ครอบครัวเปราะบาง

และหากจะพดู ทว่ั ๆ ครวั เรอื นไทยกจ็ ะเหน็ วา่ ไมใ่ ชเ่ ฉพาะแอบ๊ ขา้ วเทา่ นนั้ ทห่ี ายไป หอ้ งครวั กม็ ขี นาดเลก็ ลงไปดว้ ย เครอ่ื งเรอื นและเครอื่ งครวั ตา่ งๆ ทมี่ คี วามจำ� เปน็ ในสมัยก่อน อย่างเช่น กระทะใบใหญ่เราก็ไม่เห็นแล้ว สังคมมัน modernize มากขึ้น เราไม่มีหม้อหุงข้าวใบใหญ่เพราะนอกจากสมาชิกในครัวเรือนเหลือ น้อยคน แถมแต่ละคนทานขา้ วนอกบา้ นเพราะการเดนิ ทางใชเ้ วลานาน กลับมา ทานข้าวกลางวัน หรือข้าวเย็นพร้อมกันไม่ทัน เวลานั่งทานข้าวร่วมกันที่บ้าน หายไป เวลาท�ำกับข้าวร่วมกันหายไป และครัวเรือนไทยจะไม่มีทางกลับไปสู่ ครอบครัวขยายเป็นหลักอีกเลย สังคมไทยเราก�ำลังจะว่ิงไปในทิศทางนี้ แลว้ วง่ิ ไปดว้ ยความรวดเรว็ ฉะนนั้ ผมถงึ เขยี นขา้ งลา่ งวา่ พฒั นาการเชน่ นมี้ นั จะยง่ิ รุนแรงมาก ชดุ งานวจิ ัยนเี้ ปน็ งานทอ่ี อกในแนว Futurist คือเราไมไ่ ด้ท�ำเพื่อพูดถงึ ปญั หาวนั นี้ และแกป้ ญั หาวนั น้ี แตเ่ ราอยากทำ� เพอ่ื จะมองออกไปยส่ี บิ ปหี รอื สามสบิ ปขี า้ งหนา้ ถ้าหากสถานการณ์เป็นอย่างนี้แล้ว เราควรจะต้องวางกลไกการดูแลกันอย่างไร ในประเด็นหนึ่งผมคิดว่าส่ิงท่ีตามไม่ทันแน่ๆ คือเรื่องนิยาม ครัวเรือนไทย เปราะบางต้ังแต่เรื่องนิยามเป็นต้นไป เพราะนิยามครัวเรือนและครอบครัวมันมี ความลักล่นั ซ้�ำซ้อนกนั อยู่ ผมมาสรปุ เอาจากงานช้นิ นีน้ ะครับวา่ จรงิ ๆ แลว้ เรา นับครอบครัวไม่ได้ เพราะความเป็นครอบครัวเรานับกันท้ังสาแหรก จะใกล้จะ หา่ งไมร่ ู้ แตส่ มาชกิ ในครอบครวั มสี ายสาแหรกเชอ่ื มกนั อยู่ และเราไมร่ วู้ า่ ในหนงึ่ สาแหรก มกี ค่ี รอบครวั จะนบั ทง้ั สาแหรกทงั้ หมดเลยหรอื ไม่ จะเอาสาแหรกใหญ่ ขนาดไหน เราจะเรียกคนในสาแหรกทั้งหมดว่าครอบครัวหรือจะเอาเฉพาะ Immediate family คือพ่อแม่ลูกเป็นครอบครัว แต่แล้วคนท่ีเป็นพ่อหรือแม่ ในครอบครัวหนึ่งก็มีศักดิ์เป็นลูกหรือหลานในอีกครอบครัวหน่ึง ถ้าจะเอา อย่างนั้นครอบครัวก็จะซ้อนเหลือมกันไปมา หาจุดตัดจุดแยกไม่ได้อยู่ดี ท�ำไปท�ำมาครอบครัวเป็นหน่วยนับไม่ได้ มีลักษณะเป็นนามธรรมเสียมากก่า ด้วยเหตุน้ีส�ำนักงานสถิติซึ่งมีหน้าที่แจงนับเลยต้องนับครัวเรือนแทน ซ่ึงใน ครวั เรอื นกม็ ที ง้ั ครวั เรอื นทอี่ ยกู่ นั แบบมคี วามสมั พนั ธก์ นั ตามนยิ ามของครอบครวั กับอยู่กันแบบมีความสัมพันธ์ หรือไม่มีความสัมพันธ์บ้าง แล้วลักษณะของแต่ ครวั เรอื น และมลี กั ษณะของการใช้ “ครวั ” และการกนิ อย่รู ่วมกัน แต่เดิมครอบครัวนิยามว่าประกอบไปด้วย พ่อแม่ลูกมีความสัมพันธ์กันทาง สายเลือด แต่เดี๋ยวนี้พัฒนาและนวัตกรรมด้านการเจริญพันธ์ รวมไปจนถึง การยอมรบั ความหลากหลายของเพศสภาพมากขน้ึ ทำ� ใหค้ รวั มคี วามหลากหลาย 134 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

ไปอีกมากมาย สรปุ ได้แตเ่ พยี งว่า ครอบครวั และครวั เรอื น มนี ิยามว่ิงตามไม่ทัน เสียแล้ว และท่ีส�ำคัญมากคือนิยามมันไปผูกกับสิทธ์ิและสวัสดิการหลายอย่าง ผมคิดว่ามันน่าจะถึงเวลาท่ีเราจะต้องสังเคราะห์และมาตกลงกันว่าเรานิยามจะ ทำ� อย่างไรดี และผมมาพบอกี ว่าครอบครวั เป็นเรอื่ งของพ้นื ที่ของความสัมพันธ์ ความผูกพัน ในขณะท่ีครัวเรือนมีมิติทางภูมิศาสตร์เป็นแหล่งที่ตั้งเมื่อมาอยู่ รวมกนั นง่ั อยู่ดว้ ย กนิ ข้าวด้วยกัน ในครวั เรอื นเปน็ หลัก อันนคี้ ือความแตกตา่ ง ประเด็นท่ีสองที่เราสกัดออกมา เราพบว่าความเปราะบางมีอยู่หกมิติท่ีมี ความส�ำคญั แลว้ มันกระทบกบั ครอบครัวไทย คอื เรือ่ งสขุ ภาพ สงั คม เศรษฐกจิ ความสัมพันธ์และความเกื้อหนุนกันภายในครอบครัว เพศวัยและประวัติชีวิต และภัยพิบัติและส่ิงแวดล้อม ผมจ�ำท่ีท่านโฆสิต ปั้นเปี่ยมรัษฎ์ พูดไว้อยู่เสมอ ซ่ึงเป็นผู้ท่ีจุดประกายเร่ืองนี้ให้ แล้วให้เราท�ำงานนี้ใน Phase แรกเม่ือตอนปี 2557 ทา่ นพดู เรอ่ื ง Dependence คอื การพง่ึ พากนั ในครอบครวั เมอ่ื พง่ึ พาดแู ล ช่วยเหลอื เกือ้ กลู กันได้แล้วมันจะทำ� ใหอ้ บอนุ่ มีความอย่ดู ีมีสขุ อันน้ีคือมติ หิ นึง่ ท่ี ทำ� ใหเ้ กดิ ความเปราะบางได้ เพศเกดิ เปน็ ความเปราะบางอยา่ งในงานของอาจารย์ มนสกิ ารท่ีไดส้ ะท้อนออกมา ทำ� ไปท�ำมางานของอาจารยม์ นสิการกลายเป็นงาน สตรนี ยิ มคอ่ นขา้ งมาก เดยี๋ วจะเลา่ ใหฟ้ งั วา่ เปน็ อยา่ งไร ฟงั ไปแลว้ ผมกร็ สู้ กึ วา่ เปน็ เรื่องเพศเป็นประเด็นใหญ่ทีเดียว รวมทั้งเรื่องวัยและประวัติชีวิต รวมไปถึง ภัยพิบัติ และประเด็นเศรษฐกิจต่างๆ อันน้ีเป็นมิติความเปราะบางที่ผมคิดว่า เราในสังคมไทยจะต้องสกัดออกมาเพื่อที่จะท�ำให้เกิดเป็น Indicator หรือ เป็นตัวช้ีวัด เพื่อท่จี ะมาจบั ตาดูความเปราะบางให้ชัดเจน ชุดงานวิจัยน้ีหลังจากท�ำแล้ว เรามาพบคนเปราะบางส�ำคัญสองคนในบ้านโดย บงั เอญิ คอื ผสู้ ูงอายุ กับมนุษย์แม่ ผมใชค้ ำ� วา่ “มนุษย์แม่” เพราะว่าวาทกรรม ออกมาอย่างนีจ้ ริงๆ ใชค้ �ำนจ้ี รงิ ๆ ถ้าบอกวา่ “แม”่ เฉยๆ รับรองว่านึกไปอกี อย่าง แต่พอบอกมนษุ ยแ์ ม่นม่ี นั มีอารมณแ์ ละความเข้าใจในหัวอกของแม่ที่ ลูกก็ ต้องเลย้ี ง งานต้องทำ� สามีตอ้ งดูแล และอาจตอ้ งดแู ลพอ่ แมข่ องตัวเองและของ สามดี ว้ ย และในศตวรรษท่ี 21 นผ้ี มคดิ วา่ มนั จะรนุ แรงมากขน้ึ ใน เพราะ “ระยะ ทาง เวลา และระยะห่าง” “Distance Time and Space” ระยะห่างเกดิ จาก ที่คนในครอบครัวไมไ่ ด้อยู่ใกลก้ ัน เพ่อื ดแู ลเกือ้ หนุนกัน ลกู ไมอ่ ยู่ใกลก้ บั พอ่ แมท่ ี่ เป็นผสู้ ูงอายมุ ากขน้ึ อันเน่อื งมาจากพฒั นาการทางด้านเศรษฐกิจที่มันไม่เท่ากัน ในแต่ละพ้นื ท่ี ทำ� ให้ต้องย้ายถิน่ ลกั ษณะความเปน็ เมืองทีม่ ากขึน้ แมไ้ มไ่ ด้ย้าย ออกจากจังหวัด อยู่ในจังหวัดเดียวกัน แต่หาเวลามาเจอกันได้ยาก ระยะทาง 135ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

อาจไม่เปลี่ยนไปมากนัก แต่เวลาท่ีใช้ในการเดินทางมันนานยาวขึ้น เป็นส่ิงท่ี เปลี่ยนแปลงไป รวมถงึ ระยะทางจากบา้ นไปที่ทำ� งาน ซึง่ ไม่เคยมีใครพูดมาก่อน มนั ยาวข้ึนทกุ วนั เม่อื กอ่ นเราพูดเรอ่ื งระยะทางจากบา้ นไปทีท่ �ำงานเปน็ อุปสรรค เฉพาะในกรุงเทพฯ ท่ีแต่ตอนนี้หัวเมืองใหญ่ทุกเมืองประสบปัญหาเดียวกัน ผลทต่ี ามมาคอื เวลาทหี่ ายไป ชดุ โครงการวจิ ยั ชนิ้ นสี้ ะทอ้ นเรอื่ งนอ้ี อกมามาก ทรพั ยากรในการดแู ลครอบครวั ท่ี หายไปมากทสี่ ดุ คอื “เวลา” แตล่ ะคนทำ� งานหนกั เพอื่ ซอื้ เวลาของคนอนื่ มาทำ� งาน ให้ตวั เอง เราท�ำงานเพอื่ ว่าเราจะได้มเี งนิ เพื่อไปจ้างคนอืน่ มาทำ� บางสง่ิ บางอยา่ ง แทนเรา เชน่ จา้ งคนมาชว่ ยเลย้ี งลกู จา้ งแมบ่ า้ นทำ� ความสะอาดบา้ น ทำ� กบั ขา้ ว ซกั ผา้ ดแู ลผสู้ งู อายแุ ทนเรา เวลาทำ� งานไดเ้ งนิ เยอะๆ ดเู หมอื นจะซอื้ เวลาไดม้ าก แต่ท�ำไปท�ำมา ยิ่งท�ำงานเวลาย่ิงหายไป สะท้อนไปถึงระยะห่างที่มันเกิดข้ึน เปน็ เร่ืองระยะห่างของสถานที่ และระยะห่างของความสัมพนั ธ์ ไมใ่ ช่ว่าไมร่ ักกัน หรือไม่ผูกพักกัน แต่เวลาอยู่ห่างกันโอกาสในการที่จะดูแล ช่วยเหลือ สัมผัส มนั หายไปอย่างปฏิเสธไม่ได้ โดยเฉพาะในยามวกิ ฤตหรือคับขนั ศกั ดศ์ิ รีของมนุษยแ์ ม่ที่สะท้อนออกมามนั ลำ�้ ลกึ ไปกวา่ นนั้ อกี คือตวั เองมลี กู ตาม ความตอ้ งการและความคาดหวงั ของตวั เอง ของสงั คม และของครอบครวั แตใ่ น ขณะเดยี วกนั ตวั เองกต็ อ้ ง Balance ศกั ดศิ์ รใี นการทจี่ ะตอ้ งอยใู่ หไ้ ดใ้ นฐานะของ ภรรยาและลูกสะใภ้ของสังคมไทยยุคใหม่ท่ีต้องไม่ให้ได้ช่ือว่า “เกาะสามีกิน” ปรากฏวา่ เวลาทจี่ ะลาออกมาเลย้ี งลกู เตม็ เวลา เพอ่ื ใหเ้ วลากบั ลกู และจะจา้ งใคร มาเล้ียงก็หายากแสนยากและแพงแสนแพง ดา่ นแรกที่นึกถึงคอื “แม่สาม”ี รวม ถงึ ญาตฝิ ่งั สามีว่าคดิ อยา่ งไร คนอ่ืนจะดวู ่าอย่างไร ฉนั มาเกาะสามีกนิ หรือเปล่า ผมคดิ วา่ ความลกั ลนั่ อยา่ งนเ้ี ปน็ ประเดน็ ทชี่ ดั เจนแลว้ ใหญม่ ากขน้ึ เรอ่ื ยๆ ในสงั คม นะครบั สว่ นในเรอื่ งของศกั ดศ์ิ รขี องผสู้ งู อายทุ สี่ ะทอ้ นออกมาจากงานของอาจารยศ์ ทุ ธดิ า ทำ� ใหเ้ ราโยงกลบั มาเร่ือง Independence ทนี่ า่ สนใจมาก ความยอ้ นแยง้ ทเ่ี กดิ ขนึ้ คอื ศกั ดศิ์ รเี ปน็ เรอ่ื งของ Independence คอื อยไู่ ดด้ ว้ ยตวั เอง ไมพ่ งึ่ พาใคร ไมต่ อ้ งแบมอื ขอใคร ฉนั อยไู่ ดไ้ มร่ บกวนใคร แตใ่ นขณะเดยี วกนั ความอบอนุ่ และ ความอยู่ดมี สี ขุ มันเกิดขนึ้ เพราะวา่ คนสามารถ Dependence คือพึง่ พาซ่ึงกนั และกนั ได้ ในสงั คมไทยเราทำ� ใหม้ นั ไปพรอ้ มๆ กนั ไมไ่ ด้ แตเ่ ราพยายามท่ี Force ให้มันไปด้วยกนั 136 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

