✍️©️ พระเวสสันดรเจ้าแห่งทาน โดย พระมหาอุเทน ปัญญาปริทัตต์

เม่ือผุสดีเทพกัญญาไดรับประทานพร ๑๐ ประการจาก ทาวสักกอมรินทราธิราชแลวก็จุติจากสรวงสวรรคชั้นดาวดึงสลงมา ถือปฏิสนธิในพระครรภอัครมเหสีของพระเจามัททราช วันขนาน พระนาม พระประยูรญาติพากันขนานพระนามวา “ผุสดี” ตามนาม เดมิ นนั้ เพราะเวลาแรกประสตู ิ พระสรรี ะราวกะประพรมดว ยจรุ ณจนั ทน พระผุสดีราชธิดาน้ันทรงเจริญวัยดวยบริวารใหญ เมื่อพระชนมายุได ๑๖ พรรษา ทรงไวซึ่งพระรูปอุดมงดงามย่ิง ครงั้ นน้ั พระเจา สวี มี หาราชประทานพระผสุ ดรี าชธดิ าใหอ ภเิ ษก สมรสกับมกุฏราชกุมารสญชัย ทรงใหยกพระเศวตฉัตรเถลิงถวัลย สิริราชสมบัติแกมกุฏราชกุมารน้ัน ประทานความเปนใหญกวาเหลา สตรี ๑๖,๐๐๐ นางแกพระนางผุสดี ทรงสถาปนาไวในตําแหนง พระอัครมเหสีของพระเจา สญชยั สีวีราช พระนางผสุ ดรี าชเทวเี ปนท่รี กั เปนท่ีพึงพอพระหฤทัยในพระเจาสญชัยสีวีราชมาก เมื่อทาวสักกอมรินทราธิราชทรงอาวัชนาการใครครวญดูก็ ทรงลวงรูวา “พร ๑๐ ประการท่ีเราประทานแกพระนางผุสดี ๙ ประการสําเร็จสมประสงคแลว” ทรงพระดําริวา “พระโอรสประเสริฐ เปนพรขอหน่ึงยังไมสําเร็จ เราจะประทานพรขอน้ันใหสําเร็จแก พระนางผุสดีอัครมเหสี”

พระเวสสันดรเจาแหงทาน สมัยน้ันพระโพธิสัตวสถิตอยูในสรวงสวรรคชั้นดาวดึงส ณ เทวโลก อายุขัยใกลจะสิ้นแลว ทาวสักกเทวอมรินทราธิราชทรงทราบ จึงเสด็จเขาไปพบพระโพธิสัตว ตรัสวา “ทานผูนิรทุกข ควรที่ทานจะไดจุติจากเทวโลกลงไปอุบัติ ในโลกมนุษย ขอทานจงถือปฏิสนธิในพระครรภของพระนางผุสดี อัครมเหสีของพระเจาสีวีราช ณ เชตุดรราชธานีเถิด” พระโพธิสัตวปฏิญญาวาจะกระทําตามเทวบัญชา ทาวสักก- อมรินทราธิราชทรงรับปฏิญญานั้นแลวเสด็จกลับทิพยสถานวิมาน ทองของพระองค เม่ือถึงกาลอันควร พระโพธิสัตวจุติจากเทวโลกลง มาถือปฏิสนธิในพระครรภของพระนางผุสดีอัครมเหสี เทพบุตรอีก หกหมน่ื องคก จ็ ตุ จิ ากเทวโลกลงมาถอื ปฏสิ นธใิ นเคหสถานของอาํ มาตย หกหม่ืนคน เพ่ือเปนสหชาติเกิดพรอมกับพระโพธิสัตว เมื่อพระโพธิสัตวประทับอยูในพระครรภของพระมารดา พระนางผุสดีทรงพระครรภอยูมีพระประสงคจะสรางโรงทาน ๖ แหง คือท่ีประตูพระนครท้ัง ๔ ๔ แหง ทามกลางพระนคร ๑ แหง และ ท่ีประตูพระราชวัง ๑ แหง สละพระราชทรัพยหกแสนกหาปณะ บริจาคทานทุกวันๆ พระเจาสญชัยสีวีราชทรงทราบความประสงค ของพระนางแลว รับสั่งใหเรียกเนมิตกพราหมณผูรูนิมิตทั้งหลายมา พยากรณ เนมิตกพราหมณผูรนู มิ ิตท้ังหลายกราบทูลถวายคาํ พยากรณ เปนเสียงเดียวกันวา “องคพระมหาราช ทานผูยินดียิ่งในทานมาประทับอยูในพระ ครรภของพระราชเทวแี ลว จะไมอม่ิ ในการบริจาคทานเลย พระเจา ขา” ๒๘

พระมหาอุเทน ปญ ญาปรทิ ัตต พระเจาสญชัยสีพีราชไดสดับคําพยากรณนั้นแลวทรงพึงพอ พระหฤทัยมาก โปรดใหสรางโรงทาน ๖ แหงตามความประสงคของ พระนางผุสดีราชเทวี และใหเร่ิมต้ังทานบริจาคเอาไวตั้งแตคร้ังนั้น ตงั้ แตเ วลาทพี่ ระโพธสิ ตั วถ อื ปฏสิ นธใิ นพระครรภข องพระมารดา ดวยบุญญานุภาพของพระโพธิสัตวนั้น สวนสวยอากรของพระราชาได เจริญข้ึนอยางเหลือประมาณ พระราชาท้ังหลายในชมพูทวีปทั้งสิ้น สงเคร่ืองบรรณาการไปถวายพระเจาสญชัยสีพีราช พระนางผุสดี ราชเทวีมีบริวารใหญ เม่ือทรงพระครรภตามกําหนดครบถวนทศมาส ๑๐ เดอื นบรบิ รู ณแ ลว ทรงพระประสงคจ ะเสดจ็ ทอดพระเนตรพระนคร จึงกราบทูลพระราชสวามี พระเจาสญชัยสีวีราชรับส่ังใหตกแตง พระนครงดงามดุจเทพนคร ใหพระราชเทวีประทับบนรถที่นั่งท่ีประดับ อยางสวยงามเสด็จพระราชดําเนินกระทําการประทักษิณพระนคร เมื่อพระราชเทวีเสด็จถึงถนนพอคา ลมกรรมชวาตก็ปนปวน ขึ้น ราชบุรุษนําความไปกราบทูลพระราชา พระราชารับสั่งใหทํา พลบั พลาสาํ หรบั ประสตู พิ ระโอรสแกพ ระราชเทวที า มกลางถนนพอ คา นั้นทันที อํามาตยขาราชบริพารท้ังหลายพากันต้ังวงยืนรายลอมถวาย การอารักขา พระโพธิสัตวประสูติออกจากพระครรภของพระมารดาอยาง บริสุทธ์ิผุดผอง ลืมพระเนตรพรอมกับเหยียดพระหัตถออกตอเบื้อง พระพักตรพระมารดาตรัสวา “พระแมเจา หมอมฉันตองการบริจาคทาน มีทรัพยใหบริจาค บางไหม” ๒๙

พระเวสสนั ดรเจา แหงทาน พระมารดาทรงปลาบปลมื้ โสมนสั มากตรสั ตอบวา “พระลกู รกั ของแม ลูกจงบริจาคทานตามอัธยาศัยเถิด” ทรงวางถุงทรัพยหน่ึงพันกหาปณะลงในฝาพระหัตถนั้น วันถวายมงคลนามแดพระโพธิสัตว พระประยูรญาติทั้งหลาย ไดขนานพระนามวา “เวสสันดรราชกมุ าร” เพราะประสตู ิทถ่ี นนพอ คา พระราชกุมารไมไดพระนามตามพระราชวงศท่ีมีมาแตเดิม วนั ทพี่ ระโพธสิ ตั วป ระสตู นิ น้ั ชา งพงั มฤี ทธต์ิ วั หนงึ่ เหาะเหนิ เดนิ หาวได นําเอาลูกชางเผือกตัวหน่ึงขาวงามท่ัวสรรพางคกายมาสถิตอยู ในโรงมงคลหัตถแี ลวเหาะหนไี ป ประชาชนพากันตงั้ ชือ่ ลูกชา งเผือกตัว นั้นวา “ปจจัยนาค” เพราะมีพระเวสสันดรราชกุมารเปนปจจัยเกิดขึ้น พระราชาไดพระราชทานนางนม ๖๔ นาง รูปรางดีไมสูงจนเกินไปไม ต่ําจนเกินไป ถันไมยาน นํ้านมหวาน แกพระราชกุมารเวสสันดร และ ไดพระราชทานนางนมคนหน่ึงๆ แกเด็กหกหม่ืนคนผูเปนสหชาติเกิด พรอมกับพระเวสสันดรราชกุมารน้ัน พระเวสสันดรราชกุมารพรอม ดวยเด็ก ๖๐,๐๐๐ คนเจริญวัยดวยบริวารใหญ ครั้งนั้นพระเจาสญชัยพระราชบิดารับส่ังใหทําเคร่ืองประดับ ราคาแสนหน่ึงพระราชทานแดพระราชกุมารเวสสันดร พระราชกุมาร ทรงเปลื้องเครื่องประดับนั้นประทานแกนางนมท้ังหลาย ขณะพระ ชนมายุเพียง ๔-๕ พรรษาเทาน้ัน ไมทรงประสงครับเคร่ืองประดับที่ นางนมทัง้ หลายถวายคนื เลย นางนมทง้ั หลายกราบทูลพระจริยาความ ประพฤตินั้นแดพระราชา พระราชาทรงเห็นวา “อาภรณที่ลูกเราให ๓๐

พระมหาอุเทน ปญ ญาปรทิ ตั ต ถือวาใหดีแลว จงเปนพรหมไทยเถิด” รับสั่งใหทําเคร่ืองประดับใหม พระราชทานอีก พระราชกุมารก็ประทานเคร่ืองประดับแกนางนมท้ังหลาย ขณะยังทรงพระเยาวอยูถึง ๙ คร้ัง พระราชกุมารทรงเจริญวัยขึ้นมา ตามลําดับ พระชนมายุได ๘ พรรษา ก็เสด็จไปสูพระปราสาทงดงาม วันหนึ่งขณะประทับน่ังอยูบนพระยี่ภูเพียงพระองคเดียว ทรงพระดําริวา “เราใหทานภายนอกเพียงอยางเดียว ยังไมนายินดีสักเทาไหร ควรใหทานภายในดวย ถามีคนมาขอดวงหทัยของเรา เราก็จะใหผา อุระควักเอาดวงหทัยมอบใหคนนั้นไป ถาขอดวงตาทั้งสองขางของเรา เราก็จะควักดวงตาท้ังสองขางมอบใหไป ถาขอมังสาของเรา เราจะ เชือดมังสามอบใหไป ถาขอโลหิตของเรา เราก็จะกรีดเอาโลหิตหล่ัง ใหไป ถากลาวกับเราวา ‘เจาจงเปนทาสของขา เราก็ยินดีมอบตัวเปน ทาสใหแกผูนั้นทันที’” เมอ่ื พระราชกมุ ารบรมโพธสิ ตั วท รงคาํ นงึ ถงึ ทานภายในอยา งน้ี ซ่ึงเปนพระดําริที่ตริตรองเอาเอง ไมมีใครมาทูลบอก มหาปฐพีหนา สองแสนส่ีหม่ืนโยชนก็บันลือลั่นสน่ันหวั่นไหว ดุจชางตัวประเสริฐ ตกมันเปลงเสียงรองกึกกองโกญจนาท เขาสิเนรุราชก็โอนเอนไปมา มีหนาเฉพาะตอเชตุดรราชธานีตั้งอยู ดุจหนอหวายโอนเอนไปมา ฟา ก็คึกคะนองรองคํารนโปรยปรายฝนลูกเห็บลงมา สายอสนีบาตมิใช ฤดูกาลก็ฟาดแสงแลบแปลบปลาบ มหาสมุทรก็เกิดเปนคล่ืนปนปวน ทาวสักกเทวราชทรงโสมนัสพระหฤทัยมากปรบพระหัตถเสียงดัง ๓๑

พระเวสสนั ดรเจาแหง ทาน ทาวมหาพรหมอนุโมทนาสาธุการ เกิดเสียงแซซองสรรเสริญดังกึกกอง ข้ึนไปเปนอันเดียวกันกระทั่งถึงพรหมโลก เม่ือพระราชกุมารเวสสันดรมีพระชนมายุ ๑๖ พรรษา ไดทรง ศึกษาศิลปวิทยาสําเร็จหลายสาขา พระเจาสญชัยพระราชบิดาไดนํา พระราชธิดาของพระเจามาตุละจากมัททขัตติยวงศทรงพระนามวา “มทั ร”ี มาอภเิ ษกสมรส ประทานความเปน ใหญก วา สตรี ๑๖,๐๐๐ นาง พระเวสสนั ดรโพธสิ ตั วท รงสละพระราชทรพั ยส ว นพระองค ๖๐๐,๐๐๐ บําเพ็ญมหาทานอยูทุกๆ วัน สมัยตอมาพระนางมัทรีประสูติพระโอรส พระประยูรญาติ รองรับพระโอรสนั้นดวยขายทองคํา เพราะฉะนั้น จึงขนานพระนาม วา “ชาลรี าชกมุ าร” พอพระชาลรี าชกมุ ารเสดจ็ เดนิ ไดเ ทา นน้ั พระนาง มัทรีก็ประสูติพระธิดาอีกองคหนึ่ง พระประยูรญาติรองรับพระธิดา น้ันดวยหนังหมี เพราะฉะนั้น จึงขนานพระนามวา “กัณหาชินาราช กุมารี” พระเวสสันดรโพธิสัตวประทับบนคอชางตัวประเสริฐท่ีประดับ อยางสวยงามเสด็จไปทอดพระเนตรโรงทาน ๖ แหง เดือนละ ๖ ครั้ง อยูเปนประจํา สมัยน้ันแควนกาลิงคะเกิดฝนแลง ขาวกลาไมสมบูรณ ภัยคือ ความหิวกระหายแพรระบาดไปท่ัว ผูคนอัตคัดขัดสนทํามาหาเล้ียงชีพ ลําบากทําโจรกรรมลักขโมยฉกชิงว่ิงราวกัน ชาวชนบทถูกทุพภิกขภัย เบียดเบียน มาประชุมกันที่พระลานหลวงตําหนิติเตียนโพนทนาวา กลาว พระราชาตรัสถามหาสาเหตุทรงทราบแลว ตรัสวา “ดี เราจะ ๓๒

