✍️ ตำรับยาจากบุดขาว หมอลอย มุกดา หมอวงศ์ พิมท่าทอง

๕๐ สรรพคุณ แก้สนั นบิ าตกุมภนั มันกามอื กาเท้างอชกั แหงนเสือกดิ้นไปมา วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้าซาวข้าวกิน เอารงั แมงไย (แมงมมุ ) เผาไฟแทรกลงกินหาย ตำรบั ท่ี ๕๐ ยำแกไ้ ข้สนั นิบำตใหร้ อ้ นภำยในชักเท้ำมือ สว่ นประกอบ ลูกจัน ๑ พุทธรกั ษา ๑ เอาพริกเท่าอายุ มหาหงิ ค์ุ ๑ จนั ทน์ ๑ สรรพคุณ แก้ไข้สันนิบาตให้รอ้ นภายในชักเท้ามือ กินแก้ร้อนภายในหาย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ขูดใส่ลงทาเปน็ ผง ให้เอาทรายท้องท่า ๓ หยิบ ๓ กา ค่วั ให้รอ้ นเอาสุราใส่ลง เท ออก ละลายยา ตำรับท่ี ๕๑ ยำแก้ไข้สันนิบำตระสำ่ ระสำยผุดลุกผดุ นั่งใหห้ อบดงั ใจจะขำดตำย ส่วนประกอบ ใบพิมเสน ๑ ใบเฉียงพร้าหอม ๑ เอาเท่ากันจึงเอาใบหนาดเท่ายาทั้งหลายแล้วจึง ปรุงดี หมูเถื่อน ๑ ดีงเู หลือม ๑ สรรพคุณ แก้ไข้สนั นิบาตระส่าระสายผดุ ลกุ ผดุ น่งั ให้หอบดงั ใจจะขาดตาย แก้รอ้ น วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ทั้งกินท้ังชโลมหายแล ถ้าเชอ่ื มละลายน้าจนั กิน ชโลม แก้ทุกสันนิบาตแล ตำรบั ท่ี ๕๒ ยำแกไ้ ขส้ ันนิบำตหลังแข็ง ส่วนประกอบ น้าเจตมูลเพลิง ๑ น้าข้าวเจ้า๑ น้าข้าวเหนียว ๑ คุลีการเข้ากัน เอาหอมเจ็ด ๑ กระเทียม ๑๕ เอาใบน้าเต้าสามใบ ๑ เมลด็ ในน้าเต้า ๑ ผกั กาด ๑ ตาใบไผ่ ๑ ตาอ้อยแดง ๑ สรรพคุณ แก้ไข้สันนิบาตหลังแขง็ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ดาเอาถ้า ตำรบั ท่ี ๕๓ ยำแก้สนั นิบำต เท้ำเย็นเพื่อเลือด ส่วนประกอบ รากมะเขือข่ืน ๑ รากมะแว้ง ๑ รากส้มแป้น ๑ รากขดั มอน ๑ โคกกระสุน ๑ ลูก มะตมู ๑ ต้ม ๓ เอา ๑ พริก ขงิ กระเทียม ๑ สรรพคุณ แก้สันนบิ าต เท้าเย็นเพื่อเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๕๔ ยำตม้ แก้ไข้สันนิบำตใหด้ เี ดือดยอ่ มให้กลัวตน ส่วนประกอบ จันชะมด จนั ทนา ๑ จันแดง ๑ กฤษณา ๑ กะลาพัก ๑ ชะนูด ๑ แฝก ๑ สกั ขรี ๑ โกฐสอ ๑ โกฐเชียง ๑ โกฐหวั บัว ๑ เทียนดา ๑ เทียนขาว ๑ เทียนเยาวภานี ๑ สมอท้ัง ๓ รากเจต มนู เพลิง ๑ แกแล ๑ เครื่องทั้งนีห้ นักสิ่งละ ๑ บาท ลกู สะค้าน ๑บอระเพด็ ๑ แหว้ หมู ๑ ลกู มะตูม

๕๑ อ่อน ๑ ลกู กระดอม ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ ท้ังนีห้ นกั ๒ บาท ดอกบนุ นาค ๑ ดอกพิกลุ ๑ ดอกจงกล ๑ เกสรบัว ๑ เกสรบวั แดงทั้งน้ี ๑ สลึง ฝักราชพฤกษ์ ๓ บาท สรรพคุณ แก้ไข้สนั นิบาตใหด้ ีเดือดย่อมใหก้ ลัวตน บ้ารา่ ไรใหล้ ืมสมประดีให้เตน้ โลดโผดใหค้ ร้านจิต ให้วิงเวียนมืดหน้ามวั ตา ให้ระดูขัดมามิสะดวกวิปริตตา่ งๆ ท้ังอาเจียนคัดทรวงเป็นก้อนอยู่ในท้อง เปน็ ก้อนเลือดลมกด็ ี ถ้าโลหติ หนักทรวงมาให้ตามระดูแมน้ ขดั สกั เท่าใด กด็ ีตั้งแต่อายุ ๔๐ ปี ลงมา สาม ให้ ตม้ ยานีก้ ินสาหรับประสะเลอื ดร้ายเสียก่อนจึงกินยาน้ีแลโลหิตพลันมาดังเก่า วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มแล้วเม่ือกินน้ันปรงุ พิมเสนกิน ตำรับท่ี ๕๕ ยำแก้สันนิบำต ตัวรอ้ นเป็นพรรดึก ส่วนประกอบ เอาใบมะตูม ๑ ใบสะเดา ๑ ใบคนทีสอ ๑ ใบขเี้ หล็ก ๑ ใบเสนียด ๑ ใบปีบ ๑ ใบพา โหม ๑ ลกู กระดอม ๑ เอาเท่ากัน สรรพคุณ แก้สันนบิ าต ตัวร้อนเปน็ พรรดึก ร้อนหัวใจก็ดี ให้เจบ็ ใจก็ดี วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๕๖ ยำมหำทิคุน ส่วนประกอบ ใบสะเดา ๑ หญ้าตีนนก ๑ ลูกกระดอม ๑ แฝกหอม ๑ มะขามป้อม ๑ กรงุ เขมา ๑ โกฐจุฬาลมั พา ๑ ตูมกาเครือ ๑ จกุ โรหินี ๑ จันทั้ง ๒ สรรพคุณ แก้สนั นบิ าตท้ังปวง แก้ไข้จบั สะบัดหนาวสะบดั ร้อน แก้คล่ังแลท่าน ได้หมดแลท่าน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ตำรับท่ี ๕๗ ยำมหำไตรภพ ส่วนประกอบ ชะเอม ๑ ผักแพวแดง ๑ หญ้ารงั กา ๑ หญ้าปล้อง ๑ ลกู พิลังสา ๑ ลกู ช้าพลู ๑ สมอไทย ๑ มะขามป้อม ๑ เอาสิง่ ๒ บาท สรรพคุณ แก้มูตรแดง สนั นิบาต วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ตำรับท่ี ๕๘ ยำเทพมหำอุดม ส่วนประกอบ รากเพกา ๑ รากคนทีสอ ๑ รากมะตูม ๑ รากช้าพลู ๑ ลาพัน ๑ สรรพคุณ แก้สันนบิ าต สพั ชวรสันนิบาตเพื่อเลือด สนั นิบาตใหเ้ มือ่ ยกด็ ี วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ กิน

๕๒ ๑.๘ กลุ่มยำแกไ้ ข้เหนือ ไข้เหนือ หมายถึง ไข้ป่า หรือ ไข้จตุดง คือ ไข้ป่าท้ัง ๔ ภาค หรืออาจเรียกว่า ไข้จับสั่น โดยจะมีอาการ ปวดศีรษะ อุจจาระผูก ถึงเวลาไข้จับจะหนาวส่ันสะท้าน มือเท้าเย็นใกล้สางเหง่ือ ออก ตัวหายร้อน มือเท้าอุ่น กระหายน้า ปวดปัสสาวะ สร่าง แล้วลุกนั่งเดินได้ คร้ันรุ่งขึ้นเม่ือถึง เวลาก็จับอีก จับไปทุกวัน บางทีก็เว้น ๑ – ๒ วัน ถ้าจับหลายวันหน้าซีด เบื่ออาหาร ลิ้นเป็นฝ้า ละอองขาว แก้ไม่หายถึงตายได้ ตำรบั ท่ี ๑ ยำไขเ้ หนอื ส่วนประกอบ รากเบญกานี ๑ บัวหลวง ๑ รากมะแว้งเครือ ๑ รากมะตูม ๑ หวั แหว้ หมู ๑ อ้อย แดง ๑ สรรพคุณ แก้ไข้เหนอื (ให้จับเป็นเวลาเมื่อเช้า เมื่อเยน็ ให้เท้าเยน็ ใหเ้ ย็นกินอาหารมิได้) วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๒ ยำต้มไข้เหนือ สว่ นประกอบ พุงดอ ๖ บาท ขีเ้ หลก็ ทั้งหา้ เอาสิง่ ละ ห้า บาท ใบมะกรูด ๖ บาท ไม้เท้ายายม่อม ๖ บาท สรรพคุณ แก้ไข้สันนิบาต ไข้เหนอื วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๓ ไขเ้ หนอื กระหำยนำ สว่ นประกอบ รากมะตมู ๑ ขิง ๑ สรรพคุณ แก้กระหายน้า แก้ไข้เหนอื กระหายน้า วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๔ ยำกระทุง้ ไขเ้ หนือ ส่วนประกอบ มะเดื่ออทุ มุ พร ๑ รากคดั เค้า ๑ ย่านาง ๑ หัวหวายขม ๑ ใบมะตมู ๑ ใบเท้ายาย หมอ่ ม ๑ บอระเพด็ ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคุณ กระทุ้งไข้เหนอื วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน

๕๓ ตำรับท่ี ๕ ยำแกไ้ ขบ้ ้ำแลไขเ้ หนอื ไขจ้ ับวิเศษนัก สว่ นประกอบ เอารากพนมสวรรค์ ๑ รากนมแมว ๑ รากกะจาย ๑ รากก้างปลาแดง ๑ รากมะตมู ๑ รากมะหวด ๑ รากพมุ เรียงป่า ๑ สรรพคุณ แก้ไข้บ้าแลไข้เหนอื ไข้จบั วิเศษนกั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ถึงมไิ ด้ตม้ แตเ่ กบ็ ยามาพันรวมกันแล้ว เอามาวางไว้ข้างทีน่ อนคนไข้ ๒ วันก็ ไม่จับ ๒. ถ้าไม่เอายานนั้ เชือ่ กเ็ ทใต้ทีน่ อนคนไข้กด็ ีนักแล ๓. ถ้าทาเป็นแท่งชโลมฝนให้กิน ๔. เสมือนพญาน้ีของลองกาแพงเพชรได้ช่อื มามากแล้ว อย่าสนเท่ห์เลย ๑.๙ กล่มุ ยำแกไ้ ขก้ ำฬ ไข้กาฬ เป็นลักษณะของไข้ที่เกิดรว่ มกับผน่ื โดยมีความหมาย ๒ ลกั ษณะ ดงั น้ี ๑. โรคกลุ่มหนึ่งผู้ป่วยมกั มีไข้ มีเม็ดข้นึ ตามอวยั วะภายใน เช่น ปอด ตับ ม้าม แล้วผุดออกมา เปน็ เม็ดสีดา สเี ขียว สีคราม หรอื เป็นเม็ดทราย เป็นแผ่น เป็นวงทว่ั ตวั ทาให้เกิดอาการแตกต่างกนั ไป ๒. โรคกลุ่มหนึ่งผู้ป่วยจะมีอาการไข้สูง และมีเมด็ ผน่ื ขนึ้ ตามร่างกาย ได้แก่ ไข้ประดง ไข้ กระโดงและไข้รากสาด ตำรับท่ี ๑ ยำแก้ไข้กำฬ สว่ นประกอบ มี ๑๓ ขนาน ขนำน (๑) รากปลาไหลเผือก ๑ รากพุงแก ๑ รากสีหวดน้อย ๑ ไคร้เครือ ๑ หัว มหากาฬ ๑ ลูกมะคาดีควาย ๑ ลูกเบญกานี ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ เนระพูสี ๑ เขา กวาง ๑ งาช้าง ๑ นอแรด ๑ ขนำน (๒) ว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ พิษนาศ ๑ สลัดได ๑ ดินสอพอง ๑ ขี้วัว ๑ ใบฟักข้าว ๑ ขนำน (๓) รากตาลึง ๑ รากฟักข้าว ๑ บอระเพด็ ๑ พริก ๑ ขิง ๑ กก ๑ ดีงเู หลือม ๑ ขนำน (๔) ชันตะเคียน ๑ คร่ัง ๑ ลูกกล้วยตีบ ๑ เปลือกลูกมะขาม ๑ ใบเทียนใบ ๑ กานน ๑ ใบพิมเสน ๑ เบญกานี ๑ ลูกจันทร์ ๑ ดอกจันทร์ ๑ กานพลู ๑ กระวาน ๑ ชราทั้ง ๕ ยา ฝ่นิ ๑ ขนำน (๕) รากกล้วยตีบ ๑ รากพันงูแดง ๑ รากตาล ๑ รากมะพร้าว ๑ รากแตงเถื่อน ๑ หญ้าเกลด็ หอย ๑ รากส้มกบ ๑ รากปู่เจา้ ลอยท่า ๑ รากมะเฟือง ๑ เอือ้ งหวาย

๕๔ ขนำน (๖) พิษนาศ ๑ ระย่อม ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านรอ่ นทอง ๑ ใบน้าเต้าขม ๑ ขีโ้ คสด ๑ ดินประสวิ ดิบ ๑ พลูแก ๑ จันทน์แดง ๑ กิ่งสลัดไดแหง้ ๑ ขนำน (๗) ลูกบัวหลวงปิ้ง ๑ ฝักส้มป่อยปิ้ง ๑ ผิวมะกรูดเผา ๑ ลูกมะคาดีควายปิ้ง ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ น้าประสานทองสะตุ ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐสอ ๑ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ ชรา เยาวพาณี ๑ รากสตั ตบุษย์ ๑ เทียนข้าวเปลือก ๑ ขนำน (๘) ยำพ่น เอารากขี้กาแดง ๑ ใบตาลึง ๑ ใบฟักข้าว ๑ ใบน้าเต้า ๑ ถ้าฤดูเหมัน เอาหญา้ แพรก ถ้าฤดคู ิมหนั ต์เอาขิง ถ้าฤดวู สันต์เอาหวั หอมแทรก ขนำน (๙) รากลาโพงกาสลกั ๑ ว่านกีบแรด ๑ จนั ทน์ทั้ง ๒ ลกู มะคาดคี วาย ๑ กระดูก แรง้ ๑ กระดกู งเู หลือม ๑ ปากกาข้างบน ๑ ขนำน (๑๐) จันทน์ท้ัง ๒ พิกุล ๑ ดอกมะลิ ๑ ดอกจาปา ๑ ดอกมะลิซ้อน ๑ ดอก บุนนาค ๑ ดอกสารภี ๑ เกสรบัว ๑ กฤษณา ๑ รากกระลาพัก ๑ ชะนูด ๑ โกฐหัวบัว โกฐเขมา หวายตะค้า ๑ หวายตะมอย ๑ คุคะ ๑ พิษนาศ ๑ หัวมหากาฬ ๑ ว่านน้า ๑ พรมมิ ๑ ดอกคันทะลิ การ ๑ จนั ทน์ชะมด ๑ ขนำน (๑๑) กระดูกงูเหลือม ๑ ถ่านไม้สัก ๑ ถ่านไผ่รวก ๑ ลูกมะคาดีควายปิ้งเอา ๕ ส่วน หนอ่ กระวานนั้นเอาส่วน ๑ ขนำน (๑๒) ยำชื่อมหำกำฬกระปิ สลิดดอกหอม ๑ สะบ้าลาย ๑ ลูกสารพัดพิษ ลูกกศั ๑ พิษนาศ ๑ ยาทังนีเ้ อาสิ่งละบาท ลกู มะคาดคี วายเผาไฟ เอา ๑๐๘ เมลด็ ขนำน (๑๓) ลูกมะคาดีควายเอาแต่เปลือกปิ้งให้แห้งเกรียม ๑ ใบลานเผา ๑ น้า ประสานทองสะตุ ๑ ทองคาเปลว ๑ สรรพคณุ แก้กาฬให้เปน็ ต่างๆ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ตาผงบดทาแท่งไว้ละลายน้าซาวข้าว กิน ๒. ขนาน (๒) บดทาแท่งไว้แก้ไข้ ทั้งกิน ทั้งชโลม ละลายน้าข้าวสาร ๓. ขนาน (๓) บดละลายน้าร้อนกิน ๔. ขนาน (๔) บดทาแท่งไว้ละลายน้าผ้ึงรวงกไ็ ด้ ๕. ขนาน (๕) ยาทั้งนีบ้ ดละลายน้าซาวข้าวกิน ๖. ขนาน (๖) บดทาแท่งไว้ละลายน้าซาวข้าว กินแทรกดีงู กิน ๗. ขนาน (๗) บดทากวาดด้วยน้าราหัดเกลือ พิมเสน ดีงู กวาด ๘. ขนาน (๘) ยาทั้งน้ีบดละลายน้าซาวข้าวแทรกดินประสวิ ดิบ ลงพ่น ๙. ขนาน (๙) เผาทั้งเพบดทาแท่งไว้ละลายน้าซาวข้าวก็ได้ ละลายน้าดอกไม้กไ็ ด้ ๑๐. ขนาน (๑๐) บดทาแทงไว้ ถ้าจะให้ชื่นใจละลายน้ามะพร้าวอ่อน ถ้าสลบ ละลายน้าโกฐหัวบัว แทรกพิมเสน ทั้งกิน ท้ังพ่น

