หอดินอิฐ ฟื้น ชีวิต สู่พิพิธภัณฑ์ ❝แบ่งปันโดย [email protected]❞

คำวา ทำไม คำเดยี ว จะชว ยใหเ รามปี ญ ญา สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานภุ าพ จาก ชีวติ และงานกรมพระยาดำรงราชานุภาพ หมอมเจาพูนพิสมยั ดิศกลุ How cosupladwanwwoisrddoWmsh?y H.R.H. Prince Dumrongrajanupap From Life and Work of H.R.H. Prince Dumrongrajanupap M.R.Poonpissamai Dissakul



หิน ดนิ อฐิ ฟน ชีวติ สูพ พิ ิธภณั ฑ

คำนำ/ Preface พลเรือเอกฐนิธ กติ ติอำพน ผูอำนวยการสถาบันพิพธิ ภณั ฑการเรยี นรแู หงชาติ สถาบนั พพิ ธิ ภณั ฑก ารเรียนรูแหงชาติ ไดจดั ตง้ั เรื่อยมา จนถงึ ยุคทองของสยามประเทศ จนเปนประเ ข้ึนตามประกาศคณะรัฐมนตรี เม่ือวนั ท่ี 18มถิ นุ ายน ทศไทยในปจ จบุ ัน โดยใชระบบการนำเสนอรูปแบบใหม พทุ ธศักราช 2547 โดยเปนหนว ยงานเฉพาะดานภาย ท่ผี ูชมจะไดเ รยี น เลน รู อยางเพลิดเพลนิ ในสำนักงานบรหิ ารและพฒั นาองคความรู เพ่ือทำหนา นอกจากนี้ ในพ้นื ที่ ยงั ประกอบดวยอาคารจดั แสดงนทิ ท่เี ปนสถาบันทก่ี อ ตั้ง ควบคุม กำกบั ดูแลการจัดต้ังพพิ ิ รรศการช่ัวคราว สำหรับจดั นิทรรศการหมนุ เวียน ลาน ธภัณฑการเรียนรขู นาดใหญ สนับสนนุ และรวมมอื เป อเนกประสงคสำหรับจัดกิจกรรมเพื่อการเรียนรูกลางแ นเครือขา ยกบั พพิ ิธภัณฑอ ื่นๆ เพอื่ ยกระดับมาตรฐานก จง รา นคา รานอาหาร ฯลฯ เพอ่ื ตอบสนองการใชพ้นื ที่ ารจดั การเรยี นรู และการบริหารจดั การของการจดั การ เพือ่ การเรยี นรูใ หเ กิดประโยชนแ กผูใชบริการสูงสุด ศึกษาตามอัธยาศัยในรูปแบบพิพิธภัณฑของประเทศไท สถาบันพพิ ธิ ภัณฑก ารเรยี นรแู หงชาติ ไดก ำหนดนโยบ ยใหม ีคุณภาพ และประสทิ ธภิ าพทง้ั ระบบ ายหลักทีจ่ ะดำเนนิ การตอไปในอนาคต ดังตอ ไปน้ี สถาบนั ฯ ไดร ับมอบอาคารสำนักงานปลดั กระทรวง พาณชิ ย (เดิม) และพ้ืนทโี่ ดยรอบบริเวณถนนสนาม 1. เผยแพรปรัชญาแนวคิดและองคความรูของพิ ไชย เขตพระนคร ประมาณ 7 ไร จากกรมธนารักษ พธิ ภณั ฑก ารเรยี นรูสูสงั คมไทย ในการเปน แหลง เรยี น เมือ่ วันท่ี 18 ตลุ าคม พ.ศ. 2548 ไดบ ูรณะและ รูอ ยางรืน่ รมยแ ละเพลิดเพลนิ เพ่อื สง เสริมเยาวชนแล อนุรักษอาคารสำนักงานปลัดกระทรวงพาณิชยซึ่ ะสังคมไทยใหร กั การเรียนรูตลอดชีวติ และเพ่อื สรางสัง งเปน อาคารเกา สรางขึ้นในชวงป พ.ศ.2465 ใน คมไทยใหเ ปนสังคมแหงการเรยี นรู อนั จะนำไปสูการพั รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ฒนาทีย่ ัง่ ยืน ปจจุบนั อาคารหลังน้ี ไดจ ัดเปนพพิ ธิ ภณั ฑการเรยี นรูแ หงท่ี 1 “มิวเซียมสยาม” จดั แสดงนิทรรศการถาวรใ 2. ขยายพ้ืนทพ่ี พิ ธิ ภณั ฑการเรียนรู โดยพฒั นา นเรื่อง “เรยี งความประเทศไทย” ซึง่ เปนเรือ่ งราวของ พื้นที่บริเวณเกาะรัตนโกสินทรชั้นในใหเปนยานพิพิธภั ประวัติศาสตรที่ตอเนื่องยาวนานในดินแดนสุวรรณภูมิ ณฑม ีชีวิต (Living Museum) เพื่อใหเปน แหลง เรียน รตู นแบบทางดา นพิพธิ ภัณฑ ประวตั ศิ าสตร โบราณคดี การอนุรักษจัดการมรดกทางวัฒนธรรมและธรรมชาติ รวมท้งั ขนบประเพณี และวถิ ีชีวิต

3. เปนศนู ยก ลางแหลงเรียนรดู านพพิ ิธภณั ฑ นงานทางดา นธรุ กจิ พิพิธภณั ฑเ พือ่ หาทุน เปน ตน ท้งั นี้ วทิ ยา เพื่อทำหนา ทเ่ี ปนหนวยงานสรางสง เสรมิ และ เพอ่ื นำไปสกู ารเผยแพร ความรดู า นประวตั ิศาสตรสงั ค เผยแพรอ งคค วามรู ดา นการจดั ตง้ั ดแู ลรกั ษา และบ ม ศิลปวฒั นธรรม สูสาธารณชนในกลมุ ตาง ๆ ริหารจัดการพิพิธภัณฑและแหลงเรียนรูในกรอบของพิ หนังสอื “หิน ดิน อิฐ ฟน ชวี ติ สพู ิพธิ ภณั ฑ” เลมน้ี พิธภณั ฑมชี วี ิตของประเทศไทย และการพัฒนาทรพั ย นับเปนหนึ่งในโครงการการผลิตเอกสารของสถาบันฯ ากรมนุษยเพื่อสรางภัณฑารักษบุคลากรดานการเรียนรู ที่ไดรวบรวมความเปนมาของการจัดตั้งพิพิธภัณฑก นกั อนุรักษมรดกทางวฒั นธรรม และคนรุนใหม ท่ีสาม ารเรียนรูแหง ท่ี 1 มวิ เซียมสยาม นับตงั้ แตประวตั คิ ารถอนุรักษพัฒนาและจัดการมรดกและวัฒนธรรมในเ วามเปน มาพืน้ ทแี่ หง นี้ การดำเนนิ งานบรู ณะและอนุ ชงิ บูรณาการ รกั ษอาคาร ตลอดจนหวั ขอ และเน้อื หาของนิทรรศก ารภายในหอ งตา ง ๆ โดยจัดพิมพในระบบ 2 ภาษา 4. สรางความรวมมือและพัฒนาเครอื ขา ยพิพิธภั (ไทยและอังกฤษ) ณฑท ว่ั ประเทศ และแหลง เรยี นรูประเภทอน่ื ๆ เพื่อการ ในนามของสถาบันพิพธิ ภณั ฑการเรียนรูแหง ชาติ หวัง พัฒนาใหม ีมาตรฐาน คุณภาพ และสนองตอบใหเ กดิ กา เปน อยา งยงิ่ วา หนังสอื เลมนี้ จะเปนสว นหนงึ่ ของบทบั รเรยี นรอู ยา งรนื่ รมย นทึกทางประวัติศาสตร ท่ีจะใหความรดู านตา งๆ ในเชงิ พพิ ิธภัณฑว ทิ ยาแกผ สู นใจไดเ ปน อยางดี สถาบนั ฯ จึงมีโครงการและกิจกรรมในรปู แบ บตา งๆ ท่ีจะสนองตอนโยบายขา งตน เพ่ือสงเสรมิ แ ละพัฒนาการเรยี นรแู กเ ยาวชนและสงั คมไทย อาทิ การผลิตเอกสาร ตำรา วารสาร การจดั กิจกรรม กา รจดั สมั มนาทางวิชาการทางดา นพพิ ิธภณั ฑว ทิ ยา ตล อดจนความรว มมือกบั ตา งประเทศ ตลอดจนการดำเนิ พลเรอื เอก (ฐนิธ กติ ตอิ ำพน) ผอู ำนวยการสถาบนั พิพธิ ภณั ฑการเรยี นรูแหงชาติ