ดว้ ยสถานการณบ์ างอยา่ ง ผู้สงู อายุ ณ วันน้ี มนั กา้ วขา้ มพ้นมาจากคติที่ว่าแก่ มาแลว้ “กนิ กบั ลูก” เดย๋ี วนผ้ี ู้สูงอายุอยากอย่อู ย่างมศี ักด์ิศรี ไมอ่ ยากรบกวนลูก ถ้าลกู จะยา้ ยไป เพ่อื เป็นความพฒั นา ก้าวหน้าของลูก แถมถา้ มีหลานก็สง่ กลบั มาใหช้ ว่ ยเลย้ี งอกี กลบั รสู้ กึ วา่ ฉนั ไดท้ �ำหนา้ ทม่ี ศี กั ดศ์ิ รอี ยแู่ บบ Independence แต่แล้วย่ิงแก่ย่ิงเหงา สิ่งที่มันสะท้อนออกมาอย่างชัดเจนมากจากงานของ อาจารย์ศุทธิดา คือตอนน้ีผู้สูงอายุไทย “กลัวตายอย่างโดดเดียว” ตายแล้ว ไมม่ ใี ครรู้ ซงึ่ ผมคดิ วา่ ญป่ี นุ่ ทำ� ใจไดแ้ ลว้ คนญป่ี นุ่ เรยี กวา่ Kodokushi (孤独死) แล้วมีบรกิ ารด้วยนะครับ ถ้าหากตายคนเดยี วจะมีบริการ Mobile เข้าไปเคลียร์ Apartment ของคนทต่ี ายคนโดดเดย่ี ว เพราะวา่ คนทตี่ ายอยา่ งโดดเดยี วน้ี สภาพ Apartment จะเละเทะมาก เราก็พยายามไมใ่ ห้สังคมไทยไปถึงตรงน้ัน เรอ่ื งฐานขอ้ มลู ทอ่ี าจารยป์ ยิ วฒั นพ์ ดู จเี้ ปน็ ประเดน็ ใหญม่ าก และเปน็ เรอื่ งทา้ ทาย ฐานข้อมูลครัวเรือนมี บอกไม่ได้ว่าเปราะบางหรือไม่ ถ้าเชื่อมงานของอาจารย์ ปยิ วฒั น์ กบั งานของอาจารยศ์ ุทธิดา ทำ� ใหเ้ ห็นภาพฐานขอ้ มลู ท่เี ราตอ้ งการไดด้ ี ข้ึน หน่วยงานท่ีอยู่ในท้องถ่ินตอนนี้อาจมองภาพเหล่าน้ีไม่ออก หรือมองยาก เพราะมนั ไมม่ สี ถติ หิ รอื ไมม่ ขี อ้ มลู ทส่ี ามารถจบั ตอ้ งได้ สรา้ งนโยบายเพอื่ ชว่ ยเหลอื ได้ยาก ในขณะเดียวกัน งานของ Emily และก็งานของอาจารย์ศุทธิดา คือ ครวั เรอื นขยายมนั ขยายเปน็ บางเวลา บางเวลามนั ไมข่ ยาย บางเวลาอยโู่ ดดเดยี่ ว อยู่ล�ำพังคนเดียว บางเวลาอยู่แบบข้ามรุ่น เร่ืองฐานข้อมูลเป็นเร่ือง Sensitive เพราะไม่รู้ว่าใครจะเป็นคนดำ� เนินการ พอพูดไปอย่างนี้ก็คงจะพากันคิดว่าหน่วยราชการเป็นคนเก็บแน่นอน แต่ที่ ออสเตรเลียไม่เป็นนะครับ ข้อมูลที่อาจารย์ธีระนงค์ Review มา รายงานว่า ออสเตรเลยี เขาไม่ไดเ้ ริม่ จากภาครฐั แตก่ ลบั เป็น Non-government ทีเ่ ป็นคน ทำ� แตถ่ า้ เปน็ ในประเทศไทยขน้ึ ชอื่ มาอยา่ งน้ี มนั ตอ้ งเปน็ งานภาครฐั แนๆ่ แตพ่ อ เปน็ งานภาครฐั ผมก็ไมร่ ู้วา่ กระทรวงไหนที่อยากจะรบั ทำ� หรือว่ากระทรวงไหน ทอี่ ยากจะเป็นคนเรม่ิ ผมยุอาจารยธ์ ีรนงคใ์ ห้พูดเรอ่ื ง Thai Age Agency อาจารย์ธีรนงคไ์ ม่เอาดว้ ย ผมไปสงั เคราะหง์ านของอาจารยธ์ รี นงคแ์ ลว้ พบวา่ มี หนว่ ยงานทท่ี ำ� งานแบบ Age Agency คือเป็นหน่วยงานแบบ Non-government ที่ท�ำหน้าที่เก่ียวกับ การดูแลและสวัสดิการผู้สูงอายุเบ็ดเสร็จ มีแล้วในออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ สหรฐั อเมรกิ า แคนาดา ซึง่ เขาทำ� งานได้ดมี ากๆ นอกจากทำ� งานเป็นเครือขา่ ย 137ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

ทแ่ี ลว้ เขายงั ชว่ ยประเมนิ ดว้ ยวา่ บา้ นไหน คนไหนเปราะบาง ผสู้ งู อายคุ นนอ้ี ยใู่ น ระดับไหน ต้องการความช่วยเหลือมากน้อยแค่ไหน และท�ำงานผ่านเครือข่าย ใหก้ ารใหค้ วามชว่ ยเหลอื อยา่ งครอบคลมุ ซงึ่ ผมคดิ วา่ จากวนั นถ้ี า้ จะไปถงึ ระดบั นน้ั ใช้เวลาอกี นาน ในเรื่องระบบของการสนับสนุนน้ี ไม่ใช่ว่ามาโผล่ที่งานของอาจารย์ธีรนงค์อย่าง เดียว จริงๆ แล้วเรารู้สึกได้มาต้ังแต่งานของอาจารย์มนสิการ อาจารย์ศุทธิดา และอาจารย์ปิยวัฒน์ การช่วยดูแลครอบครัววันน้ีเราต้องขอพึ่งข้างบ้านด้วย ซ่ึงเร่ืองน้ีเราไม่คาดว่าจะได้พบเลย แต่งานของอาจารย์ศุทธิดารายงานออกมา อย่างชัดเจนว่า วันน้ีเราฝากผีฝากไข้ไว้กับคนข้างบ้าน เพราะคนในบ้านอยู่ กระจัดกระจายห่างไกลกัน แต่ไม่มีกลไก หรือไม่มีระบบท่ีจะท�ำอย่างไรให้ ขา้ งบา้ นชว่ ยดแู ลกนั และกนั ได้ ดไี มด่ ขี า้ งบา้ นจะ Alienate หรอื เปน็ คนแปลกหนา้ มากขน้ึ โดยเฉพาะเมอื่ สงั คมเปน็ เมอื งมากขน้ึ สว่ นเรอื่ งกลไกการระดมทนุ เพอ่ื มา ช่วยดูแลกิจการเพื่อสังคมเหล่าน้ีผมคิดว่าเราอาจจะไปถึงตลาดหลักทรัพย์ได้ นะครับ ถ้าตลาดหลักทรัพย์วันน้ีสามารถท่ีจะระดมทุนส่วนหนึ่งมาเพื่อกิจการ เพ่อื สงั คม เป็นทุนสำ� หรบั Social investment และเกดิ มี Social investor แต่วันน้ที ั้ง Social investment และ Social investor อาจท�ำเองไม่ไดเ้ ตม็ ท่ี นักเพราะไม่ได้ถกู train มาให้ท�ำทางนหี้ รอื คิดทางนี้ และเราก็ตอ้ งไปเชื่อมโยง กับ Social entrepreneur ซ่ึงตอ้ งเป็นคนทม่ี ี Inner หรอื มี Passion ในการ ที่จะท�ำกิจกรรมเพื่อสังคม โดยเฉพาะการดูแลครอบครัวและการดูแลผู้สูงอายุ มันอาจจะเป็นกระดานลงทุน แบบกระดานสีขาวข้ึนมา อันนี้ส�ำหรับลงทุน เพ่ือกิจการเพ่ือสังคมแบบนี้ แล้วจะมีเง่ือนไขว่าการลงทุนท่ัวไปใดๆ ต้องลงทุน ในกระดานนีเ้ ท่าไหร่ อาจจะเปน็ กลไกในลกั ษณะอย่างนั้นได้ ผมคดิ วา่ เรอ่ื งขอ้ เสนอแนะไมพ่ ดู แตล่ ะทา่ นพดู ไปหมดแลว้ ไมอ่ ยากจะสงั เคราะห์ อีกรอบหน่ึง ท้ังหมดชัดเจนอยู่แล้ว เพียงแต่ประเด็นที่อยากทิ้งท้ายไว้ว่า ชดุ โครงการวจิ ัยน้เี ป็นงานแบบ Futurist ไมไ่ ดท้ ำ� เพอื่ จะบอกว่าสถานการณ์วันนี้ เปน็ อย่างไร แต่มุง่ ท่จี ะบอกวา่ ในอนาคต เราจะต้องท�ำอยา่ งไร 138 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

อีกประเด็นหนง่ึ ทอ่ี ยากจะ Highlight ทา่ นอาจารย์ปราโมทย์10 ทา่ นไดบ้ ัญญัติ คำ� วา่ “วยาคต”ิ หรอื “Ageism” มาแลว้ ซง่ึ หมายถงึ “อคตหิ รอื การเลอื กปฏบิ ตั ิ ต่อบุคคล หรือกลุ่มบุคคลด้วยเหตุแห่งอายุหรือวัย” ซึ่งก่อนจะมีวยาคติ เรามี มรณสติ คือสติต่อการตาย หรือมรณาณุสติ คือการมีสติท่ีดีต่อการตาย เปน็ ทางพระพทุ ธศาสนา แตอ่ ยากจะเสนอใหเ้ พม่ิ เตมิ คำ� วา่ “วยสต”ิ ซง่ึ หมายถงึ การระลึกถึงความล่วงแห่งวัยเพื่อจะเตรียมตัวเองด้วย ผมเข้าใจว่ายังไม่มีค�ำนี้ ไมใ่ ชว่ า่ เตรยี มตวั เองตอนอายหุ กสบิ สำ� หรบั ทา่ นทอ่ี ยหู่ อ้ งนี้ อายสุ ส่ี บิ เตรยี มไดแ้ ลว้ เพราะอย่างท่ีเรียนว่าในสถานการณ์อีกสิบหรือยี่สิบข้างหน้ามันรุนแรงมากขึ้น เงินจะพอใช้จ่ายหรือไม่ อยู่ท่ีไหนดี ผมคิดว่าสังคมไทยต้อง Strong แล้วก็จะ ต้องอย่อู ยา่ ง Independent ทุกอย่างมันบบี ค้ันเราใหเ้ ราตอ้ ง Independent สุดท้ายน้ี ผมคิดว่าช่วงที่ผ่านมา “กระแสกลับบ้าน” ที่เกิดขึ้นในส่ือต่างๆ มันอาจเป็นเสียงที่บอกได้ว่าครอบครัวเราเปราะบางอย่างรุนแรง เราจะพบ การกลับบา้ น ไปท�ำกจิ การ อยกู่ ับครอบครวั ไปอยกู่ บั พ่อแม่ อยกู่ ับบ้านเกิดเพื่อ รักษาความสัมพันธ์ภายในครอบครวั มันสะทอ้ นจริงๆ วา่ นี่คือสง่ิ ท่คี นต้องการ ผมขอขอบพระคณุ ทา่ นทปี่ รกึ ษาของเรานะครบั ทา่ นอาจารยป์ ราโมทย์ อาจารย์ อภิชาติ11 และอาจารย์รศรินทร์ครับ และขอเชิญท่านผู้ทรงคุณวุฒิให้ความเห็น ครับ ขอบพระคุณครับ คุณส�ำรวย12 ผมวา่ เปน็ งานวิจัยทดี่ มี ากนะครับ อยากใหต้ อ่ ยอดงานวจิ ัยนน้ี ะครบั คืออยากให้ ภาควิชาการท�ำงานร่วมกับทางภาคปฏิบัติก็คือในส่วน อยากจะได้ข้อเสนอท่ีมัน เปน็ Package ทมี่ นั จะขบั เคลอื่ นไดจ้ รงิ เชน่ สามสบิ บาทรกั ษาทกุ โรค คอื เสนอ การขบั เคลอ่ื นทม่ี นั เปน็ Package ทางภาควชิ าการอาจจะรว่ มกนั ทางภาคปฏบิ ตั ิ กไ็ ด้ ถา้ เกดิ อันไหนทีเ่ หน็ ด้วยกันทม่ี ันมี Impact กว้างๆ แบบวา่ ทย่ี ังไม่มอี ยใู่ น ปัจจบุ ันนะครับ เราอาจจะมองเหน็ วา่ มนั ทำ� ได้ดีกวา่ และหากตอ้ งการพลังที่ขับ เคลอื่ นกอ็ าจจะตอ้ งเสนอตอ่ ฝา่ ยการเมอื งนะครบั ถา้ ขอ้ เสนอทไ่ี มม่ ี Action plan 10 ศาสตราจารย์เกยี รตคิ ุณ ดร.ปราโมทย์ ประสาทกลุ ท่ปี รึกษาอาวุโส สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสังคม มหาวทิ ยาลยั มหิดล 11 ศาสตราจารย์เกยี รตคิ ณุ ดร.อภชิ าติ จำ� รสั ฤทธริ งค์ ท่ปี รกึ ษาอาวโุ ส สถาบนั วจิ ยั ประชากรและสังคม มหาวทิ ยาลยั มหิดล 12 คณุ สำ� รวย สวุ รรณภกั ดจี ติ ผเู้ ชยี่ วชาญเฉพาะดา้ นครอบครวั กรมกจิ การสตรแี ละสถาบนั ครอบครวั กระทรวงการพฒั นา สงั คมและความมั่นคงของมนุษย์ 139ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

บางทภี าคปฏบิ ตั กิ ไ็ มร่ วู้ า่ จะทำ� อยา่ งไร และกต็ อ้ งไปคดิ ตอ่ นะ่ ใชไ่ หมครบั แตถ่ า้ เกิดมันมี Action plan ที่บอกเลยเลยว่าน่าจะท�ำอย่างนี้ หน่ึง สอง สาม สี่ แล้วก็ไปขายไอเดียต่อภาคปฏิบัติว่าจะต้องท�ำอย่างน้ีๆ ผมว่ามันจะช่วยให้ ภาคปฏิบัติท�ำงานขับเคลื่อนเป็นรูปธรรมมากข้ึน ขอตอบทางอาจารย์ปิยวัฒน์ นิดหน่ึงนะครับ ท่ีเกี่ยวกับภาคท้องถ่ิน ตอนน้ีคือเป็นหน้าท่ีของกระทรวงนี้ คือเราก�ำลงั รณรงค์ท�ำอยู่ เขาเรียกวา่ UD หรือ Universal Design ตอนนี้เรา ก็พยายามจะท�ำ MOU (Memorandum of Understanding) กับจังหวัด ตา่ งๆ โดยเฉพาะทส่ี าธารณะเพอ่ื ใหผ้ พู้ กิ ารเขา้ ถงึ แลว้ กต็ อ่ ไปกจ็ ะใหแ้ กผ่ สู้ งู อายุ ด้วย ในการใช้ส่ิงอ�ำนวยความสะดวกของภาคราชการ อันนี้เราพยายามท�ำอยู่ ครบั แลว้ พยายามท่จี ะท�ำให้มันครอบคลุมทว่ั ประเทศมากข้ึน อยา่ งเช่น รถเมล์ ชานต�่ำ หรือมีทางลาด อะไรพวกนี้ ตอนนี้คุณกฤษณะ13 เป็น presenter ของ UD ของผพู้ กิ ารครับ กอ็ ยากใหท้ ำ� ตอ่ นะครบั อยากใหม้ นั มี Impact เอานอ้ ยเรอ่ื งแตใ่ หม้ นั มี Impact จริงๆ ในการขับเคลื่อนนโยบายท่ีมันจะเกิดเป็นรูปธรรมจริงๆ อยากให้ ภาควชิ าการช่วยทางภาคปฏิบัติน่ะครับ ขอบคณุ ครบั คุณศริ ิวรรณ14 ขอบพระคุณคะ จากกรมกิจการผู้สูงอายุนะคะ ต้องขอบพระคุณงานวิจัยท้ัง สช่ี นิ้ นะคะ ที่กระทรวง พม.15 ไดป้ ระโยชน์เต็มๆ ในการน�ำไปใช้ มีนิดหน่งึ ที่ สงสัยว่ามผี ูแ้ ทนทอ้ งถ่นิ ได้เข้ามาร่วมในเวทีน้ีหรอื ไม่ เพราะว่าจรงิ ๆ แล้วขอ้ มูล ทอี่ าจารยเ์ ขา้ ไปศกึ ษาในระดบั พน้ื ทนี่ มี้ คี วามนา่ สนใจมาก ทท่ี อ้ งถนิ่ จะตอ้ งนำ� เอา ผลการศกึ ษานไ้ี ปพฒั นานโยบาย โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ เรอื่ งการพจิ ารณาฐานขอ้ มลู เปราะบาง ซึ่งตัวนี้ส�ำคัญเป็นอย่างย่ิง เพราะว่าในเร่ืองของระดับท้องถ่ินนี่เราก็ ขอให้ทุกท้องถ่ินน้ีมีข้อมูลผู้สูงอายุท่ีเป็นปัจจุบัน ขณะนี้ที่เขาท�ำกัน เขาก็จะท�ำ เป็นระดบั สีเขยี ว สเี หลือง สแี ดง คอื ตดิ สังคม ติดบา้ น แลว้ ก็ตดิ เตียง ซงึ่ อนั นัน้ มันหยาบไป แต่ว่าถ้าดูลึกๆ ไปในเรื่องมิติความเปราะบางท่ีอาจารย์ได้ให้ รายละเอยี ดว่า เราดมู ติ ขิ องเรอ่ื งอะไรบ้าง อย่างนอ้ ยมนั เป็นข้อมลู ทางวชิ าการท่ี จุดประกายให้คนที่ท�ำงานในระดับพื้นท่ีได้คิด แล้วก็ได้เห็น คือคิดแล้วก็เห็น 13 คุณกฤษณะ ละไล นกั ขา่ วและพธิ กี รรายการโทรทศั น์ 14 คุณศิริวรรณ อรุณทิพย์ไพฑูรย์ ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะด้านผู้สูงอายุ กรมกิจการผู้สูงอายุ กระทรวงการพัฒนาสังคม และความมัน่ คงของมนุษย์ 15 กระทรวงการพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนษุ ย์ 140 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

