Thai Telecentre: ศูนย์ที่ต้องเคลื่อนด้วย “ใจ” ของชุมชน

Thai Telecentre: ศนู ยที่ตองเคล่อื นดว ย ”ใจ” ของชมุ ชน   หอ งสง และหองบนั ทกึ เสยี ง เม่ือศูนยการเรียนรู ICT ชุมชนไดเขาไปเสริมพลังที่ สวท.สระแกว โดยต้ังศูนยฯ ดังกลาวในพ้ืนท่ีตั้งของสํานักงานสวท. ณ พ้ืนท่ีสวนกลางตรงบันไดทางขึ้นจากดานหนาของสถานีฯ อีกทั้ง สวท. น้ีอยูตรงกันขามกับสนามกีฬาจังหวัด เปนชุมชนเมืองที่เปนพื้นที่เปด สวท.แหงน้ีจึงนับวาเปนสถานีวิทยุประจําจังหวัดที่เปนศูนยกลางของกิจกรรมตาง ๆ ของชุมชนในจังหวัดดวย เชน ลานกีฬา เพราะมีการจับกลุมเลนกีฬาของเยาวชนทกุ เย็น ตลาดนัดสนิ คาชุมชนของกลมุ อาชพี เปน ตน ผลิตภัณฑท่ีมาจากภมู ิปญญาชาวบา นของกลุม อาชพี จัดแสดงและขายในตลาดนัดสนิ คาชุมชน 145  

Thai Telecentre: ศนู ยท่ีตอ งเคล่ือนดวย ”ใจ” ของชุมชน  บทเรยี นความสําเรจ็ ของศนู ยการเรยี นรู ICT ชมุ ชนในพ้นื ท่ีสอ่ื : สวท. พบขอไดเปรยี บและจุดรว มท่สี ะทอนความเปนสวท.ที่สามารถนํามาปรับใชในการดําเนินงานของศูนยฯ แตเน่ืองจากการศึกษาครั้งน้ีเปนกรณีศึกษาเพียงแหงเดียวจึงสามารถถอดบทเรียนความสําเร็จไดเปนสองสวนคือ 1) จุดรวมความสําเร็จของสวท.สระแกวที่สามารถนําไปปรับใชกับสวท.อื่นได และ 2) ความสําเร็จเฉพาะกรณีศึกษา ซง่ึ ขน้ึ อยกู บั บรบิ ทและปจ จยั เฉพาะกรณี ดังน้ี จดุ รวมความสําเร็จ 1. ความลงตัวในการใชส อ่ื มวลชนทอ งถน่ิ กบั สื่อ ICT “การใชสื่อมวลชนทองถ่ินผสานกับสื่อ ICT” เนื่องจากสวท.เปนท้ังส่ือมวลชนในทองถ่ิน และเปนสื่อท่ีเชื่อมตอการกระจายเสียงกับสถานีวิทยุกระจายเสียงของประเทศไทย ที่ถายทอดขอมูลขาวสารเก่ียวกับเร่ืองราวตาง ๆ ตลอดเวลา อีกทั้งยังมีการจัดสรรเวลาในการจัดรายการใหคนกลุมตาง ๆ ไดเขามาใชพื้นท่ีส่ือ โดยเฉพาะรายการวิทยุชุมชนตาง ๆ ทั้งที่เปนกลุมเยาวชน กลุมพัฒนา กลุมเกษตร ฯลฯ สื่อ ICTที่เขาไปในนามของศูนยฯ จึงเปนเคร่ืองมือที่เขาไปชวยเสริมพลังของส่ือเดิม ทําใหเกิดการรอบรู เทา ทนั เรยี นรรู ะหวางคนกลมุ ตา ง ๆ ในชมุ ชนของจังหวดั น้ีมากย่ิงข้ึน 2. การมีสว นรวมของชุมชน “เยาวชนกับการใชส่ือวิทยุและสื่อICT” ดวยความดึงดูดของสื่อ ICT ทําใหเด็กและเยาวชนสนใจที่จะเขามาใชสื่อดังกลาวเพ่ือการเขาถึงแหลงความรูและความบันเทิงตาง ๆ มากข้ึน การใชประโยชนจากศูนยฯ ท่ีตั้งในสวท. จึงเปนจุดดึงดูดกลุมเด็กและเยาวชนในเมือง ซึ่งถือเปนกลุมเสี่ยงที่สังคมควรใหการดูแล โดยการเปดพ้ืนที่ใหวัยรุนไดแสดงออก รวมถึงการรวมกลุมกันทํากิจกรรมสรางสรรคตาง ๆ เชน การจัดรายการวิทยุออนไลน การจัดรายการดนตรีท่ีใชการสืบคนเพลงจาก ICT ฯลฯ เปนบทบาทของสวท.และศนู ยฯ ท่มี ีตอการพฒั นาสงั คมเพ่มิ มากยิง่ ข้ึน 146  

Thai Telecentre: ศนู ยท ี่ตองเคลอื่ นดว ย ”ใจ” ของชุมชน   ความสาํ เร็จเฉพาะกรณี 1. “ความเปนพ้ืนที่เปดสําหรับคนทุกกลุมในชุมชน” เนื่องจากสวท.แหงน้ีไดมีการดาํ เนนิ การกจิ กรรมตาง ๆ อยา งตอเนื่อง ทั้งกิจกรรมท่ีเก่ียวกับวิทยุชุมชน การกีฬาและอาชีพ ซ่ึงมีการเปดพ้ืนที่ใหประชาชนไดเขามาใชบริการไดตลอด 24 ช่ัวโมง ซ่ึงถือเปนลักษณะรวมอยางหนึ่งของสวท.ที่ตองมีการจัดรายการวิทยุตลอดเวลา แตขึ้นอยูกับระบบความปลอดภัยและการอํานวยความสะดวกแกชาวบานที่จะมาใชพ้ืนท่ี ในกรณีของสวท.สระแกวเนื่องจากสถานท่ีต้ังอยูตรงกันขามสนามกีฬาจังหวัดจึงมีเยาวชนมารวมกลุมเลนกีฬากับอยางตอเน่ือง คนในพ้ืนที่จึงสบายใจที่จะเขามาใชบรกิ ารและรว มกนั จัดกิจกรรมตา ง ๆ รวมถึงการใชประโยชนจากศนู ยฯ ดว ยกา วตอ ไปของศูนยการเรยี นรู ICT ชุมชนในส่อื -สวท.: มุมมองของผวู จิ ัย เนื่องจากขอไดเปรียบของศูนยฯ ในการมีสื่อมวลชนทองถิ่นเปนเครื่องมืออยูแลว จึงเปนโอกาสท่ีดีในการคิดหาวิธีการใชประโยชนจากการใชส่ือ ICTรวมกับสอ่ื มวลชนทอ งถิน่ รวมถงึ การสรา งสรรคกิจกรรมท่ีมีความเกี่ยวเน่ืองสัมพันธกันเพ่ือใหเกิดการใชประโยชนจากสื่อทั้ง 2 ประเภทไดอยางเต็มที่ ดังน้ันจะเห็นไดวาศูนยฯ ที่มีสวท. เปนผูดูแลมีโอกาสในการที่จะมีการพัฒนาและใชประโยชนจากสื่อประเภทตาง ๆ รวมกัน หากแตตองอาศัยการวางแผนการดําเนินการและการผสานมุมมองในการบรหิ ารจดั การเพ่อื นําไปสกู ารพฒั นารว มกนั จากทกุ ภาคสวนดว ย การเปด กวา งใหช ุมชนเขา มารว มในการบริหารจัดการศูนยฯ จึงนับวาเปนรูปธรรมท่ีสุดของการสรางสรรคสื่อเพ่ือชุมชน ที่ สวท. จะไดป ระโยชนอยางเปน รปู ธรรมทสี่ ดุ ในขณะท่ีชุมชนก็จะไดเขาถึง และใชประโยชนจากแหลงขอมูลขาวสารและทรัพยากรการส่ือสาร ระดับชาตเิ พือ่ การพฒั นาตนเองไดอยางยั่งยนื รวมกัน 147  