สารบัญ /Contents Pคrำeนfำace Cบhทaทpี่ t๑er 1 Cบhทaทpี่ t๒er 2 Cบhทaทp่ี te๓r 3 สถาบนั พิพธิ ภัณฑก าร มวิ เซยี มสยาม รูมยั้ พน้ื ท่ี เรียนรูแหง ชาติ คืออะไร First Product กระทรวงพาณชิ ย ๐๑๐ ของสถาบันพิพธิ ภณั ฑ ในอดตี เคยเปนอะไร การเรยี นรแู หงชาติ มากอน สถาบนั พิพิธภัณฑ ๐๐๐ ๐๐๐ การเรยี นรแู หงชาติ ทำหนาทอ่ี ะไร มวิ เซียมสยาม กอ นคนพบตอ งขุดคน ตา งจากพิพธิ ภณั ฑอ่นื ๆ ๐๑๒ อยางไร ๐๐๐ ๐๐๐ วังทง้ั 4 เปน ของใคร มากอน จะเผยแพรแ ละสรา งสรรค ๐๐๐ ความรูอ ยางไรจะมพี พิ ธิ ภัณฑ การเรียนรูตัง้ อยทู ไ่ี หนอกี บา ง ๐๐๐ มวิ เซียมสยาม First Product ของสถาบันพิพธิ ภณั ฑ การเรยี นรแู หงชาติ ๐๐๐ มารจู ักตกึ กระทรวง พาณิชยกนั เถอะ ๐๐๐

บChทaทp่ี t๔er 4 บChทaทp่ี t๕er 5 บChทaทpี t๖er 6 บChทaทpี t๗er 6 ออกแบบตึกเกา ใหเปน นอกจากตัวพพิ ธิ ภณั ฑ อนาคตสถาบนั ครอบครวั รอบรัว้ พิพิธภัณฑไ ดอ ยา งไร ไดท ำกจิ กรรมอน่ื อะไร พพิ ธิ ภณั ฑพ ิพิธภัณฑ มวิ เซยี มสยาม / ๐๐๐ ไปอีกบา ง? การเรยี นรู รอบรวั้ มิวเซียมสยาม ๐๐๐ แหง ชาติเปนอยางไร? ๐๐๐ กวา จะเปน ๐๐๐ เรียงความประเทศไทย ๐๐๐ พดู ถงึ ความเปนมา การออกแบบ เนอ้ื หา นทิ รรศการ ๐๐๐ ปรบั เปลยี่ นแกไ ข จนออกมาเปน เรยี งความประเทศไทย ๐๐๐ เร่ืองแรก ทีม่ วิ เซียม สยามจะเลา ใหฟง ๐๐๐

บทท่ี 14

มวิ เซียมสยามพพิ ิธภัณฑ การเรียนรู ผลติ ภณั ฑแรกจาก สถาบันพิพธิ ภณั ฑการเรยี นรูแหง ชาติ NatthioenFalirDstisPcroovMdeuuryscetMuomuf sNSeDuiamMm,I 15

16

มวิ เซยี มสยาม แตกตา งจากพพิ ธิ ภณั ฑอ น่ื อยา งไร หนา ทีส่ ำคัญของ มวิ เซยี มสยาม พิพธิ ภัณฑ เรอ่ื งราวท่เี ปน จุดเนน สำคญั ของ มิวเซียมสยาม คอื การเรียนรูแหง ชาติ คอื “การเผยแพรความร”ู และ “สรา งสรรคความร”ู แตไมเ นนที่จะจัดแสดงโบราณวั “การตง้ั คำถาม ตถุเปนสำคัญตามแบบพิพิธภัณฑโดยทั่วไปแตอยางใด และ ณ มิวเซียมสยาม น้ีจะไมม กี ารเกบ็ วตั ถสุ งิ่ ของสำคญั แตจะเปนสถานที่ที่กอใหเกิดความสนใจใครรูในเรื่องรา หาคำตอบ” วความรตู างๆ อยางไมร ูจบ โดยผานการนำเสนอในรูปแบบที่ไมเนน เกี่ยวกับความเปน มาของบานเมอื ง ผคู น และดนิ แดน ทีเ่ ปนประเทศไทย รวมไปถงึ ภมู ิภาค “การสงั่ สอนความร”ู เพราะเราไมใ ชโ รงเรยี น อษุ าคเนย (South East Asia) ตงั้ แตยคุ สุวรรณภูมิ แตเราจะเนนกระบวนการ “สั่งสมความร”ู ดว ยตนเอง โบราณเมอ่ื ราว 3,000 ปก อน เร่ือยมาจนกลายเปน ใหความสำคัญกับการคนพบคำถามและคำตอบดวยต ประเทศไทยในปจ จบุ นั เพ่อื สรางความเขาใจในตวั ต นเอง โดยมเี ปา หมายหลกั อยทู ่กี ารสรางกระบวนการเรี นของตนเอง เกดิ สำนกึ รักบานเมืองและทองถ่ินของ ยนรตู ลอดชวี ติ เพอื่ ความงอกงามของสติปญ ญา ตน ท่สี ำคัญคอื การเรียนรูแ ละเขา ใจถงึ ความสมั พัน การสรา งความรู และ การเผยแพรค วามรู ท่เี นนเชอ่ื ธก ับประเทศเพื่อนบา นในลักษณะ “เครือญาต”ิ มิใช มโยงความรใู นหลายมิติ ภายใตรูปแบบกจิ กรรมทหี่ ล “ศตั รขู องชาติ” อันเปน การสรางสรรคค วามรูทีน่ ำไปสู ากหลาย โดยมุงช้ใี หเ ห็นความสัมพันธท ีซ่ ับซอ นและร การมีชีวิตทม่ี ัน่ คงและย่ังยืนในโลกยคุ สมัยใหม อบดา นระหวางมนุษยก บั มนษุ ย และมนษุ ยก บั ธรรม ชาติโดยรอบ ภายใตก ารนำเสนอในเชิงบูรณาการ ท่คี รอบคลุมองคค วามรูทงั้ ดา นภมู ิศาสตร ประวัติศาสตร มานุษยวทิ ยา โบราณคดี ชาตพิ ันธวุ ทิ ยา ส่งิ แวดลอ ม วิทยาศาสตร เทคโนโลยี และศิลปกรรมศาสตร ดว ยเท คนคิ วธิ ที ี่หลากหลายและทนั สมยั 17

