอาเสมอภาค ดีงูเหลอื มเป็นกระสาย บดละลายน้าจันทน์ทั้ง ๒ กิน หมำยเหตุ ตารับนี้มบี นั ทึกในหนงั สอื บุดขิงหมอลอย มกุ ดา เชน่ กัน

๑๕๘ ๑.๙ กลุ่มยำแกไ้ ขใ้ นฤดตู ่ำง ๆ ตำรบั ท่ี ๑ ยำต้มแก้ไข้ทัง ๓ ระดู สว่ นประกอบ รากอบเชย ๑ รากกรงุ เขมา ๑ กรรณิการ์ ๑ ผักแพวแดง ๑ สมอพิเภก ๑ บอระเพ็ด ๑ สน ๑ จนั ทน์ ๑ มะขามป้อม ๑ รากแฝก ๑ เถาหมวก ๑ สะคา้ น ๑ ขัดมอญ ๑ ดีปลี ๑ หวั คนู ๑ แหว้ หมู ๑ รากช้าพลู ๑ เทียนดา ๑ ราชพฤกษ์ ๑ ตองแตก ๑ ลกู กระดอม ๑ ยาดา ๑ บาท ๒ สลึง สรรพคุณ แก้ไข้ทั้ง ๓ ระดู วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ๑.๑๐ กลมุ่ ยำแกไ้ ขอ้ นั เกิดจำกธำตตุ ำ่ ง ๆ ตำรับท่ี ๑ ยำแก้วำโยธำตุแปร สว่ นประกอบ ใบรัก ๑ บอระเพ็ด ๑ แหว้ หมู ๑ เบญกานี ๑ ลกู มะตูมอ่อน ๑ เกลือสินเธาว์ ๑ กระเทียม ๑ ชะเอม ๑ โกฐสอ ๑ เทียนดา ๑ ดีปลี ๑ เปลือกตีนเปด็ ๑ สมอไทย ๑ ขิง ๑ สรรพคณุ แก้วาโยธาตแุ ปร วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผง ละลายน้าร้อนกิน ตำรบั ท่ี ๒ ยำแกอ้ ำโปธำตแุ ปร ส่วนประกอบ เจตมูลเพลิง ๑ โกฐสอ ๑ ลูกผักชี ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ ลูกมะตูมอ่อน ๑ ยาท้ังนี้เอา เสมอภาค สรรพคณุ บาบดั อาโปธาตุแปร วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้าร้อนกิน ตำรบั ท่ี ๓ ยำแกป้ ัถวธี ำตุ ส่วนประกอบ กระเทียม ๑ ใบสะเดา ๑ ใบคนคนทีสอ ๑ เปลือกตีนเปด็ ๑ ยาท้ังน้ีเอาเสมอภาค สรรพคุณ บาบัดปถั วีธาตกุ าเริบ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้าร้อนกิน ตำรับท่ี ๔ ยำแก้วำโยธำตุลงโทษ ส่วนประกอบ ดีปลี ๑ แฝกหอม ๑ พริกไทย ๑ เปราะหอม ๑ ว่านน้า ๑ ยาทั้งน้เี อาเสมอภาค

๑๕๙ สรรพคุณ บาบัดวาโยธาตุแปร วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้าร้อนกิน ตำรบั ท่ี ๕ ยำแก้เตโชธำตแุ ปร ส่วนประกอบ ชะเอม ๑ โกฐสอ ๑ โกฐพุงปลา ๑ ดีปลี ๑ แห้วหมู ๑ เปลือกโมกมัน ๑ ลูกผักชี ๑ ขิง ๑ อบเชย ๑ ลกู สะคา้ น ๑ ยาทั้งหมดนเี้ อาเสมอภาค สรรพคณุ แก้เตโชธาตุแปร วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้าร้อนกิน ๑.๑๑ กลุ่มยำแก้ไข้ทงั ปวง กลุ่มยาแก้ไข้ทั้งปวงน้ี สามารถแก้ได้หลากหลายอาการของโรคไข้ ในบางตารับจงึ มคี วามพิเศษ เฉพาะ เช่น ดองดว้ ยน้าส้มเหล้าฝังข้าวไว้ ๓ คืน เสกอาการ ๓๒ กิน (ขนานที่ ๑) ดีงรู าหดั ใหล้ งยัน แมห่ นิ ลกู หิน เทียน ๑ หนกั บาท ๑ เสกด้วยสกั กตั ตะวา (ขนานที่ ๔) เปน็ ต้น ตำรับท่ี ๑ ยำครอบไข้ ส่วนประกอบ เอาจันทน์ทั้ง ๒ รากแฝกหอม ๑ บอระเพ็ดองคลี ๑ หัวแห้วหมูเท่าอายุคนเจ็บ ราก พาโหม๑ รากจิงจ้อ ๑ รากกรงุ เขมา ๑ สรรพคุณ ครอบไข้ทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกินแก้ไข้ ตำรบั ท่ี ๒ ยำแกไ้ ข้รำ้ ย ส่วนประกอบ คนทา ๑ ใบมะกา ๑ แกแล ๑ ฝาง ๑ แก่นขี้เหล็ก ๑ แก่นประดู่ ๑ รากไผ่รวก ๑ แฝกหอม ๑ จันทน์ ๑ นูดพระ ๑ หญ้าปากควาย ๑ รากทะนงแดง ๑ รากระกา ๑ รากมะปราง ๑ เท้ายายหมอ่ ม ๑ ย่านาง ๑ หัวหวายขม ๑ หวายลิง ๑ หวั ถัว่ พู ๑ หัวว่าว ๑ รากเต่าร้าง ๑ สรรพคณุ แก้ไข้รา้ ยทั้งปวง ไข้เหนือสันนบิ าต บรรดาไข้ท้ัง ๗ ประการ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๓ ยำแก้ไข้ ส่วนประกอบ ใบพุทรา ๓๓ ใบ ใบมะลิ ๓๓ ใบ ๑ ใบหมากท้ัง ๒ ขมิ้นอ้อย ๑ พริก ๗ ๑ ดีงูราหัด ให้ลงยนั แมห่ นิ ลกู หิน เทียน ๑ หนักบาท ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ กันไข้ทั้งปวง

๑๖๐ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ดีงูราหดั ให้ลงยันแม่หินลูกหิน ตำรบั ท่ี ๔ ยำผำย ส่วนประกอบ ขิง ๑ กระเทียม ๑ สารส้ม ๑ ดินประสิวขาว ๑ กะทือ ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ไพล ๑ หอม ๑ กระชาย ๑ รากตองแตกเท่ายาทั้งหลาย สรรพคุณ แก้ไข้ท้ังปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งให้ไว้เท่านิว้ มือกินแท่ง ๑ ๑.๑๒ กลมุ่ ยำแกไ้ ข้คล่งั เพ้อ ยารักษาในกลุ่มน้ี จะใช้น้ากระสายจากสมุนไพรทีม่ ีทั้งรสจดื และรสเผด็ รอ้ น เช่น บดละลายน้า ซาวข้าวกิน (ตารับที่ ๒) บดทาแท่งไว้ละลายน้าขิง ทั้งกินท้ังทา (ตารบั ที่ ๓) ตำรับท่ี ๑ ยำแก้คลั่ง ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) สน ๑ จัน ๑ กระดอมทั้งรากทั้งใบ ๑ บอระเพ็ด ๑ หญ้าแพรก ๑ แฝก ๑ ผักขวง ๑ ขนาน (๒) เปลือกพิกุล ๑ พริก ๗ มะเฟือง ๗ ขิง ๗ สรรพคุณ แก้คลัง่ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้าข้าวสารกิน ๒. ขนาน (๒) ต้มกิน ตำรับท่ี ๒ ยำแก้อับจน แกค้ ลั่ง ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) ใบกรุงเขมา ๑ แววนกยูง ๑ แมงมุมตายซาก ๑ สมอร่องแร่ง ๑ ดินขี้ไส้เดือน ๑ ขนาน (๒) สะคา้ น ๑ หวั ถั่วพู ๑ รากมะนาว ๑ เบีย้ จกั จัน่ ๑ สรรพคณุ แก้รอ้ น คลงั่ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้าซาวข้าวกิน

๑๖๑ ตำรับท่ี ๓ ยำแก้บ้ำ ส่วนประกอบ หมากผู้ ๑ มะยม ๑ มะรุม ๑ มะไฟ ๑ มะเฟือง ๑ ไพล ๑ ข่าท้ัง ๒ หว้าน้า ๑ ใบ หนาด ๑ เฉียงพร้าดา ๑ สะเดาท้ัง ๕ กาจัดกาจาย ๑ ใบสลอด ๑ สาบแร้ง ๑ สาบกา ๑ ใบ พุทธรักษา ๑ ใบเข็มขาว๑ เข็มแดง ๑ ใบคนทีทั้ง ๕ รากทับทิม ๑ พริกร้อยแปด ๑ กระเทียม ๑ เปลือกเนียง ๑ กามะถันท้ัง ๒ การบูร ๖ บาท ขิง ๑ ไม้เท้ายายม่อม ๑ รากทนดี ๑ ทั้งนเี้ อาเท่ากนั สรรพคุณ แก้คุณเป็นบ้าเพศตา่ งๆ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ละลายน้าขิงท้ังกินทั้งทา ๑.๑๓ กลุ่มยำแปรไข้ ตำรบั ท่ี ๑ ยำตม้ แปรไข้ให้ดี สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) รากชิงชี่ ๑ รากฟักข้าว ๑ ไม้เท้ายายม่อม ๑ รากคนทา ๑ รากย่านาง ๑ ขนาน (๒) ใบมะยม ๑ ใบมะเฟือง ๑ ใบหมากผู้ ๑ ใบหมากเมีย ๑ หญ้าแพรก ๑ หญ้า ปากควาย ๑ ใบมะกรูด ๑ ใบมะนาว ๑ ใบมะตูม ๑ ใบคนทีสอ ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ เอาเท่ากนั สรรพคณุ แปรไข้ให้ดี วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ต้มกิน ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าข้าวสารกิน ๑.๑๔ กลุ่มยำแก้ไข้เหงื่อออก ตำรบั ท่ี ๑ ยำชโลมแก้เหงื่อตก ส่วนประกอบ มี ๓ ตารบั ขนาน (๑) ก้ามปทู ะเล ๑ ลูกถว่ั พู ๑ ดินสอพอง ๑ ผวิ มะตมู ออ่ น ๑ เปราะหอม ๑ ขนาน (๒) เหด็ ค้างทีต่ อ ย่าง ๑ ว่านน้า ๑ ขนาน (๓) ดีงตู ้น ๑ ตรงึ บาดาล ๑ สรรพคุณ แก้เหงอ่ื ตกหนัก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้าซาวข้าว ๒. ขนาน (๒) บดทาแท่งไว้ละลายเหล้ากิน ๓. ขนาน (๓) ฝนกับเหล้ากิน

๑๖๒ ๑.๑๕ กลุ่มยำแกไ้ ข้ตัวรอ้ น ตัวเยน็ ตำรับท่ี ๑ ยำแกไ้ ขเ้ ยน็ ภำยนอกร้อนภำยใน สว่ นประกอบ แก่นขนุน ๑ ไส้ลกู ขนุน ๑ แก่นฝาง ๑ ใบไม้ไผ่คาย ๑ สรรพคุณ แก้ไข้เย็นภายนอกร้อนภายใน ให้อยากน้านัก ให้คลั่งดังบ้า บางทีให้อยากกินแต่น้า ให้ มัวเมาไป แก้ไข้แก้เลือดทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๒ ยำแกไ้ ขร้ อ้ นทุรนทุรำย ส่วนประกอบ อ้อยแดง ๗ ตา ๑ ผักแว่น ๑ รากฟักข้าว ๑ ก้านสับปะรด ๑ หัวออกดิบ ๑ จันทน์ ทั้ง ๒ รากไม้เท้ายายม่อม ๑ รากย่านาง ๑ ใบตาลึง ๑ สรรพคุณ แก้ไข้รอ้ นทุรนทุราย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาเอานา้ ทั้งกินท้ังชโลม ๑.๑๖ กลมุ่ ยำแกไ้ ข้อืน่ ๆ ตำรบั ท่ี ๑ ยำแก้ไข้ให้อำเจยี น ส่วนประกอบ รากพลเู ผา ๑ ผกั แวน่ ๑ ยอดไม้ไผ่สสี ุก ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ให้อาเจียน แก้อาเจียน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาอก ตำรบั ท่ี ๒ ยำแกส้ ะบัดร้อน สะบดั เย็น ส่วนประกอบ ตะไคร้ ๑ จันทน์ท้ังสอง ๑ ขิง ๑ เกสรบนุ นาค ๑ ดอกบวั หลวง ๑ ขณั ฑสกร ๑ สรรพคณุ แก้ไข้จับสะบดั ร้อน สะบัดเยน็ แล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาให้ละเอียด ละลายน้าผงึ้ รวงทาแท่งไว้กิน ตำรับท่ี ๓ ยำแก้ของแสลงทำพิษ สว่ นประกอบ รากมะนาว ๑ รากมะปราง ๑ สรรพคณุ แก้กินของแสลงไข้ทาพิษ แก้สลบ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ กินฝนกบั น้าข้าวสารพน่ กินบ้าง

