อักษรธรรมอีสาน

ค่มู อื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน U 'Uf งฺอฑ งอด คมู่ ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน แมลงป่ อง ฅ:A f:A ดฺว ด้วั สูง, งาม, อวบ P 5P\\ ถฺยง เถียง กระท่อมนา ~ ๑๔๐ ~ ~ 140 ~

คู่มือการคอมู่ ่าอืนกถาา่ รยอถา่ อนดถเ่าอยกถสอาดรเโอบกรสาณารโ:บรอากั ณษร:ธรอรักมษอรีสธารนรมอสี าน ตวั อยา่ งการใชส้ ระจม คาถ่ายถอด คาอ่าน คาแปล รูปสระจม อกั ษรธรรมอสี าน กะแจ กญุ แจ ฅ d c0 กะแจ ฅ k dk กา กา้ เพาะ, เพาะพนั ธุ์ ฅ K g;KA เวา เวา้ พดู , คุย ฅb 9b ติ ติ เสแสร้ง, ทาที ฅu -u ขี ขี ขยุ ไผ่ ฅ7 -\"7 ขฺึง ขึง ทาใหต้ ึง ฅn 8nF คฺืฑ คืด ผลกั , ดนั ฅ6 '6, งุม งุม้ กมุ , ปิด ฅ^ =o^ ชูน ซูน สมั ผสั , ถกู ตอ้ ง ~ ๑๔๑ ~ ~ 141 ~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน รูปสระจม อกั ษรธรรมอสี าน คาถ่ายถอด คาอ่าน คาแปล g ฅ g9+ เตฺชะ เตะ็ เซะ หยอ่ นลง g ฅy gd{y เกฺบ เกบ็ ผา้ ขิด, ทอยกดอก g ฅ g8 เค เค ไม่ตรง, เฉ c ฅ cr แพะ แพะ แพะ, แพลง c cd:i แกฺวร แกวน่ สนิทสนม, มกั คุน้ g ฅy P เยฺยะ เยยี ะ ทา, แสดง gpyP g ฅy P gpyP เยฺย เยยี ยงุ้ , ฉาง ฅ P -Pซ ขฺยฺว เขียว ไปอยา่ งรีบร้อน gฅ bำ ฅ -- - ~ ๑๔๒ ~ ~ 142 ~

คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน รูปสระจม อกั ษรธรรมอสี าน คาถ่ายถอด คาอ่าน คาแปล เมือ กลบั g ฅ ำb g,Ub เมฺิอ G ฅ G9 Gp โตะโยะ โต๊ะโยะ ส่ิงท่ีมีขาเลก็ สูง -A\" ขฺง ขง เขต, แดน G ฅ Gfๆ โดฺม โดม ลาน้า, หว้ ย gฅk grk เพาะ เพาะ เครื่องสานไมไ้ ผ่ ฅ Y [Y บ บ่อ สระน้า ฅU mU, ทฺอม ทอม ทะนุถนอม gฅ b ฅ -- - gฅ b gz\"b เผฺงิ เผงิ้ ผ้งึ ฅ:A pA: ยฺวะ ยวั ะ ย,ุ ยยุ ง ~ ๑๔๓ ~ ~ 143 ~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คู่มอื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน รูปสระจม อกั ษรธรรมอสี าน คาถ่ายถอด คาอ่าน คาแปล ยวั ระยาด เดินกรีดกราย ฅA: pAi: pkF ยฺวรยาฺฑ ฅ Y k [Yk บา บ้า บุ๋ม, ยบุ .ฅ .N ใฺน ใน เมลด็ ผลไม้ wฅ wN ไฺน ไน เคร่ืองป่ันฝ้ าย gฅkฤ gmk:A เทฺวา เท่าวา่ ทวา่ , แต่วา่ ฅ 3 3dX ฤกฺส ฤกษ์ เวลาท่ีดี ฅ 3 fy3\" ฑฺงฤ ดงั ฤา ดงั่ ฤา ฅ Z 9,U 9Z ตฺอมตฺอย ต่อมตอ้ ย ลาบาก, ยากจน หมายเหตุ - สระ G ฅ (โอะ) ถา้ มีตวั สะกด จะใชร้ ูป A (ไมก้ ง) แทน ~ ๑๔๔ ~ ~ 144 ~

คู่มอื การอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คู่มือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน - สระ . (ใอ) ไมม้ ว้ น ในเอกสารโบราณช่วงหลงั โดยเฉพาะคมั ภีร์ใบลานนามาใช้ กนั มากข้ึน แต่ในเอกสารโบราณประเภทจารึก พบการใชส้ ระใอ ไมม้ ว้ น มาต้งั แต่พทุ ธศตวรรษ ที่ ๒๑ - คาที่ประกอบดว้ ยสระ gฅy (เอะ), สระ gฅPy (เอียะ), สระ gฅPy (เอีย), จะมีไมซ้ ดั ( y ) เขียนไวข้ า้ งบนเสมอ - คาที่ประกอบดว้ ยสระสระ Gฅ (โอะ ลดรูป), สระ ฅA: (อวั ะ), สระ ฅA: (อวั ), สระ gฅkA (เอา) จะมีไมก้ ง ( )A เขียนไวข้ า้ งบนเสมอ - สระหนา้ เช่น สระ c (แอ) อาจจะเขียนไวบ้ นพยญั ชนะตน้ ได้ เช่น dA (แก่), 9A (แต่), ]A (แล) เป็นตน้ และเขียนไดห้ ลายแบบ เช่น cd dA gdA (แก่), c9 g9 g9A (แต่), c] ]A g]A (แล) c]: ]A: g]A: ]A: A (แลว้ ) เป็นตน้ - สระ gฅk (เอา) ท่ีไม่มีไมก้ ง ( A) อยขู่ า้ งบน สาหรับใชเ้ ขียนแทนสระโอ ใน คาภาษาบาลี เช่น r6gmk? Tg,kๆ lgSk\\ (พุทฺโธ ธมฺโม สงฺโฆ) เป็นตน้ - สระท่ีมี ๒ รูป มีหลกั การใช้ ดงั น้ี ~ ๑๔๕ ~ ~ 145 ~

ค่มู ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน - สระ ออ ถา้ ไม่มีพยญั ชะสะกดใหใ้ ช้ “ Y “ (นิคหิต) ถา้ มีพยญั ชนะสะกดใหใ้ ช้ “ U “ ( อ เฟ้ื อง ) ตวั อยา่ งเช่น ไม่มีตวั สะกด dY กฺอ ก่อ ตน้ เหตุ มีตวั สะกด d,U กฺอม กอ้ ม ส้ัน - สระ อวั ถา้ ไม่มีตวั สะกดคงรูปเดิม ถา้ มีตวั สะกดตดั ไมก้ งออก และพยญั ชนะตวั เฟ้ื อง ที่จะสะกดใหเ้ ปลี่ยนรูปเป็นตวั เตม็ วางไวบ้ นบรรทดั ตวั อยา่ งเช่น ไม่มีตวั สะกด -:A ขฺว ขวั สะพาน มีตวั สะกด -:f ขฺวฑ ขวด ขมวด - สระ เอีย ถา้ ไม่มีตวั สะกดคงรูปเดิม ถา้ มีตวั สะกดตดั สระเอและไมซ้ ดั ออก และ พยญั ชนะตวั เฟ้ื องที่จะสะกดใหเ้ ปลี่ยนรูปเป็นตวั เตม็ วางไวบ้ นบรรทดั ตวั อยา่ งเช่น ไม่มีตวั สะกด g0yP เจฺย เจีย ขดั , ถู มีตวั สะกด 0P, จฺยม เจียม เคารพ, ยาเกรง - นอกจากน้ี สระท่ีมีตวั เฟ้ื อง ว และ อ อยใู่ ตบ้ รรทดั เม่ือประกอบกบั พยญั ชนะควบกล้า จะเปล่ียนรูปเป็นตวั เตม็ วางไวบ้ นบรรทดั กบั พยญั ชนะตน้ ตวั อยา่ งเช่น ฅA: เปลี่ยนเป็น ฅ;A ~ ๑๔๖ ~ ~ 146 ~