How different of Museum Siam from another museum? National Discovery Museum Institute is an which covers knowledge bases on geography, organization which acts as an off- classroom history, anthropology, archaeology, ethnology, learning centre for everybody in a new ap- environmental science, science, technology, and proach based on “discovery museum scheme” art, by diverse and modern techniques. that emphasizes the urge on thinking and ques- The importance theme of NDMI are tioning rather than giving answers. We believe that good questioning is more valuable than “question and getting packaged answers. Questions will lead answer” us to a spark of curiosity and invite us to never-ending searching for new answers. about background of state people and area of Museum Siam is responsible for “dissemination Thailand in the past, including South East Asia. of knowledge” and “creation of knowledge”. We From Suvanabhumi era, 3000 BP, until Thai- are neither a school nor a university nor a tu- land in today that can make understanding and torial institute. We do not emphasize on “teach- proud in our nation, is including their local. ing” but on “accumulation of knowledge” by But the importance thing are learning and un- individual. We emphasize on the discovery of derstanding about neighbor country relationship questions and answers by oneself. in form of “family” not “enemy of the stage”, National Discovery Museum Institute has its main which can make and create knowledge to live goal on urging life learning to enhance wisdom in globalization era. growth. It emphasizes on creation of knowl- edge, transfer of knowledge and the linking of knowledge to people, which is learning in order to get a perception on complex and thorough dimensions of relationship between human and human; and human and his surrounding nature. This is based on an integrative presentation 18

สัญลักษณข อง สถาบันพิพธิ ภณั ฑการเรียนรแู หงชาติ คือรปู อะไร? สัญลกั ษณของสถาบนั การเรียนรแู ละสรางสรรคค ือ ภาพคนทำทา กบ ซึ่งพบไดใ นภาพเขียนโบราณตามผนงั ถำ้ เน้อื หาของภาพคอื การประกอบพธิ กี รรมเพื่อความอดุ มสมบูรณข องผคู นในดินแดนอษุ าคเนย ทีต่ องทำทา กบเพราะ กบคือสัตวศกั ดิ์สทิ ธิ์ทเ่ี ปนสญั ลักษณข องความอุดมสมบูรณ รปู กบมักปรากฏอยูบ นหนากลอง “มโหระทึก” อนั เปน เครอื่ งมอื ในพิธกี รรมขอฝนของผคู น ในดนิ แดนอษุ าคเนยโ บราณ ซ่งึ กลองมโหระทกึ น้ี พบวา ไมม ปี รากฏในภมู ิภาคอ่นื ดงั นัน้ ภาพคนทำทากบ จงึ เปนสัญลกั ษณทีส่ ่ือถงึ ผคู นและดนิ แดนอุษาคเนยไ ดด ีทีส่ ดุ ดังนนั้ จงึ ถูกเลอื กใหเ ปนสญั ลกั ษณข องสถาบนั การเรียนรูและสรา งสรรค 19

จะเผยแพรและสรา งสรรค ความรอู ยา งไร? ทัศนะดั้งเดิมของสังคมไทยมักมองวาการสราง รูปแบบของการสรา งสรรคง านวชิ าการนี้ จะไมเ นนการ ประการท่ีสาม การสรางเครือขายพิพิธภัณฑ ความรูและการเผยแพรความรู จะกระทำกันในเฉพาะ ผลิตงานดวยตนเอง ซ่ึงจะเปนการซ้ำซอนกับงานที่ เพราะเรามองพิพิธภัณฑวา เปนส่ือการเรียนรูชนิด ระบบโรงเรียนหรือมหาวิทยาลัยเทานั้น ดวยเหตุน้ี สถาบันการศึกษาอ่ืนทำอยูแลว ในทางตรงกันขาม ห นึ่ ง ซึ่ ง มี ป ร ะ สิ ท ธิ ภ า พ ม า ก ห า ก ใ ช ไ ด เ ห ม า ะ ส ม จึงทำใหคนสวนใหญท่ีเมื่อศึกษาจบจากระบบไปแลว สถาบนั พพิ ธิ ภณั ฑก ารเรยี นรแู หง ชาติ จะเนน การเชอื่ มโยง พิพิธภัณฑมีหลากหลายประเภท และก็มีผูอื่นทั้งภาค เลยคิดวา ไมจำเปนตองเรียนรูอะไรเพิ่มเติมอีกตอไป และรับหนาท่ีเปนเครือขายกับสถาบันเหลาน้ันแทน รัฐและเอกชนทำอยูแลว ดังน้ัน สถาบันพิพิธภัณฑ ซ่ึงความคิดเหลา นีเ้ ปนความคิดท่ีไมถกู ตอง เพราะการ เพื่อทำหนาท่ีเปนศูนยกลางในการรวบรวมองคความรู การเรียนรูแหง ชาติ จึงมุง เนนการทำหนาที่ทจ่ี ะรวมมอื ใชชีวิตอยูในโลก โดยเฉพาะโลกสมัยใหมใหไดนั้น ใหมๆ แทน กับพิพิธภัณฑท่ีมีอยูแลว โดยใหความอุดหนุนดาน จำเปน อยา งยง่ิ ทจ่ี ะตอ งมกี ารเรยี นรทู ตี่ อ เนอื่ งไมร จู บไป ความรูเพื่อใหพิพิธภัณฑเหลานั้นเจริญงอกงามขึ้น ตลอดชวี ติ ดงั นน้ั สถาบนั พพิ ธิ ภณั ฑก ารเรยี นรแู หง ชาติ ประการที่สอง สืบเนื่องมาจากประการแรกคือ ขณะเดียวกันก็คิดถึงการจัดนิทรรศการหลากหลาย จึงใหความสำคัญอยางมากกับกระบวนการสรางสรรค การเช่ือมโยงงานวิชาการสูสังคม โดยสถาบัน รูปแบบ ในลักษณะนทิ รรศการและกิจกรรมเคลอื่ นทไี่ ป และเผยแพรความรูแกสาธารณะมากเปนพิเศษ โดยมี พิพิธภัณฑการเรียนรูแหงชาติ จะทำการยอยความรู ยังสถานท่ีตางๆ เพื่อใหประชาชนทั่วประเทศสามารถ แนวทางสำคัญๆ อยู 3 ประการดงั ตอไปน้ี ทางวิชาการที่คอนขางหนัก ใหเปนความรูท่ีเขาใจงาย เรียนรูจากส่ือพิพิธภัณฑไดทั่วถึง โดยเชื่อมโยงเปน และสนุกสนาน โดยใชส่ือในการนำเสนอท่ีหลากหลาย เครือขายกับพิพิธภัณฑท่ัวประเทศและเปนตัวกลางใน ประการท่ีหน่ึงคือ การสรางสรรคงานวิชาการ ในการเผยแพรความรูแกประชาชนอาทิ การผลิต การจดั นิทรรศการเวยี นในจงั หวัดตา งๆ ตลอดเวลา เพื่อเปนการผลิตสรางองคความรูใหมๆ แกสังคม โดย รายการวิทยุหรือโทรทัศนหรือซีดีรอมหรือเว็บไซตท่ีให ความรูไ ดส นุกนาสนใจ 20

How dissemination and creation of knowledge? The old vision of Thai society think that represent and making the center of new dissemination and creation of new knowledge knowledge. were make in academic institutes only. That cause almost of whom graduated never seek for Second, NDMI edit academic knowledge for a new knowledge, they think wrong, because of easy to understand by use various way to put living in globalization era must have never-end it to people by broadcasting radio, television, learning for their lifetime for survivor. So, NDMI CD-rom and internet. stress on dissemination and creation process of new knowledge pass by : And third, museum network cause of NDMI think museum is one of learning tool that have First, creation academic resources for many abilities if use it suitable. Museums have produce a new knowledge to social. By NDMI many kinds, private and government museums, connect and deal with academic institute for so, NDMI cooperate with others, for making museum networking. จุลลดา มจี ลุ การสรา งระบบเครอื ขา ยพพิ ธิ ภณั ฑ ไมใ ชส รา งเครอื ขา ยใหเ ปน ลกู หรอื เปน บรวิ ารเรา แตต อ งการรวมกนั ในลกั ษณะของเพอื่ นกนั เปน การ สรางสมั พนั ธใ นระบบเครือขา ยมากกวา ซง่ึ ตองคอยเปนคอ ยไป โดยจดั ใหม กี ารอบรม เพ่ือใหไดทราบถงึ สถานการณจ ริงตรงนั้น ตองการอะไร เปนการสรางความรูจักกันกอนท้ัง 4 ภาคเพื่อสรางความคุนเคย โดยท่ีทั้งกวา 800 พิพิธภัณฑทั่วประเทศนั้น มีสวนท่ีขึ้นตรงกับ พพิ ธิ ภณั ฑสถานแหง ชาติ กระทรวงวฒั นธรรม พพิ ธิ ภณั ฑว ดั พพิ ธิ ภณั ฑท อ งถน่ิ พพิ ธิ ภณั ฑเ อกชน และพพิ ธิ ภณั ฑใ นสายงานอน่ื ๆ ของรฐั บาล หรอื รฐั วสิ าหกจิ โดยมหี ลากหลายสถานภาพดว ยกนั ซง่ึ เราคอ ยๆ ทำการพฒั นาเชอื่ มโยงเครอื ขา ยเขา ดว ยกนั โดยไปเกบ็ ขอ มลู กนั ปล ะ 200 แหง ทำมาเปน ระยะเวลา 2 ปแ ลว ซง่ึ เปน โครงการทจ่ี ะทำกนั ไปเรอื่ ยๆ โดยจะนำมาทำเปน ฐานขอ มลู ของเรา หลงั จากทำความรจู กั กนั แลว กจ็ งึ คอ ยๆ นำมาเปน ปญ หาท่พี บเจอมาวิเคราะห และหลังจากน้ันจึงเริ่มมาทำเปนสมั มนา ซง่ึ จะกอ ใหเกดิ ประโยชนตอไป 21