๑๖๓ ตำรบั ท่ี ๔ ยำแกไ้ ข้ตีนสัน่ มือสัน่ ตวั ส่นั ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) ตาอ้อยแดง ๗ ตา ๑ รากมะเดื่อชุมพร ๑ มือฟักข้าว มือน้าเต้า ๑ ผิวใบ ลาโพง ๑ หวั ออกดิบ ๓ แทรก ๑ ดินประสวิ ดิบ ๑ พริก ๑ ขิง ๑ ดปี ลี ๑ ขนาน (๒) เปล้าน้อย ๑ สน ๑ จันทน์ท้ัง ๒ สมอเทศ ๑ ลกู ดดั ๑ ลกู ช้าพลู ๑ ลูกสะคา้ น ๑ พริก ๑ ขิง ๑ เทียน ๑ ดีปลี ๑ สรรพคุณ ถ้าไข้ตนี สั่นมอื ส่นั ตัวสัน่ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้ากิน แก้ตวั สน่ั กห็ ายสนิ้ แล ๒. ขนาน (๒) บดทาแท่งไว้ละลายน้าลูกสมอ แก้ตนี ส่ันมอื ส่นั ตัวหายแล ตำรบั ท่ี ๕ ยำแก้ไขป้ ำกแหง้ ส่วนประกอบ โคกกระออม ๑ รากขัดมอญ ๑ คัดเค้า ๑ รากมะปราง ๑ รากมะเฟือง ๑ ราก มะนาว ๑ รากบัวหลวง ๑ หัวยาจีน ๑ จนั ทน์ท้ังสอง ๑ ลกู สมอ ๑ บอระเพด็ ๑ ก้านสะเดา ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ปากแหง้ ขมปาก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๖ ยำแกไ้ ขป้ วดเจ็บเอวสันหลงั แข็ง สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) รากคัดเค้า ๑ รากสาวหยุด ๑ รากไม้เท้ายายม่อม ๑ รากจิงจาย ๑ รากหญ้า ครุน ๑ ขีเ้ หล็กทั้ง ๕ รากย่านาง ๑ รากก้างปลาท้ัง ๒ แก่นขนนุ ๑ ตาเสา ๑ ไม้นนทั้ง ๕ หัวคล้า ๑ หัวกะบดุ นา ๑ หัวหวายขี้ไก่ ๑ ขนาน (๒) พริกไทย ๑ พริกเทศ ๑ ดีปลี ๑ เจตมูลเพลิง ๑ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กานพลู ๑ น้าตาลทราย ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ปวดเจ็บเอวสันหลังแข็ง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ (๑) ขนาน (๑) ต้ม ๓ เอา ๑ กินให้ได้ ๗ วัน (๒) ขนาน (๒) ตาผงคุลีการเข้าด้วยกนั กินแก้เมื่อยบ่าลมจุกเสียดหายสิ้น หมำยเหตุ กินขนาน (๑) ตามกาหนดแล้ว ตามด้วยขนาน (๒)

๑๖๔ ๒. กลุ่มยำโรคลม ตารับยาที่ใชใ้ นกลุ่มยาโรคนี้ มวี ิธีการใชย้ าที่แตกต่างจากการใชป้ กติ เช่น ตาพอกฝ่าตีนทั้ง ๒ ข้างแล้วเหลก็ แดงนาบ (ตารับที่ ๔ ขนานที่ ๒) ต้มพอกกระหมอ่ มเอาเหล็กแดงอังเข้าให้ซีดแต่ถ้า ให้ถึงยาแล้วอ้าปากกัดเข้าแม่เท้าให้เปน็ ได้เลย (ตารบั ที่ ๔ ขนานที่ ๓) เปน็ ต้น ตำรับท่ี ๑ ยำแกช้ ัก สว่ นประกอบ มี ๓ ขนาน ขนำน (๑) หอยมุก ๑ กระดูกงูเหลือม ๑ หวายตะค้า ๑ ว่านน้า ๑ ขนำน (๒) ใบชิงชาชาลี ๑ ใบอีลมุ้ ๑ ใบสะแก ๑ ใบสะเดา ๑ ลูกงา ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ขนำน (๓) กระดองปนู า ๑ เปลือกหอยโข่ง ๑ น้าประสานทอง ๑ สรรพคุณ แก้ชกั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ฝนน้าขีก้ าทา ๒. ขนาน (๒) บดทา ๓. ขนาน (๓) บดละลายน้าขิงกินแก้จกุ แก้ชกั ละลายน้าคราทา ตำรับท่ี ๒ ยำแก้ชัก ส่วนประกอบ มี ๓ ขนาน ขนาน (๑) ผกั เสี้ยนท้ังรากทั้งใบ ๑ ดินสอพอง ๑ ขนาน (๒) รากผักสาป ๑ รากหญ้าคา ๑ จิกน้า ๑ รากอ้อยช้าง ๑ ย่านาง ๑ ไม้เท้ายายม่อม ๑ พิมเสน ๑ กานพลู ๑ (กรณี ตารบั ที่ (๑) รักษาไม่หาย) ขนาน (๓) ผักแวน่ ๑ ผกั เสี้ยนท้ัง ๒ อ้อย ๑ การบรู ๑ สรรพคณุ แก้ชกั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ตาพ่น ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าลูกยอ ๑ น้าผงึ้ รวงปนกนั กิน ๓. ขนาน (๓) บด ละลายน้าข้าวสาร ชโลม ตำรับท่ี ๓ ยำลม ส่วนประกอบ พริก ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ สะค้าน ๑ ว่านน้า ๑ ลูกพิลังกาสา ๑ รากช้าพลู ๑ เจตมลู เพลิง ๑ เอาหนกั ๕ ตาลึง

๑๖๕ สรรพคุณ แก้ลมให้เจ็บท้องเจบ็ หวั มวั ตา หาวนอน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้าส้มซ่า น้าร้อนก็ได้ ท้องเปน็ คลื่นละลายน้าผ้งึ รวงกิน ตำรับท่ี ๔ ยำแก้ลม ส่วนประกอบ มี ๓ ขนาน ขนาน (๑) ผักเสี้ยนผีทั้ง ๒ ใบละหุ่งแดง ๑ เปล้าทั้ง ๒ ขนาน (๒) เจตมลู ๑ พริก ๑ ข่า ๑ พริกเทศ ๑ ขนาน (๓) หัวหอม ๑ ไพล ๑ ลูกมะกรูด ๓ ลูก สรรพคุณ ถ้าลมจับเปน็ ลมใดๆ จับนิง่ ไปกินยาใดมิฟงั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดแล้วพอกแต่สะดือถึงหนา้ ๒. ขนาน (๒) ตาพอกฝ่าตีนท้ัง ๒ ข้าง แล้วเหล็กแดงนาบ ๓. ขนาน (๓) ต้มพอกกระหมอ่ มเอาเหล็กแดงองั เข้าใหซ้ ีดแต่ถ้าให้ถึงยาแล้วอ้า ปากกัดเข้าแมเ่ ท้าให้เปน็ ได้เลย ตำรับท่ี ๕ ยำแกท้ ้องขึนท้องพอง สว่ นประกอบ มี ๓ ขนาน ขนาน (๑) กะทือ ๑ ไพล ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ขนาน (๒) มหาหงิ ค์ุ ๑ เจตพังคี ๑ ว่านน้า ๑ ไพลดา ไพลแดง ๑ ขิง ๑ ก้านพลแู ก ๑ พิษ นาศ ๑ ใบคนทีสอ ๑ พนั ธุ์ผกั กาด ๑ ขนาน (๓) น้าประสานทอง ๑ ยาดา ๑ มหาหิงค์ุ ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ไคร้เครือ ๑ ชะเอม ๑ สมอไทย ๑ ใบกระเพรา ๑ ดีงู ๑ สรรพคณุ แก้ท้องข้ึนท้องพอง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้ามะนาวกินแก้ท้องข้ึน ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าปนู ใสทาท้องน้อย ถ้าผกู ปัสสาวะมิออกทาหัวเหน่า ๓. ขนาน (๓) บดละลายเหล้ากิน ตำรับท่ี ๖ ยำแก้จกุ สว่ นประกอบ ลูกผักกาด ๑ ลกู ผักชี ๑ ใบคัดเค้า ๑ ใบมะเดือ่ ชุมพร ๑ ใบมะเดือ่ ดิน ๑ สรรพคุณ แก้จกุ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ ละลายด้วยน้าขิงก็ได้ น้าส้มก็ได้

๑๖๖ ตำรับท่ี ๗ ยำลมจกุ เสียด ส่วนประกอบ พริก ๑ ขิง ๑ เจตมลู เพลิง ๑ ใบหนาด ๑ การบูร ๑ สรรพคุณ แก้ลมจุกเสียด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตากแห้งตาผงละลายน้าผ้งึ รวงกิน ตำรับท่ี ๘ ยำแกล้ มอุทงั วำตำ ส่วนประกอบ เทพทาโร ๑ ปลาช่อนเผา ๑ รากขัดมอน ๑ รากจันทน์ ๑ ขิงสด ๑ เทียนกรอบ ๑ เอาสิ่งละ๒ สลึง พิมเสน ๑ สลึง สรรพคณุ แก้ลง อาเจียน จุกแดกขึ้นลงใหเ้ หงอ่ื ตกนัก เพราะลมชื่อวา่ อุทังวาตาเป็นป่วงลม วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดลายน้าลกู จากกินหาย ตำรับท่ี ๙ ยำแก้ลมปัตฆำต ส่วนประกอบ มหาหงิ คุ์ ๑ ตาลึง ๑ สลึง ขิงแหง้ ๒ ตาลึง ดีปลี ๓ บาท พริก ๒ บาท ใบแมงลักคา เท่ายาท้ังหลาย สรรพคณุ แก้ลมปตั ฆาตให้ชกั ใหก้ ระหดมอื เท้า วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผง ตามแต่จะละลาย กิน ตำรับท่ี ๑๐ ยำแก้ลมแก้โลหิต ส่วนประกอบ ผวิ มะกรูด ๑ การบรู ๑ กะทือ ๑ ไพล ๑ ข่า ๑ กระเทียม ๑ หอม ๑ พริก ๑ ดีปลี ๑ เปลือกมะรมุ ๑ เปลือกพิกลุ ๑ กา สารส้ม ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคณุ แก้ลม แก้โลหิต แหง้ รดิ สีดวง ให้จกุ เสียด แก้ลมท้ังปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้าเหล้ากิน น้าขิงกไ็ ด้ ตำรับท่ี ๑๑ ยำดองแกล้ ม ส่วนประกอบ ลกู มะกรูดเท่าอายุ ขีเ้ หล็กทั้ง ๕ ตาเสาท้ัง ๕ ชุมเหด็ ทั้ง ๒ เปล้าทั้ง ๒ เกลือ ๑ สรรพคณุ แก้ลมทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ดองไว้ ๗ วัน เสกด้วยสกั กตั วาแล ตำรับท่ี ๑๒ ยำแก้ไขล้ มขึนหวั เจ็บหู สว่ นประกอบ เมลด็ มะละกอ ๑ ขิง ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ เปลือกมะรุม ๑ ทองหลาง ๑ พริก ๑ กระเทียม ๑

๑๖๗ สรรพคุณ แก้ไข้ลมขนึ้ หัวเจ็บหู วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดพอกกระหม่อม ตำรับท่ี ๑๓ ยำแกป้ ระสะหัว สว่ นประกอบ รากไม้รวก ๑ รากหวายขม ๑ ใบชุมเห็ด ๑ ใบมะกา ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ผกั หนอก ๑ ใบ ขี้เหล็ก๑ ใบมะอึก ๑ ดินสอพอง ๑ ฆ้องสามย่าน ๑ ไคร้เครือ ๑ หัวสับปะรด ๑ บานเย็น ๑ ดอกไม้จนั ทน์ ๑ มะขามป้อม ๑ สรรพคณุ แก้ลมข้ึนหัว วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา๑ กิน ตำรับท่ี ๑๔ ยำพอกกระหมอ่ ม ส่วนประกอบ ผวิ มะกรูด ๑ ผวิ มะนาว ๑ หัวดองดึง ๑ กระเทียม ๑ ขิงทั้ง ๒ เทียน ๑ พริก ๑ สรรพคณุ แก้ลมท้ังปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้ามะนาว พอกกระหม่อม ตำรับท่ี ๑๕ ยำแกค้ ำงแข็ง ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) แก้คำงแขง็ ลกู สมอทั้งสาม ขนาน (๒) อ้ำปำกมิออก เหด็ ไม้แดง ๑ กระถิน ๑ เห็ดกระถินพิมาน ๑ สรรพคุณ แก้คางแขง็ อ้าปากมิออก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ตาให้แหลก ตากลมพอบาง ตากแดดพอแหง้ ละลายน้าดอกไม้กิน ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าซาวข้าวกิน เจรจาได้แล ๓. กลุ่มยำโรคเลือด ยาทีเ่ กีย่ วกับโรคเลือดนี้ ตวั ยาที่เป็นน้ากระสาย จะนิยมใชเ้ หล้า เพราะจะช่วยใหย้ าเข้าสู่ กระแสเลือดได้เรว็ ยิง่ ข้ึน เช่น ฝนกบั เหล้ากินหาย (ตารับที่ ๑) แช่เหล้ากิน (ตารับที่ ๒) เปน็ ต้น