คมู่ อื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน ~ 147 ~

ค่มู ือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน ค่มู ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน - สระ w ฅ เมอื่ ประสมกบั พยญั ชนะ N (น) เฟ้ืองๆ โดยปกติใชเ้ ป็นตวั สะกด เท่าน้นั แต่ในบางกรณีสามารถนามาเป็นพยญั ชนะตน้ ได้ แต่เน่ืองจากเป็นตวั เฟ้ื อง เพราะฉะน้นั ก็ คงวางไวต้ าแหน่งเดิม เช่น w N (ไน = หลา) ~ ๑๔๘ ~ ~ 148 ~

คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน แบบฝึ กทบทวนความจา ๑. รูปสระจมในอกั ษรธรรมอีสาน มีก่ีตวั ตอบ ๒. จงเขียนรูปสระจมอกั ษรธรรมอีสานลงในช่องวา่ ง จานวน ๒๐ ตวั และบอกดว้ ยวา่ เป็ นสระอะไร ฅ อะ ~ ๑๔๙ ~ ~ 149 ~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ๓. สระจมมีตาแหน่งอยตู่ รงไหนของพยญั ชนะตน้ และทาหนา้ ท่ีอะไรบา้ ง ตอบ ๔. จงบอกชื่อสระ และตาแหน่งของสระ ในคาต่อไปน้ีใหถ้ กู ตอ้ ง ๑) g-'Ny ชื่อสระ ..................ตาแหน่ง ....................... พยญั ชนะตน้ ๒) G0y ช่ือสระ ..................ตาแหน่ง ....................... พยญั ชนะตน้ ๓) d d6i ชื่อสระ ..................ตาแหน่ง ....................... พยญั ชนะตน้ ๔) 9b\"s}'b ชื่อสระ ..................ตาแหน่ง ....................... พยญั ชนะตน้ ๕) m{u ช่ือสระ ..................ตาแหน่ง ....................... พยญั ชนะตน้ ๖) [7D ช่ือสระ ..................ตาแหน่ง ....................... พยญั ชนะตน้ ๕) xnF ช่ือสระ ..................ตาแหน่ง ....................... พยญั ชนะตน้ ๕) 8^[ ชื่อสระ ..................ตาแหน่ง ....................... พยญั ชนะตน้ ๕) f:A ช่ือสระ ..................ตาแหน่ง ....................... พยญั ชนะตน้ ๕) 5P\\ ช่ือสระ ..................ตาแหน่ง ....................... พยญั ชนะตน้ ~ ๑๕๐ ~ ~ 150 ~

คมู่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คูม่ ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน ๔. จงยกตวั อยา่ งการใชส้ ระจม มา ๑๐ คา บอกรูปสระจม คาถ่ายถอด คาอา่ น และคา แปลมาดว้ ย รรูปูปสสรระะลจอมย อกั ษรธรรมอสี าน คาถ่ายถอด คาอ่าน คาแปล ~ ๑๕๑ ~ ~ 151 ~

ค่มู อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คมู่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน สระพเิ ศษ มีสระพิเศษอีก ๘ ตวั ซ่ึงมีอกั ขรวธิ ีท่ีแตกต่างไปจากสระทวั่ ไป บางตวั เป็น รูปพยญั ชนะตวั เฟ้ื อง แต่นามาประกอบเป็นสระ ๐ K y A3 นิคหิต สระ อา สูง ไมซ้ ดั ไมก้ ง ตวั ฤ P Z gฅk ย เฟ้ื อง อฺย เฟ้ื อง สระโอ ๑. ฅY นิคหิต หรือ นฤคหิต หรือ หยาดน้าคา้ ง กเ็ รียก เดิมทีเป็นพยญั ชนะตวั หน่ึงใน ภาษาบาลีและภาษาสันสกฤต ออกเสียงเป็นพยญั ชนะ ง กไ็ ด้ เป็น ม กไ็ ด้ แลว้ แต่คาน้นั ๆ จะออก เสียงเช่นไร อกั ขรวธิ ีอกั ษรธรรมอีสานไดย้ มื มาใชแ้ ทนเสียงสระ ออ ในภาษาถ่ิน สาหรับใชก้ บั คาที่ไม่มีตวั สะกด ถา้ เป็นคาที่มีตวั สะกด กจ็ ะใชส้ ระ U (ออ) โดยมีการใชแ้ ทนเสียงสระ และ ประกอบกบั สระต่าง ๆ ดงั น้ี ๑. ๑ ใชแ้ ทนเสียงสระ ออ ในคาภาษาถ่ินที่ไม่มีตวั สะกด ๑. ๒ ใชแ้ ทนเสียง องั ( - ง) ในคาภาษาบาลี ๑. ๓ ใชเ้ ป็นตวั สะกดในแม่ กง เมื่อเขียนคาภาษาบาลี โดยใชป้ ระกอบกบั สระเสียง ส้ัน ๓ ตวั คือ อ, อิ, อุ ๑. ๔ ใชแ้ ทนไมไ้ ต่คู้ (เสียงสระ ออ) ~ ๑๕๒ ~ ~ 152 ~

คมู่ ือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คูม่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน - แทนเสียงสระ ออ ในคาภาษาถิ่นท่ีไม่มีตวั สะกด เช่น dY0Y กอจอ ก่อจ่อ นง่ั ห่อตวั -YG9 ขอโต ขอโต ขอตวั 8Y'^ คองู คองู นกกระสา - คาท่ีมีตวั สะกด เช่น กฺอง ก่อง กระอกั dU' -U' ขฺอง ของ แม่น้าโขง 8,U คฺอม คอ้ ม นอ้ มลง - ใชแ้ ทนเสียง องั ( - ง) ในคาภาษาบาลี เช่น r6mY? พทุ ฺธ พุทธงั ซ่ึงพระพุทธเจา้ T,ๆY ธมฺม ธมั มงั ซ่ึงพระธรรมเจา้ lSY Y สฆ สงั ฆงั ซ่ึงพระสงฆเ์ จา้ - ใชเ้ ป็นตวั สะกดในแม่ กง เมื่อเขียนคาภาษาบาลี โดยใชป้ ระกอบกบั สระเสียงส้นั ๓ ตวั คือ อ, อิ, อุ เช่น ~ ๑๕๓ ~ ~ 153 ~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน d5Y กถ กถงั อยา่ งไร (สระ อ) d7l6d กึสุก กิงสุกะ ตน้ ทองหลาง (สระ อิ) 1l6Y อุสุ อุสุง ลูกธนู (สระ อุ) - ใชแ้ ทนเไมไ้ ต่คู้ (เสียงสระ ออ) เช่น แลว้ , จึง 8Y ค ก็ ๒. ฅ K สระ อา สูง บางท่านเรียก สระ อาหลวง ถูกบญั ญตั ิข้ึนในอกั ขรวธิ ีอกั ษร ธรรมอีสาน เพ่ือใชก้ บั พยญั ชนะ ; (ว) นยั วา่ เพอื่ ไม่ใหอ้ ่านผดิ เป็นตวั 9 (ต) ผเู้ รียบเรียง เคยพบในคมั ภีร์ใบลานบางฉบบั ซ่ึงมีอายปุ ระมาณ ๒ – ๓ ร้อยปี ใชส้ ระ อา สูง กบั ตวั อกั ษรตวั อื่นๆ ดว้ ย อาจกล่าวไดว้ า่ ใชส้ ระ อา สูง แทบท้งั ฉบบั - ตวั อยา่ งการใชส้ ระอาสูง เช่น ;KD วาฺก วาก ฉีก, แหวง่ ;Ko+b วานฺิช วาณิช พอ่ คา้ ;KF วาฺฑ วาด ท่าทาง ~ ๑๕๔ ~ ~ 154 ~

