✍️©️

ไเตโฒฒุ::31^1\\ ในณ3:ขาข)ส’Xเต์ฒ3:จุสงีงนเกสัาเปีางีข่ 1 *? ซ]รงข13:ก3โห1โม่3ตเกส้ไ๚ โซ)มซ)โนง1นซ) 3:31ช'ซเานเซ)สิงศ’ผ 2 ™ฐในต3I งงฅ์!ชตฑเสกข31 ปช่,ปน,.ข)3 ฌ เนรห?กข)สํยข)ส!?)ไรขา3131)4 ง่ดเซ)ข)?รนห31313’ ง่นซ่นซ)3สี่^ธนงาศม ซ)ซ)ธ)ไก31ช’^*'3



ไเฅ#ฬ]ณ*!อุป็เ111ซกงีทป็ ในข)Xขาขเส,มเต็งีข)3:จุ35สนเกสัาแาสข หรงข!ร:กรุ)นาใ!เรตเกสัา ๆ ใสัพนข/ในงานข/ร:ราช’หานเข!สิงศ’ข! หสรงม่ร:๘3ฐํในตร|33ฅ์1ชตหเสทฃร)ป^,ม่.น.,ข) ใน เนรุหนาข!สันข/สา?ศรขาร!ร)น รัตเข!ข/สรนหรารๅ รันรันห^หี่ ^ ร่นวาคน ข/หชิศ&้’ก(รรุรุ^า)ช’

ลิขสิทธิของสำนกราชเลขาธิการ จสุตเต.3ฟ0^6 เลขหะ!,ปิยใ\" (V^1^-1 113.^4

พ่ระบาทสมเด็จพระเจาอยู่หำมพระราชดำร'สเหนอเกลา ฯ ว่า หลวงประเสริฐไมตรื (วงศ โชติกเสถยร) ได้ร',บราชการสนอง พระเดชพระคุณด*วยความซอส0'ต่ย์สุจริตประกอบดวยวิริยะ อุตสาหะอย่างยงตลอดมาชานานตงแต่ตนร'ชกาล เบนเหตุให้ทรง ไว้วางพระราชหฤท์ยและได้ทรงยกย่องชุบเลยงในตำแหน่งอัน สำค'ญหลายตำแหน่ง บดน หลวงประเสริฐไมตริ กงอนิจกรรมล่วงไป และกงวาระ ทิสุดทิจะพระราชทานเพล่งศพแล่ว จงทรงพระกรุณาโปรดเกล่า โปรดกระหม่อมให้พิมพ์จดหมายเหตุพระราชกิจรายวนในพระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกล่าเจาอยู่หำ เพิอพระราชทานเบนอนุสรณ์ ทรงหวงพระราชหฤท'ย่ว่าพระราชกุศลทํกษิณานุปทานม'ย่ทิ,ได้ทรง พระราชอุทิศแก'หลวงประเสริฐไมตริ ก‘บทงประโยชน์อินจะพิง เกิดแต่หน่งสอน จะบ่นดาลวิบากสมบตอนด็งาม อำนวยกิฎฐคุณ มนุญผลแก'หลวงประเสริฐไมตริ ในสมปรายภพตลอดกาลทุกเมอ ไป. ทระตำหนกจิตรลดารโหฐาน วนที่ ๑๐ ธนวาคม พทธศกราช ๒๕๑๒

*

คานา สมุดจดหมายเหฅุพระราชกิจรายว'นในร*ชกาลพระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หำ ที่ร'กษาไว้ที่สำน*กราชเลขาธิการ มีตง พ.ศ. ๒๔๒๐ จนถึงบื่สนร*ชกาล แต่บางบี!ขาดหายไปคนหาไม่พบ สมุด เหล่านั้เบนสมุดสำหรบจดบ'นทีกรายวน ซึ่งสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาเทววงศ์วโรประการทลเกล้าฯถวายในการขนบี่ใหม่ เล่มแรก คือเล่มบ พ.ศ. ๒๔๒๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หำทรง บ*นทีกเองเกือบฅลอคที่งเล่ม ต่อจากนนจึงโปรดให้เบึนหน้าที่กรมราช เลขานุการบ*นทีกถวาย ถึงราชกาลที่ ๖ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงปราจิณกิติบด็ ดร'สส'1งก*คขนให้ทลเกล้า ๆ ถวายพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หำ ส่วนหนึ่งเมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๐ และต่อมาเมื่อสนร'ชกาลที่ ๖ แล้ว พระบา สมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หำทรงพระกรุณาโปรดเกล้าๆ พระราชทา หอพระสมุดหลวงให้เบนสมปติของหอพระสมุดสำหร*บ่พระนครซึ่งไค้ เปลี่ยนมาเบนหอสมุดแห่ง-ชาติบดนึ่ สมุดเหล้านนจึงดกไปเบ็นสมปติ ของหอสมุดแห่งชาติดำย หอสมุดแห่งชาติไค้อนุญาคให้จดพิมพ์ขํ้ โอกาสต่างๆเบนลำดบมา โดยแบ่งออกพิมพ์เบนภาคๆจนหมดฅนฉบ*บ่ ปรากฏว่ามีผ้นิยมในสารฅถะของจดหมายเหดุพระราชกิจรายวนนึ่อย่าง กวางขวาง และเบนที่เสียดายกนที่หมดฉปบ่ก้างอยู่เพียงนน ไม่มีโ จะได้อ่านทราบกวามอนมีอย่ต่อมา