๑๖๘ ตำรบั ท่ี ๑ ยำเลือดประสะลม สว่ นประกอบ ดีงูต้น ๑ รากปลาไหลเผอื ก ๑ สรรพคุณ แก้เลือดประสะลมไฟแตเ่ ช้าจนเทีย่ ง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ฝนกบั เหล้ากินหายแล ตำรับท่ี ๒ ยำแก้เลือดกรงั สว่ นประกอบ ราชพฤกษ์ ๑ ยาดา ๑ บาท ขม้นิ อ้อย ๑ ผกั หนอก ๑ เถาสะค้าน ๑ ผกั เสี้ยนผี ๑ รากขี้กาแดง ๑ รากช้าพลู ๑ หวั แหว้ หมู ๑ สรรพคุณ แก้เลือดกรัง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๓ ยำแก้เลือด ส่วนประกอบ ลูกจนั ทน ๑ ดอกจนั ทน์ ๑ พริก ๑ แก่นสน ๑ สาสา ๑ กระเทียม ๑ กระวาน ๑ ขิง ๑ ข่า ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ดีปลี ๑ กะทือ ๑ ไพล ๑ แมงมมุ ตายซาก ๑ เปล้าท้ัง ๒ สรรพคุณ แก้เลือดลมวิงเวียน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ แช่เหลา้ กิน ตำรบั ท่ี ๔ ยำแก้เลือด สว่ นประกอบ แสมสาร ๑ จันทน์หอม ๑ ใบกระ ๑ ดีปลีเชอื ก ๑ พริก ๑ ขิง ๑ ข่า ๑ เจตมูลเพลิง ๑ สรรพคุณ แก้เลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ตำรบั ท่ี ๕ ยำแก้เลือด สว่ นประกอบ มี ๒ ตารับ ขนาน (๑) สมอ ๑ มหาหิงคุ์ ๑ เจตมูลเพลิง ๑ สารส้มขาว ๑ สารส้มแดง ๑ แท่นคา ๑ ดอกคา ๑ มะตูม ๑ รากสีเสียด ๑ ขนาน (๒) เทียนดา ๑ ดอกคา ๑ มะตูม ๑ รากสีเสียด ๑ ใบสะเดา ๑ องั กาบ ๑ โกฐสอ ๑ เกลือสนิ เธาว์ ๑ เถ้า ๑ สรรพคุณ บาบดั พยศเลือด ท้ังแก้คัน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ทาเป็นผงลายน้ามะนาว กิน ๒. ขนาน (๒) ทาเปน็ ผงละลายน้าอ้อยแดง กิน

๑๖๙ ตำรบั ท่ี ๖ ยำขับเลือด ส่วนประกอบ หัศคุณ ๑ เจตพังคี ๑ รากขี้กาแดง ๑ รากผักโหมป่า ๑ พริก ๑ ขิง ๑ กระเทียม ๑ ไพล ๑ ข่า ๑ ดินประสิวขาว ๑ สารส้ม ๑ สรรพคุณ ขับเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดเป็นแท่งละลายน้ามะนาว ๔. กลมุ่ ยำมำรดำและเด็ก แยกตำรับยำ กลมุ่ ยำมำรดำและเด็ก ๔. กลุ่มยามารดาและเดก็ ๔.๑ กลุ่มยามารดาก่อนคลอดและหลังคลอด ๔.๑.๑ กลุ่มยามารดาก่อนคลอด ๔.๑.๑.๑ ยาครรภ์รักษา ๔.๑.๑.๒ ยาแก้อาการต่าง ๆ ระหว่างตง้ั ครรภ์ ๔.๑.๑.๓ ยาแกท้ ารกในครรภ์มีอาการต่าง ๆ ๔.๑.๒ กลุ่มยามารดาระหว่างคลอด ๔.๑.๓ กลุ่มยามารดาหลงั คลอด ๔.๑.๔ กลุ่มยาขับรก ๔.๑.๕ กลุ่มยาบารงุ น้านม ๔.๒ กลุ่มยากมุ ารและเดก็ ๔.๒.๑ กลุ่มยากุมาร ๔.๒.๒ กลุ่มยาเดก็ ๔.๑ กลมุ่ ยำมำรดำกอ่ นคลอดและหลังคลอด ๔.๑.๑ กลุ่มยำมำรดำก่อนคลอด ๔.๑.๑.๑ ยำครรภร์ ักษำ

๑๗๐ ตำรบั ท่ี ๑ ยำครรภ์รักษำเมือ่ ตงั ครรภ์ได้ ๑ เดือน สว่ นประกอบ มี ๓ ขนาน ขนาน (๑) ลกู ปอเบียน ๑ ข้าวเหนียวตาน ๑ ขนาน (๒) เนือ้ โคย่าง ๑ ข้าวเหนียวตาน ๑ ขนาน (๓) ใบไทร ๑ หญ้าแฝก ๑ น้ามะลิ ๑ ใบตาลึง ๑ ดินประสวิ ขาว ๑ สรรพคุณ แก้อาการไข้ให้ราพัด ให้อาเจียน ให้จุก ให้สะท้อน ให้แดกขึ้นแดกลง ให้ร้อนให้เย็น ให้ ปวดศีรษะเป็นกาลงั ให้เหงอ่ื ฟดู งั ผเี ข้า ในแม่หญิงมีครรภ์ได้เดือน ๑ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ผสมบดเปน็ แท่งละลายน้านมโคกิน ๒. ขนาน (๒) คลกุ น้าผ้งึ กิน ๓. ขนาน (๓) ตาชโลมแก้อาการรอ้ น ตำรับท่ี ๒ ยำครรภร์ ักษำเมื่อตังครรภไ์ ด้ ๒ เดือน สว่ นประกอบ มี ๓ ขนาน ขนาน (๑) เกสรบวั หลวง ๑ ดอกสารภี ๑ หัวแหว้ หมู ๑ เทียนดา ๑ ลูกกระจบั สด ๑ ขนาน (๒) รากบัวหลวง ๑ รากบัวเย็น ๑ หัวแหว้ สด ๒ ผักแวน่ ๑ ขิงสดน้อย ๑ ลกู กระจับ สด ๑ ขนาน (๓) ใบหนาด ๑ รากผักโหม ๑ ลกู ในขนนุ ๑ ลูกในละมุด ๑ ดินสอพอง ๑ สรรพคณุ แก้ไข้ให้เจ็บเป็นเพลา ปวดท้อง กินขา้ วมิได้ ให้เช่อื มมัวก็ดี ในหญิงมคี รรภไ์ ด้ ๒ เดือน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้าตาลทรายขาวกิน ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าท่ากิน ๓. ขนาน (๓) บดละลายน้าซาวข้าวชโลม ตำรบั ท่ี ๓ ยำครรภ์รักษำเมือ่ ตงั ครรภ์ได้ ๓ เดือน สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) ข้าวเหนียวตานคัว่ เป็นข้าวตอก ขนาน (๒) ลูกกระจับสด ๑ ใบบัวหลวง ๑ หัวหญ้าแพรก ๑ ขี้วัวตกใน ๑ จันทน์หอม ๑ เปราะหอม ๑ แฝกหอม ๑ เถาชิงช้าชาลี ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ให้ลงให้อาเจียน ให้จุกเสียดแทงหน้าหลัง กินข้าวมิได้นอนมิหลับ เพราะจะให้เป็น อนั ตราย ให้ลูกตกเสีย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้านมโค กิน ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าซาวข้าว ชโลม

๑๗๑ ตำรบั ท่ี ๔ ยำครรภ์รักษำเมือ่ ตงั ครรภไ์ ด้ ๔ เดือน สว่ นประกอบ มี ๓ ขนาน ขนาน (๑) โกฐเขมา รากบัวหลวง หญ้าขดั มอญ ดอกบินกาหนี ขนาน (๒) ดอกสัตตบงกช โกฐกระดูก รากบัวหลวง ลูกกระจับสด จันทน์หอม รากขัด มอญ หวั แห้วหมู รากมะตมู ลูกผกั ชี ขิงสด ขนาน (๓) ยำล้อมลูกมิให้เปน็ อันตรำย รากสลอดน้า ๑ รากย่านาง ๑ รากทองหลางนา้ ๑ รากพุมเรียง ๑ รากพุงดอ ๑ จันทน์แดง ๑ เกสรบัวหลวง ๑ รากฝักข้าว ๑ รากตาลึง ๑ ดินประ สิว ๑ ดินสอพอง ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ให้เพือ่ เสมหะให้เปน็ วิปริตต่างๆ หัวเป็นลมให้ตกเลือด แลสีธ่ าตปุ ระชุมท้ัง ๔ ชือ่ ว่า สันนิบาต วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้านมโคกิน ๒. ขนาน (๒) ต้ม ๓ เอา ๑ ให้กินหาย ๓. ขนาน (๓) บดละลายน้าซาวข้าว กินบ้าง ชโลมบ้างหาย ตำรับท่ี ๕ ยำครรภร์ ักษำเมือ่ ตงั ครรภ์ได้ ๕ เดือน ส่วนประกอบ มี ๓ ขนาน ขนาน (๑) ดอกบัวเผอ่ื น ๑ ดอกบนุ นาค ๑ ยางมะม่วง ๑ ขนาน (๒) ใบบัวบก ๑ เทียนดา ๑ ขมนิ้ ผง ๑ ปนู กิน ๑ ขนาน (๓) ยำแก้เมอ่ื ย บริแว้ง ๑ ลกู เปล้าน้อย ๑ สะคา้ น ๑ แก่นสน ๑ สรรพคณุ แก้ไข้ให้ลง จุกเสียด เจบ็ ท้องลงเลือดเป็นใด ๆ ก็ดี ในหญิงมคี รรภ์ ๕ เดือน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายนมโคกิน ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าสรุ ากิน ๓. ขนาน (๓) บดละลายน้าปนู ใสเม่อื ยที่ไหนให้ทาทีน่ น้ั หาย เว้นแตท่ ้อง ตำรับท่ี ๖ ยำครรภ์รกั ษำเมือ่ ตังครรภไ์ ด้ ๖ เดือน สว่ นประกอบ มี ๓ ขนาน ขนาน (๑) ลูกคนทีสอขาว ๑ พริกไทย ๑๑ เมล็ด คั่วให้เกรียม ว่านน้า ๑ เทียนดา ๑ เทียนขาว ๑ มหาหิงค์ุ ๑ ชะเอมไทย ๑ เปราะหอม ๑ แห้วหมู ๑ บอระเพ็ด ๑ ชะเอมไทย ๑ เกสร บวั หลวง ๑ ดอกบนุ นาค ๑ ลกู เอน็ ๑ เปลือกง้ิว ๑ ลูกผกั ชี ๑ ขนาน (๒) เอาใบทองหลาง ๑ ว่านน้า ๑ ใบขนุน ๑ ใบละมุด ๑ หญ้าแฝก ๑ ย่านาง ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ใบเพกา ๑ ใบหนาด ๑ ใบชะมด ๑

๑๗๒ ขนาน (๓) ลูกในส้มส่า ๑ เปลือกแสก ๑ จนั ทน์ท้ังสอง ๑ ดอกบินกาหนี ๑ สรรพคุณ แม่ไข้เป็นลมเลือดให้เม่ือย ให้เจ็บหน้าตะโพกขัดหนักขัดเบา เป็นลมจับเนื่อง ๆ จะเสีย กบาลกไ็ ม่หาย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้านมโคกิน ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าซาวข้าวกิน ทาสรรพครรภพ์ ้นลาย ๓. ขนาน (๓) บดละลายน้านมกิน ตำรับท่ี ๗ ยำครรภร์ กั ษำเมือ่ ตังครรภ์ได้ ๘ เดือน ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) ลกู ผักชี ๑ รากบวั หลวง ๑ ข้าวเหนียวตาน ๑ ขนาน (๒) รากช้าพลู ๑ รากพาโหม ๑ กระจับสด ๑ รากบัวหลวง ๑ หัวแห้วหมู ๑ บอระเพ็ด ๑ จันทน์ทั้งสอง ๑ ก้านสะเดา ๓๓ ก้าน ลูกมะตูมออ่ น ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคณุ รกั ษาอาการที่เกิดกับหญิงมีครรภไ์ ด้ ๘ เดือน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดลายน้าส้มสา่ กิน ๒. ขนาน (๒) ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ๕ วันหาย ตำรบั ท่ี ๘ ยำครรภร์ กั ษำเมือ่ ตงั ครรภไ์ ด้ ๙ เดือน สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) โกฐท้ัง๕ ดอกบวั หลวงทั้ง๕ ลกู ผักชี ๑ แฝกหอม ๑ ลูกกระดอม ๑ บอระเพด็ ๑ มะเดื่อดิน ๑ ลกู กระจับ ๒ แก่นข้ีเหล็ก ๑ ขนาน (๒) ยำชโลมแก้เมอ่ื ยขบ แก้บวมแก้พรงึ รังทั้งตวั ขเี้ หลก็ ๑ ใบผกั เค็ด ๑ ใบน้าเต้า ๑ ใบเงิน ๑ ใบทอง ๑ ใบแคแดง ๑ จันทน์ทั้ง ๒ เกสรบัวน้าท้ัง ๕ ฝาหอยโขงเผา ๑ หอยแครงเผา ๑ ดินสอพอง ๑ ดีปลาช่อน ๑ สรรพคณุ แก้อาการทีเ่ กิดกบั หญิงมีครรภไ์ ด้ ๙ เดือน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ต้ม ๓ เอา ๑ กินหาย ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าดอกไม้ชโลม ตำรบั ท่ี ๙ ยำครรภร์ กั ษำเมื่อตังครรภ์ได้ ๑๐ เดือน ส่วนประกอบ มี ๓ ขนาน ขนำน (๑) ดอกบัวเผ่อื น ๑ ชะเอม ๑ ลกู หมากสง ๑ ขนำน (๒) แก่นข้ีเหลก็ ๑ ลูกกระดอม๑ (กรณีที่ใชต้ ารับที่ (๑) ไม่หาย)