แลว้ กค็ ิด แล้วก็วิเคราะหอ์ อกมาได้ จรงิ ๆ ตัวนีเ้ ปน็ เรอ่ื งที่มคี วามสำ� คญั ในระดบั ต่อไปวา่ เราจะท�ำอย่างไรใหท้ ้องถิน่ มฐี านขอ้ มูลครวั เรอื นเปราะบางทเี่ ปน็ ปัจจบุ นั ด้วยเพราะว่าข้อมูลท่ีเก็บวันนี้ อีกไม่กี่วันหรือเดือนสองเดือน ผู้สูงอายุ ก็เปลี่ยนแล้ว เพราะว่าความเปราะบางมันเปล่ียนเร็วมาก มันสามารถหลุด จากความเปราะบางได้ ตามทอ่ี าจารย์บอก เรอ่ื งของการคนื ขอ้ มลู ใหท้ อ้ งถน่ิ วเิ คราะหไ์ ดใ้ ชเ้ ปน็ นสี่ ำ� คญั อยา่ งยงิ่ ขอบพระคณุ ทอี่ าจารยพ์ ดู ถงึ ศพอส.16 รวมทง้ั เรอ่ื งของกลไกในทอ้ งถน่ิ ทที่ าง พม. ไดไ้ ปลงทนุ ท�ำศูนย์ละหน่ึงล้านบาท ทั้งสร้างใหม่ และซ่อมในสิ่งท่ีเป็นอาคารดั้งเดิม ตัว ศพอส. เป็นของดีในชุมชน ที่จะเป็นเสมือน Daily Activity Center ให้ผู้สูงอายุออกจากบ้านได้ มามีกิจกรรมร่วมกัน ตอนนี้ท่ีอาจารย์บอกว่า อยากให้มีเพมิ่ ข้นึ ปี 61 เราขยายอกี สีร่ อ้ ยแหง่ จากเดิม 878 เปน็ 1,278 แหง่ ซึ่งการเพ่ิมขึ้นเราต้องดูในเร่ืองของเชิงคุณภาพด้วย ตอนนี้บ้านเรามีของเยอะๆ แต่ว่าไม่ได้ใช้งานก็ค่อนข้างเยอะ แล้วเราพยายามจะขับเคล่ือนให้ ศพอส. มมี าตรฐานตามท่อี าจารยไ์ ดพ้ ูดถึงนะคะ เรอ่ื งของการปลดลอ็ คระเบยี บเปน็ เรอื่ งทตี่ อ้ งพดู ตอ่ เพราะตอนนยี้ งั ไมไ่ ดป้ ลดเลย แตม่ คี วามพยายามอยา่ งเข้มขน้ มากข้นึ ณ ปจั จุบนั ทางส�ำนกั นายกฯ กพ็ ยายาม ชว่ ยอยู่ ประเดน็ ทอ่ี ยากจะใหข้ อ้ สงั เกตนดิ หนง่ึ ในเรอื่ งของขอ้ เสนอทอ่ี าจารยพ์ ดู ถึงเรือ่ งกลุ่มเพ่ือนบา้ น จรงิ ๆ ตวั นใ้ี นท้องถ่ินเรามี อสม.17 อยู่แล้ว ตอนหลงั ก็ มาเปน็ จิตอาสา มาเปน็ Care giver ทท่ี ำ� งานภายใต้ Care manager ทม่ี ี Care plan เป็นตัวก�ำหนดการท�ำงานกับผู้สูงอายุกลุ่มผู้พึ่งพิง หรือติดเตียง จรงิ ๆ แลว้ กลมุ่ เพอ่ื นบา้ นเปน็ อกี กลมุ่ หนงึ่ ทเี่ ราพดู ถงึ ไมเ่ ยอะ ไมไ่ ดเ้ ตมิ ความเขม้ ขน้ จริงๆ เพ่ือนบา้ นน้ใี นพหุแคร์ ทรี่ ้อู ะไรของผสู้ ูงอายเุ รว็ ทีส่ ุด และจะเป็นของดีใน การทำ� หน้าทเ่ี ฝา้ ระวงั ปกป้องคมุ้ ครอง และก็เปน็ เหมอื นสื่อเรว็ ๆ ที่สามารถบอก ข้อเท็จจริงของผู้สูงอายุ ณ นาทีปัจจุบัน เช่น เขาหกล้ม หรือเขาตะโกนเรียก กลุ่มเพื่อนบ้าน จริงๆ ยังไม่ได้เห็นในเร่ืองของการ Empower เท่าที่ควรใน Study นี้ อยากให้อาจารย์เสนอกลไกทีจ่ ะช่วยท�ำ ในเขตชนบทเรื่องเพื่อนบา้ น คยุ กนั ไมย่ าก แต่ถ้าไปจับในเขตเมืองทคี่ นมีความเปน็ ปจั เจก เป็นครอบครวั ของ 16 ศนู ยพ์ ฒั นาคณุ ภาพชวี ติ และสง่ เสรมิ อาชพี ผสู้ งู อายุ (ศพอส.) สำ� นกั งานปลดั กระทรวงการพฒั นาสงั คมและความมน่ั คง ของมนษุ ย์ 17 อาสาสมัครสาธารณสุขประจำ� หมบู่ ้าน 141ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

ใครกค็ นนน้ั ดแู ลเนยี่ สงู อยา่ งในกรงุ เทพฯ ตอ้ งหาทางทำ� ใหเ้ พอ่ื นบา้ นหนั มาคยุ กนั ดแู ลซ่งึ กันและกัน ส่วนของอาจายเ์ ร่อื งของธุรกิจเพอ่ื สังคม จริงๆ มีข้อสงั เกตนิดหน่ึง ถา้ อาจารย์ เพิ่มบทวิเคราะหใ์ นความเปน็ ไทยๆ ของเรา เนือ่ งจากทาง พม. ท�ำงานรว่ มกบั ภาคธุรกิจเอกชนค่อนข้างเยอะ ยกตัวอย่างเช่น บริษัทท่ีเป็น Leading company ธนาคารอาคารสงเคราะห์ทเ่ี ข้ามาช่วยซอ่ มบ้านผสู้ งู อายุ จรงิ ๆ มัน มีความพยายามท่ีจะเข้ามาช่วยในเรื่องของการจ้างงานผู้สูงอายุ ผ่านภาคธุรกิจ เอกชน เช่น ในเรื่องของ Homepro เร่ืองของ Se-ed Book จุดแข็งที่เขา เรม่ิ ตระหนกั ในสงั คมสงู วยั บา้ นเรา เค้ามี Manpower ท่ลี ดลง เขากลับมาใช้ ประโยชน์จากผู้สูงอายุ การจ้างงานก็เป็นเรื่องหน่ึงในการดูแล และปกป้อง คมุ้ ครองผสู้ งู อายุ อาจจะใหอ้ าจารยว์ เิ คราะหเ์ พม่ิ ในเรอ่ื งของจดุ แขง็ หรอื จดุ ออ่ น ที่มันเริ่มจากท�ำให้กลไกของภาคธุรกิจและเอกชนเข้ามามีบทบาทร่วมตรงนี้ น้อยลง ถา้ ตรงนีม้ นั จะท�ำใหง้ านมคี วามชดั เจนมากย่ิงขน้ึ และตัวอื่นก็ต้องชมนะคะ รวมถึงการน�ำเสนอท่ีมีการร้อยเรียง แล้วก็ส่งผ่าน จากนักวิจัย จากครอบครัวที่เป็นผู้หญิงน�ำ แล้วก็มาถึงครอบครัวเปราะบาง ท้ังในเรื่องของท้องถิ่น รวมท้ังการมีบทบาทร่วมของภาคเอกชน ก็ต้องชมว่า รปู แบบการน�ำเสนอนา่ สนใจมาก ขอบพระคุณมากคะ ดร.สวุ ิณี18 อาจารย์สุวิณี จากคณะพยาบาลศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ก็ต้องขอ ขอบคณุ วา่ วนั นเ้ี ราไดร้ จู้ กั ลกั ษณะการอยอู่ าศยั ของผสู้ งู อายทุ ที่ �ำใหท้ า่ นเปราะบาง นะคะ เหมือนกับเราท�ำงานกับผู้สูงอายุเนี่ย เราก็จะพบว่า เอ... ท�ำไมท่านมา ชมรม มาศนู ยเ์ รยี นรไู้ มไ่ ดน้ ะ มขี อ้ จำ� กดั อยา่ งไร วนั นเ้ี ราเหน็ ลกั ษณะของการอยู่ อาศัยทท่ี �ำใหท้ ่านเปราะบาง ทนี ี้สนใจตรงทอี่ าจารย์ปยิ วฒั น์เก็บขอ้ มลู ใน อปท. อาจารย์ไดเ้ กบ็ ในส่วนทเี่ ปน็ ของ กทม.ไหมคะ วา่ ในสว่ นที่เป็น Local govern- ment ผบู้ รหิ ารทอ้ งถนิ่ มสี ว่ นชว่ ยอยา่ งไรบา้ ง วา่ มนั จะสบื เนอื่ งกบั Long-term care ท่ีท่านอาจารยศ์ ิริวรรณไดพ้ ูดถงึ วา่ เรามีสามกลุม่ แต่ตรงนี้เรารู้แลว้ ว่าเรา สามกลมุ่ ทเี่ ราจะพฒั นาไปสตู่ รงนนั้ ใน อปท. ในสว่ นทเ่ี ปน็ เขตใน กทม. ไดม้ สี ว่ น ช่วยตรงนี้อย่างไร เพราะว่าในเรื่องของการดูแล Long-term care ต้องเป็น 18 ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สวุ ิณี ววิ ัฒนว์ านิช อาจารย์ประจ�ำคณะพยาบาลศาสตร์ จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั 142 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

Multi-sector พหุภาคีแลว้ เพราะวา่ ลำ� พังทางสุขภาพอย่างเดยี วไปไม่ได้ ฉะน้นั ต้องอาศัยหลายๆ ส่วน ดร.ปยิ วัฒน์ อนั นีไ้ มไ่ ด้ครอบคลุมในพ้นื ท่ี กทม. ครับ เราไมไ่ ดเ้ ก็บครับ ดร.ศราวุธ19 อันแรกกอ็ ยากจะชมเลยครับ ตง้ั แต่คุณ Emily เป็นต้นมาเลย Emily นด่ี ูจากทุน ทรพั ย์ หรอื วยั วฒุ ิ อะไรต่างๆ เนย่ี ทำ� ได้ขนาดน้ี ถ้าผมดู Amarica’s Got Talent นะผมกดปุ่มทองค�ำให้เลย ให้ Ph.D. ไปเลย ส�ำหรับทางทีมวิจัยน้ี ผมว่าดีมาก เพราะว่าน่าเกินมาตรฐาน สกว. ด้วยซ�้ำม๊ังครับ ไม่ทราบสิ เกิน มาตรฐาน TDRI ก็แล้วกัน ผมมีข้อสังเกตประมาณ 4 ประการ ที่อาจจะเป็น ประโยชน์นะครบั อันแรกเวลาพูดถึงภาคเอกชน ท่านไม่ได้นิยามให้ชัดเจน ว่าท่านหมายถึงอะไร ความจรงิ มันมกี ลไกทค่ี ุณศริ ิวรรณถามหาน้นั คือวา่ มาตรฐานแรงงานไทย 8001 ปี 2553 มันมีกำ� กับไวเ้ ลยว่า CSR20 ความรับผดิ ชอบต่อสงั คม แล้วบรษิ ัทตงั้ แต่ ขนาดกลางขึ้นไป ท่ีจริงตั้งแต่เล็กข้ึนไปด้วยซ�้ำนะ แต่ว่าส่วนใหญ่ท่ี Sensitive มากก็คือกลางและใหญ่ จะตอ้ งไปขอ CSR ตวั น้ีจากกระทรวงแรงงาน แลว้ ใน การทำ� อย่างนน้ั นะ จะต้องแสดงให้เห็นว่าตนมีความรบั ผดิ ชอบต่อสังคมอยา่ งไร กต็ อ้ งออกไปทำ� CSR ตรงนน้ี า่ จะเปน็ จดุ ทด่ี งึ เขา้ ไปได้ เอาเรอ่ื งผสู้ งู อายไุ ปดดู ว้ ย นา่ จะได้ อนั ทส่ี อง คอื เรอ่ื งฐานขอ้ มลู ครอบครวั เปราะบางน่ี กเ็ หน็ ดว้ ย แตว่ า่ เคยไปดขู อ้ มลู จปฐ.21 ไหมครับ จปฐ. เป็นฐานข้อมูลท�ำมาหลายปีแล้ว ก็เสริมไปตรงนั้น แตข่ อบอกว่า หลายๆ ท่าน อาจารย์ที่มหิดลเองก็บอกวา่ จปฐ. มีความจ�ำกัด อันนัน้ ให้เหน็ ความยากของการไปเก็บข้อมูล เราเสนอใหเ้ ก็บได้ แตว่ ่าทำ� ได้หรอื ไมไ่ ดเ้ ป็นอกี เร่ืองหนึง่ 19 ดร.สราวุธ ไพฑูรย์พงษ์ นักวิชาการอาวุโส สถาบันวิจัยเพ่ือการพัฒนาประเทศไทย (Thailand Development Research Institute: TDRI) 20 Corporate Social Responsibility 21 ขอ้ มลู ความจ�ำเป็นพ้ืนฐาน 143ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