ข เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ่าอยู่ห่วมีพระราชประสงค ตนฉบ'บหนำสือที่มีอยู่ในสำนิ'กราชเลขาธิการเพี่อพิมพ์พระราชทาน งานศพหลวงประเสทุ)ไมตรี (วงศ์ โชติกเสถียร) สำน*กราชเลขาธิกา จึงได้ก'ดจดหมายเหตุพระราชกิจรายวนในพระบาทสมเด็จพระจุลจอม- เกลาเจ้าอยู่หำเล่มบ พ.ศ. ๒๔๓๑ ต่อจากที่ได้ก*คขนไว้ในรชกาลท นำขนทูลเกล้าฯถวาย ก็ต่องคำยพระราชประสงค์ และทรงพระกรุ โปรดเกล้าฯ ให้พิมพ์ขนพระราชทานเบนจำนวน ๒,00๐ ฉบ*บ ในการพิมพ์ค!งํ้นํ้ ได้จดพิมพ์ภาพประกอบและจดทำก เชิงอรรถในบางแห่งดำย. สำนิกราชเลขาธิการ ว*นํที่ ๘ ธ*น'วาคม ๒๕©๒

พระมหาครุผาธิคผ สมเด็จพระบรมราชินนาถ ทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ส่งแจกนดอกไม้ไปพระราชทาน แก'หลวงประเสริฐไมตริ ขณะทบวยทบาน



พระมหากรุณาธคุณ คุณหลวงประเสริ;ฐไมตรีไค้ยำยลังลัดจากกระทรวงการค่าง ประเทศมาประจำสำนักราชเลขานุการในพระองค์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๙ และได้ตามเสด็จไปประจำ ณ ที่ประทบเมืองโลซานน่ในตำแหน่งราช- เลขานุการประจำพระองค์พระบาทสมเด็จพระเรัๅอย่หำตราบจนกระทง เสค็จกฒัประเทศไทยเบนการถาวร เมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๔ รวมเวลาประ- มาณเกือบ ๖ 1) ในระหว่างเวลาที่คุณหลวงประเสริ^รับราชการสนองพระเดช พระคุณ ณ ประเทศสวิฅเซอร์แลนค์นํ้ แม้จะมีราชการไม่ถึงขนหนัก ฅลอคเวลา แค่บางกราวก็ถึงขนมากและรีบค่วน เพราะตองทำงานแค่ ผู้เคียว บางขณะก็ฅองทำตนวางตนให้ภาคภูมิสมในลักษณะราชเลขา- นุการประจำพระองค์ บางขณะก็ฅ่องสงบอยู่ในสำนักราชเลขานุ ทำฅำเบ็๋นเสมียนพิมพ์ดีด รับโทรศพที่พูตโทรศพที่คำยฅนเอง ๆลๆ วางตำมีบทบาทรับตำแหน่งค่าง ๆ ของสำนักราชเลขานุการประจำ พระองค์ให้ครบถำนอย่างสมบูรณ์และสมเกียรติ ฅลอตเวลาที่ประจำ ณที่ประทบเมืองโลซานน์นั้ พระบาทสมเด็จ พระเจ้าอยู่หำได้ทรงแสดงพระเมตตาแก่คุณหลวงประเสริ^เสมอมา และเมื่อมีการสี่ง,ใดที่'จะตองปฏิบํต โดยเฉพาะลับฝรังแล้วก็ท และแนะคำยพระราชกระแสอนนื่มนวล ที่งนํ้ ทำให้คุณหลวงประเสริ^ มีกำลังใจและจงรักภกคีต่อองค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หำอย่างสค

บางกราวมึงานบางอย่างซึ่งในทรรศนะของคุณหลวงประเสริฐเ อย่างห'แง แค่เมื่อกราบบำคมทูลแล้วไม่ทรงเห็นดำย คุณ,หลวงประเสริ ก็เวียนกราบบ'งคมทูลหลายกรงหลายคราเหมือนก้บเด็ก ‘คุ จะกราบบ*งคม ทูลขออะไรสำอย่าง เรื่องชนิดนึ่มำจะ เบนพวกนักหนังสือพิ ประเทศมารบกวนขอเผาถ่ายพระบรมฉายาลำษณ์ซึ่งมีอย่เบนเนือ คิคว่าจะหารายไค้ ไม่ว่าจะเบ็1นประการใด พระบาทสมเด็จพระเล้าอยู ไม่เคยกรั้วหรือทรงแสคงอะไรที่ว่า'ไม่พอพระราชหฤทํยแก่กณหลว เสริฐ เลย ทำให้คุณหลวงประเสริฐมีพลำใจและนึกถึงพระมหากรุ อยู่เสมอ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๔ ตามเสด็จกลบมาประเทศไทยแล้ว ทรง พระกรุณาโปรดเกล้า ๆ ให้ริบราชการเบนราชเลขานุการในพระองค เด็จพระบรมราชินืนาถ ณ พระตำหนิกจิตรลดาต่อไป คุณหลวงประเสริฐไมตรีรีบเรีมเรียนพระราชอธยาศ'ยสมเด็จ พระบรมราชินีนาถ ปรารภหนักใจว่าอาจจะทำอะไรที่เบึนกาวผิดพลา ไค้ แค่กิคว่าถึงแม้จะผิดพลาดก็กงจะพระราชทานอภไเให้ เพราะท พระราชอธิยาศ,ยงดงามเยือกเย็นเบ็๋นคุณล้กษณะประจำพระองค์อยู่แล พระราชกิจใน!)แรก ๆ ยำไม่มากมายนัก แด่บื่ด่อ ๆ มาไค้เพี่มเ ทวีคูณตรีคูณอย่เรื่อย ๆ การจดการค่อนรบแขกไทยและด่างประเทศ มีไม่นอย อนึ่ง พระราชกิจก็ผิดแผกแตกต่างไปกว่าพระราชกิจข พระบาทสมเด็จพระเล้าอยู่หำ แค่อย่างไรก็ตาม เมื่อไค้นำความก บงคมทลเรียนพระราชปฏิบตแล้ว ทรงมีพระราชเสาวนีย์แนะถึงเ