Thai Telecentre: ศูนยที่ตอ งเคลอ่ื นดวย “ใจ” ของชุมชน ตอนท่ี 4 ถา จะตั้งศูนยเทเลเซ็นเตอรในประเทศไทยใหยงั่ ยนื ? ถาจะต้ังศูนยเทเลเซ็นเตอรในประเทศไทยใหย่ังยืนตองพิจารณาจากหลักการใดบาง? และมีปจจัยใดที่นาจะตองพิจารณาบาง? จากการประมวลเอกสารและทํางานรวมกับกระทรวง ICT และชุมชนเจาของศูนยฯ ในชวงป พ.ศ.2550-2551จํานวนประมาณ 60 ศูนยฯ ทั่วประเทศ CCDKM หรือศูนยวิจัยการจัดการความรูการส่ือสารและการพัฒนาของ มสธ. ไดสรุปเปนแนวทางในการคัดเลือกชุมชนที่มีความพรอมในการจัดตัง้ และบริหารจดั การศนู ยฯ โดยไดด าํ เนินการเปน 2 ระยะ คือ ขั้นตอนท่ี 1 การประเมินเอกสาร โดยใชเกณฑ “ความเปนชุมชนเขมแข็ง”เปนเกณฑข้ันตน เพ่ือใหไดชุมชนท่ีมีความพรอมที่จะบริหารจัดการศูนยฯ ตอไปไดรวมทั้งความพรอมดานกายภาพ เชน สาธารณูปโภค สถานที่ตั้ง ส่ิงอํานวยความสะดวก การบรหิ ารจัดการศูนยฯ เจาหนาท่ีและบุคลากร งบประมาณ ทรัพยากรตาง ๆและทุนเดมิ หรือภูมิปญ ญาทอ งถิน่ เปนตน ขั้นตอนที่ 2 การประเมินเชิงประจักษ ดวยการลงสํารวจพ้ืนท่ี ซึ่งจําเปนตองอาศัยผูเช่ียวชาญในแตละดานท่ีเกี่ยวของ (cross function team) เชนดานการส่อื สารและการพฒั นา ดานการพัฒนาชุมชนและภูมิปญญาทองถิ่น ดาน ICTเปน ตน ตามเกณฑช ี้วดั ความยัง่ ยนื ของศูนยฯ 2 ดาน คอื 1) เกณฑก ารคดั เลอื กดานฐานชุมชน และ 2) เกณฑการคดั เลอื กดานความสามารถในการบรหิ ารจัดการศูนยฯ ดงั รายละเอยี ดแตล ะเกณฑ คอื 14 8 

Thai Telecentre: ศนู ยทต่ี องเคลอื่ นดว ย “ใจ” ของชุมชน 1) เกณฑก ารคดั เลือกดานฐานชมุ ชน ประกอบดว ยการพิจารณาประเดน็ หลกั ๆ ดงั น้ี 1. อาชีพ: การประกอบอาชีพของคนในชุมชนโดยภาพรวม ทั้งอาชีพหลักและอาชพี เสริม 2. ภูมิปญญา: การนําองคความรูที่ส่ังสมและประยุกตจากบริบทของชุมชนมาใชในการดํารงชีวิต แบงออกเปน 9 ประเภท ไดแก เกษตรกรรม อุตสาหกรรมและหัตถกรรม การแพทยแผนไทย การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม กองทุนและธุรกิจชุมชน ศิลปกรรม ภาษาและวรรณกรรม ปรัชญา ศาสนา และประเพณี และโภชนาการ 14 9 

Thai Telecentre: ศนู ยท ต่ี องเคล่ือนดวย “ใจ” ของชมุ ชน 3. ทรัพยากรบุคคล: ทรพั ยากรบุคคล และองคกรหลกั ในชมุ ชนท้งั กลุมผูนาํทางการ ผนู าํ ตามธรรมชาติ และผรู ูในชุมชน 4. ทนุ เดิมทางสังคมและทรพั ยากรธรรมชาต:ิ ทรัพยากรธรรมชาติ ความมั่งค่ังอุดมสมบรู ณข องสภาพเศรษฐกจิ และสังคมในชุมชน 5. การรวมกลุม: การรวมตัวและจัดต้ังกลุมตาง ๆ ในชุมชนทั้งที่มีการจดทะเบียน หรือไมมีการจดทะเบียน ซ่ึงมีการกําหนดเปาหมายของกลุม และดําเนินกจิ กรรมอยางตอ เนื่อง 6. เครือขายของชุมชน: เครือขายความรวมมือ และการดําเนินการรวมกันของชุมชนกับกลุม หนวยงาน องคกรภาคตาง ๆ ทั้งที่อยูในชุมชนเองและนอกชุมชนเพอื่ ใหเ กดิ การพึง่ พาอาศัย ชว ยเหลือ และรวมมอื กัน 7. การมีสือ่ และใชป ระโยชนจากส่ือในชมุ ชน: การมีส่อื ที่ใชต ิดตอส่ือสารกันภายในชุมชน และส่ือสารระหวางชุมชนกับภายนอก ท้ังสื่อบุคคล สื่อดิจิตอล และส่ือสารมวลชน รวมถงึ การนาํ สอ่ื ทมี่ ีมาใชป ระโยชนในการประชาสัมพันธ เผยแพร และใหความรู ขอมูลขา วสารแกช มุ ชนอยางทวั่ ถึง 8. การวิเคราะหจ ุดแข็ง จดุ ออนของชมุ ชนจากชุมชนเอง: การวิเคราะหสภาพชุมชน ดวยการระบุ อธิบายจุดเดน ความภาคภูมิใจของชุมชน สภาพปญหาเปาหมายในการพัฒนาและบริหารจัดการชุมชนที่ชัดเจน เพ่ือใหเกิดการรูจักตนเองและพัฒนาตนเองอยา งถูกจุด 15 0 

Thai Telecentre: ศูนยทีต่ อ งเคลื่อนดวย “ใจ” ของชมุ ชน 2) เกณฑก ารคดั เลอื กดา นความสามารถในการบรหิ ารจดั การศนู ยฯ ประกอบดวยการพิจารณาแตละประเด็นหลักที่ CCDKM ไดสังเคราะหรวมกับกระทรวง ICT ในการกําหนดเปนประเดน็ หลกั อีกทงั้ คะแนนการพจิ ารณาในแตละประเด็นท่ีทําใหการคัดเลือกชุมชนท่ีสมควรจะไดรับศูนยฯ ไดรับความยุติธรรมมากท่ีสุด แตในสวนของประเด็นหลักท่ีใชเปนเกณฑพิจารณาคัดเลือก ชุมชนที่จะเปนเจา ของศูนยฯ เรยี งตามลําดบั ความสําคญั ดังน้ี 1. สถานที่ตั้งศูนยฯ และสถานท่ีตั้งเครื่องคอมพิวเตอรเหมาะสม:ประกอบดวย 1) สถานท่ีจัดตั้งศูนยฯ หมายถึง สถานท่ีจัดตั้งศูนยฯ เปนหนวยงานท่ีมีผูรับผิดชอบดูแล และประชาชนทุกกลุมสามารถเขาถึงเพื่อใชบริการไดอยางสะดวก 15 1 