คมู่ อื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน ~ 155 ~

ค่มู อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คมู่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน ,yฆ;KN มฺฆวาฺน มฆั วาน พระอินทร์ - ใชป้ ระกอบกบั คาที่ประสมดว้ ยสระ เอะ สระ เอ ท่ีมีตวั สะกด เช่น g=y\" เชฺง เซ่ง เล่าลือ (สระ เอะ) g=yN เชฺน เซ่น ยคุ , สมยั (สระ เอะ) g0g\"y ;\"y เจฺงเวฺง เจงเวง รุ่งเรือง (สระ เอ) - ใชป้ ระกอบกบั สระ เอีย ท่ีไม่มีตวั สะกด เช่น g0yq เจฺย เจีย คา้ งคาว g0qy เจฺย เจีย ถ,ู ขดั g0yq เจฺย เจี่ย พดู ปลอบขวญั ๔. ฅA ไมก้ ง หรือไมก้ ่ม ถูกบญั ญตั ิข้ึนใชใ้ นอกั ขรวธิ ีอกั ษรธรรมอีสาน โดยมีการใช้ แทนเสียงสระ และประกอบกบั สระต่าง ๆ ดงั น้ี ๔. ๑ ใชแ้ ทนเสียงสระ โอะ ลดรูป หรือ สระโอะ ท่ีมีตวั สะกด ๔. ๒ ใชแ้ ทนเสียงสระ แอ ๔. ๓ ใชป้ ระกอบกบั สระ อวั ะ ~ ๑๕๖ ~ ~ 156 ~

ค่มู อื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ๔. ๔ ใชป้ ระกอบกบั สระ อวั ๔. ๕ ใชป้ ระกอบกบั สระ เอา - ใชแ้ ทนเสียงสระ โอะ ลดรูป หรือ สระโอะ ที่มีตวั สะกด เช่น ,Aๆ มฺม มม้ พน้ , รอดไป oๆzA k นฺมผา นมผา ป่ มหินปนู ที่เกิดจากน้าหยด oๆAlk: นฺมสาฺว นมสาว ช่ือพรรณไมด้ อกชนิดหน่ึง - ใชแ้ ทนเสียงสระ แอ เช่น dA แก แก่ ลาก, เขน็ -A แข แข พระจนั ทร์ ]A: แลฺว แลว้ เสร็จ, สาเร็จ - ใชป้ ระกอบกบั สระ อวั ะ เช่น -:A ขฺวะ ขวั ะ แกะ, แกะออก =:A ชฺวะ ซวั ะ สับ (ซวั ะหน่อไม)้ ~ ๑๕๗ ~ ~ 157 ~

ค่มู ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คู่มือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน ]:A ลฺวะ ลวั ะ ทาใหท้ ะลุ - ใชป้ ระกอบกบั สระ อวั เช่น ,:A มฺว มวั กลุม้ , หลง, มืด ]:A ลฺว ล้วั บ่างกระรอก vA: อฺว อว่ั อาหารคาวชนิดหน่ึง - ใชป้ ระกอบกบั สระ เอา เช่น ขา้ ว g-kA เขา เขา้ g-Ak'Ny เขางฺน เขา้ งนั ขา้ วหนกั g'Ak เงา เงา แมงป่ องชา้ ง ๕. 3 ฤ ฤๅ ถูกบญั ญตั ิข้ึนใชใ้ นอกั ขรวธิ ีอกั ษรธรรมอีสาน เป็นไดท้ ้งั พยญั ชนะและ สระ สาหรับสระน้นั ใชแ้ ทนเสียงสระ อือ เออ ดงั น้ี - ใชแ้ ทนเสียงสระ อือ เช่น f\"3y ฑฺงฤ ดง่ั ฤา เช่นไรหรือ - ใชแ้ ทนเสียงสระ เออ เช่น ~ ๑๕๘ ~ ~ 158 ~

3dX คู่มอื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ฤกฺส ฤกษ์ ช่วงเวลาที่ดี ๖. ฅ P ตวั ย เฟ้ื องน้ี ถูกบญั ญตั ิข้ึนใชใ้ นอกั ขรวธิ ีอกั ษรธรรมอีสาน เป็นไดท้ ้งั พยญั ชนะและสระ สาหรบั สระน้นั ใชแ้ ทนเสียงสระ เอีย ใชป้ ระกอบกบั คาที่ประสมดว้ ยสระเอีย และมีตวั สะกด ถา้ ไม่มีตวั สะกดใหใ้ ชส้ ระ gฅPy (เอีย) ดงั น้ี - คาท่ีมีตวั สะกด เช่น 8q; คฺยว เคียว อยาก, คะนอง =q' ชฺยง เชียง รู้, ฉลาด 5qi ถฺยร เถียร มนั่ คง, แขง็ แรง - คาท่ีไม่มีตวั สะกด เช่น g-qy เขฺย เข่ีย คุย้ , ปัด g=qy เชฺย เซีย ระเบียง, เฉลียง gfqy ifkX เฑฺยรฑาฺส เดียรดาษ เกล่ือนกลาด ~ ๑๕๙ ~ ~ 159 ~

ค่มู ือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คมู่ ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน ๗. ฅ Z ตวั อฺย เฟ้ื องน้ี ถกู บญั ญตั ิข้ึนใชใ้ นอกั ขรวธิ ีอกั ษรธรรมอีสาน เป็นไดท้ ้งั พยญั ชนะและสระ สาหรับสระน้นั ใชแ้ ทนเสียงสระ ออย ใชป้ ระกอบกบั คาท่ีประสมดว้ ยสระ ออ สะกดดว้ ย ย ดงั น้ี zZ ผฺอฺย ผอ่ ย วา่ ง่าย, สอนง่าย aZ ฟฺอฺย ฟอย ไมก้ วาด ,Z มฺอฺย มอย ดอ้ มๆ มองๆ ๘. สระ gฅk (เอา) ที่ไม่มีไมก้ ง ( )A อยขู่ า้ งบน สาหรับใชเ้ ขียนแทนสระโอ ใน คาภาษาบาลี ดงั อธิบายไวแ้ ลว้ ท่ีหมายเหตุตวั อยา่ งการใชส้ ระ แต่การใชส้ ระเอา เป็นสระโอ น้ี มกั ใชเ้ ฉพาะทา้ ยศพั ทค์ าภาษาบาลีเท่าน้นั ถา้ เป็นตน้ คาศพั ทใ์ หใ้ ชส้ ระโอลอย Gv ดงั น้ี - สระ gฅk (เอา) ที่ไม่มีไมก้ ง ( )A อยขู่ า้ งบน เช่น dGxg]k กโปเลา กโปโล แกม้ dx{gik กปปฺ เรา กปปฺ โร ขอ้ ศอก dxkg]k กปาเลา กปาโล กะโหลกศีรษะ ~ ๑๖๐ ~ ~ 160 ~