พระมหาอเุ ทน ปญญาปริทัตต ทําใหฝนตกเอง” ตรัสบอกใหชาวชนบทกลับไป ทรงสมาทานรักษา อุโบสถศีลอยู ๗ วัน แตก็ไมสามารถทําใหฝนตกได จึงรับส่ังใหประชุม ชาวเมืองตรัสวา “เราไดสมาทานรักษาอุโบสถศีลอยู ๗ วันแลว ฝนก็ยังไมตก จะใหเราทําอยางไร” ชาวเมืองกราบทูลวา “ขอเดชะ พระอาญามิพนเกลา ถาพระองคไมสามารถทําให ฝนตกได พวกขาพระบาทขอกราบทูลใหทรงทราบวา พระราชโอรส ของพระเจาสญชัยในเชตุดรราชธานีทรงพระนามวาเวสสันดรทรง ยินดีในทานการบริจาคมาก มังคลหัตถีราชพาหนะของพระองคขาว งามท่ัวสรรพางคกาย เดินไปถึงท่ีใดฝนก็ตกในที่น้ัน ขอพระองคทรง สงพราหมณทั้งหลายไปทูลขอมังคลหัตถีนั้นเถิด พระเจาขา” พระราชาทรงเห็นคลอยตามมีพระบรมราชโองการเรียก พราหมณทั้งหลายใหมาประชุมกัน ทรงเลือกพราหมณ ๘ คน คือ ๑. พราหมณรามะ ๒. พราหมณธชะ ๓. พราหมณลักขณะ ๔. พราหมณ สุชาติมันตะ ๕. พราหมณยัญญะ ๖. พราหมณสุชาตะ ๗. พราหมณ สุยามะ ๘. พราหมณโกณฑัญญะ แตงตั้งใหพราหมณรามะเปนหัวหนา ประทานเสบียงเดินทางสงไปดวยพระราชบัญชาวา “ทานท้ัง ๘ คนจงไปทูลขอมังคลหัตถีราชพาหนะของ พระเวสสันดร” ๓๓

พระเวสสันดรเจา แหง ทาน พราหมณทั้ง ๘ คนเดินทางไปถึงเชตุดรราชธานีตามลําดับ รับประทานโภชนาหารในโรงทานแลว ใครจะทํารางกายของตนให เปรอะเปอนฝุนละอองเพื่อทูลขอมังคลหัตถีราชพาหนะของพระ เวสสันดร จึงเอาฝุนละอองมาโรยตามตัวจนดูขมุกขมอมไปหมด วันรุงข้ึนเดินไปสูประตูเมืองทางทิศปราจีน พระเวสสันดรโพธิสัตวทรงพระดําริวา “เราจะไปตรวจดู โรงทาน” ทรงสรงสนานพระวรกายเสวยโภชนาหารรสเลิศแตเชา เสด็จขึ้นไปประทับบนคอชางพระท่ีน่ังราชหัตถีตัวประเสริฐซึ่งประดับ ดวยเครื่องอลังการงามทุกอยาง เสด็จไปสูประตูเมืองทางทิศปราจีน ฝายพราหมณท้ัง ๘ คนยังไมไดโอกาสจึงเดินไปดักรออยูท่ีประตูเมือง ทางทิศทักษิณ ยืนอยูบนเนินสูง พอพระเวสสันดรทอดพระเนตร โรงทานทางทิศปราจีนแลวเสด็จพระราชดําเนินมาทางทิศทักษิณ พราหมณท้ัง ๘ คนเห็นพระเวสสันดรเสด็จพระราชดําเนินมาแลวก็ พรอมใจกันเหยียดแขนขวาออกถวายพระพรวา “ขอพระเวสสันดรเจาจงทรงพระเจริญๆ ขอใหทรงชนะๆ” พระเวสสันดรโพธิสัตวทอดพระเนตรพราหมณทั้งหลายรับสั่งให ไสชางพระที่นั่งไปทางท่ีพราหมณเหลาน้ันยืนอยู ประทับอยูบนคอชาง พระท่ีน่ังตรัสถามวา “พราหมณท ง้ั หลายผมู ขี นรกั แรด ก เลบ็ ยาว ขนยาว ฟน เขลอะ รางกายเปรอะเปอนฝุนละออง เหยียดแขนขวาออกจะขออะไรเรา หรือ” ๓๔

พระมหาอุเทน ปญญาปรทิ ัตต พราหมณ ๘ คนกราบทูลวา “องคพระสมมุติเทพ ขาพระบาททั้งหลายจะทูลขอรัตนะซ่ึง ยังแควนสีพีใหเจริญรุงเรือง ขอพระองคทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ดวยเถิด โปรดไดพระราชทานราชหัตถีตัวประเสริฐซึ่งมีงางามดุจ งอนไถ ขาวงามท่ัวสรรพางคกายดุจเขาไกรลาสน้ีเถิด พระเจาขา” พระเวสสันดรโพธิสัตวทรงดําริวา “เราใครจ ะบรจิ าคทานภายในตง้ั แตศ รี ษะเปน ตน ไป พราหมณ ๘ คนนี้มาขอทานภายนอก เราจะทําใหพวกพราหมณสมความ ปรารถนา” ประทับอยูบนคอราชหัตถีนั่นเอง ตรัสวา “พราหมณท้ังหลายขอเรา เรามิไดหว่ันไหวเลย เราจะให ชางพลายซับมันตัวประเสริฐ เปนราชพาหนะสูงสุดน้ี” ทรงปฏิญญาอยางนี้แลว พระเวสสันดรโพธิสัตวผูผดุงรัฐสีพี ใหเจริญรุงเรือง มีพระหฤทัยนอมไปในทานการบริจาค ก็เสด็จลงจาก คอชางพระท่ีนั่งกระทําประทักษิณมังคลหัตถี ๓ รอบ ทอดพระเนตร พิจารณากายมังคลราชหัตถีซึ่งประดับแลว ไมเห็นสวนใดท่ียังไมได ประดับ ทรงจับพระเตาทองคําเต็มดวยนํ้าหอมเจือดอกไม ตรัสกับ พราหมณทั้งหลายวา “พราหมณท้ังหลาย มาทางน้ีสิ” ทรงจบั งวงชา งซงึ่ เปน เชน กบั พวงเงนิ ทป่ี ระดบั แลว วางลงในมอื พราหมณเหลาน้ันหลั่งน้ําทักษิโณทก ไดพระราชทานมังคลราชหัตถี ๓๕

พระเวสสันดรเจาแหงทาน ซึ่งประดับเคร่ืองอลังการอยางงดงาม คือ ๔ เทาชางราคา ๔ แสน ๒ ขางชางราคา ๒ แสน ขายคลุมหลัง ๓ ขายแกวมุกดา ขายแกวมณี ขายทองคําราคา ๓ แสน กระดึงเครื่องประดับท่ีหอย ๒ ขางราคา ๒ แสน ผากัมพลลาดบนหลังราคา ๑ แสน เคร่ืองประดับคลุมกะพอง ราคา ๑ แสน สายรัด ๓ สายราคา ๓ แสน พูเคร่ืองประดับที่หูทั้ง ๒ ขางราคา ๒ แสน ปลอกเคร่ืองประดับงาท้ัง ๒ ราคา ๒ แสน วลัย เครื่องประดับทาบที่งวงราคา ๑ แสน เคร่ืองประทับที่หางราคา ๑ แสน เกยสําหรับกาวขึ้นไปราคา ๑ แสน อางบรรจุอาหารหญาและ น้ําราคา ๑ แสน รวมเปน ๒๔ แสน แกวมณีท่ีกําพูฉัตร ที่ยอดฉัตร ท่ี สรอยมุกดา ที่ขอ ท่ีสรอยมุกดาผูกคอชาง ท่ีกะพองชาง และท่ีตัวชาง รวมเปน ๗ ประมาณคามิได ไดพระราชทานมังคลราชหัตถีพรอมกับ เครื่องอลังการทั้งหมดแกพราหมณทั้ง ๘ คน และพระราชทานคน บํารุงชาง ๕๐๐ สกุล พรอมทั้งนายควาญชางทั้งหมด เหตุมหัศจรรย นาสะพรึงกลัวขนพองสยองเกลา สายลมกระพือพัดเสียงดังอื้ออึง มหาปฐวีกัมปนาทสะเทือนเลื่อนลั่นหว่ันไหว เกิดขึ้นพรอมกับพระ เวสสันดรโพธิสัตวทรงบริจาคมหาทานนั้น พราหมณท้ังหลายไดรับพระราชทานชางแถบประตูเมือง ทางทิศทักษิณ นั่งบนคอและบนหลังของมังคลราชหัตถีแวดลอม ดวยมหาชนขับไสไปในทามกลางพระนคร ชาวพระนครสีพีพากัน แตกต่ืนออกมามุงดู ถามวา “พราหมณผูเจริญ พวกทานข่ีชางของพวกเรา พวกทานได มาจากไหน” ๓๖

พระมหาอเุ ทน ปญ ญาปริทัตต พวกพราหมณตอบวา “มังคลราชหัตถีนี้พระเวสสันดรเจาพระราชทานแกพวกเรา” พลางขับไสไปในทามกลางพระนครออกจากประตูเมืองทาง ทิศอุดร ชาวพระนครสีพีพากันโกรธแคนพระบรมโพธิสัตวลุกฮือขึ้น รวมกลุมกันไปชุมนุมอยูแถบประตูพระบรมมหาราชวังของพระเจา สญชัยสีพีราชประทวงตะโกนโหรองสงเสียงดังเซ็งแซอื้ออึงไปหมด ชาวพระนครสีพีเดือดดาลมากที่พระเวสสันดรพระราชทาน ชางคูบานคูเมืองไป กราบทูลพระเจาสญชัยสีพีราชวา “ขอเดชะ พระอาญามิพนเกลา รัฐมณฑลของพระองคถูก พระเวสสันดรทําลายเสียแลว พระเวสสันดรราชโอรสของพระองค พระราชทานมังคลราชหัตถีตัวประเสริฐซ่ึงชาวแวนแควนบูชา เพราะ เหตุไรพระเวสสันดรจึงพระราชทานมังคลราชหัตถีซ่ึงมีงางามดุจ งอนไถเปนราชพาหนะประเสริฐ รูชัยภูมิกลยุทธทุกอยาง ขาวงามท่ัว สรรพางคกายดุจดังภูเขาไกรลาส นับเปนชางราชหัตถีอุดมคลุมดวย ผากัมพลเน้ือละเอียดสีเหลือง ซับมัน สามารถยางเยื้องลงสูสมรภูมิรบ ยํ่ายีอริราชศัตรูได พรอมดวยพระเศวตฉัตรและพัดวาลวิชนี ท้ังเคร่ือง ลาดงดงามและคนเล้ียงทั้งหมด ใหเปนทานแกพราหมณทั้ง ๘ คนที่มา ทูลขอจากแควนกาลิงคะเลา พระเวสสนั ดรควรพระราชทานขา วนา้ํ อาหารเครอ่ื งนงุ หม ทอี่ ยู ที่อาศัยมิใชหรือ เพราะสิ่งของเหลานั้นเหมาะสมแกพราหมณทั้ง หลาย พระเวสสันดรสืบสันตติวงศมาแตพระองคควรพัฒนาแควนสีพี ๓๗