Thai Telecentre: ศูนยทีต่ อ งเคล่ือนดวย “ใจ” ของชุมชนปลอดภัย เปนหนวยงานท่ีชุมชนใหการยอมรับและใหความรวมมือ 2) สถานท่ีจัดต้ังหองคอมพิวเตอร หมายถึง อาคารสถานที่ ช้ัน ระบบระบายอากาศ ขนาดของหองมีความเหมาะสมกับขนาดศูนยฯ ที่ชุมชนขอ เปนหองที่ประชาชนเขาไปใชบริการไดสะดวก ปลอดภยั มสี ภาพหองเหมาะสมกับการติดตัง้ คอมพิวเตอร 2. คณะกรรมการและผดู แู ลศนู ยฯ ในประเด็นวิสัยทศั น จํานวน ความรวมมือ: การจัดตั้งคณะกรรมการศูนยฯ เพื่อบริหารจัดการศูนยฯ รวมถึงการจัดบุคลากรผูดูแลศูนยฯ ที่มีความรู ความสามารถ และความเหมาะสม และจิตสํานึกสาธารณะ รวมถึงการนําระบบอาสาสมัครมาใชเพ่ือใหเยาวชนมีสวนรวมและเกิดการพัฒนาทกั ษะดานไอซที ี 3. หนวยงานหลักที่รับผิดชอบ: ความพรอมในดานวิสัยทัศน และความสามารถในการบริหารจัดการ การใชประโยชนของศูนยฯ ของผูบริหารและบุคลากรในหนวยงานทข่ี อจดั ตงั้ ศูนยฯ 4. หนวยงานสนับสนนุ : องคกรภาคตา ง ๆ ทีเ่ ขามามสี ว นรว มในการบรหิ ารจัดการ ดูแลศูนยฯ ทั้งในแงของความชวยเหลือ ความรวมมือ และการประสานงานเพ่ือใหชุมชนสามารถพ่ึงพาตนเองได เชน การสนับสนุนดานงบประมาณ บุคลากรการประชาสัมพนั ธ เปน ตน 15 2 

Thai Telecentre: ศูนยท ่ตี อ งเคลื่อนดวย “ใจ” ของชุมชน 5. การวางแผนบริหารจัดการศูนยแบบพึ่งพาตนเอง: ประกอบดวย 1)คาบริการ หมายถึง คาบริการในกิจกรรมตาง ๆ ท่ีศูนยฯ ใหบริการแกชุมชน 2) การประชาสัมพันธ หมายถึง การวางแผนการใชประโยชนจากสื่อในชุมชนเพื่อประชาสัมพันธใหคนในชุมชน และภายนอกไดรูจักศูนยฯ และเขามาใชประโยชนจากศนู ยฯ 3) กลุมเปา หมาย หมายถึง การระบุกลุมผูใชบริการท่ีครอบคลุมคนทุกกลุมในชุมชน 4) งบประมาณ หมายถึง การวางแผนการบริหารจัดการคาใชจายของศูนยฯท้ังรายได และรายจายของศูนยฯ 5) กิจกรรมท่ีใหบริการ หมายถึง กิจกรรมท่ีวางแผนจะดําเนินการโดยการใชประโยชนจากศูนยฯ ไดอยางเต็มท่ี เชน การสืบคนทางอนิ เตอรเ น็ต การอบรมคอมพิวเตอร การทํานามบัตร การออกแบบโลโกผลิตภัณฑชุมชน การสรางเวบ็ ไซตของชุมชน การคาขายผานอินเตอรเนต็ เปน ตน 6. ผลการวิเคราะห SWOT: ไดแกการวิเคราะห 1) จุดแข็ง (Strengths)หมายถงึ จุดเดน ของชมุ ชนในแงข องความสามารถในการบริหารจัดการแบบมีสวนรวมมเี ครือขา ยคา้ํ ยนั มีกลุมเปาหมาย และแผนการบรหิ ารจดั การอยา งชดั เจน 2) จุดออน 15 3 

Thai Telecentre: ศูนยท ี่ตอ งเคล่อื นดว ย “ใจ” ของชมุ ชน(Weaknesses) หมายถึง จุดออนของชุมชนที่จะสงผลตอการบริหารจัดการศูนยฯเพื่อใหเกิดการยั่งยืน 3) โอกาส (Opportunities) หมายถึง โอกาสท่ีชุมชนจะสามารถพัฒนาการใหบริการของศูนยฯ โอกาสที่จะขยายกิจกรรมการใหบริการ กลุมเปาหมายที่จะใชประโยชนจากศูนยฯ และ 4) ความเส่ียง (Threats) หมายถึง โอกาสที่ศูนยฯจะประสบความลมเหลวในการใหบรกิ ารแกกลุม เปาหมาย 7. มีแผนประกันความเสี่ยง: การคิดวางแผนเพ่ือรับประกันผลการดําเนินงาน เพ่ือเปนแผนในการเตรียมรับกับสถานการณ ในกรณีที่ชุมชนไมสามารถใหบ ริการแกป ระชาชนในชมุ ชนไดต ามวัตถุประสงคของการจดั ตั้งศนู ยฯ 15 4 

Thai Telecentre: ศนู ยท ตี่ องเคล่ือนดวย “ใจ” ของชุมชน ตอนที่ 5 สรปุ บทเรยี นตาง ๆ ทไ่ี ดเ รยี นรูทั้งจากทฤษฎแี ละเครือขา ย ศนู ยเทเลเซ็นเตอรท ัง้ ในและตา งประเทศ ผลสรุปบทเรียนที่ไดในคร้ังน้ี นับวาเปนผลสรุปท่ีไดจากการรวบรวมเอกสารงานวิจัย กรณีศึกษา อีกท้ังประสบการณจากการทํางานรวมกับกระทรวง ICT และเครือขายภาคีตาง ๆ ท้ังในและตางประเทศ เพื่อหวังท่ีจะใหเปนแนวทางใหกับเครือขายของศูนยการเรียนรู ICT ชุมชนของประเทศไทยไดนําไปปรับใชในการคิดการทาํ การประยุกต การสรา งสรรคก จิ กรรมตา ง ๆ ใหกบั ศูนยฯ ของตนเองบนฐานของความพรอมและความตอ งการทีแ่ ตกตา งกันไปของแตล ะชมุ ชน ดงั น้คี ือ1) สรปุ บทเรยี นทไ่ี ดเรยี นรูจ ากตา งประเทศ :มี How To ดีๆ ทนี่ าสนใจอะไรบา ง ? Share, 2001 (อางในกมลรัฐ อินทรทัศน และคณะ, 2548) โดยภาพรวมวาสาเหตุแหงความลมเหลว หรือปจจัยที่เปนอุปสรรคตอการจัดต้ังเทเลเซ็นเตอร หรือศนู ยบ ริการสารสนเทศชมุ ชน อาจกลา วโดยสังเขปดงั นค้ี ือ 1) ชมุ ชนไมม กี ารตระหนกั รถู งึ ประโยชนข องเทคโนโลยีสารสนเทศ 2) ชมุ ชนหวาดกลวั เทคโนโลยีและไมมีความคุนเคยกบั เทคโนโลยสี ารสนเทศ 3) ชมุ ชนมีประสบการณเ ดมิ ท่ีไมดีเก่ียวกับการใชเ ทคโนโลยีสารสนเทศ 4) ชุมชนไมไดรับการอบรมการใชเทคโนโลยีสารสนเทศกอนนําเทคโนโลยีสารสนเทศเขา สชู มุ ชน 5) ไมมีปจจัยสนับสนุนในทองถ่ิน เชน ไมมีผูเช่ียวชาญทางเทคโนโลยีสารสนเทศ 15 5 