๕๕ ๑๑. ขนาน (๑๑) บดทาแทงไว้ตามแต่จะยกั น้ากระสาย ๑๒. ขนาน (๑๒) บดทาแท่งไว้กินแก้ภายใน ภายนอก ถ้าสตรี เลือดทาในเรอื น ไฟ ละลายน้าสรุ ากินกไ็ ด้ ยานีแ้ ก้ทั้งคนใหญ่และเดก็ ๑๓. ขนาน (๑๓) บดทาแท่งไว้ละลายน้าซาวข้าวก็ได้ นาดอกไม้แทรกพิมเสนทุก ทีกิน ตำรับท่ี ๒ ยำกำจันทน์ ส่วนประกอบ กระดูกแร้ง ๑ กระดูกกา ๑ กระดูกแพะ ๑ กระดูกแกะ ๑ เขากุย ๑ เขี้ยวหมู ๑ เขี้ยวจระเข้ ๑ สรรพคณุ แก้กาฬภายใน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ เผาไฟให้ไหม้ บดทาแท่งไว้ละลายน้าซาวข้าว กิน ตำรับท่ี ๓ ยำแสงพระอำทติ ย์ ส่วนประกอบ จันทน์ทั้ง ๒ ใบถ่ัวแระ ๑ ใบสมี ๑ ใบมะตูม ๑ ใบมะระ ๑ ใบพิมเสน ๑ ใบระงับพิษ ๑ ใบสารพัดพิษ ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ ไคร้เครือ ๑ ระย่อม ๑ พิษนาศ ๑ มหาสดา ๑ เปราะหอม ๑ เกสรบัวหลวง ๑ ดอกบุนนาค ๑ ดอกสารภี ๑ เนระพูสี ๑ โกฐหัวบัว ๑ ลูก มะคาดคี วาย ๑ หวายตะค้า ๑หวายตะมอย ๑ นอแรด ๑ งาช้าง ๑ เขากวาง ๑ เขากระบือ ๑ สรรพคุณ สาหรับกินกลางวนั แก้ไข้ เพือ่ กาฬภายในแลไข้ทั้งปวงแก้ไข้ทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้กิน ถ้าแก้กาฬละลายน้ามะพร้าวกิน ตำรับท่ี ๔ ยำมหำเมฆ ส่วนประกอบ กระดูกแร้ง กระดูกกา กระดองเต่าเหลือง ๑ มหาละลาย ๑ ลูกมะคาดีควาย ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ หัวมหากาฬ ๑ เจตมูลเพลิง ๑ ระย่อม ๑ หวายตะมอย ๑ หวายตะค้า ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ มหาศดา ๑ เนระพูสี ๑ เปราะ ๑ พิมเสน ๑ กระดูกควายขาว ๑ จันทร์แดง ๑ ว่านน้า ๑ ใบระงับพิษ ๑ ใบสมี ๑ ใบพรมมิ ๑ รากกรุงเขมา ๑ ผักหวานบ้าน ๑ สะค้าน ๑ ชราทั้ง ๕ ลูกช้าพลู ๑ ลูกจันทร์ ๑ ดอกจันทร์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ดอกบุนนาค ๑ พริก ๑ ขิง ๑ ตรี ผลา ๑ ดีงเู ป็นกระสาย สรรพคุณ แก้ผีกาฬ ละอองพระบาท อ้าปากมิออก ขึ้นภายใน ภายนอก แก้สารพัดกาฬ ภายใน ภายนอก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ละลายน้าซาวข้าวกิน

๕๖ ๑.๑๐ กล่มุ ยำแก้ไข้เอกโทษ ทวุ ันโทษ (แก้ไข้เพื่อกำเดำ เสมหะ โลหิต ลม) ไข้เอกโทษ ไข้ทวุ นั โทษ เปน็ ลักษณะของไข้ ที่กล่าวไว้ว่าแสดงโทษ ในคัมภรี ์ฉันทศาสตร์ได้ กล่าวไว้ดงั น้ี ๑. ไข้เอกโทษ มี ๓ สถาน คอื ๑.๑ กาเดาสมฏุ ฐาน มีอาการจติ ฟุ้งซ่าน ปวดหวั คมุ้ คลงั่ ปัสสาวะแดง ๑.๒ เสมหะสมุฏฐาน มีอาการหนาวมาก แสยงขน ปัสสาวะขาว ๑.๓ โลหิตสมุฏฐาน มีอาการตวั ร้อนจดั ปวดหัว ปสั สาวะเหลือง ๒ ไข้ทุวันโทษ มี ๔ สถาน คอื ๒.๑ ทวุ ันโทษ ลมและกาเดา มีอาการหนาวสะท้านและตวั ร้อนจัด ๒.๒ ทวุ ันโทษ กาเดาและเสมหะ มีอาการแสยงขนและตวั ร้อน ๒.๓ ทุวันโทษ ลมและเสมหะ มีอาการรอ้ น ๆ หนาว ๆ วงิ เวียน นัยน์ตามวั ๒.๔ ทวุ ันโทษ กาเดาและโลหติ มีอาการนอนไม่หลบั แต่เม่ือหลับจะปวดหัวมาก โดยตารบั ยาทีแ่ ยกได้ จะมีไข้เอกโทษหลายลักษณะทีแ่ ตกต่างกนั ไป จงึ ทาให้การวางตารับยามี ความหลากหลาย ตำรบั ท่ี ๑ ยำตม้ แกไ้ ขเ้ พื่อลม สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนำน (๑) ว่านน้า ๑ เจตมูลท้ังสี่ ๑ ลูกผกั ชี ๑ โกฐสอ ๑ ชะนูด ๑ แฝก ๑ จนั ขาว ไม้ เท้ายายหมอ่ ม ๑ ขนำน (๒) แก่นขีเ้ หล็ก ๑ รากตองแตก ๑ สะคา้ น ๑ ช้าพลู ๑ ตรกี ฎุก ๑ ตรผี ลา ๑ มะขามป้อม ๑ แหว้ หมู ๑ กาฝาก ๑ เจตมูลเพลิง ๑ แก่นสนทั้ง ๒ ขมนิ้ อ้อย ๑ ใบมัดกา ๑ เทียนดา ๑ เทียนขาว ๑ มะกรูด ๓ ลูก ลกู ยาดา ๑ ฝกั ราชพฤกษ์ ๑ สรรพคณุ แก้ไข้เพื่อลม แก้เส้นกระสายลมปัตคาตไข้เพือ่ ลม วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๒ ยำบำบดั กำเดำ ส่วนประกอบ แห้วหมู ๑ แฝกหอม ๑ เปราะหอม ๑ ใบสะเดา ๑ หญ้าตีนนก ๑ การบูร ๑ ลูก จนั ทร์ ๑ ดอกจันทร์ ๑ กานพลู ๑ โกฐสอ ๑ ลกู เอ็น ๑ ดอกบนุ นาค ๑ จนั ทร์ท้ัง ๒ รากกรุงเขมา ๑ ลูกผกั ชี ๑ เนระพสู ี ๑ ผกั ปอดท้ังสอง ชะมด ๑ พิมเสน ๑ สรรพคุณ กินบาบัดกาเดา แก้ไข้ในเหมนั ตฤดู วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ยาท้ังน้ีเอาเสมอภาค ดีงเู หลอื มเปน็ กระสาย บดละลายน้าจันทั้งสอง

๕๗ ตำรบั ท่ี ๓ ยำแกไ้ ข้เพื่อโลหติ (นอนมากใหน้ ้าลายเหนียว อาเจยี นเหลือง ปสั สาวะนั้นแดงเหลือง) สว่ นประกอบ แหว้ หมู ๑ ไม้หางรวก ๑ หอมแดง ๑ จันทน์ทั้ง ๒ ต้ม ๔ เอา ๑ สรรพคุณ แก้ไข้เพือ่ โลหิต วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๔ ยำบำบัดเสลด ส่วนประกอบ รากเปล้าน้อย ๑ ลูกเอ็น ๑ รากเจตมูลเพลิง ๑ ลูกจัน ๑ ดอกจัน ๑ กานพลู ๑ การบรู ๑ ดีปลี ๑ ขิงแหง้ ๑ มหาหงิ ค์ุ ๑ สรรพคุณ แก้ระทดระทวยแลจกุ เสียด บาบดั ไข้เพื่อเสลดแลเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ยาทั้งน้ีเอาเสมอภาค ตาผงละลายน้าร้อนกิน ตำรบั ท่ี ๕ ยำแก้ไข้เพื่อเสมหะ (วิงเวียนให้รอ้ นให้หนาว) สว่ นประกอบ บอระเพ็ด ๑ ใบหางกระรอก ๑ แหว้ หมู ๑ หนามเกีย่ วไก่ ๑ ขิงแหง้ ๑ สรรพคุณ แก้ไข้เพือ่ เสมหะ แก้เชอ่ื มแก้นอนมิหลบั แล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม เอารากช้าพลูตาผงปรงุ ลงกิน ตำรบั ท่ี ๖ ยำแกเ้ ลือดและกำเดำ สว่ นประกอบ ใบมะขามแก่ต้มให้งวด เอามอื ซ้ายหยิบเกลือ ๑ ดินกิน ๑ สรรพคุณ แก้แก้เลือดและกาเดา วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ใส่ลงประคบเชา้ ๒ หายแล ตำรับท่ี ๗ ยำบำบัดลมแก้กำเดำ ส่วนประกอบ ขิง ๑ โกฐสอ ๑ โกฐพุงปลา ๑ โกฐจุฬาลัมพา ๑ เทียนดา ๑ กามะถัน ๑ ดีปลี ๑ เปลือกเงาะ ๑ สรรพคุณ บาบัดลมแก้กาเดา วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๘ ยำแก้ในเสลดแลกำเดำ อำโปธำตุหยอ่ น สว่ นประกอบ ขิง ๑ แหว้ หมู ๑ หญ้าตีนนก ๑ ดีปลี ๑ จุกโรหนิ ี ๑ จันขาว ๑ ขีก้ าแดง ๑ ลูก มะขามป้อม ๑ ใบมะกา ๑ ฝกั ราชพฤกษ์ ๑ สรรพคุณ แก้ในเสลดแลกาเดา อาโปธาตุหย่อน

๕๘ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๙ ยำต้มแก้ลมแลกำเดำ เตโชธำตุหย่อน ส่วนประกอบ ลูกมะตูม ๑ จุกโรหนิ ี ๑ ดีปลี ๑ จันขาว ๑ โกฐจฬุ าลัมพา ๑ แหว้ หมู ๑ ขิงแห้ง ๑ เปลือกโมกมัน ๑ รากสมอ ๑ รากเสนียด ๑ ฝกั ราชพฤกษ์ ๑ สรรพคุณ ต้มแก้ลมแลกาเดา เตโชธาตุหย่อนแล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๑๐ ยำแก้ไขเ้ พือ่ โลหิตแลเสมหะ ส่วนประกอบ ฝักราชพฤกษ์ ๑ รากกระจบั บก ๑ ใบสมี ๑ แหว้ หมู ๑ รากช้าพลู สรรพคุณ แก้ไข้เพื่อโลหิตแลเสมหะ แก้เสียดทรวงแทงอก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๑๑ ยำแกเ้ ดก็ ผใู้ หญ่ไข้แลว้ ไข้เลำ่ ส่วนประกอบ ลูกกระดอม ๑ ตรีกฎุก ๑ จันชะมด ๑ พาโหม ๑ กรุงเขมา ๑ บอระเพ็ด ๑ แห้วหมู ๑ มะเดือ่ ชมุ พร ๑ มะแว้งเครือ ๑ มะอึก ๑ มะเขือ ๑ ทั้งนตี้ ้มกิน สรรพคุณ จาเพาะแก้ไข้เพือ่ เสลดแลลมใหอ้ ยากน้าแลพิษฟกบวมเพือ่ ไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๑๒ ยำชื่อบัดโตรำช (แก้ไข้เพื่อเสลดแลกาเดาโทษกาเริบ) ส่วนประกอบ ใบมัดกา ๑ ฝกั ราชพฤกษ์ ๑ ขกี้ าแดง ๑ ขิงแห้ง ๑ รากมะแว้งเครือ ๑ ใบ เท้ายายม่อม ๑ กระดอม ๑ จันหอม ๑ เปลือกมะขามป้อม ๑ บอระเพด็ ๑ ดีปลี ๑ สรรพคุณ แก้ไข้เพื่อเสลดแลกาเดาโทษกาเริบ แก้ไข้เว้นวันนานหาย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๑๓ ยำชือ่ ภิบภำทิคณุ ส่วนประกอบ ขิง ๑ เสนียด ๑ สะเดา ๑ หญ้าตีนนก ๑ กรุงเขมา ๑ แฝกหอม ๑ กระดอม ๑ ฝกั ราชพฤกษ์ ๑ สรรพคุณ แก้ไข้เพือ่ เสลดแลกาเดาโทษกาเริบ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน

๕๙ ตำรบั ท่ี ๑๔ ยำชือ่ ภิมภำทิคุณ (แก้กาเดาเอคะโทษ แก้อากาศธาตหุ ย่อน) สว่ นประกอบ ใบสะเดา ๑ กรุงเขมา ๑ หญ้าตีนนก ๑ โกฐก้านพร้าว ๑ โกฐจุฬาลัมพา ๑ แฝกหอม ๑ ขิงแห้ง ๑ รากเสนียด ๑ กระดอม ๑ ราชพฤกษ์ ๑ สรรพคุณ แก้กาเดาเอคะโทษ แก้อากาศธาตหุ ย่อน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๑๕ ยำมหำทคิ ุณ ส่วนประกอบ ขิงแหง้ ๑ โกฐสอ ๑ โกฐพงุ ปลา ๑ โกฐจุฬาลมั พา ๑ โกฐก้านพร้าว ๑ เทียนท้ังหา้ ๑ น้าประสานทอง ๑ สมอเทศ ๑ ว่านน้า ๑ รากไคร้เครือ ๑ เปลือกเงาะ ๑ ดีปลี ๑ จันขาว ๑ ชะมด ๑ พิมเสน ๑ สรรพคุณ แก้ตรที ตู เสลดกาเดา กาเริบเพราะเตโชธาตุหย่อน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ๑.๑๑ กลมุ่ ยำแก้ไขเ้ วลำตำ่ ง ๆ กลุ่มยาที่แก้ไข้เวลาต่าง ๆ ในที่นีจ้ ะดจู ากช่วงเวลาที่มอี าการไข้มากทีส่ ดุ ของคนไข้ หากไข้ กาเริบเวลาใด กใ็ หใ้ ช้ยาแก้ในชว่ งเวลาดงั กล่าว จากหนังสอื เภสัชกรรมไทย๑ ได้กล่าวถึงรสยาแก้ตามกาลเวลา เพื่อให้คนไข้ใชย้ าตรงกับ สมุฏฐานของโรค ซึง่ เกิดข้ึนในเวลาหรอื กาลนั้น ๆ ในที่นจี้ ะกล่าวถึงเฉพาะกาล ๓ ดงั น้ี กาล ๓ คือ กลางวนั แบ่งออกเป็น ๓ ยาม กลางคืน แบ่งออกเปน็ ๓ ยาม คอื ๑. ยามที่ ๑ นับแต่ ๐๖.๐๐ น. ถึง ๑๐.๐๐ น. หรอื นบั แต่ ๑๘.๐๐ น. ถึง ๒๒.๐๐ น. เกิดโรค เพือ่ เสมหะ ใช้นา้ กระสายยารสเปรยี้ ว ๒. ยามที่ ๒ นับแต่ ๑๐.๐๐ น. ถึง ๑๔.๐๐ น. หรอื นบั แต่ ๒๒.๐๐ น. ถึง ๐๒.๐๐ น. เกิด โรคเพือ่ โลหิตและดี ใชน้ ้ากระสายยารสขม ๓. ยามที่ ๓ นับแต่ ๑๔.๐๐ น. ถึง ๑๘.๐๐ น. หรอื นับแต่ ๐๒.๐๐ น. ถึง ๐๖.๐๐ น. เกิด โรคเพื่อลม ใชน้ ้ากระสายยารสร้อน โดยตาราทีแ่ ยกได้ มีลกั ษณะการจดั ตารบั ยาบางสว่ น ที่รสของสมุนไพรคล้ายคลึงกับ ทฤษฎีขา้ งตน้ เช่น ยาแก้ไข้เวลาบ่าย ๓ โมง จะมีจันทน์หอม โกฐจฬุ าลาภา ทีม่ ีรสหอม ร้อน สุขมุ แทรกอยู่ เพื่อขบั ลม เปน็ ต้น ๑ กองการประกอบโรคศิลปะ สานักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข. ตาราแพทย์แผนโบราณท่ัวไป สาขาเภสัช กรรม. มปป. (อดั สาเนา).