คู่มือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน ค่มู ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน - สระ โอ ตน้ คาศพั ทใ์ หใ้ ชส้ ระโอลอย Gv เช่น GvdD0i โอกฺกจร โอกฺกจร นกดุเหวา่ Gv96 โอตุ โอตุ แมว Gvirภdb โอรพฺภิก โอรพฺภิก แกะ แต่ถา้ เป็นคาภาษาบาลีท่ียมื มาใชใ้ นภาษาถิ่น พบวา่ มีการใชส้ ระเอาตน้ คาไดเ้ หมือนกนั เช่น gr?bklyF เพธิ าสฺฑ โพธิสัตว์ ท่านผจู้ ะไดต้ รัสรู้ grkmblBArkต N เพาทิสฺมพฺพาฺน โพธิสมภาร กาลงั พระบารมี g]kdk,Xb เลากามิส โลกามิส เหยอ่ื โลก(หลอกล่อใหส้ ัตว์ ติดจมอยใู่ นวฏั ฏสงสาร) ~~๑๖1๑61~ ~

ค่มู ือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คมู่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน แบบฝึ กทบทวนความจา ๑. สระพิเศษในอกั ษรธรรมอีสาน มีก่ีตวั ตอบ ๒. จงเขียนรูปสระพิเศษอกั ษรธรรมอีสานลงในช่องวา่ ง ใหค้ รบถว้ น และบอกดว้ ยวา่ เป็ นสระอะไร ๓. ในสระพิเศษ ๘ ตวั น้นั มีสระตวั ใดบา้ ง ที่เป็นท้งั พยญั ชนะและสระ ตอบ ๔. ฅY นิคหิต มีการใชแ้ ทนเสียงสระ และประกอบกบั สระต่าง ๆ ก่ีอยา่ ง จงยกตวั อยา่ ง การใชม้ าอยา่ งละ ๑ คา พร้อมคาถา่ ยถอด คาอ่าน และคาแปลมาดว้ ย ~ ๑๖๒ ~ ~ 162 ~

คมู่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ตอบ รูปสระพเิ ศษ อกั ษรธรรมอสี าน คาถ่ายถอด คาอ่าน คาแปล ๕. จงยกตวั อยา่ งการใชส้ ระ ฅ K มา ๓ คา คาเตม็ ๒ คา คายอ่ ๑ คา บอกรูปสระ คา ถ่ายถอด คาอา่ น และคาแปลมาดว้ ย รูปสระพเิ ศษ อกั ษรธรรมอสี าน คาถ่ายถอด คาอ่าน คาแปล ~ ๑๖๓ ~ ~ 163 ~

ค่มู อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คมู่ ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน ๖. ฅy ไมซ้ ดั มีการใชแ้ ทนเสียงสระ และประกอบกบั สระต่าง ๆ ก่ีอยา่ ง จงยกตวั อยา่ ง การใชม้ าอยา่ งละ ๑ คา พร้อมคาถา่ ยถอด คาอ่าน และคาแปลมาดว้ ย รูปสระพเิ ศษ อกั ษรธรรมอสี าน คาถ่ายถอด คาอ่าน คาแปล ๗. ฅA ไมก้ ง มีการใชแ้ ทนเสียงสระ และประกอบกบั สระต่าง ๆ ก่ีอยา่ ง จงยกตวั อยา่ ง การใชม้ าอยา่ งละ ๒ คา พร้อมคาถ่ายถอด คาอา่ น และคาแปลมาดว้ ย รูปสระพเิ ศษ อกั ษรธรรมอสี าน คาถ่ายถอด คาอ่าน คาแปล ~ ๑๖๔ ~ ~ 164 ~

คูม่ ือการอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน รูปสระพเิ ศษ อกั ษรธรรมอสี าน คาถ่ายถอด คาอ่าน คาแปล ๘. ตวั 3 ใชแ้ ทนเสียงสระอะไรไดบ้ า้ ง ตอบ ๙. ฅ P ย เฟ้ือง ใชแ้ ทนเสียงสระอะไร และมีการใชอ้ ยา่ งไร จงยกตวั อยา่ งมา อยา่ งละ ๒ คา พร้อมคาถ่ายถอด คาอา่ น และคาแปลมาดว้ ย ตอบ ~~ ๑1๖6๕5~~

ค่มู อื การอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน รูปสระพเิ ศษ อกั ษรธรรมอสี าน คาถ่ายถอด คาอ่าน คาแปล ๙. gฅk สระเอา มีวธิ ีการใชอ้ ยา่ งไร จงยกตวั อยา่ งมา ๒ คา พร้อมคาถา่ ยถอด คาอา่ น และคาแปลมาดว้ ย ตอบ รูปสระพเิ ศษ อกั ษรธรรมอสี าน คาถ่ายถอด คาอ่าน คาแปล ~ ๑๖๖ ~ ~ 166 ~

คูม่ อื การอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คู่มือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน บทท่ี ๖ เครอื่ งหมาย วรรณยกุ ต์ และตวั เลข เคร่ืองหมาย ในพจนานุกรม ฉบบั ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๔๒ ไดใ้ หค้ วามหมายไวว้ า่ เคร่ืองหมาย น. ส่ิงท่ีทาข้ึนแสดงความหมายเพอ่ื จดจาหรือกาหนดรู้ เช่น เคร่ืองหมายดอกจนั . ในอกั ขรวธิ ีอกั ษรธรรมอีสาน มีการบญั ญตั ิเคร่ืองหมายต่าง ๆ ข้ีนมา เพอื่ ใชแ้ ทน พยญั ชนะบา้ ง แทนสระบา้ ง เพ่อื เป็นเคร่ืองหมายของส่ิงอ่ืน ๆ เช่น การข้ึนตน้ เรื่องหรือตน้ ขอ้ ความ การจบเร่ืองหรือจบขอ้ ความ เป็นตน้ ในทีน้ีจะกล่าวเฉพาะเครื่องหมายที่ใชแ้ ทน พยญั ชนะกบั สระเท่าน้นั ส่วนเครื่องหมายอ่ืน ๆ ซ่ึงมีอยมู่ าก จะไม่กล่าวถึง อีกเคร่ืองหมายหน่ึง คือเคร่ืองหมายบอกองั กา (หนา้ ลาน) เป็นอีกเคร่ืองหมายหน่ึงที่จะ กล่าวถึง เพราะมีประโยชนต์ ่อการอ่านถ่ายถอด และการลงทะเบียนเอกสารโบราณประเภท คมั ภีร์ใบลาน เครื่องหมายท่ีใชแ้ ทนพยญั ชนะและสระ ในอกั ขรวธิ ีอกั ษรธรรมอีสานมี ๖ ตวั ไดแ้ ก่ ฅy ไม้ซดั ใใ (ไม้กก หรือ จุดสองจุดล่าง) ฅA (ไม้กง) ฅ\\ (ไม้องั แล่น) ฅ Q (ไม้ยมกหรือ เครื่องหมายซ้าคา) ฅY (นิคหิต) ที่เรียกสัญลกั ษณ์ต่าง ๆ เหล่าน้ีวา่ เคร่ืองหมาย เพราะไม่ไดจ้ ดั อยใู่ นจาพวกพยญั ชนะ หรือสระ ยกเวน้ ฅ\\ (ไมอ้ งั แล่น) จดั อยใู่ นพวกพยญั ชนะเฟ้ื อง แต่ไมอ้ งั แล่นมีลกั ษณะแบบเคร่ืองหมาย จึงนามาอธิบายรวมกบั เคร่ืองหมาย ส่วน ฅY (นิคหิต) ถา้ จะจดั อยู่ ในกลุ่มเครื่องหมาย กน็ ่าจะเรียกวา่ ไมไ้ ต่คู้ เพราะใชแ้ ทนไมไ้ ต่คูใ้ นภาษาถิ่น ~ ๑๖๗ ~ ~ 167 ~