Thai Telecentre: ศนู ยท ่ีตอ งเคลื่อนดว ย “ใจ” ของชมุ ชน 6) มีความสงสัยในความปลอดภยั และการรกั ษาความลับของขอ มูล ศูนยวิจัยเพ่ือการพัฒนาระดับสากล (IDRC) (อางในกมลรัฐ อินทรทัศน และคณะ, 2548) ไดจัดทําคูมือการประเมินผลกระทบของโครงการ ICT ชุมชน โดยไดสรุปเปนคาํ ถามสําคญั ทศ่ี ูนย ICT ชุมชนแตล ะแหง จะตองมีคาํ ตอบที่ชัดเจน ดงั เชน 1) ศูนยสารสนเทศชมุ ชนไดต อบสนองขอมูลขา วสาร และการส่ือสารที่ชุมชนตอ งการไดอ ยา งแทจ ริงหรือไม ? 2) ศูนยสารสนเทศชุมชนไดกอใหเกิดผลกระทบใด ๆ ตอการสรางความเทาเทยี มกนั ทางสงั คม (social equity) และการพัฒนาเศรษฐกิจไดห รือไม และเพยี งใด ? Michel Menou (1993) (อางในกมลรัฐ อินทรทัศน และคณะ, 2548) ไดออกแบบเทคนิคการประเมินผลการดําเนินงานของศูนยการเรียนรู ICT ชุมชนที่เรียกวา “Menou’s framework” ทส่ี รุปโดยสังเขปคือ 1) สมาชิกทั้งชุมชนตองรับรู และเขาใจประเด็นการพัฒนาที่สําคัญ ๆ ของชมุ ชนตนเอง และสามารถอธบิ ายไดใ นบรบิ ทของตนเอง 2) ต อ ง ใ ช ก ร ะ บ ว น ก า ร ก า ร มี ส ว น ร ว ม จ า ก ฐ า น ร า ก (bottom-upparticipatory approach) ในการออกแบบและกําหนดบทบาทของคณะกรรมการและตัวแทนตาง ๆ ของชุมชนรว มกนั 3) ตอ งมคี วามชดั เจนการทาํ งานและชอ งทางการสอื่ สารระหวา งกัน 4) ตองมงุ เนนท่ีกระบวนการทํางาน และผลของการพัฒนารวมกัน ไมใชการเนน ทกี่ ารใชเ ทคโนโลยี หรือ ICT Campbell (2001) (อางในกมลรัฐ อินทรทัศน และคณะ, 2548) พบปจจัยหลกั ทเ่ี ออ้ื ให ”เทเลเซน็ เตอร” ประสบความสําเรจ็ จะคลายคลงึ กบั หลกั การที่ใชใ นธรุ กจิขนาดเลก็ หรอื องคก รขนาดเล็ก อันไดแ ก มวี ตั ถปุ ระสงคทชี่ ดั เจน ไมใชเพยี งเทคโนโลยี 15 6 

Thai Telecentre: ศนู ยท ต่ี องเคลื่อนดวย “ใจ” ของชุมชนเปนตัวนํา เร่ิมจากการปฏิบัติการขนาดเล็ก ๆ ท่ีมีการสนับสนุนจากภายนอกความสําคัญของการสนับสนุนจากทองถิ่น เปนปจจัยท่ีเอ้ือตอการประสบความสําเร็จดวย ท่ีสอดคลองกับงานของ Lee และ Gosau ที่กลาววา “เทเลเซ็นเตอร” ก็ไมแตกตา งกบั โครงการพัฒนาชนบทอน่ื ๆ ที่ตองการมีสวนรว มของสมาชกิ ในชุมชนอยางกระตอื รอื รน Brydn และคณะ (1993) (อางในกมลรัฐ อินทรทัศน และคณะ, 2548) ไดชี้ใหเห็นวา ความสําเร็จของศูนยฯ ตองเร่ิมที่การทําความเขาใจบริบทหรือส่ิงแวดลอมทั้งหมดของสังคมใหชัดเจนมากที่สุดกอนที่จะทําการจัดต้ังศูนยเทเลเซ็นเตอร บริบทสงั คมไมใ ชเฉพาะลกั ษณะทางกายภาพ เชน สถานท่ีตั้ง ขนาดประชากร แตตองคิดตอดวยวา “เทเลเซ็นเตอร” จะใหทางเลือกซึ่งเปนบริการลักษณะใดไดบาง รวมทั้งตองพิจารณาเครือขายทางสังคมตาง ๆ ที่มีอยูในชุมชนดวย เชน กลุมอาสาสมัคร ผูนําในชุมชน และผูนาํ ทางธุรกิจ ฯลฯ DFID (1997) (อางในกมลรัฐ อินทรทัศน และคณะ, 2548) เชื่อในวิธีการประเมนิ แบบใชคนเปน ศูนยก ลางของการประเมนิ (Human Rights Approached หรอืPeople-Centered) ที่มุงเนนการประเมินผลกระทบท่ีสงผลตอการพัฒนาทรัพยากรมนุษย โดยมหี ลักการใหญ ๆ โดยสังเขปคอื 1) กระบวนการของการมีสวนรวมจากชุมชน ท่ีเปดโอกาสใหชุมชนรับรูบทบาท หนาที่ และสทิ ธเิ สรภี าพของตนเอง และสามารถทจ่ี ะเขา ถึงขอมูลขาวสารตา ง ๆที่ตนตองการที่จะใชสูการตัดสินใจรวมกันได หรือสูการตัดสินใจในกิจกรรมตาง ๆ ที่เกย่ี วขอ งกับชวี ิตของตนเองไดอ ยา งมปี ระสิทธภิ าพ 2) มีกระบวนการท่ีนําไปสูการเปนสถาบัน หรือองคกรของชุมชนรวมกัน บนพื้นฐานของความเทา เทยี มกันของคนทกุ ระดับ 15 7 

Thai Telecentre: ศนู ยท ีต่ อ งเคลื่อนดว ย “ใจ” ของชุมชน 3) มีการชวยกนั เตมิ เต็ม และเสริมสรางความเขมแขง็ ดวยการรว มกนั กาํ หนดนโยบาย และขอ บังคบั กติกาตาง ๆ ของตนเองรวมกนั เปน ตน ปฏิญญาบังกาลอร ประเทศอินเดีย (The Bangalore Declaration, 1998)(อางในกมลรัฐ อินทรทัศน และคณะ, 2548) กลาววา เทคโนโลยีสารสนเทศและผลกระทบที่มีตอประเทศกําลังพัฒนาทั้งหลายใน “โลกหมูบานเดียวกัน” (GlobalVillage) การใชเทคโนโลยีสารสนเทศตองพิจารณาและตระหนักถึงผลกระทบตอเน่ืองท่ีจะเกดิ ตอมวลมนุษยชาตดิ ว ยในประเดน็ หลัก ๆ ดงั เชน 1) เทคโนโลยีสารสนเทศเปนเพียงกลไก หรือวิธีการหน่ึง (means) ท่ีนําการพัฒนาไปใหถึงคนสวนใหญในสังคม โดยเฉพาะกลุมที่ดอยโอกาสตาง ๆ (theweakest sections) เทคโนโลยีสารสนเทศไมใชตัวแทนท้ังหมดของทุกกลไกที่นําสูการพฒั นา 2) เทคโนโลยีสารสนเทศควรตองคํานึงถึงบทบาทของผูหญิง ในการชวยเปดโอกาสในการท่ีจะใหคนกลุมนี้เขามามีโอกาสมากข้ึนในสังคม นอกเหนือจากบทบาทเดิม ๆ ดังท่เี คยเปนมา 3) การเขาถึงขอมูลขาวสารและความรูตาง ๆ ท่ีเปนประโยชนอยางทันเวลา 15 8 