๖๐ ตำรบั ท่ี ๑ ยำแกไ้ ขเ้ วลำบ่ำย ๓ โมง สว่ นประกอบ ขิงแหง้ ๑ จนั หอม ๑ แหว้ หมู ๑ จกุ โรหนิ ี ๑ สมอภเิ พก ๑ โกฐจฬุ าลาภา ๑ หญ้า เท้านก ๑ กระดอม ๑ ผักเสนียด ๑ ฝักราชพฤกษ์ ๑ สรรพคุณ แก้ไข้เวลาบ่าย ๓ โมง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๒ ยำไข้เวลำสี่ถงึ โมง (ไข้เวลา ๔ โมงเชา้ ถึงเทีย่ ง) ส่วนประกอบ ลกู มะตูม ๑ จันขาว ๑ แหว้ หมู ๑ หญ้าเท้านก ๑ โมกมัน ๑ ขิงแห้ง ๑ ฝกั ราชพฤกษ์ ๑ สรรพคุณ แก้ไข้เพือ่ เสลด ๔ โมงสี่ถึงเทีย่ ง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๓ ยำแกไ้ ขเ้ วลำบ่ำย ๔ โมง จนค่ำ ส่วนประกอบ สมอไทย ๑ รากชะพลู ๑ จกุ โรหนิ ี ๑ ขิงแหง้ ๑ ดีปลี ๑ ฝักราชพฤกษ์ ๑ สรรพคุณ แก้ไข้เวลาบ่าย ๔ โมง จนค่า วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๔ ยำกำหนดไข้ได้ แปดวันเก้ำวัน (อย่าให้กลบั เป็นสมั ปชวร) สว่ นประกอบ เนียงดา ๑ ใบหมากผู้ หมากเมีย สลอดน้า ๑ ใบเงิน ๑ ใบทอง ๑ ฝักข้าว ๑ เสนียด ๑ ขมนิ้ อ้อย ห้าแว่น สรรพคุณ แก้ไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ลงพระเจ้าห้าพระองค์ต้มกินหายแล ตำรับท่ี ๕ ยำแกไ้ ข้ (ถึงสี่วันหา้ วนั เก้าวันแลว้ กลบั ไข้) ส่วนประกอบ ย่านาง ๑ ไม้เท้ายายม่อม ๑ หัวคล้า ๑ รากแฝก ๑ ผักกาด ๑ หญ้าตีนนก ๑ แห้ว หมู ๑ จันทั้งสอง ใบหมากผู้ ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน

๖๑ ตำรบั ท่ี ๖ ยำชื่อบดีโลทิคุณ ส่วนประกอบ ขิง ๒ สลึง กระดอม ๑ สลึง ลกู มะตูมออ่ น ๑ สลึง จนั ขาว ๑ สลึง สมอภเิ พก ๑ สลึง ลูกมะขามป้อม ๒ สลึง แฝกหอม ๑ สลึง แหว้ หมู ๑ สลึง รากเสนียด ๑ สลึง บอระเพ็ด ๑ สลึง สรรพคุณ แก้ไข้ทุวันโทษ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ๑.๑๒ กลุ่มยำแกไ้ ข้ในฤดตู ่ำง ๆ กลุ่มยาทีแ่ ก้ไข้ฤดูต่าง ๆ โดยพิจารณาจากช่วงเวลาทีม่ อี าการไข้มากที่สุดของคนไข้ หากไข้ กาเริบเวลาใด กใ็ หใ้ ช้ยาแก้ในชว่ งเวลาดงั กล่าว ตำรับท่ี ๑ ยำแก้ไขใ้ นฤดูต่ำง ๆ ส่วนประกอบ มี ๓ ขนาน ขนำน (๑) คิมหันตฤดเู ดือน ๕ ๖ ๗ ๘ เปน็ กาลังดี ให้ ขิง ๔ ส่วน ขนำน (๒) เหมันตฤดู ในเดือน ๙ ๑๐ ๑๑ ๑๒ นลี้ มเปน็ กาลัง ท่านให้เอา พริก ๔ ส่วน ขนำน (๓) เหมันต์ในเดือน ๑ ๒ ๓ ๔ นเี้ ป็นกาลงั เสลด เอาดีปลี ๒ ส่วน สรรพคุณ แก้ไข้ในฤดูต่าง ๆ แก้จุกเสียด เสลดตีข้ึนหาย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ละลายราหดั น้ามะกรดู น้ามะนาว น้าส้มซ่า นา้ มะงัว่ น้ามะขามเปียก๑ น้าตาล ทราย ๖ สิ่งน้ีเกลือ ๑ คุนลิกา กิน ตำรบั ท่ี ๒ ยำชื่อตรภี ูมิ ส่วนประกอบ มี ๓ ขนาน ขนาน (๑) คิมหันตฤดู ตรกี ฎุก ๑ ชะมด ๑ พิมเสน ๑ การบรู ๑ น้าประสานทอง ๑ ดี จระเข้ ๑ ขนาน (๒) วสันตฤดู ตรกี ฏุก ๑ พิมเสน ดีจระเข้ ๑ การบรู ๑ น้าประสานทอง ๑ ชะมด ๑ โกฐหัวบัว ๑ ลาพัน ๑ ร้อน เคม็ ขนาน (๓) เหมนั ตฤดู (ยำชือ่ ตรีสำหรับเหมันต์) ตรกี ฏุก ๑ พิมเสน ๑ ดีจระเข้ ๑ การบูร ๑ กานพลู ๑ น้าประสานทอง ๑ ดอกจนั ๑ สรรพคุณ ยาแก้ไข้ในฤดตู ่าง ๆ แก้ลมปวดหัว แก้ปวดหัวตามืด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงนัตถุ์

๖๒ ๑.๑๓ กลุม่ ยำแก้ไข้อนั เกดิ จำกธำตุต่ำง ๆ กลุ่มยาแก้ไข้อันเกิดจากธาตตุ า่ งๆ ในที่น้ีจะดูจากว่าธาตุใดพิการ กใ็ หแ้ ก้ไปยงั ธาตนุ ้ัน จากหนังสอื เภสัชกรรมไทย (กองการประกอบโรคศลิ ปะ) กล่าวถึงรสยาประจาธาตุ เพื่อให้ คนไข้ได้ใชย้ าให้ตรงกบั ธาตุทีเ่ กิดโรค ดังนี้ ๑. ปถวีธาตุ (ธาตุดิน ๒๐) เมื่อพกิ ารแก้ดว้ ยยา รสฝาด รสหวาน รสมนั และรสเค็ม ๒. อาโปธาตุ (ธาตนุ ้า ๑๒) เมื่อพกิ ารแก้ดว้ ยยา รสเปรยี้ ว ขม และเมาเบือ่ ๓. วาโยธาตุ (ธาตุลม ๖) เมื่อพิการแก้ด้วยยา รสสขุ ุมและเผด็ รอ้ น ๔. เตโชธาตุ (ธาตไุ ฟ ๔) เมือ่ พกิ ารแก้ดว้ ยยา รสเยน็ รสจดื โดยในตาราที่แยกได้ กม็ ีลกั ษณะการจัดตารับยาบางสว่ น ทีร่ สของสมุนไพรคล้ายคลึงกับ ทฤษฎีขา้ งตน้ เช่น ในขนานที่ ๒ ยาแก้วาโยธาตแุ ปร ใช้พริก ดีปลี ขงิ ซึ่งมีรสร้อน เป็นส่วนประกอบ ในตารบั ยา ตำรบั ท่ี ๑ ยำแก้ไข้อนั เกิดจำกวำโยธำตุให้โทษ สว่ นประกอบ ดีปลี ๑ แฝกหอม ๑ พริก ๑ หัวเปราะ ๑ ว่านน้า ๑ สรรพคุณ แก้วาโยธาตุเป็นแล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ยาท้ังน้ีเอาเสมอภาค ทาผงละลายน้ากิน ตำรับท่ี ๒ ยำแกไ้ ขอ้ นั เกิดจำกอำโปธำตุให้โทษ ส่วนประกอบ รากเจตมลู เพลิง ๑ ดีปลี ๑ ลูกผกั ชี ๑ โกฐสอ ๑ ลูกมะตูมออ่ น ๑ ขิง ๑ สรรพคุณ บาบัดอาโปธาตเุ ป็นแล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ทาผงละลายน้าร้อนกิน ตำรบั ท่ี ๓ ยำแกไ้ ขอ้ นั เกิดจำกเตโชธำตุให้โทษ ส่วนประกอบ ชะเอม ๑ โกฐสอ ๑ โกฐพุงปลา ๑ แห้วหมู ๑ กะลาพัก ๑ สะค้าน ๑ เปลือกมกู มนั ๑ ลูกผกั ชี ๑ ขิง ๑ อบเชย สรรพคุณ แก้เตโชธาตุเปน็ แล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ยาทั้งน้ีตาผงเท่ากนั ละลายน้าร้อนกิน ตำรับท่ี ๔ ยำแก้ไขอ้ ันเกิดจำกปัถวธี ำตกุ ำเริบ ส่วนประกอบ กระเทียม ๑ ใบสะเดา ๑ ใบคนทีสอ ๑ เปลือกตีนเป็ด ๑

๖๓ สรรพคุณ บาบัดปัถวีธาตุกาเริบแล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ทาผงละลายน้าร้อนกิน ตำรบั ท่ี ๕ ยำแกว้ ำโยธำตุแปร สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนำน (๑) ใบรัก ๑ บอระเพด็ ๑ แหว้ หมู ๑ เบญกานี ๑ ลูกมะตูมออ่ น ๑ พริก ๑ เกลือ สินเธาว์ ๑ กระเทียม ๑ ชะเอม ๑ โกฐสอ ๑ เทียนดา ๑ ดีปลี ขิง ๑ เปลือกตีนเป็ด ๑ สมอไทย ๑ ใบสะเดา ๑ โกฐก้านพร้าว ๑ ขนำน (๒) พริก ๑ ขิง ๑ กระเทียม ๑ มหาหิงส์ ๑ ใบกระวาน ๑ ลาพัน ๑ หญ้าตีนนก ๑ โกฐพงุ ปลา ๑ สะคา้ น ๑ เกสรบัวทั้ง ๒ เกลือสนิ เธาว์ ๑ สรรพคุณ บาบัดลม ๘ จาพวก ลมใหป้ วดหวั เมื่อยแข้งขา ลมในหเู ลือดออกในหู กินยาน้ีจาเริญ ธาตวุ าโยท้ังแก้ระดูด้วย แก้อาหารมริ ู้รส แก้ริดสีดวงผอมเหลอื ง แก้น่งิ แก้ครั่นตวั จกุ เสียดคล่งั ไคล้ แก้เลือดคลงั่ บาบัดเสมหะ ๑๐ จาพวก ๒๐ จาพวก แก้ริดสดี วงลงท้อง กิมชิ าติกินแล และเจริญ อาหารให้ผิวเน้ือผวิ หนังบริบรู ณ์ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ตาผงละลายน้าผ้ึงรวง อ้อยแดงกไ็ ด้ กินเท่าลกู สมอพิเภก ๒. ขนาน (๒) ตาผง ละลายน้าร้อนกิน ตำรับท่ี ๖ มนต์นำกินแก้ปวง แกไ้ ขใ้ นไฟ ส่วนประกอบ รากตง ๑ รากไม้คอ้ นตีหมา ๑ รากขมิ้นเครือ ๑ รากลังตังกวาง ๑ บานไม่รโู้ รยดอก ขาว ๑ หวั หอม ๑ สารส้ม ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ในไฟ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๗ ยำบำรุงไฟธำตุ ใหม้ ีกำลงั ให้ชน่ื ใจ สว่ นประกอบ มี ๓ ขนาน ขนำน (๑) สะค้าน ๑ รากช้าพลู ๑ เจตมลู ๑ ขิงแหง้ ๑ ดีปลี ๑ ลกู มะตมู ๑ แฝกหอม ๑ ลูกผกั ชี ๑ กฤษณา ๑ จันหอม ๑ สมอเทศ ๑ สมอไทย ๑ มะขามป้อม ออ้ ยแดง ๓ ข้อ ยาทั้งนี้ สิ่งละ ๑ บาท ขนำน (๒) บอระเพด็ ๗ รากผกั เสีย้ นผี ๗ ลูกมะตมู ออ่ น ๗ หวั เข้าเย็น ๗ ขนำน (๓) เถาสะคา้ น รากช้าพลู ๑ เจตมูลเพลิง ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ สรรพคุณ ๑. ขนาน (๑) ต้มกินแก้ไฟธาตอุ ่อน หาแรงมิได้ ยาสาหรบั ไข้หาแรงมิได้ดนี กั

๖๔ ๒. ขนาน (๑) - (๓) บารงุ ไฟธาตุ ให้มกี าลังให้ชื่นใจ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) (๒) ต้มกิน ๒. ขนาน (๓) ต้มก็ได้ตาผงกไ็ ด้ ละลายด้วยน้าข้าว น้าร้อน กิน ตำรับท่ี ๘ ยำปลูกไฟธำตุ ส่วนประกอบ คนทีสอ ๑ กก ๑ ไพล ๑ สรรพคุณ ปลกู ไฟธาตุ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดปนั้ กลอนเท่าปลายก้อย กินทีละ ๓ กลอน ตำรับท่ี ๙ ยำชือ่ มิรู้นิรำศ ส่วนประกอบ ขิงแหง้ ๑ ลูกผกั ชี ๑ รากมะแว้งตน้ ๑ รากมะอกึ ๑ สรรพคุณ แก้อาหารเข้าไปค้างคอมสิ ะดวก เกิดเพือ่ อาโปธาตุ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ๑.๑๔ กลุม่ ยำแกไ้ ขแ้ ละบวมพอง ในกลุ่มยาแก้ไข้และบวมพองน้ี ผู้แต่งวิเคราะหว์ ่า นา่ จะหมายถึง การเป็นไข้ร่วมกบั อาการ ตัวบวม หรอื การบวมเฉพาะจุด โดยหลายขนานจะมีการใช้การประคบและการชโลม เช่น ในขนานที่ ๗ จะเปน็ การนาตัวยาต่าง ๆ มาบดละลายน้าทาเพือ่ ลดบวม ตำรับท่ี ๑ ยำตม้ แก้บวม ส่วนประกอบ รากอีเหนียว ๑ รากก้างปลาแดง ๑ ยวงขนุน ๑ ต่อไส้ ๑ รากชมุ เห็ด ๑ ราก ขกี้ าแดง ๑ รากขี้เหลก็ ๑ ผักเสีย้ นผี ๑ เฉียงพร้านางแอ ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ สรรพคุณ แก้บวม วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๒ ยำแก้ไขใ้ หบ้ วมพอง ส่วนประกอบ ลนั่ ทม ๑ ชุมเหด็ ๑ มัดกา ๑ ราชพฤกษ์ ๑ ส้มกุ้งช้าง ๑ เปลือกไข่เน่า ๑ ยาดา ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ให้บวมพอง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน

๖๕ ตำรับท่ี ๓ ยำประคบบวมเลือดลมรดิ สีดวง ส่วนประกอบ กะทือ ๑ ไพล ๑ กระชาย ๑ เปลือกทองหลางท้ัง ๒ ใบคาไก่หอมแดง ๑ ขิง ๑ ใบ มะกรูด ๑ ใบมะนาว ๑ ใบมะขาม ๑ ชิงช้าชาลี ๑ สรรพคุณ แก้บวมเลือดลมรดิ สีดวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มหอ่ ผ้า อุ่นไฟ ประคบ ตำรบั ท่ี ๔ ยำแก้ฟกบวมแลลมขบในกระดูก สว่ นประกอบ ใบมะนาว ๑๐๘ ใบกระเทียม ๒๐ หัว ยาดา ๑ บาท สรรพคุณ แก้ฟกบวมแลลมขบในกระดกู วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้าเหล้าทาแล ตำรบั ท่ี ๕ ยำแกบ้ วมลง ๑ บวมขึน ๑ แหง่ สว่ นประกอบ ข้าวสุก ๓ ปั้น เผาไฟให้ไหม้ เอาพริก ๗ กระเทียม ๗ ฝ่นิ ๑ เฟือ้ ง เมลด็ มะนาว ๑ สรรพคุณ แก้บวมลง ๑ บวมขึน้ ๑ แห่ง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้ามะนาวหายแล ตำรบั ท่ี ๖ ยำแก้บวมลมมันขึน สว่ นประกอบ เปลือกทองหลางใบมน มาตาละลายน้าปูน เอาพริก ๑ ขิง ๑ กระเทียมใส่ลง สรรพคุณ แก้บวมลมมนั ข้ึน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ชโลมหาย ๑.๑๕ กลุม่ ยำแก้ไขท้ ังปวง กลุ่มยาแก้ไข้ทั้งปวง คือ ยาตารับเดียวแต่สามารถรักษาอาการไข้ได้หลากหลาย โดยรสของ ตารบั ยา หรอื สมุนไพรที่จะใช้จะเน้นไปทาง ขม เย็น จืด เชน่ ตารบั ที่ ๓ ขนานที่ ๕ มีทั้งตวั ยารสขม ได้แก่ ลกู กระดอม บอระเพ็ด ก้านสะเดา และรสเยน็ จดื ได้แก่ หญ้าปากควายผสมอยู่ในตารบั ดังกล่าว ตำรบั ท่ี ๑ ยำแกไ้ ข้ทังปวง ส่วนประกอบ ใบมะนาว ๑ ลงอติ ิปิโส จนสทั โต ให้ลงต่อไปจนกว่าจะจบแล ไพล ๗ ลงสงั วทิ า ขมนิ้ อ้อย ๗ ลงพระเจ้าหา้ พระองค์ ขา่ ๙ ท่อนลงสังวิสโุ ล มะกรดู ๙

๖๖ สรรพคุณ แก้ไข้ท้ังปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๒ ยำแก้ไข้ทังปวง สว่ นประกอบ เอารากช้าพลู พลู ๑ ขีเ้ หล็ก ๑ ตาเสา ๑ กระดกู ไก่ ๑ รากย่านาง ๑ แหว้ หมู ๑ สมอทั้งสาม ลกู มะขามป้อม ๑ ลูกกระดอม ๑ ใบสะเดา ๑ รากมะอกึ ๑ รากมะเขือขน่ื ๑ ราก มะแว้ง ๑ จันทั้งสอง รากฝักข้าว ๑ หัวคล้า ๑ หวั หวายขม ๑ รากแฝก ๑ ที่ถูกต้องให้แทรกมัดกา ๑ รากชมุ เหด็ ๑ ตองแตก ๑ เอาสิงละ ๗ กามอื สรรพคุณ แก้ไข้ทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๓ ยำแกไ้ ข้ทังปวง ส่วนประกอบ ใบหมากทั้ง ๒ ใบทองพนั ช่งั ๑ ใบตาลึง ๑ ใบผกั เปด็ ๑ ใบชบา ๑ ใบลม ๑ ใบ มะหวด ๑ ใบจนั หอม ๑ ใบกระท้อน ๑ ใบตีนกา ๑ หญ้าปากควาย ๑ ใบกะออก ท้ัง ๒ หัวเปราะ ๑ ใบเงิน ๑ ใบทอง ๑ ใบเฉียงพร้า ๑ ดอกใบชานพระ ๑ รากแฝก ๑ ดอกพิกลุ ๑ จนั ๑ หญ้าแพรก ๑ นูด ๑ ดอกบัวหลวง ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ทาแท่งไว้ ๑. ถ้าร้อน ละลายผิวข้ีพร้า (ฟกั เขียว) ๒. ถ้าเยน็ ละลายน้าจนั ทั้งกิน ท้ังทา ๓. ถ้าอาเจียนละลายน้ายาดากิน ๔. ถ้ามิฟังละลายน้าขิงกิน ๕. ถ้าฟกละลายน้าผกั เสี้ยนผกี ิน ๖. ถ้าหลังแขง็ ละลายน้ามะเขือข่นื กิน ๗. ถ้าลงละลายน้าเปลือกมะหาด มงั คดุ กิน น้าทบั ทิมกิน ๘. ถ้าปวดอกละลายน้าขิงกิน ๙. ถ้าปวดเหนือละลายน้าข้าวสารกิน ๑๐. ถ้าแสบในอกละลายน้าข้าวสุกกิน ตำรับท่ี ๔ ยำแกไ้ ข้ทงั ปวง ส่วนประกอบ มี ๗ ขนาน