(๓) ให้แก้ไขควยกระแสพระราชคำรสอนนีมนวลเช่นเดียวกน ทง์มีพระ พ*กฅร์ยี่มแย่ไแจ่มใสทรงพระเมตตาตลอดเสมอมา ทำให้คุณหลวง ประเสริฐสบายใจ และมีกำลังใจหาญสู้ในพระราชกิจซึ่งมีมาทำทิศใ ระยะหล*ง ‘คุ คุณหลวงประเสริฐไมตรีเรี่มบืวยเมื่อ พ.ศ. ๒๕0๙ ควยโรค ^เ1(0 11ฑ1ทนก6 ธx{'011ส^1V^ 06โ1ฑ311113 คอเซลลในรางกายเกดขดแยง ก้นเอง ได้รีบการทรมานจากโรคน้มาก เมื่อเจ็บประมาณ ๒ ใ]เศษ ก็ได้เปลี่ยนวธีร*กษา อาการดีขนจนคิดว่าจะมีหว*ง แด่ความหวงน1น ก็ต้องสลายไป ย*งหาสาเหตุไม่ไค้ว่าอะไรทำให้หำใจลมโดยเฉียบพลัน ที่ง ‘คุ ที่รีบการตรวจว่าหำใจดี รวมเวลาที่บวยถึง ๒ บี่ก*บ *๐ เดือนเศษ ชีวิฅก็ต้องพ่ายแพ้แก่พญาม*จจราช ยั้อแย่งคืนมาไม่ไค้แม้ว่าจะได้พยา อย่างสุดผึ๋มือ ขณะที่ลมบวยนน สมเด็จพระบรมราชินีนาถ ได้ทรงเอาพระท*ย ใส่ไต่ถาม พระราชทานคอกไม้ กระเช่าผลไม้ ให้ราชเลขานการใน พระองค์และขำทูล ละอองธุลี พระบาทไปเยี่ยมที่ บาน และที่โรง พยาบาล เนือง ๆ จวบจนวาระสุดต้าย เมื่อคุณหลวงประเสริฐรบพระราชทาน กรงใด ก็นีงนาน ซาบซงในพระมหากรุณาธิคุณจนบอกไม่ถก อนึ่ง ขณะที่พกรกษาต้วอยู่ที่โรงพยาบาล ก็โปรดเกลัา ฯ ให้รบไ ในพระบรมราชานุเคราะห์ ทรงนึกถึงขำทูลละอองธุลีพระบาทไม่ได้ ละที่งเลย คณหลวงประเสริฐไมตรีถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวนที่ ๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕@๒ ทรงพระกรุณาโปรดเกลัา ๆ ให้รบศพไว้ในพระบรม

(๔) ราชานุเคราะห์ และจะเสด็จ ๆ พระราชทานเพลิงศพแก่คุณหลวงประ เสริ^ไมตรี อไแบนเกียรติแก่คุณหลวงประเสริฐและสกุลโชติกเสถียร อย่างหาที่สุคมิได้ เบนพระ!มหากรุณาอคณล่นเกลาลนกระ!หม่อม หปืรา ประเสริฐไแตร พฤศจิกายน ๒๕๑๒

ทระมหากรุณาธิคณ

X* V'\"\" ‘ .-!^ชิ -

หลว'}ประเส?!ไมตรี (ว'}ศ์ โชติกเสถียร) ป.ช., ป.ม., ห.รี. ชาต^ 0๖ ตุลาคม ๒,*(*๐ อน็ปึกรรม ๘ มฤคปึกายน ๒&อ13

(?ษติ&เกติ*?? ฟ่^?^?เ^^ .?.ก ,.11.(1 ..อ*.[เ 03*3*เ/ แคโผีต .'๔0 กแกเ ๔©38๙ แชโค(กิๆไค ๖ แ?โกคแธ





ปร?{วํตโดยสิงเขป ของ หลวงประเสริฐไมลร (วงศ โชติกเสถยร) หลวงประเสริ3ไมฅรี (วงศ์ โชติทเสถียร) เบนบฅรของพระยา สรรพกิจปรีชา (ชื่น โชติกเสถียร) และคุณหญิงฉลวย สรรพกิจปรีชา เกิคเมื่อวนที่ ๑๖ ตุลาคม พ.ศ. ๒๔๔๐ ณ อำเภอพระนคร จ*งหว*ด พระนกร มีประว์ติย่อโดยส*,งเขป คือ การศกบา เมื่อกรงเยาว์'วิย หลวงประเสริ3ไมตรีได้เรีมเรียนหน*งลึอที่ โรงเรียนว*คอนงค์ และไปฅ่อที่โรงเรียนราชวิทยาล*ยเบีนโรงเรียนสุดท็าย ในประเทศไทย หล*งจากนนพระยาสรรพกิจปรีชาผู้บิดาซึ่งขณะนน รบราชการอย่ ณ กรุงลอนดอน ไค้ให้ไปศึกษาฅ่อที่ประเทศอ*งกฤษ ขณะนนมีอายเพียง ๑๔ บี การศึกษาในประเทศอ*งกฤษปรากฏด้งนํ้ พ.ศ. ๒๔๕๔ เขำเรียนที่ ^ร0๒ฒซ0น56 ร0เ1๐01'//ธธณแศ'- พ.ศ. ๒๔๕๖ 011-ร63 ธถ51&0(า จบช*ใ-เสงสดชองโรงเรยนน อ*นเบีนโรงเรียนเดรียมเขำโรงเรียน ?11๖110 8๐1า๐๐1 เขาเรยน ๖11(ริ0แ68© ธฑธึ!&ก(า ไค 1-0ผ 1^1(1(316 II