Thai Telecentre: ศนู ยท ่ตี องเคลื่อนดวย “ใจ” ของชมุ ชนจะเปนกลไกทสี่ าํ คัญสกู ารพฒั นาท้งั ในระดับปจ เจกบคุ คลและระดับชุมชนโดยรวม 4) เทคโนโลยสี ารสนเทศตอ งมีบทบาทในการสรา งและเสริมกระบวนการการมีสวนรว ม และประชาธปิ ไตยใหก บั ชุมชน ใหก บั สอ่ื ในชุมชน รวมถงึ สังคมนัน้ ๆ 5) เทคโนโลยีสารสนเทศควรใหความสําคัญในประเด็นหลัก ๆ กอนดังนี้คือความสามารถในการเขา ถึงขอมูลขา วสารที่เปน ประโยชน การส่อื สาร การประกอบการดานอาชีพหรือทางเศรษฐกิจในรูปแบบตาง ๆ ดังตัวอยางหลัก ๆ เชน การใหความสําคัญตอภาคการเกษตร (agriculture on a priority basis) รองลงมาคือ การเขา ถงึ ปจจัยดานสาธารณสขุ พื้นฐาน ความสามารถในการเขา ถงึ ขอ มูลที่เปนประโยชนและเปนปจจุบันเพ่ือใหสามารถนําไปสูการวางแผน และการบริหารจัดการที่ถูกตองรวมกัน 6) การบรหิ ารจัดการความสามารถในการเขา ถงึ การสื่อสารรูปแบบตาง ๆ ในราคาท่ีชมุ ชนสามารถทีจ่ ะทําได 7) การใชเทคโนโลยีสารสนเทศในการเปนเครื่องมือสรางความเทาเทียมและความยุติธรรมใหกบั คนในชุมชน หรือคนในสังคมอยางทัว่ ถึง โดยภาพรวมจาก The Bangalore Declaration (1998) ก็คือการใชเทคโนโลยีเพ่ือการพัฒนามวลมนุษยชาติรวมกัน ท้ังคุณธรรม จริยธรรม ความสมดุลทางธรรมชาติ สิ่งแวดลอม สังคมในทุกระดับอยางเปนธรรมและเทาเทียม ซึ่งโดยภาพรวมแลวก็จะหมายถึงการใชเทคโนโลยีสารสนเทศเพื่อนําไปสูการพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนทกุ ระดับในสงั คมรว มกันนั่นเอง 15 9 

Thai Telecentre: ศนู ยท ่ตี องเคล่อื นดว ย “ใจ” ของชมุ ชน UNESCO (2001) (อางในกมลรัฐ อินทรทัศน และคณะ, 2548) ไดสรุปปจจัยในการบริหารจัดการ telecottage ใหเกิดความย่ังยืนวาจะตองประกอบดวยปจจัยสาํ คญั ๆ ดังตอไปน้ีเชน 1) การสนับสนุนจากรัฐบาล เชน การสนับสนุนของรัฐบาลฮังการีท่ีสานตอจากชวงแรกของการจัดต้ัง telecottage จํานวน 31 แหง โดย USAID ซึ่งจากผลสําเร็จของทั้ง 31 ศูนยฯ น้ี ท่ีสามารถแสดงใหเห็นผลกระทบทางดานบวกของ telecottageตอ การพฒั นาชมุ ชนชนบท ทําใหไดรับการสนับสนุนทางดานเงินทุนจากรัฐบาลฮังการีตลอดจนออกนโยบายสนับสนุน ซึ่งยุทธศาสตรของ telecottage นี้ ไดถูกรวมไวในแผนพัฒนาประเทศของฮังการี (Széchenyi Plan) เปนผลใหไดรับทุนสนับสนุนจากรัฐบาล ซ่งึ เปนเครอื่ งรับประกนั ความยงั่ ยืนในระยะยาวของ telecottage 2) ความสามารถในการทําซ้ําได ความสําเร็จจากการดําเนินการ telecottageในประเทศฮังการี สามารถนํามาผลิตเปนชุดความรู (Know How) และนําไปใชกับประเทศเพ่ือนบานได ซ่ึงตัวอยางท่ีประสบความสําเร็จมากท่ีสุดแหงหนึ่งคือการนําชุดความรูของ telecottage ในฮังการีไปใชในสาธารณรัฐเซอรเบีย ในชวงปค.ศ.2000-2002 ภายใตการสนับสนุนของ USAID สมาคม telecottage ของประเทศฮังการี และภาค NGO ของฮังการี ซ่ึงไดมีการจัดต้ัง telecottage 66 แหงทั่วประเทศ และ 16 0 

Thai Telecentre: ศูนยทีต่ องเคล่ือนดว ย “ใจ” ของชุมชนกลายเปนหนวยงาน NGO และโปรแกรมการพัฒนาชุมชนท่ีประสบความสําเร็จมากท่ีสดุ ในประเทศเซอรเ บยี ในเวลาตอมา ครอบคลุมถึงหมูบานเล็ก ๆ แมในพ้ืนท่ีหางไกลของประเทศ และใหความชวยเหลือประชาการในเขตชนบทใหใช ICT เพ่ือประโยชนแกชุมชนของพวกเขาเอง นอกจากเซอรเบียแลว ยังมีการนําชุดความรูเกี่ยวกับtelecottage ไปใชในอีกหลาย ๆ ประเทศ เชน สโลวาเกีย โลมาเนีย บอสเนีย บังกาเรียและ ยูเครน เปนตน จนกระทั่งในปค.ศ. 2004 ไดมีการจัดต้ังสมาคม telecottageของสหภาพยุโรป (EUTA) ข้ึน โดยมีสํานักงานอยูในเมืองบุดาเปส (Budapest)(UNDP, 2006) 3) สนบั สนุนจากผคู นในชุมชน ความศรัทธาอยางแรงกลาและการสนับสนุนที่อุทิศใหจากผูที่เชื่อถือในการเคล่ือนไหวของ telecottage (เชน มืออาชีพทางดานไอทีผทู ํางานในชุมชน บรรณารักษ เปนตน) 4) ความเปน กลางทางการเมืองและความโปรง ใสในการเคลอ่ื นไหว 5) การทํางานและการประสานงานอยางมีประสิทธิภาพในระดับทองถ่ินภูมิภาค และระดับ ประเทศ นอกจากน้ี UNESCO ประเทศไทย (2003) (อางในกมลรัฐ อินทรทัศน และคณะ, 2548) ไดจัดพิมพคูมือการดําเนินการศูนยสารสนเทศอเนกประสงคชุมชน(Multipurpose Community Telecenter : MCT) เพื่อใหเกิดความย่ังยืน 10 ขั้นตอน(Ten Steps) ดงั มีภาพรวมโดยสังเขป ดังน้ี คือ STEP 1 : ตองเริ่มดวยการสรางความเขาใจรวมกัน โดยเร่ิมจากการสรางความเขาใจในแนวคิด หลักการของศูนยฯ รวมกัน ความสําคัญของศูนยฯ และความเก่ียวขอ งระหวางศนู ยฯ กับชุมชน รวมทงั้ การรวมกันแตงตั้งกรรมการดําเนินงานศูนยฯจากทุกภาคสวนทีเ่ ต็มใจ ท่เี ขาใจ 16 1 

Thai Telecentre: ศนู ยท่ีตอ งเคลอื่ นดวย “ใจ” ของชมุ ชน STEP 2 : เปดเวทีประชาคมเพ่ือการเรียนรูรวมกัน และรวมกันทําสํารวจความตอ งการและปญหา ของชุมชนตนเองรวมกัน STEP 3 : ตองบริหารจัดการรวมกัน โดยการกําหนดบทบาทที่ชัดเจนของคณะกรรมการแตละระดับ เชน บทบาทของคณะกรรมการดําเนินงาน (Steeringcommittee) บทบาทของคณะกรรมการบริหารจัดการ (Management committee)และการกําหนดเวลาการประชุมทีช่ ัดเจนรวมกัน STEP 4 : การแตงต้ังเจาหนาที่ปฏิบัติการ (Staffs appointment) เชน การกําหนดกรอบภาระงานที่ชัดเจน (job descriptions) การทําสัญญาในการทํางานรว มกัน STEP 5 : การขยายประเภทงานบริการ และโปรแกรมที่มีใหบริการตาง ๆจากเดิมทีม่ อี ยู รวมท้งั การแสวงหาภาคีรว ม STEP 6 : การสรางอาคารสถานที่ และวัสดุอุปกรณ เฟอรนิเจอรตกแตงและรวมทั้งอุปกรณ ฮารดแวร และซอฟแวรดวย STEP 7 : วางแผนรวมกัน โดยเริ่มต้ังแตการวิเคราะหสถานการณตาง ๆรวมกนั การกําหนดปรชั ญา เปาหมาย วสิ ยั ทศั นฯ และแผนในการปฏบิ ตั งิ านรวมกัน STEP 8 : การบริหารจัดการทางการเงินรวมกัน เชน การจัดทํางบประมาณประจาํ ปร วมกนั การรวมกนั กาํ หนดการใชงบฯ ในรปู แบบตา ง ๆ STEP 9 : การกําหนดข้ันตอน กฎ ระเบียบ กติกาตาง ๆ ในการดําเนินงานศูนยฯ ที่ชัดเจนรวมกัน STEP 10 : การบริการลูกคา และการสงเสริมการตลาด เชน การกําหนดบทบาทลูกคา การปรับปรุงบริการ การปรับปรุงพัฒนา และการทําการตลาดอยางตอ เน่อื ง เชน การลด แลก แจก แถม การจัดระบบสมาชิก ระบบอาสาสมัคร ฯลฯ 16 2 