๖๗ ขนำน (๑) จนั ทน์ทั้ง ๒ เกสรบัว ๑ ดอกสารภี ๑ดอกพิกุล ๑ ดอกบนุ นาค ๑ ใบเทียน ๑ เฉียงพรา้ นางแอ ๑ ข่าตาแดง ๑ ขนำน (๒) รากหญ้าคา ๑ รากพลบั พลึง ๑ รากเพกา ๑ รากไม้เท้ายายม่อม ๑ ขนำน (๓) ปริศนา ๑ กะลาพกั ๑ จันทน์ทั้ง ๒ ชะมดเชยี ง ๑ พิมเสน ๑ ขนำน (๔) จันทน์ทั้ง ๒ กฤษณา ๑ กะลาพัก ๑ ชะนูด ๑ แฝกหอม ๑ เกสรบัว ๑ ดอก บุนนาค ๑ ลกู บวั ๑ ชะเอม ๑ แก่นสน ๑ ผกั ชีทั้งราก ต้น ลกู กระเทียม ๑ ทั้งนีเ้ อาเท่ากัน ขนำน (๕) รากมะแว้งทั้ง ๒ รากมะเขอื ข่ืน ๑ รากมะอึก ๑ รากขี้กาแดง ๑ ชิงช้าชาลี ๑ รากจิงจอ้ ทั้ง ๒ ลูกกระดอม ๑ บอระเพ็ด ๑ ก้านสะเดา ๑ สน ๑ จันทน์ทั้ง ๒ ตรีผลา ๑ หญ้าปาก ควาย ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ขนำน (๖) ขีเ้ หลก็ ทั้ง ๕ ใบมะขาม ๑ ลกู กระดอม ๑ แหว้ หมู ๑ บอระเพด็ เอา ๕ องคุลี ใบมัดกา ๑ ฝกั ราชพฤกษ์ ๓ ฝกั รากหวายขม ๑ รากใบไผ่รวก ๑ จันทน์ท้ัง ๒ สน ๑ สกั ขี ๑ ข่า ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ จุกหอม ๑ หัวคล้า ๑ รากชิงชี่ ๑ รากย่านาง ๑ รากมะเดื่อชมุ พร ๑ คนทา ๑ ราก พมุ เรียง ๑ รากฟกั ข้าว ๑ ยาข้าวเยน็ ๑ ยาดา ๑ บาท ขนำน (๗) หศั คณุ เทศมา ฝนด้วยหัวเหล้าตากแดดไว้ให้แหง้ หนักได้ ๑ ตาลึง พริกไทย หนัก ๑ บาท กระเทียม ๑ บาท เกลือสินเธาว์ ๑ บาท ๒ สลึง สรรพคณุ แก้ไข้ทั้งปวง มีอาการเปน็ ต่างๆ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดทาแท่งไว้ละลายน้าเปลือกทบั ทิม แก้ไข้ แก้ลง ถ้าอาเจียนละลาย น้าลกู ยอ ๑ กิน ๒. ขนาน (๒) ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ๓. ขนาน (๓) บดละลายน้าดอกไม้ แทรกสุราหน่อย ๔. ขนาน (๔) ต้มเชา้ เย็น ๕. ขนาน (๕) ต้มกิน ๖. ขนาน (๖) ต้มกิน ๗. ขนาน (๗) บดด้วยน้ามะนาวครึง่ น้าครึ่งกินตามธาตหุ นกั เบา ตำรบั ท่ี ๕ ยำแกไ้ ข้ทังปวง ส่วนประกอบ รากมะกรูด ๑ รากมะนาว ๑ รากไผเ่ ถือ่ น ๑ รากสลอดน้า ๑ ราก_ ๑ ราก ไม้เท้ายายม่อม ๑ แฝก ๑ ชะนูด ๑ จนั ท้ัง ๓ ต้มกินแลฯฯ ยาสว่างอารมณ์เอาเกสรบัวหลวง ๑ ดอกชะนดู ๑ ดอกสารภี ๑ ดอกพิกลุ ๑ ลกู ตรบั ๑ ลูกบัวหลวง ๑ แฝก ๑ กฤษณา ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ท้ังปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ละลายน้าดอกไม้กินแล

๖๘ ตำรับท่ี ๖ ยำแกไ้ ข้ทงั ปวง สว่ นประกอบ ใบหมากทั้ง ๒ ใบทองพนั ช่ัง ๑ ใบตาลึง ๑ ใบผกั เปด็ ๑ ใบชบา ๑ ใบลม ๑ ใบ มะหวด ๑ ใบจนั หอม ๑ ใบกระท้อน ๑ ใบตีนกา ๑ หญ้าปากควาย ๑ ใบกะออก ทั้ง ๒ หวั เปราะ ๑ ใบเงิน ๑ ใบทอง ๑ ใบเฉียงพร้า ๑ ดอกใบชานพระ ๑ รากแฝก ๑ ดอกพิกุล ๑ จนั ๑ หญ้าแพรก ๑ นดู ๑ ดอกบัวหลวง ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ท้ังปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ทาแท่งไว้ ๑. ถ้าร้อน ละลายผิวข้ีพร้า (ฟักเขียว) ๒. ถ้าเยน็ ละลายน้าจนั ท้ังกิน ทั้งทา ๓. ถ้าอาเจียนละลายน้ายาดากิน ถ้ามิฟงั ละลายน้าขิงกิน ๔. ถ้าฟกละลายน้าผกั เสี้ยนผกี ิน ถ้าหลังแขง็ ละลายน้ามะเขือ่ ขน่ื กิน ๕. ถ้าลงละลายน้าเปลือกมะหาด มังคุดกิน น้าทับทิมกิน ๖. ถ้าปวดอกละลายน้าขิงกิน ๗. ถ้าปวดเหนอื ละลายน้าข้าวสารกิน ๘. ถ้าแสบในอกละลายน้าข้าวสกุ กิน ๙. ระสา่ ระสายละลายน้าหญ้าแฝก นา้ เปราะกินแล ตำรบั ท่ี ๗ ยำแก้ไข้ทังปวง สว่ นประกอบ ผกั ราชพฤกษ์๑ เฟือ้ ง ยงู ราแพน ๑ บาท ขม้นิ ออ้ ย ๑ บาท สรรพคุณ แก้ไข้ท้ังปวง สกดั ไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ ตำรับท่ี ๘ ยำแก้ไข้ทังปวง สว่ นประกอบ บอระเพด็ ๑ ลกู กระดอม ๑ สน ๑ จนั ทน์ท้ัง ๒ ขมนิ้ อ้อย ๑ รากขี้กาแดง ๑ ราก มะอึก ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๙ ยำต้มแก้ไข้พษิ ทงั ปวง ส่วนประกอบ ขมิ้นอ้อย ๑ ใบมัดกากามือ ๑ เหงือกปลาหมอท้ังต้น ทั้งใบ ๑ ฝักราชพฤกษ์ ๑ ไทร ย้อยกา ๑

๖๙ สรรพคุณ ขบั ไข้ภายในแล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ แทรกดีเกลือ ๑ บาท กิน ตำรบั ท่ี ๑๐ ยำแก้ไข้สำรพดั ทงั ปวง ส่วนประกอบ บอระเพ็ด ๑ ลกู มะตูม ๑ รากบวั หลวง ๑ แหว้ หมู ๑ ลกู กระดอม ๑ หวั อ้อยแดง รากส้มป่อย ๑ เอาสิ่งละ ๗ สรรพคุณ แก้ไข้สารพดั ทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๑๑ ยำตม้ แกไ้ ข้ทังหลำย สว่ นประกอบ จนั ทั้งสอง สมอทั้งสาม แหว้ หมู ๑ ใบสะเดา ๑ ใบมะนาว ๑ บอระเพ็ดองคลุ ีหนง่ึ ขมนิ้ อ้อย ๗ ชิงช้าชาลี ๗ ลูกกระดอม ๑ สรรพคุณ แก้ไข้สนั นิบาตตาแดง ตาขาว แก้เหม็นข้าวแก้ขมปาก แก้ไข้ท้ังหลายได้หมดแล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๑๒ ยำดับพิษไขท้ ังหลำย ส่วนประกอบ จนั ท้ัง ๒ สีเสียดท้ัง ๒ เกสรบวั หลวง ๑ ดอกสตั ตบษุ ย์ ๑ ดินประสิว ๑ กามะถัน แดง ลกู เบญกานี ๑ เขาควายขาว ๑ กระเทียม ๑ น้าประสารทอง ๑ สรรพคุณ ดับพิษไข้ท้ังหลาย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ละลายน้าดอกไม้ กินแก้ไข้ทั้งปวง ตำรบั ท่ี ๑๓ ยำแกส้ ำรพัดไข้ ส่วนประกอบ ลกู สมอทั้ง ๓ แก่นสน ๑ เจตมลู เพลิง ๑ บอระเพด็ ๑ ลกู กระดอม ๑ พริก ๑ ดีปลี ๑ ขิง ๑ ผกั เสี้ยนผี ๑ จันหอม ๑ รากขดั มอน ๑ ฝักราชพฤกษ์ ๑ ลูกมะตูม ๑ เทียนดา ๑ แห้วหมู ๑ จกุ โรหนิ ี ๑ ผักโหม ๑ ก้านสะเดา ๓๓ ก้าน สรรพคุณ กินไข้ทกุ ประการ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ กินตีค่าไว้ ๑ ช่ัง ทองหนึ่ง

๗๐ ตำรับท่ี ๑๔ ยำตม้ กินแกไ้ ข้ทกุ ชนิด สว่ นประกอบ รากมะเฟือง ๑ รากมะปราง ๑ รากใบเท้ายายม่อม ๑ รากย่านาง ๑ กระดอม ๑ ขีก้ าแดง ๑ หัวหวายตวั เมีย ๑ หัวคล้า ๑ ฟกั ข้าว ๑ จันทั้ง ๒ รากหญ้าแฝก ๑ ใบรัว ๑ รากชบา แดง ๑ รากมะพร้าว ๑ รากขนุนหนัง ๑ หัวเอือ้ ง ๑ หญ้าแพรก ๑ รากมะเดื่อ ๑ รากพุมเรียง ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ทุกชนิด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๑๕ ยำตดั สำเหตุของไขท้ ังปวง ส่วนประกอบ ใบสะเดา ๑ พริกไทย ๑ ดีปลีเชอื ก ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ คาคลอง ๑ บอระเพ็ด ๑ เจตมูลเพลิง ๑ ขิง ๑ รากช้าพลู ๑ ลกู กระวาน ๑ กานพลู ๑ ลูกจนั ทร์ ๑ พริกหาง ๑ ว่านน้า ๑ ว่านเปราะ ๑ โกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ ต้ม สรรพคุณ ตัดสาเหตุของไข้ทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๑๖ ยำครอบไข้ สว่ นประกอบ รากมะเฟือง ๑ รากมะปราง ๑ รากไม้เท้ายายม่อม ๑ รากคนทา ๑ รากย่านาง ๑ หัวคลุ้ม ๑ หวั คล้า ๑ ขีเ้ หล็ก ๑ ตาเสา ๑ รากถอบแถบ ๑ หวั หวายขม ๑ หัวหวายลิง ๑ ราก พุมเรียง ๑ รากพุงดอ ๑ ชะนดู ๑ สกั ขี ๑ แกแล ๑ หญ้ารงั ไก่ ๑ จันทั้ง ๒ แฝก ๑ แก่นโด่ ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๑๗ ยำต้มตดั รำกไข้ทงั ปวง สว่ นประกอบ ขีเ้ หล็ก ๑ ราชพฤกษ์ ๑ หัวคล้า ๑ หวั หวายขม ๑ ย่านาง ๑ กระดกู ไก่ ๑ ยายปลวก ๑ แฝก ๑ ฝาง ๑ เขากวาง ๑ งาช้าง ๑ จนั ท้ังสอง สมอทั้งสอง ลูกมะขามป้อม ๑ ไม้รวก ๑ ตาเสา ๑ บอระเพ็ด ๗ ท่อน แหว้ หมู ๑ ใบสะเดา ๑ ลกู กระดอม ๑ สรรพคุณ เปน็ ยาตัดรากไข้ท้ังปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน เงินผกู คอหมอ้ ๑ บาท หมาก ๓ คา เทียน ๑ เล่ม ๑. ถ้าไข้ระดูหนาว แทรก พริก ๗ ขิง ๗ ๒. ถ้าระดูร้อนแทรกฝัก ต้มกินเป็นยาตดั รากไข้ท้ังปวงแล

๗๑ ตำรบั ท่ี ๑๘ ยำตม้ ตดั รำกไข้ทังปวง ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนำน (๑) ขีเ้ หลก็ ท้ัง ๕ ตรผี ลา ๑ รากมะแว้ง ๒ ลูกกระดอม ๑ บอระเพ็ด ๑ ขนำน (๒) จันทนา ๑ สน ๑ รากมะเขือขื่น ๑ รากมะตูม ๑ ใบมัดกา ๑ แก่นสกั ๑ ดีปลี ๑ แหว้ หมู ๑ สรรพคุณ เปน็ ยาตดั รากไข้ทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๑๙ ยำเขียวอำหรึก แก้ไขท้ ังปวง สว่ นประกอบ ใบหวายลิง ๑ ใบฝักข้าว ๑ ใบน้าเต้าค่า ๑ ใบย่านนาง ๑ หญ้าปากควาย ๑ ใบ จงิ จ้อ ๑ ใบกระไดลิง ๑ ใบมะเฟือง ๑ ว่านรอ่ นทอง ๑ ว่านกีบแรด ๑ ใบหมากผู้ ๑ ใบหมากเมีย ๑ ใบมะยมบ้าน ๑ เปลือกชะนูด ๑ ดอกกระดังงา ๑ บัวหลวง ๑ พิกุน ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ทั้งปวง ดบั พิษตานซาง เหอื ด หดั เรมิ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ ๑. ถ้าล้อมตับดับพิษ เอาดีงแู ทรกกิน น้าข้าวสารก็ได้ น้าดอกไม้กไ็ ด้ น้าจนั ทร์กไ็ ด้ ๒. ถ้าแก้สะอึกละลายน้าผ้ึงรวง ถ้าลงท้อง ท้องเสีย อาเจยี น ละลาย น้าขิงกิน ๓. ถ้าลงโตรกละลายน้าลูกสมอกิน ถ้ามิฟงั เปลือกมะพร้าวอ่อนเอาเปลือกเผาไฟ บิด เอานา้ ละลาย กิน หยดุ ถ้าเปน็ ปวงเป็นเกลียว ละลายน้าจันกิน ตำรบั ท่ี ๒๐ ยำเขียวเปรำะ ส่วนประกอบ ใบเปราะ๑ ใบพิมเสน ๑ ใบเฉียงพร้าหอม ๑ ใบสมี ๑ ใบเงิน ๑ ใบทอง ๑ ฆ้องสามย่าน ๑ ใบผกั ตาลึง ๑ ใบมะยม ๑ ใบมะเฟือง ๑ สรรพคณุ แก้ไข้ท้ังปวงตามแตจ่ ะยกั น้ากระสาย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดเปน็ แท่งไว้ท้ังกินท้ังชโลม ตำรบั ท่ี ๒๑ ยำเขียวสรรพคุณใช้ได้ ๑๐๘ (แก้ไข้เรื่อรงั ล้อมตบั ดบั พิษ) ส่วนประกอบ ใบระงับพิษ ๑ ใบมะยม ๑ ใบไม้เท้ายายม่อม ๑ ใบทับทิม ๑ ใบมะเฟือง ๑ ใบ ชุมเหด็ ๑ ใบชบา ๑ ใบไผ่ ๑ ใบทองหลางใบมน ๑ ใบแค ๑ จันท้ังสอง ผักขวง ๑ ยาทั้งน้เี อาเท่ากนั สรรพคุณ แก้ไข้เรื่อรงั ล้อมตบั ดับพิษ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละเอียด เอาน้าจนั เป็นกระสาย ทาแท่งไว้ ๑. ถ้าไข้ให้ร้อนฝนด้วยน้าดอกไม้ ท้ังกินทั้งชโลม

๗๒ ๒. ถ้าไข้กระหายน้า ฝนด้วยน้า ข่า ต้ม ๓. ถ้ากินข้าวมิได้ฝนด้วยน้าข้าว ๔. ถ้านอนมิหลับฝนด้วยน้ามะนาว แทรกฝ่ินน้อยหนง่ึ นอนหลบั แล ๕. ถ้าเป็นลมเสียดจกุ อก ฝนด้วยน้ากะทือหมกไฟ ตาเอาน้าละลายให้กิน แก้ลมเสียดอก ตำรบั ท่ี ๒๒ ยำเขียวแกโ้ รคทงั ปวง สว่ นประกอบ ใบสะเดา ๑ ใบย่านาง ๑ ใบมะเฟือง ๑ ใบมะยม ๑ ใบผักขวง ๑ ใบริไร ๑ ใบขมนิ้ อ้อย ๑ ใบระงบั ทั้ง ๒ ใบเงิน ๑ ใบทอง ๑ ใบฝกั ข้าว ๑ ใบมะลิ ๑ สรรพคุณ แก้โรคทั้งปวง แก้ร้อนภายใน ล้อมตบั ด้วย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้าข้าวสาร กินบ้าง พ่นบ้างแล ตำรับท่ี ๒๓ ยำเขียวขนำน สว่ นประกอบ ใบหมากผู้ ๑ ใบหมากเมีย ๑ ใบผักตาลึง ๑ ใบมะยม ๑ ใบมะเฟือง ๑ ใบสะเดา ๑ เถาวัลย์หัวด้วน ๑ น้าดับไฟ ๑ ใบพาโหม ๑ ใบหนาด ๑ ใบกระทืบยอด ๑ ใบเฉียงพร้านางแอ ๑ ใบน้าเต้า ๑ ใบย่านาง ๑ ใบนมพิจิตร ๑ ใบชมพู่ ๑ ใบคนทีสอ ๑ ใบขี้เหล็ก ๑ ใบกระวาน ๑ หญ้า งวงช้าง ๑ ใบชบาทั้ง ๒ ใบสังทา ๑ ใบชุมเห็ดไทย ๑ ใบก้างปลาท้ัง ๒ ใบไม้เท้ายายม่อม ๑ ใบ อังกาบ ๑ หญ้าแพรก ๑ ใบพริกไทย ๑ ใบพันงูแดง ๑ ใบโทงแทง ๑ โคกกระสุน ๑ ขอบนางทั้ง ๒ ใบแพงพวย ๑ ขิง ๑ ใบหอมแดง ๑ ใบขีห้ นอน ๑ เอาเท่ายาทั้งหลาย สรรพคุณ แก้ไข้ท้ังปวง สรรพคณุ ตามแต่จะใช้ยกั น้ากระสาย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ ตำรบั ท่ี ๒๔ ยำเขียวแท่งทอง ส่วนประกอบ เอาจันทั้ง ๒ พิษนาศ ๑ ระย่อม ๑ ไคร้เครือ ๑ มหาสดา ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่าน ร่อนทอง ๑ ใบสมี ๑ ใบมะตมู ๑ ใบมะระ ๑ ใบพิมเสนเท่ายาท้ังหลาย สรรพคุณ แก้สรรพไข้แก้พิษฝดี าษเหอื ดหัดฝกี าฬสายฟ้าฟก กระทุงไข้แทรกดีงู พิมเสนแก้สรรพไข้ ทั้งปวงตามแตจ่ ะยกั น้ากระสาย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้กิน ตำรับท่ี ๒๕ ยำเขียวสรรพคณุ ส่วนประกอบ ใบขี้หนอน ๑ ว่านหางจระเข้ ๑ ผักบุ้งร้วม ๑ ใบถ่ัวแระ ๑ ใบมะยม ๑ ใบขี้เหล็ก ๑ ใบน้าเต้าขม ๑ ใบสมี ๑ ใบมะระ ๑ ใบชิงช้าชาลี ๑ ใบขี้กาแดง ๑ ใบว่านมหากาฬ ๑ ใบพุงดอ ใบ