พ.ศ. ๒๔๕๘ (0 พ.ศ. ๒๔๖๐ เฅรียมสอบเข่ามหา:วิทยาลย 0x1๖๗ กบกรู พ.ศ. ๒๔๖๔ ส่วนฅัว และสอบเข่ามหาวิทยาลัยนื่ไ หนึ่งบื่ภายหลัง เข่าเรียนทีมหาวิทยาลัย 0x1๖๗ จนได้ ปริญญา 8.^. เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๔ ได้ไปเรียนอ*กษรศาสตร์ต่อที่ประเทศฝรีงเศส การร็บราชการและตำแทน'งหน,'เท หลวงประเสริฐไมฅรีเริ'มเข่าทีมราชการเบนนกเรียนผู สถานทูตไทย ณ กรุงลอนดอน และเบนผู้'ช่วยสถานทูฅนื่ประมาณเก ๕ บี่ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗0 ได้ยายไปเบื่นเลขานุการตรีประจำสถานทูตไทย ณ กรุงปารีสต่อไป และไค้เลื่อนขํ้นเบนเลขานุการโทอยู่ต่อเนื่ สถานทูต ณ กรุงปารีสจนถึง พ.ศ. ๒๔๘๒ รวมเวลาที่อยู่สถานทูฅนื ประมาณ ๑๒ บื่ จึงกลบเข่ามารบราชการประจำกระทรวงการต่าง ประเทศ รวมเวลาชีวิตแห่งการศึกษาและทีบราชการ ณ ต่างประเทศของ หลวงประเสริเไมตรี ต่อเนื่องรวมกนมาประมาณ ๒๙ บื่ในระยะนื่ พ.ศ. ๒๔๘๕ หลวงประเสริ^ไมตรีไค้รบแต่งตํ้งให้ไปเบื ไทย ณ เมืองไซ่ง่อน จนไค้รบตำแหน่งเบื่นกงสุลใหญ่ไทย ณ เมือง ตลอดมา ๔ บื่ พ.ศ. ๒๔๘๙ หลวงประเสริ^ไมตรีไค้ร*บโอนให้ประจำสำนัก งานราชเลขานุการในพระองศ์ และไค้ตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ

() อยู่หำไปประจำ ณ ที่ประทำเมืองโลซาน'แประเทศสวิตเซอรแลนคใน ตำแหน่งราชเลขานุการประจำพระองกตราบจนกระท'งเสด็จกล*บพระนคร 1มนิ พ.ศ, ๒๔๙๔ พ.ศ. ๒๔๙๔ รำราชการเบีนขำราชการสำนำพระราชว'ง ใน ตำแหน่งราชเลขานการในพระองค์สมเด็จพระบรมราชินีนาถ ประจำ ณ พระตำหนำจิตรลดารโห^าน พ.ศ. ๒๕๐๕ ออกจากราชการเพื่อร'บบำนาญเพราะเหตุสูงอายุ ทรงพระกรุณาโปรดเกล่า ๆ ให้หลวงประเสรเไมตรีปฏิบ้ฅหน่าที่ที่เกี่ย ขํอ์งกำพระราชกิจในสมเด็จพระนางเจา ๆ พระบรมราชินีนาถต่อไป ราชการพิเศษ กำยายน ๒๔๖๘ เบนผู้ช่วยผู้แทนรำเบาลผึายไทยในการประชุม 000(1087 &เา(1 060{ว1ว751^ ทีกรงมาคริค กำยายน ๒๔๖๙-๗๐ เบ็่นผู้ช่วยในคณะผู้แทนในการประชุมสำนิบาต ชาติที่เจนีวาประจำบี ๒๔๖๙ และ ๒๔๗๐ กำยายน ๒๔๗© เบีนเลขานุการในคณะผู้แทนโนการประชม สำนิบาตชาติที่เจนีวา มิถุนายน ๒๔๗๒ ถึง เบีนผู้แทนร*ช่เบาลไทยในการประชุมประจำบี มิถุนายน ๒๔๘๓ ทุก\"]บีของกรรมการของสมาคมนานาประเทศ ว่าควยเรื่องถนน กรกฎาคม ๒๔๘๔ ได้รำแต่งต1งให้ไปราชการพิเศษในคณะผู้แทน รฐบาลไทย รำโอนอาณาเขต'ชุด จ''งห'ว*ดนคร จำปาศกต

^เกรา^เม ๒๔๘๕ (๘) ธนวากม ๒๔๙๔ มิถุนายน ๒๕๐๓ เบนกรรมการผู้1ช่วย,ในคณะผู้แทนผายไทยในคณ กรรมการบกบนเฃฅแคน คณะริ^มนฅรีลงมคิแต่งฅํ้งให้เบนกรรมกา พิจารณาปรบปรุงช้รู่เธรรมนูญ ตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจิาอยู่หำไปประเ อเมริกาและยุโรป อสริยากรณ็๋และเกยรติยศทึได้รบจากต่างประเทศ (ตามลำติ'บ เบญจมาภรณ์ช้างเผือก จตุรถาภรณ์มงกุฎไทย จิตรถาภรถ!,ช้างเผือก ตริฅาภรณ์มงกุฎไทย (ว!!©Vช1161: บ6 ณ บ621011 บ'เง01ม]6ษ1' มงกุฎอิตาลี ชน ๔ 0810161: บ© 1’0โบ1'6 บ6 บ©0[501บ บ6 บ6เ21เ1เ16 ตริฅาภรถเช้างเผือก ตติยจลจอมเกล้าวิเศษ เหรียญบรมราชาภิเษกรชกาลที่ ๙ ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย เหรียญจิกรพรรติมาลา ทวีติยาภรณ์ช้างเผือก เหรียญรํฅนาภรณ์ ชน ๓ ทุติยจลจอมเกล้า