Thai Telecentre: ศูนยท ่ตี องเคลือ่ นดว ย “ใจ” ของชมุ ชน2) สรปุ บทเรยี นทีไ่ ดเ รยี นรจู ากประเทศไทยเอง :มี How To ดๆี ที่นา สนใจอะไรบาง? อดิศักด์ิ เกตุเรือน (2545) ([email protected]) อางในหนังสือพิมพกรุงเทพธุรกิจ กลาวถึงความสําเร็จของชุมชนบานสามขา อําเภอแมทะ จังหวัดลําปางวา เปนตวั อยางของชมุ ชนเขมแขง็ ที่เปด รบั ส่ิงใหม ๆ ที่นําไปสกู ารเรยี นรรู ว มกนัอยางไมมีท่ีสิ้นสุด โดยการใชภูมิปญญาด้ังเดิมที่ผสานกับเทคโนโลยีสารสนเทศไดอยางคอนขางลงตัว เด็ก ๆ ท่ีผานการอบรมมาแลวจะสอนการใชคอมพิวเตอรและอินเตอรเน็ตใหกับผูใหญ และในขณะเดียวกัน ผูใหญเองก็มีโอกาสในการที่จะอยูใกลชิดกับเด็ก ไดมีโอกาสในการถายทอดความรูของตนใหแกเด็ก เชน สอนภาษาลานนาหรือภูมิปญญาพ้ืนบานตาง ๆ ใหกับเด็กและเยาวชน ซึ่งถือวาเปนการ 16 3 

Thai Telecentre: ศนู ยท ่ตี อ งเคลื่อนดว ย “ใจ” ของชมุ ชนแลกเปลี่ยนความรรู ะหวา งกัน เปน ตน ท้ังน้ีโดยเริ่มจากการท่ีมูลนิธิศึกษาพัฒน เมื่อป พ.ศ. 2544 และมูลนิธิไทยคมไดมอบคอมพวิ เตอรและเครื่องพมิ พท ่ีไดรับบรจิ าค ทง้ั จัดหาเครือ่ งพิมพท สี่ ามารถพิมพโปสเตอรและวารสารได รวมทั้งอินเตอรเน็ตผานดาวเทียม ซึ่งตอมาก็ปรับเปนอินเตอรเน็ตผานสายโทรศัพท ซึ่งทายที่สุดคือ การเปนศูนยขอมูลของชุมชนบานสามขา ในปจจุบัน โดยที่เยาวชนเปนผูที่จัดการดูแลและใชบริการสําหรับผูใชทุกคนในชุมชนอยางเทาเทียมกัน และที่สําคัญคือศูนยฯ นี้เนนการพัฒนาความสามารถของเยาวชน โดยเปด โอกาสใหมกี ารเรียนรู software ตาง ๆ ที่ตนสนใจ และเปนประโยชนกับชุมชนดวย เชน การใชคอมพิวเตอรเพื่อควบคุมฐานขอมูลของชุมชน การใหบริการของหองสมุดชุมชน และการตัดตอ การผลิตส่ือส่ิงพิมพตาง ๆ และการจัดรายการวิทยุของชมุ ชน เปนตน ซ่ึงความสําเร็จดังกลาว อาจกลาวไดวา เปนเพราะการมีผูนําท่ีเปดกวางรับการพัฒนาตลอดจนนวัตกรรมใหม ๆ โดยผานกระบวนการในการเรียนรูรวมกันผานเวทีประชาคม ท่ีมุงชวยเหลือตนเอง จนในท่ีสุดสามารถที่จะบูรณาการเทคโนโลยีสารสนเทศใหเขากบั วิถชี วี ิตของชุมชนได ผลสรุปการระดมสมองการสัมมนา “ศูนยบริการสารสนเทศชุมชน” พ.ศ.2545 รวบรวมโดย e-Thailand unit สรุปโดยภาพรวมเกี่ยวกับความสําเร็จของโครงการนาํ รอง “ศูนยบ รกิ ารสารสนเทศชุมชน” ดังน้คี อื 1) เปนชองทางใหมในการเขาถึงขอมูลขาวสารท่ีประหยัด รวดเร็ว และเปนปจจบุ นั 2) ชุมชนชนบทไดรับความรูดาน IT ทําใหเปดใจรับ IT และกลาที่จะใช ITมากขึน้ 16 4 

Thai Telecentre: ศนู ยที่ตองเคลื่อนดว ย “ใจ” ของชมุ ชน 3) ยกระดับพฒั นาการและจนิ ตนาการในการเรียนรูของเดก็ และเยาวชน 4) ชุมชนสามารถมสี ว นรวม และใหก ารสนับสนนุ ได 5) เปนศูนยกลางในดานตาง ๆ ของชุมชนและเช่ือมโยงเครือขายจากนอกพน้ื ท่ไี ด 6) สามารถนาํ ความรดู า น IT และ ICT ไปปรับใชใ นชีวิตประจําวนั ได ในสวนท่ีเปนปญหา หรืออุปสรรคหลัก ๆ ที่เก่ียวของกับการดําเนินงานศูนยฯดงั กลาว อาจสรุปโดยภาพรวมเรยี งตามลําดับคือ 1) การขาดแคลนอุปกรณ รวมท้งั ไมเ พียงพอ และบางครง้ั ไมไ ดม าตรฐาน 2) การเชื่อมตอไมมีประสิทธิภาพ (ตอยาก หรือตอไมคอยติดกับระบบอินเตอรเน็ต) 3) ชมุ ชนสว นใหญย งั ขาดความรแู ละความเขาใจในประโยชนข อง “ศนู ยบ ริการสารสนเทศชุมชน” 4) เจา หนา ที่ขาดความรู ประสบการณและความชาํ นาญ แนวทางที่รวมกันนําเสนอตอการรวมสรางความย่ังยืนใหแก “ศูนยบริการสารสนเทศชุมชน” เรียงตามลําดบั ความสาํ คญั คอื 1) ส่งิ ทชี่ ุมชนสามารถดาํ เนนิ การเองได 1.1) สรางความตระหนักใหชมุ ชนเห็นความสําคัญ และประโยชนของศนู ยฯ 1.2) สรา งจิตสํานึกใหชุมชนเกิดความรสู กึ วาเปน เจาของศูนยฯ รว มกัน 1.3) หารูปแบบการบริหารจัดการที่เหมาะสมในแตละชุมชน โดยใหชุมชนมีสวนรวม และมีการทําแผนปฏิบตั งิ านโดยชุมชน 1.4) สงเสริมกิจกรรมการเรียนรูอยางตอเน่ือง เชน มีการอบรมเจาหนาที่ผูใชบริการและผูท่ีสนใจเปนระยะ ๆ และจัดกิจกรรมท่ีเก่ียวของกับการใชประโยชนจากศูนยฯ 16 5 