๗๓ แคแดง ๑ ใบแพงพวย ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ ฆ้องสามย่าน ๑ ใบผกั เป็ดแดง ๑ ใบหมากผู้ ๑ ใบระงบั พิษ ๑ หญ้าปากควาย ๑ หญ้าแพรก ๑ ใบย่านาง ๑ ใบก้างปลาแดง ๑ ใบหมากเมีย ๑ ใบฝ้ายแดง ๑ ใบ มะเฟือง ๑ ใบผักปลาบ ๑ ใบคนทา ๑ ยา ๓๐ สิ่ง สรรพคุณ แก้ได้สารพดั ไข้ท้ังปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ เอาเท่ากันบดทาแท่งไว้ นา้ กระสายละลายยาตามกระแส เมือ่ จะกินยังน้ากระสาย ๑. ถ้าจะให้ยาน้ันกล้าเอาหญ้าหนูฝนใส่ลงให้ครัน แทรกสารพัดดีเป็นกระสาย บดเป็น แท่งไว้ทั้งกินทั้งชโลม ๒. ถ้าร้อนกระวนกระวายละลายน้าดอกไม้ ชโลมละลายน้าซาวข้าว ๓. ถ้าจะกวาดซางละลายน้ามะนาว นา้ สุรากไ็ ด้กวาดขนึ้ โดยดีแล ๔. ถ้าใหส้ ่นั ร้อน ฝนนาจันทน์แทรกใช้ได้ ๑๐๘ ตำรบั ท่ี ๒๖ ยำเขียวมหำนันทคุณ ส่วนประกอบ เอาจนั ท้ัง ๒ ระย่อม ๑ พิษนาศ ๑ ไคร้เครอื ๑ มหาสดา ๑ เนระพูสี ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง หัวเปราะ ๑ หัวถั่วพู ๑ รากทองหลางหนาม ๑ รากทองหลางใบมน ๑ ฝาหอย โข่ง ๑ เบี้ยผู้ ๑ สองสิ่งนี้เผาไฟแลใบเอ็น ๑ ใบทอง ๑ ใบหมากท้ังสอง ใบสมี ๑ ใบพิมเสน ๑ ใบ เฉียงพร้าหอม ๑ ฆ้องสามย่าน ๑ ใบว่านหางจระเข้ ๑ ใบจิงจ้อ ๑ ใบชุมเห็ดทั้ง ๒ ใบไมยราบ ๑ ใบน้าเต้า ๑ ใบฟักเขียว ๑ ผักปลังท้ัง ๒ ใบก้างปลาท้ัง ๒ ใบถั่วแระ ๑ ใบย่านาง ๑ ใบผักเค็ด ๑ ใบปีบ ๑ ใบมะยม ๑ ใบมะเฟือง เถาวลั ย์ดว้ น ๑ กระแตไต่ไม้ ๑ ยาท้ังน้ี สรรพคุณ สาหรับแก้ไข้ท้ังปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดแท่งไว้กิน ๑. ถ้าคล่ังละลายน้าลูกยอร้อนรน ร้อนราย ละลายน้าฝร่ังฝนแทรกเข้าให้กิน ถ้ามิฟัง ละลายน้าข้าวสุกเคีย่ วงาฝนด้วยกัน ๒. ถ้าไข้พิษ ละลายน้าดอกไม้ให้กินแทรกดีงู แทรกพิมเสน กินแก้พิษข้างภายในท้ังล้อม ตับดบั พิษด้วยกนั ๓. ถ้าพษิ ฝี ดาษ หดั เหือด ละลาย เหล้ากิน ๔. ถ้ากาฬสิงคลีละลายน้าจันทน์ท้ัง ๒ แทรกดีงู พิมเสนแล ๕. ถ้าริดสีดวงละลายน้าเปลือกฝ่นิ ตน้ ก็ได้ เปลือกมะเดื่อ เปลือกแคแดงก็ได้ ๖. ถ้าเจ็บท้องละลายน้าร้อนแทรกขิง ถ้าปวดมวนละลายน้าจันทน์ท้ัง ๒ แทรกเปลือก มะรมุ กิน ๗. ถ้าอาเจียนละลายน้าลูกยอบ้าน ๘. ถ้ากระหายน้านาเหงา้ ใบเงินใบทองตม้ ขนึ้ เอาน้าละลายยาให้กิน

๗๔ ๙. ถ้าไข้สันนิบาตสองคลอง เอาขี้ผ้ึงดิบ ๑ จันทน์ท้ัง ๒ เถามวกทั้ง ๒ ต้มละลายยาให้ กิน เอาพิมเสนราหดั ลงกิน ๑๐. ถ้าระทดระทวยงวยงง ละลายน้าข้าวคัว่ แทรกพิมเสนราหดั ลงกิน ๑๑. ถ้าร้อนในอกแลชัก ละลายน้าลูกมะคาดคี วายเผาแทรกน้าละลายใหก้ ิน ตำรบั ท่ี ๒๗ ยำเขียวมหำคงคำ ส่วนประกอบ ใบมะยม ๑ ใบมะเฟือง ๑ ใบผักบุ้งท้ัง ๒ ใบเงิน ๑ ใบทอง ๑ ใบผักกระเฉด ๑ ใบ แพงพวย ๑ ใบผักปลัง ๑ ฆ้องสามย่าน ๑ ว่านหางจระเข้ ๑ ใบน้าเต้า ๑ ใบฟักเขียว ๑ ใบไมยราบ ๑ ใบตาลึง ๑ ใบถ่ัวพู ๑ ใบฟักเขียว ๑ ใบถอบแถบ ๑ ใบกะเพรา ๑ หญ้าแพรก ๑ หญ้าปีนตอ ๑ หญ้าปากควาย ๑ หัศคุณ ๑ ใบพิมเสน ๑ ใบเปราะ ๑ ใบพรมมิ ๑ ขี้โคสด ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ดินประ สิวดิบแต่น้อย ๑ สรรพคณุ แก้ไข้ทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดแท่งไว้ ตามแตจ่ ะยกั น้ากระสาย เอาเถิด ตำรับท่ี ๒๘ ยำบำบดั โทษทังปวง สว่ นประกอบ ถ่านไมส้ ัก ๑ แมงมุมตายซาก พริก ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ เอาข้าวสารตดิ ครก ๗ สรรพคุณ บาบดั โทษทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงนัตถุ์ ตำรบั ท่ี ๒๙ ยำมหำประสะพิมเสน ส่วนประกอบ เอาจันทั้ง ๒ ระย่อม ๑ พิษนาศ ๑ มหาสดา ๑ ไคร้เครือ ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่าน ร่อนทอง หัวเปราะ ๑ ลูกมะคาดีควาย ค่ัวให้เกรียม ใบน้าเต้า ๑ ใบสมี ๑ ใบรารมลี ๑ เนระภูสี ๑ หวั แห้วหมู ๑ ใบพริกไทย ๑ ใบหมากเท่ายาท้ังหลายใบพิมเสนเท่ายาท้ังหลาย สรรพคณุ แก้สรรพไข้ทั้งปวงแก้เชื่อมเบื่อล้นิ กระด้างคางแข็งแก้ต่างๆ ตามแตจ่ ะยักน้ากระสาย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ดอกพิกุล ๑ ดอกบนุ นาค ๑ ดอกมะลิ ๑ สารภี ๑เกสรบัว ๑ บดทาแท่งไว้กิน ตำรับท่ี ๓๐ ยำนตั ถ์แุ กโ้ รคทงั ปวง (แก้อมั พาตลมในไส้กด็ ี เจ็บคอหตู ามดื กด็ ี เมือ่ กินจมูกเหมน็ ก็ ดี แก้สารพดั แล) ส่วนประกอบ เอามหาหิงคุ์ ๑ ชะมด ๑ พิมเสน ๑ โกฐเชียง การบูร ๑ ว่านน้า ๑ ตรีกฏุก ๑ เปลือกคดั เค้า ๑ สมุลแว้ง ๑ แก่นมะปราง ๑ ดีงูเหลอื ม ๑ สรรพคุณ แก้โรคทั้งปวง แก้อัมพาตลมในไส้ก็ดี เจ็บคอหูตามืดก็ดี เมื่อกินจมกู เหมน็ ก็ดี แก้สารพดั

๗๕ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงนัตถุ์ ตำรับที่ ๓๑ ยำนำรำยณแ์ ผลงฤทธิ์ สว่ นประกอบ เอาดีงู ๑ ดีมา้ ๑ ดีวัว ๑ ดีหมี ๑ ดีหมูเถื่อน ๑ ดีตะพาบน้า ๑ ดีไก่เถื่อน ๑ ดีเต่า ๑ ดีค่าง ๑ ดีงูเห่า ๑ หญ้าฝร่ัน ๑ อาพันทอง ๑ ระย่อม ๑ พิษนาศ ๑ กฤษณา ๑ กระลาพัก ๑ ขอน ดอก ๑ อบเชยเทศ ๑ ชะมด ๑ จนั ทร์ ทั้ง ๒ โกฐทั้ง ๗ ชราท้ัง ๕ นอแรด ๑ งาช้าง ๑ เนาวเขยี้ ว ๑ เขากวาง ๑ รากมะซาง ๑ รากย่านาง ๑ รากมะเฟือง ๑ เบีย้ แก เบี้ยจกั จ่นั สารพดั ยา ๖ ๗ สิ่งนี้ สรรพคุณ แก้ไข้ทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งเอาไว้ ๑. แก้กาฬภายในอกในใจ แก้เชอ่ื มมวั ทรุ นทรุ าย ละลายน้าดอกไม้ ๒. ถ้าชกั ละลายน้าครา ๓. ถ้าอาเจียนละลายน้าลูกยอ ๔. ถ้าแก้สลบละลายน้าครา ๕. ถ้าคลงั่ บ้าดีเดือดละลายน้าจันทน์ ๖. ถ้าแก้ไข้ท้ังปวง แก้ผิดสาแดง ตามแตจ่ ะยกั น้ากระสาย ตำรบั ท่ี ๓๒ ยำจันทน์ไทใหญ่ ส่วนประกอบ เอาจันทน์ท้ัง ๒ หัวมหากาฬท้ัง ๒ เนระพูสี ๑ หวายตะค้า ๑ โกฐสอ โกฐสมอ โกฐ กระดกู โกฐหัวบัว โกฐเชียง โกฐพุงปลา โกฐก้านพร้าว ๑ เกสรบวั หลวง ๑ ดอกบุนนาค ๑ ท้ังนเี้ อา สิ่งละ ๑ บาทชะเอม ๓ บาท หวายตะมอย ๓ สลึง เถามวกแดง ๓ สลึง ระย่อม ๒ สลึง ไคร้เครอื ๒ สลงึ ชะมด ๑ สลึง พิมเสน ๑ สลึง หญ้าฝรัน่ ๑ สลึง อาพนั ๑ สลึง สรรพคณุ กินแก้สรรพไข้ท้ังปวง แก้ไข้จบั ดีนักแล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ ตามแตจ่ ะยงั น้ากระสายเอาเถิด ๑. แก้ระหายน้าแก้ไข้ ละลายน้าดอกไม้ ๒. แก้ลงละลายน้าจนั ทน์ ๓. แก้เจ็บท้องน้อยละลายน้าฝาง ปลูกเลือดให้งาม ตำรบั ท่ี ๓๓ ยำเขียวสรพษิ ส่วนประกอบ ใบสมอทะเล ๑ ใบมะคาไก่หนัก ๑ บาท ใบลูกเขยตาย ๑ บาท กะทือ ๑ ไพล ๑ พริก ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ กะชาย ๑ ตะไคร้ ๑ หัวหอม ๑ ทั้งนี้เอาสิ่งละ ๑ ตาลึง ว่านกีบแรด ๑ ว่าน ร่อนทอง ๑ เปราะหอม ๑ เกสรท้ัง ๕ มหาหงิ คุ์ ๑ การบรู ๑ ทั้งนีห้ นัก ๑ บาท ๒ สลึง ลูกจนั ทน์ ๑

๗๖ ดอกจนั ทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ยาดา ๑ เอาสิ่งละ ๑ บาท ๒ สลึง โกฐน้าเต้าปิง้ เสีย โกฐสอ ๑ โกฐหัวบัว ๑ โกฐเชียง ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐท้ังนีเ้ อาสิ่งละ ๒ สลึง สรรพคณุ แก้สารพัดพิษกไ็ ด้ แก้บวม แก้ลมกไ็ ด้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ ตามแตจ่ ะยงั น้ากระสาย เอาเถิด ตำรับท่ี ๓๔ ยำแกว้ เหนือ ส่วนประกอบ จันทร์ทั้ง ๒ พิษนาศ ๑ ระย่อม ๑ ไคร้เครือ รากคนทา ๑ รากย่านาง ๑ รากมะเดือ่ ๑ รากขดั มอน ๑ รากชมุ เห็ดไทย ๑ รากพมุ เรียง ๑ เถามวก ๑ พุงดอ ๑ กฤษณา ๑ เกสรบัวหลวง ๑ เกสรสารภี ๑ ดอกพิกุล ๑ ดอกบุนนาค ๑ ดอกมะลิ ๑ เถาวัลย์หัวด้วน ๑ ใบนมพิจิตร ๑ ใบ มะระ ๑ ใบกระดอม ๑ ใบขีเ้ หล็ก ๑ ใบผักขวง ๑ ใบพรมมิ ๑ ใบสะเดา ๑ ใบน้าเต้า ๑ ใบบอระเพ็ด ๑ ใบขกี้ า ๑ ใบระงับพิษ ๑ เครือ่ งท้ังนีเ้ อาเท่ากนั สรรพคณุ แก้สารพดั ไข้อนั มีพษิ ให้ทุรนทรุ าย ละลายน้าซาวข้าวกินวิเศษนกั น้ากระสายตามแต่จะ ยกั ใช้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้ ใบพิมเสน ๑ เอากึง่ ยา สรรพเขี้ยว งา ฝนเอาเป็นกระสาย ตำรบั ท่ี ๓๕ ยำนีชื่อภิภพคุณ (ครอบทั้ง ๓ ระดู) สว่ นประกอบ เอาแก้วแกลบ ๑ ลิน้ ทะเล ๑ ว่านน้า ๑ ตรกี ฏกุ ๑ อบเชย ๑ พิมเสน ๑ สรรพคุณ แก้ตามดื ปวดหัว บาบดั โรคทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ทาผงนตั ถุ์ ตำรับท่ี ๓๖ ยำหอมพรมพักตร์ ส่วนประกอบ เอาจันทน์ทั้ง ๒ กฤษณา ๑ กะลาพัก ๑ โกฐเชียง ๑ โกฐสอ ๑ ชะมด ๑ พิมเสน ๑ ดอกบนุ นาค ๑ สกั ขรี ๑ ดอกฟกั ทอง ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ทั้งปวง เชือ่ มเบื่อ ลิน้ กระด้างคางแข็ง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ น้าดอกไม้เป็นกระสายบดกิน ตำรบั ท่ี ๓๗ ยำมหำสุคนธำรสเกสำสำรพัดใจทังปวง และยำเทพชมุ นมุ แล ส่วนประกอบ โกฐท้ัง ๙ เขาสัตว์ท้ัง ๕ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ ลูกขัดมอญ ๑ บาท รากทนดี ๑ บาท ลูกผักชี ๑ บาท ขิงแห้ง ๒ บาท เปล้าน้าเงิน ๓ บาท สะค้าน ๒ ลูก สมอเทศ ๕ บาท รากช้าพลู ๑ บาท