(-) 1-3 016(1^1116 ซ6 1ล 00111\"1*00116 (เหรียญทอง) ประถมาภรณีมงกุฎไทย เหรียญราชรวิทอง ประถมาภรณ์ช้างเผือก หลวงประเสริฐไมตรีไค้ถึงแก่อนิวิกรรม เมื่อว*นที่ ๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๑๒ รวมอายไค้ ๗๒ บ ๒๓ วน. เมื่อถึงแก่อนิจกรรมแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราช- ทานนาหลวงอาบศพ พระราชทานเครื่องเกียรติยศประกอบศพตามเกียรติ ของผืได้ร'บพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ประถมาภรณ์ช้างเผือก และทรงพระกรุณาโปรคเกลา ฯ พระราชทานพระมหากรุณาเบนกรณี พิเศษอีกหลายประการ เช่น ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯพระราชทานพระบรมราชานุเคราะห์ ในการศพโดยฅลอคมา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ๆ ให้มีสวดพระอภิ- ธรรมพระราชทาน ๗ คืน และทรงบำเพ็ญพระราชกุศล ๗ วน พระ ราชทานควย อนึ่ง ในโอกาสที่วิะประกอบการรบพระราชทานเพลิงศพ ณ เมรหนำ-พล้บพลาอิศริยาภรณ์ตามเกียรติยศ ไนวนท ๒๙ ธนวาคม ๒๕๑๒ นน ไค้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้สำนกพระราชว'งกำหนด การเบึนงานที่จะเสด็จพระราชคำเนิน ท1งํ้นึ่ นบได้ว่าไค้ทรงมีพระมหา กรณาธิกุณแก่หลวงประเสริฐไมตรี อย่างสุดที่จะประมาณไค้.



พระบาทสมเด็จพระเจาอยู่หัว และสมเด็จพระนางเจา ฯ พระบรมราชินนาถ ทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ พระราชทานพวงมาลาตงหน9,1โ1กศศพในการบำเพ็ญพระราชโI'ศล ฟ่ วน พระราชทานแก่ศพหลวงประเสริฐไมฅร



ณโๆใ!?&[ใ?'เชแใ/!,]ษ?ใแ'แ^แเ'{ส้.แใเ^ ณษ











วํนทรํช์กาล ๗0๘® วน ๓ ฯ ๕ คา บชวดยํงเปนนพศกํ ๑๒๔๙ 6) (๑0 เมษายน ๒๔๓๑(6เ)) ว*’นนเรื่มว่นจ่ายสงกรานฅบื่ช'วคส่ม่ฤทธิศก โปรดให้แผ่พระ ราชกุศลพระบรมวงษานุวงษ ขำ-ราชการก่อพระทรายที่ว'คเทพคิริน- ทรา^วาศดามเคย เวลาเย็นมีการสวดพระพุทธมนฅฉลองพระเจดีย์ทราย ที่วดเทพคิรินทราวาศ พระสงฆ ๓๐ รูป ที่ในพระบรมมหาราชว*งมีการสวดพระพุทธมนฅเศกนาที่จะ สรงมุรธาภิเศกในพิธีสงกรานฅนี พระกรูไทย ๔ ราม*ญ ๔ .สวดบน พระที่น*งอาภรณ์กิโมกข พระเจ้าอยู่ห์วไม่ได้เสด็จออก วันทร่ชกาล ๗0๘๒ ว่น ๔ ฯ ๖ คา บชวดย่งเปนนพศกํ (๑๑ เมษายน ๒๕๓๑) วน-นีเปน'วนมหาสงกร'านฅ เวลาเชาเลั้ยงพระสงฆที่สวดมนฅ ว*ดเทพคิรินทราวาศในการฉลองพระเจดียทราย ไม่ได้เสดจพระราช ดำเนิน เวลากํ่ามีสวดพระพุทธมนตบนพระที่นีงดุสิฅมหาปราสาทพิธี เฉลิมพระชนมพรรษาดามธรรมเนียมเดิม พระสงฆที่สวดมนตนน พระ ราชาคณะผู้ใหญ่ผู้นอยที่จะสรงนาและถานาที่แทนพระราชาคณะผู้อาพาธ ๖0 รป สวดมุรธาภิเศกที่พระที่น่งอาภรณภิโมกข ๘ รูป พระเจ้า อย่หวไม่ไค้เสดจออก ((9) ขณะนั้นทาง:าชการยงใช้ปฏิทินจ0นทรคติ บฅ่อมาจงประกาศใช้ปฏิทินสรยคทิและ!ช้ รฅนโกสนทรศ้กราช