จะมพี พิ ธิ ภณั ฑแ บบมวิ เซยี มสยาม ตง้ั อยทู ไี่ หนอกี บา ง? Where another Museum Siam will be located? 22

23

มวิ เซยี มสยาม First product ของสถาบนั การเรยี นรู Museum Siam National Discovery Museum, The First Product from NDMI จากแนวคดิ ในขา งตน จึงจำเปนที่จะตอ งหาพืน้ ที่ From many ideas in previous chapter, NDMI ทางกายภาพและสถานที่ตั้งของโครงการใหสอดคลอง must search for areas that located suitable of กับเปาหมายและสามารถใชงานตามวัตถุประสงคอยาง this project, so it is a big area in center of ครบวงจร ดังน้ันการเลือกพ้ืนท่ีจึงสรุปวา ควรเปน Bangkok that easy to transport and space for พื้นท่ีขนาดใหญในใจกลางกรุงเทพมหานคร ท่ีการ set an activities. That summarizes, to set at คมนาคมขนสงมวลชนเขาถึงไดโดยสะดวก มีท่ีจอดรถ center of Rattanakosin Island by using historical กวางขวาง ตองจัดสรางใหมีรูปลักษณท่ีสอดคลองกับ building set for NDMI office. Theme หลักและมีพ้ืนท่ีกวางขวางพอสำหรับรองรับ กิจกรรมตางๆ อยางคลองตวั และเหมาะสมทงั้ ในและ By select from 7 historical building, there are นอกอาคาร ซ่ึงทั้งหมดไดน ำมาซงึ่ ขอสรปุ วา จะทำการ Ministry of commerce, Ministry of Defense, Army กอสรางลงในพื้นที่ใจกลางเกาะรัตนโกสินทร โดยใช Reserve Command, Department of Internal Trade and อาคารทางประวัติศาสตรในพื้นที่เปนท่ีทำการของ Royal Thai Survey Department. But, from limited สถาบนั ฯ budget and working in those building that making NDMI project select to set the first Discovery โดยในข้ันตนไดทำการเลือกและศึกษาสถานที่ใน Museum at former Ministry of Commerce. การกอสรางทั้งหมด 7 แหงคือ อาคารกระทรวง พาณิชย อาคารกระทรวงกลาโหม อาคารศาลฎีกา อาคารกระทรวงการตางประเทศ อาคารกรมการรักษา ดินแดน อาคารกรมการคาภายใน และอาคารกรม แผนที่ทหาร แตเนื่องจากขอจำกัดหลายๆ ดาน อาทิ เร่ืองงบประมาณ และการใชงานเดิมที่ยังคงมีอยูใน อาคารเหลานั้น ทำใหโครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑการ เรียนรูแหงที่หนึ่ง เลือกท่ีใชอาคารกระทรวงพาณิชย ริมถนนสนามไชย และถนนมหาราช 24

ตกึ กระทรวงกลาโหม ตกึ ศาลฎกี า ตกึ กรมแผนทท่ี หาร ตกึ กระทรวงการตา งประเทศ ตกึ กรมรกั ษาดนิ แดน ตกึ กรมการคา ภายใน ตกึ กระทรวงพาณชิ ย 25

26

27

มารจู กั ตกึ กระทรวง พาณชิ ยก นั เถอะ ตึกท่ีทำการกระทรวงพาณิชย สรางขึ้นเพ่ือ รองรับการจัดตั้งเปนกระทรวงแหงใหมในป พ.ศ. 2463 โดยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 6 ทรงมีพระบรมราชโองการลงวันท่ี 20 สิงหาคม พ.ศ. 2463 ใหจัดการรวบรวมหนวยงาน เก่ียวกับการพาณิชยทั้งหลาย ที่กระจายอยูในหนวย งานตางๆ มารวมไวดวยกันและยกขึ้นเปนหนวยงาน ใหมม สี ถานะเปนกระทรวง ใหช่อื วา กระทรวงพาณชิ ย และใหพระเจาบรมวงศเธอกรมพระจันทบุรีนฤนาถ ดำรงตำแหนงเสนาบดกี ระทรวงเปนพระองคแ รก สถานที่ตั้งของกระทรวงพาณิชย ถกู กำหนดใหใช พื้นที่บริเวณสามเหล่ียมชายธง ซ่ึงเกิดจากแนวถนน สองสายว่ิงมาบรรจบกันคือ ถนนสนามไชย และ ถนน มหาราช โดยแตเ ดมิ เคยเปน สถานทตี่ ง้ั ของวงั สว่ี งั ในสมยั รัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวคือ วังกรมหลวงอดิศรอุดมเดช วังกรมหลวงบดินทร- ไพศาลโสภณ วงั กรมหมนื่ ทิวากรวงษประวตั ิ และกรม ขุนภูมินทรภกั ดี ยกเวน วังของกรมหม่ืนนฤบาลท่ีกลาย เปน ทต่ี ง้ั ของสถานตี ำรวจนครบาลพระราชวังแทน 28

Let’s known about old building Ministry of Commerce The Ministry of Commerce building was built for the founding of the new ministry in 1920 by order of King Rama VI, issued on 20th August, 1920. By the royal order, all offices concerning commerce which were parts of various government organizations were combined and reorganized as a new ministry called “Ministry of Commerce”. HRH Prince Krommaphra Chand- aburinaruenath was assigned as the first Minister of Commerce. Location of the ministerial office was on a triangular-shaped piece of land at the meeting point of Sanamchai road and Maharat road. The site was formerly a location of 4 palaces, in the reign of King Rama V, namely, Prince Krommaluang Adisorn Udomdej’s Palace, Prince Bodinthara Phaisansophon’s Palace, Prince Krommamuen Thiwakorn Wongprawat’s Palace and Prince Kommakhun Pumindharapakdee. Except Krommamuen Naruban’s palace, was Phrarajawang police station. 29