Thai Telecentre: ศนู ยทตี่ องเคลอื่ นดวย “ใจ” ของชุมชน 1.5) ประสานและเช่ือมโยงกับทุกฝายในชุมชน และองคกรทองถิ่น เชนอบต. โรงเรยี น วัด ฯลฯ 2) สงิ่ ทีช่ มุ ชนตอ งการการสนบั สนุนจากภายนอก 2.1) สนับสนุน สง เสริมความรูดานเทคนิคและความรูเรื่องเทคโนโลยีสารสนเทศใหแ กชมุ ชน และหนว ยงานท่ีเก่ียวของ 2.2) งบประมาณสนับสนุนการดําเนินงาน อุปกรณจากแหลงตาง ๆ เชนรัฐบาล เอกชน องคกรทองถ่นิ 2.3) พัฒนาระบบเครือขายโทรคมนาคม รวมท้ังระบบสาธารณูปโภค เชนไฟฟา ใหม ีประสิทธิภาพและท่วั ถึง ปจจัยท่ีทําใหศูนยฯยั่งยืน: จากการจัดสัมมนากลุมยอยผูบริหารจัดการศูนยฯ ปพ.ศ.2548 ไดขอเสนอแนะเพื่อรับประกันความสําเร็จและความย่ังยืนของTelecentre ดังนี้ 1. ตอ งมวี สั ดุอปุ กรณ เทคโนโลยที ่เี หมาะสม ใชงานงา ยในการทาํ งาน 2. ตองแนใจวาบริการเปนความตองการของทองถ่ิน Telecentre จะตองสรา งจุดขายท่ีเหมาะสมสําหรบั ชุมชนและตนเองในการใหบรกิ ารตาง ๆ 3. ตอ งมีผูจดั การและการบริหารจัดการทด่ี ี 16 6 

Thai Telecentre: ศูนยท่ตี อ งเคล่ือนดว ย “ใจ” ของชมุ ชน 4. ตองไดรบั การสนับสนนุ จากชมุ ชน 5. ตอ งมีการตลาดทด่ี ี 6. ตองมกี ารพัฒนาบริการใหม ๆ อยเู สมอ 7. ราคาตองเหมาะสมกับบรกิ าร 8. ตอ งมีการรักษาความปลอดภัยทด่ี ี ยุทธศาสตรและทิศทางการใชศูนยฯ เพื่อนําไปสูการพัฒนาท่ียั่งยืน(กมลรฐั อนิ ทรทัศน และคณะ, 2546) 1. ศนู ยฯ ตองมีวิธกี ารและระบบการบรหิ ารจัดการเพือ่ การพ่งึ ตนเองใหไ ด 2. ศูนยฯ ตองมผี ูน าํ ทเ่ี สียสละและมีวสิ ัยทศั น เปด กวาง 3. ศูนยฯ ตองมีระบบการบริหารจัดการแบบมีสวนรวม โปรงใสตรวจสอบได 4. ศูนยฯ ตองสามารถท่ีจะใหบริการท่ีหลากหลาย และตอบสนองความตอ งการของชมุ ชนไดอ ยา งแทจริง 5. ศูนยฯ ตองมีการคิดในการบริหารจัดการที่ใชประโยชน พรอมท้ังบาํ รุงรักษาทเี่ ริม่ ที่ฐานของ “ทุนเดิม” และตอ ยอดดวยการสงเสริมบาํ รงุ รกั ษาตอ ไป 6. ศูนยฯ ตองใหโอกาสชุมชนในการที่จะเลือกคิด เลือกทํา เลือกบริหารจัดการดวยตัวของเขาเอง 7. ศูนยฯ ตองใหโอกาสกับคนทุกกลุมอยางเทาเทียม โดยเฉพาะกลุมที่โอกาสนอย (the Less) กวากลมุ อ่ืน ๆ ในชมุ ชนนน้ั ๆ 16 7 

Thai Telecentre: ศนู ยท ีต่ องเคลอื่ นดว ย “ใจ” ของชุมชน3) สรปุ บทเรียนที่ไดเรียนรโู ดยภาพรวม? จากการศกึ ษางานวิจัย กรณศี กึ ษาจากท้ังในและตางประเทศ และการทํางานในภาคสนามรวมกับกระทรวง ICT และศูนยก ารเรียนรู ICT ชุมชนในรุนที่ 1-2 (ป พ.ศ.2550-2551) ผลสรุปท่ี CCDKM ประมวลไดที่ผูบริหารและผูจัดการศูนยการเรียนรูICT ชุมชนอาจจะสามารถนําไปพิจารณาปรับใชกับศูนยฯ ของทานในแตละพื้นท่ีออกเปน 8 ประเด็นหลักดงั ตอไปนี้ 1. “คําตอบอยูท่ีชุมชน” ดังน้ันไมวาจะเปนการกําหนดนโยบาย การคิดรวมทั้งการพัฒนานวัตกรรมตาง ๆ เก่ียวกับ ICT จึงจําเปนตองเขาใจในบริบทของชุมชน เขาใจปญหาและความตองการของชุมชน เปนฐานในการเร่ิมคิด การใหชุมชนเจาของพื้นที่เขามามีสวนรวมในทุกระดับตามความพรอมของชุมชน โดยเฉพาะการรวมเปนเจาของในรูปแบบตาง ๆ ดังน้ันการเริ่มท่ีชุมชน การพูดคุย การสรางความรูความเขาใจท่ีตรงกัน และศึกษาความเปนไป จึงเปนฐานรากสําคัญของการพัฒนาศนู ยฯ เพ่อื ความยง่ั ยืนตอ ไป 2. “ตองเช่ือในชุมชน เพราะชุมชนมีศักยภาพในการพัฒนาตนเอง” ทุกฝายท่ีลงไปทํางานกับชุมชนตองมีความเช่ือท่ีชัดเจนรวมกันวา “ชุมชนเขาทําเองได”ดงั น้ันจงึ ควรเปด โอกาสใหชมุ ชนเขามามีสวนรวม (partners) ตั้งแตเริ่มแรกคือ รวมคิดรวมวางแผน รวมบริหารจัดการ รวมออกแบบ ฯลฯ เพื่อท่ีจะทําใหสามารถท่ีจะตอบโจทยเก่ยี วกับปญ หาและความตองการทแี่ ทจรงิ ของเขา เหมาะสมกบั วถิ ีชวี ติ ของเขา 16 8 

Thai Telecentre: ศูนยท ่ีตองเคล่อื นดวย “ใจ” ของชมุ ชน 3. “ตองทํางานเชิงเครือขาย” นับวาเปนกลยุทธท่ีมีความสําคัญมากในปจจุบัน เพราะกระแสการเปลี่ยนแปลงตาง ๆ เกิดขึ้นอยางรวดเร็วรอบตัวอยูตลอดเวลา พลังเครือขายจะเปนคําตอบท่ีดีท่ีสุดในปจจุบัน ไมวาจะเปนเครือขายในระดับชุมชน ระดับกลุม ระดับองคกร เครือขายกลุมผูที่มีสวนไดสวนเสียหรือผูท่ีเกยี่ วของ เครือขายกลุมหุนสวน ทั้งนี้เปนเพราะแตละองคกร แตละหนวยงานลวนตางมศี กั ยภาพทีเ่ ปน ความรู ความเช่ียวชาญของตนเอง การทํางานรว มกันนอกจากจะเปนการประหยัดทรพั ยากรแลว ยังเปนการประสานพลัง รวมทั้งตอยอดและเชื่อมขยายผลของการทาํ งานใหเ กิดประโยชนร ว มกันสูงสดุ ดวย 4. “ตองใชแนวคิดและกลยุทธหลักของการพัฒนาเพ่ือการพึ่งตนเองและหลักของความพอเพียง” ท้ังนี้เปนเพราะการพ่ึงตนเองบนฐานของความ 16 9 