พระเวสสนั ดรเจาแหงทาน ใหเจริญรุงเรือง มิใชมาพระราชทานชางที่ทําใหบานเมืองเจริญเสียเอง ถาพระองคไมทําตามคํารองขอของชาวพระนครสีพีละก็ เห็นทีชาว พระนครสีพีจะตองบุกเขาไปยึดอํานาจของพระองคเอาไวแนๆ พระเจาสญชัยมหาราชไดสดับความอยางนั้นแลว ทรง ตระหนกตกพระทัยสําคัญวา “ชาวพระนครสีพีจะปลงพระชนมพระ ราชโอรสของเรา” รับสั่งวา “แมจะไมมีรัฐมณฑล แมรัฐมลฑลจะพินาศยอยยับไป เราก็ ไมควรเนรเทศพระราชโอรสผูหาความผิดมิไดออกจากแวนแควน เพราะพระราชโอรสเกิดแตอุระของเรา จึงไมควรถูกทําราย พระ ราชโอรสถึงพรอมดวยศีลและจริยาวัตรที่งดงาม ถาเราตําหนิติเตียน ก็จะเปนบาปมหันต เราจะปลงพระชนมพระราชโอรสเวสสันดรน้ัน ไมไดอยางเด็ดขาด” ชาวพระนครสพี ไี ดฟ ง พระราชกระแสรบั สง่ั นน้ั แลว กราบทลู วา “ขอเดชะ พระอาญามิพนเกลา พระองคอยาประหารพระ ราชโอรสดวยทอนไมหรือศัสตราใดๆ พระราชโอรสนั้นหาควรแก เครื่องพันธนาการท้ังหลายไม ขอพระองคจงทรงเนรเทศใหออกจาก แวนแควนไปเสีย พระเวสสันดรจะตองเสด็จไปประทับอยูท่ีเขาวงกต พระเจาขา” พระเจาสญชัยสีพีราชไดสดับความน้ันแลว ตรัสวา “ถา ชาวพระนครสพี พี งึ พอใจอยา งนี้ เรากไ็ มข ดั ขวาง แตข อให พระราชโอรสของเราอยูตลอดราตรีนี้เสวยโภชนาหารเลิศรสประทับ ๓๘

พระมหาอเุ ทน ปญ ญาปริทตั ต พักพระอิริยาบถใหสําราญพระหฤทัยกอน เม่ือราตรีสวางดวงอาทิตย ขึ้นแลว ชาวพระนครสีพีจงพรอมใจกันเนรเทศพระราชโอรสของเรา ออกจากแวนแควนเถิด” ชาวพระนครสีพีทูลรับสนองพระราชกระแสรับสั่งวา “ขอเดชะ พระอาญามิพนเกลา จงเปนไปตามพระราชกระแส รับสั่งนี้เถิด พระเวสสันดรราชโอรสของพระองคจงประทับยับย้ังอยูที่ พระราชวังน้ีหนึ่งราตรีกอน” พระเจาสญชัยมหาราชตรัสบอกใหชาวพระนครสีพีกลับไป แลว เม่ือจะทรงสงขาวแกพระราชโอรสจึงตรัสเรียกนักการมารับสั่งวา “นายนักการ เจาจงไปทูลแจงขาวแกพระลูกเจาเวสสันดรวา ขอเดชะ องคพระสมมุติเทพ ชาวพระนครสีพีไพรฟาประชาชน คนมีช่ือเสียง พระราชบุตรพระราชบุตรี พราหมณ พอคาวาณิชย กองชาง กองมา กองรถ กองราบ แคนเคืองพระองคมากมาประชุมกันแลว พรุงนี้เมื่อ ราตรีสวางดวงอาทิตยขึ้นแลว พวกเขาจะพรอมใจกันเนรเทศพระองค ออกจากแวนแควน” นักการทูลรับสนองพระราชกระแสรับส่ังแลว นุงหมเรียบรอย สวมสรรพาภรณ ประพรมดวยจรุณจันทน ใสกุณฑลแกวมณี เดิน ไปพระราชนิเวศนของพระเวสสันดร เห็นพระองคทรงแวดลอมดวย เสวกามาตยประทับอยูอยางร่ืนรมยพระหฤทัย ดุจทาววาสวะประทับ อยูในทามกลางหมูเทพเทวดา ณ สรวงสวรรคชั้นไตรทิพย ถวายบังคม แลว นั่ง ณ ที่ควร กราบทูลวา ๓๙

พระเวสสนั ดรเจาแหงทาน “ขอเดชะ พระผูเปนจอมทัพ ขาพระบาทขอกราบทูลความ ทุกขโทมนัสของพระองค ขอพระองคโปรดอยากร้ิวขาพระบาทเลย” กราบทูลอยางนี้แลวก็รองไหน้ําตานองหนา กราบทูลตอไปวา “ขอเดชะ พระผูเปนจอมชน พระองคเปนผูชุบเลี้ยงขา พระบาทมายาวนาน ประทานรสที่นาปรารถนาทั้งปวง ขาพระบาท ขอกราบทูลความทุกขโทมนัสของพระองค เมื่อขาวแสดงความทุกข โทมนัสที่ขาพระบาทกราบทูลแลวน้ี ขอพระองคทรงใหขาพระบาท สบายใจดวยเถิด ขอเดชะ องคพระสมมุติเทพ ชาวพระนครสีพีไพรฟา ประชาชน คนมีช่ือเสียง พระราชบุตรพระราชบุตรี พราหมณ พอคา วาณิชย กองชาง กองมา กองรถ กองราบ แคนเคืองพระองคมากมา ประชุมกันแลว พรุงนี้เม่ือราตรีสวางดวงอาทิตยข้ึนแลว พวกเขาจะ พรอมใจกันเนรเทศพระองคออกจากแวนแควน พระเจาขา” พระเวสสันดรโพธิสัตวตรัสวา “ชาวพระนครสีพีแคนเคืองเรา เรามองไมเห็นความผิดของ ตนเลย นี่นายนักการ ทานชวยบอกทีเถิดวา เรามีความผิดอะไร เพราะเหตุไรชาวพระนครสีพีจึงเนรเทศเราออกจากแวนแควน” นักการกราบทูลวา “ขอเดชะ พระผูเปนจอมชน ชาวพระนครสีพีชาวบานชาว เมือง คนมีชื่อเสียง พระราชบุตร พราหมณ พอคาวาณิชย กองชาง กองมา กองรถ กองราบ แคนเคืองพระองคมากที่พระราชทานคชสาร ตัวประเสริฐไป ดวยเหตุน้ี พวกเขาจึงพากันเนรเทศพระองคออกจาก แวนแควน พระเจาขา” ๔๐

พระมหาอเุ ทน ปญญาปรทิ ัตต พระเวสสันดรโพธิสัตวไดสดับอยางนั้นแลวก็ทรงสลดสังเวช พระหฤทัย ตรัสวา “แมดวงหทัยหรือดวงตาของเราเราก็ยังใหได จะอะไรกับ ทรัพยภายนอก แกว แหวน เงิน ทอง เพชรนิลจินดาเลา เราเห็นยาจก มาไหววอนขอ ยังสามารถตัดแขนสองขางท้ังซายและขวาใหไปไดเลย เราไมห วนั่ ไหว เพราะใจของเรายนิ ดีในทานการบรจิ าค ชาวพระนครสีพี จะเนรเทศเราจะฆาเรา หรือจะบั่นสรีระของเราแยกออกเปน ๗ ทอน ก็ตาม เราก็จะไมงดเวนจากทานการบริจาคอยางเด็ดขาด” นักการไดฟงพระราชดํารัสน้ันแลว เม่ือจะทูลแจงขาวอ่ืน ตามความเห็นของตน โดยที่พระเจาสญชัยสีพีราชมิไดใหทูล จึง กราบทูลวา “ขอเดชะ พระผเู ปน จอมชน ชาวพระนครสพี ชี าวบา นชาวเมอื ง ท้ังหลายประชุมกันกลาวอยางนี้วา พระเวสสันดรผูมีพระจริยาวัตรท่ี งดงาม จงเสด็จไปสูภ ผู าชอ่ื วา สวุ รรณคีรีตาละ ตามฝง แมน้าํ โกนติมารา ซ่ึงเปนมรรคาท่ีพระราชาผูถูกเนรเทศเสด็จไปเถิด พระเจาขา” พระเวสสันดรโพธิสัตวไดสดับอยางนั้นแลวไมทรงหวั่นไหว เลย ตรสั วา “ดี เราจะเดนิ ทางไปโดยมรรคาทพี่ ระราชาผตู อ งโทษเสดจ็ ไป ชาวพระนครสีพีมิไดเนรเทศเราเพราะเรื่องอ่ืนใชม้ัย เนรเทศเรา เพราะเร่ืองที่เราใหคชสารเปนทานไปใชม้ัย ถาอยางน้ัน เราจะบริจาค สัตตสดกมหาทานสักหนึ่งวัน ชาวพระนครสีพีจงใหโอกาสแกเราเพื่อ ไดบริจาคทานสักวันหน่ึงกอนเถิด มะรืนนี้วันท่ี ๓ เราจึงจะไป” ๔๑

พระเวสสันดรเจา แหง ทาน ตรัสอยางนี้แลวก็ตรัสยํ้าอีกวา เราจะเดินทางไปโดยมรรคาที่พระราชาทั้งหลายผูตองโทษ เสด็จไป ทานท้ังหลายจงยกโทษใหแกเราสักคืนและวันหนึ่งกอนเถิด ขอใหเราจะไดบริจาคทานเรียบรอยแลว จึงคอยเนรเทศเราออกจาก แวนแควน” นักการไดฟงอยางนั้นแลวกราบทูลวา “ดีแลว พระเจาขา ขา พระบาทจะแจงขาวน้ีแกพระเจาอยูหัวและชาวพระนครสีพีชาวบาน ชาวเมืองไพรฟาประชาชนทั้งหลายใหไดทราบโดยท่ัวกัน” พระเวสสันดรตรัสบอกใหนักการนั้นกลับไปแลว ตรัสเรียก มหาเสนาคุตมารับสั่งใหจัดสัตตสดกมหาทานวา “พรุงนี้เราจะบริจาคสัตตสดกมหาทาน ทานจงจัดเตรียม ชาง ๗๐๐ เชือก มา ๗๐๐ ตัว รถ ๗๐๐ คัน สตรี ๗๐๐ นาง โคนม ๗๐๐ ตัว ทาส ๗๐๐ นาย ทาสี ๗๐๐ นาง พร่ังพรอมดวยขาวน้ําอาหาร สมบูรณบริบูรณทุกอยาง” คร้ันตรัสบอกใหหมูเสนาอํามาตยท้ังหลายกลับไปแลว พระ เวสสนั ดรกเ็ สดจ็ ไปพระตาํ หนกั ของพระนางมทั รแี ตเ พยี งพระองคเ ดยี ว ประทับนั่ง ณ ขางพระย่ีภูอันเปนสิริ ตรัสวา “พระนองนางมัทรี สิ่งของอยางใดอยางหนึ่งที่พ่ีไดมอบใหแก พระนองนาง ไมวาจะเปนแกว แหวน เงิน ทอง เพชรนิลจินดา มุกดา แกวไพฑูรย และส่ิงของใดท่ีพระนองนางไดรับพระราชทานมาจาก ๔๒

พระมหาอเุ ทน ปญ ญาปรทิ ัตต พระชนกพระชนนีของพระนองนาง ขอใหพระนองนางจงเก็บรักษา สิ่งของน้ันๆ ไวใหดี” พระนางมัทรีราชบุตรีทูลถามวา “เสด็จพ่ี จะใหเก็บรักษาสิ่งของน้ันๆ ไวท่ีไหน โปรดรับสั่งให หมอมฉันทราบดวยเถิด เพคะ” พระเวสสันดรตรัสวา “พระนองนางมัทรี พระนองนางจงบริจาคแกทานผูมีศีล ท้ังหลายตามท่ีเห็นสมควร เพราะที่พึ่งของสัตวท้ังหลายอยางอ่ืนยิ่ง กวาทานการบริจาคไมมี” พระนางมัทรีทูลรับพระกระแสรับสั่งวา “สาธุ” พระบรมโพธิสัตวเมื่อจะประทานพระโอวาทแกพระนางมัทรี ใหยิ่งขึ้นไปจึงตรัสวา “พระนองนางมัทรี พระนองนางจงเอ็นดูพระโอรสพระธิดา พระสัสสุและพระสสุระใหมากๆ นะ ถากษัตริยพระองคใดทรงเห็นวา สามารถเปนพระภัสดาของพระนองนางได ขอใหพระนองนางจงถวาย ความบํารุงแดกษัตริยพระองคนั้นโดยเคารพ เพราะตอจากนี้ไป พระนองนางจะไมไดอยูกับพี่แลว พระนองนางจงแสวงหาภัสดา คนใหมเถิด เมื่อพ่ีลาจากไปแลว พระนองนางอยาลําบากเลย” พระนางมัทรีทรงพระดําริวา “พระภัสดาตรัสอะไรกันนี่ เกิด อะไรขึ้นหนอ” จึงกราบทูลถามวา “เสด็จพี่ เสด็จพ่ีตรัสพระวาจาท่ีไม ๔๓

พระเวสสันดรเจาแหงทาน สมควรตรัสอยางน้ีไดอยางไร เกิดอะไรข้ึนหรือ เพคะ” พระเวสสันดรตรัสตอบวา “พระนองนางมัทรีเอย ชาวพระนครสีพีแคนเคืองพี่มากที่พี่ ไดใหมังคลราชหัตถีไป พวกเขาจึงพากันขับไลพี่ออกจากแวนแควน พรุงน้ีพ่ีบริจาคสัตตสดกมหาทานแลวจะออกจากพระนครไปในวัน ที่ ๓” ประทับนิ่งอยูครูหน่ึง ตรัสตอไปอีกวา “พ่ีจะไปอยูในปาท่ีนาสะพรึงกลัวเกลื่อนกลนดวยพาลมฤค ดุรายมากมาย พี่คนเดียวจะอยูในปาใหญ มีชีวิตเส่ียงภัยนาสงสัยไม แนนอนเลย” พระนางมัทรีไดสดับพระราชดํารัสนั้นแลว กราบทูลวา “เสดจ็ พ่ี เสดจ็ พตี่ รสั พระวาจาซงึ่ ไมเ คยตรสั แบบนม้ี ากอ น ชา ง เปนพระวาจาชั่วแทๆ เสด็จพ่ีจะเสด็จไปอยูในปาเพียงพระองคเดียว ไดอยางไร เหตุ ๒ ประการน้ี คือ ๑. หมอมฉันตามเสด็จไปรวมเปน รวมตายกับเสด็จพ่ี ๒. หมอมฉันพรากจากเสด็จพี่อยูคนเดียว ขอ กราบทูลวาประการแรกรวมเปนรวมตายน่ันแหละประเสริฐกวา ประการทส่ี องพรากจากเสดจ็ พอ่ี ยคู นเดยี วจะประเสรฐิ อะไร กอ กองไฟ ใหลุกโชนโหมไหม กระโดดเขาไปตายในกองไฟน้ันยังประเสริฐกวา พรากจากเสด็จพี่อยูคนเดียวจะประเสริฐอะไร นางชางพังติดตาม นายชางพลายตัวประเสริฐอยูในปาเท่ียวไปตามเชิงภูผาท่ีทุรกันดาร เดินตามทางที่ราบเรียบและขรุขระฉันใด หมอนฉันจะพาพระโอรส ๔๔