อันท่ีสามพูดถึงระบบสนับสนุน รู้สึกว่าไม่แน่ใจว่าพูดถึงระบบการดูแลผู้สูงอายุ แบบบูรณาการหรือเปล่า ซ่ึงอันน้ีเป็นเรื่องใหญ่ หลายๆ ประเทศอย่างสิงคโปร์ กต็ าม ในไทยก็เริ่มท�ำกนั แล้ว คือมันเร่มิ ต้งั แต่ในกรงุ เทพฯ ลงไปถงึ โรงพยาบาล จังหวัด รพสต.22 ไปถึง อสม. ไปถึง อปท. ไปถึงเพื่อนบ้านเลย ตรงน้ี มันจะเชื่อมโยงเรียงร้อยกันอย่างไร คือท่ีท�ำมาดีแล้ว ผมประเภทขี้เกียจช่างริ ขี้ตทิ �ำไม่เป็นหรอกนะ ก็เสริมตรงนัน้ ว่านา่ จะดสู ักนดิ หนึ่ง อีกประเด็นหนึ่งเวลาพูดถึงความเปราะบางของการเปลี่ยนแปลงโครงสร้าง ประชากร ผมไม่แน่ใจว่าการเปล่ียนโครงสร้างจากเขตเทศบาลไปสู่เขตเมืองมี ผลกระทบไหม ต่อไปน่ีผู้สูงอายุส่วนใหญ่จะอยู่ที่เขตเมือง และสภาพความเป็น เมอื งท�ำให้พฤติกรรมอะไรต่างๆ หลายๆ อย่างจะเปล่ยี นไปนะครบั ตรงนอ้ี ยาก ใหม้ อง ขอบคุณครบั ขอชมอีกทีนะครบั ว่าดมี าก ดร.จิราพร23 จริ าพร เกศพิชญวฒั นา จากคณะพยาบาลศาสตรจ์ ฬุ า กอ่ นอนื่ กค็ งตอ้ งขอบคุณ ทีมวิจัยท่ีได้ศึกษางานวิจัยท่ีน่าสนใจ แล้วก็มีมุมมองท่ีสะท้อนอะไรหลายอย่าง ในเรอ่ื งเกย่ี วกบั สงั คมไทยในยคุ ขณะน้ี ซง่ึ เราอยใู่ นชว่ งของการเปลยี่ นแปลงอยา่ ง รุนแรง ทนี่ ี้ในประเดน็ ทที่ างทีมวิจัยเลอื กใชค้ �ำนะคะ ก็คำ� วา่ “เปราะบาง” ซง่ึ ก็ ตอ้ งขอบคณุ นะคะ เพราะวา่ คำ� นยิ ามของคำ� วา่ เปราะบาง เปน็ คำ� ทถ่ี า้ ทางในทาง สุขภาพเราก็จะเข้าใจถึงค�ำว่า Frailty ซ่ึงนิยามมันก็จะเป็นอีกทางหน่ึง แต่ว่า ในท่ีนี้เราใช้ครอบครัวหรือครัวเรือนที่เปราะบาง แล้วก็มี Definition ท่ีชัดเจน ตรงนีพ้ อฟงั ก็โอเคกเ็ ขา้ ใจ อันหนึ่งที่อยากเป็นข้อสังเกตนะคะ ถ้าเป็นผู้สูงอายุเปราะบางนะคะ ส�ำหรับ ผสู้ งู อายโุ ดยเฉพาะ ถา้ เปน็ นยิ ามตามองคก์ ารอนามยั โลกมนั กจ็ ะเนน้ ในเรอ่ื งของ ความก�้ำกงึ่ ระหว่างตัวผ้สู งู อายอุ ยู่ในช่วงทีช่ ว่ ยตวั เองได้ กบั ทีจ่ ะตกไปอยู่ในกล่มุ ท่ชี ่วยตัวเองไมไ่ ด้ เพราะฉะนัน้ กลมุ่ นอ้ี ยู่ตรงกลางแลว้ คะ่ ก�ำลังหมิ่นเหมท่ ่กี �ำลัง จะตอ้ งมีภาวะพึง่ พงิ นะคะ ซ่ึงตรงนใ้ี นงานทีอ่ าจารย์ที่น�ำเสนอ กจ็ ะเป็นลกั ษณะ ของผู้สูงอายุท่ีอยู่ในครอบครัว หรือครัวเรือนท่ีเปราะบาง เพราะฉะนั้นอาจจะ ไมไ่ ดเ้ ปน็ มติ ิสุขภาพอยา่ งเดียว อันนี้คือประเดน็ แรกทต่ี ้งั ขอ้ สงั เกต 22 โรงพยาบาลส่งเสรมิ สขุ ภาพต�ำบล 23 รองศาสตราจารย์ ดร.จิราพร เกศพิชญวัฒนา รองคณบดีคณะพยาบาลศาสตร์ จฬุ าลงกรณ์มหาวิทยาลัย 144 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

ที่น้ีอีกอันหนึ่งค่ะ คือข้อเสนอแนะของอาจารย์ที่พูดถึงเรื่องการดึงภาคเอกชน หรือทางด้านภาค Social enterprise เข้ามาช่วยในด้านของการพัฒนาระบบ การรองรับหรือการดูแลผู้สูงอายุ ตรงนี้ยังไม่ค่อยชัดเจนค่ะ คือเท่าท่ีฟังอาจจะ มีอยู่ใน Report ถ้าถามว่าขณะน้ีเร่ิมมีภาคเอกชนสนใจ หรือว่ามองในเร่ือง ของการเปลี่ยนแปลงของสังคมในเรื่องของสังคมสูงอายุของบ้านเรา พอเขาเห็น ความสำ� คญั และกส็ นใจอยู่ แตว่ า่ โจทยข์ องเรา บางทเี ขากไ็ มร่ หู้ รอกคะวา่ สงิ่ ทจ่ี ะ มานำ� เสนอ หรอื ว่ารูปแบบทเ่ี ขาจะทำ� นัน้ ควรจะทำ� ในรปู แบบไหน ในขณะนีน้ ะ คะ เท่าท่ีอาจารย์จิราพรได้คุยกับภาคเอกชน ก็จะมีคนรุ่นใหม่ค่ะ ที่มองธุรกิจ เกย่ี วกบั ดา้ นผสู้ งู อายเุ ปน็ ตลาดใหญ่ มกี ารเรม่ิ โครงการทเี่ ปน็ คนรนุ่ ใหม่ Start-up มาเปดิ เป็นคล้ายๆ Nursing home มีบริการทีเ่ ปน็ Application, Help at home ทเี่ ปน็ ภาค Private ทเ่ี ขา้ มาเลน่ เตม็ ตวั แตว่ า่ พอไปคยุ กบั เขา เขากบ็ อก เลยคะ มนั เปน็ เรือ่ งของ Cost ทค่ี ่อนข้างจะสูง เพราะฉะนน้ั ค่าบริการมนั ก็จะ สูงมาก เราจะทำ� อย่างไรที่จะทำ� ให้คนทเี่ ขากสนใจ มองว่ามันเป็นตลาด มันเป็น ช่องทางธุรกิจ แต่ว่าในขณะเดียวกันเราจะใส่อะไรบางอย่างเข้าไปเพื่อให้คน กลมุ่ นไี้ ด้พัฒนารูปแบบบริการที่สามารถจะเลี้ยงตวั ได้ ในขณะเดยี วกนั มนั กช็ ว่ ย ตอบโจทย์ให้กับสังคม โดยที่ภาครัฐที่อาจารย์ท�ำเป็นภาพท่ีภาครัฐจะต้องมา Support ตรงนค้ี งตอ้ งเปน็ โจทยใ์ หญท่ ภี่ าครฐั เราจะตอ้ งหารปู แบบในการสนบั สนนุ ว่าเราจะท�ำในเร่ืองของระบบภาษี หรือเป็นเร่ืองของการจัดอะไรบางอย่างท่ีเป็น ผลประโยชน์ให้กับภาคเอกชนท่ีเขาจะลงมาช่วยในการพัฒนาระบบตรงนี้ให้กับ ประเทศไทย ในงานของอาจารย์ทกุ ชิ้นนะคะ มคี วามสำ� คญั และกน็ ่าสนใจ แลว้ กเ็ ห็นดว้ ยกับ อาจารยส์ วุ ณิ อี ยา่ งยงิ่ วา่ ขณะนอี้ นั หนงึ่ ทเี่ รามอง และรฐั กจ็ ะพดู เสมอวา่ เรามรี ะบบ Long-term care เรามี care giver เรามี care manager ซงึ่ เราครอบคลมุ แล้วคะห้าแสนคนท่ีรัฐจะ Cover แต่ว่าถ้าไปดูของจริงในพื้นท่ี ในฐานะคนที่ ท�ำงานในด้านผู้สูงอายุโดยเฉพาะระบบ Long-term care ในเมืองใหญ่ ในกรุงเทพมหานคร เราจะพบปัญหาเยอะมากๆ ว่าเร่ืองของความครอบคลุม และเรอื่ งของคณุ ภาพ เราไม่ใช่ว่ามีแค่ Policy ว่ามจี �ำนวน Care giver สาม พนั คน มี Care manager สามพันกว่าคน มี Care givers เกือบแสนคน เท่าน้ัน มันไม่ใช่จ�ำนวน แต่ว่าเราคงต้องมองเร่ืองคุณภาพ อันน้ีก็คือส่ิงที่เรา อาจจะต้องศกึ ษาตอ่ ก็ขอบคุณ แลว้ กช็ ืน่ ชมจริงๆ คะ 145ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

คุณฐาณิชชา24 ขอบคุณอาจารย์ท่ีท�ำให้เห็นสถานการณ์อีกหนึ่งสถานการณ์ ตัวเองท�ำงานเร่ือง “ครอบครัวที่ประสบภาวะยากล�ำบาก” ช่ือดูล�ำบาก เหมอื นกนั คะ่ พอเราท�ำงานเร่ืองครอบครวั ทป่ี ระสบความยากล�ำบาก เรากอ็ ยาก เห็นทางออก และเคร่ืองมือใหม่ๆ ท่ีจะท�ำงานด้วยกัน ตอนนี้พอมาฟัง ตัวเอง ก็พบวา่ งานวิจัยของอาจารย์ชว่ ยเรา Confirm มาก ทางออกท่ไี ม่ใชก่ ลไกรฐั เน่ยี มนั มี เวลาทเ่ี ราพบวา่ กลไกรฐั ทำ� งานมขี อ้ จำ� กดั แลว้ เรากอ็ ยากเหน็ ทางออกอนื่ ๆ ทอ่ี าจารย์พูดถึง เชน่ องค์กรปกครองส่วนท้องถิน่ อนั นเี้ ราคิดวา่ เป็นอกี องค์กร หน่งึ ที่อยู่ในพ้ืนที่จรงิ ๆ สถานประกอบการกด็ ี หรือภาคประชาสงั คมในพ้นื ที่ก็ดี เราอยากเหน็ กลไกคขู่ นานกับกลไกรัฐ ท่มี ันจะเป็นทางออกใหม่ๆ และเวลาอาจารย์พูดถึงเรื่องแม่ มันชี้ให้เห็นว่า ท�ำไมเด็กถึงเกิดน้อยลง เพราะแม่มีทุกข์เมื่อมีลูก แม่ไม่มีคนช่วยเม่ือมีลูก บทบาทของเพศชายมีความ ส�ำคญั สิ่งท่ีเราพดู ถึงกค็ อื วันนค้ี วามสัมพันธข์ องครอบครวั บ ทบาทหน้าท่ขี อง คนในครอบครัว และการพ่ึงพาตนเองของครอบครัวลดลง มันท�ำให้เห็นว่า ครอบครวั เกดิ ภาวะเปราะบาง และที่อาจารย์พูดถึงเรื่องผู้สูงอายุ เราพบว่าผู้สูงพ่ึงพาคนอ่ืนร้อยเปอร์เซ็นต์เต็ม มีเยอะ เชน่ ตดิ เตียง หรือเปน็ อัลไซเมอร์ เราเจอครอบครัวหน่งึ ที่ต้องลา่ มพ่อ ไวใ้ นบา้ น ชาวบา้ นกม็ าบอกกบั มลู นธิ ฯิ วา่ ใหไ้ ปชว่ ย เพราะวา่ บา้ นนลี้ า่ มผสู้ งู อายุ ไว้ ท�ำไมถึงต้องล่าม คือถ้าไม่ล่ามเขาออกไปข้างนอก และเขาเป็นอัลไซเมอร์ ลูกต้องออกไปท�ำนา กลางวันเอาข้าวมาให้ ตอนเย็นออกไป ถ้าไม่ล่ามแล้ว เขาหลุดออกไปจากบ้านแน่ๆ หาไม่เจอ ชุมชนหรือขบวนการอ่ืนๆ จะเข้ามา มีสว่ นชว่ ยแค่ไหน อาจารย์พูดถึงเร่ืองของฐานข้อมูล ความจ�ำเป็นของการสแกนครอบครัวในพื้นท่ี จ�ำเป็นมาก ตอนท่ีมูลนิธิฯ ของเราท�ำแผนที่เดินดิน มันเป็น Manual มาก มันเป็นชาวบ้านมากๆ แต่ว่ามันเห็นจริงๆ ว่าแผนท่ีเดินดินมันเจอทุกครัวเรือน ทุกหมู่บ้านในครอบครัวนั้น แล้วก็สแกนออกมาว่าปัญหาอะไรท่ีเจอ และจะ ออกแบบกจิ กรรมอยา่ งไรทจี่ ะชว่ ยเหลอื ขอ้ มลู นนั้ อยใู่ นพนื้ ที่ อยา่ เอาไปสว่ นกลาง นะคะ ไมม่ ปี ระโยชน์ เพราะคงตอ้ งกลบั ไปทชี่ มุ ชนจรงิ ๆ เพราะเขาจำ� เปน็ จะตอ้ ง ใช้ข้อมลู นใ้ี นการดูแลคนในชุมชนของตนเอง 24 คณุ ฐาณิชชา ล้มิ พานชิ ผ้จู ดั การมูลนิธิเครอื ข่ายครอบครัว 146 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