ค่มู อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คู่มือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน เคร่ืองหมายเหล่าน้ี บางตวั ที่ใชแ้ ทนสียงสระ ไดอ้ ธิบายไวแ้ ลว้ โดยละเอียดในหวั ขอ้ สระ พิเศษ (ดูบทท่ี ๕) ในที่น้ี จะอธิบายในส่วนท่ีต่างจากสระ โดยเคร่ืองหมายท้งั หมดเหล่าน้ี มี วธิ ีการใช้ ดงั น้ี ฅy ไมซ้ ดั มีวธิ ีการใช้ ดงั น้ี ๑. ใชเ้ ป็นตวั สะกด แทน ก โดยประสมกบั สระต่าง ๆ ๒. ใชเ้ ป็นตวั สะกด แทน ก และไมห้ นั อากาศ ในตวั เดียวกนั ๓. ใชเ้ ป็นเครื่องหมายในคาพิเศษ ๑. ใชเ้ ป็นตวั สะกด แทน ก โดยประสมกบั สระต่าง ๆ ดงั น้ี - สระ อา 0ky ryk จาพา จากพาก ชื่อนกชนิดหน่ึง lyk สา สาก เครื่องมือสาหรับตา s}y k หฺลา หลาก แปลกใจ - สระ อุ อุ อุก กลุม้ ใจ vy6 v6yv\"y อุอฺง อุกองั่ คบั แคน้ ~ ๑๖๘ ~ ~ 168 ~

-y6 คมู่ ือการอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน - สระ อู คูม่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน f^y ขุ ขกุ ท่ีลุ่มบนดอน ฑู ดูก ตะเขบ็ ผา้ fy^g-kA ฑูเขา ดูกเขา้ พุทธชาติ ]d^y A ลูกฺก ลูกกก ลูกคนแรก - สระ แอ แผ แผก แปลก, ต่างกนั czy csy แห แหก แยกออก, ถ่างออก cvyoU' แอนฺอง แอกน่อง ขาพบั - สระ โอ G9y โต โตก ภาชนะเชิงสูงใชเ้ ป็นสารับ G]y โล โลก ช่ือดาวเคราะห์, แผน่ ดิน Gly โส โสก แอ่งน้า ~ ๑๖๙ ~ ~ 169 ~

ค่มู อื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คมู่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน - สระ ออ dyU;Uy กฺอวฺอ กอกวอก หนา้ ซูบผอมมาก 8Uy คฺอ คอก คลอน, เขยา่ ;yU วฺอ วอก เวา้ , ยบุ เขา้ ไป - สระ เอีย ฑฺย เดียก ฉีด fPy zyPg[yF ผฺยเบฺฑ เผยี กเบด็ ราวเบด็ WrPy พฺรย เพรียก เรียก ๒. ใชเ้ ป็นตวั สะกด แทน ก และไมห้ นั อากาศ ในตวั เดียวกนั เช่น 8y ค คกั ถนดั , ชดั แจง้ 0y จ จกั ไม่รู้, ไม่ทราบ ,y ม มกั ชอบ, พอใจ ~ ๑๗๐ ~ ~ 170 ~

คมู่ ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน ๓. ใชเ้ ป็นเครื่องหมายในคาพิเศษ เช่น my}k ทฺลา ทงั หลาย มาก wsy'| ไหฺลง ไหลหลง่ั หลง่ั ไหล ,ykP มาฺย มากมาย มีมาก ฅ ไมก้ ก หรือ จุดสองจุดล่าง ใชเ้ ป็นตวั สะกดแทน ก โดยประสมกบั สระต่าง ๆ ดงั น้ี - สระ อะ เช่น ,ky oy มาน มากนกั มากมาย - สระ แอ เช่น xkcfy ปาแฑ ปลาแดก ปลาร้า - สระ โอะ ลดรูป เช่น ;A ว วก กลบั ฅA ไมก้ ง ใชเ้ ป็นเคร่ืองหมายใชแ้ ทนเสียงสระ โอะ อธิบายแลว้ ในหวั ขอ้ สระพิเศษ ฅ\\ ไมอ้ งั แล่น หรือไมห้ อง ไดอ้ ธิบายแลว้ ในหวั ขอ้ การใชพ้ ยญั ชนะเฟ้ื อง ในที่น้ี จะ อธิบายเพิม่ เติมเลก็ นอ้ ย ~ ๑๗๑ ~ ~ 171 ~

ค่มู อื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน ค่มู ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน - ไมอ้ งั แล่น เมื่อสะกดคาใด ๆ ในภาษาถิ่น จะวางไวบ้ นพยญั ชนะตน้ ของคาน้นั ๆ เช่น สระ อา d\\k กาง ก่าง ชื่อนกแกว้ ชนิดหน่ึง สระ อุ 06\\ จุง จุ่ง เหลือไว้ สระ อู p^\\ ยงู ยงู ช่ือนกใหญ่ชนิดหน่ึง สระ แอ cx|\\ แปฺลง แปลง สร้าง, ตกแต่ง สระ ออ 'U\\ งฺอง งอง คอย สระ เอีย 0\\P จฺยง เจียง เดือนอา้ ย - ไมอ้ งั แล่น เม่ือสะกดคาใด ๆ ในภาษาบาลี จะวางไวบ้ นตวั ซอ้ นของคาน้นั ๆ เช่น ซอ้ น ก งฺก vgd\\k อฺงเกา องั โก เอว, ตกั ซอ้ น ข งฺข d-\\k กฺงขา กงั ขา สงสยั ซอ้ น ค งฺค v8\\O อฺงคนา องั คนา ผหู้ ญิง ซอ้ น ฆ งฺฆ =Sk\\ g]k ชฺงฆาโล ชงั คาโล กวาง ~ ๑๗๒ ~ ~ 172 ~

ค่มู อื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คู่มอื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน ฅ Q ไมย้ มกหรือเคร่ืองหมายซ้าคา ใชส้ าหรับซ้าคา หรือซ้าความ เช่น 9k\\ Q ตฺางๆ ต่างๆ หลายชนิด 8ZQ คฺอฺยๆ คอ้ ยๆ บ่อยๆ, เนืองๆ ฅY นิคหิต ใชเ้ ป็นเคร่ืองหมายใชแ้ ทนไมไ้ ต่คู้ อธิบายแลว้ ในหวั ขอ้ สระพเิ ศษ เคร่ืองหมายบอกองั กา (หนา้ ลาน) ใชร้ ูปพยญั ชนะเด่ียวประสมกบั รูปสระจม ๑๑ ตวั ๑๒ เสียง คือ ตวั ท่ี ๑ และตวั ท่ี ๑๒ จะออกเสียง อะ เหมือนกนั แต่ตวั ท่ี ๑ ไม่มีรูปประวสิ รรชนีย์ ส่วนตวั ท่ี ๑๒ มีรูปประวสิ รรชนีย์ ยกตวั อยา่ งการใชร้ ูปพยญั ชนะ ก ประสมกบั สระจม ๑๑ ตวั ดงั น้ี d dk db du d6 d^ gd wd Gd gdk dY d ก กา กิ กี กุ กู เก ไก โก เกา กํ กะ คมั ภีร์ใบลาน ๑ ผกู จะมี ๒๔ ลาน เมื่อใชร้ ูปพยญั ชนะ ก เขียนเสร็จแลว้ ยงั เหลืออีก ๑๒ ลาน จึงจะครบ ๑ ผกู กจ็ ะใชร้ ูปพยญั ชนะตวั ต่อไป คือ ข ประสมเช่นเดิม - -k -b -u -6 -^ g- w- G- g-k -Y - ข ขา ขิ ขี ขุ ขู เข ไข โข เขา ขํ ขะ บางเร่ืองจารครบ ๒๔ ลานแลว้ ยงั ไม่จบ กจ็ ะใชร้ ูปพยญั ชนะตวั ต่อๆ ไป ตามวรรคต่างๆ ของภาษาบาลี เขียนต่อไปเรื่อย ๆ จนกวา่ จะจบเร่ือง บางคร้ังท่านจะใชต้ วั เลขแทนตวั อกั ษรกม็ ี ~ ๑๗๓ ~ ~ 173 ~