อยากทราบประวตั ิ กระทรวงพาณิชยมีกำเนิดมาจากกรมสถิติ ในระยะแรกของการกอตั้งกระทรวงน้ันยังคงไมมี กระทรวงพาณชิ ย? พยากรณที่ต้ังขึ้นเม่ือวันท่ี 1 เมษายน พ.ศ. 2464 ท่ีต้ังท่ีแนนอน จึงไดอาศัยหอรัษฎากรพิพัฒนใน ตามพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา พระบรมมหาราชวังเปนท่ีทำการ ตอมาไดใชวังบริเวณ เจาอยูหัวรัชกาลท่ี 6 โดยข้ึนอยูกับกระทรวงพระคลัง ทายวัดพระเชตุพนฯเปนที่ต้ังถาวร โดยไดทำการรื้อ มหาสมบัติ ตอ มาไดมีการเพม่ิ หนา ทก่ี ารพาณชิ ยเ ขาไป ถอนอาคารในสวนของวังเกาออกทั้งหมดแลวกอสราง จึงเปล่ียนช่ือเปนกรมพาณิชยและสถิติพยากรณ และ ขึ้นเปนอาคาร 3 ช้ัน แบบยุโรป กอสรางแลวเสร็จ ไดรวมเขากับกระทรวงคมนาคมในสมัยพระบาท ประมาณ พ.ศ. 2464 โดยมีพระเจา บรมวงศเ ธอกรม สมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว โดยเปลี่ยนชื่อเปน พระจันทบุรีนฤนาถ ดำรงตำแหนงเสนาบดีกระทรวง กระทรวงพาณิชยและคมนาคมแทน ภายหลังการ เปน พระองคแ รก เปล่ียนแปลงการปกครองจากระบบสมบูรณาญา สทิ ธริ าชยม าเปน ระบบประชาธปิ ไตย ใน พ.ศ. 2475 ไดน ำกระทรวงเกษตราธกิ ารเขา มารว มดว ย โดยใชช อื่ วา กระทรวงเกษตรพาณชิ ยการ และเปลย่ี นเปนกระทรวง พาณชิ ยเ มื่อ พ.ศ. 2515 30

โดยรัฐบาลในขณะนั้นไดวาจางสถาปนิกชาว ตัวอาคารที่ทำการกระทรวงพาณิชยถูกสรางเปน simply, being popular in early 20th century. อาคารสูง 3 ชั้น มีผังเปนรูปตัวอี (E) กออิฐถือปูน ลักษณะของโครงสรางอาคารเปนแบบผสม อิตาเลียนชื่อ มาริโอ ตามาญโญ (Mario Tamagno) เรียบทาสีเหลืองออนโดยออกแบบใหมีระเบียงในสวน ดานหนาของอาคารทุกชั้น ลักษณะอาคารและ ระหวาง ระบบผนังรับน้ำหนัก “Wall Bearing” ซ่ึง มาเปนผูออกแบบอาคารท่ีทำการกระทรวงแหงใหมนี้ ลวดลายประดับอาคารเปนแบบสถาปตยกรรมยุโรป เปนเทคนิคโบราณ กับ ระบบเสา-คาน “Post and แบบอิตาเลยี น เรอเนสซองส (Italian Renaissance) Lintel” โดยมีคอนกรีตเสริมเหล็กเปนวัสดุหลัก ซึ่ง พรอมกับไดวาจางนาย วิตโตริโอ โนวี (Vittorio ท่ีออกแบบใหมีความเรียบงายมากข้ึน (Simplified) ถือวาเปนวัสดุกอสรางสมัยใหมมากในขณะน้ัน ซ่ึงโดย ตามแบบความนิยมในสถาปตยกรรมยุคตนศตวรรษ ท่ัวไป การใชคอนกรีตเสริมเหล็กในสมัยนี้ นิยมใชกับ Novi) นายชางจากเมืองมิลานมาเปนผูออกแบบ ท่ี 20 คานชวงส้ันๆ และทำเฉพาะบางจุดเทาน้ัน เพราะ ความรูเก่ียวกับระบบโครงสรางแบบเสาและคานยัง ลวดลายประดบั อาคาร ตวั อาคารท้ังหมดไดเ รม่ิ ทำการ The Ministry of Commerce office building ถือวา เปน ของใหมมากในเมืองไทยสมัยนนั้ is 3-storeyed, E-shaped plan, built of plastered กอ สรา งตง้ั แตป  พ.ศ. 2463 แลว เสรจ็ ในป พ.ศ. 2465 brick masonry and painted in yellow, with a balcony Structure of the building is a mixture be- at the front of every storey. The architecture tween wall bearing, an ancient technique and For this mission, the government hired an post-and-lintel reinforced concrete structure, and decorations are simplified Italian Renais- which was very modern in that period. However, Italian architect, Mr. Mario Tamagno, to design sance style which was designed more reinforced concrete structure during that time was applied only partially and short-spanned the office building and Mr. Vittorio Novi, an art- because the knowledge of this technique was still very new in Thailand. Therefore, this building’s ist from Milan, to design building decora- structure is important as an evidence of a turning point in history of architec- tive elements. Construction com- ture from ancient structural tech- niques to m o d - ern techniques. menced in 1920 and completed in 1922. 31

กลาวโดยสรุปคือ โครงสรางของตัวอาคาร หัวเสาแบบไอโอนิค (Ionic) สวนผนังดานหลังของ female head stucco. The capitals of pilasters, นี้ มี ค ว า ม ส ำ คั ญ ใ น แ ง ข อ ง ก า ร เ ป น ร อ ย ต อ ท า ง อาคารไมมีการประดับลวดลายใดๆ นอกจากน้ีมุข as seen on third floor, are Ionic. The walls ประวัติศาสตรสถาปตยกรรมท่ีอยูในยุคเปล่ียนผาน ดานหลงั ชั้นท่ี 2 เหนือชอ งวงโคง ทำเปน ลายปูนปน on the back side of the building are without จากระบบการกอสรา งแบบโบราณมาสูยคุ สมัยใหม รูปหนา ผหู ญงิ ฝรัง่ เชน เดียวกัน decorations but the portico on second floor is decorated with female head stucco, the same สวนผนังช้ันลาง ฉาบปูนเรียบ โดย ทำเปน The walls on first floor are plastered, design as seen in the front. เสาติดผนังเปนเสาส่ีเหล่ียมเซาะรองตามแนวขวาง pilasters are rectangular and rusticated ของเสาคลายกับการกอดวยหิน เหนือบานหนาตาง similar to be built by the stone and, over the ทำเปนแผงกันสาดย่ืนยาวรองรับดวยค้ำยันปูนปน windows, and a long awning is made supported รูปวงกนหอย ซุมหนาตางช้ันสองกอเปนรูปวงโคง by volute brackets. Second floor windows are คร่งึ วงกลม มีปน ปนู ลายดอกไมร อยหอยขนาบ ตาม decorated with arches and stuccos in garland แนวยอดวงโคงปนเปนรูปหนาผูหญิงฝร่ังอยาง designs. On top of each arch is decorated with สวยงาม ปลายยอดเสาของผนังช้ันสามปนเปนบัว 32

รปู สญั ลกั ษณง ู สัญลกั ษณน คี้ ือตราของกระทรวงพาณิชย โดยทำ เปน ลายงูสองตวั พนั รอบคฑาไขวก ัน และมปี ก สองขา ง ติดอยูขางบนของคฑา ซ่ึงตามความหมายคือ เปนไม ทปี่ รากฏบนประตตู กึ เทากายสิทธิ์ช่ือ “คาดิวซุส” ของเทพเจากรีกท่ีช่ือวา เฮอมีส (Hermes) หรือที่โรมันเรียกวาเมอรคิวรี่ กระทรวงพาณชิ ย (Mercury) โดยทรงเปนเทพแหงการคา พระองคมัก มคี วามหมายวา อะไร? ปรากฏกายในลักษณะสวมหมวกขอบกวาง สวม รองเทามปี ก ถือคทาท่ีมีงูพนั ดงั นน้ั กระทรวงพาณิชย ที่เก่ียวของกับการคาจึงไดใชสัญลักษณของเทพองคนี้ มาเปนสัญลกั ษณประจำกระทรวงพาณิชย 33