อเมริกาหรอื องั กฤษที่กำ� ลังท�ำงานด้านนี้ หลายประเทศรัฐสนบั สนุนให้องค์กรอ่นื ทำ� งาน รฐั ไมจ่ �ำเปน็ ต้องท�ำเอง ตอนนี้ฉนั กย็ งั เชอ่ื แบบนอ้ี ยนู่ ะคะ แล้วงานวจิ ยั ก็ Support วธิ คี ิดนี้ ขอบคุณมาก แล้วก็ได้ประโยชนม์ าก แล้วจะกลับไปท�ำงาน เหมอื นเดิมคะ ขอบคณุ คะ คณุ จริ ะพันธ์25 กข็ อชืน่ ชมนะครบั วา่ ส่งิ ท่พี วกเรา ทีมนที้ ำ� เราก็อยากให้ทา่ นชว่ ยสรา้ งความ ชัดเจนให้สังคมไทยได้รู้ว่า ครอบครัวไทยในขณะน้ีมันเป็นอย่างไร และก็มีใคร ดแู ลอยบู่ า้ ง ขณะนที้ างคณะของทา่ นทง้ั 5 คนทอ่ี ยบู่ นเวทนี ี้ กไ็ ดร้ ว่ มทำ� มาตง้ั แต่ Phase แรกแล้ว มา Phase ท่ีสอง ผมก็คิดว่าภาพเราเร่ิมเข้าใจมากข้ึนว่า ครอบครัวไทยเป็นอย่างไร และก็ขณะน้ีความเข้าใจท่ีตอนผมร่างแผนประชากร กบั ทา่ นโฆสติ 26 ทา่ นกบ็ อกผมวา่ อยา่ ไปสรปุ เอาเอง มกั งา่ ย พดู เอาเอง คดิ เอาเอง อะไรอย่างนี้ ก็เลยมาขอให้ทีมอาจารย์ภูเบศร์ช่วยหาข้อมูลให้เรา เวลาเรามี นโยบายอะไร เราจะได้สามารถช่วยไดจ้ รงิ กเ็ ริ่มชัดเจนข้นึ ผมขอพูดภาพรวมก็แล้วกัน ไม่อยากจะลงไปรายวิจัยแต่ละเร่ือง เพียงแต่ว่า วธิ วี จิ ยั เชงิ คณุ ภาพมนั มขี อ้ ตอ้ งระมดั ระวงั อยา่ งไรกช็ ว่ ยเขยี นลงไปใหด้ ว้ ย เพราะ วา่ ขอ้ มลู มันอาจจะจำ� นวนน้อย อย่างนีเ้ ราตอ้ งมขี ้อพึงระวงั วา่ เวลาท่หี นว่ ยงาน เขาเอาไปใช้ โดยเฉพาะพวกสภาพัฒน์ฯ มันต้องไปบอกต่อให้ ครม.27 แต่ผม ก็เช่ือนะครับ อย่างอาจารย์ มนสิการไปดูสังคมออนไลน์น่ี แล้วก็เช่ือว่าผู้หญิง เม่ือมีลูกแล้วต้องออกจากงาน ผมก็เชื่อนะว่ามีจริง แต่ว่าพอจะไปช่วยเหลือน่ี ผมก็อ่านงานของอาจารย์มนสิการไป ผมไปจับความได้อย่างหน่ึงว่าคนออกเน่ีย ส่วนใหญ่เป็นผู้มีรายได้ต่�ำด้วยนะ แล้วอาจารย์เสนอการพ่ึงศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก อะไรทำ� นองนัน้ ตอ้ งลงทนุ ในศนู ย์เดก็ เล็กท่ี ผมเองไมแ่ นใ่ จว่า เราทำ� แค่นม้ี ันจะ ช่วยไดห้ รอื เปลา่ ผมมปี ัญหาอย่เู ร่อื งการใช้ขอ้ มลู เชงิ คณุ ภาพ เพราะมันเปน็ งาน วิจัยเชิงคุณภาพ เวลาหน่วยนโยบายเคา้ เอาไปใช้ 25 คุณจิระพันธ์ กัลประวทิ ย์ อดีตผู้อำ� นวยการส�ำนักยุทธศาสตรแ์ ละการวางแผนพัฒนาสังคม ส�ำนักงานคณะกรรมการ พัฒนาการเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ 26 โฆสิต ปั้นเปี่ยมรัษฎ์ อดีตรองนายกรัฐมนตรี รัฐมนตรีว่าการกระทรวงอุตสาหกรรม รองเลขาธิการส�ำนักงาน คณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ 27 คณะรัฐมนตรี 147ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

อันที่สองผมมีปัญหาเรื่องข้อเสนอแนะเพราะว่าเวลาคิดนโยบาย และต้องลงทุน ผมวา่ ตอ้ งหาทางไปชว่ ยคนทเี่ ขาออกจากการงาน ทำ� อยา่ งไรใหเ้ ขาทำ� งานไปดว้ ย งานอิสระอย่าง Self-employed หาทางสักอย่างหนึ่ง ให้เขามีงานท�ำไปด้วย และเล้ียงลูกไปด้วย ท�ำงานไปด้วยได้ ผมว่ารัฐน่าจะไปส่งเสริมพวกอย่างน้ี แล้วให้เขามที นุ เมื่อมบี ุตรแลว้ ตอ้ งออกจากงาน ยงิ่ คนที่มีรายไดต้ ่�ำ เราอาจจะ ต้องมีแหล่งเงินทุนโดยเฉพาะและจะมีพวกแบงค์ไปช่วย เพื่อให้เขามีรายได้ขึ้น ในท�ำนองนี้ ส่วนงานของอาจารย์ศุทธิดา ผมดูแล้วเหมือนไม่มีปัญหาเลย มันแลดูดีไปหมด เลย ยกเว้นอันเดียวคือครอบครัวผ้สู งู อายทุ ่ีอยขู่ ้ามรุ่น ซึ่งมีเจด็ สบิ กว่าเปอร์เซ็นต์ นะท่ตี อบวา่ ความพึงพอใจในรายไดไ้ มเ่ พยี งพอ เม่ือมนั ไม่เพยี งพอในรายไดแ้ ล้ว อาจารยจ์ ะมขี อ้ เสนอแนะใหพ้ วกนเ้ี ขาอยา่ งไร ชว่ ยไดไ้ หม ขอใหค้ ณะวจิ ยั ชว่ ยคดิ หนอ่ ยวา่ ทจ่ี ะไปชว่ ยเขาไดจ้ ริงๆ ทำ� อย่างไร ขอใหม้ นั กว้างหน่อย แลว้ ก็อย่าพึ่ง ภาครัฐอย่างเดียว ผมมาจากเศรษฐกิจ และผมเช่ือว่าการท�ำธุรกิจมันย่ังยืน การไปสงเคราะห์มันจะไม่ย่ังยืน จะท�ำอย่างไรให้ครอบครัวเขาพ่ึงตัวเองได้ พอพูดว่าผู้หญิงต้องออกจากงานแล้วมาเล้ียงลูก ท�ำอย่างไรให้เค้าพึ่งตัวเองได้ อันนน้ั ผมขอให้ช่วยคดิ ใหม้ ากกวา่ น้ีหนอ่ ยเพราะ ทางอาจารย์ปิยวัฒน์ก็เหมือนกัน ผมดูแล้วก็ไปพ่ึงอยู่กับศูนย์สองศูนย์ คือศูนย์ ผู้สูงอายุ และก็ศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก ผมไม่แน่ใจว่าไปท�ำพวกน้ีแล้วมันจะช่วยได้ หรอื เปลา่ มนั มคี ำ� ถามในฐานะทเี่ วลาทไ่ี ปทำ� นโยบาย เพราะวา่ เรากล็ งทนุ ไปเยอะ แล้ว แต่ผมเห็นด้วยนะทีท่ า่ นพูดเร่ืองไม่มีข้อมูล แลว้ Finding ของทา่ นอันหนึ่ง ท่ีผมสนใจคือ ผมเพ่ิงรู้นะว่าพวกท้องถ่ินเขาไม่มีข้อมูลว่าครอบครัวไหนเป็น อยา่ งไร เขาไม่มีขอ้ มูลในการทำ� งาน จึง priority ยากว่างานไหนว่าควรจะตอ้ ง ให้เป็นความส�ำคัญอันดับแรก อันดับสอง อันดับสาม ครัวเรือนไหนเปราะบาง ไหนไมเ่ ปราะบาง ผมกเ็ ลยไมร่ วู้ า่ เมอื่ เราทำ� ไปสองไปอยา่ งนแ้ี ลว้ แลว้ มนั จะทำ� ให้ เราไดม้ นั ได้จริงๆ ไหม ผมกพ็ ดู จรงิ ๆ นะวา่ บางทเี รากม็ กั งา่ ย คอื โยนไปใหท้ อ้ งถน่ิ แตจ่ รงิ ๆ ผมวา่ ไมใ่ ช่ ผมวา่ มนั ตอ้ งขน้ึ อยกู่ บั วา่ เราตอ้ งไปชว่ ยสมาชกิ ในครอบครวั ใหส้ ามารถ Support กันให้อยู่ได้ คิดถึง Members of family ไว้ เม่ือคนๆ หนึ่งเป็นอะไรไป อีกคนหนึ่งจะต้องท�ำอะไรเพ่ือให้อีกคนหน่ึงอยู่ได้ ถ้าไปพ่ึงภาครัฐอย่างเดียว ผมไมเ่ ช่ือ ผมท�ำแผนมาไม่รเู้ ทา่ ไหรแ่ ลว้ ผมไม่เคยเชือ่ เลย 148 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

แลว้ ทา่ นสดุ ทา้ ย ทเ่ี สนอใหร้ ฐั ปรบั บทบาทจากผใู้ หบ้ รกิ ารเปน็ ผสู้ ง่ เสรมิ นะ เขาไม่ ให้หรอก เขาอยากให้บริการนะ เขาอยากท�ำ ผมว่านะไปคิดถึงภาคเอกชน เถอะครบั จะทำ� อยา่ งไร พวกธรุ กจิ ใหเ้ ขา้ มาทำ� แลว้ มนั จะยงั่ ยนื ผมวา่ ความสำ� เรจ็ ไมไ่ ดม้ าจากภาครฐั หรอก ภาครฐั เขาทำ� โดยหนา้ ทอ่ี ยแู่ ลว้ อยา่ งทท่ี า่ นไปพบๆ มา ผมเองทำ� เรอ่ื งนมี้ า ผมกพ็ ดู ทสี่ ภาพฒั นฯ์ นะครบั วา่ เรอื่ งหลายเรอ่ื งเราทำ� มาเยอะ แลว้ แตเ่ รอ่ื งครอบครวั เราไมเ่ คยไปชว่ ย คอื พวกธรุ กจิ เนยี่ ผมบอกเลยนะวา่ เราไป เอาภาษไี ปช่วยให้ใหเ้ ขาส่งออกได้ ในขณะท่คี รอบครวั อย่ไู ม่ได้นสี่ เิ ราไมร่ จู้ ะช่วย อยา่ งไรใหเ้ ขาชว่ ยตวั เองได้ ผมกเ็ ลยพงึ่ พวกทา่ นนแี่ หละ ชว่ ยหาคำ� ตอบ แลว้ เรา จะท�ำอย่างไร เราเนี่ยภาครัฐ คิดเอาเองมันไม่ได้นะ ผมว่าบางทีมันจะต้องคิด แบบธรุ กจิ เพ่อื จะทำ� ใหเ้ คา้ อยไู่ ด้ มรี ายได้ คือตอ้ งหดั คิดแบบธุรกิจบ้าง ถา้ คดิ แบบภาครฐั อยา่ งเดยี ว ผมวา่ มนั กเ็ ดมิ ๆ อกี มนั กเ็ ลยทำ� ใหข้ อ้ เสนอมนั ไมต่ น่ื เตน้ อยากทำ� ใหม้ นั ตนื่ เตน้ หนอ่ ย เพราะวา่ เราในฐานะทรี่ แู้ ลว้ วา่ มนั ไปเจอปญั หาอะไร อยา่ งไรเนยี่ แล้วเราตอ้ งคิดทำ� นองอยา่ งนี้ สุดทา้ ยกอ็ ยากจะฝากอกี เรื่องหน่งึ คือช่วยท�ำให้มันส้ันๆ หนอ่ ย รายงานมนั ยาว มากเลยนะครับ ทำ� ใหม้ นั สั้นๆ หนอ่ ย แลว้ สดุ ทา้ ยจริงๆ ก็อยากฝาก สกว. ว่า เราทำ� Phase หนงึ่ Phase สอง นา่ จะหาใครมาเขยี นเปน็ พอ็ กเกต็ บคุ๊ เปน็ เลม่ ๆ ส้ันๆ นะ ว่าเราพบอะไรกันมาบ้าง เราไปเจอมานะว่าครอบครัวเป็นอย่างไร ขณะน้ีใครดูแลอยู่ อยู่กันอย่างไรบ้าง เผื่อจะได้เกิดไอเดียต่อใครกับใครที่จะมา ชว่ ยกนั เพราะวา่ เรอื่ งนมี้ นั เปน็ ขอ้ มลู ทไี่ มค่ อ่ ยมใี ครรเู้ ลย พยายามเผยแพรท่ ำ� เปน็ พ็อกเกต็ บุ๊คให้ผ้คู นเขารู้ ฝาก สกว. ด้วย ขอบคณุ ครบั คุณรัจนา28 จากฟงั วนั นน้ี ะคะ กช็ นื่ ชมมากเลย เปน็ การทำ� งานของหนมุ่ สาวรนุ่ ใหม่ แมก้ ระทงั่ การน�ำเสนอ มาฟังแลว้ กโ็ อเคมาก แตว่ ่าพอยอ้ นกลบั ทำ� ไมเราอ่านแลว้ ไม่เจอ อย่างน้ี ก็อุตส่าอ่านนะ อย่างที่พี่จิระพันธ์บอก เล่มอย่างน้ีนะ น่ังอ่านจนหมด คือส่งมาให้แล้วก็เกรงใจ ก็พยายามจะอ่านต่อ แต่ว่าก็ยินดีนะอ่านแล้วก็ได้ ความรู้ หลายๆ เรอื่ งทมี่ กี ารศกึ ษานวตั กรรม อา่ นแลว้ เปน็ ความรใู้ หมห่ ลายเรอื่ ง เป็นเร่ืองที่มีประโยชน์นะ และก็จะเห็นว่ามันมีข้อเสนอแนะอะไรที่เป็นประโยชน์ บางข้อเสนอแนะทเ่ี ราอา่ น อ่านแลว้ มนั เหมอื นกับทัว่ ๆ ไปนะ ซงึ่ ในรายละเอียด มีเยอะ เพราะฉะนัน้ อาจจะต้องใหไ้ ปปรับเขยี นใหม่ เชน่ สมมตุ วิ า่ ยกตัวอย่าง 28 คณุ รัจนา เนตรแสงทิพย์ อดตี รองปลดั กระทรวงเทคโนโลยสี ารสนเทศและการสือ่ สาร 149ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

ของเรื่องระบบสนับสนุนน่ะ เขียนว่าน่าจะเปล่ียนมาเป็นระบบสนับสนุน เขียน แค่นนั้ เป็นแนวทางท่หี น่ึงหรอื อะไรเน่ยี ซง่ึ ถา้ คนอา่ นทั่วๆ ไปโดยไม่ไปอ่านข้าง ในนวตั รกรรมของเลม่ น้ีรอ้ ยกวา่ หนา้ เฉพาะเรือ่ ง SIP นี้ ซงึ่ ดีมากนะคะ เพราะ ฉะนนั้ อาจจะตอ้ งเพมิ่ แนวทางวา่ ใชร้ ะบบสนบั สนนุ เพอ่ื อะไร อยา่ งนอ้ ยใหเ้ ขาสนใจ ก่อน เพื่อลดภาระการใช้จ่ายของรฐั ใหจ้ ่ายเฉพาะโครงการทป่ี ระสบความส�ำเร็จ แต่อย่างไรก็ตาม อาจจะมีข้อเสนอแนะเพิ่มเติมว่า ในบริบทของประเทศไทย อาจจะต้องศึกษาเพ่ิมเติมเรื่องกฏหมาย ความเป็นไปได้ หรือความโปร่งใส ในการใหท้ นุ หรอื ระดมทนุ หรอื หนว่ ยงานกลางทอี่ าจารยไ์ ดพ้ ดู ไป อนั นที้ ง้ั สชี่ ดุ เลย อ่านขอ้ เสนอแนะแล้ว ในรายละเอยี ดท่อี ่านเน่ีย มนั มีมากกวา่ น้ัน ที่น้ีเรื่องที่สองที่อยากจะพูด ก็คือเร่ืองข้อมูลที่อาจารย์บอกว่าไม่มีข้อมูล ก็เลย นึกย้อนไป เม่ือก่อนที่มาอยู่ท่ีกระทรวง เป็นรองผู้อ�ำนวยการส�ำนักงานสถิติ จำ� ไดว้ า่ สถติ เิ ขามโี ครงการสำ� รวจหมบู่ า้ น ใชค้ ำ� วา่ สำ� รวจ แตว่ า่ ทำ� ทกุ หมบู่ า้ นแลว้ ให้ก�ำนันผู้ใหญ่บ้านเป็นคนเก็บ ก็จะมีข้อมูลทุกเร่ือง แต่ว่าไม่อยู่สถิติหลายปี ไมท่ ราบวา่ เขายงั ท�ำอยหู่ รอื เปล่า แต่ไม่ใช่ จปฐ. หรืออะไรนะ จะเป็นการส�ำรวจ หมู่บา้ นของสถิติ อันนน้ั ของ พม. หรอื ของพฒั นาชมุ ชนหรืออะไร ซงึ่ เข้าใจวา่ คุณภาพน่าจะดีกว่าหลายๆ หน่วยงานท�ำ เพราะเป็นข้อมูลดิบ ขณะเดียวกัน เราถามเรื่องสมาชิกด้วย เราก็จะได้เป็นครัวเรือนคนเดียว อะไรอย่างนี้ ถ้าจะ ถามเพิ่มเร่ืองเจ็บป่วย อะไรอย่างนี้ ไม่แน่ใจนะว่าเขายังท�ำอยู่หรือเปล่า ถ้าหน่วยงานที่เกี่ยวข้องอยากได้อาจจะต้องไปติดต่อเพื่อร้ือฟื้น เพราะมันเป็น Series มาเปน็ สบิ ปี น่าสนใจ ท�ำมาเจ็ดแปดหม่นื หมู่บา้ นนะคะลองดู ทเี่ ร่ืองค�ำที่สำ� คญั อกี ค�ำหน่ึงก็คือ ก็คือเรอื่ ง Definition หรอื คำ� นยิ าม เน่ืองจาก จะเหน็ วา่ พม. หรอื วา่ หนว่ ยงานใดๆ กต็ ามมคี ำ� นยิ าม หรอื วา่ คนทวั่ ไปจะเขา้ ใจ ค�ำนิยามท่ีแตกต่างกันมาก อันน้ีพูดจากในเอกสารนะคะว่า ค�ำนิยามก็มีของ อาจารย์ศิริวรรณ เอามาไว้อยู่ในบทที่หนึ่ง ค�ำนิยามเฉพาะ ซึ่งถูกแล้ว เพราะ อันนี้เป็นค�ำนิยามเฉพาะในการศึกษาของเรา ซ่ึงคนจะใช้เขาอ่านปั๊บเขาก็จะได้ รู้ว่า ขอบข่าย ขอบเขตมันหมายถึงอะไร แต่ว่าก็มีข้อสังเกตว่าค�ำนิยามก็ไป กระจายอยูใ่ นบทตา่ งๆ ด้วย ลักษณะการเขยี นค�ำนิยาม ทเี่ ป็นมาตรฐานสากล ท่ัวไป ซ่ึงส�ำนักงานสถิติแห่งชาติเขาใช้กันด้วย ท่ีนี้พอเราพูดถึงค�ำนิยามของ อาจารย์ศริ ิวรรณ การศกึ ษานีด้ มี าก ดภู าพรวมจาก Survey ใหญ่ๆ ส�ำมะโน หรือส�ำรวจผู้สูงอายุ หรืออะไรก็ตามที่มีการส�ำรวจเอง หรือที่มีการวิเคราะห์ 150 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