วนทรชกาล ๘)0๘๓ ว‘น ๕ ฯ1 ๖ คา บชวดยิงเปนนพศก็ ©๒๔๔ (๑๒ (.นนากน ๒๔๓๑) เวลาเช็าโปรดให้สมเดจพระบรมโอรสาธิราช^ เสดรออก ทรงประเคนพระสงฆที่สวดมนฅเมื่อคืนน ๖๐ รป แลวโปรดให้นิมนฅ พระสงฆที่ฉ*นกือกรมหมื่นวชิรญาณ'๒^ พระองค์เจ้าพระหม่อมเจ้าพระ ราชาคณะผู้ใหญ่ผู้น้อย แลถานาที่มาแทน-พระราชาคณะผู้อาพา ในพระที่นงชนดา ทรงประเกนไตรแพรพ*คขนนกแก่พระราชาคณะที่ง์ ปวงแลวทรงประเคนไตรแพรขวดนาหอมแก่ถานานุกรมที่มาแทนผู้ชรา อาพาธ ถานานุกรมกล*บออกมาแต่พระราชาคณะไปสรงนาพุที่เขา พระ เจ*าอย่หำเสดจไปประท*บที่สรงนาพระคำย แล่วพระสงฆกรองไตรที่ร*บ ใหม่ขั้นไปบนพระที่น้งดุสิตมหาปราสาท พระเจ่าอยู่หำเสดจออกที่น1น ทรงประเคนเช่าแช่ พระสงฆรบพระราชทานฉนแลำถวายอนโมทนา อดิเรกถวายพระพรลาแล่วเสดจขั้น เวลากํ่ามีสวดมนตบนพระที่น'งดุสิตมหาปราสาท เปนการ ฉลองพระทรายบนดาศกดิ พระสงฆที่สวดมนฅ ๔๑ รป แลมีสวด มรธาภิเกีกที่พระที่น้งอาภรณภิโมกขเหมือนเวลาวานน (๑) สมเด็จพระบรมใอรสาธิราช เจำพามหาวชรุณหส สยามมกุฎราชกุมาร (๒) สมเด็จพระมทาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส

๓ วนทรชกาล ณ์0๘๔ ว'น ๖ ฯ ๖ คํ่า บ่1ชวดสํมฤทธิศก ด๒๕0 (ส๓ เททายน เ2)๔๓©) วนนฟน-7นเถลิงศก บี่ชวดสมฤทธิศ1ก็®๒๕๐ เวลาเช้า ๔ โมงเสศ พระเช้าอยู่หำเสดจออกทรงประเกนพระสงฆรบพระราชทาน ฉันเช้าแลว ภอไค้พระฤกษพระเช้าอยู่หำเสดจเช้าสู่พระแท่นสรงมุรธา ภึเศกสนาน ที่ศาลาช้างพระที่นังดสิฅมหาปราสาทตามโบราณประเพณี แลวเสดจขั้นทรงสรงนาพระบรมอ*ษฐิพระอษฐิ ซึ่งเช้าพนักงานเชิญมา ไว้ในพระฉาก แลวเสดจออกทรงประเกน พระสงฆรบพระราชทานฉัน เช้าแช่ เช้าพนักงานเชิญพระบรมอษฐิพระอ*ษฐิประดิษฐานบนพระที่ นังเสวฅฉัตรแลโต๊ะจีน ทรงทอดผ้าก่หลวงสด'ปกรณแลโปรดให้เช้านาย ทอดผ้าก่สด'ปกรณอึกแล้วเสดจขั้น มีสด*ปกรณรายช้อยอึก ๕๐๐ แล้ว พราหมณีเวียนเทียนพระเจดียทราย เสรจแลวพนักงานแห่พระเจดียทราย ไปวดมหาธาตุ เวลาบ่าย ๕ โมง มีกาวเลยงเช้าแช่พระบรมวงษานุวงษที่สนาม หญ้าริมพระวีมานรถยาจนเวลาคํ่า เช้านายทรงเครื่องอย่างยี่บ่1น เวลากํ่าโปรดให้สมเดจพระบรมโอรสาธิราชเสดจไปสด*ปกรณ พระอ*ษฐิพระบรมวงษานุวงษที่หอพระนาค

๔ วันทรํชกาล ต)0๘๕ วน ต) ฯ ๖ คา บชวดส0มฤทธิศก็ ๑๒๕0 (๑๔ (.มนายน ๒๔๓๑^ วนนโปรดให้สมเคจพระบรมโอรสาธิราชเสดจไปสรงนากรม พระปวเรศวริยาลงกรณ/®'1 สมเคจพระพุทธโฆษาจารืย^ ในการ สงกรานฅ วนทร0'ชกาล ๗0๘๖ ว0น ๑'ฯ ๖ คา บชวดสมฤทธิศก็ ๑๒๕0 (๑๕ เมนายน ๒๔๓๑) เวลาเช่าก่อนยํ่ารุ่ง พระบาทสมเดจพระเจ้าอยู่หำเสดจพระ ดำเนิน ทรงพระราชยานแต่น่าพระที่นงจ้ก่รกรีไปประทบพระที่น ราชกิจวินิจฉ่ย ประทบตรีสกบเจ้านายช่าวาชการแลวเสดจลงทรง พระที่น่ง์เวสาตรี ออกเรือพระที่น่งไปตามลำนา ถึงท่ายเกาะเกิดเ เช่า ๕ โมงเสศ หยุดเรือพระที่น่ง้ถ่ายลำเสดจพระราชดำเนินพรอมดำย สมเคจพระนางเจ้าพระบรมราชเทวิที่0’'* พระนางเจ้าพระราชเทวี1(๔) สมเดจพระเจ้าลูกเธอ เสดจขั้นไปถึงพระราชวำบางปอินเวลาเที่ยงเส เสดจจากเรือพระที่นงขั้นทางพระที่นงวโรภาศพิมาน เสดจไปประทบ พระที่น่ง้อุทธยานรามสเกียร (๑) สมเด็จพระมหาสมณเจำ กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ (๒) สมเด็จพระสังฆราช (สา ปุสฺสเทว) (๓) สมเด็จพระศรสวรินทิราบรมราชเหว พระพนสัสสาอํยกาเจำ (๔) สมเด็จพระศริพํชรินทราบรมราชินนาถ