๗๗ สรรพคุณ ถ้าต้องคนฝีใช้ก็ดีลมขึ้นแต่ปลายเท้าถึงศีรษะก็ดี ลมให้เท้ามือเย็น เป็นลมสันนิบาตแก้ อดั ใจ แก้ระสา่ ระสาย วิธีเตรียม วิธีใช้ ทาเป็นผง ละลายน้าผ้ึงรวงกินหนัก ๒ สลึง ลง ๒ ๓ หน ถ้าจะให้ยิ่งขึ้นไป ก็ผสม ทั้งทองนน้ั ให้เอาสรรพเขี้ยว สรรพเขาหนอ่ ฝนแตล่ ะนอ้ ย เอาประสมแทนทองหนกั ๑ บาท บดคนลิ การเข้าด้วยกัน ขัดขันแทนเท่ากัน นวกระสายเหมอื นกัน ตำรบั ท่ี ๓๘ ยำจักพระกำฬ แกไ้ ข้ทังปวง ส่วนประกอบ พริก ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ ใบกระวาน ๑ ลูกเอน็ ๑ ชะเอม ๑ ดอกบุนนาค ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ทั้งปวง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ทาเป็นแท่ง ละลายน้าส้มสา่ ก็ได้ ตำรบั ท่ี ๓๙ ยำเบญจกูล ส่วนประกอบ ให้เอาดปี ลี ๑ ลกู สะค้าน ๑ เจตมลู เพลิง ๑ รากช้าพลู ๑ ขิงแหง้ ๑ สรรพคุณ แก้โรคท้ังปวงได้หมด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงกินก็ได้ตม้ กินกไ็ ด้ ตำรับท่ี ๔๐ ยำสมทุ รธำรำ ส่วนประกอบ เอาใบขีเ้ หล็ก ๑ ใบแพงพวย ๑ ใบสมี ๑ ใบผกั เคด็ ๑ ใบย่านาง ๑ ใบทองหลาง ใบ หมอ่ น ๑ ใบถวั่ แระ ๑ ใบขีห้ นอน ๑ ใบฝา้ ยแดง ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ เถาวัลย์หัวด้วน ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ท้ังปวง แก้ไข้ทั้งปวงแก้ผิดสาแดง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้กิน ท้ังกิน ทั้งชโลมละลายน้าข้าวสาร ดอกไม้ ก็ได้ ๑.๑๖ กลุ่มยำแกไ้ ขต้ ำมนำกระสำย โรคไข้ มกั จะทาให้เกิดอาการต่าง ๆ ตอ่ ร่างกาย การตงั้ ตารบั ยาจงึ ตอ้ งใชน้ ้ากระสายยา หลากหลายเพื่อรกั ษาให้ตรงกับโรคทีค่ นไข้แสดงอาการ เช่น ถ้าคลุ้มคลงั่ ละลายน้าข้าวสารกิน ถ้า กระหายละลายน้าลกู ยอกิน ตำรบั ท่ี ๑ ยำเหลืองคกู่ ัน สว่ นประกอบ พริก ๑ ขิง ๑ ไพล ๑ กระชาย ๑ กระเทียม ๑ หอม ๑ พริกเทศ ๑ หวั ตะไคร้ ๑ ใบ แมงลักป่า ใบแมงลักบ้าน ข่าทั้งสอง ขมนิ้ ท้ังสอง สรรพคุณ แก้ไข้

๗๘ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดแท่งไว้ ๑. ถ้าไข้ใหห้ นาวหนัก ฝนด้วยน้าข่ากิน แก้ร้อนหาย ๒. ถ้ากวาดตานซางละลายเหล้ากิน ๓. ถ่ายมกู เลือด ละลายน้าไพล หมก(เผา)แทรกเหล้ากิน ๔. ถ้าไอละลายน้าลกู สมอกิน ๕. ถ้าอาเจียนละลายน้าขิงกิน ๖. ถ้าแก้กลากแก้ซางเดก็ ๗. ถ้าผใู้ หญ่ ละลายน้าลกู สมอกิน ๘. ถ้ากวาดมิตก แทรกดินประสิวขาว พอลืม กวาดตกแล ๙. ถ้าแก้คอแห้ง ละลายด้วยน้ามะขามเปียก ๑๐. กินแก้คอแหง้ แก้ลม สวิงสวายท้ังปวงละลายน้ามะนาวกิน สม้ ซ่ากไ็ ด้ น้าส้มสายชู ก็ได้ กินแก้ลมทั้งปวงแล ๑๑. ถ้าแก้เลือดสตรีคลอดลกู ละลายน้าขิงกิน ตำรับท่ี ๒ มหำนิลนอ้ ย ส่วนประกอบ หวายขม ๑ ผมคนเผาไฟ ๑ งวงตาลเผาไฟ ๑ ผักกระเฉด ๑ แพงพวย ๑ ใบไผ่แดง ๑ บดละเอียด ทาแท่งไว้ สรรพคุณ แก้ไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละเอียด ทาแท่งไว้ ๑. ลิน้ คาง แขง็ ละลายขณั ฑสกร ๒. ปวดศีรษะละลายน้าดอกไม้ ทั้งกิน ท้ังทา ๓. ถ้าคลุ้มคล่งั ละลายน้าข้าวสารกิน ๔. ถ้ากระหายละลายน้าลกู ยอกิน ๕. ถ้าหอบละลายน้าจันกิน ๖. ถ้าจุกเสียดละลายน้าพิมเสนกิน ๗. ถ้าสลบเอารากขี้กาแดง รากคัดเค้าฝนด้วย น้าข้าวสารท้ังกิน ทั้งทา

๗๙ ๑.๑๗ กลุ่มยำแกไ้ ขค้ ลงั่ เพ้อ อาการคล่ังเพ้อ เป็นอาการแสดงที่เกิดจากพิษไข้ ยาที่ใช้จะเน้นอาการสาหรับลดไข้ภายใน ร่างกาย ที่มีรสขม เย็น จืด เช่น ตัวยาในตารับที่ ๕ ที่มีอ้อยแดง แฝก จันทั้งสอง ซึ่งมีรสขมเย็น เพื่อลดอาการไข้ ตำรับท่ี ๑ ยำแก้คล่งั สว่ นประกอบ มี ๓ ขนาน ขนำน (๑) ใบฝ้ายเทศ ๑ หนอ่ กล้วยตีบเผาไฟ ๑ ขนำน (๒) ฟางข้าว ๑ รากเสนียด ๑ รากหญ้าคา ๑ ขนำน (๓) ชะนูด ๑ ใบตาลึง ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดใหล้ ะเอียด ละลายน้ากิน ๒. ขนาน (๒) ต้มกิน ๓. ขนาน (๓) บดละลายน้าซาวข้าวกินแล ตำรับท่ี ๒ ยำตม้ แกไ้ ข้คลั่ง สว่ นประกอบ รากอ้อยแดง ๑ ถ้ามิได้เอารากมะกล่า ๑ รากผกั ชี ๑ รากเบญจมาศ ๑ ต้มกินกับ น้าซาวข้าว สรรพคุณ แก้คลัง่ แก้รอ้ น วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๓ ยำตม้ แกไ้ ข้คล่ัง ส่วนประกอบ ตาอ้อยแดง ๑ แฝก ๑ จันทั้งสอง ขม้นิ อ้อย ๑ ขิง ๑ สรรพคุณ แก้คล่ังแก้รอ้ น วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน เอาพอข้นกินหายแล ตำรบั ท่ี ๔ ยำชโลมแก้คลั่ง สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนำน (๑) ใบชิงช้าชาลี ๑ ผกั บุ้งทั้ง ๒ ใบบัวหลวง ๑ ดินประสวิ ๑ ดินสอพอง ๑ ขนำน (๒) มะกลา่ เถา ๑ ผกั แว่น ๑ หวั ขม้ินอ้อย ๑ หญ้าตีนกา ๑ หญ้าใต้ใบ ๑ ข้าวสาร ๑

๘๐ สรรพคุณ แก้คลง่ั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาละลายน้าชโลมแล ตำรับท่ี ๕ ยำแก้ไข้คลง่ั สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนำน (๑) รากขี้กา ๑ ตาอ้อยแดง ๑ รากกล้วยตีบ ๑ หญ้าปากควาย ๑ หญ้าแพรก ๑ รากขดั มอน ๑ ใบชุมเหด็ ๑ ขนำน (๒) ว่านร่อนทอง ๑ ลิ้นทะเล ๑ แทรก ลงอาเจียนแลเชื่อมเอาแห้วหมูใส่ลง ยก ลิ้นทะเลออกเสีย ให้กินบ้างชโลมบ้าง ถ้าให้ลงท้อง เอาเกสรบัว ๑ ดอกสารภี ๑ ดอกบุนนาค ๑ เปลือกเฉียงพรา้ นางแอ ๑ ผกั หนอก ๑ ผกั โขมหดั ๑ ผักโขมหิน ๑ ใบพิมเสน สรรพคณุ แก้ไข้คลง่ั ไข้พิษใหล้ งท้อง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดทาแท่งไว้ ละลายน้าซาวข้าวกิน ๒. ขนาน (๒) แทรกลงบดละลายน้าดอกไม้ใบพิมเสน ราหดั ลงแก้ไข้พิษให้ลง ท้องหายแล ตำรับที่ ๖ ยำแกเ้ ชื่อมไข้คล่ัง สว่ นประกอบ หญ้าแพรก ๑ หญ้าปากควาย ๑ หญ้าใต้ใบ ๑ ผกั เสี้ยนผี ๑ ถ่ัวพู ๑ ลูกผกั กาด ๑ ลกู ผกั ชี ๑ ดีปลี ๑ ใบพิมเสน ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้าจัน ท้ังกิน ท้ังชโลมหาย ตำรับท่ี ๗ ยำแกไ้ ขล้ ะเมอไมไ่ ดส้ มประดี สว่ นประกอบ ใบสะคา้ น ๑ ใบบอระเพ็ด ๑ ใบขกี้ าแดง ๑ใบกระดอม ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ละเมอไม่ได้สมประดี วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาเอานา้ ให้กิน ตำรบั ท่ี ๘ ยำนัตถแ์ุ กบ้ ้ำ สว่ นประกอบ ว่านน้า ๑ น้าประสานทอง ๑ ดีปลี ๑ พริกล่อน ๑ ขิงแห้ง ๑ สงั ขเ์ ป่า ๑ ดีงู ๑ มหาหิงค์ุ ๑ สรรพคุณ แก้บ้า วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงนัตถุ์

๘๑ ตำรบั ท่ี ๙ ยำจติ สวรรค์ ส่วนประกอบ กุ่มทั้ง ๒ ใบมะยม ๑ ใบระงับพิษ ๑ ใบหางจระเข้ ๑ ใบพุทรา ๑ ใบชุมเห็ด ๑ ใบ ทองหลางใบมน ๑ ใบตาลึง ๑ ใบผักขวง ๑ ใบผักบุ้งขัน ๑ ใบขี้กาแดง ๑ ใบมะกรูด ใบมะนาว ใบ พริกไทย ๑ ขิง ๑ ข่าตาแดง ๑ กะทือ ๑ ไพล ๑ ว่านทั้ง ๒ เมล็ดพนั ธุ์ผกั กาด ๑ หวั กระเทียม ๑ หัว หอม ๑ จนั ทน์แดง ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ให้คลั่งทั้งล้อมตับดับพิษ แก้ตาเป็นจักกระฝาน คอฟก สลบ แก้เชื่อมมัว คอแห้ง แก้ลม แก้ฝีดาษ ไข้สันนิบาต แก้นอนไม่หลับ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ เอาใบพรกิ ไทย เท่ายาท้ังนนั้ เหง้าจนั ทน์แดงเป็นน้ากระสาย บดทาแท่งไว้ ๑. แก้ไข้ให้คลั่งทั้งล้อมตับดับพิษ ตาเป็นจักกระฝาน นอนมิหลับ ละลายน้าสุรา (หรือ อาจแทรกดีงกู ิน) ๒. แก้คอฟกพ่นด้วยน้าสุราทา ๓. ถ้าฟกทีใ่ ด ๒ น้าปนู ใสทาฝดี าษนั้นดว้ ยสุรา ๔. แก้สลบละลายน้าดอกมะลิ ๕. แก้เชอ่ื มมวั ไข้สันนิบาตละลาย ละลายน้าส้มซ่า ๖. แก้คอแหง้ น้าตาลแทรก ๗. กินแก้ลมละลายน้าขิง ๑.๑๘ กลมุ่ ยำแปรไข้ ตำรบั ท่ี ๑ ยำแปรไข้ ส่วนประกอบ รากชิงชี่ ๑ รากฝกั ข้าว ๑ ไม้เท้ายายม่อม ๑ รากคนทา ๑ รากย่านาง ๑ สรรพคุณ แปรไข้แล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๒ ยำแปรไข้เพือ่ โลหิต ส่วนประกอบ ใบสะเดา ๑ ใบย่านาง ๑ หญ้าปากควาย ๑ หญ้าแพรก ๑ ใบมะตูม ๑ ใบคนทีสอ ๑ รงั หมาร่า ๑ สรรพคุณ แปรไข้เพื่อโลหิต วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ละลายน้าข้าวสาร ท้ังกินท้ังพน่

๘๒ ๑.๑๙ กลมุ่ ยำแก้ไขเ้ หงื่อออก ตำรับท่ี ๑ ยำแกไ้ ข้เหงอ่ื ออก (ออกตามหน้าผากดังน้าค้าง มริ ู้ว่าร้อนเย็นผนู้ ั้นตาย ถ้าผู้ใดไข้เหงือ่ เอาหน้าผากดังน้ามนั งา ผนู้ ั้นตายแล ถ้าผใู้ ดไข้ไม่รู้ว่าเย็นผู้นน้ั ตายแล) ส่วนประกอบ หัวกระชาย ๑ สรรพคุณ แก้ไข้เหง่อื ออก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บด หอ่ ผา้ ใส่ปากหมอ้ อนุ่ ไฟอบ ไปไว้ทีต่ วั อย่ากินน้าเย็น อย่ากินเข้าอิ่มนัก ตำรบั ท่ี ๒ ยำตม้ แกไ้ ข้เหง่ือออกทังกำย (ให้เหนยี ว ให้หลบั ให้เบือ้ ใบ้) ส่วนประกอบ ขีเ้ หล็กทั้งหา้ ตาเสาทั้งหา้ มะกา ๑ ราชพฤกษ์ทั้งห้า ลัน่ ทมท้ังห้า ทนดีท้ังห้า ว่านน้า ๑ รากช้าพลู ๑ ชะเอมเอาท้ังสอง สรรพคุณ แก้ไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ๑.๒๐ กลุม่ ยำแก้ไขอ้ ื่น ๆ ตำรับท่ี ๑ แกไ้ ข้เหอื ด ส่วนประกอบ มี ๒ ขนาน ขนำน (๑) กระดกู งเู หลอื ม ๑ ลูกมะคาดคี วาย ๑ รากละหงุ่ แดง ๑ ลาโพงกาสลกั ขนำน (๒) รากลาพัน ๑ รากขี้กาแดง ๑ รากย่านาง ๑ รากนมแมว ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) ฝนด้วยน้าสมอ ๒. ขนาน (๒) ฝนน้าขีก้ ลา ตำรบั ท่ี ๒ ยำต้มแกพ้ ิษอิดำอิแดง ส่วนประกอบ รากพิกลุ ๑ หัวแห้วหมู ๑ ก้านสะเดา ๑ ข่า ๑ จัน ๑ รากเสนียด ๑ เปลือกมะตมู ๑ ไพล ๑ เทียนดา ๑ ใส่พรกิ ไทยน้อยหนึง่ สรรพคณุ แก้พิษอิดาอิแดง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มด้วยน้าซาวข้าว กินพิษภายในออกแล

๘๓ ตำรับท่ี ๓ แก้ไขป้ วดพอง ส่วนประกอบ ขนนุ ๑ ลูกสมอไท ๑ ลาพนั ๑ จันทน์ขาว ๑ องั กาบ ๑ รากช้าพลูเท่ายาท้ังหลาย สรรพคุณ แก้ไข้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๑ ตำรบั ท่ี ๔ ยำตม้ แก้ไขดีเดือด ส่วนประกอบ แก่นสน ๑ จันทนา ๑ รากกรุงเขมา ๑ รากพาโหม ๑ ท้ังนี้เอาสิ่งละ ๑ บาท สมอ ไทย ๒ บาท สรรพคณุ แก้ไข้ดีเดือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๕ ยำแกป้ ระดง ส่วนประกอบ มี ๕ ขนาน ขนำน (๑) ยาทาแผลประดง ใบเสนียด ๑ ใบมะขามป้อม ๑ ใบพันงู ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ บด ทา ขนำน (๒) ยาแกป้ ระดงน้า แล้วคนั รงั นกบินหลา ต้มอาบ ขนำน (๓) ยาแก้ประดงเหมันต์ ให้เย็น ให้ฟก ให้ขึ้น ในคอ รากทองหลางใบมน ๑ รากย่านาง ๑ มะเดือ่ ดิน ๑ กะทกรก ๑ ยาน้ีตม้ กินก็ได้ ทั้งกินท้ังทาแล ขนำน (๔) ยาแก้ประดงน้าให้หายใจระส่าระสาย ขี้กาแดง ๑ รากมะตูม ๑ ยาเข้า เย็น ๑ รากทมู ทา ๑ รากนมแมว ๑ ยาน้ีฝนก็ได้ตม้ กินก็ได้ ขนำน (๕) ยาดองแก้ประดงเสน เปลือกเบีย้ กันเกรา ๑ ผกั แพ้วแดง ๑ รากอ้อยช้าง ๑ ดองด้วยสุราฝังขา้ วเปลือกไว้ ๓ วันกิน สรรพคุณ แก้ประดงมีอาการตา่ งๆ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดทา ๒. ขนาน (๒) ต้มอาบ ๓. ขนาน (๓) ต้มกินก็ได้ทั้งกินทั้งทา ๔. ขนาน (๔) ดองด้วยสุราฝังขา้ วเปลือกไว้ ๓ วนั กิน

๘๔ ๒. กลุ่มยำโรคลม หนงั สือเวชกรรมไทย ๑๑ ได้กล่าวถึงวาโยธาตุ ๖ อย่างในรา่ งกาย คือ ๑. ลมอทุ ธงั คมาวาตา คอื ลมสาหรับพัดขึ้นต้ังแต่ปลายเท้าตลอดศีรษะ หรือตั้งแต่กระเพาะ อาหารถึงลาคอ ได้แก่ การเรอ เปน็ ต้น ๒. ลมอโธคมาวาตา คอื ลมสาหรับพดั ขึ้นตั้งแต่ศรี ษะตลอดปลายเท้า หรอื ต้ังแต่ลาไส้นอ้ ย ถึงทวารหนัก ได้แก่ ผายเรอ เป็นต้น ๓. ลมกจุ ฉิสยาวาตา คอื ลมสาหรบั พัดอยู่ในท้องแต่นอกลาไส้ ๔. ลมโกฏฐาสยาวาตา คอื ลมสาหรบั พัดในลาไส้และในกระเพาะอาหาร ๕. ลมอังคมงั นสุ ารีตา คอื ลมสาหรบั พัดท่วั ร่างกาย (ปัจจบุ ันเรียกว่า “โลหิต” แต่ก่อน เรียกว่า “ลม”) ๖. ลมอสั สาสะปัสสาสะวาตา คอื ลมสาหรับหายใจเข้าออก นอกจากนีใ้ นคัมภรี ์ชวดาร ได้กล่าวถึงลมทีเ่ กิดข้ึนในทศเบือ้ งตา่ คอื ลมอมั พฤกษ์และลม อมั พาต บังเกิดแก่ปลายแมเ่ ท้าขึน้ ไปเบือ้ งบน ซึ่งลมท้ัง ๒ นีเ้ ปน็ ที่ตั้งแหง่ ลมท้ังหลาย สาหรบั ตารบั ยาโรคลมทีแ่ ยกได้ ส่วนใหญ่จะเป็นลมทีเ่ กิดในท้องและลาไส้ และลมที่ทาให้เกิด ลิน้ กระดา้ งคางแข็ง ซึ่งมกี ารใชส้ มนุ ไพรที่หลากหลายและแตกต่างกนั ไป แยกตำรบั ยำ กลุ่มยำโรคลม ๒. กลุ่มยาโรคลม ๒.๑ กลุ่มยาแก้ลมต่าง ๆ (ลมจุกเสียด ลมแนน่ ท้อง) ๒.๒ กลุ่มยาแก้อาการลิน้ กระด้างคางแข็ง ๒.๓ กลุ่มยาแก้ลม แก้เลือด ๑กองการประกอบโรคศลิ ปะ สานักงานปลดั กระทรวงสาธารณสุข. ตาราแพทย์แผนโบราณท่ัวไป สาขาเวชกรรม ไทย เล่ม ๑. มปป. (อดั สาเนา).