พระมหาอเุ ทน ปญญาปรทิ ัตต พระธิดาตามเสด็จเสด็จพ่ีไป ฉันนั้น หมอมฉันจะทําตนเปนคนท่ีเล้ียง งายของเสด็จพ่ี ไมทําตนใหเปนคนเลี้ยงยากเลย เพคะ” พระนางมัทรีราชกัญญากราบทูลพระภัสดาอยางน้ีแลว เมื่อ จะทรงพรรณนาถึงหิมวันตประเทศ ซ่ึงประหน่ึงวาไดเคยเสด็จไป ทอดพระเนตรมาแลว จึงตรัสวา “เมื่อใดพระองคทอดพระเนตรพระกุมารพระกุมารีท้ังสองผูมี เสียงไพเราะ เจรจานารัก นั่งเลนกันอยูท่ีพุมไมในปา เมื่อน้ันพระองค จะไมทรงระลึกถึงพระราชสมบัติเลย เมื่อใดพระองคทอดพระเนตร พระกุมารพระกุมารีทั้งสองผูมีเสียงไพเราะ เจรจานารัก อยูที่อาศรม รมณียสถาน เม่ือน้ันพระองคจะไมทรงระลึกถึงพระราชสมบัติเลย เม่ือใดพระองคทอดพระเนตรพระกุมารพระกุมารีท้ังสอง ทรงพระ มาลาประดับองคอยู ณ อาศรมรมณียสถาน เม่ือน้ันพระองคจะไมทรง ระลึกถึงพระราชสมบัติเลย เม่ือใดพระองคทอดพระเนตรกุญชรชาติ มาตังคะวัย ๖๐ ป ยางเยื้องเท่ียวไปอยูในปาตัวเดียว เมื่อนั้นพระองค จะไมทรงระลึกถึงพระราชสมบัติเลย เม่ือใดพระองคทอดพระเนตร กุญชรชาติมาตังคะวัย ๖๐ ป ยางเย้ืองเที่ยวไปในยามเชา ยามเย็น เมื่อนั้นพระองคจะไมทรงระลึกถึงพระราชสมบัติเลย เมื่อใดกุญชร ชาติมาตังคะวัย ๖๐ ป ยางเย้ืองเดินนําหนาโขลงชางพังไป สงเสียง รองกึกกองโกญจนาท เมื่อน้ันพระองคไดสดับเสียงชางรองกึกกอง โกญจนาทแลว จะไมทรงระลึกถึงพระราชสมบัติเลย เม่ือใดพระองค ผูพระราชทานความนาปรารถนาทั้งปวงแกหมอมฉัน ทอดพระเนตร พฤกษไพรหมูไมท้ัง ๒ ขางทาง มรรคาเกล่ือนกลนดวยมฤคมากมาย ๔๕

พระเวสสันดรเจา แหง ทาน เม่ือนั้นพระองคจะไมทรงระลึกถึงพระราชสมบัติเลย เม่ือใดพระองค ทอดพระเนตรหมูมฤคเดินมาเปนแถวๆ แถวละ ๕ ตัว และเหลากินนร กินรีฟอนรําอยูในเวลาเย็น เมื่อน้ันพระองคจะไมทรงระลึกถึงพระราช สมบัติเลย เมื่อใดพระองคไดสดับเสียงกระแสธารนํ้าไหล และเสียง ขับรองของเหลากินนรกินนรีมากมาย เม่ือน้ันพระองคจะไมทรงระลึก ถึงพระราชสมบัติเลย เม่ือใดพระองคไดสดับเสียงรองของนกเคาที่ เท่ียวบินไปตามซอกเขา เม่ือนั้นพระองคจะไมทรงระลึกถึงพระราช สมบัติเลย เมื่อใดพระองคไดสดับเสียงรองของพาลมฤคดุราย ราชสีห เสือโครง เสือเหลือง แรด โคลาน เมื่อนั้นพระองคจะไมทรงระลึกถึง พระราชสมบัติเลย เมื่อใดพระองคไดทอดพระเนตรนกยูงจับอยูที่ ยอดเขาเกลื่อนกลนดวยนางนกยูงท้ังหลายรําแพนหางอยางงามวิจิตร เมื่อน้ันพระองคจะไมทรงระลึกถึงพระราชสมบัติเลย เม่ือใดพระองค ไดทอดพระเนตรนกยูงมีขนคอเขียวมีหงอนเกลื่อนกลนดวยฝูงนาง นกยูงทั้งหลายรําแพนหางอยางงามวิจิตร เม่ือน้ันพระองคจะไม ทรงระลึกถึงพระราชสมบัติเลย เมื่อใดพระองคทอดพระเนตรเหลา บุปผชาติเบงบานสงกลิ่นหอมฟุงกระจายในฤดูเหมันต และพ้ืนดิน สีเขียวชอุมปกคลุมไปดวยแมลงคอมทองในฤดูวสันต เม่ือน้ันพระองค จะไมทรงระลึกถึงพระราชสมบัติเลย เมื่อใดพระองคไดทอดพระเนตร รุกขชาติออกดอกบานสะพรั่ง ดอกอัญชันเขียวท่ีกําลังผลิยอดออน ตนโลท และบัวบกมีดอกบานสะพรั่งสงกลิ่นหอมฟุงกระจายในฤดู เหมันต เม่ือนั้นพระองคจะไมทรงระลึกถึงพระราชสมบัติเลย เม่ือใด พระองคไดทอดพระเนตรปทุมชาติมีสลัดกลีบรวงหลนในฤดูเหมันต ๔๖

พระมหาอเุ ทน ปญญาปรทิ ตั ต เมื่อน้ันพระองคจะไมทรงระลึกถึงพระราชสมบัติเลย พระนางมัทรีทรงพรรณนาถึงหิมวันตประเทศอยางงามวิจิตร อยางน้ี ประหนึ่งวาเคยเสด็จไปประทับอยู ฉะนั้น ดวยประการฉะน้ี แล. จบกัณฑหิมพานต ๔๗

พระเวสสนั ดรเจาแหง ทาน คติธรรมเรื่องทาน สตั ตสดกมหาทาน ทานที่บรจิ าคมอบใหช า งมาเปนตน อยางละ ๗๐๐ ถือเปนทานประวัติศาสตรของพระพุทธเจาทุกพระองคสมัย ท่ีทรงเปนพระโพธิสัตวบําเพ็ญบารมี เชื่อแนวาจะตองเกิดเหตุการณ คลายกับพระเวสสันดรที่ถูกเพงโทษเนรเทศออกจากรัฐนครสีพีกอน จึงจะสามารถบริจาคสัตตสดกมหาทานนี้ได มองเปนหลักความจริงวา การจะกระทํากุศลกรรมย่ิงใหญก็ มักจะเกิดเหตุการณอยางใดอยางหนึ่งที่รุนแรงสะเทือนไปทั้งแผนดิน ทีเดียว คงเปนเหมือนคติเดียวกันกับคําวา “มารบมี บารมีบกลา” ผู หมายใจกระทําบําเพ็ญตองตระหนักรูไวกอน และตองไมหว่ันไหว มิ ฉะน้ันจะคลาดจากกุศลกรรมย่ิงใหญนั้นทันที เหตกุ ารณข ดั ขวางผลกั ชกั ดงึ ออกนอกเสน ทางแหง ทานมกั เกดิ ขึ้นไดเสมอ ทั้งภายนอกและภายใน เหตุการณภายนอก เชน “ทําบุญ สูญเปลา ไหวเจาดีกวา” คําพูดของมารก็ยังสงไมตอใหคนพูดกันไป ไดอีก เราควรพิจารณาเห็นอานิสงสผลดีจะเกิดจากการท่ีตนไดทํา ทานบริจาคใหแกคนอ่ืนมากกวา อานิสงสผลดีนั้นเกิดกับคนอื่นกอน คือระงับทุกขเวทนาความบีบคั้นของรางกายท่ีหิวกระหายกลับมาได อายุ วรรณะ สุขะ พละ สุขกายใจสบายใจ ดังพุทธดํารัสตอนหนึ่งวา “ผูใหขาวและน้ําชื่อวาไดอายุ วรรณะ สุขะ พละ” ผลทํานองเดียวกัน ๔๘

พระมหาอุเทน ปญญาปริทัตต อายุ วรรณะ สุขะ พละ จตุรพิธพรชัยทั้ง ๔ นี้ก็จะยอนกลับมาหาตน ในภายหลัง หากไมพิจารณาเห็นอานิสงสผลดีทํานองน้ี ความคิดท่ีจะ ทําจาคะทานแกคนอื่นก็ถูกระงับ และจะนําไปสูการไหวเซนสรวงเจา เซนสรวงไหวเจาไวไมนานก็ยกลงเอามารับประทานกันรูผลทันตาเห็น คําวา Reflect ผลสะทอนยอนกลับ หรือ Side effect ผล ขางเคียง ถือเปนกฎธรรมชาติอยางหน่ึงยากจะหลีกเล่ียง แมไม ปรารถนาเลย มันก็ยังเกิดขึ้นเปนธรรมดา ทวาเราอาจไมเชื่อหรือรอ อานิสงสผลดีของทานท่ีจะเกิดขึ้นในภายภาคหนา เชน เกิดชาติหนา รํ่ารวยทรัพยสินเงินทอง ตายไปเกิดในสุคติสรวงสวรรคเสวยทิพยสุข พระที่ชอบเอาสวรรคมาฉก เอานรกมาขูบอกเสมือนใหหวังรอน้ําบอหนา เพอฝนลมๆ แลงๆ แตสามารถพิจารณาอานิสงสผลดีที่จะเห็นไดใน ปจ จบุ นั ผลบญุ แทจ รงิ มองเหน็ เปน รปู ธรรมคอื ผทู ไ่ี ดร บั ทาน เชน พระสงฆ องคเณรที่ไดขบฉันของควรเขี้ยวของควรบริโภคก็บรรเทาความหิว กระหายมีเร่ียวแรงกําลังยังชีพอยูประพฤติพรหมจรรยและสืบตออายุ พระพทุ ธศาสนา (พระเณรเรยี นนกั ธรรมบาลหี รอื ปรยิ ตั สิ ามญั ถอื วา สบื พระศาสนาอีกทางหนึ่ง) รวมไปถึงทานการสังเคราะหแกผูยากไร เขา ไดรับการสังเคราะหดวยอาหารเครื่องนุงหมท่ีอยูอาศัยแลวก็สุขกาย สบายใจไมทนทุกขท รมาน ผรู ับทานหนา ตาแชมชนื่ เปยมปต ิปราโมทย สุข นั่นคืออานิสงสผลดีท่ีเห็นประจักษในปจจุบัน ทายกทายิกาผูให ทานกพ็ ลอยไดร บั ความสขุ แชม ชน่ื ใจปต อิ มิ่ เอมปราโมทยด ว ยใชห รอื ไม เมื่อทําบุญทําทานจะรูวาเกิดบุญกุศลหรือไม ขอใหสังเกตดู จิตเวทนาเสวยความรูสึกของตัวเราเอง หากรูสึกปติปราโมทยโสมนัส ๔๙