๑๗๓ ขนำน (๓) จนั ทน์ทั้ง ๒ เถามวกทั้ง ๒ ชะลดู ๑ อบเชยเทศ ๑ ขอนดอกบุนนาค ๑ สน ๑ สักขรี ๑ เปลือกไข่เน่า ๑ เปลือกซาง ๑ เปลือกเฉียงพร้านางแอ ๑ ดอกบัวน้าทั้ง ๕ ดอกสารภี ๑ พิกุล ๑ มะลิซ้อน ๑ มะลิลา ๑ สรรพคุณ แก้อาการทีเ่ กิดกับหญิงมีครรภไ์ ด้ ๑๐ เดือน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดลายน้ากิน ๒. ขนาน (๒) ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ๓. ขนาน (๓) บดละลายน้าดอกไม้กิน ทาแก้สารพัดไข้ในครรภ์รักษาแต่เดือน ๑ มาถึง ๑๐เดือน ยาน้ีแก้ได้สนิ้ เปน็ ยาเอกในครรภร์ ักษา ตำรับท่ี ๑๐ ยำครรภ์รักษำเมือ่ ใช้ยำอื่นไม่ไดผ้ ล ส่วนประกอบ โกฐทั้ง ๕ เกสรบัวทั้ง ๕ เทียนท้ัง ๕ กฤษณา ๑ กะลาพัก ๑ ขอนดอก ๑ ชะนูด ๑ จันทน์ท้ังสอง ๑ รากสามสิบ ๑ สมุลแว้ง ๑ แก่นสน ๑ เทพทาโร ๑ กรกั ขี ๑ อบเชยเทศ ๑ สรรพคณุ แก้ครรภ์รกั ษาสืบตลอดแต่ตน้ จนปลาย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ เอาเสมอภาคต้ม ๓ เอา๑ กิน ตำรับท่ี ๑๑ ยำแก้ไข้ในครรภร์ ักษำ ส่วนประกอบ แก่นขี้เหล็ก ๑ แก่นสะเดา ๑ จันทน์ทั้ง ๒ รากย่านาง ๑ ลูกมะขามป้อม ๑ ลูก กระดอม ๑ แหว้ หมู ๑ บอระเพด็ ๑ ฝกั ราชพฤกษ์ ๑ ลูกตูมออ่ น ๑ ก้านสะเอา ๓๓ ก้าน สรรพคณุ แก้ครรภ์รกั ษาไข้ต่างๆ ให้ลง ให้เจบ็ ให้อาเจียนเป็นโลหิต พิษเลือดตา่ งๆ ถึงว่าแท้งโลหิต ตกพิษใหร้ ้อนหนาวระส่าระส่าย ได้กินกห็ ายได้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ตำรบั ท่ี ๑๒ ยำครรภ์รักษำ ส่วนประกอบ เบญกานี ๑ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ เทียนทั้ง ๕ เนระพูสี ๑ สารพัดพิษ ๑ ว่าน กีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ จันทน์ท้ัง ๒ กระถินแดง ๑ รากไคร้เครือ ๑ ลูกตะบูน ๑ เปลือก เฉียงพรา้ นางแอ ๑ เอาสามส่วน ลกู ลาพู เอาสามส่วน ตมู กาแดงเอา ๕ ส่วน สรรพคุณ แก้ระสา่ ระส่าย แก้อตสิ ารแก้ตรโี ทษ แก้หญิงมีครรภใ์ ห้ลงบิดลงเสมหะลงโลหิต วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดด้วยน้าดอกไม้ ละลายน้าปูนใสกิน

๑๗๔ ๔.๑.๑.๒ ยำแก้อำกำรต่ำง ๆ ระหว่ำงตงั ครรภ์ ตำรบั ท่ี ๑ ยำแกม้ ีครรภ์ลงเลือด ส่วนประกอบ สารส้ม ๑ บาท พรกิ ไทยเอาแตพ่ อสมควร ฝาง๑ สรรพคุณ แก้หญิงมีครรภล์ งเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มสามเอาหน่ึงกินหายแล ตำรับท่ี ๒ ยำแกล้ งอำเจยี นเป็นเลือด ส่วนประกอบ ไม้ระกา ๑ ไม้ ผักเสี้ยนผี ๑ ยาขา้ วเยน็ ๑ โคกกระสุน ๑ ลกู ไผ่บีบแล้ว ๑ ท้าวยายม่ อม ๑ สน ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท สรรพคุณ แก้หญิงมีครรภ์ลงเลือดอาเจียนเปน็ เลือดให้ตกหนองตกมูกดงั น้าคาวปลาตกน้าจาง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มเหล้าครึ่งน้าครึ่งให้กิน ตำรบั ท่ี ๓ ยำแก้หญิงมีครรภ์ตกเลือดทวำรหนัก ทวำรเบำ สว่ นประกอบ มี ๔ ขนาน ขนาน (๑) ขิงแหง้ ๑ ชะเอมเทศ ๑ สนเทศ ๑ ขนาน (๒) มะเดื่อดิน ๑ ข้าวเย็นสามส่วน ๑ ขนาน (๓) ขมนิ้ อ้อย ๑ ไพล ๑ ผกั ชีลอ้ ม ๑ ขนาน (๔) เปลือกพะยอม ๑ สามใบต่อ ๑ เปลือกมะม่วงคนั ๑ รากโทงเทง ๑ สรรพคณุ แก้หญิงมีครรภต์ กเลือดทวารหนกั ทวารเบา วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้ากินแล ๒. ขนาน (๒) บดเข้ากนั กินเช้าๆ หาย ๓. ขนาน (๓) บดลายน้ามตู รววั กินหาย ๔. ขนาน (๔) ต้ม ๓ เอา ๑ กินจอก ๑ หายแล ตำรบั ท่ี ๔ ยำแก้ก้อนเลือดติดหนำ้ สะโพก สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) ดอกทองหลาง ๑ แก่นฝาง ๑ ขนาน (๒) เปลือกขีห้ นอน ๑ สารส้ม ๑ พริก ๑ สรรพคณุ กล่อมมิให้เขา้ ติดหน้าตะโพก แก้ลูกตก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ต้ม ๓ เอา ๑ กินหายแล

๑๗๕ ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้านมวัวกิน ตำรบั ท่ี ๕ ยำแก้หญิงมีครรภเ์ ป็นบิด ส่วนประกอบ มี ๕ ขนาน ขนาน (๑) ดอกบัวหลวง ๑ ลกู ทับทิมออ่ น ๑ เปลือกมะขาม ๑ เปลือกขมๆ ๑ คร่ัง ๑ ขนาน (๒) เอาลูกกระจับอ่อน ๑ ลูก ทลายหมากอ่อน ๑ ขนาน (๓) เอาลูกในมะม่วง ๑๕ สน ๑ สักขี ๑ กฤษณา ๑ จันทน์เทศ ๑ จันทน์ไทย ๑ เบญจกานี ๑ เปลือกสาโรง ๑ ขนาน (๔) ยำชื่อมหำอุตร คร่ัง ๑ เบญจกานี ๑ สีเสียดเทศ ๑ ชันตะเคียน ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ลูกจบั บดใส่ในลกู ทับทิม สมุ ไฟแกลบให้สุก ขนาน (๕) อำกำรปวดมวน เป็นเลือด ลูกในมะกอกสับให้แหลก ๑ ก้างปลาสรอ้ ย ๑ สรรพคุณ แก้หญิงมีครรภเ์ ปน็ บิด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้าร้อนกินหาย ๒. ขนาน (๒) บดละลายเหล้ากิน ๓. ขนาน (๓) ต้มด้วยปูนใสกินหายแล ๔. ขนาน (๔) บดละลายน้าปนู ใส น้าผ้งึ รวงช้อนหนึง่ กินหาย ๕. ขนาน (๕) ต้ม ๓ เอา ๑ กินหายแล ตำรบั ท่ี ๖ ยำแกพ้ รรดึก สว่ นประกอบ มี ๔ ขนาน ขนาน (๑) ลกู กระดอมท้ังตน้ ราก ใบ ขนาน (๒) ลูกเถาคันทิกา ล้างนา้ เอาแต่เมลด็ ใน ขนาน (๓) ไพล ๑ บาท ขงิ ๑ สลึง ใบหมากสลอด ๑ บาท ขนาน (๔) ดอกบวั หลวง ๕ ดอก ๑ จาปาทั้ง ๒ เอาสิง่ ละ ๑ บาท ตรกี ฏุก ๑ มหาหงิ ค์ุ ๑ ชะเอมเทศ ๑ ทั้งนีเ้ อาสิง่ ละ ๑ สลึง สรรพคณุ ๑. ขนาน (๑) แก้หญิงมีครรภไ์ ด้ ๑ ๒ ๓ เดือนเป็นพรรดึกแดกอก ๒. ขนาน (๒) แก้หญิงมีครรภไ์ ด้ ๔ ๕ เดือนเปน็ พรรดึก ๓. ขนาน (๓) แก้หญิงมีครรภไ์ ด้ ๖ ๗ เดือนเป็นพรรดึกจกุ เสียด ๔. ขนาน (๔) แก้หญิงมีครรภไ์ ด้ ๗ ๘ ๙ เดือนเป็นพรรดึกปวดมวน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ต้มกินหายแล

๑๗๖ ๒. ขนาน (๒) หอ่ ผา้ ทุบให้แหลกแช่นา้ ไว้คนื ๑ แล้วเอาหอยโขงสดใส่ต้ม ลอกเอา เปลือกทงิ้ เสียกินแตน่ ้าหาย ๓. ขนาน (๓) ต้ม ๓ เอา ๑ เม่ือจะกิน ใส่พริกเก้าเม็ด กระเทียมสามกลีบ เกลือ สามเม็ด จนหอม ปรุงกินคนื ๑ จงึ บดใบพลูทาท้ังตวั หาย ๔. ขนาน (๔) บดละลายน้าผ้งึ น้าร้อน น้าอ้อย แทรกพิมเสนน้อยหนง่ึ กินหาย ๔.๑.๑.๓ ยำแก้ทำรกในครรภ์มีอำกำรตำ่ ง ๆ ตำรบั ท่ี ๑ ยำแก้ลกู ไม่ดิน สว่ นประกอบ มี ๓ ขนาน ขนาน (๑) หัวแห้ว ๑ ลูกจันทน์ ๑ เกสรบัวหลวง ๑ ดอกจงกลนี ๑ รักซ้อน ๑ ราก สามสิบ ๑ เทียนข้าวเปลือก ๑ ขณั ฑสกร ๑ ขนาน (๒) หัวแห้ว ๑ ลูกกระจับสด ๑ ชะเอมเทศ ๑ หญ้าเกล็ดหอยใหญ่ ๑ เปลือก สะเดา ๑ ขนาน (๓) ดอกจงกลนี ๑ ดอกบวั หลวง ๑ รากหนาด ๑ ชะเอมเทศ ๑ ขณั ฑสกร ๑ สรรพคณุ แก้หญิงมีครรภไ์ ด้ ๗ เดือน ๘ เดือน แล้วลูกไม่ด้นิ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) (๒) บดละลายน้านมโคกิน ๒. ขนาน (๓) บดเข้ากัน กิน ตำรบั ท่ี ๒ ยำกลอ่ มลกู ส่วนประกอบ เทียน ๕ โกฐ ๗ รากไคร้เครือ ๑ สังกรณี ๑ เกสรบัวทั้ง ๕ ขอนดอก ๑ อบเชย ๑ น้าประสานทอง ๑ ชะมด ๑ พิมเสน ๑ กฤษณา ๑ กะลาพัก ๑ จันทน์ทั้ง ๒ ผิวมะตูมอ่อน ๑ ยา ท้ังนเี้ อาสิ่งละ ๒ สลึง สรรพคุณ แก้เดก็ ดิน้ แรง กันกุมารมิใหเ้ ป็นอันตรายจากพิษสัตว์ พิษทรพิษ หรือฝภี ายในอันเกิดกับ มารดา วธิ ีเตรยี ม วิธีใช้ บดด้วยน้าดอกไม้ใส่ขนั สารดิ ลนควันเทียนให้ระมัด กเ็ ข้าปัน้ เป็นแท่ง ๑. บดลายน้าดอกไม้กิน แก้ระส่าระสาย ๒. ถ้าเชือ่ มละลายน้าดอกไม้ชโลม ๓. ถ้าตกเลือดละลายน้าผ้งึ แทรกพิมเสนกิน น้ากล้วยตีบก็ได้ ๔. ถ้าจะแก้เสลดละลายน้ามะแว้งเครือกิน ถ้าร้อนละลายน้าดอกไม้เทศกิน

๑๗๗ ตำรับท่ี ๓ ยำแก้เด็กในท้องดนิ ระสำ่ ระสำย สว่ นประกอบ เปลือกลูกมะตมู สรรพคณุ แก้ลูกในครรภด์ ิน้ ระส่าระส่าย ให้รอ้ นในท้องหนกั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ฝนด้วยน้าปนู ใสทาท้อง ตำรับท่ี ๔ ยำแกป้ ระสตู ิลกู ยำก ส่วนประกอบ ขมิ้นอ้อย ๓ ชิ้น ลูกสมอท้ัง ๓ เอาสิ่งละเก้าลูก เถาวัลย์เปรียงสด ๓ ท่อน ใบมัดกา กามอื ๑ ตดั หัวตดั ท้าย สรรพคุณ คนครรภก์ ินก่อนเกิด เกิดลกู ง่าย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ๔.๑.๒ กลมุ่ ยำมำรดำระหว่ำงคลอด ตำรบั ท่ี ๑ ยำคัดเลือด สว่ นประกอบ หญ้ากราบ ๑ ถ่านไมน้ น ๑ สรรพคณุ หยดุ เลือด ในกรณีทีค่ ัดเลือดแลว้ เลือดยงั ไหลไม่หยดุ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มพอกหยดุ ตำรับท่ี ๒ ยำนตั ถ์ุแกเ้ ป็นลม ส่วนประกอบ เอาพริก๑ เปลือกไข่ไก่ฟกั ๑ ดีปลี ๑ เบีย้ ตัวผู้เผา ๑ เทียน ๑ น้าประสานทอง ๑ รงั หมาร่า๑ ไพล ๑ ข่า ๑ แมงมุมตายซาก ๖ ตัว ท้ังนี้เอาสิ่งละ ๑ สลึง กานพลู ๑ ดีจระเข้ ๑ บาท พิมเสน ๑ สรรพคุณ แก้หญิงมีครรภ์แก่ แล้วเป็นลมจับไป กระด้างคางแข็ง ตาแลไม่เหน็ คนเรียกไม่ได้ยิน แก้ ลมชื่ออุทงั วาสาแลลมวาโยนาดอนาอีเกด เกิดแก่หญิงอันมีครรภ์อันพึ่งคลอดโลหติ ตีขึน้ ทาพิษต่างๆ ดั่งพรายเข้าสิง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาเปน็ ผง นตั ถ์ุ ตำรบั ท่ี ๓ ยำขบั เดก็ ตำยในท้อง สว่ นประกอบ โคนกล้วยตานีอนั เนา่ จกุ ลกู ฟักเขียว ผักแวน่ เอาเสมอภาค สรรพคุณ ขับเดก็ ตายในท้อง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาท้องน้อยไหว้ครู ๑ ลูกตกแล