Thai Telecentre: ศนู ยท ตี่ อ งเคล่อื นดวย “ใจ” ของชมุ ชนพอเพียงนับวาเปนฐานสําคัญของการพัฒนาที่ย่ังยืน เพราะชุมชนจะสามารถกาวเดินไดตามความพรอมของเขาเอง ท้ังน้ีกลยุทธการพัฒนาเพื่อการพึ่งตนเองบนฐานของความพอเพยี งจะประกอบดวยรปู แบบทีห่ ลากหลาย เชน การดาํ เนนิ การในรปู แบบของระบบธุรกิจชุมชน ในรูปแบบของระบบอาสาสมัคร ระบบหุนสวน ระบบสัมปทานระบบความรวมมือกับหนวยงานตาง ๆ ระบบการแบงปนทรัพยากรตาง ๆ ฯลฯ ซึ่งทายที่สุดชุมชนจะสามารถท่ีจะบริหารจัดการศูนยฯ ของตนเองได สามารถที่จะทํารายไดจ ากศนู ยฯ เพ่อื การเลยี้ งตนเองพรอ ม ๆ กับความสบายใจ เพราะเปนการทํางานบนฐานความพรอมของตนเอง เชน ชุมชนสามารถท่ีจะอยูอยางเดิม หรืออาจขยับขยายเพ่มิ ขนึ้ ฯลฯ ข้นึ อยกู ับความพรอมของชมุ ชนเอง 5. “ตองทํางานรวมกันในลักษณะของหุนสวน” (partnership) ทุกฝายที่เก่ียวของจะสามารถรวมกันบริหารจัดการดูแลศูนยฯ รวมกันได ไมวาจะเปนจากหนวยงานประเภทใด ลักษณะใด เชน ภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคธุรกิจ ดังจะเห็นตัวอยางทปี่ ระสบความสําเร็จจากหลาย ๆ ประเทศท่ีหุนสวน ไมวาจะเปนภาครัฐ ภาคธุรกจิ ตลอดจนภาคประชาสังคมตาง ๆ รวมทง้ั แกนนําชุมชนและชมุ ชนในพืน้ ทเ่ี องเขามาเปนหนุ สว นในรปู แบบและลกั ษณะตาง ๆ กับศนู ยฯ เพื่อท่ีจะทําใหศูนยฯ สามารถที่ 17 0 

Thai Telecentre: ศูนยท ีต่ องเคล่อื นดวย “ใจ” ของชมุ ชนจะตอบปญหา ความตองการของชุมชนได และท่ีสําคัญคือ ชุมชน รวมท้ังองคกรหรือหนว ยงานในพน้ื ทต่ี างชว ยกันบรหิ ารจัดการรวมกัน 6. “ศูนยฯ ตองสามารถตอบโจทยที่ชุมชนตองการได” ศูนยฯ ตองสามารถท่ีจะสงผลกระทบตอการพัฒนาที่เหมาะสมกับชุมชน ไมวาจะเปนการพัฒนาตน การพัฒนาครอบครัว การพัฒนาชุมชน การพัฒนาสังคม การพัฒนาอาชีพ รายไดเปนตน 7. “ICT รวมทั้งนวัตกรรมตาง ๆ ตองเหมาะสมกับชุมชน” เหมาะสมกับพื้นท่ี ราคา วิถีชีวิตผูคน โดยเฉพาะที่สามารถท่ีจะตอบปญหาหรือความตองการของชุมชนได 17 1 

Thai Telecentre: ศนู ยทตี่ องเคลื่อนดวย “ใจ” ของชุมชน 8. “ตองมีการเสริมพลัง (empower) ติดตามดูแลอยางตอเน่ือง” จากหนวยงานในระดับนโยบาย รวมกับแกนนํา รวมทั้งองคกรแกนนําในแตละชุมชนจะสามารถสรางความตอเนื่อง ความมีสวนรวม การรวมรูสึกถึงความเปนเจาของ การประกันความโปรงใส ความเทาเทียมและประสิทธิภาพของการใหบริการของศูนยฯน้ัน ๆ อยางย่ังยืน ท้ังนี้กลยุทธท่ีใชคือ การใชเครือขาย และการใชประโยชนจาก ICTในการทํากิจกรรมขางตนผานระบบ interactive online เชน เว็บไซต เปนการติดตอส่ือสาร การประสานงาน การแจงขาวจากทุกฝายและจากทุกระดับ การอบรมonline การทํา shared e-learning เพอื่ การแบงปนและเออ้ื ประโยชนตอกนั เปนตน 17 2 

Thai Telecentre: ศูนยท่ตี อ งเคลื่อนดวย “ใจ” ของชมุ ชน ไมวาเงอ่ื นไขของฟา หรอื โชคชะตาจะเปลยี่ นไปอยางไร เราจะสามารถอยรู อดและฝา ฟน ไปไดอ ยางสวยงามเสมอ ถาเรามคี วามตง้ั ใจที่มงุ มน่ั ชดั เจน ท่ีจะทาํ งานเพอ่ื การชว ยเหลือคนที่มโี อกาสนอ ยกวาอยา งแทจรงิ       17 3 

Thai Telecentre: ศูนยทตี่ อ งเคลื่อนดวย “ใจ” ของชุมชน รายการอา งอิงกมลรฐั อินทรทัศน และคณะ. รูปแบบและกลยทุ ธการสือ่ สารเพือ่ การพัฒนาแบบ มีสว นรว มในศนู ยเรยี นรชู มุ ชนประเภทตา งๆ. สกว. 2545.กมลรัฐ อินทรทศั น และคณะ. ผลกระทบโครงการเทคโนโลยสี ารสนเทศเพ่ือ ชนบท เนคเทค. 2546.กมลรัฐ อนิ ทรทัศน และคณะ. Telecenter ยุทธศาสตรแ หงการกระจายโอกาสการ เขาถงึ เทคโนโลยสี ารสนเทศและการสอ่ื สารเพือ่ การพฒั นาชนบท. วารสารเทคโนโลยีและสอื่ สารการศกึ ษา 2, 1 (2548), 63-71.กมลรฐั อนิ ทรทศั น และพรทพิ ย เยน็ จะบก. การพัฒนาองคความรู การส่อื สารเพ่ือ สขุ ภาพ. กรงุ เทพฯ: โครงการการพฒั นาองคค วามรูการส่ือสารเพ่ือสขุ ภาพ, 2548.สํานกั งานเลขานุการคณะกรรมการเทคโนโลยีสารสนเทศแหง ชาต.ิ กรอบนโยบาย เทคโนโลยสี ารสนเทศ ระยะ พ.ศ. 2544 – 2553 ของประเทศไทย. กรุงเทพฯ: บรษิ ัทธนาเพรส แอนด กราฟฟก จาํ กดั , 2545. 17 4 

Thai Telecentre: ศูนยท ต่ี องเคลื่อนดวย “ใจ” ของชมุ ชน 17 5 

Thai Telecentre: ศูนยท ต่ี อ งเคลือ่ นดวย “ใจ” ของชุมชน คณะวิจยั และสรา งสรรคผลงานศนู ยวจิ ยั การจดั การความรูการสอื่ สารและการพฒั นา (CCDKM) รศ.ดร.กมลรัฐ อินทรทศั น ผอู าํ นวยการศูนยฯ รศ.ปยฉัตร ลอ มชวการ รองผูอาํ นวยการศนู ยฯนางสาวกาญจนา หงษร ัตน นักวชิ าการศนู ยฯนายธนาธปิ ดาํ ทพิ ย นักวชิ าการศนู ยฯนางสาวนนทญา หงษร ตั น นักวชิ าการศูนยฯ นางสาวจุฑารตั น สมจริง นกั วชิ าการศนู ยฯ 17 6