พระเวสสนั ดรเจา แหง ทาน แชมช่ืนใจ บุญกุศลก็เกิดขึ้นแลว เกิดข้ึนขณะน้ันเวลาที่เปนปจจุบัน นั้นทันที น่ันแหละเพียงพอแลว จบ ไมตองรอผลบุญในภายภาคหนา ภพภูมิชาติตอไป แตถาทําบุญทําทานไปแลวรูสึกตะหงิดๆ ชอบกลๆ เคลือบแคลงใจอยู พึงรูวาบุญกุศลไมเกิดขึ้น ขอน้ีตรงตามพุทธวจนะวา “มา ภิกฺขเว ปุฺานิ ภายิตฺถ สุขสฺเสตํ อธิวจนํ ยทิทํ ปุฺานิ : ภิกษุทั้งหลาย พวกเธออยากลัว บุญเลย เพราะคําวาบุญๆ น้ีเปนชื่อของความสุข” เมื่อทายกทายิกา ถวายทานแลวรูส กึ โสมนสั ปต ิปราโมทยอ ่ิมอกอมิ่ ใจ นน่ั คือเกดิ บุญกศุ ล แทจริง ความเลื่อมใสศรัทธาเปนตัวแปรสําคัญของบุญกุศล บุญกุศล เปน เรอ่ื งของความเลอ่ื มใสศรทั ธาโดยเฉพาะ อยา ใหเ กดิ จากการบงั คบั บุญประเภทที่มาเปนซองจําตองใสเงินตามมารยาท ประหนึ่ง “ภาษี สังคม” เราคนหน่ึงอยูรวมกันจะตองจายอยางหลีกเล่ียงไมได ขณะที่ ไมรูจักพระหรือสถานที่วัดแหงน้ันเลย ความเล่ือมใสศรัทธาเฉพาะ สวนตัวบุคคลก็ไมมี มิไยจะกลาวถึงบุญประเภท Direct sale บุญขาย ตรง Knock door เคาะประตูเรียกทําบุญ หรือบุญผอนสงทางธนาคาร จายเปนงวดๆ จนกวาจะครบวาเปนอยางไร พุทธพาณิชยท่ีทําการ ตลาดอยางนี้จะใหสัมผัสผลบุญแทจริงท่ีเกิดขึ้นเฉพาะหนาไมได อาจ ไดก็เพียงเพอฝนถึงทิพยสถานวิมานบนสวรรคช้ันฟาท่ีสายบุญของเขา ลอเราเอาไวใหเปนความหวังรอน้ําบอหนาแบบลมๆ แลงๆ ๕๐

พระมหาอเุ ทน ปญ ญาปรทิ ตั ต ถามวา สายบุญผูนําบอกบุญปรารถนาผลบุญมากกุศลบริสุทธิ์ ใหเกิดแกผูทําบุญจริงหรือเปลา ถาปรารถนาผลบุญมากกุศลบริสุทธ์ิ แกเขาจริงๆ ควรบอกบุญแบบไมไดบอก โดยท่ีเขาเกิดความคิดใคร ทําบุญเอง จิตดวงหน่ึงในโสภณสาธารณจิตเรียกวา อสงฺขาริกํ คิดใคร จะทําบุญกุศลเอง และทําดวยปญญา มิใชโมหะ โดยสาระคือเขาเกิด จิตดวงปฐมน้ันเอง ไมมีใครชักชวน ไมมีการกระตุนเตือนโนมนาวใดๆ ทราบตามนัยอภิธรรมวา จิตปฐมดวงแรก เรียกวา โสมนสฺ- สสหคตํ าณสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกํ เกิดข้ึนคิดใครทําเองโดยไมมี ใครชักชวน สหรคตดวยโสมนัสและประกอบดวยปญญา จะมีกําลัง มาก เม่ือทําทานแลวก็เกิดผลบุญกุศลบริสุทธ์ิจริงๆ ขาพเจาเคยพูดคุยกับโยมอุปฏฐากวา “พระเราควรทําความ เพียร ทําในสิ่งที่เปนบุญกุศล ทําเอาบุญกุศลจริงๆ ทําความเพียรให เปนท่ีปรากฏ สวนฆราวาสญาติโยมจะเกิดศรัทธาหรือไมก็เปนอีก เร่ืองหน่ึง รูวาพระทานทําความเพียรเอาบุญกุศลจริงๆ ญาติโยมเขาก็ ศรทั ธาเอง เหน็ ทา นขาดเหลอื อะไรกจ็ ะปวารณานาํ มาถวาย แตอ าตมา ผูทําความเพียรอยูทุกวันนี้ ก็ไมไดทําเพื่อใหเปนที่ปรากฏ ปรารถนา ใหญาติโยมศรัทธามาทําบุญกับตนเอง อยูทําความเพียรตามปกติ ทําความเพียรเพื่อความเพียร ทําความเพียรบริสุทธิ์ ไมมีวาระซอน เรนแอบแฝงอะไรเลย” เช่ือหรือไม เรื่องเกิดจิตดวงแรกเอง หากพระทําความเพียร แบบคาดหวัง ซอนเรนความปรารถนาไว คือปรารถนาใหญาติโยม ๕๑

พระเวสสนั ดรเจา แหง ทาน เกิดศรัทธาเลื่อมใสจะไดมาทําบุญถวายทานแกตน ญาติโยมจะไม เกิดข้ึนเลย (สุดทายพระก็ตองออกปากบอกบุญเรี่ยไรเสียเอง) จาก ประสบการณตรงของขาพเจาบอกวา “บุญบังเอิญ” (บังเอิญแตไม บังเอญิ ) ขาพเจา ทําความเพียรบริสทุ ธไ์ิ ปตามปกติ มไิ ดบอกกลา วอะไร ญาติโยมบางคนก็เกิดเจตสิกดวงแรกศรัทธาแจงเจตนาความประสงค จะทําบุญมาเอง แตท วา เรอื่ งเกดิ จติ ดวงแรกศรทั ธาทาํ เองน้ี โดยไมม ใี ครชกั ชวน กระตุนเรา เราก็ไมไดถือเปนขอปฏิบัติเครงครัดวาจะตองทําตามอยาง เดียว ทําตามแนวทางอ่ืนไมได ในที่น้ีบอกใหทราบเพียงวา สายบุญ หรือผูนําบอกบุญปรารถนาผลบุญมากกุศลบริสุทธิ์แกทายกทายิกา จริงหรือไม แตความสําคัญคือทายกทายิกาน่ันเองจะฉลาดในบุญกุศล หรือเปลา ตนตองฉลาดรูวาจะทําตอเม่ือเกิดจิตศรัทธาฉันทเจตนาใคร ทําเอง ไมเปนไปตามอํานาจการบอกบุญเร่ียไรโฆษณาชวนเชื่อเพ่ือให ไปสําเร็จเสวยทิพยสุขอยูในสวรรคช้ันน้ันชั้นน้ี อยางไรก็ตาม เรายังสามารถทําบุญหยอนระดับสองรองลง มา คือ สสงฺขาริกํ ดวงจิตท่ีเกิดจากการชักชวนของคนอ่ืนหรือคนอ่ืน ชักชวนทําบุญ กระตุนเตือนใหเราทําบุญรวมกับเขา การทําบุญที่ถูก กระตุนเตือนทํานองนําซองมาย่ืนใหเฉพาะหนา จะเกิดอานิสงสมาก หรือนอยก็ขึ้นอยูกับการปรับจิตทําใจของคนทําน่ันเอง ถานอมจิต ศรัทธาเห็นวาเปนบุญกุศลเกิดประโยชนจากสิ่งปลูกสรางศาลา วิหาร ลานพระเจดยี  สถานทปี่ ฏบิ ตั ธิ รรมกจ็ ะเกดิ อานสิ งสไ ดด กี วา ทาํ บญุ ตาม มารยาทหรือจําใจทํา ทําแบบปดความรําคาญ (ผูบอกบุญรูทันวาเขา ๕๒

พระมหาอเุ ทน ปญ ญาปรทิ ัตต ไมยินดีทําแบบปดความรําคาญหรือจําใจทําควรงดรับต้ังแตคร้ังนั้น ไมต้ือเอาบุญกับเขาอีก) เหตุการณขัดขวางภายนอก แมจะเกิดข้ึนเปนธรรมดา แต เหตุการณขัดขวางภายในจะยิ่งกวา คือมัจฉริยะความตระหน่ีถี่เหนียว หวงแหนครอบครองไว (ฉันไมไดใช ใครก็อยาใช) ความไมมีศรัทธา นอมใจเช่ือเร่ืองทานการกุศล หากดวงจิตแบบนี้เกิดขึ้นมาขัดขวาง ทานบริจาคก็จะลดระดับลงทันที เดิมคิดจะทําเปนจํานวน ๑,๐๐๐ ก็ลดลงมาเหลือแคจํานวน ๑๐๐ และอาจจะยกเลิกไปไมทําเลย ทานบริจาคนั้นเดินสวนทางกับมัจฉริยะโดยเฉพาะ ทานเปน ปฏปิ ก ษต อ มจั ฉรยิ ะ มจั ฉรยิ ะกเ็ ปน ปฏปิ ก ษต อ ทาน มจั ฉรยิ จติ ๑,๐๐๐ ดวงจะเกดิ ขนึ้ ครอบงาํ ทานจติ เพยี งดวงเดยี วทนั ที หากเงอื้ งา ราคาแพง รีรออยู ดังน้ัน เมื่ออสงฺขาริกํ จิตดวงปฐมที่กอปรดวยปญญาในโสภณ สาธารณจิตเกิดขึ้นแลวก็ควรขวนขวายเรงทําทันที อยาใหพลาดคลาด ออกไป เพราะมิฉะนั้นบุญกุศลอยางแรงกลาอานิสงสสุขโสมนัสปติ ปราโมทยที่จะพึงเกิดข้ึนก็พลันอันตรธานหายลับไปกับตา อกี ประการหนง่ึ ทานทจ่ี ะเกดิ อานสิ งสม ากอยา งเหลอื ประมาณ คือทานท่ีใหโดยไมมีสวนเหลือ สวนแหงทานท่ีเขาทําเจาะจงไวเพ่ือตน จะเปนภัตตาหารจานหน่ึงเส้ือผาอาภรณชุดหนึ่ง ก็มอบใหทั้งหมดไม เหลือไวใหแกตนเลย พระเวสสันดรโพธิสัตวก็ทรงทําทานบริจาคโดย ไมม สี ว นเหลอื นอี้ ยเู หมอื นกนั พระองคท าํ มาจนเปน เรอ่ื งปกติ ประหนงึ่ กอนเขฬะนํ้าลายที่บวนออกจากปากไปไมคิดเสียดายเลย ๕๓

พระเวสสันดรเจาแหงทาน น้ีคือกรณีการทําทานบริจาคท่ีเกิดผลานิสงสมากอีกอยาง หน่ึง แตไมใชกรณี “พอบุญทุม” “แมบุญทุม” ทายกทายิกาทุมทํา ทานเกล้ียงจนหมดเน้ือหมดตัวบานแตกสาแหรกขาด หากทําบุญจน หมดเน้ือหมดตัวไมมีท่ีอยูอาศัยไมมีอะไรจะกิน ถึงขนาดกูหน้ียืมสิน มาทาํ บญุ เอาหนา ฉลองกนั ยง่ิ ใหญ ภายหลงั จะอยอู ยา งสขุ กายสบายใจ ไดหรือ คติธรรมงายๆ ที่เราชาวพุทธถือตามพุทธวจนะวา “อิธ โมทติ เปจฺจ โมทติ กตปุฺโ อุภยตฺถ โมทติ : บันเทิงในโลกน้ี ละจากไปก็ บันเทิงในโลกหนา คนทําบุญยอมบันเทิงเบิกบานใจในโลกทั้งสอง” ทําบุญแลวกลับมาเปนทุกขตกระกําลําบากไมบันเทิงเบิกบานใจใน โลกนี้จะไปเปนสุขบันเทิงเบิกบานใจในโลกหนาไดอยางไร พึงเขาใจ วา นั่นไมใชบุญแลว อยางไรก็ตาม ทานการกุศลก็เปนเรื่องนอมจิตนอมใจนอม ศรัทธาเลื่อมใสฝกใหตนไดทํา ฝกใหรูจักแบงปนบริจาค รูจักใหรูจัก เสยี สละ เรมิ่ ตน รจู กั พระพทุ ธศาสนา เรมิ่ ตน ทจ่ี าคะทาน รจู กั ใหบ รจิ าค กอน ความจริง เราควรสรางความคุนชินกับการใหไวบาง รูสึกเปนสุข กับการไดใหบาง มิใชรูสึกเปนสุขกับการไดรับอยางเดียว ตระหนี่ ถ่ีเหนียวครอบครองเอาไวอยูอยางน้ัน สังเกตบางไหม เม่ือใหทานบริจาคสละปนแจกออกไปก็สัมผัส ไดซึ่งความโปรงวาง อยางนอยๆ ก็เห็นพื้นที่โปรงวางไมมีขาวของวาง ระเกะระกะรกหูรกตา มัจฉริยะเปรียบเปนสนิมเกาะกินเหล็ก ถูก กระเทาะออกไปเหล็กก็เกลี้ยงเกลาทันใด ใจก็โปรงวางทันที ๕๔

พระมหาอุเทน ปญ ญาปริทตั ต คนมีความสุขกับการรับก็คอยแตจะรับไมอยากให คนมีความ สุขกับการใหก็คอยแตจะใหไมอยากรับ แตความแตกตางระหวางสอง คนน้ีเปนอยางไร ใครประเสริฐกวากัน ใครจะดําเนินไปสูเปาหมาย สูงสุดได เปาหมายสูงสุดนิพพานโลกุตรธรรมนั้นเร่ิมท่ีละไมใชรับ สุข ในการใหย่ิงใหญกวาสุขในการรับมิใชหรือ ดังกลาวมาท้ังหมดน้ี พระผูยินดีในทานบริจาค ไมอ่ิมในทาน บริจาคเลย คือพระเวสสันดรโพธิสัตวทรงทําใหเปนแบบอยางใน มหาชาติเวสสันดรชาดกกัณฑทานที่ ๓ น้ีแลว. ๕๕

“อิธ โมทติ เปจฺจ โมทติ กตปุฺโ อุภยตฺถ โมทติ บันเทิงในโลกนี้ ละจากไปก็บันเทิงในโลกหนา คนทําบุญยอมบันเทิงเบิกบานใจในโลกท้ังสอง”