ค่มู อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน โดยเฉพาะวรรณคดีเรื่องยาว ๆ สองสามร้อยหนา้ ท่านจะใชต้ วั เลขเป็นส่วนใหญ่ การใชต้ วั เลขน้ี ถา้ คมั ภีร์ใบลานแตกผกู ค่อนขา้ งจะมีปัญหาพอสมควร เพราะการเขียนตวั เลขตามอกั ขรวธิ ีอกั ษร ธรรมอีสานน้นั ต่างจากอกั ขรวธิ ีอกั ษรไทย เช่น ท่านเขียนวา่ ๔๐๕ ผอู้ ่านถา่ ยถอด อาจจะเขา้ ใจ วา่ ลานท่ี ๔๐๕ กไ็ ด้ ที่จริงท่านเขียนวา่ ๔๕ คือ ๔๐ กบั ๕ ถา้ เป็นหน่ึงลานสองลาน คงไม่มี ปัญหา แต่ส่วนใหญ่วรรณคดีจะเป็นร้อยๆ ลาน บางเร่ืองเกือบสี่ร้อยลานกม็ ี ฉะน้นั ผอู้ ่านถ่าย ถอด นอกจากจะอ่านเรียงลาดบั องั กาไดแ้ ลว้ ยงั ตอ้ งอ่านเน้ือเร่ืองดว้ ยวา่ ตามองั กาท่ีเรียงแลว้ น้นั เน้ือเร่ืองต่อเนื่องกนั หรือเปล่า ท้งั ตวั อกั ษร และตวั เลขดงั กล่าวแลว้ น้ี ท่านจะจารไวท้ ่ีหนา้ ลานท่ี ๒ ทางดา้ นซา้ ยมือสุด จากตวั อยา่ งที่ ๑ เป็นใบลานใบแรกของเรื่อง หนา้ น้ีเป็นหนา้ ที่ ๒ ดา้ นซา้ ยมือของเราจะ เห็นท่านใชต้ วั อกั ษร d (ก) เป็นเครื่องหมายบอกองั กา (หนา้ ลาน) จากตวั อยา่ งที่ ๒ เป็นใบลานใบท่ีสามของเร่ือง หนา้ น้ีเป็นหนา้ ที่ ๒ ดา้ นซา้ ยมือของเรา จะเห็นท่านใชต้ วั เลข ๓ (๓) เป็นเครื่องหมายบอกองั กา (หนา้ ลาน) ~ ๑๗๔ ~ ~ 174 ~

คมู่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน วรรณยกุ ต์ ในอกั ขรวธิ ีอกั ษรธรรมอีสาน ไม่มีรูปวรรณยกุ ตส์ าหรับเป็นเคร่ืองหมายใหก้ าหนดรู้ เสียงสูงต่า แต่มีเสียงสูงต่าหรือเสียงวรรณยกุ ตเ์ หมือนในคาภาษาไทย ฉะน้นั เวลาอ่านเอกสารท่ี บนั ทึกดว้ ยอกั ษรธรรมอีสาน ผอู้ ่านจะตอ้ งอ่านผนั หาเสียงสูงต่าเอาเอง โดยถือเอาความหมายของ คา ของเน้ือความหรือของประโยคน้นั ๆ เป็นหลกั พิจารณา วธิ ีการดงั กล่าวน้ี คนโบราณจึงเรียก การอ่านหนงั สือวา่ “หนงั สือ หนงั หา” คือตอ้ งอ่านหาเสียงหาคาเอาเอง ตวั อยา่ งเช่น r,U dyNws|y'g-Akwxsk2k:gVNb พฺอมกฺนไหฺลงเขาไปหาอฺยาฺวเฮฺิน พร้อมกนั ไหลหลง่ั เขา้ ไปหาอยา้ วเฮือน พร้อมเพรียงกนั หลงั่ ไหลเขา้ ไปสู่บา้ นเรือน(ของตนๆ) จากตวั อยา่ ง คาแรก ถา้ ไม่ใส่รูปวรรณยกุ ตโ์ ท กจ็ ะออกเสียงเป็นเสียงสามญั และไม่ได้ ความหมาย เมื่อใส่รูปวรรณยกุ ตโ์ ทเขา้ กจ็ ะเป็นเสียงตรี และเม่ือเติมตวั ร เขา้ ไปกจ็ ะได้ ความหมายชดั เจน และคาวา่ ไหลหลงั กเ็ ช่นกนั ถา้ ไม่ใส่รูปวรรณยกุ ตเ์ อก บนคาวา่ หลงั กจ็ ะ หมายถึงดา้ นตรงขา้ มกบั ดา้ นหนา้ ซ่ึงผดิ ความเพราะไม่เขา้ กบั คาหนา้ wloZwlwsPz\"zy mFn \"y,i: g9yๆwxf:Pg]bF ไสนฺอฺยไสไหฺยผฺงผฺฑื ทฺงมฺวรเตฺมไปฑฺวยเลฺิฑ น่ีอีกตวั อยา่ งหน่ึง ผศู้ ึกษาลองวเิ คราะห์คาดูวา่ คาไหนควรใส่เสียงอะไร เฉพาะสระตวั หนา้ ตวั เดียว เป็นไดท้ ้งั สระ ใ และ ไ จะเป็น ใส (แจม่ กระจ่าง) กไ็ ด้ จะเป็น ไส (ผลกั ไป) กไ็ ด้ หรือจะเป็น ไส้ (อวยั วะซ่ึงเป็นส่วนของทางเดินอาหาร) กไ็ ด้ ใส ไส ไส้ ควรจะเป็นคาไหน ~ ๑๗๕ ~ ~ 175 ~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน แบบฝึ กทบทวนความจา ๑. เครื่องหมายซ่ึงเป็นสญั ลกั ษณ์แทนอกั ษรในอกั ขรวธิ ีอกั ษรธรรมอีสาน มีกี่ตวั อะไรบา้ ง ตอบ ๒. เครื่องหมายไมซ้ ดั มีวธิ ีการใชก้ ี่อยา่ ง อะไรบา้ ง จงยกตวั อยา่ งมาอยา่ งละ ๒ คา พร้อมคาถา่ ยถอด คาอ่าน และคาแปลมาดว้ ย ตอบ เคร่ืองหมาย อกั ษรธรรมอสี าน คาํ ถ่ายถอด คําอ่าน คาํ แปล ~ ๑๗๖ ~ ~ 176 ~