๘๕ ๒.๑ กลมุ่ ยำแกล้ มตำ่ ง ๆ (ลมจกุ เสยี ด ลมแน่นทอ้ ง) ตำรับท่ี ๑ ยำแก้จุก สว่ นประกอบ ลูกประคาดีควายเผา ๑ หอยกาบเผา ๑ หอยแครงเผา ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคุณ แก้จกุ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้าข้าวสารกิน ตำรับท่ี ๒ ยำแก้จกุ ส่วนประกอบ ผวิ มะกรูด ๑ ผวิ มะนาว ๑ หัวตะไคร้ ๑ ใบหมากทั้ง ๒ รากตีนกา ๑ สรรพคณุ แก้อาการจุกเสียด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาน้าหยนั กินแก้จกุ ตำรับท่ี ๓ ยำแกจ้ ุก ส่วนประกอบ ใบผักเสี้ยนทง้ั ๒ รากหนาด ๑ รากขัดมอญ ๑ รากหมาก ๑ รากมะพร้าว ๑ สรรพคณุ แก้อาการจุกเสียด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๔ ยำแก้จกุ แกช้ กั สว่ นประกอบ ผกั เสี้ยนท้ัง ๒ ผกั แวน่ ๑ ไมยราบ ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ การบรู ๑ สรรพคุณ แก้จุก แก้ชัก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้าข้าวสารกินด้วย ท้ังพน่ ด้วยแล ตำรับท่ี ๕ ยำดันพงุ (แน่นทอ้ ง) ส่วนประกอบ สะคา้ น ๑ ขิง ๑ รากช้าพลู ๑ เจตมูลเพลิง ๑ พริก ๑ สรรพคุณ แก้ดันพงุ (แนน่ ท้อง) วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้าร้อน น้าอ้อยแดง น้าผ้ึงก็ได้ ตำรบั ท่ี ๖ ยำแทง สว่ นประกอบ หญ้าปากควาย ๑ ดีปลีลกู พลู ๑ ลกู คัดเค้า ๑ เจตมลู เพลิง ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคุณ แก้อาการจกุ เสียด

๘๖ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้าไพล น้าขิง กิน ตำรับท่ี ๗ ยำแกโ้ รคท้องขึน (ริดสดี วงก็ดี กินข้าวไม่ได้กด็ ี แน่นอกก็ดี ดันท้อง (แน่นท้อง) เปน็ ก้อน) ส่วนประกอบ พริกถ้วย ๑ เกลือถ้วย ๑ ไพล ๑ ขิง ๑ กระเทียม ๑ หอม ๑ น้ากะทิ ๑ ดีปลีเชอื ก ๑ รากช้าพลู ๑ บอระเพด็ ท้ัง ๓ เปลือกกุ่มท้ัง ๒ ข่าทั้ง ๒ ขิง ๑ เปลือกสะเดา ๑ ข้าวเหนียวดา ๑ สรรพคณุ แก้อาการจกุ เสียด กินแก้มะเหรียน ปจั จุบันลมท้ังปวงหาย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ หงุ คนลิกานเข้ากนั แช่เหล้าไว้ ๓ วันคืน แล้วเสกด้วยตรีสิงเห แล ตำรบั ท่ี ๘ ยำแก้ลมอนั เปน็ กอ้ นในทอ้ ง สว่ นประกอบ เอารากช้าพลู ๑ บาท ขิง ๑ บาท เจตมูนเพลิง ๑ บาท ว่านน้า ๑ บาท กระเทียม ๓ บาท เปล้าน้อย ๒ ตาลึง ๑ บาท ลูกสมอ ๓ ตาลึง สรรพคุณ แก้สรรพลมท้ังปวงหายสิ้น แก้อาการเป็นก้อนในท้องเป็นเถาในท้อง แล้วลมจุกอกขึ้น เปน็ แผ่นเป็นดาน ทว่ั ท้อง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ทาเปน็ ผงไว้กินตามกาลัง ถ้าแรงมากกิน ๒ สลึง ถ้าแรงนอ้ ยกิน ๓ สลึง ๑. ถ้าจกุ อกละลายน้าร้อนกิน ๒. ถ้าเจ็บท่ัวตัวละลายน้ามะนาว ๓. ถ้าเป็นหิด เปน็ ป่วง เป็นตะคริว เป็นเท้าตายมือตายและอาเจียน ละลายน้าร้อนกิน ตำรบั ท่ี ๙ ยำแกล้ มในทอ้ ง ทอ้ งแบนเปน็ กระดำน ส่วนประกอบ รากส้มกรูด ๑ โคกกระสุน ๑ รากละหุ่งแดง ๑ สรรพคุณ แก้ลมในท้องและริดสดี วงในคอในอกให้หวานหทัย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตากใหแ้ ห้ง ตม้ กิน ตำรบั ท่ี ๑๐ ยำแกล้ มให้เสียดกลิงอยู่ในท้อง (เปน็ ป่วงแลกษัยดาน) ส่วนประกอบ หอยแครง ๑ หอยขม ๑ ผักแพ้วแดง ๑ ลูกกระวาน ๑ กานพลู ๑ พริกล่อนเท่ายา ท้ังหลาย สรรพคณุ แก้อาการจกุ เสียด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มผงละลายน้าผ้งึ ร่วง

๘๗ ตำรบั ท่ี ๑๑ ยำหม้อให้สำหรับแก้ลั่นแกล้ ม ส่วนประกอบ ขี้เหล็กท้ัง ๕ แก่นเสมอท้ัง ๒ ตรีกฎุก ๑ ตรีผลา ๑ เถาวัลย์เปรียง ๑ รากตองแตก ๑ สะค้าน ๑ ช้าพลู ๑ แห้วหมู ๑ เจตมูลเพลิง ๑ ใบมัดกา ๑ ใบส้มป่อย ๑ ใบมะขาม ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ลูกมะขามป้อม ๑ รากจิงจ้อ ๑ กาฝาก ๑ ไพล ๑ ว่านน้า ๑ รากกระชาย ๑ ต้นสลัดได ๑ เอา สามชิน้ สรรพคุณ แก้กระสายลมแลกล่อน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ใส่ลงต้มกิน ตำรับท่ี ๑๒ ยำแก้เป็นลมตำยครึ่งตัว สว่ นประกอบ รากถ่วั พู ๑ ทะนาน นา้ มะนาว ๒ ทะนาน ขมิน้ อ้อย ๑ ทะนาน นา้ ขิง ๑ ทะนาน เกลือสนิ เธาว์ ๒ บาท สรรพคณุ แก้เปน็ ลมตายครึง่ ตวั หายแล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ท้ังกินท้ังทา หรอื ถ้ามันเกิดเพื่อเลือดอยู่ใต้อาหาร หมั่นเอาน้ามนั กินน้ที าแล ตำรบั ท่ี ๑๓ ยำแกล้ มอันเกิดแต่หวั ใจ ตน้ ตับ สว่ นประกอบ โหรา ๑ น้ามะนาว ๑ น้าขิง ๑ น้าข่า ๑ น้าเต้าขม ๑ น้าบวบขม ๑ น้ามะรุม ๑ สรรพคุณ แก้ลมอนั หนง่ึ เกิดแตห่ ัวใจ ต้นตับ ให้จุกอกหวานปาก ครั้น ๗ เดือน เป็นเถาเสียดชาย โครงขา้ งซ้าย มนั แก้ตามตวั ให้ผอมเหลอื ง ให้อยากของคาว ๓ ปี ได้แล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ เคี่ยวพอเป็นยาง ก่อนต้มปรงุ จกั ออกชือ่ ถึงพระฤาษี กินเท่าลกู หมากดิบหายแล ตำรบั ท่ี ๑๔ ยำลมองั คลินัน สว่ นประกอบ พริก ๑ ทะนาน ขิง ๑ ทะนาน กระเทียม ๑ ทะนาน ขา่ ๑ ทะนาน ผกั แพวแดง ๑ ทะนาน สมอพเิ ภก ๑ ลูก หุงให้เหลอื แต่น้ามัน แล้วปรุงลูกจัน ๑ ดอกจนั ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ เทียนดา ๑ เทียนขาว ๑ การบรู ๑ สรรพคุณ แก้อาการเจบ็ ต้ังแตน่ ิว้ เท้า แล่นไปถึงตน้ คิว้ ช่วยใหข้ บั ลมเปล่าไป วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน

๘๘ ตำรับท่ี ๑๕ ยำลมชื่อไฟประลยั กัลป์ ส่วนประกอบ กราง๑เอาข้ีเหล็ก ๑ ตาลึง ๑ บาท กรางเอาแก่นแสมทะเล ๑ ตาลึง กรางมะรมุ ๑ ตาลึง กรางส้มกรดู ๑ ตาลึง ผวิ มะกรดู ๒ บาท ๑ เฟือ้ ง พริกไทย ๑ ตาลึง สรรพคุณ แก้ลมจกุ เสียด วิงเวียนเจบ็ หัว เจ็บท้อง เจ็บหลงั ปวดท้องมวน แก้หอบพกั กินอาหาร ไม่ได้ แก้รดิ สีดวงทั้งปวง แก้ระส่าระส่ายในใจ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ๑. ลมพรรดึกท้ังหนกั เบา ไม่ออก ละลายน้ากระเทียมกิน ๒. ถ้าอาการเยน็ ท้ังตัว ให้จกุ เสียดนิง่ ไป ให้นาเปลือกมะรุม ๑ ดีปลีเชอื ก ๗ ต้มน้ายา ละลายกินหาย ๓. ถ้าเจรจาไม่ได้ เอายานี้หนัก ๓ สลึง ละลายน้าส้มสายชู กรอกให้กินยานี้ได้รอดจาก ความตายแลท่าน ตำรับท่ี ๑๖ ยำประจลุ มทังหลำย ส่วนประกอบ น้าประสานทอง ๑ สลึง เกลือสินเธาว์ ๑ สลึง รากจิงจ้อ ๑ สลึง ลูกจัน ๑ สลึง ขิง ๑ สลึง สลอด ๑ สลึง สรรพคุณ แก้อาการลนิ้ ปี่จกุ เสียด แก้พิษยาลง แก้เลือดเน่าในท้อง และเจ็บทั้งตัวปวดหวั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้าผ้งึ กิน ตำรับท่ี ๑๗ ยำแก้ลมอนนั ตคุน ส่วนประกอบ อ้อยชา้ ง ๑ ดีปลี ๑ ใบคนทีสอ ๑ ใบมะตูม ๑ โคกกระสนุ ๑ ใบรักดอกขาว ๑ โพบาย ๑ ทองหลางบ้าน ๑ ดอกจนั ๑ กระวาน ๑ สรรพคุณ แก้ลมอันหน่งึ ชื่อ อนนั ตคุน ให้ลงท้องเปน็ มกู ปาก อก มใิ ห้กินข้าวได้ มกั กินแตข่ องหวาน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้าผ้งึ กิน ๓ เดือน ๑ กราง หรือ ฝน คอื การใช้วตั ถดุ ิบสมนุ ไพรถไู ปมาบนวสั ดุ เช่น หิน ให้ได้เป็นผงยาละเอยี ด

๘๙ ๒.๒ กลุ่มยำแก้อำกำรลินกระด้ำงคำงแขง็ ตำรบั ท่ี ๑ ยำแก้คำงแข็ง ส่วนประกอบ รากตรึงบาดาล สรรพคุณ แก้คางแขง็ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ฝนทา ตำรับท่ี ๒ ยำแกค้ ำงแขง็ สว่ นประกอบ ลกู มะกอก ๑ ข้าวสุก ๑ งวงตาน ท้ังนี้ เผาไฟ รากกะตงั ใบ ๑ เปลือกทองหลาง ๑ สรรพคุณ แก้คางแขง็ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้าขีก้ ลากิน ตำรบั ท่ี ๓ ยำลินกระด้ำงคำงแข็ง (เจรจามิได้นา้ ลายฟมู ) สว่ นประกอบ ใบผักคราด ๑ พริก ๑ ขิง ๑ กระเทียม ๑ สรรพคุณ แก้ลิน้ กระดา้ งคางแข็ง (เจรจามิได้นา้ ลายฟูม) วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้ามะนาว นา้ มะงวั น้าร้อน กรอกเข้าไป กิน ตำรับท่ี ๔ ยำแกล้ ินกระด้ำงคำงแขง็ สว่ นประกอบ ใบสนุ่น ๑ ใสละมุด ๑ ใบสับปะรดแดง ๑ สรรพคณุ แก้ลิน้ กระดา้ งคางแขง็ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดด้วยน้าทาแท่งไว้ ถ้าสลบละลายน้าซาวข้าวทาภายนอก ตำรบั ท่ี ๕ ยำแกไ้ ขห้ ลัง คำง แข็ง สว่ นประกอบ กระดกู งเู หลือม ๑ รากลาโพง ๑ รากละหงุ่ แดง ๑ สีเสียดเทศ สรรพคุณ แก้ไข้หลัง คาง แขง็ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ฝนกบั น้าทาหลัง

๙๐ ตำรับท่ี ๖ ยำนัตถส์ุ ำหรบั คำงแข็งหูตำหนัก ส่วนประกอบ พริกล่อน ๑ เปลือกไข่ไก่ฟัก ๑ ดีปลี ๑ เบี้ยผู้เผา ๑ ใบหนาด ๑ เทียนดา ๑ น้า ประสานทอง ๑ รงั แมงหมาบ้าคัว่ ๑ ชะเอม ๑ อบเชย ๑ พิมเสน ๑ เอาสิ่งละ ๒ ส่วน ๑ กานพลู ๒ ส่วน ๑ ดีจระเข้ ๔ ส่วน ๑ แมงมุมตายซาก ๓๓ ตวั สรรพคณุ แก้ลมอุทรกรนวาด ว่าแตล่ มเนาวนารี สตรีอันมีครรภ์ คลอดบุตรโลหิตตขี นึ้ นตั ถุ์หาย วิธีเตรยี ม วิธีใช้ สาหรบั นัตถ์ุ ตำรบั ท่ี ๗ ยำแก้หลงั แข็ง ส่วนประกอบ ใบครามย่าน ๑ ใบภาจีน ๑ ใบชบาทั้ง ๒ ดินประสวิ ขาว ๑ ดินสอพอง ๑ สรรพคุณ แก้หลังแขง็ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ชโลม ตำรับท่ี ๘ ยำแกส้ ลบ ส่วนประกอบ เปลือกราชพฤกษ์ ๑ ยอดน้าเตา้ ขม ๑ ยอดผักไห่ ๑ ใบย่านาง ๑ สรรพคณุ แกส้ ลบ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายเหล้ากิน หายแล ตำรบั ท่ี ๙ ยำหอมมหำกำฬ ส่วนประกอบ จันทน์ท้ัง ๒ เกสรบัวหลวง ๑ ดอกมะลิ ๑ ดอกสารภี ๑ ดอกพิกุล ๑ ดอกบุนนาค ๑ โกฐสอ โกฐหัวบวั ชะเอม ๑ หวายตะค้า ๑ หวายตะมอย ๑ พิษนาศ ๑ ระย่อม ๑ หวั มหากาฬ ๑ สรรพคุณ แก้อ้าปากมิออก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่งไว้กินแก้กาฬสิงคลี ละลายน้าโกฐหวั บวั แลน้าจันทน์ น้าอ้อยแดงกไ็ ด้ น้ามะพร้าวอ่อนก็ได้ ราหัดพิมเสนกินเถิด ตำรบั ท่ี ๑๐ ยำแกช้ กั สว่ นประกอบ ยอดไผส่ ีสกุ ๑ ใบพาโหม ๑ ใบชิงช้าชาลี ๑ ใบ รากลูกฟักข้าว สรรพคณุ แก้ชัก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตา ทา

๙๑ ตำรบั ท่ี ๑๑ ยำแกช้ ัก สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนำน (๑) ผกั เสี้ยนผี ๑ ผักเสี้ยนบ้าน ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ พิมเสน ๑ ขนำน (๒) ใบผักสาป ๑ รากหญ้าคา ๑ รากจิกน้า ๑ รากอ้อยช้าง ๑ รากย่านาง ๑ รากไม้เท้ายายม่อม ๑ พิมเสน ๑ กานพลู ๑ สรรพคณุ แก้ชัก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) เอาพิมเสนราหัดลง ท้ังกินท้ังพ่น ๒. ขนาน (๒) บดแท่งไว้ ละลายน้าผ้ึงกไ็ ด้ น้าลกู ยอกไ็ ด้ ตำรบั ท่ี ๑๒ ยำแก้ชกั สว่ นประกอบ ใบย่านาง ๑ ใบผักคราด ๑ ใบกะเม็ง ๑ พริก ๑ ขิง ๑ กระเทียม ๑ สรรพคุณ แก้ชกั วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดเปน็ แทง่ ไว้ ฝนยานีแ้ ล้ว จงึ เอาใบรวก ฝนใส่ลงดว้ ย ๒.๓ กลุ่มยำแกล้ ม แกเ้ ลอื ด ตำรับท่ี ๑ ยำแกล้ ม แก้เลือด ส่วนประกอบ บอระเพ็ด ๑ ตาลึง ว่านน้า ๑ ตาลึง ใบสะเดา ๑ ตาลึง ขมิ้นอ้อย ๑ ตาลึง ใบมะตูม ๑ ตาลึง ใบคนทีสอ ๑ พริก ๕ ตาลึง น้าขิง ๑ น้าข่า ๑ น้าผ้งึ ๑ สรรพคณุ แก้ลม แก้เลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๒ ยำแกล้ มเลือด สว่ นประกอบ โกฐพงุ ปลา ๑ บาท กานพลู ๒ สลึง ขิงแหง้ ๑ บาท พรกิ ไทย ๕ ตาลึง ดีปลี ๓ ตาลึง บอระเพด็ ๒ สลึง การบรู ๑ ตาลึง มหาหงิ คุ์ ๒ สลึง ว่านน้า ๒ สลึง เกลือสินเธาว์ ๒ บาท สรรพคุณ แก้ลม แก้เลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตา ฝน กินกับน้าผ้งึ