¡Ñ³±ทÕè ó ทาน

พระนางเจาผุสดีไดสดับพระราชโอรสเวสสันดรและพระ สุณิสามัทรีทั้งสองพระองคทรงคร่ําครวญปริเทวนาการแลว ก็พลอย ครํา่ ครวญปริเทวนาการเศรา สรอ ยละหอ ยไหไปดวย ทรงราํ พงึ ราํ พันวา “เรากินยาพิษตายเสียดีกวา เราโดดเหวตายเสียดีกวา เรา เอาเชือกผูกคอตายเสียดีกวา เหตุไฉนชาวพระนครสีพีจึงใหเนรเทศ พระลูกรักเวสสันดรผูไมมีความผิด เหตุไฉนชาวพระนครสีพีจึงให เนรเทศพระลูกรักเวสสันดรผูไมมีโทษ รูจบไตรเพท เปนทานบดีควร แกการขอ ไมมีมัจฉริยะความตระหนี่ เหตุไฉนชาวพระนครสีพีจึงให เนรเทศพระลูกเจาเวสสันดรท่ีพระราชาตางรัฐเคารพนับถือ เหตุไฉน ชาวพระนครสีพีจึงใหเนรเทศพระลูกเจาเวสสันดรผูเลี้ยงดูพระบิดา และพระมารดา ประพฤติออนนอมตอผูหลักผูใหญในราชสกุล เหตุ ไฉนชาวพระนครสพี จี งึ ใหเ นรเทศพระลกู เจา เวสสนั ดรผเู กอื้ กลู พระเจา แผนดิน เทพเจา พระประยูรญาติ พระสหาย และไพรฟาประชาชน ทั่วแวนแควนเลา” พระนางเจาผุสดีทรงครํ่าครวญปริเทวนาการอยางน้ีแลว ก็ ทรงปลอบโยนพระโอรสและพระสุณิสาศรีสะใภใหอุนพระหฤทัย เสด็จเขาไปเฝาพระเจาสญชัยมหาราช กราบทูลวา “ชาวพระนครสพี กี ราบทลู พระองคข อใหเ นรเทศพระราชโอรส ผูไมมีความผิด พระองคก็ทรงเนรเทศอยางน้ันหรือ เม่ือพระราชโอรส

พระเวสสันดรเจาแหงทาน เวสสันดรลาจากไป รัฐมณฑลของพระองคจะตองเปนเหมือนรังผ้ึงราง เหมือนผลมะมวงหลนลงบนพื้นดิน พระองคถูกหมูเสวกามาตยละทิ้ง แลวจะตองลําบากประทับอยูเพียงพระองคเดียว เหมือนหงสขนปก รวงลําบากอยูบนเปอกตมแหง องคพระมหาราช ดวยเหตุน้ี หมอม ฉันจึงขอกราบทูลพระองคใหทรงทราบวา ประโยชนอยาไดลวงผาน พระองคไปเปลา โปรดอยาไดทรงเนรเทศพระราชโอรสผูไมมีความผิด ตามคํารองขอของชาวพระนครสีพีเลย เพคะ” พระเจาสญชัยมหาราชไดสดับพระนางผุสดีราชเทวีตรัสอยาง นั้นแลว ตรัสวา “เมื่อเราทําการเนรเทศพระราชโอรสผูเปนดุจธงชัยของ แวนแควนก็ทําโดยความเคารพในขัตติยราชประเพณีแตโบราณ เพราะฉะนั้น แมพระราชโอรสจะเปนที่รักยิ่งกวาชีวิตของเรา เราก็ จําตองเนรเทศ” พระนางผุสดีราชเทวีไดสดับพระราชดํารัสนั้นแลวก็ทรง คร่ําครวญปริเทวนาการวา “แตกอนเหลาทหารมาถือธงทิวปลิวปลาย ดุจดอกกรรณิการ เบงบานสะพรั่งไปทั่ว พอเวสสันดรเสด็จไปที่ใดก็ตามเสด็จไปที่น้ัน แตวันนี้พอเวสสันดรจะเสด็จไปแตเพียงองคเดียว แตกอนเหลาราชบุรุษหมผากัมพลเหลืองมาแตคันธารัฐ แสงสีดุจแมลงคอมทองตามเสด็จ แตวันน้ีพอเวสสันดรจะเสด็จไปแต เพียงองคเดียว ๖๐

พระมหาอเุ ทน ปญญาปรทิ ตั ต แตกอนพอเวสสันดรเคยเสด็จดวยชางทรงกษัตริย วอทอง และรถพระท่ีน่ัง แตวันน้ีพอเวสสันดรจะตองเสด็จไปดวยพระบาท พระวรกายของพอเวสสันดรเคยลูบไลดวยจุรณจันทน นาง สนมกํานัลปลุกใหตื่นจากพระบรรทมดวยเสียงขับรองฟอนรํา ตอไปนี้ พอเวสสันดรจะตองทรงหนังเสือหยาบขุรขระ ถือเสียมหาบคานคอน เคร่ืองบริขารของดาบส ไมมีใครชวยถือผากาสายะและหนังเสือไป เมื่อพอเวสสันดรเสด็จเขาไปสูปาใหญ ใครจะชวยแตงองค ขัตติยราช ชาติกษัตริยจะครองผาคากรองไดอยางไร แมมัทรีเคยทรงภูษามา แตแควนกาสี ครองผาโขมพัสตรและผาโกทุมพรพัสตร จะครองผา คากรองไดอยางไร แมมัทรีเคยเสด็จไปไหนมาไหน ดวยสิวิกากาญจนคานหาม และรถพระที่น่ัง วันนี้แมมัทรีผูมีรูปกายงามหาที่ติมิไดจะตองดําเนิน บนวิถีทางดวยพระบาท แมมัทรีผูมีฝาพระหัตถและฝาพระบาท ออนนุม พระหฤทัยหวาดหว่ันขวัญออนสถิตอยูแตในความสุข เสด็จ ไปทใ่ี ดกส็ วมฉลองพระบาททอง ตอ ไปนแ้ี มม ทั รผี งู ามทวั่ สรรพางคก าย จะตองดําเนินดวยพระบาทเปลา แมจะเสด็จไปทางไหนสตรีนับพันก็ รายลอมนําเสด็จไปขางหนา วันนี้แมโฉมงามจะตองเสด็จไปสูพงไพร แตเพียงองคเดียว แมม ทั รไี ดย นิ เสยี งสนุ ขั ปา เหา หอนกจ็ ะสะดงุ กลวั ตกพระหฤทยั ไดยินเสียงนกเคาแมวรองก็จะสะดุงกลัวอกสั่นขวัญแขวน ตอไปน้ี แมโฉมงามผูขลาดกลัวเขาสูพงไพรเสียแลว จะตองเศราตรมระทมทุกข ๖๑

พระเวสสนั ดรเจา แหง ทาน อยูนาน พระราชวังนี้วางเปลาจากพระลูกรัก แมมัทรีมองไมเห็นพระ ลูกรักจะผายผอมผิวเหลือง หลงแลนไปในที่น้ันๆ เหมือนนางนกหยก ลูกนกหยกถูกเบียดเบียนแลวเห็นแตรังวางเปลา เหมือนนางนกเขา ลูกนกเขาถูกเบียดเบียนแลวเห็นแตรังวางเปลา เหมือนนางนกจาก พรากตกลงไปในเปอกตมแหง เม่ือหมอมฉันพิลาปรําพันอยูอยางนี้ ถาพระองคยังทรงเนรเทศพระราชโอรสผูไมมีความผิดน้ันออกจาก แวนแควนตามคํารองขอของชาวพระนครสีพีไซร เห็นทีหมอมฉันจะ ตองสละชีวิตน้ีเปนแน” เหลา นางสพี กี ญั ญาทงั้ ปวงในพระราชวงั ไดฟ ง พระสรุ เสยี งของ พระนางผุสดีทรงกันแสงตางก็ประชุมกันประคองแขนท้ังสองรองไห เสียงดัง เหลาราชบุตรราชบุตรี อํามาตยขาราชบริพาร นางสนมกํานัล พลชาง พลมา พลรถ พลราบ พราหมณ พอคาวาณิชย ซึ่งเปนฝาย ของพระเวสสันดร ก็พากันลมกายลงนอนยกแขนข้ึนกายหนาผาก รองไหพิไรรําพัน ประหนึ่งหมูไมรังถูกพายุโหมพัดก็ลมลงระเนระนาด รุงเชาดวงอาทิตยขึ้นแลว พระเวสสันดรโพธิสัตวก็เสด็จเขาสู โรงทาน ทรงบําเพ็ญทานโดยมีพระราชโองการวา “พนกั งานท้ังหลายจงใหผ า หมแกคนตองการผา หม โภชนาหาร แกคนตองการโภชนาหาร อยาเบียดเบียนเหลาวณิพกยาจกคนเข็ญใจ แมแตคนเดียว จงใหพวกเขาอ่ิมหนําดวยขาวและนํ้ากลับไป” เมื่อพระเวสสันดรโพธิสัตวผูยังแควนของชาวพระนครสีพี ใหเจริญรุงเรืองเสด็จจากไปแลว ชาวพระนครสีพีก็เหมือนตัดตนไม ๖๒

พระมหาอเุ ทน ปญ ญาปริทัตต ท่ีออกผลตางๆ ใหรสหวานฉ่ํานาลิ้มลองท้ิง เพราะพวกเขาขับไล พระเวสสันดรผูหาความผิดมิไดออกจากรัฐมณฑลเสียเอง เมื่อพระ เวสสันดรผูยังแควนของชาวพระนครสีพีใหเจริญรุงเรืองเสด็จจาก ไปแลว พวกคนหนุม คนสาว คนแก นางสนมกํานัล ขันที สตรีใน พระนคร สมณะพราหมณ และเหลาวณิพกยาจกคนเข็ญใจท้ังหลาย ตางก็ประคองแขนท้ังสองรองไหพรํ่าพูดกันวา “ดูเอาเถอะ ดูเอา อธรรมราชา พระราชาไมทรงธรรมเลย” พระเวสสันดรผูชาวเมืองเคารพบูชา แตตองเสด็จออกจาก เมืองของพระองค โดยพระประสงคจะกระทําตามคํารองขอของชาว พระนครสีพี พระเวสสันดรโพธิสัตวน้ันพระราชทานชาง ๗๐๐ เชือก ลวนประดับดวยคชาลังการ มีเครื่องรัดกลางตัวลวนดวยทอง คลุม ดวยเครอื่ งประดบั ทอง มีนายหตั ถาจารยขี่ประจาํ ถือโตมร มา ๗๐๐ ตวั ลวนดวยอัศวาภรณเปนชาติมาอาชาไนยว่ิงเร็ว มีนายอัศวาจารยขี่ ประจาํ สวมชดุ เกราะถือธนู รถ ๗๐๐ คัน ปก ดว ยธงทวิ สวยงาม หมุ หนงั เสือเหลืองเสือโครงประดับดวยเคร่ืองอลังการทุกอยาง มีคนขับประจํา สวมชุดเกราะถือธนู สตรี ๗๐๐ นาง นางหนึ่งๆ น่ังอยูในรถคนหนึ่งๆ สวมสรอยทองประดับกายดวยทอง เคร่ืองอลังการสีเหลือง นุงหมผา สีเหลืองประดับอาภรณสีเหลือง ดวงตาโต ย้ิมแยมกอนพูด ตะโพกงาม เอวบางรา งนอ ย โคนม ๗๐๐ ตวั ลว นแตง ดว ยเครอ่ื งเงนิ ทาส ๗๐๐ นาย ทาสี ๗๐๐ นาง พระเวสสันดรทรงบําเพ็ญทานเก้ือกูลถึงเพียงนี้ แต ตองเสด็จออกจากพระนครของพระองคไปเสียเอง ๖๓

พระเวสสันดรเจา แหง ทาน พระเวสสนั ดรทรงบรจิ าคชา ง มา รถ และสตรที ปี ระดบั ตกแตง แลว แตตองนิราศรางจากพระนครของพระองค เม่ือทรงบําเพ็ญ มหาทานแลว ผืนพสุธาก็กัมปนาทครืนครั่นสะเทือนเลื่อนลั่นหว่ันไหว ทรงกระทาํ อญั ชลจี ะนริ าศจากพระนคร กเ็ กดิ มหศั จรรยน า สะพรงึ กลวั ขนพองสยองเกลา เมื่อพระเวสสันดรทรงบริจาคมหาทานอยูอยางนี้ กษัตริย พราหมณ แพศย ศูทร ตางก็พิไรรําพันวา “พระเวสสันดรเจา ชาวพระนครสีพีขับไลพระองคที่ทรง บริจาคทานออกจากพระนคร ถึงกระน้ัน พระองคก็ยังบริจาคทานให แกพวกเขาอีกหรือ” ครั้งนั้นเกิดเสียงดังเซ็งแซไปท่ัวพระนครวา “ชาวพระนครสีพีขับไลพระเวสสันดร เพราะทรงบริจาคทาน ถาอยางน้ัน ก็ขอพระองคจงบริจาคทานใหย่ิงขึ้นไปเถิด” ฝายพวกที่รับทานเมื่อไดรับทานแลวก็พากันรําพึงรําพันวา “บัดนี้พระเวสสันดรจะเสด็จเขาสูปา พวกเราก็หมดท่ีพึ่งพิง ตอแตน้ี ไปพวกเราจะไปหาใคร” ตางก็นอนเกลือกกล้ิงไปมา ประหน่ึงวาเทา ขาดครํ่าครวญเสียงดัง พระเวสสันดรโพธิสัตวทรงบริจาคทานอยูจนถึงยามเย็น จึง เสดจ็ กลบั พระราชนเิ วศน ทรงพระดาํ รวิ า “วนั พรงุ นี้ เราจะถวายบงั คม ลาพระชนกพระชนนี” วันรุงข้ึนทรงพรอมดวยพระชายามัทรีและพระ โอรสพระธิดาประทับบนรถพระที่นั่งท่ีประดับตกแตงแลวเสด็จไปสู ๖๔