34

รปู สญั ลกั ษณค ลา ยเทวดา บนประตอู กี ดา น คอื รปู อะไร? สญั ลกั ษณอ กี ดา นของประตคู อื รปู พระวสิ สกุ รรม ตราพระวิสสุกรรม หรือท่ีเรียกกันวาตรานอยน้ี เมอ่ื พ.ศ. 2363 ไดแ ยกเปน กระทรวงเกษตราธกิ าร เปนเทวดานายชางใหญของพระอินทร ตามตำนาน สรา งขน้ึ เมอื่ ป พ.ศ. 2441 เดมิ ทเี ปน ตราของกระทรวง และ กระทรวงเศรษฐการ (ชอื่ เดมิ ของกระทรวงพาณชิ ย) กลาววา เปนผสู รางเครือ่ งมือ สงิ่ ของตา งๆ ใหเ กิดขน้ึ โยธาธกิ าร (ภายหลงั เปลย่ี นชอ่ื เปน กระทรวงคมนาคม) ตอมา พ.ศ. 2469 ไดมีการนำกระทรวงพาณิชยมา โดยรับเทวโองการตางๆ จากพระอินทรเพ่ือสราง เปนภาพพระวิสสุกรรม ประทับยืนบนแทน พระหัตถ รวมกับกระทรวงคมนาคม ก็ไดโอนตราพระวิสสุกรรม อปุ กรณ สง่ิ ของ อาคารตา งๆ มากมาย เปน ผนู ำวชิ าชา ง ถือขนนกยูง ตอมาไดมีการต้ังกระทรวงเกษตร มาใชเปนตราประจำกระทรวงใหม แมตอมาไดเปลี่ยน มาสอนแกมนุษย นับแตนั้นมามนุษยจึงรูจักการสราง พาณิชยการ ในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา ชื่อเปนกระทรวงพาณิชย แลวแตยังคงใชตราเดิมอยู และใชงานสิ่งของตางๆ จนมีการพัฒนารูปแบบมา เจาอยูหัว และรวมอยูกับกระทรวงเกษตรและสหกรณ แตเปลี่ยนสีจากสีเลือดหมูมาเปนสีมอครามแทน จนถงึ ปจ จุบนั น้ี ซึ่งใชตราพระพิรุณทรงนาค (พระพิรุณเปนเทพแหงน้ำ อยา งท่ีเปนอยใู นปจ จุบัน และการเกษตร) 35

36

37

38

39

40

41

42

มารโิ อ ตามานโญ เปน ใคร? มาจากไหน? มาริโอ ตามาญโญ (Mario Tamagno) เปน สำคัญในประเทศไทยท่ีสำคัญหลายแหง เชน สะพาน สถาปนิกชาวอิตาลี เกิดท่ีเมืองตูริน ประเทศอิตาลี มัฆวานรังสรรค พระท่ีน่ังอนันตสมาคม วังปารุสกวัน เมื่อวันท่ี 19 มิถุนายน พ.ศ. 2420 เสียชีวิตเมื่อ ทองพระโรงวังสวนกหุ ลาบ สถานรี ถไฟหวั ลำโพง บาน พ.ศ. 2484 ท่ปี ระเทศอติ าลี พษิ ณโุ ลก (ชอื่ เดมิ คือ บา นบรรทมสินธุ) พระตำหนัก เมขลารจุ ี ตึกไทยคูฟา ทำเนยี บรฐั บาล (ชอ่ื เดิมคอื ตกึ ตามาญโญเขารับราชการในกระทรวงโยธาธิการ ไกรสร) หองสมุดเนลเซนเฮส รวมทั้งตึกท่ีทำการ แหงประเทศสยามเมื่อป พ.ศ. 2443 โดยมีสญั ญาวา กระทรวงพาณชิ ยด ว ย จางเปนเวลา 25 ป และมีผลงานการออกแบบที่ 43

มอี าคารอนื่ ที่ ไมมีการออกแบบอาคารไหนท่ีจะมีรูปรางหนาตา ประการแรก การออกแบบวางผังอาคาร ตึก ออกแบบเหมอื น เหมือนกับตึกกระทรวงพาณิชยในทุกสัดสวนและทุก กระทรวงพาณิชย และ อาคารรวมยุคสมัยที่ใกลเคียง กระทรวงพาณชิ ย องคประกอบ อยางไรก็ตาม การออกแบบอาคารใน กันจะนิยมการออกแบบจัดวางตำแหนงอาคาร โดย อกี หรอื ไม? สมัยรชั กาลที่ 6 และ อาคารทถ่ี กู ออกแบบกอ สรา งขึ้น ปลอยใหมีเน้ือท่ีโลงเปนสนามรูปวงกลมหรือวงรีหรือ bAurieldtinhgersethoatht er ในระยะเวลาที่ไลเลี่ยกับตึกกระทรวงพาณิชยน้ัน เรา โคงคร่ึงวงกลมอยูดานหนาอาคาร โดยสรางถนนโอบ dCMeoinsmiisgmtnreyrscimoef?ilar สามารถพบลักษณะรวมทางดานการออกแบบท่ีนา ลอมพื้นท่ีสนามตรงกลาง ที่นาสังเกตคือ ในการจัด สนใจบางประการ ที่พอจะสรุปเปนลักษณะเฉพาะของ วางผังในยุคนี้หลายแหง เชนท่ี อาคารกระทรวง ยุคสมยั ได 5 ประการ ดังตอ ไปนี้ พาณชิ ย อาคารศาลาแยกธาตุ และอกี หลายๆ ท่ี จะพบ การวางแนวอาคารใหเอียงกับแนวถนนดานหนา โดย There are not building that design similar เจาะประตูทางเขาบริเวณหัวมุมของถนน ซึ่งจะไมเปน Ministry of Commerce in every part and comple- ที่นยิ มในสมัยปจจุบัน ment, but buildings which designed in reign of King Rama VI, there are 5 importance notices, First, planning was set building by allow there are : space, circle and semicircle field, and build road around field, especially there are gate in corner of street. Today is not famous. 44

ประการท่ีสอง อาคารราชการในยุคสมัยน้ียัง บัญชาการกองทัพบก (สราง พ.ศ. 2452) ตึก O.P. ระบบโครงสรางและวสั ดเุ ทคโนโลยดี งั กลา วนี้ สง ผลตอ นิยมออกแบบผังอาคารแบบสมมาตร และเปน Place ริมแมน ้ำเจา พระยา (สราง พ.ศ. 2451) และ การออกแบบรูปทรงทางสถาปตยกรรมอยางมีนัย สี่เหล่ียมผืนผายาว ขนานไปกับแนวถนน โดยตัวรูป ตึกกระทรวงพาณชิ ย เปน ตน สำคัญหลายประการ อาทิ ทำใหสามารถออกแบบ ดานหนาอาคารนิยมออกแบบเนนใหมีมุขย่ืนออกมา กันสาดยื่นยาวออกจากตัวผนังไดโดยไมตองมีเสามา เพ่ือเปนจุดเดนและเปนทางเขาหลักของอาคาร หรือ Second, Government building in that time รองรับ ทำใหก ารกอ ผนังอาคารสามารถกอใหบ างลงได ในบางกรณีจะออกแบบใหมีมุขยื่นดานหนา 3 มุข principle design balance plan and rectangle be เพราะผนังไมจำเปนตองรับน้ำหนักอาคารอีกตอไป (ตรงกลาง และ ปลายอาคารสองขาง) ซ่ึงศัพททาง parallels the street. By design apse appendicle ทำใหอ าคารมีความคงทนแข็งแรงมากข้นึ เปนตน สถาปตยกรรมเรียกการออกแบบผังในลักษณะน้ีวา for main entrance. “ผังแบบปุณภพ” ตัวอยางอาคารที่ออกแบบผังใน Third, it use new technique post-and-lintel ลักษณะเชนนี้ในยุคสมัยดังกลาว เชน ตึกอำนวยการ ประการท่ีสาม อาคารในยุคนี้เปนยุคเร่ิมแรก reinforced concrete structure, which was very โรงพยาบาลจฬุ าลงกรณ (สรา ง พ.ศ. 2454) ตกึ สถาน ท่ีทำการกอสรางดวยวัสดุสมัยใหมคือ “คอนกรีตเสริม modern in that period ; replace, wall bearing เสาวภา สภากาชาดไทย (สราง พ.ศ. 2463) ตึกกอง เหล็ก” และออกแบบโครงสรางดวยระบบ “เสา-คาน” an ancient technique. (Post and Lintel) โดยเขา มาแทนท่ีระบบโครงสรา ง แบบผนงั รบั นำ้ หนกั (Wall Bearing) การเปลยี่ นแปลง 45