คูม่ ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ค่มู ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน เคร่ืองหมาย อกั ษรธรรมอสี าน คําถ่ายถอด คาํ อ่าน คาํ แปล ๓. เคร่ืองหมายไมก้ ก ใชแ้ ทนพยญั ชนะอะไร ใชเ้ ป็นพยญั ชนะตน้ หรือตวั สะกด จง ยกตวั อยา่ งมาอยา่ งละ ๒ คา พร้อมคาถ่ายถอด คาอ่าน และคาแปลมาดว้ ย ตอบ เคร่ืองหมาย อกั ษรธรรมอสี าน คําถ่ายถอด คําอ่าน คาํ แปล ๔. ไมอ้ งั แล่น เม่ือนามาใช้ จะวางไวด้ า้ นไหนของพยญั ชนะตน้ จงยกตวั อยา่ งการ สะกดคาในภาษาถิ่น และคาในภาษาบาลีมาอยา่ งละ ๔ คา พร้อมคาถ่ายถอด คาอ่าน และคาแปลมาดว้ ย ตอบ ~ ๑๗๗ ~ ~ 177 ~

ค่มู อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ค่มู ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คาในภาษาถ่ิน อกั ษรธรรมอสี าน คําถ่ายถอด คําอ่าน คําแปล เครื่องหมาย คาในภาษาบาลี อกั ษรธรรมอสี าน คําถ่ายถอด คําอ่าน คําแปล เคร่ืองหมาย ๕. จงยกตวั อยา่ งการใชไ้ มย้ มกมา ๒ คา พร้อมคาถ่ายถอด คาอ่าน และคาแปลมาดว้ ย ~ ๑๗๘ ~ ~ 178 ~

คู่มอื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คมู่ ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน เคร่ืองหมาย อกั ษรธรรมอสี าน คําถ่ายถอด คาํ อ่าน คาํ แปล ๖. เคร่ืองหมายบอกองั กา ประสมกบั สระจมมีกี่รูป ก่ีเสียง จงยกตวั อยา่ ง โดยใช้ พยญั ชนะ ค ประสมกบั สระดงั กล่าวมาใหค้ รบถว้ น ตอบ ๗. เครื่องหมายบอกองั กา จะเขียนไวด้ า้ นใดของหนา้ ลาน และเขียนไวห้ นา้ ท่ีเท่าไร ใช้ ตวั อกั ษรหรือตวั เลขเขียน จงอธิบาย ตอบ ๘. จงบอกคาท่ีขีดเสน้ ใตต้ ่อไปน้ีวา่ ตอ้ งใส่รูปวรรณยกุ ตอ์ ะไร และเม่ือใส่รูป วรรณยกุ ตเ์ สร็จแลว้ ใหแ้ ปลคาท้งั หมดเป็นคาภาษาไทย ~ ๑๗๙ ~ ~ 179 ~

ค่มู ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คมู่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน Ws]=n kWxdFfA P: l[ๆ yF ไหลืชาปฺรากฺฑฑฺวยสฺมบฺฑ 2kgxNy8VNA kP wslyF=nwow0 อฺยาเปฺนคฺนฮาฺย ไหสฺฑชืไนไจ 2kwfg;Ak xNwb xwxๆk อฺยาไดเวา ปิ นฺ ไปไปมา 87[F YgVyF [YgsxNy yNsk akm: elk lgb sNmy k\"cd คึดบเฮฺฑ บเหฺนปนฺ หา ฟาฺวทาสา สิเหฺนทาฺงแก c,d: dๆA As: N^-GY mX -YszN^ kPGzF wsrwY f2^OY cf5Ui แมฺวกฺมกฺวหฺนูขโทฺส ขหฺนูผาฺยโผฺฑ ไหพไฑอฺยนู า แฑถฺอร ~ ๑๘๐ ~ ~ 180 ~

คมู่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คูม่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน ตัวเลข ตัวเลขอกั ษรธรรมอสี าน ตวั เลขในอกั ษรธรรมอีสานเป็นอีกส่วนหน่ึงท่ีน่าศึกษา แมว้ า่ จะมีจานวนหน่ึงถึงสิบ เช่นเดียวกบั ตวั เลขไทย แต่วธิ ีการเขียนน้นั แตกต่างกนั รวมท้งั รูปตวั เลขกแ็ ตกต่างกนั ดว้ ย ถา้ ไม่ไดศ้ กึ ษาไวก้ ่อน เมื่อไปเห็นตวั เลขท่ีบนั ทึกไวใ้ นเอกสารโบราณอาจทาใหเ้ ขา้ ใจผดิ ได้ เช่น ท่านจะบอกวา่ ตวั ยาขนานน้ีมีส่วนประกอบ ๑๑ อยา่ ง ท่านจะเขียนวา่ 9A:pk-ON ou,ul:iWxd[U ๑๐๑l:i ถา้ ไม่ไดศ้ กึ ษาตวั เลขมาก่อน อาจจะถ่ายถอดและเขา้ ใจวา่ ตวั ยา ขนานน้ีมีส่วนประกอบ ๑๐๑ (หน่ึงร้อยหน่ึง)ส่วน กไ็ ด้ ฉะน้นั การศึกษาตวั เลขและวธิ ีเขียนให้ เขา้ ใจ กจ็ ะเป็นประโยชน์อยา่ งมาก ตวั เลขในอกั ษรธรรมอีสาน มีจานวน ๑๐ รูป เช่นเดียวกบั ในภาษาไทย ดงั น้ี ๑๒๓๔๕๖๗๘๙๐ ๑ ๒๓๔๕๖ ๗ ๘ ๙ ๐ แบบฝึ กเขียนตวั เลข ๑ .............................................................................................................................................................. ~ ๑๘๑ ~ ~ 181 ~

ค่มู ือการอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน คมู่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน ๒ .............................................................................................................................................................. ๓ .............................................................................................................................................................. ๔ ............................................................................................................................................................ ๕ .............................................................................................................................................................. ๖ .............................................................................................................................................................. ๗ .............................................................................................................................................................. ๘ .............................................................................................................................................................. ๙ .............................................................................................................................................................. ๐ .............................................................................................................................................................. วธิ ีการเขยี นตัวเลข - เลขหลกั หน่วยต้งั แต่ ๑ – ๙ เขียนตามปกติ เหมือนการเขียนตวั เลขของภาษาไทย เช่น ๑ 8NA (๑ คน), ๒ 8Ny (๒ คนั ), ๓ g]yๆ (๓ เล่ม), ๔ s}'y (๔ หลงั ) , ๕ 9y: (๕ ตวั ) , ๖ glAk (๖ เสา) , ๗ 0kN (๗ จาน) , ๘ g8'Ub (๘ เคร่ือง) , ๙ zNn (๙ ผนื ) เป็นตน้ ~ ๑๘๒ ~ ~ 182 ~