พระมหาอุเทน ปญญาปริทัตต พระราชนิเวศนของพระชนกพระชนนี ถวายบังคมแลวประทับ ณ ที่ ควร กราบทูลพระเจาสญชัยพระราชบิดาวา “ทูลกระหมอมเสด็จพอ หมอมฉันขอทูลลาไปอยูท่ีเขาวงกต คนท้ังหลายไมวาหญิงหรือชาย ท้ังในอดีต ปจจุบัน และอนาคต ลวน แตไมเคยอ่ิมในกาม หลังจากเสียชีวิตแลวยอมไปสูยมโลก หมอมฉัน บริจาคทานในราชวังของตน กลับไดช่ือวาเบียดเบียนตนและคนอื่น หมอมฉันจะนิราศจากพระนครของตนตามความประสงคของชาว พระนครสีพี หมอมฉันจะเสวยทุกขอยูในปาใหญท่ีเกลื่อนกลน ดวยพาลมฤคดุรายมากมาย หมอมฉันไดบําเพ็ญบุญทั้งหลายแลว ขอทูลเชิญเสด็จพอจมอยูในเปอกตมคือกามตอไปเถิด พระเจาขา” พระเวสสันดรกราบทูลพระชนกอยางนี้แลว เสด็จเขาไปเฝา พระชนนี ถวายบังคมแลวประทับน่ัง ณ ที่ควร ทูลขออนุญาตบรรพชา วา “ทูลกระหมอมเสด็จแม ขอเสด็จแมโปรดประทานอนุญาต แกหมอมฉันเถิด หมอมฉันขอผนวช หมอมฉันบริจาคทานในราชวัง ของตน กลับไดชื่อวาเบียดเบียนตนและคนอื่น หมอมฉันจะออกไป จากพระนครของตนตามความประสงคของชาวพระนครสีพี หมอมฉัน จะเสวยทุกขอยูในปาใหญที่เกลื่อนกลนดวยพาลมฤคดุรายมากมาย หมอมฉันไดบําเพ็ญบุญทั้งหลายแลว ขอทูลลาไปอยูท่ีเขาวงกต พระเจาขา” พระนางผุสดีไดทรงสดับพระปโยรสกราบทูลอยางน้ันแลว ตรัสวา ๖๕

พระเวสสันดรเจาแหงทาน “เวสสันดรพระลูกรัก แมอนุญาต บรรพชาจงสําเร็จแกพระ ลูกรักเถิด ก็แตวาแมมัทรีกัลยาณีผูทรงโฉมเอวบางรางนอย จงอยูกับ บุตรธิดาในพระราชวังนี้นะ แมมัทรีจะทําอะไรไดในปาใหญ” พระเวสสันดรตรัสวา “หมอ มฉนั ไมอ าจพาแมม ทั รเี ขา ไปสพู งไพรโดยทแ่ี มไ มป รารถนา ดอก พระเจาขา ถาแมปรารถนาจะติดตามหมอมฉันไป ก็จงติดตาม ไปเถิด ถาไมปรารถนาก็จงอยูท่ีนี้เถิด” พระเจาสญชัยมหาราชไดสดับพระเสาวนียของพระนางเจา ผุสดีทรงเห็นคลอยตาม ตรัสวิงวอนขอพระสุณิสาศรีสะใภวา “แมมัทรีผูมีสรีระประพรมดวยจุรณจันทน แมอยาใหรางกาย เปรอะเปอ นดว ยฝนุ ละอองและสงิ่ สกปรกเลย แมเ คยครองภษู ามาจาก แควนกาสี จะครองผาคากรองไดอยางไร การอยูในปาเปนทุกขมาก แมผูมีลักษณะงามอยาไดไปเลย” พระนางมัทรีราชบุตรีผูทรงโฉมกราบทูลวา “หมอ มฉนั ไมป รารถนาความสขุ โดยพลดั พรากจากพระภสั ดา เวสสันดรของหมอมฉัน เพคะ” พระเจาสญชัยมหาราชตรัสวา “แมมัทรี แมจงพิจารณาเถิด สัตวอยูในปามากมายท่ีทนได ยาก บุง เหลือบ ร้ิน ไร ยุง แมลงวัน พวกมันจะเบียดเบียนเอานะ แม ตองเปนทุกขแนๆ แมจงดูสัตวอ่ืนๆ ท่ีนากลัว งู ชื่อวางูเหลือมไมมีพิษ ๖๖

พระมหาอุเทน ปญญาปรทิ ัตต แตก าํ ลงั มนั มาก มนั เอาขนดรดั คนหรอื กวางใหต ายคาที่ สตั วต วั ใหญด าํ ทะมึนคือหมี คนเห็นมันแลวบีนขึ้นตนไมไมทันเลย ตองถูกมันทําราย พวกกระบือมักเอาปลายเขาแหลมๆ ขวิดชน มันเท่ียวอยูตามราวปา ริมฝงแมน้ําชื่อโสตุมพระ ฝูงลิงก็นากลัวมาก พวกมันเที่ยวไปในทางที่ เดินยาก แมมัทรีไมรูจักทางในไพรสณฑ จะตองเกิดภัยอันตรายแนๆ แมมัทรีอยูแตในรั้วในวัง ไปถึงเขาวงกตจะทําอยางไร ฝูงสกุณชาติจับ อยูตามกิ่งไมสงเสียงรองปาใหญก็ดังอื้ออึงไปหมด แมจะไปอยูในปา ทําไม” พระนางมัทรีราชบุตรีผูทรงโฉมไดกราบทูลพระเจาสญชัยวา หมอ มฉนั ทราบวา ภยั อนั ตรายจะตอ งเกดิ แกห มอ มฉนั แนๆ แต หมอมฉันจะสูทนตอภัยอันตรายทุกอยาง คือจะแหวกตนเปง หญาคา หญาคมบาง หญาแฝก หญามุงกระตาย หญาปลอง นําเสด็จพระภัสดา ไปมิใหยากบําลาก สตรีกวาจะไดสามีมาก็ปฏิบัติตนอยางลําเค็ญ เชน ไมปลอยใหพุงใหญ ตองกินอาหารแตนอย เอวไมบางสีขางย่ืนออก ก็ตองเอาไมคลายคางโคคอยๆ นวดทุบเอว เอาผารีดสีขางท่ีย่ืนนั้น ออก หรือตองทนผิงไฟแมในฤดูรอนละลายไขมัน อาบน้ําเย็นแมใน ฤดหู นาวขดั ผิวใหข าวผอง ความเปน หมา ยเตรยี มตรมในโลก หมอมฉนั จะตองไปอยางแนนอน ผูชายไมสมควรอยูรวมกับหญิงหมายที่ถูกทอดท้ิง ชายใดเลา อยากจับมือถือแขนหญิงหมายที่เขาเหยียดหยาม พวกผูชายจิก หยอมผมของหญิงหมายมาแลวผลักใหลมลงกับพ้ืน ผูชายตองการ หญิงหมาย ผิวขาว รูปรางดีสักหนอย ใหทรัพยเพียงเล็กนอยฉุดคราไป ๖๗

พระเวสสันดรเจาแหง ทาน ดุจฝูงการุมจิกนกเคาฉุดคราไป อีกอยางหน่ึง หญิงหมายไดอยูในสกุลท่ีม่ังคั่งรํ่ารวย มีแม กระท่ังภาชนะทองคํา หลอนไมควรไดรับคําลวงเกินก็จริง แตพวก ญาติพ่ีนองของเขาก็ตองออกปากวา “ผูหญิงคนน้ีหาสามีมิได ตองตก เปนภาระของพวกเราตลอดชีวิต ไมดีเอาเสียเลย” แมนํ้าไมมีหมูมัจฉา แหวกวายก็เปลาดาย รัฐมณฑลไมมีพระราชาปกครองก็สูญเปลา สตรี แมมีพ่ีนองนับเปนสิบๆ คน แตถาเปนหมายเสียแลวก็เปลาประโยชน ธงเปนเครื่องปรากฏของราชรถ ควันเปนเคร่ืองปรากฏของไฟ พระ ราชาเปนเคร่ืองปรากฏของรัฐ ภัสดาเปนเคร่ืองปรากฏของสตรี ความ เปนหมายเตรียมตรมในโลก หมอมฉันจะตองไปอยางแนนอน คราวทุกขอนาถาเข็ญใจสตรีก็อยูรวมทุกขกับสามีอนาถา เขญ็ ใจ คราวสขุ ราํ่ รวยสตรกี อ็ ยรู ว มสขุ กบั สามรี าํ่ รวย เทวดาและมนษุ ย ท้ังหลายยอมยกยองสรรเสริญ เพราะสตรีคนนั้นทําสิ่งท่ีทําไดยาก หมอมฉันจะนุงหมผากาสายะตามเสด็จพระภัสดาไปทุกที่ ความเปน หมา ยของหญงิ ทยี่ งั ไมแ ยกแผน ดนิ อยไู มน า ยนิ ดเี ลย หมอ มฉนั ไมตองการแผนดินที่มีทรัพยสมบัติมากมาย มหาสมุทรเปนท่ีสุดรอบ เต็มไปดวยรัตนะตางๆ แตตองพลัดพรากจากพระภัสดาเวสสันดร ผูหญิงคนใด เมื่อสามีทุกขรอนยังอยูสุขไดคนเดียว ผูหญิงคนน้ันชาง เด็ดเดี่ยวจริงๆ ใจของหลอนเปนอยางไรหนอ เม่ือพระเวสสันดรผูยัง แควนสีพีใหเจริญรุงเรืองตองนิราศออกจากพระนคร หมอมฉันจะตอง ตามเสด็จไป เพราะพระองคประทานความสุขความนาปรารถนาท้ัง ปวงใหแกหมอมฉัน เพคะ” ๖๘

พระมหาอุเทน ปญญาปริทตั ต พระเจาสญชัยมหาราชตรัสวา “แมมัทรีผูมีลักษณะงามเอย บุตรและบุตรีทั้งสองของแม คือ พอชาลีและแมกัญหาละจะทําอยางไร ยังเด็กอยูเลย แมจงละไวไป แตตัวเถิด พวกเราจะเล้ียงหลานทั้งสองคนนั้นเอง” พระนางมัทรีราชบุตรีกราบทูลวา “พอชาลีและแมกัณหาเปนลูกรักของหมอมฉัน เธอทั้งสองจะ ยังหฤทัยของหมอมฉันผูรันทดระทมเศราอยูภายในปาใหญใหร่ืนรมย เพคะ” พระเจาสญชัยมหาราชตรัสวา “พระกุมารพระกุมารีทั้งสองเคยเสวยขาวสุกขาวสาลีบริสุทธ์ิ เมื่อตองเสวยผลไมจะทําอยางไร เคยเสวยบนถาดทองหนักรอยปละ ซ่ึงเปนของประจําราชสกุล เม่ือตองเสวยบนใบไมจะทําอยางไร เคย ทรงภูษามาจากแควนกาสี ครองผาโขมพัสตรและผาโกทุมพรพัสตร เมื่อตองครองผาคากรองจะทําอยางไร พระกุมารพระกุมารีท้ังสองเคยเสด็จไปดวยคานหาม วอทอง และรถพระท่ีน่ัง เม่ือตองเสด็จไปดวยพระบาทจะทําอยางไร เคย บรรทมในปราสาทยอดปลอดลม ประตูหนาตางลงกลอนปดสนิท เมื่อ ตองบรรทมที่โคนตนไมจะทําอยางไร พระกุมารพระกุมารีท้ังสองเคยบรรทมบนพรมทําดวยขนแกะ ที่ลาดไวอยางวิจิตร เมื่อตองบรรทมบนเครื่องลาดหญาจะทําอยางไร เคยไลทาดวยสุคนธชาติ ท้ังกฤษณาและแกนจันทน เม่ือตองเปรอะ ๖๙