๑๗๘ ๔.๑.๓ กลุ่มยำมำรดำหลงั คลอด ตำรับท่ี ๑ ยำแก้ตกเลือด ส่วนประกอบ รากเพกา ๑ รากสวาด ๑ ใบพุทรา ๑ ใบผักเปล้ย ๑ ใบผักปลาบ ๑ ใบผกั เปด็ ๑ ใบ ลม ๑ ใบชุมเห็ดเทศ ๑ ใบทองหลางใบมน ๑ ใบว่าว ๑ ใบลาโพง ๑ ใบมะพร้าว ๑ ใบมะเดื่อ ๑ น้ามันงา ๑ ยาทั้งน้ีเอาสิ่งละทะนาน สรรพคณุ กินแก้ตกเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ หุงให้แตกน้ามนั ถ้าบดเปน็ แท่งไว้กไ็ ด้ ตำรบั ท่ี ๒ ยำแก้เกิดลกู แลว้ เลือดตีขนึ สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) หางปลาไหลเผาไฟ ขนาน (๒) เปลือกทมุ ปาน ๑ พริก ๗ กระเทียม ๗ สรรพคุณ แก้เลือดตขี ึน้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ละลายเหล้ากิน ๒. ขนาน (๒) ต้มเอาน้าเอาเหล้าใส่ลงกิน ตำรับท่ี ๓ ยำชักมดลูก ส่วนประกอบ รากมะยมตัวผู้ ๑ รากส้มป่อย ๑ รากมะขามป้อม ๑ รากมะขามขี้แมว ๑ ใบขนาน ๑ ยางแสมทะเล ๑ สรรพคณุ ไม่ระบุ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม๓ เอา ๑ กิน ๓ จอก ๔.๑.๔ กลุ่มยำขับรก ตำรบั ท่ี ๑ ยำแก้รกขำด ส่วนประกอบ รากไผแ่ ดง ๗ ยอด พริกไทย ๗ ขิง ๗ กระเทียม ๗ สรรพคณุ แก้รกขาดค้างอยู่ในท้อง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายเหล้า กิน ออกแล

๑๗๙ ตำรับท่ี ๒ ยำแกล้ ูกมิออกรกติด ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) ลูกเอาะ ๑ ไข่ไก่เอาแตไ่ ข่ขาว ขนาน (๒) ดองดึง ๑ ไข่ไก่เอาแตไ่ ข่ขาว สรรพคุณ แก้รกติด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดพอกท้อง ๔.๑.๕ กลุ่มยำบำรุงนำนม ตำรับท่ี ๑ ยำทำนม สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) รากกุ่มนา ๑ รากตะโก ๑ รากพุทรา ๑ รากไทร ๑ รากโพบาย ๑ ผักปลาบ ๑ หญ้าแพรก ๑ แก่นจันทน์ ๑ ดินสอพอง ๑ ขนาน (๒) เปลือกมะตูม ๑ จนั ทน์แดง ๑ รากผักแพวแดง ๑ สรรพคุณ ไม่ระบุ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ฝนด้วยน้าทานม เยน็ แล ๒. ขนาน (๒) ฝนด้วยน้าซาวข้าวทานมแล ๔.๒ กลมุ่ ยำกุมำรและเด็ก ๔.๒.๑ กลมุ่ ยำกมุ ำร ตำรับท่ี ๑ ยำกมุ ำรรักษำ ส่วนประกอบ จันทน์ทั้ง ๒ ว่านกีบแรด ๑ ว่านรอ่ นทอง ๑ สงั กรณี ๑ เนระพสู ี ๑ เบญจกานี ๑ ลูก จันทน์ ๑ ลูกตะบนู ๑ สรรพคณุ แก้บิดมารดามิใหเ้ ป็นอนั ตรายในครรภ์ เปน็ บิดตกมกู เลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้าส้มพลับจีนกินหายแล ตำรบั ท่ี ๒ ยำแกเ้ สลดนอนไมห่ ลับ สว่ นประกอบ มี ๒ ตารับ ขนาน (๑) โกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐพงุ ปลา ๑ กฤษณา ๑ จันขาว ๑ พิมเสน ๑ ดอก สารภี ๑

๑๘๐ ขนาน (๒) หวายตะค้า ๑ การบรู ๑ พิมเสน ๑ ผวิ ไม้ไผ่ ๑ สรรพคณุ ๑. ขนาน (๑) แก้เสลดแก้นอนไมห่ ลบั กินข้าวไม่ได้ แก้ซาง ๔ จาพวก ๒. ขนาน (๒) แก้เสลด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) เล็บมอื นางเปน็ กระสาย บดเท่าเมลด็ พริกไทย (๑.๑) ถ้าเด็กอายุ ๔ ถึง ๘ เดือน กิน ๕ เมด็ (๑.๒) ถ้าเด็กอายุ ๑ ถึง ๔ ขวบ กิน ๗ เม็ด ละลายน้าแตงกวาก็ได้ ขัณฑ สกรกไ็ ด้ น้าผ้งึ รวงกไ็ ด้ น้าดอกไม้กไ็ ด้ (๑.๓) ถ้าลูกอ่อน ๑ เดือนใส่พิมเสนกลอน ๑ ถ้าลกู ๑ ขวบ ใส่มะกลา่ ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าผ้งึ รวง กิน ๔.๒.๒ กล่มุ ยำเด็ก ตำรับท่ี ๑ ยำแกเ้ ดก็ ถ่ำยไม่ออก สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) ใบละหุ่งแดง ๑ ใบหมากผู้ ๑ ขนาน (๒) ใบมะขาม ๑ ใบส้มป่อย ๑ สมอทั้ง ๓ สรรพคุณ แก้เดก็ ถ่ายไม่ออก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ใบมะนาวเป็นกระสาย บดทาท้อง ๒. ขนาน (๒) ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ตำรับท่ี ๒ ยำแก้เดก็ ลงท้อง สว่ นประกอบ สารส้ม ๑ แมงลักค่า ๑ พรมมิ ๑ ว่านน้า ๑ พริก ๑ ขิง ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ เทียนดา ๑ สรรพคุณ แก้เด็กลงทอง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายเหล้าน้าส้มกินแล ตำรบั ท่ี ๓ ยำแก้สำรอก สว่ นประกอบ ใบทับทิม ๑ ใบผกั หวาน ๑ ใบสมี ๑ ใบมะแว้ง ๑ เกลือ ๑ ขมิน้ อ้อย ๑ สรรพคุณ แก้เดก็ ไข้สารอก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาเอาน้ามาทาท้องหายแล

๑๘๑ ตำรบั ท่ี ๔ ยำแกท้ อ้ งขึนสะดือบวม ส่วนประกอบ ปลาไหลเผาไฟใหไ้ หม้ สรรพคณุ แก้เดก็ ท้องขึน้ สะดอื ดูบวม วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ละลายน้าใบสะเดา ทารอบสะดือทาท้องหาย ตำรับท่ี ๕ ยำนิว่ สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) รง ๑ น้าปนู ๑ น้ามะนาว ๑ ขนาน (๒) ไพล ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคณุ เดก็ เปน็ นิ่ว เปน็ หนองในลึงค์ ในท้อง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดทาหัวเหน่า ๒. ขนาน (๒) บด ละลายน้ามะนาวทาแล ตำรับท่ี ๖ ยำแกไ้ อ สว่ นประกอบ รากมะกลา่ เครือ ๑ สรรพคณุ แก้ไอในเด็ก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ฝนด้วยน้าแล้วบีบน้ามะนาวนิดหนอ่ ย พิมเสนใส่ลงหนอ่ ย ๑ทาคอเด็ก ตำรับท่ี ๗ ยำทำเด็กฟก ส่วนประกอบ กระดองกั้งกระดองปู กระดูกแร้ง ๑ กระดูกกา ๑ กระดูกงูเหลือม ๑ รากมะกล่า๑ รากขัดมอญ ๑ รากน้าข้าว ๑ สรรพคณุ แก้เด็กฟก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดน้าคร่าทา ตำรับท่ี ๒๘ ยำโสกเด็ก ส่วนประกอบ ใบหมากผู้หมากเมีย ๑ ทองพันช่ัง ๑ ใบเงิน ๑ ใบทอง ๑ ใบชิงช้าชาลี ๑ ผักเป็ด ๑ ใบทรม ๑ ใบย่านาง ๑ ใบตานหมอ่ น ๑ ใบมะกรดู ๑ ใบมะนาว ๑ ใบทองหลาง ๑ ใบคนทีสอ ๑ ใบ ชะงอ ๑ ใบขมนิ้ อ้อย ๑ ใบงูแดง ๑ ใบหวาด ๑ เปลือกเพกา ๑ หญ้าปากควาย ๑ สรรพคณุ แก้รอ้ นแก้เช่อื มมวั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงข้าวสารท้ังกินทั้งชโลม

๑๘๒ ตำรบั ท่ี ๙ ยำพอกกระหม่อม ส่วนประกอบ น้าประสานทอง ๑ ยาดา ๑ ขีน้ กพิราบ ๑ สรรพคณุ แก้พยาธิเดก็ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละเอียด ประจใุ นหวั ขมนิ้ อ้อย หมกไฟ บดละลายน้าขกี้ ลา พอกกระหม่อม ๕. กลมุ่ ยำโรคปำก คอ จมูก ตำรับท่ี ๑ ยำสูบรดิ สีดวง สว่ นประกอบ รากชบา ๑ เปลือกหมากสง ๑ ใบหูควาย ๑ ใบหนาด ๑ ใบรกั ขาว ๑ สรรพคุณ แก้รดิ สีดวงจมกู วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตากแดดพอแหง้ สบั ฝานให้ผง เอาการบูรคลุ ีการ เอาใบกล้วยทองห่อสูบ ตำรบั ท่ี ๒ ยำแกค้ อแห้ง สว่ นประกอบ น้ามะนาว ๑ น้าปลา ๑ ดีปลี ๑ สรรพคุณ แก้คอแหง้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงโรยลงในน้าปลา ชบุ สาลี อม ตำรับท่ี ๓ ยำไข้สำลกั คอตีบ สว่ นประกอบ พริกไทย ๑ ขิง ๑ สน ๑ ดีปลี ๑ ดินประสวิ ขาว ๑ สมอเทศ ๑ สมอไทย ๑ สรรพคณุ แก้ไข้สาลกั คอตีบ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้ามะกล่าอมแทรกมหาสดา ตำรับท่ี ๔ ยำโรคหอบ ส่วนประกอบ มี ๔ ขนาน ขนาน (๑) ใบพริกไทย ๑ ใบดีปลีดอกพลู ๑ ใบหมากหลอด ๑ ใบบอระเพด็ ๑ เข็มขาว ๑ ดีเกลือ ๑ ขนาน (๒) โกฐสอ ๑ รากช้าพลู ๑ ขนาน (๓) มอื ลูกฟกั ๑ จันทน์ทั้ง ๒ ดีงเู หลอื ม ๑

๑๘๓ ขนาน (๔) ใบมะยม ๑ ว่านรอ่ นทอง ๑ ว่านกีบแรด ๑ อบเชย ๑ ดีงู ๑ สรรพคุณ แก้หอบ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) เคี่ยวกิน ๒. ขนาน (๒) ละลายน้าส้มมะนาวห่ออม ๓. ขนาน (๓) บดละลายน้ากิน ๔. ขนาน (๔) บดละลายน้าจันทน์กิน ตำรบั ท่ี ๕ ยำแก้ไอ สว่ นประกอบ มี ๔ ขนาน ขนาน (๑) รากส้มป่อย ๑ กระเทียม ๑ ลูกส้มป่อย ๑ ขนาน (๒) แก้ไอ และแก้หอบ ดินประสวิ ๑ เบีย้ จักจ่ัน ๑ หวั หอม ๑ รากมะแว้ง ๑ ผวิ มะกรูด ๑ ใบมะนาวเอาเท่ากนั ขนาน (๓) แก้ไอ แก้เสลด เอาชะเอมเทศ ๑ เทียนดา ๑ สารส้ม ๑ ขิง ๑ ดินประสิว ๑ เกลือ ๑ ขนาน (๔) รากจาปาขอม ๑ สรรพคุณ แก้ไอ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดด้วยน้ามะนาวทาหายไอแล ๒. ขนาน (๒) บดละเอียด ละลายน้ามะนาวสุมกระหม่อม ทาก็ได้ ๓. ขนาน (๓) ต้มกิน ๔. ขนาน (๔) ฝนน้ามะนาวอม ตำรับท่ี ๖ ยำแก้ไอรดิ สีดวง ส่วนประกอบ ลูกมะเขือขื่นตากรอง เอาน้าต้มกรอง เอาน้าต้ม น้าส่าเหล้า ๓ ส่วน เจตมูลเพลิง ส่วน ๑ ก้านกระดาดห่ันตากแดดทบทานด้วยกนั ไอวัน ๑ สรรพคุณ แก้ไอริดสีดวง ๑ ๒ ๓ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ กินวันละช้อนหอยกาบ กินหายแล ตำรบั ท่ี ๗ ยำแกไ้ ข้ไอ สว่ นประกอบ ย่านาง ๑ ใบชิงช้าชาลี ๑ เนระพูสี ๑ ว่านกีบแรด ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ไอ แก้คางแขง็ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดกิน

๑๘๔ ตำรับท่ี ๘ ยำแกเ้ สมหะ ส่วนประกอบ รากมะนาว ๑ รากกระวาน ๑ รากระย่อม ๑ จนั ทน์ขาว ๑ สรรพคุณ แก้เสมหะ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ฝนกบั น้ากิน ตำรับท่ี ๙ ยำเสียง ส่วนประกอบ มี ๔ ขนาน ขนาน (๑) น้าส้มกรูด ๑ หัวชะออกทั้ง ๗ หวั บกุ คางคก ๑ หัวกลอย ๑ หัวอตุ พิษ เอาสิ่ง ละถ้วย ขนาน (๒) น้าขมนิ้ อ้อย ทะนาน ๑ น้าผ้งึ รวง ทะนาน ๑ ขนาน (๓) พุงดอ ๑ หอยสังข์ ๑ ลกู เผ็ด ๑ ทองคาเปลว ๑ ใบสมี ๑ ขนาน (๔) ตะกว่ั ดา ๑ มะกลา่ ขาว ๑ สรรพคุณ เป็นยาเสียง วิธีเตรียม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ดองฝังข้าวไว้ ๓ คืน กินสิ้นน้า แล้วเอาตากแดด แห้งแล้วตาผง ละลายน้าผ้งึ รวงกิน เสกด้วยอาการสามสิบสองเปน็ ยาเสียง ๒. ขนาน (๒) เคีย่ วพอเปน็ ยาง ต้มกิน ๓. ขนาน (๓) บดละเอียด นัตถุ์ ๔. ขนาน (๔) ต้มน้า นตั ถุ์ ๖. กลุม่ ยำแกซ้ ำงและตำนขโมย ตัวยาในกลุ่มนี้จะใช้น้ากระสายที่มีฤทธิ์ทาให้ตัวยาเข้าสู่กระแสเลือดได้เร็วขึ้น โดยเฉพาะ การใชส้ รุ า เชน่ บดทาแท่ง ละลายเหล้ากิน ฝนด้วยน้าเหล้ากิน บดละลายเหล้าทาลิน้ เป็นต้น แยกตำรบั ยำ กลุ่มยำแก้ซำงและตำนขโมย ๖. กลุ่มยาแก้ซางและตานขโมย ๖.๑ กลุ่มยาแก้ซาง ๖.๒ กลุ่มยาแก้ตานขโมย

๑๘๕ ๖.๑ กลุ่มยำแก้ซำง ตำรบั ท่ี ๑ ยำซำง ส่วนประกอบ โหระพา ๑ สลึงเทียนเยาวภานี ๑ สลึง ลกู ผักชี ๑ สลึง สมอพิเภก ๑ สลึง สมอไทย ๑ สลึง มะขามป้อม ๑ สลึง สารส้ม ๑ สลึง รากไคร้เครือ ๑ สลึง ชะเอมเทศ ๒ สลึง สรรพคุณ แก้ซาง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่ง ละลายเหล้ากิน ๑. ถ้ามกู เลือด ละลายน้าใบกระเพรา เหล้าเป็นกระสายกิน ๒. ถ้าอาเจียนเอาลูกสมอทั้ง ๓ ต้มเอานา้ ใส่ลง น้าผ้งึ น้าตาลขนั ทศกร ละลายเหล้ากิน ตำรับท่ี ๒ ยำแก้ซำง ส่วนประกอบ มี ๓ ขนาน ขนาน (๑) รากลาโพง ๑ รากไม้เท้ายายม่อม ๑ รากชุมเห็ดเทศ ๑ รากปทุมราชา ๑ ลูก ลาโพงกาสลกั หนักสองหนว่ ย ๑ ขนาน (๒) กระเทียม ๑ ผักบุ้ง ๑ ขนาน (๓) ฟักข้าว ๑ สาบแรง้ สาบกา ๑ โคกกะออม ๑ สรรพคุณ แก้ซาง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ผสมน้าอ้อยแดง บดเป็นแท่งละลายน้านมโคกิน ๒. ขนาน (๒) แช่นา้ อาบสามวัน ๓. ขนาน (๓) ตากิน ตำรับท่ี ๓ ยำแก้ซำงไฟ ส่วนประกอบ จันทน์ทั้ง ๒ แฝกหอม ๑ ตะไคร้หอม ๑ โกฐพุงปลา ๑ ลูกกระดอม ๑ ใบคนทีเขมา ๑ ใบมะพร้าว ๑ เอาเท่ากัน สรรพคุณ แก้ซางไฟเกิดเพราะเสลด กุมารได้สามวันน้ันเขม่าให้พิจารณาดตู ่าง ๆ ให้ซางออกจมูก และปาก ๗ วนั สาแดงออกปากและลนิ้ ข้นึ เพดานขนึ้ เหงอื ก บางทีให้อาเจียนออกข้างจมูก ให้ลง ท้อง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ละลายด้วยน้ามะนาวกิน ตำรบั ท่ี ๔ ยำแก้ซำงไฟ สว่ นประกอบ หญ้าใต้ใบ ๑ จันทน์แดง ๑ กรามแรด ๑ กรามช้าง

๑๘๖ สรรพคณุ แก้ซางไฟ ทีม่ อี าการตวั รอ้ น ฝา่ มอื แดง ฝา่ เท้าแดง ลงท้อง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ฝนด้วยเหล้า น้าผ้งึ รวงเป็นกระสาย กิน ตำรับท่ี ๕ ยำแก้ซำงไฟเกิดแต่ทรวงอก สว่ นประกอบ มะลิขม ๑ บาท ใบน้าเต้า ๑ บาท ใบมะพร้าว ๒ บาท ใบกรงุ เขมา ๑ ตาลึง สรรพคณุ แก้ซางไฟเกิดแต่ทรวงอก พิษมันกมุ หวั ใจให้กระวนกระวายมนั ตีนมือเยน็ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ทาแท่งไว้ละลายเหล้ากิน ตำรบั ท่ี ๖ ยำแก้ซำงขโมย ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) รากชมุ เหด็ ๑ สีเสียดเทศ ๑ ขนาน (๒) รากชมุ เหด็ ไทย ๑ สีเสียดเทศ ๑ น้าตาลทราย ๑ สรรพคณุ แก้ซางขโมย มีลกั ษณะเหมอื นเม็ดข้าวเม่าแล ให้ตวั แห้งกินข้าวน้ามิได้ คอแหง้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ฝนด้วยน้าเหล้ากิน ๒. ขนาน (๒) ฝนทากิน ตำรบั ท่ี ๗ ยำแก้ซำงขึนลิน สว่ นประกอบ ลกู มะแว้งทั้งใบ ๑ ชุมเห็ด ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ไพล ๑ กระเพรา ๑ น้าประสานทอง ๑ สรรพคุณ แก้ซางขึน้ ลิน้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายเหล้าทาลิน้ ตำรบั ท่ี ๘ ยำแก้ซำงตีนหมำ สว่ นประกอบ ใบมะพร้าว ๑ ตาลึง ใบสวาด ๒ สลึง ขิง ๑ สลึง ยาดา ๒ บาท การบรู ๑ บาท สมอ ไทย ๒ บาท มะขามเปียก ๑ สลึง โกฐสอ ๒ บาท สรรพคุณ แก้ซางตีนหมาให้ชักตีนมอื งอแล ให้ชักปากคางมนั ให้นา้ ลายไหล แก้รอ้ นแสบ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งละลายเหล้ากิน ตำรบั ท่ี ๙ ยำถอนพษิ ซำงเชือ่ มมึน สว่ นประกอบ น้าประสานทอง ๑ ชาดหรคุณ ๑ กระเทียม ๑ เงีย่ งปลาหมอเผา ๑ สรรพคณุ แก้ซาง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้านมกวาด ถ้าข้นึ ในคอ เอาขนไก่ชอนเข้าไป

๑๘๗ ตำรับท่ี ๑๐ ยำแก้ซำงขุม สว่ นประกอบ เทียนทั้ง ๕ แคพุงหมู ๑ บาท กานพลู ๒ บาท กรุงเขมา ๑ บาท สรรพคณุ แก้ซางขุมเกิดแต่ทวารเบาใหข้ ัดหนกั ขัดเบา ขึน้ ลาตวั แลลิน้ เป็นหัวแล มันลงเป็นขุมจึงให้ น้าไหลแล ให้ออกใหล้ ิน้ เปื่อย เมอ่ื ทุ้งออกโคลงเหมน็ เน่า วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ทาแท่งไว้ ละลายน้าจนั ทน์กิน ตำรบั ท่ี ๑๑ ยำแก้ซำงแดง ส่วนประกอบ มี ๔ ขนาน ขนาน (๑) ใบคนทีสอกามอื ใหญ่ ลงไฟเสียใหไ้ หม้ แล้วจึงเอาหัวกระเทียม ๑ น้าประสาน ทอง ๑ ขีแ้ มลงสาบ ๑ ลิ้นทะเล ๑ ยาท้ังน้เี อาเท่ากนั ใบคนทีสอมากกว่ายาท้ังหลาย ให้เอาจันแดง ๑ หางปลาช่อนเผาไฟ ๑ ขี้แมลงสาบ ๑ เขม่าปืนเผา น้าประสานทอง ขนาน (๒) กามะถนั แดง ๑ น้าประสานทอง ๑ ดอกผักคราด ๑ ลิน้ ทะเล ๑ หนังปลา กระเบนเผาไฟ ๑ หอยเบีย้ จกั จ่นั เผาไฟ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ หางปลาช่อนเผาไฟ ๑ กระดอง แมงดาทะเลเผา ๑ เทียนดา ๑ ตะไคร้ ๑ หญ้ายองไฟ ๑ ขนาน (๓) ขิง ๑ ข่า ๑ กะทือ ๑ ไพล ๑ กระเทียม ๑ บอระเพ็ด ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ น้าประสาน ทอง ๑ ขนาน (๔) ลูกทับทิม ๑ ว่านเปราะ ๑ จันทน์ท้ังสอง ๑ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กานพลู ๑ สรรพคณุ กวาดซางแดง ครอบซางท้ังปวง แก้ซางลงท้อง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้าสุรากวาด ๒. ขนาน (๒) บดเปน็ แท่งไว้ ฝนด้วยน้ามะนาวแทรกดีปลาไหล ดีงเู ห่า กวาด ๓. ขนาน (๓) ยาทั้งน้ใี นลูกมะกรูด เอาดินเหนยี วพอกหมกไฟ บดทาแท่งไว้ ฝน กับน้ามะนาวกวาด ๔. ขนาน (๔) เอาดีงูเหลือมเป็นน้า บดละลายเหล้ากิน ตำรับท่ี ๑๒ ยำซำงวัว ซำงควำย ซำงขโมย ซำงนำ ส่วนประกอบ กะทือหมกไฟ ขิง ข่า ๑ หัวตะไคร้ ๑ หัวไพล ๑ น้าประสานทอง ๑ กระดองหมึก ๑ ผักคราดหัวแหวน ๑ ใบมะพร้าว ๑ เกลือสนิ เธาว์ ๑ สรรพคณุ แก้ซางวัว ซางควาย ซางขโมย ซางน้า วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ ฝนด้วยน้ามะนาว กวาด

๑๘๘ ตำรบั ท่ี ๑๓ ยำแก้ซำงลงท้อง ส่วนประกอบ มี ๖ ขนาน ขนาน (๑) ใบมะเฟือง ๑ ใบไผ่เทศ ๑ ใบกระเพรา ๑ ใบระงบั พิษ ๑ ใบผกั ไห ๑ ใบ ชิงช้าชาลี ๑ ใบตานหมอ่ น ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ว่านรอ่ นทอง ๑ ขนาน (๒) นอแรด ๑ กรามแรด ๑ งาช้าง ๑ กรามช้าง ๑ จนั ทน์ทั้งสอง ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านรอ่ นทอง ๑ สังกรณี ๑ เขากวาง ๑ ลูกประคาดีควาย ๑ การบูร ๑ เบญกานี ๑ ดีงูเหลือม ๑ ขนาน (๓) โกฐท้ัง ๕ ขนาน (๔) ดอกเทียนขาว ๑ เทียนดา ๑ ขนาน (๕) รากระงับพิษ ๑ รากเฉียงพร้านางแอ ๑ เนระพูสี ๑ เบญกานี ๑ จันทน์ท้ัง ๒ เทียนดา เทียนขาว ใบทบั ทิม ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ หัวข้าวเย็น ๑ รากผกั เสีย้ นผี ๑ รากหญ้าใต้ใบ ๑ ขนาน (๖) รากพาโหม ๑ รากตานหมอ่ น ๑ รากมะกล่า ๑ รากคัดเค้า ๑ ใบตานช่อ ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ เกลือ ๑ สรรพคุณ แก้ซางลงท้อง ตกมูกเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ดีงเู หลือมเป็นกระสาย ละลายเหล้ากิน ๒. ขนาน (๒) บดทาแท่งไว้ละลายเหล้ากิน ๓. ขนาน (๓) (๔) ต้มกิน ๔. ขนาน (๕) ต้มด้วยเหล้า กิน ๕. ขนาน (๖) หลามกิน ตำรับท่ี ๑๔ ยำแก้ซำงเจด็ จำพวก ซำงประจำเด็กเกิดวันจันทร์ ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) ใบกระเพรา ๑ ใบตานหมอ่ น ๑ ใบไผ่แดง ๑ ใบพาโหม ๑ ขนาน (๒) การบูร ๑ ใบไพล ๑ น้าประสานทอง ๑ สรรพคณุ แก้ซางเจด็ จาพวกในเด็กทีเ่ กิดวันจันทร์ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายเหล้า กิน ชโลม ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าผ้งึ รวง กิน ตำรับท่ี ๑๕ ยำแก้ซำงเจ็ดจำพวก ซำงประจำเด็กเกิดวนั อังคำร ส่วนประกอบ มี ๓ ขนาน ขนาน (๑) รากดิน ๑ กระเพราแดง ๑ เกลด็ ปลาช่อนเผา ๑ น้าประสานทอง ๑