แต่ย่อมมีข้อสังเกตว่า การแบ่งกลุ่มเปราะบางของในภาพรวมที่ใช้ข้อมูลของ สำ� นกั งานแหง่ ชาติ หรอื ของใครกต็ าม จะแบง่ เปน็ หา้ กลมุ่ แตพ่ อถงึ มกี ารสำ� รวจนี้ จะเพมิ่ เปน็ กลมุ่ อนื่ ๆ อกี หนงึ่ กลมุ่ ซงึ่ ขนาดตวั อยา่ งจาก 136 เหลอื ประมาณนค้ี ะ กลมุ่ นม้ี ตี งั้ 26 ซง่ึ เยอะมาก แสดงวา่ ใหค้ วามสำ� คญั คำ� นยิ าม หรอื การ classified มนั ควรจะเทา่ กันไหม จะแบ่งเปน็ หา้ หรอื แบ่งเป็นหกกใ็ ห้เทา่ กนั เพอ่ื จะให้เวลา ดตู วั เลข หรือวิเคราะหเ์ ปรยี บเทียบอะไรมนั จะได้ แล้วภาพรวมท�ำไมเปราะบาง มหี า้ กลุ่ม ทำ� ไมการส�ำรวจที่เกบ็ ขอ้ มูลท�ำไมเปราะบางมีหกกลุม่ เพราะวา่ ตัวเอง เนี่ยอยู่ในกลมุ่ ที่หกไง ตอนน้ีเลยทราบว่าผ้สู ูงอายุอยู่ด้วยกัน ทนี่ พี้ อมาดวู า่ เราอยเู่ ราเปน็ เปราะบางแลว้ กม็ าดวู า่ เราเปราะบางหรอื เปลา่ เพราะ นั่งคุยอยู่กับพ่ีสาว ตัวเองมีเงินบ�ำนาญ พ่ีสาวไม่มี ดูว่าเขาเปราะบางหรือเปล่า ปรากฏว่าเค้ามีเงินออม ท่ีน้ีก็ดูที่เห็นจากการทบทวนวรรณกรรม จะไม่เห็นว่ามี การพดู เรอ่ื งเงนิ ออมของผสู้ งู อายุ ซงึ่ ตวั นจี้ ะเปน็ ตวั ทสี่ �ำคญั เพราะจากการท�ำวจิ ยั ทกุ อนั นี้ จะเหน็ วา่ เรอ่ื งรายได้ เรอ่ื งความยากจนจะมปี จั จยั มผี ลกระทบทง้ั นน้ั เลย ซงึ่ ในการสำ� รวจผสู้ งู อายุ เขา้ ใจวา่ มี เพราะเคยทำ� สำ� รวจเรอ่ื งความสขุ คนไทยมา จะมวี า่ ผสู้ งู อายทุ มี่ เี งนิ ออมจะมคี วามสขุ มากกวา่ หรอื ผสู้ งู อายทุ อ่ี ยกู่ บั ลกู กบั หลาน มคี วามสขุ มากกวา่ อยกู่ บั คนอนื่ หรอื วา่ มากกวา่ อยคู่ นเดยี ว อะไรอยา่ งนค้ี ะ เขา้ ใจ วา่ มขี ้อมูลนะ อยากจะให้เพิม่ เพราะวา่ ตัวนน้ี ่าจะเปน็ ตวั ทส่ี �ำคญั แล้วก็อีกเรื่องที่ส�ำคัญท่ีอยากจะพูดคือข้อจ�ำกัดในการน�ำเสนอข้อมูล เช่น ที่พี่จิระพันธ์พูดไปนิดหน่ึง เช่น เรื่องการเก็บข้อมูลในพันทิป หรือเฟสบุ๊ค แล้วก็มีการเก็บข้อมูลเชิงลึกจากคนท่ีมีลูกแต่อยู่ในเมือง ฉะน้ันจะมีข้อจ�ำกัด ในการน�ำเสนอข้อมูลแล้วว่า อันน้มี นั ไมไ่ ด้เปน็ การสำ� หรบั ภาพรวมท้ังในเขตและ นอกเขต เพราะวา่ หนง่ึ คนทจี่ ะตอบในพนั ทปิ ไดค้ อื คนสมยั ใหม่ รนุ่ ใหมท่ ส่ี ว่ นใหญ่ อยู่ในเมือง ถูกไหมคะจะมีข้อจ�ำกัดในการน�ำเสนอข้อมูลสักนิดหน่ึง แจ้งไว้ ใหห้ นอ่ ย ในข้อจำ� กัดอาจจะจำ� เปน็ ตอ้ งมี ถงึ แม้ผลสรปุ แนวทางมนั อาจจะพอใช้ ได้ทั้งสองฝ่งั แล้วก็อกี เร่ืองหนึ่งที่ตัวเอง Concern มาก เน่อื งจากที่เคยอยสู่ ถถิ ิ แห่งชาติ เร่ืองการแบง่ กลมุ่ ของอาจารย์ 70 กล่มุ เขายนื ยันว่าออกไม่ได้ จะเลา่ ใหฟ้ งั เรอ่ื งการเลอื กตวั อยา่ งเปน็ ตวั แทนนะคะ สมมตุ วิ า่ เวลาฝา่ ย Sampling เขา จะก�ำหนดขนาดตัวอย่าง หรือก�ำหนดวิธีการว่าจะเป็นการ Classify หรือเป็น cluster หรือเป็นอะไร เขาจะดเู ร่อื งความเชอ่ื มน่ั ของขอ้ มลู เช่น ถา้ ออกขอ้ มูล ระดับประเทศ จะมีขนาดตัวอย่างเท่านี้ ถ้าระดับภาคต้องเพ่ิมมาหน่อย ระดับ จังหวัดจะต้องเพ่ิมให้มากขึ้นเพ่ือจะเป็นตัวแทนท่ีดี ขณะเดียวกันถึงแม้ว่าระดับ 151ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

ตา่ งๆ ตอ้ งดวู า่ ในแตล่ ะระดบั สามารถนำ� เสนอขอ้ มลู ไดส้ กั ก่ี Size เชน่ ตามกลมุ่ อายุแปด เก้า Size ยกตัวอย่างเรื่องผู้สูงอายุท่ีเราเอามาแยก ถ้าอ่านลงไปอยู่ ประมาณเปน็ หลกั หมน่ื แตจ่ ะ Weigh up ขน้ึ ไปเปน็ ประชากรสงู อายอุ ยปู่ ระมาณ สักสิบล้าน เพราะอย่างน้อยตัวที่ Weigh up ข้ึนไปเน่ียต้องเป็นร้อย หรือ เปน็ พนั ขึ้น เพราะว่ามันไมพ่ อ แลว้ แตภ่ าคเพราะฉะนนั้ พอเราดตู ัวเลข 70 กลุม่ ซ่ึงอยู่ท่ีภาคผนวกท้ายเล่มต้องเขียนว่าค�ำนวนเอง วิเคราะห์ประมวลผลเอง เพิ่มเติม แต่มีบางตัวเนี่ยภาพรวมที่ Weigh up ข้ึนไปแล้วเน่ียได้อยู่ร้อยกว่า อันน้ีเดาด้วยประสบการณ์ว่าน่าจะเจอตัวแทนสักหนึ่งรายท้ังประเทศหรืออะไร ซงึ่ การเจอตวั แทนหนง่ึ รายหรอื อะไรอยา่ งนี้ การหา Variance หรอื ความแปรปรวน ของข้อมูลมันหาไม่ได้ เพราะฉะน้ันข้อมูลที่เรา Classify มากขนาดน้ี ตัวเลข หลายตัวท่ีไม่ถูกต้อง คือความคลาดเคล่ือนสูงเกินกว่าที่จะน�ำเสนอได้ เพราะ ฉะน้ันต้องรบกวนว่าจะต้องไปดูใหม่ แล้วก็ Group ถ้าตัวอย่างเป็นประมาณ สักเปน็ หม่นื ๆ นี่ Group ได้อยา่ งมากสักสิบหรอื สิบสองกลุ่ม คิดว่าอย่างนนั้ นะ ทสี่ ำ� คัญๆ ฉะนน้ั 70 กลุ่มยังยืนยันวา่ ไมไ่ ด้ แตว่ ่าอาจารย์คิดว่าได้ อยากจะขอ ให้ไปหารือกบั Sampling ของสำ� นกั งานสติถิแหง่ ชาติ เพราะวา่ ปี 54 ปี 57 เน่ีย ตอนนั้นอยู่สถิติจัดคุมงานส�ำรวจทางด้านครัวเรือนทั้งหมด ทางด้านสังคม ทง้ั หมด กค็ ิดว่าออกไม่ได้ เวลาเขาจะเลือกตวั อยา่ งมา Classify เค้าจะดู Size ของแตล่ ะเรอ่ื งกอ่ น เชน่ กลมุ่ อายุ 7 กลมุ่ หรอื อะไรพวกนค้ี ะ เพราะฉะนนั้ ลกั ษณะ พวกน้จี ะมีความสำ� คัญ เพราะว่าเวลาอาจารย์ออกเป็น report ไป แล้วก็ผ่านการวิจารณ์ ผ่านการ Discuss เรียบร้อยแล้ว แล้วส่ง สกว. ฉะน้ันคนท่ีใช้ข้อมูลต้องถือว่าข้อมูลน้ัน ถูกตอ้ ง แลว้ ขอ้ มลู ลกั ษณะการออก 70 กลุม่ เนย่ี เปน็ ไมไ่ ด้อย่แู ลว้ คิดวา่ น่าจะ ประมาณสัก 10 กลุ่มได้ แต่ว่าจะลองไปหารือกับทางสถิติดูว่า วิธีการเลือก ตวั อย่างกับพวกนี้ เคา้ สามารถออกได้มากท่ีสุดเท่าไหร่ ดร.ศุทธดิ า ขออนญุ าต Response นะคะ เพราะจริงแลว้ 70 รูปแบบคือหมายถึงวา่ เราไม่ ไดด้ ูในเร่ืองท่วี า่ จำ� นวนเทา่ ไหร่อะไรอย่างนี้ ในตอนแรก แต่ว่าอยากจะแบง่ ให้ เหน็ วา่ เราสามารถที่จะจดั กลุ่มผสู้ ูงอายุเนย่ี มีก่ีรูปแบบก็เลยออกมาเป็น 70 แต่ วา่ ในตัวเนือ้ หาก็จะเห็นว่าเรากจ็ ะแบง่ เป็นรูปแบบใหญๆ่ แลว้ มยี ่อยๆ อยู่ในตัว เชน่ ทท่ี า่ นรจั นาไดบ้ อกไวค้ ะกป็ ระมาณสบิ รปู แบบนะ่ คะ ทหี่ ลกั ๆ นะ่ คะ เพราะ ฉะนัน้ ตรงส่วนนั้นเราก็เลยเอาในภาคผนวก เพราะคดิ ว่าจะกระจายให้เห็นเฉยๆ ว่าจรงิ ๆ มแี บบไหนบ้าง 152 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

คุณรัจนา เพราะว่าคนสามารถดงึ ตวั เลขทกุ ตัวจาก Report ไปใช้ได้ อาจารยน์ ่าจะดู คอื พวกน้ีพ่ีเข้าใจนะ ปกติเวลาเราท�ำ เราอาจจะ Classify เยอะๆ เพื่อจะเป็น แนวทางของเรา Worksheet ในการท�ำงาน แตว่ า่ ออกมาใน Report ก็ยงั คดิ ว่า คืออาจจะ Group นะคะเป็นกลุม่ ไป เพราะว่าตัวเลขเขานา่ สนใจหลายตัว ดร.ศทุ ธิดา เพราะว่าท้ัง 70 แล้วเราก็ Group ออกมาแล้วเป็นกลุ่มใหญ่ๆ หลังจากนั้น เราก็เลือกมาว่า กลุ่มไหนที่เปราะบางบ้าง ก็อยู่ในตัว Report น่ะคะ เพราะฉะนนั้ ขออนุญาตเอาส่วนนอี้ อกนะคะ คณุ รจั นา และก็ตอ้ งไปดูห้ากลุม่ กับหกกล่มุ ด้วยนะ อันน้ยี งั เป็นหว่ งอยู่ อ.ศทุ ธิดา ค่ะ คณุ รัจนา แลว้ กอ็ กี เรอื่ งหนงึ่ เรอื่ งทมี่ กี ารถามแลว้ กค็ นหนง่ึ ตอบหลายคำ� ตอบนะ่ มนั เหมอื น กบั ถา้ เราสรา้ งแบบสอบถาม หมายถงึ สรา้ งแบบสอบถาม เชน่ ตอบได้ 5 คำ� ตอบ หมายความว่าจรงิ ๆ เราก็ควรต้องมีคำ� ถาม 5 คำ� ถาม วา่ มีอนั นีไ้ หม มหี รือไมม่ ี เพียงแต่ว่าเราให้เขาถามทีเดียว เพื่อสะดวกในการ Tick เพราะฉะนั้นเวลา การหาเปอร์เซน็ ต์ เพราะเนอ่ื งจากว่าเป็นขอ้ มลู ทบี่ วกกันไมใ่ ช่กระทบร้อย ฉะนน้ั เราจะเอายอดคนที่ตอบ คนหน่ึงตอบ มีการนับซ�้ำถูกไหมคะ บางคนตอบหนึ่ง ก็นับมาหนึ่ง นาย ข ตอบมา 3 ก็นับ 3 ซ่ึงพอเราได้ เราเอามาเป็นตัวหาร มันจะมีปัญหาในการตีความแล้ว เพราะฉะนั้นแนะน�ำให้หารด้วยฐานท่ีเป็น ประชากร เชน่ วา่ มีประชากรเปน็ ตวั อย่าง 136 มีตัวอยา่ งใดทไ่ี ด้มีการรับรายได้ จากเบยี้ ผสู้ งู อายุ สมมุติใน Report ตอบว่ามากท่ีสดุ คือ 3.6 แต่จรงิ ๆ ตวั เลข คือ 100 ถา้ จำ� ไมผ่ ิดนะ ตัวนจี้ �ำมาว่า 126 จาก 136 แสดงวา่ มันไม่ใช่ 3.6 หรอก มผี ู้สงู อายุทไ่ี ดร้ ับเบยี้ ยงั ชีพถึง 90% ฉะนั้นก็ไดค้ ำ� ตอบ 90% แล้ว 10% ทำ� ไมไมไ่ ดน้ ะ เขาใหท้ กุ คน อาจจะเปน็ ขา้ ราชการ หรอื เปน็ ผทู้ เี่ ขา้ ไมถ่ งึ หรอื อะไร ก็ตาม ฉะน้ันลักษณะการหาเปอร์เซ็นต์อย่างนี้ แนะน�ำให้หาฐานพวกนี้นะ เหมอื นกบั การเปน็ โรคกเ็ หมอื นกนั หวั ตารางเขยี นวา่ รอ้ ยละของโรค ซง่ึ มนั ไมร่ วู้ า่ แปลว่าอะไรนะ จริงๆ มันตอ้ งร้อยละของประชากรที่รายงานการเป็นโรค ฉะน้ัน โรคเบาหวานเท่าไหร่ โรคอะไรเท่าไหร่ อันน้ีนะ แล้วมีอะไรอกี ตวั หนึ่ง ที่ดแู ลว้ เป็นห่วง เรื่องสุขภาพจติ พดู ตวั เลขเยอะหนอ่ ยนะ เพราะมาจากสถิติ แต่มนั ก็ เหมือนกับตรวจ Proof ไป คือเป็นคนชอบดูเลขในตาราง ที่น้ีเร่ืองสุขภาพจิต เนอื่ งจากวา่ เรามกี ารตอบดว้ ยตนเอง ฉะนน้ั ตอบไดป้ ระมาณ 80 กวา่ เปอรเ์ ซน็ ต์ 153ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