ประการที่ส่ี อาคารราชการในยุคน้ี นิยม ประการที่หา การออกแบบลวดลายประดับ ออกแบบใหมีระเบียงยาวตลอดแนวดานหนาของ ตกแตงอาคารราชการในราวสมัยรัชกาลท่ี 6 จะมี อาคาร สวนหน่ึงเพ่ือใชเปนทางเดินเชื่อมไปยังหอง ลักษณะท่ีเรียบงาย และตกแตงประดับประดาท่ีนอย ตางๆ และอีกสวนหนึ่งเปนการออกแบบที่ตอบสนอง กวาในสมัยรัชกาลที่ 5 แมวาจะยังคงนิยมทำการ ตอสภาพภูมิอากาศแบบรอนช้ืนของประเทศไทย โดย ประดับตกแตงดวยลวดลายศิลปะตะวันตกอยูบาง สามารถระบายความรอนและความชื้นได สามารถ ก็ตาม แตก็จะทำในปรมิ าณท่ีลดนอ ยลง สว นหนง่ึ เปน กันแดดสองและฝนสาดเขาไปภายในหองทำงานภายใน เพราะแนวทางการออกแบบสถาปตยกรรมในสมัยน้ัน ไดในระดับหน่ึง ตัวอยางอาคารที่ออกแบบในลักษณะ ก ำ ลั ง เ ร่ิ ม ก า ว เ ข า สู แ น ว ท า ง ก า ร อ อ ก แ บ บ ข อ ง เชนนี้ อาทิ ตึกอำนวยการโรงพยาบาลจุฬาลงกรณ, “สถาปตยกรรมสมัยใหม” (Modern Architecture) ตึกสถานเสาวภา สภากาชาดไทย, ตึกยาว โรงเรียน ซึ่งแนวทางน้ีจะไมนิยมการออกแบบสถาปตยกรรมท่ี สวนกุหลาบ (สราง พ.ศ. 2453) และ ตกึ กระทรวง ประดับตกแตงดวยลวดลายตางๆ แตอยา งใด พาณิชย เปนตน Fifth, stucco decorations in reign of King Fourth, they were design long terrace Rama VI were plain and less than reign of King follows front of building, for use to link each Rama V, this was line of Modern Architecture. room. And designs adapt for Thai climate. ลักษณะ 5 ประการขางตน แมวาจะไมใช ลักษณะที่จะพบเห็นไดในทุกอาคารโดยพรอมกัน และ ไมใชลักษณะเฉพาะท่ีมีปรากฏแตยุคสมัยน้ีเทานั้นแต อยางใด (โดยเราอาจจะพบลักษณะเชนนี้ไดในอาคาร ยุคสมัยอื่นดวย) แตอยางไรก็ตาม ลักษณะดังกลาวก็ พอจะพดู ไดว า เปน ลักษณะรว มอยา งกวางๆ ท่จี ะชว ย ใหทุกคนท่ีสนใจเร่ืองราวเกี่ยวกับสถาปตยกรรมตะวัน ตกในชวงดังกลาว รวมท้ังใชเปนแนวทางเบื้องตนใน การทำความเขา ใจสถาปตยกรรมชวงเวลาน้ดี วย 46

47

นอกจากตึกกระทรวงพาณิชยแลว ในสมัย ตอมาในป พ.ศ. 2478 ศาลาแยกธาตุ ไดถ กู ยก พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ยังไดทำการ สถานะข้ึนเปนกรมวิทยาศาสตร โดยมี ดร.ต้ัว กอ สรา งอาคาร “ศาลาแยกธาต”ุ ขนึ้ ในพน้ื ที่ในป พ.ศ. ลพานุกรม ซ่ึงไดเขามารับราชการในฐานะนักเคมี 2466 (แลวเสร็จราวป พ.ศ.2468) ศาลาแยกธาตุ ประจำศาลาแยกธาตุตั้งแตเ ม่ือ ป พ.ศ. 2470 ดำรง เปนหนวยงานสำคัญของกระทรวงพาณชิยในสมัยน้ัน ตำแหนง เปน อธบิ ดคี นแรก และตอ มากรมวทิ ยาศาสตร มหี นา ท่ีหลกั ในดา นการคน ควา วจิ ยั และ ทดลองทาง ก็ไดรับการยกสถานะข้ึนเปนกระทรวงวิทยาศาสตรใน ดานวิทยาศาสตรตางๆ เพ่ือนำทรัพยากรธรรมชาติ ที่สุด ซ่ึงอาจกลาวไดวา ศาลาแยกธาตุ คือตนกำเนิด ภายในประเทศมาผลิตสรางเปนสินคาใหมๆ สงขายยัง ของกระทรวงวิทยาศาสตรใ นสมัยปจจบุ ันนนั่ เอง ตา งประเทศ Later in 1935, Sala Yaek That was Apart from the Ministry of Commerce office promoted to Department of Science, with Dr. Tua building, “Sala Yaek That” (Laboratory Pavilion) Laphanukrom, a chemist who worked in the office constructed in 1923 (completed in 1925), the since 1927, took the position of the department’s reign of King Rama VI, is a contemporary building in first Director-General. The Department of the compound. This building housed an important Science was eventually promoted to Ministry department of the Ministry of Commerce respon- of Science, thus, it is quotable that Sala Yaek sible for carrying out researches, investigations, That was the origin of the Ministry of Science and scientific experiments in order to find means as we know today. to exploit the country’s natural resources for production of exporting goods. 48

49

บทท่ี

รูไหม....ทต่ี ั้งกระทรวงพาณชิ ย ในอดีตเคยเปน อะไร? What was the Site of the National Discovery Museum Institute in the Past?

ยอนกลับไปเมื่อราว 1,000 ปกอน พ้ืนท่ี แตเดิมพ้ืนที่กรุงเทพฯ ฝงพระนครและฝงธนบุรี บริเวณกระทรวงพาณิชย รวมไปถึงพื้นท่ีกรุงเทพ- เปนแผนดินท่ีตอเนื่องเปนผืนเดียวกัน โดยแมน้ำ มหานครท้ังหมด ลวนจมอยูใตทะเล พื้นที่ขอบทะเล เจาพระยาจะไหลออมไปตามเสนคลองบางกอกนอย อาวไทยไดเวาลึกขึ้นไปจนถึงจังหวัดลพบุรี แตเมื่อ และคลองบางกอกใหญ ซึ่งถือวาเปนเสนแมน้ำ เวลาผา นไป จากวันเปนเดอื น เดือนเปนป หลายสบิ ป เจาพระยาสายเดิม ตอมาดวยเหตุผลทางการคา และหลายรอยป ตะกอนจากแมน้ำเจาพระยา แม สำเภาทางทะเลของกรุงศรีอยุธยากับนานาชาติ ทำให กลอง และทาจีน ก็ไหลรวมมาทับถมเพิ่มมากขึ้น เกิดการขุดคลองลัดแมน้ำเจาพระยาข้ึน ในปใดปหนึ่ง ทะเลก็เร่ิมตื้นเขินขึ้นเรื่อยๆ หรือเรียกวา แผนดินเริ่ม ระหวางป 2077-2089 เกดิ เปน พืน้ ทีฝ่ ง ธนบรุ แี ละฝง งอกออกมามากขึ้น พ้ืนที่ท่ีเคยเปนทะเลก็เร่ิมกลาย พระนครแยกออกจากกันโดยมีแมน้ำเจาพระยาท่ีขุด เปนแผน ดิน จนเวลาผานไปหลายรอ ยป ผนื แผน ดินที่ ขึ้นใหม (คลองลัดบางกอก) ไหลผา นกลาง เปนกรุงเทพมหานครในปจจุบันก็โผลพนผิวน้ำ และ เกิดการตั้งถิ่นฐานบานเรือนมาโดยลำดับ รูจักในช่ือ In former days, lands of Bangkok both on “บางกอก” Phra Nakhon and Thon-Buri sides were con- nected. The Chao Phraya river route was on the Back to 1,000 years ago, the land where route of the present Bangkok Noi and Bangkok the Institute Discovery & Creative located, as Yai waterways, which called the original Chao well as the whole area of Bangkok, was under Phraya. Later, based on the reasons of junk the sea. The border of the Gulf of Thailand was trading between Ayutthaya and foreign countries, as far as present Lop Buri province. When time a canal was dug as a shortcut between 1534 passed, from days to years, and to centuries, and 1546, which resulted as a separation of silts from Chao Phraya, Mae Klong, and Tha Chin land into Thon-Buri and Phra Nakhon, with the rivers had accumulated higher and higher that new canal running in between. the sea got shallower, or, we may say, the land began to grow. Several centuries passed, before the land where the present Bangkok is located emerged from the water. Then people came to settle on the land which was later called “Bangkok”. 52