๑๘๙ ขนาน (๒) รากละหุ่งแดง ๑ สลึง ลูกมะคาดีควาย ๑ สลึง เมล็ดมะนาว ๑ สลึง ชาด ๒ สลึง ยาฝิ่น ๑ สลึง ขนาน (๓) ใบแฝก ๑ หางปลาช่อนเผา ๑ น้าประสานทอง ๑ มะม่วงร่องแร่ง ๑ ใบ มะนาว ๑ ใบน้าเต้าผา ๑ สรรพคุณ แก้ซางเจ็ดจาพวกในเด็กที่เกิดวันองั คาร วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้ามนั ดินทา ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้ามะนาวทาแก้นอนไม่หลับ ๓. ขนาน (๓) บด ละลายมะนาว ละลายน้าลกู ยอ เบญกานี กิน ตำรบั ท่ี ๑๖ ยำแก้ซำงเจ็ดจำพวก ซำงประจำเดก็ เกิดวนั พธุ สว่ นประกอบ เอาลนิ้ ทะเลปิ้งใหเ้ กรียม ๑ รากดิน ๑ น้าประสานทอง ๑ บอระเพ็ด ๑ สรรพคุณ แก้ซางเจด็ จาพวกในเดก็ ทีเ่ กิดวันพธุ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายมะนาวกวาด ตำรบั ท่ี ๑๗ ยำแก้ซำงเจ็ดจำพวก ซำงประจำเดก็ เกิดวันพฤหสั บดี สว่ นประกอบ ขิง ๑ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระเทียม ๑ สรรพคณุ แก้ซางเจด็ จาพวกในเด็กที่เกิดวนั พฤหสั บดี วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้ามะพร้าวนาฬิเก กินชโลม ตำรบั ท่ี ๑๘ ยำแก้ซำงเจ็ดจำพวก ซำงประจำเดก็ เกิดวนั ศกุ ร์ สว่ นประกอบ มี ๒ ตารบั ขนาน (๑) เอาทรงบาดาน ๑ น้าหญ้าไซ ๑ ดีงูใส่ลง ขนาน (๒) เอายอดชมุ เห็ดไทย ๑ ยอดทับทิม ๑ ยอดพุทรา ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคณุ แก้ซางเจ็ดจาพวกในเด็กทีเ่ กิดวันศุกร์ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ทั้งกินทา ๒. ขนาน (๒) ต้มกินบ้างทาบ้าง ตำรับท่ี ๑๙ ยำแก้ซำงเจด็ จำพวก ซำงประจำเดก็ เกิดเสำร์ ส่วนประกอบ รากทับทิม ๑ รากตานดา ๑ รากตานหม่อน ๑ รากมะพร้าว ๑ สรรพคณุ แก้ซางเจด็ จาพวกในเด็กทีเ่ กิดวันเสาร์ แก้ลงเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน

๑๙๐ ตำรับท่ี ๒๐ ยำแก้ซำงลำบอง ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) เปลือกหว้า ๑ กรามช้าง ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ขนาน (๒) ใบชมุ เห็ดใหญ่ ๑ ใบสวาด ๑ ใบกระเพรา ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ กระเทียม ๑ จะระสี ๑ น้าประสานทอง ๑ เกลือสนิ เธาว์ ๑ สรรพคุณ แก้ซางลาบองทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ฝนทากิน ถ้าข้นึ ซางกินก่อนจงึ กวาด ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าปนู ตำรับท่ี ๒๑ ยำจักปำลำ สว่ นประกอบ เทียนดา ๑ น้าประสานทอง ๑ เสนียดเทศ ๑ สีเสียดเทศ ๑ ชนั ตะเคียน ๑ ลกู สะแก ๑ ใบทบั ทิม ๑ ใบเทียน ๑ ชุมเห็ด ๑ ฝ่นิ ๑ สรรพคุณ ทากินต่อเพดานซางทั้งปวงลงท้องหาย ละอองพระบาท วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ยาน้ีละลายเหล้า ๖.๒ กล่มุ ยำแก้ตำนขโมย ตำรับท่ี ๑ ยำแกต้ ำน ส่วนประกอบ มี ๖ ขนาน ขนาน (๑) ลกู สะบ้า ๑ รากลาโพง ๑ ลกู กระเบียน ๑ ลูกกระเบา ๑ สารหนู ๑ เหด็ หญ้า ๑ จุนสี ๑ ดินขาว ๑ กามะถัน ๑ ขนาน (๒) สนเทศ ๑ ลูกมะคาดคี วาย ๑ ประดู่ ๑ รากส้มป่อย ๑ ขนาน (๓) สะเดาดิน ๑ ใบฟักข้าว ๑ สะเดาต้น ๑ ขนาน (๔) รากตานหม่อน ๑ ตานเสี้ยน ๑ สน ๑ งวงตาน ๑ ตานดา ๑ ลกู ผักชี ๑ เทียน เยาวพานี ๑ โกฐก้านพร้าว ๑ ขนาน (๕) มะแว้งทั้ง ๒ ใบกระเพรา ๑ ใบสวาด ๑ ใบทบั ทิม ๑ หญ้าใต้ใบ ๑ ตานหม่อน ๑ ใบเทียนไม้ ๑ ใบชมุ เห็ด ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ เทียนทั้ง ๕ ยาดา ๑ ไพล ๑ ขนาน (๖) พริก ๗ ขิง๗ เทียนท้ัง ๕ ดีปลีเชอื ก ๗ ดอกจันทน์ ลกู จันทน์ ๗ กระวาน ๗ กานพลู ๗ เนระพสู ี ๗ เบญกานี ๗ เอาเทียนไม้เท่ายาท้ังหลาย สรรพคณุ ๑. ขนาน (๑) แก้ตานลามท้ังตัว ๒. ขนาน (๒) แก้ตานในใส้

๑๙๑ ๓. ขนาน (๓) แก้ตานพิษ ๔. ขนาน (๔) แก้ตานในคอให้ไอใหอ้ าเจียน ๕. ขนาน (๕) (๖) แก้ตานให้ลง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) คั่วบดละลายน้ามนั ทา ๒. ขนาน (๒) (๔) ต้มกิน ๓. ขนาน (๓) บดชโลม ๔. ขนาน (๕) (๖) บดละลายเหล้ากิน ตำรับท่ี ๒ ยำครอบตำนทังปวง ส่วนประกอบ พริก ๑ ขิง ๑ กะทือ ๑ ไพล ๑ ข่า ๑ กระชาย ๑ หอมแดง ๑ กระเทียม ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ พันธ์ุผกั กาด ๑ กามะถันทั้ง ๒ สารส้ม ๑ ดินประสวิ ขาว ๑ ผลในมะนาว ๑ น้าประสานทอง สรรพคณุ กินครอบตานซางทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ฝนด้วยน้ามะนาวใหก้ ิน ๑. ถ้าไม่หายฝนด้วยน้าสุราแทรกดีงเู หลือมกิน ๒. ถ้าจะให้ถ่ายแทรกยาดา ๓. ถ้าลงหนักแทรกเปลือกมะเดือ่ ฝนด้วยใหก้ ิน ตำรับท่ี ๓ ยำตำนขโมย สว่ นประกอบ มี ๓ ขนาน ขนำน (๑) เปลือกไข่เน่า ๑ เปลือกสาโรง ๑ รากเล็บมือนาง ๑ รากสะแก ๑ เปลือก ตานดา ๑ ฝักราชพฤกษ์ ๑ เปลือกปทมุ ราชา ๑ เปลือกขนุน ๑ ขนำน (๒) เอาขอบชะนาง ๑ กระทืบยอด ๑ กระเพรา ๑ ลูกขี้กา ๑ ลูกมะกรูดผ่า ๔ เอา ๓ บอระเพ็ด ๑ ใบทบั ทิม ๑ หญ้าใต้ใบ ๑ ขมนิ้ อ้อย ๗ แว่น ขนำน (๓) ดีงู ๑ น้าประสานทอง ๑ กามะถันแดง ๑ เทียนดา ๑ ผักคราดหัวแหวน ๑ แมงลกั คา ทั้ง ๒ ใบตานหมอ่ น ๑ ใบสวาด ๑ ใบกระพังโหม ๑ ตะไคร้หอม ๑ ตะไคร้แดง ๑ ใบถั่ว แระ ๑ ไพล ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคุณ แก้ตานขโมย (ขนาน (๓) แก้ตานขโมยตกมูกเลือด) วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ต้มกิน ๒. ต้มกบั เหล้าครึง่ น้าครึ่ง กิน ๓. บดละลายเหล้ากิน

๑๙๒ ตำรบั ท่ี ๔ ยำตำนซำง สว่ นประกอบ ผกั เสี้ยนผี ๑ ใบกระเพรา ๑ น้าประสานทอง ๑ ลิน้ ทะเล ๑ ชะเอม ๑ สรรพคณุ แก้ตานซาง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้าเกลือ ปนั้ เป็นแท่ง ฝนทา ตำรับท่ี ๕ ยำถำ่ ยตำนซำง สว่ นประกอบ สลอด ๑ ลูกจนั ทน์ ๑ เทียนดา ๑ เบญกานี ๑ เบญจเหลก็ ๑ สรรพคุณ ถ่ายตานซางเด็ก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ คว่ั ใหด้ าเป็นถ่านไฟ บดด้วยน้าคนทีสอ ๓ วัน บดด้วยน้าใบกะเมง็ ๓ วนั ปน้ั เท่า เมลด็ ถวั่ เขียวให้เดก็ กินดีนักแล ๗. กลุ่มยำแก้ริดสีดวง ตำรบั ท่ี ๑ ยำรดิ สีดวง สว่ นประกอบ มี ๘ ขนาน ขนาน (๑) เมล็ดในมะนาว ๑ เมลด็ ในมะกรูด ๑ ลูกมะกล่าขาว ๑ เจตมูลท้ัง ๒ หวั ชะ ออกท้ัง ๒ ข่า ๑ หัวดองดงึ ๑ พริก ๑ กระเทียม ๑ กานพลู ๑ ดินประสิวขาว ๑ ขนาน (๒) บอระเพด็ ๑ เทียนต้นท้ังใบทั้งราก ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ยาทั้งนเี้ อาสิง่ ละ ๓ บาท ขนาน (๓) ดีปลี ๑ ช้อน พริก ๒ ช้อน ขิง ๓ ช้อน เจตมลู เพลิง ๔ ช้อน บกุ ๕ ช้อน ขนาน (๔) รากเจตมูลเพลิง ๑ ข่าท้ัง ๒ หวั บกุ ๑ หวั กลอย ๑ หัวอุตพิต ๑ หัวชะออกท้ัง ๒ ขมนิ้ อ้อย ๑ พริก ๗ กก ๗ ลกู เฝด็ ๓ ถ้วย ขนาน (๕) ขิงแหง้ ๑ เจตมูลเพลิง ๑ รากสลอด ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ขนาน (๖) พาโหมมดั เท่าศรี ษะ ลกู จันทน์ ๑ สลึง ดอกจันทน์ ๑ สลึง กานพลู ๑ สลึง กระวาน ๑ สลึง ดีปลี ๑ สลึง เทียนทั้ง ๕ สิง่ ละ ๑ สลึง ขนาน (๗) เจตมลู เพลิง ๑ บอระเพ็ด ๑ หวั ข่าทั้ง ๒ หวั ขิงทั้ง ๒ แหว้ หมู ๑ รากช้าพลู ๑ รากยอ ๑ เหง้าสัปปะรด ๑ ใบมะกรูด ๑ ใบมะนาว ๑ ปูนขาว ๑ เทียนทั้ง ๕ พริก ๗ กระเทียม ๗ กะลามะพร้าว ๑ แกลบกล้อง ๑ เกลือ ๑ พาโหม ๑ ขนาน (๘) ใบมะขาม ๑ ใบสะแก ๑ เปลือกมะรมุ ๑ รากสลิด ๑ เจตมลู เพลิง ๑ ขิง ๑

๑๙๓ ขนาน (๙) เปลือกโมกมัน ๑๑ บาท บอระเพ็ด ๑ บาท แหว้ หมู ๑ บาท ใบมะตูม ๑ บาท รากเจตมลู เพลิง ๑ บาท กรุงเขมา ๑ บาท ลูกพิลังกาสา ๑ บาท เมล็ดในสลอด ๒ ตาลึง สรรพคุณ ๑. ขนาน (๑) แก้รดิ สีดวง ๒. ขนาน (๒) แก้ริดสีดวงมเี ลือดหนอง ๓. ขนาน (๓) แก้รดิ สีดวงในไส้ในท้อง ๔. ขนาน (๔) – (๕) แก้รดิ สีดวงงอก ๕. ขนาน (๖) แก้รดิ สีดวงมเี ลือดออก ใหค้ ันท้อง ๖. ขนาน (๗) ยาหลามแก้รดิ สีดวงกไ็ ด้แก้ตานขโมยก็ได้ ๗. ขนาน (๘) ยาพอกกระหม่อมแก้รดิ สีดวง ๘. ขนาน (๙) แก้ริดสีดวงให้ผอมเหลอื งเปน็ เพราะระดูข้นขดั ใหก้ ินข้าวไม่ได้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ยาท้ังน้ที าผงก็ได้ทาแท่งไว้ฝนด้วยน้ามะนาว ๒. ขนาน (๒) แช่เหล้ากินวนั ละหน ๓. ขนาน (๓) ตาผงละลายน้าผ้งึ รวงกินกลอนแตพ่ อแรง ๔. ขนาน (๔) เผาไฟให้เกรียม บดละลายน้ามะนาวพอกกระหมอ่ ม ๕. ขนาน (๕) ต้มให้งวดเอาดินประสวิ ขาวใส่ลงสักน้อย กิน ๖. ขนาน (๖) ถ้าผู้ชายใส่เทียน ผู้หญิงใส่ครบเครือ่ งยาทั้งนี้ ตาผงแช่เหลา้ ๒ สลึง ข้าวเปลือกไว้ ๓ คืน แล้วเสกด้วยด้วยอาการ ๓๒ กิน ๗. ขนาน (๗) หลามกินเถิด ถ้าหลามให้เด็กกิน เอาเหล้าครึ่งน้าครึ่ง กิน ๘. ขนาน (๘) บดใหล้ ะเอียดพอกกระหมอ่ ม ๙. ขนาน (๙) ตาผงแล้วละลายน้าผงึ้ รวงกินเท่าลกู พุทราทกุ เวลาได้ใช้แล้ว ตำรบั ท่ี ๒ ยำแกร้ ิดสีดวงมองครอ่ สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) เอาสลัดได ๒ หัวข้าวเย็น ๒ หัศคุณเทศ ๒ หัศคุณไทย ๒ มะรุม ๑ กุ่มทั้ง ๒ เปลือกทองหลาง ๑ ส้มกุ้งช้าง ๑ ดินประสวิ ๑ สารส้ม ๑ หวั ขิง ๑ หวั ข่า ๑ เอาะท้ัง ๒ หวั บุก ๑ หัว กลอย ๑ หัวไพล ๑ หัวชาย ๑ หัวกะทือ ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ หัวชะงอ ๑ ช้าพลู เถาสะค้าน ๑ เจตมูลเพลิง ๑ บอระเพด็ ๑ พาโหม ๑ ขนาน (๒) ลูกมะกรูด ๓๐ ลูกมะนาว ๓๐ มะเขือขื่น ๓๐ เกลือ ๑ ก้อย ดินประสิว ๑ ก้อย เอาะทั้ง ๒ สรรพคุณ แก้รดิ สีดวงมองคร่อ หอบ ไอ ริดสีดวง ๘ จาพวก แก้เสมหะ ดี วิธีเตรียม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ตากแดดให้พอแห้งแล้วเอาน้าผ้ึงรวง ๑ น้าส้มเหล้า ๒ ทะนาน น้ามนั ยาง น้าเหล้า ๒ ทะนานใส่ไหปิดให้มิด ฝงั ข้าวไว้สามคืน แล้วเสกอาการ ๓๒ กิน