๙๒ ตำรบั ท่ี ๓ ยำสมุ กระหมอ่ มลมเลือด ส่วนประกอบ เปลือกมะรุม ๑ กุ่มบก ๑ กุ่มน้า ๑ เจตมูลเพลิง ๑ ว่านน้า ๑ ไพล ๑ การบรู ๑ พริก ๑ ดีปลี ๑ ผวิ มะกรดู ๑ เทียนดา ๑ เทียนขาว ๑ สรรพคุณ สาหรับสุมกระหม่อม แก้ลมเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดละลายน้ามะนาว ๑ น้ามะกรูดกไ็ ด้ ตำรับท่ี ๔ ยำชือ่ สงั แพทย์ (แก้ไข้เพือ่ ลมแลโลหิต) สว่ นประกอบ เอาบอระเพ็ด ๑ รากช้าพลู ๑ ขิงแหง้ ๑ แหว้ หมู ๑ รากมะตมู ๑ สรรพคุณ แก้ลม แก้เลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๔ เอา ๓ กิน ๓. กล่มุ ยำโรคเลือด ตำรบั ท่ี ๑ ยำโรคเลือด สว่ นประกอบ ใบมะขาม ๑ ใบส้มป่อย ๑ ใบง้วิ ๑ ใบมะนาว ๑ ใบส้มส่า ๑ ใบส้มคนั ๑ ใบส้มกรูด ๑ สรรพคุณ แก้โรคเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาเอาน้าเคี่ยวให้ข้นแทรกยาดา ๑ บาท เคีย่ ว แลว้ เมือ่ จะให้ลงแทรกดีเกลือกิน ลงแล ตำรับท่ี ๒ ยำเลือดเน่ำทังปวง ส่วนประกอบ เอาใบมะขาม ๑ ใบส้มป่อย ๑ สรรพคุณ แก้เลือดเน่าท้ังปวง เลือดร้ายลงสิ้นแล วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้ม ๓ เอา ๒ ทะนาน เอาเกลือ ๒ บาทเคี่ยวให้ข้น เมื่อจะกินเอาส้มมะขาม มา ละลายยาแล้วปรุงยาดา ๑ เฟื้อง

๙๓ ตำรบั ท่ี ๓ ยำแก้โลหติ พิกำร สว่ นประกอบ ตาอ้อยแดง ๓ ตาลึง ใบมะนาว ๓ ตาลึง ดปี ลี ๑ ตาลึง นา้ ส้มสายชู ๒ ช้อน ใบ มะขามเขียว ๓ ส่วน ตากรองเอาน้า ๑ ส่วน น้าท่าต้ม ๔ ส่วน เกลือแต่พอสมควร สรรพคุณ แก้โลหิตพิการ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน กินเช้าเย็นให้ได้ สามหม้อ สี่หม้อ เติมน้ากินให้ได้ ๑๕ วัน แล้วจงึ งดยานไี้ ว้ จงึ กินยาขบั โลหิตนั้นเสีย ตำรับท่ี ๔ ยำตม้ แกไ้ ขแ้ กเ้ ลือด ส่วนประกอบ รากพุดน้า ๑ รากกระถิน ๑ รากผักเสี้ยนผี ๑ รากเสนียด ๑ รากทองพันชั่ง ๑ ราก ช้าพลู ๑ หวั แหว้ หมู ๑ จกุ หอม ๑ จุกเทียม ๑ จันท้ังสอง สรรพคุณ แก้ไข้แก้เลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน แทรกเลือดแรด ดอกคา เสกด้วยสกัดว่าสปั พลี ตำรับท่ี ๕ ยำขับเลือด สว่ นประกอบ หศั คุณเทศ ๑ แก่นแสมทะเล ๑ หญ้ายองไฟ ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ สรรพคุณ ขับเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาละลายเหล้ากิน ตำรบั ท่ี ๖ ยำขบั โลหติ สว่ นประกอบ พริกไทล่อน ๑ ขิงแหง้ ๑ ดีปลี ๑ ใบมะตูม ๑ หญ้าแซมไซ ๑ ขมนิ้ เครอื ๑ ยาท้ังน้ี เอาสิ่งละ ๓ บาท ลูกขดั มอญ ๑ ใบสลอดต้มดว้ ยน้าเกลือ ตากแดดใหแ้ ห้ง เอาเท่ายาท้ังหลาย สรรพคุณ ขบั โลหติ แก้เลือดแก้ลม วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาเป็นผงละลายน้าสุรา น้าข่า ตำรบั ท่ี ๗ ยำต้มแกล้ งเลือด ส่วนประกอบ หัวยาจีน ๑ ฝาง ๑ ขิง ๑ คร่ัง ๑ พริก ๗ กระเทียม ๗ สรรพคุณ แก้ลงเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน

๙๔ ตำรับที่ ๘ ยำแก้เลือดส่งเลือด ส่วนประกอบ คัดเค้า ๑ แหว้ หมู ๑ รากกาจาย ๑ ผกั เสีย้ นผี ๑ มะแว้งทั้ง ๒ เบญจมาศทั้ง ๕ แมงลกั คาให้เท่ากนั สรรพคุณ แก้เลือดส่งเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๙ ยำต้มแก้กำฬขึนในอกให้ลงเป็นเลือดสดแลเลือดเน่ำแลกำฬพิพัด ส่วนประกอบ เห็ดกระถินพิมาน ๑ ดอกทองหลางน้า ๑ ลูกประคาดีควาย ๗ ลูกพิษนาศ ๑ ระย่อม ๑ ไคร้เครอื ๑ ไม้เท้ายายม่อม ๑ จันท้ัง ๒ ดอกบุนนาค ๑ ชะเอม ๑ ชะนดู ๑ กฤษณา ๑ หวั หอม ๓ หัว สรรพคุณ แก้กาฬพิพัด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มแทรกดีตะพาบน้ากิน ตำรับท่ี ๑๐ ยำพอกกระหมอ่ มแก้เลือด เวียนหวั สว่ นประกอบ กรบ ๑ ทองหลาง ๑ ใบขัดมอญ ๑ ใบเถาวัลย์เปรียง ๑ ใบไผ่สสี ุกเขียว ๑ ขิง ๗ พริก ๗ กระเทียม ๗ ยาดา สรรพคุณ แก้เลือด เวียนหัว วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ยาพอกกระหมอ่ ม ตำรับท่ี ๑๑ ยำบำรุงเลือด ส่วนประกอบ แก่นแสมทะเล ๑ เปลือกมะซาง ๑ กานพลู ๑ ดินประสวิ ๑ สารส้ม ๑ เทียนดา ๑ สรรพคุณ บารงุ เลือด กินเลือดตกสิ้นแลท่าน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาเป็นผงละลายน้าเหล้า

๙๕ ๔. กลมุ่ ยำโรคสตรี มำรดำ และเด็ก แยกตำรับยำ กลมุ่ ยำโรคสตรี มำรดำ และเดก็ ๔. กลุ่มยาโรคสตรี มารดา และเด็ก ๔.๑ กลุ่มยาโรคสตรี ๔.๒ กลุ่มยามารดาหลังคลอด รก และน้านม ๔.๒.๑ กลุ่มยามารดาหลงั คลอด ๔.๒.๒ กลุ่มยาแก้รกติด ๔.๒.๓ กลุ่มยาขับน้านม ๔.๓ กลุ่มยาโรคเด็ก ๔.๑ กลมุ่ ยำโรคสตรี ตำรับท่ี ๑ ยำแกไ้ ขผ้ ำ่ ระดู สว่ นประกอบ มะกา ๑ ใบส้มป่อย ๑ ใบมะขาม ๑ ใบสะเดา ๑ หัวหวายขม ๑ ตะขบทราย ๑ ย่านาง ๑ ไม้รวก ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ผ่าระดู วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๒ ยำต้มแกไ้ ขผ้ ำ่ ระดู ระดผู ่ำไข้ ส่วนประกอบ จันขาว ๑ โกฐหัวบัว ๑ โกฐสอ ๑ หญ้าตีนนก ๑ ชะนูด ๑ แฝกหอม ๑ สมุลแว้ง ๑ ลกู ผกั ชี ๑ ชะเอม ๑ สรรพคุณ แก้ไข้ผ่าระดู ระดูผา่ ไข้ หนว่ งระดู วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ท่ี ๓ ยำนัตถเุ์ ลือดกรงั (เลือดขนึ้ กระหม่อมเป็นบ้าเลือด) ส่วนประกอบ พริก ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ ลาพนั แดง ๑ ว่านเปราะ ๑ หอมแดง ๑ โกฐหัวบวั ๑ ลิน้ ทะเล ๑ ดินสอพอง ๑ เกลือสินเธาว์ ๑ น้าประสานทอง ๑ ชะมด ๑ พิมเสน ๑ สรรพคุณ แก้เลือดข้ึนกระหมอ่ มเปน็ บ้าเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ยาทั้งน้ีตาผง ถ้าผหู้ ญิง ขดั เลือดนตั ถุ์เลือดมาแลท่านตีค่าไว้ ๑ ตาลึงทอง ๑

๙๖ ๔.๒ กลุ่มยำมำรดำหลงั คลอด รก และนำนม ๔.๒.๑ กลุม่ ยำมำรดำหลงั คลอด ตำรบั ท่ี ๑ ยำเลือด สว่ นประกอบ มี ๒ ขนาน ขนำน (๑) ใบกะเบา ๑ ทองพันช่งั ๑ องั กาบ ๑ ผกั กระเฉด ๑ หญ้าใต้ใบ ๑ จุก กระเทียม ๑ กะเบือ ๑ ใบเสลา ๑ ขมนิ้ ๑ ขนำน (๒) สายหยดุ ๑ รากสารพดั พิษ ๑ เสลาดอกบิด ๑ จกิ นม ๑ น้าข้าว ๑ ถอบแถบ ๑ กาฝากรงขาว ๑ นมแมว ๑ สรรพคุณ ยาแก้เลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดละลายน้าทา ๒. ขนาน (๒) ฝนน้ากไ็ ด้ เหล้ากไ็ ด้ ทา ตำรับท่ี ๒ ยำปลูกเลือด ส่วนประกอบ กะทือ ๑ ไพล ๑ ข่า ๑ กระชาย ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ เทียนท้ัง ๕ โกฐสอ โกฐเขมา สมอ ไทย สมอเทศ มหาหงิ คุ์ ๑ การบรู ๑ สารส้ม ๑ ลกู จัน ๑ ดอกจนั ๑ กานพลู ๑ สรรพคุณ ปลูกเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาผงละลายน้าส้มสายชู ตำรับท่ี ๓ ยำขบั เลือด ระดู ส่วนประกอบ รากชบา ๑ ใบชบา ๑ แก่นชบา ๑ สารส้ม ๑ สรรพคุณ ช่วยขบั เลือดระดู วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรบั ที่ ๔ ยำแก้คลอดลูก เลือดไม่หยดุ ส่วนประกอบ ถัว่ เขียว ๑ รากคนทา ๑ แก่นแสม ๑ ฝาง ๑ สรรพคุณ แก้คลอดลูก เลือดไม่หยดุ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน

๙๗ ตำรบั ท่ี ๕ ยำแก้เลือดตีขนึ หวั (ถ้ำลูกออกแล้ว) แกเ้ ลือดเนำ่ สว่ นประกอบ เอานา้ มะนาวจอก ๑ น้ามะขามเปียกจอก ๑ เกลือ ๑ การบรู ๑ สรรพคุณ แก้เวียนหวั แก้เลือดเน่า วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ผสม กิน ตำรับท่ี ๖ ยำแก้เลือดตกหนกั ส่วนประกอบ ผวิ มะกรูด ๑ สารส้ม ๑ พริก ๑ กระเทียม ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ สรรพคุณ กินแก้เลือด เมื่อคลอดลูก แท้งลกู เลือดตีข้นึ เลือดตกหนกั เข้าไฟมิได้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาละเอียด นา้ มะนาว ๑ น้ามะกรดู เป็นกระสาย เกลือราหัดลง กิน ตำรับท่ี ๗ ยำบำรุงเลือดสำหรับอย่แู ละออกไฟ สว่ นประกอบ ใบมะขาม ๑ สลึง ไพล ๑ ช่ัง เกลือ ๔ สลึง สรรพคุณ สาหรับปรบั ไฟธาตุดีนักแลท่าน วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดใหล้ ะเอียด กิน ตำรบั ท่ี ๘ ยำแกเ้ ลือดส่งเลือด ส่วนประกอบ คดั เค้า ๑ แหว้ หมู ๑ รากกาจาย ๑ ผักเสีย้ นผี ๑ มะแว้งทั้ง ๒ เบญจมาศทั้ง ๕ แมงลกั คาให้เท่ากนั สรรพคุณ แก้เลือดส่งเลือด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ๔.๒.๒ กลุ่มยำแก้รกติด ตำรบั ท่ี ๑ ยำรกติด ส่วนประกอบ หวั สะเดา สรรพคุณ แก้รกติด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ฝนด้วยเหล้า กิน

๙๘ ตำรับท่ี ๒ ยำแก้รกติด ส่วนประกอบ อ้อยแดง ทั้งรากท้ังใบ ๑ ผกั กาดท้ังรากทั้งใบ ๑ สรรพคุณ แก้รกติด วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาน้าหยัน กิน ตำรบั ท่ี ๓ ยำแก้รกมิออก ส่วนประกอบ เปลือกพลอง ๑ หัวว่าว ๑ พริก ๗ กระเทียม ๗ สรรพคุณ แก้รกมิออก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ตาน้าหยัน กิน ตำรบั ท่ี ๔ ยำแกร้ กขำดอยู่ในทอ้ ง สว่ นประกอบ ขีค้ วายขาว ๑ รังแมงหมาบ้า ๑ สรรพคุณ แก้รกขาดอยู่ในท้อง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ทาตีนมือ ๔.๒.๓ กลมุ่ ยำขับนำนม ตำรับท่ี ๑ ยำแกน้ ำนมมิออก สว่ นประกอบ โพกกระออม สรรพคุณ แก้นา้ นมมอิ อก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ๔.๓ กลุ่มยำโรคเดก็ ตำรบั ท่ี ๑ ยำประจำท้องเด็ก สว่ นประกอบ ใบสวาด ๑ หญ้าใต้ใบ ๑ ใบคนทีสอ ๑ ใบบอระเพ็ด ๑ ใบห่งิ หาย ๑ หวั ขม้ินออ้ ย ๑ ใบกะเพราแดง ๑ ยาดา ๑ สรรพคุณ ประจาท้องมใิ ห้เป็นซาง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ทาแท่งไว้ ละลายเหล้ากิน

๙๙ ตำรับท่ี ๒ ยำแก้ฟก ส่วนประกอบ มี ๓ ขนาน ขนำน (๑) ใบขีเ้ หลก็ ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ น้าปูน ๑ ดินประสิว ๑ ขนำน (๒) เปลือกมะลิ ๑ หนอ่ ไม้ไผ่สีสกุ ๑ ปูนขาว ๑ ขนำน (๓) เล็บรอก ๑ แตงกวา ๑ หวั ข้าวเยน็ ๑ สารส้ม ๑ สรรพคุณ แก้เด็กฟกจากซาง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ต้มกิน ตำรับท่ี ๓ ยำทำทอ้ งเด็ก ส่วนประกอบ ยาดา ๑ มหาหงิ คุ์ ๑ รงทอง ๑ ดีปลี ๑ ลูกสลอด ๑ พริก ๑ ขิง ๑ กระเทียม ๑ สรรพคุณ แก้ลง วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาท้อง ตำรบั ท่ี ๔ ยำแก้ทอ้ งขึน ส่วนประกอบ มี ๔ ขนาน ขนำน (๑) ใบขีเ้ หล็ก ๑ หญ้าตะไคร้ ๑ ผักเสี้ยนผี ๑ มะนาว ๗ ลกู เอาแตเ่ นือ้ ขนำน (๒) ขมนิ้ อ้อย ๑ ว่านน้า ๑ หวั ไพล ๑ ยาดา ๑ มหาหงิ ค์ุ ๑ ขนำน (๓) ว่านน้า ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ มหาหิงค์ุ ๑ ใบตะไคร้ ๑ หัวปลวก ๑ กระวาน ๑ ขนำน (๔) มหาหิงค์ ๑ ดีปลี ๑ ว่านน้า ๑ ใบทับทิม ๑ หัวไพล ๑ สรรพคุณ แก้เดก็ ท้องขึน้ วิธีเตรยี ม วิธีใช้ ๑. ขนาน (๑) บดทาท้อง ๒. ขนาน (๒) บดด้วยสุราทาท้อง ๓. ขนาน (๓) บดละลายเหล้าทาท้อง ๔. ขนาน (๔) บดพอกสะดือ ตำรบั ท่ี ๕ ยำประจำธำตเุ ดก็ ส่วนประกอบ ใบกะเพรา ๑ ใบสวาด ๑ คนทีสอ ๑ ใบฝา้ ยแดง ๑ ขมนิ้ อ้อย ๑ แมงฟา้ ๑ ดีงู ๑ สรรพคุณ สาหรบั ประจาธาตุเด็ก วิธีเตรยี ม วิธีใช้ บดทาแท่ง กิน