แ02[โ&Iเไ&เ&เ&ซิณ



๔ กรนเวลา ๗ ทุ่มเสศ เกิคเพลิงไหม้ขนที่โรงลกรในพระราชวง เสกจออกประท*บท็องพระโรง โปรดให้พระบรมวงศานุวงษแลทหาร มหาคเล็ก ทหารร*ก่ษาพระองค์เข่า'ไปด*บเพลิง แด่ทหารนนห่ามมิให้ มีสากราวธเข้าไป ส่วนข้าราชการพลเรือนนนไม่โปรดให้เข้าไปเปน อ*นขาก เวลา ๓ ยามเสศ เพลิงคบหมดแล้ว โปรกเกล้า ๆ พระราช ทานเงินแก่ทหารที่ด*บเพลิงท*วกน โปรกให้พระเจ่านองยาเธอหลาย พระองค์ทรงใต่สวนชำระคนที่นอนในโรงลกรให้ไค้ความว่าใครทำเพลิง ไหม้ ไค้กวามว่าอีแยไ)ทาษพน”ก่งาน จุดโกมไว้นอนหลับโคนโคมลม เพลิงไหม้ขั้น โปรดให้ลงพระราชอาญา ๕0 ที ฅามที่มีความผิด วํนที่รํชกาล ๓)๐๘๓) วน ๒ ฯ ๖ คา บ,ชวดสํมฤทธิศก็ ๑๒๕๐ . (๑๖ เนบายน ๒๔๓๑) เวลาบ่าย ๕ โมงเสก พระเจ่าอ?งู่หำเสดจออกประตูเทวะราช คัลไลเปนกระบวนข้างใน เสดจลงเรือพระที่นึง์ลันเชียงใช้ใบแล่นขั ไปตามลำนาเกือบถึงท้ายเกาะพระ เวลายากา เสดจกลับมาประท*บท1อง พระโรง เจ่านายข้าราชการเผา ทรงแต่งเรื่องความกายเปนพระราช นิพนธลงหนังสือวชิรญาณ^ (๑) พระราชปรารภเรองความตายในท่ามกลางอายุ

๖ วนทรชกาล ๘0๘๘ วน ๓ ฯ ๖ คา บ'ชวดส้มฤทธิศก็ ๑๒๕0 (©๓) เบบายน ๒๙๓©) เวลาบ่าย ๕ โมงเสศ พระเจ้าอยู่หำ เสดจเปนกระบวนชำงใ ออกประตูเทวราชกลไล ทรงเรือกนเชียงใช้ใบแล่นล่องไปฅามลำน ถึงเกาะเกิคเวลาทุ่มเสศ เสคจกลบ เสดจประทบทองพระโรง เจ้านาย ชำราชการเผาครู่หนึ่ง เสดจขน วนท้รํชกาล ๘0๘๘ วํน ๔ ฯ ๖ คา บชวดสํมฤทธิศก็ ©๒๕0 (๑^ เมเบายใ4 บปื๔๓๑) เวลากาทุ่มเสศมึการทำบญสวกมนฅทึ,คำหนืกพระอรรคชายา เธอหม่อมเจาสาย^๑) ขนพระฅำหน,กใหม่ ในพระราชวํงบางปอิน พระ สงฆวคนิเวศน์ธรรมประวฅ ๑๐รูป สวคพระพุทธมนฅ พระเจ2าอย่หำ เสคจลงที่นน เจานายเข่าไปเผาควย เวลายามเสศสวคมนฅเสรจเสคจ ขน (๑) ทรงสถาปนาพระอิศริยยศเบน พระอรรคชายาเธอ พระองค์เจาสายสวลภิรมย์ กรมขน สทธาสินนาฎ เมอ พ.ศ. ๒๔๓© เบ1นพระวมาดาเธอ กรมพระสุทธาสิน้นาถูบยมหาราข ปดิวรดา ในร*ชกาลท ฟ่

วนทรชกาล ต่)๑00 วํนื ๕ ฯ ๖ คํ่า บี1ชวดสํมฤทธิศก็ ๑๒๕0 (๑ลิ่ เมษายน ๒๔๓๑) เวลาเช่าโมงเสศ เลั้ยงพระเช่าที่ตำหน*กพระอรรคชายา^ พระเจ่าอยู่หำเสดจลงที่นน เวลากา เสดจออกทองพระโรง เจ่านายขาราชการเผ้า เสดจ ประทบอยู่จนเวลา ๒ ทุ่มเสศ เสดจขน วไเนืมีหุ่นจีนในพระราชวิงจนเวลา ๕ ทุ่มเลิก ที่บางปอินนกลางวินรอนจด ปรอดฅํ้งแด่ ๙๙ ถึง ๙๙ คีกรึ ครึ่ง เวลากลางคืนมีลมพดเสมอไม่ใคร่ขาด ตงแต่วนเสดจพระราช ดำเนินมาถึง ในวินนเวลา ๕ ทุ่มเสศฝนตกมากแลวพรำไปจน ๓ ยาม จึงหาย วนที่รชกาล ต)®0๑ วน ๖ 'ฯ0 ๖ คา บ1ชวดสัมฤทธิศก็ ๑๒๕0 (๒0 เมษายน 1ธุปิ๔๓๑) เวลายํ่ากํ่า เสดจประท,บที่เฉลียงทองพระโรง เจ่านาย ขำราช การ เผ้าทลลอองธุลีพระบาท ประท‘บดรสอยู่จนทุ่มเสศ เสดจขํ้น วนนั้คํ่ามีหุ่นจีนช่างในเหมือนเวลาวานนํ้ (๑) บจจบันนรอแลว