๑๙๔ ๒. ขนาน (๒) ดองกับน้าส้มเหลา้ ฝงั เข้าไว้ ๓ คืน เสกอาการ ตำรบั ท่ี ๓ ยำแก้ริดสีดวงทวำรหนัก สว่ นประกอบ ขมนิ้ ชนั ๑ ฝาง ๑ หัวหอม ๑ ขิง ๑ บอระเพด็ ๑ เงินเฟื้อง ๑ สรรพคณุ แก้รดิ สีดวงทวารหนกั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ๘. กลุม่ ยำแก้รอ้ นในกระหำยนำ ตำรับท่ี ๑ ยำแก้ร้อน ส่วนประกอบ รากบัวหลวง ๑ ผักกระเฉด ๑ แพงพวย ๑ ใบฟักข้าว ๑ ใบน้าเต้า ๑ ใบฟักเขียว ๑ ดองดึง ๑ ดินประสวิ ขาว ๑ สรรพคุณ แก้รอ้ น วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้าซาวข้าวชโลม ตำรบั ท่ี ๒ ยำแกค้ อปำกแหง้ สว่ นประกอบ รากกล้วยตีบ ๑ เปลือกมะเดื่อ ๑ สรรพคุณ แก้คอปากแห้ง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ๙.กลมุ่ ยำแกอ้ ำกำรปวดศีรษะ ตัวยาในกลุ่มยานี้ จะมีความแตกต่างกันในแตล่ ะตารบั แตม่ ีรปู แบบการใช้ยาที่คล้ายกันใน ลักษณะยาภายนอก เช่น บดพอกกระหม่อม ฝนทา บดละลายน้ามะนาวทา เปน็ ต้น

๑๙๕ ตำรบั ท่ี ๑ ยำแก้ปวดศรี ษะ สว่ นประกอบ ใบมะเหล็ก ๑ เปราะ ๑ ผวิ ไม้ไผ่สสี ุก ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ หัวหอม ๑ ดินประสิวดิบ ๑ สรรพคุณ แก้เด็กปวดศีรษะ ตวั รอ้ น วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดพอกกระหม่อม ตำรับท่ี ๒ ยำแกป้ วดหวั สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) เอือ้ งควาย ๑ ใบชมุ เหด็ ๑ ผกั บุ้งขัน ๑ หัวออกดิบ ๑ ดินประสวิ ดิบ ๑ ขนาน (๒) ใบมะขาม ๑ ใบมะคาไก่ ๑ ใบมะเฟือง ๑ ใบหนาด ๑ ดินประสวิ ดิบ ๑ สรรพคุณ แก้ปวดหวั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้ามะนาวทา ตำรับท่ี ๓ ยำแก้เจ็บหวั ส่วนประกอบ หวั ยาจนี ๑ รากมะกรูด ๑ สรรพคณุ แก้เจบ็ หัว วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ฝนทาหายแล ตำรับท่ี ๔ ยำแกเ้ ชื่อม สว่ นประกอบ ใบดองดึง ๑ ใบมะยม ๑ สรรพคุณ แก้เชือ่ ม วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาพ่นพิษออกหมด กินด้วย ตำรบั ท่ี ๕ ยำแก้เชื่อมมวั ส่วนประกอบ ลูกบัว ๑ ลูกจันทน์ ๑ แห้วหมู ๑ เพกา ๑ น้าตาลกรวด ๑ จันดี ๑ ชะเอม ๑ ลูก มะคาดคี วาย ๑ สรรพคุณ แก้เชอ่ื มมัว วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละเอียดละลายด้วยน้าตาลขณั ฑสกร กิน ตำรับท่ี ๖ ยำแกเ้ ชื่อมมึน ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน

๑๙๖ ขนาน (๑) ลูกมะคาดีควาย ๑ เขากวาง ๑ งาช้าง ๑ ดินขี้ไส้เดือน ๑ ตาอ้อยแดง ๑ น้าตาลท้ัง ๓ จันทน์ท้ัง ๒ ดีงูเหลือม ๑ รากชมุ เห็ด ๑ รากมะเฟือง ๑ กระดกู งูเหลือม ๑ ขนาน (๒) รากมะเดือ่ ชมุ พร ๑ รากมะเดื่อดนิ ๑ หัวข้าวเย็น ๑ ตาอ้อยแดง ๑ น้าตาลทั้ง ๓ ต้มกินแทรกยาดา แก้มามากแล้ว สรรพคุณ ยาแก้เชอ่ื มแก้มึน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้าอ้อยแดงกิน ๒. ขนาน (๒) ฝนด้วยน้ากิน ตำรบั ท่ี ๗ ยำแก้มัวมึน ส่วนประกอบ ลกู มะคาดคี วายเผาไฟ ๑ ใบน้าเต้า ๑ หญ้าแพรก ๑ หญ้าปากควาย ๑ ใบสมี ๑ ใบ มะเฟือง ๑ ใบกระดอม ๑ สรรพคุณ แก้เชอ่ื มมวั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละเอียดละลายน้าจนั ทน์ก็ได้ น้าอ้อยแดงกไ็ ด้ กิน ๑๐. กลมุ่ ยำนอนหลบั – ยำแก้ง่วง ตำรบั ท่ี ๑ ยำแก้นอนมิหลบั สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนาน (๑) ใบไมยราบ ๑ ผักกระเฉด ๑ กาจัดกาจาย ๑ แพงพวย ๑ ฝ่ิน ๑ ยาดา ๑ ทรงบาดาล ๑ ขนาน (๒) ใบไมยราบ ๑ ผกั เค็ด ๑ กาจดั ๑ กาจาย ๑ แพงพวย ๑ ยาดา ๑ ทรงบาดาล ๑ ผกั เปด็ ๑ สรรพคุณ แก้นอนมหิ ลับ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้าหยอดตา ตำรับท่ี ๒ ยำแกง้ ่วง สว่ นประกอบ หญ้าแฝก ๑ ลูกสะคา้ น ๑ รากช้าพลู ๑ รากพลูบ้าน ๑ รากดีปลีเชอื ก ๑ กานพลู ๑ ดีเกลือ ๑

๑๙๗ สรรพคุณ แก้งว่ ง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาละลายน้าประสานทองกิน ๑๑.กลมุ่ ยำโรคผิวหนงั กลุ่มยานีเ้ ปน็ ตารับยาทีช่ ่วยในเรอ่ื งการรักษาฝี วิธีการใช้ยาจึงมหี ลายลักษณะเพือ่ มุ่งรักษา ท้ังภายในและภายนอก เช่น บดละลายเหล้า บดละเอียดพอกฝี แช่นา้ ส้มพอจมยา ดองไว้เจ็ดวันกิน หาย ต้มให้กิน เผาไฟบดละลายน้าข้าวเดือดทาลง ฝนน้าปนู ใสทา เปน็ ต้น ตำรบั ท่ี ๑ ยำหำ้ มฝีทังปวง ส่วนประกอบ ยอดหมากกระดี่ ๑ ใบไผ่แดง ๑ ใบมะเฟือง ๑ สรรพคุณ ห้ามฝที ั้งปวงมใิ หอ้ อกแตกเลือดตกในลึงค์ก็ดีตกในโยนีกด็ ี วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายเหล้ากินหายแล ตำรับท่ี ๒ ยำฝีในลิน สว่ นประกอบ บอระเพ็ด ๑ เปลือกสะเดา ๑ เปลือกราชพฤกษ์ ๑ สาคู ๑ สรรพคุณ แก้ฝใี นลิ้นที่มลี กั ษณะเป็นขุม วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละเอยี ดพอกฝีในลิ้นเปน็ ขมุ แล ตำรบั ท่ี ๓ ยำปดั ฝี ส่วนประกอบ ใบมะระ ๑ รากเข้าเหนียวตาลยา ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ น้ามนั หมู ๑ สรรพคณุ พอกฝี รักษาฝภี ายนอก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละเอียดพอกฝี ตำรับท่ี ๔ ยำแกเ้ ปือ่ ยเพอื่ ฝีไม้ ส่วนประกอบ เชอื กกวาง ๗ ชิน้ กามะถนั ๑ บาท หัวยาจนี ๑ ชง่ั สรรพคณุ แก้เปื่อยเพือ่ ฝีไม้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ เหล้าครึ่งน้าครึง่ ต้มกิน

๑๙๘ ตำรบั ท่ี ๕ ยำแกต้ ัวแตกขึนมำเปน็ แผ่นให้คัน ส่วนประกอบ ใบผกั หนอก ๑ ใบส้มป่อย ๑ สรรพคณุ ตัวแตกขึ้นมาเปน็ แผ่นใหค้ นั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มน้าอาบหายแล ๑๒. กล่มุ ยำระบบทำงเดนิ อำหำร ตำรับท่ี ๑ ยำแก้ปวดทอ้ ง ส่วนประกอบ ผกั คราดหัวแหวน ๑ ใบคนทีสอ ๑ ขิง ๑ ไพล ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคุณ แก้ลงท้อง ปวดท้อง ท้องข้นึ ท้องพอง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ ๑. ถ้าลงท้องฝนด้วยน้าปูนใสกิน ๒. ถ้าปวดท้องฝนด้วยน้าขิงกิน ๓. ถ้าท้องขึน้ ท้องพองละลายน้าขิงกิน ตำรับท่ี ๒ ยำแก้อำเจยี น ส่วนประกอบ มี ๕ ขนาน ขนาน (๑) ยำชื่อมหำนิล จันทน์ท้ัง ๒ ดอกบัวหลวง ๑ ดอกบุนนาค ๑ ดอกสารภี ๑ เฉียงพรา้ นางแอ ๑ ข่าตาแดง ๑ หวั ไพล ๑ ขนาน (๒) ชะลูด ๑ ดีปลี ๑ ดอกบัว ๑ ขนาน (๓) สน ๑ พริก ๑ กะเทียม ๑ ดีปลี ๑ ขนาน (๔) หวั หอม ๑ ชะเอม ๑ น้าตาลทราย ๑ มะขามเปียก ๑ เกลือ ๑ ขนาน (๕) พนั งูแดง ๗ กระเทียม ๗ พริก ๗ สรรพคณุ แก้อาเจียน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดทาแท่งไว้ละลายน้าท่ากิน แก้สะท้านแทรกพิมเสนลง ๒. ขนาน (๒) บดละลายน้าร้อนกิน ๓. ขนาน (๓) ตาผงละลายน้าสุรากินแก้อาเจียน ๔. ขนาน (๔) บดละเอียดทาเป็นลกู กลอนกิน

๑๙๙ ๕. ขนาน (๕) บดด้วยน้ามะนาวกิน ตำรับท่ี ๓ ยำแกผ้ ิดสำแดง ส่วนประกอบ รากมะนาว ๑ รากมะปราง ๑ หัวคลุ้ม ๑ หัวคล้า ๑ หัวโหรง ๑ ถ้ากินอันใดผิดเอา สิง่ น้ันดว้ ย สรรพคุณ แก้กินของผิดสาแดง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกินหายแล ตำรับท่ี ๔ ยำแกเ้ หมน็ ข้ำว ส่วนประกอบ รากหญ้าคา ๑ หัวลมั พรด ๑ รากกล้วยตีบ ๑ สรรพคุณ แก้เบื่ออาหาร วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดอม ๑๓. กลมุ่ ยำโรคทำงเดนิ ปสั สำวะ ตำรบั ท่ี ๑ ยำแกป้ สั สำวะไมอ่ อก สว่ นประกอบ ไพล ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ มะขามเปียก ๑ ยาดา ๑ การบูร ๑ หัวหอม ๑ สรรพคุณ แก้ปัสสาวะไม่ออก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ละลายน้าแล้วทาตลอดทวาร ถ้าปสั สาวะไม่ออกใหท้ าหัวเหน่าออกแล ตำรับท่ี ๒ ยำแก้ขดั เบำ สว่ นประกอบ พลแู ก ๑ หวั เปราะ ๑ ว่านน้า ๑ เปล้าน้อย ๑ สรรพคณุ แก้ขัดเบา วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทา ตำรับท่ี ๓ ยำขดั เบำ ส่วนประกอบ มี ๕ ขนาน