คูม่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คูม่ ือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน - เลขหลกั สิบ ส่วนใหญ่จะเขียนจานวนเตม็ สิบแลว้ ตามดว้ ยจานวนเศษ เช่น ๑๐๑ (๑๐กบั ๑ หรือ ๑๑), ๒๐๒ (๒๐กบั ๒ หรือ ๒๒), ๓๐๓ (๓๐กบั ๓ หรือ ๓๓), ๔๐๔ (๔๐กบั ๔ หรือ ๔๔), ๙๐๙ (๙๐กบั ๙ หรือ ๙๙) เป็นตน้ ท้งั น้ี ยกเวน้ เลข ๒๐ – ๒๙ บางคร้ังจะใชค้ าวา่ ซาว (๒๐) แทนตวั เลข เช่น =k๑: (๒๑), =k:๒ (๒๒), =kซ๓ (๒๓), =k๔ซ (๒๔) เป็นตน้ - เลขหลกั ร้อยข้ึนไปจะใชต้ วั เลขกบั ตวั หนงั สือประสมกนั และใชต้ วั หนงั สือบอก จานวนเตม็ ตามดว้ ยจานวนเศษ เช่น ๑VZ (๑๐๐), ๒VZ (๒๐๐), ๓VZ (๓๐๐), ๔VZ (๔๐๐), ๙VZ (๙๐๐) , ๑rNy (๑๐๐๐), ๒rNy (๒๐๐๐), ๒rNy๕VZ๖๐ (๒๕๖๐), ๘siๆn ๔rNyTy,-ๆ yN (๘หมื่น๔พนั ธมั มขนั ธ์), ๑clN (๑แสน), ๑]kN (๑ลา้ น) , ๑Gdฏb (๑โกฏิ) เป็นตน้ - สาหรับจานวนร้อยข้ึนไป ถา้ มีเศษ บางคร้ังท่านจะใชค้ าวา่ xkP (ปลาย) ประกอบ เช่น ๑๘๐ จะเขียนวา่ VZxkP ๘ l{u ๑,๐๗๐ เขยี นว่า ryNxkP ๗ lu{ เป็ นต้น - ในการใชต้ วั เลขบอกหนา้ ลาน ถา้ ถึงจานวนเตม็ สิบ ท่านมกั จะเติมคาวา่ myX (ทสั ) เช่น ๑๐ mXy (สิบถว้ น), ๓๐ mXy (สามสิบถว้ น), ๙๐ myX (เกา้ สิบถว้ น) เป็นตน้ ~ ๑๘๓ ~ ~ 183 ~

ค่มู อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน คูม่ ือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอสี าน แบบฝึ กทบทวนความจา ๑. จงเขียนตวั เลขต่อไปน้ีใหถ้ ูกตอ้ งตามอกั ขรวธิ ีอกั ษรธรรมอีสาน ๑. ๕ ................................................................................................. ๒. ๑๐ ................................................................................................. ๓. ๒๕ ................................................................................................. ๔. ๖๔ ................................................................................................. ๕. ๙๙ ................................................................................................. ๖. ๑๐๐๗ ................................................................................................. ๗. ๑๐๐๒๐ ................................................................................................. ๘. ๑๐๙๐๖๕ ................................................................................................. ๙. ๘หม่ืน๔พนั ธรรมขนั ธ์ .................................................................................. ๒. ๑ลา้ น๔แสน๓หมื่น .................................................................................. ๑. จงเขียนคาต่อไปน้ีใหถ้ กู ตอ้ งตามอกั ขรวธิ ีภาษาไทย ๑. ๔๐ ................................................................................................. ๒. ๖๐๕ ................................................................................................. ~ ๑๘๔ ~ ~ 184 ~

๓. ๗๐๔ คู่มอื การอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คูม่ อื การอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน ................................................................................................. ๔. ๘๐๓ ................................................................................................. ๕. ๙๐๙ ............................................................................................... ๖. ๑VZ๗ ................................................................................................. ๗. ๑r=Ny k:myX ................................................................................................. ๘. ๑sniๆ ๙VZ๖๐๕ ..................................................................................... ๙. ๘sinๆ ๔rNy .................................................................................... ๑๐. ๑]k๙N cl๒N sๆni=k:๕ ................................................................... .................................................................................................................................................. ~~๑๘1๕8~5 ~



คมู่ อื การอ่านถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คู่มือการอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน บทที่ ๗ คำพิเศษ : อกั ขรวิธีพิเศษ อกั ขรวธิ ีพเิ ศษ หมายถึงวิธีพิเศษในการประสมอกั ษร ซ่ึงต่างจากการประสมอกั ษร ตามปกติหรือตามกฏเกณฑท์ ว่ั ๆ ไป คาแต่ละคาท่ีเขยี นดว้ ยวธิ ีพเิ ศษจะมีรูปคาและการอ่านต่างไป จากเดิมมาก การบญั ญตั ิรูปคาพิเศษข้ึนมาใชใ้ นอดีต อาจเป็นเพราะท่านตอ้ งการประหยดั เวลาใน การเขียน หรืออาจเป็นเพราะใบลานซ่ึงเป็นวสั ดุรองรับการบนั ทึกมีพ้นื ท่ีจากดั กเ็ ป็นได้ ฉะน้นั รูปคาพเิ ศษต่างๆ เหล่าน้ี จึงนบั วา่ เป็นปัญหาต่อการอ่านหรือการถ่ายถอดสาหรับผเู้ ริ่มศกึ ษาอยา่ ง มากทีเดียว ต่อจากน้ีจะยกตวั อยา่ งรูปคาพเิ ศษซ่ึงพบบ่อยมากในคมั ภีร์ใบลาน เพอ่ื ผเู้ ร่ิมศกึ ษาจะ ไดจ้ ดจาไวซ้ ่ึงจะเป็นประโยชนต์ ่อการอ่านหรือการถ่ายถอดเอกสารโบราณเป็นอยา่ งมาก รูปคาพิเศษ คาถ่ายถอด คาอ่าน แปลวา่ dkY กา ก่ากา ดาเหมือนกา duF กฺฑี กด็ ี ดีอยู่ dๆu กฺมี กม็ ี มีอยู่ d_Yk กขา กข็ า้ ขอรับ, ครับ dkMY กฺทา กท็ า, กระทา กระทา d}Y k: กกฺลาฺว กก็ ล่าว กพ็ ดู ~ ๑๘๗ ~ ~ 187 ~

ค่มู อื การอา่ นถ่ายถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอสี าน คู่มอื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน wdFY กไฑ กไ็ ด้ ยอมรับ dk| กฺลา กาละ เวลา dA แก แก่ ใหญ่, มีอานาจ cd^ แกู แก่กู แก่เรา g-kU\\ เขฺาอง เขา้ ของ ขา้ วของ, เคร่ืองใช้ w-uk\" ไขีาฺง ข้ีไข่ขา่ ง ข้ีแมลงวนั 8uๆ คฺมี กม็ ี มีอยู่ 8kๆ คฺมา กม็ า กม็ า 8%k คฺถา คาถา คาขบั , คาร้อยกรอง 8k:n คืวา คือวา่ หมายความวา่ 8Y:k คฺวา คาวา่ คาวา่ g0k\"A เจฺาง เจา้ จง เจา้ จง ~ ๑๘๘ ~ ~ 188 ~

คูม่ อื การอา่ นถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อกั ษรธรรมอีสาน คู่มือการอ่านถา่ ยถอดเอกสารโบราณ : อักษรธรรมอีสาน =:kn ชืวา ซื่อวา่ ชื่อวา่ c=} g=}A c=} แชฺล แชฺละ แชแล ชะแล แทแ้ ล, จริงแท้ c=NYk แชฺนา แช่น้า แช่น้า fu} ฑีล ดีหลี จริงๆ, แน่แท้ Wf6k ฑุรา ดูรา ดูก่อน wfu ไฑี ไดด้ ี ไดด้ ี wf^ ไฑู ไดด้ ู ไดด้ ู g9ku^ P เตูาฺย ตูตีเต่าตาย กตู ีเต่าตาย 5:nk ถืวา ถือวา่ ถือวา่ m}y k mky| ทฺลา ทงั หลาย ท้งั หลาย gmLkN เทสฺสฺนา เทศนา แสดงธรรม cm} แทฺล แทแ้ ล จริงแท้ ~ ๑๘๙ ~ ~ 189 ~