วํนทรํชกาล ๘๑0๒ ว'น ๘ ๑ฯ, ๖ คา บชวดส'มฤทธิศก็ ๑๒๕0 (๒๑ เนชายน ๒๔๓๑) เวลาบ่าย ๕ โมงเสศ เสดๆออกทางประตูเทวราชกลไลฟน กระบวนข่างใน เสดจลงเรือพระที่น่งก*นเชียงใช้ใบล่องตามลำนาถึ เกาะเกิด เสดจขั้นประพาศไร่แตงตามบนเกาะแลวโปรดเกล่า ๆ พระ ราชทานเงินชาวไร่ เวลาทุ่มเสศเสคจกลบ เสดจประทบทองพระโรง เจ้านาย ข่าราชการเผ้า ริบส่งอยู่จน ๒ ทุ่มเสศ เสคจขั้น มีหุ่นจี คืนหนึ่ง วนทรํชกาล ๘๑0๓ วน ๑ ตฯ’ ๖ คํ่า บ่1ชวดสํมฤทธิศก ๑๒๕0 (๒๒ เนชายน ๒๔๓๑) ไม่ไค้เสดจออกทองพระโรง ไม่ทรงสบายพระบาททรงมำลม ลงในพระราชวงทบพระบาทถลอกไป วนที่รํชกาล ๘๑0๔ วน ๒๑ฯ’ ๖ คา บ่1ชวดสัมฤทธิศก็ ๑๒ (๒๓ [นชายน ๒๔๓๑) ไม่ไค้เสดจออกอีกวนหนึ่ง

ตำอยำงลายพระราชหํฅถเลขาในพระบาทสมเด็่จพระจุลจอมเกล่าเจ2าอยู่ ทีทรงบนทีกในสมุดจดหมายเหตุพระราชกิจรายวนเล่มแรก บพุทธศ',กราช ๒๔๒๐



วนทรชกาล ๙)๑0๕ ว่น ๓ ดฯ'๖ คา ม'ชวดสํมฤทธิศก็ ๑๒๕0 (๒๔ เมษายน 1๑0๔๓๑) บ่าย ๕ โมงเสศ พระเจ้าอยู่หำเสดจออกประทบทองพระ โรง เว เจานายขำราชการเผา รบสํ่งราชการต่าง \"I พระยามหามนตรี^โ นำ นายหว่างที่มีนาใจอุสาหแต่บ่านนนไม่โปรดทรงรีบไว้คืนกลีบ่ไป ท1ุม■เส'ศ'เสด'“จะขน 1 ว0นทรีชกาล ๙)๑0๖ วน ๔๑ฯ'๖ คา บชวดสํมฤทธิศก็ ๑๒๕0 (๒๕ เมษายน 1๑0๔๓๑) ยํ่าคํ่า พระเจ้าอยู่หำเสดจออกทองพระโรงประทบพระเฉลียง เจ้านาย ขำราชการเผา รีบ่ส'งคำยเรื่องจะเสดจกลีบ่กรงเทพ ๆ แลเรื่อง อื่น ฯ เวลายามเสศ เสดจขํ้น วนทึรีชกาล ๙)๑๐๙) วน ๕ฯ๖ คำ บชวดสํมฤทธิศก็ ๑๒๕0 (๒๖ เมษายน ๒๔๓๑) เวลายํ่าคํ่าแลีว เสดจออกประทไ)ที่เฉลียงทองพระโรง แต่ท พระราชคำเนินเองไม่ได้มาหลายวนแลว ต่องทรงถดบ่างทรงเกาะยึดคน บ่าง กำหนดเสดจกลบกรุงเทพ ๆ พรุ่งนื พระยามหามนตรีนำชาวกรุง เก่าถวายบ่าน พระราชทานเงินเจ่าของบ่าน ชิ ชง เวลา ๒ ทุ่มเสคจขน (®) พ-^ยามหามนตร (อำ อมรานนท์) ภายหลังเบนพระยาพไชยสงคราแ

ซี)0 วนทรชกาล ต)๑๐๘ เวลากา เจำพนักงานท8ง์ปวงที่จะตามเสดจกล*ม จดเรือแลขอ มาเฅรียมกอยเกาะเกิด เวลา ๕ ทุ่ม เสดจกล*'บจากพระราชว*งบางปอิน โคยเรือเล็ก เสดจทางประฅูสากรประพาศเพราะเสดจทรงพระราชดำเนิน ไม่ไค้ ดองทรงถัด จึงเสดจทางในเรือไฟเล็กจูงมาประท*บเรือพระที่น*ง เวสาฅรีทื่นัายเกาะเกิดแล่นลงมา เวลาเกือบรุ่งถีงท่าพระตำหนั เสดจกลบเข็าสู่พระราชว*ง เมื่อเสดจขนตองทรงพระเก้าอ วํนที่ริ'ชกาล ฟ้๑0ลี่ วน ฟ่ฯ๖ คา บชวดสํมฤทธิศก็ ๑๒๕ (๒๘ เบนายน ๒๔๓๑) วนนั้ไม่ได้เสดจออกเหมือนกน แด่เสดจลงที่ชนฅํ่นั^ ก วนที่รํชกาล ต)๑๑0 ๔ (๒ลี่ เบนานน ๒๔๓๑) วนนั้ไม่ได้เสดจออกขุนนางเพราะเสดจพระราชดำเนินไม่ เสดจลงชนดาตามเกย (อ) พร&ที่น่งจ่กรมหาปราสาหช*มล่า!