ลพบรุ ี สุพรรณบรุ ี สระบรุ ี กาญจนบรุ ี อยธุ ยา นครนายก ปทมุ ธานี ปราจนี บุรี แมน้ำแมกลองนครปฐม แมน้ำทาจีน แมน้ำเจาพระยา แมนำ้ ทตี่ ัง้ จงั หวดั ในปจ จุบัน มน้ำบางปะ พืน้ ทที่ ะเลในอดีต ราชบรุ ี กรงุ เทพมหานคร กง เพชรบรุ ี แ ชลบรุ ี อาวไทย ระยอง จันทบุรี ดนิ ทท่ี ำใหเ กดิ เปน แผนดินบรเิ วณกรงุ เทพฯ เกดิ จากการพัดพาของ ลักษณะภูมิประเทศบริเวณปากแมน้ำพบบริเวณ กรงุ เทพฯ ตะกอนปากแมน้ำ ท่ีเกิดจากกระบวนการทับถมของ มาจากไหน? ตะกอนขนาดตางๆ ทางดานในของทางโคงแมน้ำ ซ่ึง ปากแมน้ำนี้ เปนการทับถมของเม็ดดิน กรวด หรือ เปนการทับถมในตัวของแมน้ำไปเรอื่ ยๆ ในขณะทีล่ ำนำ้ ไหลไป ลักษณะดังกลาว บริเวณดานขางริมน้ำดาน ทราย ของแมน้ำกอนไหลลงสูทะเลหรือมหาสมุทร หนึ่งจะถูกกัดเซาะออกไปทับถมยังอีกดานหน่ึงของ ลำน้ำ นอกจากนั้นการเกิดท่ีราบลุมแมน้ำยังเกิดจาก แลวเกิดเปนพื้นดินงอกสูงจากระดับน้ำทะเลขึ้นมา การทับถมในขณะที่เกิดน้ำทวมฝง ตะกอนท่ีพัดพามา กับน้ำจะตกทับถมริมสองฝงแมน้ำในขณะที่น้ำทวมลน เรียกวา ดินดอนสามเหลี่ยมปากแมน้ำ ทั้งนี้การ เออสองฝง ทำใหมีการตกทับถมของตะกอนเปน บริเวณกวา ง เกดิ เปน ทร่ี าบลุมแมน้ำขนาดใหญ ทับถมของตะกอนจะเกิดข้ึนเมื่อความเร็วของน้ำลดลง และกระแสน้ำบริเวณชายฝงทะเลท่ีไมแรงจนเกินไป โดยตะกอนหยาบจะตกทับถมตัวกอน สวนตะกอน ละเอียดจะตกทับถมในลำดับตอไป ถาหากอัตราการ ตกทับถมของตะกอนมีมากกวาการพัดพาตะกอนของ กระแสน้ำชายฝง ก็จะเกิดดินดอนสามเหลี่ยมปาก แมน ้ำขน้ึ เชน ท่รี าบลมุ แมน ำ้ เจาพระยา บริเวณตอน กลางของประเทศไทย เปน ตน 53

การเกิดขุดคลองลัดนี้ไดทำใหเกิดการขยายตัว การกอสรางปอมเมืองบางกอก อยุธยาไดวาจางนาย ของชุมชนมากขึ้น และหลังจากที่มีการขุดคลองลัด ทหารเรอื ฝรงั่ เศสช่ือ เชวาลเิ อร ดิ ฟอรบงั ใหว างผัง บางกอกประมาณ 50 ป ในรัชสมัยของสมเด็จพระ ควบคุมดูแลการกอสราง ภายใตการกำกับดูแลของ มหาจักรพรรดิ พระองคก็ไดยกสถานะชุมชนบางกอก ขนุ นางอยธุ ยาเชอ้ื สายกรกี ชอื่ คอนสแตนตนิ ฟอลคอน ขน้ึ เปน เมือง มีชอ่ื อยใู นทำเนยี บหวั เมอื งวา “ธนบุรศี รี (เจาพระยาวิชเยนทร) พน้ื ทีป่ อมเมอื งบางกอกทส่ี รา ง มหาสมุทร” ซ่ึงหมายถึงวาอยูใกลทะเล มีสถานะเปน ข้ึนบนฝงพระนครในคร้ังน้ัน (ปอมวิชาเยนทร) ก็คือ “เมืองหนา ดาน” สำคญั ใหแ กกรุงศรีอยุธยา และคงจะ บริเวณที่เปนที่ตั้งของกระทรวงพาณิชย และสถาบัน ทำใหมีผูคนหลากหลายเชื้อชาติเขามาตั้งถิ่นฐาน การเรียนรแู ละสรางสรรคในปจ จุบัน มากมาย อาทิ แขก จนี มอญ ลาว เขมร ฝรง่ั ฯลฯ Centre of Thon Buri was at the corner The digging of the shortcut caused an where the old Chao Phraya and new Chao Phraya expansion of communities, in the reign of King meet (the mouth of Klong Bangkok Yai). The town Chakraphat of Ayutthaya ; Bangkok was elevated was probably surrounded by a moat and simple to a town named “Thon-Buri Si Mahasamut”, fortified log fence. Later, when Thon-Buri played meaning a town near the sea, which acted as more important roles, modern fortresses of an important frontier town for Ayutthaya. It is European style were built in the reign of King believable that the new town had attracted people Narai the Great on both sides of Chao Phraya from various nationalities to settle there such River. As for the construction, M. Chevalier de as ; Persians, Chinese, Mons, Laos, Khmers, and Forbin, a French naval officer, was hired to plan people of the western nations. and take charge of the construction under supervision of Mr. Constantin Falcon (Chao Phraya ศูนยกลางเมืองธนบุรี อยูบริเวณมุมท่ีแมน้ำ Wichayen), Greek Ayutthaya a noble officer. The เจา พระยาเกาไหลมาชนกับแมน ำ้ เจาพระยาใหม (ปาก site of a fortress of Bangkok, or Pom Wichayen, คลองบางกอกใหญ) แรกเร่ิมเมืองคงเปนเพียงการขุด on the Phra Nakhon side had become the location of คูน้ำลอม สรางระเนียดไมซุงอยางงายๆ เปนกำแพง Ministry of Commerce and the National Discovery เมือง ตอมาเมื่อบทบาทของเมืองธนบุรีท่ีบางกอกเพิ่ม Museum Institute nowadays. สูงข้ึน ก็เร่ิมมีการสรางปอมสมัยใหมแบบยุโรปขึ้น ใน สมยั สมเดจ็ พระนารายณม หาราช 2 ฝง แมน ำ้ เจา พระยา 54

55