พระเวสสนั ดรเจาแหงทาน เปอนฝุนละอองและส่ิงสกปรกจะทําอยางไร เคยมีผูถวายงานพัด ดวยขนหางจามรีและขนหางนกยูง ดํารงอยูในความสุขตลอด เมื่อถูก เหลือบริ้นยุงกัดจะทําอยางไร เมื่อกษัตริยเหลาน้ันทรงสนทนาเจรจากันอยูอยางน้ีราตรีก็ สวางรุงสางยามเชา พนักงานท้ังหลายไดนํารถพระท่ีน่ังซึ่งประดับ ตกแตงอยางสวยงามเทียมดวยมาสินธพ ๔ ตัวมาจอดเทียบแทบประตู พระราชวัง เพ่ือรับเสด็จพระเวสสันดร พระนางมัทรีราชบุตรีกราบทูลพระเจาสญชัยวา “องคสมมุติเทพ โปรดอยาทรงคร่ําครวญเสียพระหฤทัยเลย เพคะ ถาหมอมฉันทั้งสองยังมีชีวิตอยูตราบใด เด็กทั้งสองคนก็จะ เปนสุขอยูตราบน้ัน” คร้ันกราบทูลอยางนี้แลวก็ถวายบังคมพระสัสสุและพระสสุระ เสด็จจากไป พระนางมัทรีผูศุภลักษณทรงพาพระโอรสพระธิดาเสด็จ ไปตามมรรคาที่พระเจาสีวีราชเคยเสด็จ พระเวสสันดรบรมกษัตริยทรงบําเพ็ญทานแลว ถวายบังคม ลาพระชนกพระชนนี กระทําประทักษิณเสด็จข้ึนไปประทับน่ังบนรถ พระท่ีนั่งเทียมดวยมาสินธพ ๔ ตัว พาพระชายาและพระโอรสพระ ธิดาเสด็จไปสูเขาวงกต ตอจากน้ัน กษัตริย ๔ พระองค คือ พระเวสสันดรราชบุตร พระนางมัทรีราชบุตรี พระชาลีราชกุมาร พระกัณหาราชกุมารี เสด็จ ไปโดยทางที่ประชาชนรอรับเสด็จอยู ตรัสวา ๗๐

พระมหาอเุ ทน ปญ ญาปริทตั ต “พวกเราทั้ง ๔ คน ขอลาละนะ ทานทั้งหลายเปรียบ เสมือนญาติพี่นองจงอยูดีสุขสบายปราศจากโรครายเถิด” เม่ือพระเวสสันดรโพธิสัตวตรัสเรียกประชาชนมาประทาน โอวาทวา ทานท้ังหลายอยาประมาท จงบําเพ็ญบุญใหทานรักษาศีล เปนตนอยางน้ีแลวเสด็จจากไป พระนางผุสดีพระราชมารดาทรง พระดําริวา “พอเวสสันดรพระลูกรักของเรามีพระหฤทัยนอมไปในทาน จงบําเพ็ญทานเถิด” จึงรับส่ังใหสงเกวียนหลายคันเลมเต็มดวยรัตนะ ๗ ประการ พรอมดวยอาภรณทั้งหลายไปเตรียมไวท่ีสองขางทาง พระเวสสันดร ก็ทรงเปล้ืองเคร่ืองประดับออกจากพระวรกาย พระราชทานแกเหลา ยาจกท่ีมาทูลขอถึง ๑๘ คร้ัง และพระราชทานสิ่งท่ีเหลือท้ังหมดไป พระองคเสด็จออกจากพระนครทรงประสงคหันกลับมาทอดพระเนตร เชตุดรราชธานี เพราะพระหฤทัยท่ีทรงพระประสงคนั่นเอง ปรากฏ วาผืนปฐพีกวางยาวขนาดเทารถพระท่ีน่ังก็แยกออกเปนวงกลมหมุน กลับเหมือนลอของนายชางหมอ ทําใหรถพระที่น่ังมีหนาตรงตอ เชตุดรราชธานี พระเวสสันดรทอดพระเนตรนิวาสสถานท่ีประทับ ของพระชนกพระชนนี ดวยการุญภาพนั้นก็เกิดเหตุอัศจรรยนา สะพรึงกลัวขนพองสยองเกลา สายลมกระพือพัดเสียงดังอ้ืออึง มหา ปฐพีกัมปนาทครืนคร่ันสะเทือนเล่ือนล่ันหว่ันไหว ๗๑

พระเวสสนั ดรเจาแหงทาน เมื่อพระเวสสันดรโพธิสัตวทอดพระเนตรแลว ก็ตรัสบอกให พระนางมัทรีทอดพระเนตรวา “พระนองนางมัทรี พระนองนางจงทอดพระเนตรเถิด นั่น พระราชวังของพระเจาสีพีราชผูทรงพระคุณประเสริฐ นั่นพระราชวัง ของพี่ท่ีไดรับพระราชทาน ปรากฏเปนภาพนาดูนาชมทีเดียว” พระเวสสันดรโพธิสัตวตรัสบอกอํามาตย ๖ หม่ืนคน ซึ่งเปน สหชาติเกิดพรอมกับพระองคและเหลาชนอ่ืนๆ ใหกลับไปแลว ขณะ ท่ีทรงขับรถพระที่นั่งเสด็จไปอยูน้ันก็ตรัสเตือนพระนางมัทรีวา “พระนองนางมัทรี ถาพวกยาจกติดตามมาขางหลัง พระนอง นางคอยดูไวดวยนะ” พระนางมัทรีทูลรับสนองพระกระแสรับส่ังประทับน่ังทอด พระเนตรอยู ครั้งนั้นมีพราหมณ ๔ คนมาไมทันรับสัตตสดกมหาทาน จึง เขาไปภายในพระนคร ถามวา “พระเวสสันดรเจาเสด็จไปไหน” ได รับคําตอบวา “ทรงบริจาคทานเสด็จไปแลว” ถามอีกวา “พระองค เสด็จไปดวยอะไร” ไดรับคําตอบวา “เสด็จไปดวยรถพระที่นั่งเทียม ดวยมาสินธพ ๔ ตัว” คิดวา “พวกเราจะทูลขอมาสินธพ ๔ ตัวของ พระองค” จึงติดตามไป พระนางมัทรีทอดพระเนตรพราหมณ ๔ คนน้ันกําลังติดตาม มา จึงทูลบอกพระภัสดาวา ๗๒

พระมหาอเุ ทน ปญ ญาปริทตั ต “พระสวามี พวกยาจกกําลังมา” พระเวสสันดรโพธิสัตวทรงหยุดรถพระที่นั่ง พราหมณท้ัง ๔ คนมาทูลขอมาสินธพ ๔ ตัวที่เทียมรถพระท่ีน่ัง พระเวสสันดรโพธิสัตว ก็ไดพระราชทานมาสินธพ ๔ ตัวแกพราหมณ ๔ คนน้ันไป เม่ือ พระเวสสันดรพระราชทานมาสินธพ ๔ ตัวนั้นไปแลว แอกรถพระที่น่ัง ก็ลอยคางอยกู ลางอากาศ ณ ท่ีตรงน้นั นัน่ เอง พอพวกพราหมณลาจาก ไปแลว เทวบุตร ๔ องคก็จําแลงแปลงกายเปนละม่ังทองเดินเขามา สวมแอกรถพระท่ีนั่งพากันลากไป พระเวสสันดรโพธิสัตวทรงทราบวา ละมั่งทอง ๔ ตัวนั้นเปนเทพบุตร จึงตรัสบอกพระนางมัทรีวา “พระนองนางมัทรี พระนองนางจงทอดพระเนตรละม่ังสีทอง ๔ ตัวน่ันสิ ละมั่งสีทองทั้ง ๔ ตัวน้ันเปรียบเหมือนมาอาชาไนยท่ีฝก ดีแลวกําลังพาพวกเราไป ปรากฏเปนภาพท่ีงดงามย่ิงนัก” ขณะท่ีพระเวสสันดรโพธิสัตวเสด็จไปอยูอยางน้ัน มีพราหมณ อีกคนหนึ่งออกมาทูลขอรถพระท่ีนั่ง ไดตรัสบอกใหพระชายาและ พระโอรสพระธิดาเสด็จลงจากรถพระที่นั่ง พระราชทานรถพระท่ีนั่ง แกพราหมณคนน้ันไปอีก เม่ือพระเวสสันดรพระราชทานรถที่นั่งแลว ละมั่งทองท้ังหลายกายจําแลงก็แยกยายกันเดินเขาปาอันตรธานหาย ลับไป ต้ังแตบัดนั้นกษัตริย ๔ พระองค พระเวสสันดรราชบุตร พระ นางมัทรีราชบุตรี พระชาลีราชกุมาร พระกัณหาราชกุมารีก็เสด็จ พระราชดําเนินดวยพระบาท ๗๓

พระเวสสนั ดรเจา แหงทาน พระเวสสันดรตรัสกับพระนางมัทรีวา “พระนองนางมทั รี พระนองนางจงอุมแมก ณั หานะ เพราะเธอ เปนนองเบา สวนพี่จะอุมพอชาลี เพราะเธอเปนพ่ีหนัก” พระเวสสนั ดรราชบตุ รทรงอมุ พระชาลรี าชกมุ าร พระนางมทั รี ราชบุตรีทรงอุมพระกัณหาราชกุมารี ตรัสปยวาจาตอกันและกันเสด็จ พระราชดําเนินไปอยางบันเทิงรื่นเริงพระหฤทัยแล. จบกัณฑทาน ๗๔

พระมหาอเุ ทน ปญญาปรทิ ัตต ออกเดนิ ดงคงธรรม “๔ กษัตริยเดินดง” ปรากฏเปนเร่ืองราวของการเสด็จ พระราชดําเนินทางไกลอยูในวนปเวสนกัณฑที่ ๔ (วนะ แปลวา ปา ปเวสนะ แปลวา เขาไป รวมแปลวา เขาปาไป) กัณฑเดนอีกกัณฑ หน่ึงที่พระฝายเทศนเสียง ลงลูกคอเปนช้ันๆ แหลขับเปลงเสียงออกมา อยางนาฟง “กลาวถึงองค ๔ กษัตราออกจากพาราเขาเดินดง พระ เวสสันดรสุริยวงศทาวเธออุมองคพอชาลี โฉมนางมัทรีแมกัลยาอุม แกวกัณหากุมารีเสด็จตามพระสามีเดินจรลีมาในอาไพร....” เสียงรอง เจื้อยแจวลงลูกคอเปน ช้นั ๆ ของออ มสตรีวัยกลางคน เธอบวชเปนแมชี แทๆ ก็ยังชอบที่รายออกมาเปนเสียงแหลทํานองคําคลองจองกัน “กิ่งฟาโนมลงหาดิน” พระเวสสันดรถูกชาวพระนครสีพี เนรเทศออกจากรฐั พรอ มพระชายามทั รี พระชาลรี าชกมุ ารและกณั หา ราชกุมารี เสด็จพระราชดําเนินทางไกลบนเสนทางที่ปกคลุมรมคร้ึม ดวยพฤกษชาตินานาชนิดอยูสองขางทาง ประหน่ึงเทวดาแตมาเดิน อยูบนพื้นทางดินเปล่ียว อนาถาอนาถเข็ญใจตกระกําลําบากแทๆ แต ก็ทรงโสมนัสเบิกบานพระหฤทัยย่ิง เพราะไดสัมผัสผลทานบริจาคท่ี ทรงสละสิ่งทั้งหมดออกอยางหมดจด เหลือเพียงพระขรรคและคันศร ธนูสําหรับปองกันภัยอันตรายเทาน้ัน สมบัติภาระส่ิงของระหวางการ เดินทางไมมีเลยสักช้ิน ๗๕

พระเวสสันดรเจาแหง ทาน “หากชีวิตคือการเดินทางไยตองติดท่ี” มิใชเฉพาะพระ เวสสันดรโพธิสัตวท่ีทรงกระทําใหเห็นการเสด็จดําเนินทางไกลแบบ ไมมีภาระสิ่งของมากเทานั้น พระเสด็จเสมือนตัวเปลา แตไมเปลาจาก บุญกุศลท่ีทรงบําเพ็ญมา ซึ่งสงผลใหสัมผัสไดอยางโสมนัสเบิกบาน พระฤหทัย เราทุกคนก็ไดชื่อวากําลังเดินทางไกลทุรกันดารท่ีเต็มไป ดวยทุกขโทษภัยนานาประการ กอนจะถึงเปาหมายแหงความสุขอัน เปนนิรันดรคือพระนิพพานมิใชหรือ แมศาสนาเทวนิยมอ่ืนๆ คริสต ศาสนาจุดหมายปลายทางศาสนิกของเขาคือ “Kingdom of God” เหน็ วา อยใู นลกั ษณะเดนิ ทางอยา งเดยี วกนั การสญั จรแรมรอนเดนิ ทาง นั้นใหความสําคัญกับส่ิงท่ีปรากฏอยูในเฉพาะหนาน้ีนอยกวาจุดหมาย ทางที่จะไปถึงซ่ึงรออยูขางหนา ความจริง ควรใหความสําคัญตอกรรม ทก่ี ระทาํ อยใู นปจ จบุ ันชาตนิ ้ี มิใชอนาคตชาตโิ นน ทยี่ งั หาความแนนอน อะไรไมไดเลย แตสาระสําคัญของการเดินทางไกล คือ ตองปลดวางภาระ ทุกอยาง ท้ังภาระทางกายและภาระทางใจ ไมนํามาเปนขอปลิโพธ พะวักหนาพะวงหลัง ถาจะนําภาระสิ่งของหรือคนรวมเดินทางก็ ตองนอยท่ีสุดเทาที่จําเปน ทั้งนี้ เพ่ือความโปรงกายสบายใจนั่นเอง (เอกายนมรรค : ทางสายเอก ย่ิงจะเกาะเกี่ยวใครคนใดพาเดินทางไป ดวยไมไดเลย ตองเดินทางไปเพียงคนเดียวจริงๆ) แตส่ิงท่ีควรนําไปมากและมากท่ีสุด คือ บุญกุศล เราควรนํา ติดตัวไปเพื่อใหชวยอํานวยความสวัสดีปลอดภัยในระหวางการเดิน ทาง ทั้งน้ี เพราะทางเปล่ียวท่ีเปลานั้นเต็มไปดวยภัยอันตรายนานา ๗๖