เรา Weigh up ขึ้นมาเป็น 80 กว่าเปอร์เซ็นต์ ซ่ึงก็คิดว่าไม่แนะน�ำให้ออก ตัวเลขให้อันนี้ ยกตัวอย่างเช่นหมู่บ้านนี้มีคน 100 คน เราสุ่มตัวอย่าง 100 ครวั เรอื น เราสมุ่ ตวั อยา่ ง 15 ครวั เรอื น ในทางปฏบิ ตั เิ ปน็ ไปไดท้ เี่ ราเขา้ ไปในครวั เรือน เราไมไ่ ด้ทงั้ 15 หรอก บางบ้านไม่ให้เราเขา้ บางบ้านไม่มีคนตอบ ฉะนัน้ เราอาจจะได้ 15 เต็ม หรือได้ 12 ได้ 13 แตเ่ วลาเรา Weigh up ขึ้นมาเปน็ ประชากรสูงอายุ 10 ลา้ น เราตอ้ ง Weigh up ข้ึนมาเป็น 100 เปอรเ์ ซ็นต์ ถูกไหมคะ ลักษณะของสุขภาพจิตก็เหมือนกัน ต้องตอบด้วยตนเอง ฉะนั้น ถ้า Weigh up จะต้อง Weigh up ข้ึนมาเป็น 100 Weigh up ข้ึนมา ตามเป็นเปอร์เซ็นต์ของคนตอบซึ่งใช้ค�ำว่า N เท่ากับเท่าไหร่ที่มันน้อยกว่า ผู้สงู อายุน่ะ ซงึ่ เขา้ ใจวา่ ไมน่ า่ จะใชน่ ะคะ เดีย๋ วมาดใู นรายละเอียดกไ็ ด้ พเ่ี ขียน มาให้ ขอบคณุ มากเลย พอดเี ลม่ นเ้ี ขาสง่ มาใหก้ อ่ น กเ็ ลยมเี วลาอา่ น แตว่ า่ ตวั เลข น่าสนใจหลายตวั นะคะ คุณศิรวิ รรณ มีอีกนิดเดียวนะคะ ของอาจารย์มนสิการนะคะ คือมิติของความเป็นครอบครัว อาจารย์จะโฟกัสไปที่ความเป็นผู้หญิง เป็นผู้หญิงท่ีเป็นแม่นะคะ แต่จริงๆ Beyond ตรงน้ันมันจะมีบทบาทของสามี คือเผอิญช่ือ Study นี้ใช้ค�ำว่า “ครอบครัว” ถ้าอาจารย์สามารถให้ข้อมูล ที่อาจจะได้จากการเก็บกลุ่มที่เป็น ในเชิงคุณภาพเข้ามาด้วย โดยดูบทบาทและอิทธิพลของฝ่ายสามีท่ีมีต่อคุณภาพ ชวี ติ ของผเู้ ปน็ แมแ่ ละเปน็ ภรรยาตรงน้ี มนั กจ็ ะท�ำใหเ้ หน็ เรื่องของความมอี ทิ ธพิ ล ของสามีต่อการมีชีวิตปัจจุบันของภรรยาในบทบาทของความเป็นแม่ ขอบพระคุณคะ่ ดร.สุวิณี ครอบครัวเปราะบางนะคะ ก็อยากจะเสนอให้สถาบันฯ ท�ำวิจัยส�ำรวจดูภาพ ของ Growth rate ของผู้สูงอายุท่ีติดบ้าน ติดเตียง เพราะขณะน้ีรัฐบาล มี Long-term care ถ้า Growth rate มันเพิม่ ข้นึ แล้วจ�ำนวนมนั มากข้ึน Long-term care มนั ยังไม่มีคุณภาพ ก็ก�ำลังทำ� อยนู่ ะคะ แตใ่ นขณะเดียวกัน ลูกเนีย่ สามารถจะลาไป Take care พ่อแม่ท่ีตดิ บา้ น ตดิ เตียง แต่วา่ เราต้องมี ขอ้ มลู ตรงน้ีก่อน คือขอ้ มลู ตรงน้ีตอ้ งมนี ะ่ คะ เพราะวา่ เหมือนกับเราลาคลอดได้ ท่ีนี้พอผู้สูงอายุท่านแก่เฒ่าแล้วติดบ้าน ติดเตียง ลูกน่าจะได้โอกาสน้ีในการลา ไปดแู ล แตต่ อ้ งมขี อ้ มูลค่ะ 154 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

คณุ อรนุช29 เหน็ พดู ถงึ เรอ่ื งการดแู ลผสู้ งู อายุ ระยะยาว ไมท่ ราบวา่ การศกึ ษาไดศ้ กึ ษาถงึ เรอื่ ง สมาชิกในครอบครัวลากลับจากงานมาดูแลไหมคะ ตอนน้ีคิดว่าเป็นปัญหามาก นะคะ หลายๆ ครอบครัวต้องลาออกจากงานมาดูแลคุณพ่อคุณแม่ เพราะว่า คา่ Nursery แพงกวา่ เงนิ เดือนท่ีได้รับอกี คะ ขอบคุณมากคะ ดร.ภเู บศร์ ครบั คอื ถา้ ตอบทกุ ประเดน็ จะยาวมาก จะขออนญุ าตเอาเพยี งเรารวบรวมประเดน็ แล้วก็ได้มีการแลกเปลี่ยน คิดว่าเราได้ท�ำหน้าท่ีของสถาบันวิจัยประชากรและ สังคม ในการท�ำประเด็นเกี่ยวกับครอบครัว ในโอกาสนี้ผมก็คิดว่าชวนทุกท่าน ระลึกถึงท่านโฆสิต ปั้นเปี่ยมรัษฎ์ ที่เร่ิมมาต้ังแต่นั้น แล้วก็ท�ำให้ผมมาร่วมงาน กับคณุ จิรพนั ธ์ และ SRI 930 และกห็ ลายๆ ท่านจนท�ำงานเปน็ Phase ท่ีหน่ึง Phase ที่สอง ตัวเองไม่ได้เป็น Family study มา แต่พวกเราก็รวบรวมทีมกัน ศึกษาข้อมูลเก็บประเดน็ ต่างๆ กย็ งั รำ� ลกึ ถงึ Passion ทที่ ่านมอบไว้ แลว้ ท�ำมา ถงึ ทกุ วนั นี้ ส�ำหรับค�ำถามสุดท้าย ผมคิดว่า ไม่เพียงแต่ว่าลาออกจากงานมาดูแลพ่อแม่ เท่าน้ัน เร่ืองน้ีเม่ือหลายปีก่อน พูดถึงเรื่องลาออกจากงานมาดูแลลูก เพราะ คา่ ใชจ้ า่ ยในการเลยี้ งดลู กู แพงกวา่ เงนิ เดอื นของตวั เอง เหมอื นสว่ นหนง่ึ ทอี่ าจารย์ มนสิการสะท้อนออกมา บอกว่าตอนน้ีค่าใช้จ่ายในการดูแล แล้วก็ไม่พบเฉพาะ คนท่ีอยู่ในรายได้ในระดับล่างเท่าน้ัน คนท�ำงานไปเงินเดือนก็ไม่คุ้มกับที่จะจ้าง คนมาดแู ลลูก ฉะนน้ั ก็ออกมาเลย้ี งลูกเองดีกวา่ ในวนั น้เี ราพบประเด็นทีล่ าออก มาดูแลผู้สูงอายุมากข้ึน และอยากสรุปให้เห็นว่าในลักษณะของโครงสร้าง ประชากรเกิดอะไรขนึ้ กับ Life course ผมคดิ ว่าในแปดสบิ ปที แ่ี ล้ว หรืออาจจะ ร้อยปีทแี่ ลว้ Life course มนั สืบทอดรับมือ ตอ่ ไม้กันได้น่ามหัศจรรย์ดี และมนั ก็มีเสถยี รภาพมาเป็นเวลานานมาก คืองานกบั บ้านอยู่ใกลๆ้ กัน หรอื วา่ อยใู่ นที่ เดยี วกนั โดยไมต่ อ้ งแยกจากกนั มาก แลว้ อยใู่ นครอบครวั เปน็ ครอบครวั ขยาย พอ ถงึ วยั ทตี่ อ้ งมลี กู ตอนนน้ั ปยู่ า่ ตายายยงั มกี ำ� ลงั วงั ชาชว่ ยเลย้ี งดเู วลาพอ่ แมอ่ อกไป ทำ� งานนอกบา้ น โดยเฉพาะถ้าภรรยาไมไ่ ด้อยู่ที่บา้ น เพราะภรรยาออกจากบา้ น มาท�ำงานแล้วแต่ยุคปฏิวัติอุตสาหกรรม ปู่ย่าตายายยังมีก�ำลังวังชาช่วยดูแลลูก อยทู่ บี่ า้ นเปน็ สว่ นสนบั สนนุ ทผ่ี มวา่ เปน็ Strength ของครอบครวั ขยาย จนกระทง่ั 29 คุณอรนชุ เลศิ กลุ ดลิ ก ผูก้ อ่ ต้งั โครงการเพื่อผู้สูงอาย For Oldy 30 ประเดน็ วิจยั เชิงยทุ ธศาสตร์ท่ี 9 (Strategic Research Issue: SRI9) สำ� นักงานกองทนุ สนับสนุนการวจิ ยั 155ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

ปู่ย่าตายายลว่ งจากวยั ผสู้ งู อายุระดับต้นมาเป็นสูงอายรุ ะดบั กลาง ซ่งึ เริม่ จะดแู ล ตวั เองไมไ่ ด้ หรอื ได้นอ้ ยลง หลานกจ็ ะเปน็ คนดูแลปยู่ า่ ตายาย ในขณะที่พ่อแม่ ตวั เองกย็ ังท�ำงานอยู่ สามารถทจ่ี ะดูแลครบ เรยี กวา่ Life course หรอื เสน้ ทาง ดำ� เนนิ ชวี ติ มนั สอดรบั กนั พอดี วนั นพี้ อเกดิ การชะลอการมลี กู คนหนมุ่ สาวปจั จบุ นั มลี กู เลก็ ๆ และเลยี้ งพอ่ แมเ่ ปน็ ผสู้ งู อายทุ ต่ี อ้ งการการพง่ึ พงิ ไปพรอ้ มๆ กนั คา่ ใช้ จา่ ยในการจา้ งคนดแู ลลกู ดว้ ย และคา่ ใชจ้ า่ ยในการดแู ลผสู้ งู อายดุ ว้ ย รวมกนั แลว้ มนั อาจจะหลายหมื่นบาท ครอบครัว Middle to low income หมดสิทธ์ิ ไม่ สามารถทจี่ ะทำ� ได้ ผมคดิ วา่ มกี ารเปลยี่ นแปลงการสบื ทอดการดแู ลกนั จาก Gen- eration ไปสู่ Generation ท�ำให้ ศife course ของคนต่าง Generation มนั พลาดจากกนั เป็นเร่ืองท่ีผมคดิ วา่ ตัวเองยังอา่ นที่ไหนไมเ่ จอ และอาจจะเป็น ประเด็นทีจ่ ะส่งผลในระดับมหภาคตอ่ ไป ในนามของคณะนกั วจิ ยั พวกเราขอขอบพระคณุ สกว. ขอขอบพระคุณ แขกผู้มี เกยี รตทิ กุ ท่าน และนกั วิชาการ และท่านทปี่ รกึ ษาของเรา ท่านอาจารยป์ ราโมท อาจารย์อภิชาติ และอาจารย์รศรินทร์ และอาจารย์ผู้ใหญ่ท่านอื่นๆ ท่ีอยู่ใน สถาบนั ฯ ก็มาร่วมช่วยกนั ใหก้ ำ� ลังใจ รวมทง้ั ทีมงานทม่ี ารว่ มกนั ทำ� จนส�ำเร็จ ผมคิดว่าวันน้ีการน�ำเสนอผลการวิจัยวันนี้เป็นเรื่องรองในใจของผมนะครับ แต่ เรอ่ื งหลกั เราอยากจะสง่ ขอ้ ความ ใหก้ บั สงั คมในวงกวา้ ง และสอ่ื มวลชนกม็ าดว้ ย ในวนั นเ้ี ปน็ สว่ นสำ� คญั ผมคดิ วา่ ในทางงานวจิ ยั ทา่ นผทู้ รงคณุ วฒุ กิ ช็ ว่ ยกนั ดแู ละ เราก็รับไปปรับกนั ในนามของสถาบันวิจัยประชากรและสังคม ขอขอบพระคุณทุกท่าน แล้วเราก็ คงจะพบกนั ในโอกาสต่อไป ขอขอบพระคุณครบั 156 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

ภาคผนวก ง. IPSR MAHIDOLInstitute for Population and Social Research RBESREAI RECHF การดูแลคชดุรโอครบงกคารรววั�จัยเปราะบาง ในสถานการณการเปล่ียนแปลงโครงสรŒางประชากรและสงั คมไทย “ลาออก มาเล้ย� งลูก?” แว‹วเสย� งท่วี นเวย� นในหัว “มนุษยแม”‹ การปรับวถ� ีการทำงานของครอบครวั เม่อื มีบตุ ร “อยากใหŒมีใครดูแล…ไม‹อยากตายคนเดียว” การดูแลผŒูสงู อายใุ นรปู แบบการอยอ‹ู าศยั ทห่ี ลากหลายในสงั คมไทย เพอ�่ ประเมนิ ความเขŒมแขง็ และความตอŒ งการสนับสนนุ ครัวเร�อน “ฐานขŒอมลู ครัวเร�อนเปราะบางระดบั ทŒองถิ�น” กลไกขององคกรปกครองส‹วนทอŒ งถ�ินในการดูแลครัวเรอ� นเปราะบาง: กรณีศกึ ษาครวั เรอ� นขŒามร‹ุน และครวั เรอ� นท่ผี สŒู ูงอายุอย‹ูคนเดยี ว ภาคสี วสั ดกิ ารรว‹ มโดยภาคเอกชนและนกั ธรุ กจิ เพอ่� สงั คม ระบบการสนบั สนนุ ผสูŒ งู อายแุ บบบูรณาการ: การมีส‹วนร‹วมของภาคเอกชนและกจิ การเพอ่� สงั คม 157ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง



Ù àÁ׋ÍÁպصà (2) ¡ÒôÙáżٌÊÙ§ÍÒÂØã¹ÃٻẺ¡ÒÃÍÂÙ‹ÍÒÈÑ 159



เกดิ ขน้ึ ทา� ให้สูญเสียเสถียรภาพ และอาจทา� ใหไ้ ม่สามารถ ประชากร เศรษฐกิจ และสังคม ท�าให้ปัจจุบันครัวเรือน กลบั คนื สสู่ ภาพปกตไิ ด้ ซงึ่ มติ ติ า่ งๆ ทบี่ นั่ ทอนใหค้ รอบครวั เด่ียวซ่ึงมี 2 เจเนอเรชันมีเพ่ิมมากข้ึน จ�านวนสมาชิก ไทย มีทั้งมิติเศรษฐกิจ สังคม สุขภาพ ภัยพิบัติและ ในครวั เรอื นน้อยลง อีกทัง้ การยา้ ยถิ่น และการพัฒนาเป็น ส่ิงแวดล้อม ความสัมพันธ์ภายระหว่างสมาชิกครอบครัว สังคมเมือง ทา� ให้เกิดครัวเรือนข้ามรนุ่ ครวั เรือนเลยี้ งเด่ียว เพศ วยั และประวัตชิ ีวติ ซ่งึ ในหลายครอบครวั ประสบกบั ครวั เรอื นทอ่ี ยคู่ นเดยี ว และอน่ื ๆ เพมิ่ มากขนึ้ แมค้ รอบครวั ความเปราะบางทับซ้อนหลายมิติในคราวเดียวกัน โดยท่ี ก็ยังคงเป็นครอบครัวที่มีสมาชิกอยู่ครบแต่อยู่กันคนละท่ี มติ คิ วามเปราะบางทพ่ี บมากทส่ี ดุ ในปจั จบุ นั คอื มติ เิ ศรษฐกจิ คนละครวั เรอื น มรี ะยะทางคนั่ กลางทสี่ ง่ ผลตอ่ เวลาการอยู่ (ความยากจน) และสุขภาพ (ค่าใช้จ่ายในการรักษา รว่ มกนั และอาจสง่ ผลถงึ ระยะหา่ งของความสมั พนั ธอ์ นั เนอื่ ง พยาบาล) โดยเฉพาะในประชาชนระดับล่าง ซึ่งน�าไปสู่ มเี วลาอยรู่ ว่ มกนั และชว่ ยเหลอื เกอ้ื กลู กนั นอ้ ยลง ขน้ึ อยกู่ บั การขาดโอกาสในการพัฒนาชีวติ ระยะทางทคี่ น่ั กลางนนั้ ใกล้ ไกล เพยี งใด ใชเ้ วลามากนอ้ ย เพยี งใดในการไปมาหาสู่กัน นอกจากน้ี ยังพบอกี ว่าแม้ใน เวลา ระยะทาง และระยะห่าง บางครวั เรอื นท่สี มาชิกทั้ง 3 เจเนอเรชัน อาศัยอยรู่ ่วมกัน กบั ความเปราะบางของครอบครวั ไทย แบบครัวเรือนขยายก็จริง แต่การท�ามาหากิน และการใช้ ชวี ติ ทมี่ รี ปู แบบแตกตา่ งกนั ทา� ใหบ้ างชว่ งเวลาเปน็ ครวั เรอื น ความหลากหลายของรูปแบบการอยู่อาศัยร่วมกัน ขยาย และในบางเวลาเป็นเหมือนครัวเรือนเดี่ยว ดังเช่น (Living arrangement) ไมใ่ ชค่ วามแปลกใหมแ่ ตอ่ ยา่ งใด ผู้สูงอายุท่ีถูกท้ิงให้อยู่บ้านคนเดียวในช่วงเวลากลางวัน ไม่ว่าจะเป็นในสังคมไทยหรือในสังคมอื่นๆ แต่สัดส่วน ไม่แตกต่างอะไรจากการเป็นครัวเรือนคนเดียว อีกทั้งมิติ ของรปู แบบการอยอู่ าศยั ประเภทตา่ งๆ เปน็ ลกั ษณะเฉพาะ ความเปน็ เมอื งทกี่ า� ลงั ขยายตวั อยตู่ ลอดเวลาทา� ใหเ้ พอ่ื นบา้ น ของแต่ละยุค ครอบครัวไทยในอดีตอาจมีลักษณะการอยู่ กลายเป็นคนแปลกหน้าท่ีเหินห่าง และไม่กล้ารบกวน ร่วมกันแบบ 3 เจเนอเรชัน ซึ่งเรียกว่าครัวเรือนขยาย หรืออับอายทีจ่ ะเข้าไปขอความช่วยเหลอื มากกว่ารูปแบบอื่นๆ แต่การเปลี่ยนแปลงทางโครงสร้าง ครัวเรือน ครัวเรือน เด่ียว ขามรนุ ครัวเรอื นขยาย ครวั เรอื นคนเดียว ครัวเรอื นผสู ูงอายุ ครัวเรือนขา มรนุ เพื่อนบา นหางเหนิ อยคู นเดียว 4 161ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำaIรnnsา้ dtยitSuคotecรiafอol บrRePคoseรpauวั rlไacทthioยn และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง





การมีบุตรส่งผลต่อโอกาสทางเศรษฐกิจของ ในหนา้ ทกี่ ารงาน ซงึ่ ตา่ งมคี วามหมายในระยะยาวตอ่ ตวั แม่ ผหู้ ญงิ ไมเ่ พียงเฉพาะในระยะสั้นเทา่ นนั้ แตใ่ นระยะยาว และครอบครัวเชน่ เดียวกัน ไม่เพียงเท่านน้ั ควำมก้ำวหนำ้ และควำมมน่ั คงãนอำชพี ยงั หมำยถงึ ควำมมนั่ คงของอนำคต ด้วยเช่นกนั การตัดสนิ ใจออกจากงาน เปล่ียนงาน หรอื ของตัวผู้หÞิงเอง ที่หลำยคนรู้สึกด้วย«é�ำไปว่ำมั่นคงและ ลดบทบาทการท�างานในวันนี้ ส่งผลต่อเส้นทางความ แนน่ อนกว่ำชีวติ สมรส หากวนั หน่ึงเกิดเหตกุ ารณท์ ีต่ ้องอยู่ กา้ วหนา้ ทางการงานและความมนั่ คงทางการเงนิ ของผหู้ ญงิ เพียงล�าพัง การมีอาชีพและรายได้จะเป็นสิ่งที่รับประกัน ในวันข้างหนา้ การด�าเนนิ ตอ่ ไปของชวี ติ ตนเอง และชีวิตลูก การตัดสินใจของแม่ในการเปล่ียนแปลงเกี่ยวกับ การเปล่ียนแปลงชีวิตการท�างานจากการมีบุตร จึง อาชพี โดยเฉพาะทีร่ บั รายได้เป็นเงนิ เดือนเม่ือมีลกู เผชญิ เป็นการตัดสินใจส�าคัญท่ีจะส่งผลต่อทั้งชีวิตของผู้หญิงได้ กับความเส่ียงที่การกลับมาสู่ที่นั่งเดิม และต�าแหน่งหน้าที่ สงั คมจงึ ควรใหค้ วามสา� คญั ในการเขา้ ใจถงึ ปจั จยั ทเ่ี กยี่ วขอ้ ง เดมิ มีความเปน็ ไปไดน้ ้อย หรอื แทบจะไมม่ ีเลย ผู้บรหิ าร อุปสรรคต่างๆ และผลกระทบท่ีผู้หญิงต้องประสบเมื่อ องค์กรเองตกอยู่ในภาวะท่ีต้องตัดสินใจเพื่อให้องค์กร มบี ตุ ร เพอ่ื หำแนวทำงชว่ ยเหลอื แบง่ เบำภำระของครอบครวั ดา� เนนิ ตอ่ ไปโดยไมส่ ะดดุ และแมเ่ องกต็ กอยใู่ นภาวะทตี่ อ้ ง ãนกำรเลีéยงบุตรãห้มีคุณภำพ ท่ีจะมาเป็นก�าลังส�าคัญของ ตดั สนิ ใจวา่ จะเลอื กการมลี กู การดแู ลลกู หรอื ความกา้ วหนา้ ประเทศชาตติ ่อไป Two tales of motherhood ค�าทแ่ี มใ่ ชบ้ ่อยเวลาพู ดถงึ ชวี ิตตวั เอง แม่เต็มเวลา แม่ท�างาน แนวทางนโยบาย • ลงทุนในศูนย์ดูแลเด็กเล็ก ให้มีความท่ัวถึงโดยเฉพาะในเมืองท่ีเป็นครอบครัวเดี่ยวขาดคนช่วยเลี้ยงดู โดยมุ่งเน้น ความส�าคัญในด้านคุณภาพและความสามารถในการเข้าถึงบริการเหล่าน้ี โดยเฉพาะส�าหรับกลุ่มครอบครัวรายได้ ต่�า-ปานกลาง • ลดอุปสรรคในการท�างานของผู้ที่มีบุตร โดยเฉพาะในช่วงที่ลูกยังต้องการการดูแลใกล้ชิด เช่น การมีช่ัวโมง การท�างานที่ส้ันลงและมีเวลาแน่นอน มีวันหยุดเสาร์อาทิตย์ มีความยืดหยุ่นตามความจ�าเป็น และมีการเดินทาง น้อยลง • สนบั สนนุ หนว่ ยงานทงั้ ภาครฐั และเอกชนในการรบั ผทู้ อ่ี อกจากงานเนอ่ื งจากการมบี ตุ รเขา้ สตู่ ลาดแรงงาน อนั รวมถงึ การมรี ะยะวนั ลาทเี่ หมาะสมทจี่ ะชว่ ยปอ้ งกนั ไมใ่ หผ้ มู้ บี ตุ รตอ้ งออกจากตลาดแรงงานตงั้ แตต่ น้ และการปรบั แรงจงู ใจ ส�าหรับภาคเอกชนในการรบั ผู้ทอ่ี อกไปเล้ยี งลกู ผา่ นมาตรการต่างๆ เช่น การลดหยอ่ นภาษี • สง่ เสรมิ ความเทา่ เทยี มระหวา่ งชายหญงิ โดยเฉพาะหนา้ ทใ่ี นครวั เรอื น โดยสง่ เสรมิ บทบาทชายในการเลย้ี งดลู กู มากขนึ้ ผา่ นมาตรการ เช่น การท�าใหว้ นั ลาส�าหรบั ผชู้ ายเพือ่ ดูแลลกู หลงั คลอดเป็นสทิ ธิพ้นื ฐานของทกุ ครอบครวั 164 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม 7ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใกคารเรปลหกีย่ าลนรแดาปแู ยลลงคคโรคอนรบงคไสวรรวั้าเ้งเบปปรร้ือาะะชบงาากงหรใแนลลสะถังสางั นคกมาไรทณย์

165

2 ã¹»‚ 2557 »ÃÐà·Èä·Â 23.2% 49.7% 50% 50% 0.9% 25.8% 63% 0.4% 37% 166

ปัจจยั ส�าคัญ ดังน้ัน รูปแบบการอยู่อาศัยของผู้สูงอายุท่ีมีความ ทีท่ �าให้ผสู้ ูงอายุมีความเปราะบาง เปราะบางในด้านของการดูแลนั้น ถูกนิยามไว้เพ่ือให้เกิด การเฝา้ ระวงั วา่ “ผสู้ งู อายใุ นรปู แบบการอยอู่ าศยั ดงั กลา่ วมี นอกจากจะศึกษาผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่ในครัวเรือน ความเสี่ยงต่อความเปราะบางในเร่ืองของการไม่มีผู้ดูแล เปราะบางทง้ั 5 รูปแบบการอยอู่ าศยั ขา้ งตน้ แลว้ ยงั พบอกี หรือตอ้ งรับหน้าท่ีในการดแู ลครอบครวั หรอื ไม่ อย่างไร” วา่ มรี ปู แบบการอยอู่ าศยั อน่ื ๆ ทนี่ า่ สนใจและมคี วามสา� คญั ที่สะท้อนความเปราะบางในเรื่องการดูแลโดยครอบครัว ผ้สู ูงอายอุ ยูต่ ามล�าพังคนเดียว เป็นรูปแบบการอยู่อาศัยหลังจากเกิดการเปลี่ยนแปลง จ�านวนสมาชิกและบริบทของครัวเรือน (ข้ันกว่าของ ไม่ได้จัดอยใู่ นประเภทของความเปราะบางเสมอไป ครวั เรือนเปราะบางหลกั ทส่ี า� คัญ) ได้แก่ แม้ผู้สูงอายุท่ีอาศัยอยู่ตามล�าพังคนเดียวถูก • ผสู้ ูงอายุทอี่ าศยั อยกู่ บั ผ้สู ูงอายุด้วยกัน (พี่นอ้ ง/ มองว่าเป็นกลุ่มผู้สูงอายุที่น่าเป็นห่วง แต่ผู้สูงอายุกลุ่มน้ี ญาติ สูงอายุ) (ผู้สูงอายุดูแลผ้สู ูงอายุ) อาจไมเ่ ปราะบางเสมอไป ขึน้ อยกู่ ับปัจจัยต่างๆ เช่น การ ต้ังถิ่นฐานของลูก ซึ่งลักษณะการต้ังบ้านเรือนของคนไทย • ผู้สูงอายุท่ีอาศัยอยู่กับลูก/หลานโต (ผู้สูงอายุ ท่ีมีความสัมพันธ์ฉันท์เครือญาติมักจะอาศัยอยู่ในพ้ืนท่ี รับบทบาทเปน็ ผดู้ แู ลหลัก) บริเวณใกล้กัน อยใู่ นหมู่บ้านเดยี วกนั หรอื ในตา� บลเดยี วกนั จงึ ทา� ใหไ้ ดร้ บั การดแู ล (โดยเฉพาะในเรอ่ื งการจดั หาอาหาร • ผสู้ งู อายทุ ีอ่ ยกู่ ับบคุ คลมภี าวะพ่งึ พิง เช่น พิการ การกนิ การดแู ลเมอื่ เจบ็ ปว่ ย การพาไปพบแพทย)์ ผสู้ งู อายุ ตดิ เตียง ท่ีอาศัยตามล�าพังคนเดียวสามารถท�ากิจวัตรประจ�าวัน และดูแลตนเองได้ทั้งหมด ดังน้ันการท่ีผู้สูงอายุอาศัยอยู่ รปู แบบการอยอู่ าศยั ของผสู้ งู อายุ ไมไ่ ดเ้ ปน็ ตวั กา� หนด ตามลา� พงั คนเดยี วโดยไมม่ ลี กู ไรญ้ าติ หรอื การมลี กู ทอี่ าศยั ท�าให้ผู้สูงอายุมีความเปราะบาง แต่จะมีผลมาจากปัจจัย อยู่ห่างไกล เป็นปัจจัยส�าคัญท่ีท�าให้ผู้สูงอายุเกิดความ ตา่ งๆ ทส่ี ง่ ผลทา� ให้ผ้สู งู อายเุ กดิ ความเปราะบางได้ อาทิ เปราะบาง เพราะไม่ได้รับการดแู ลในด้านต่างๆ การมภี าวะเจ็บปว่ ย/ทพุ พลภาพ ความกังวลที่จะ “ตายคนเดียว” เป็นความวิตก อันหน่ึงทแ่ี วว่ อย่ใู นใจของเสมอของผสู้ งู อายุทอ่ี ยตู่ ามลา� พัง ความยากจน โดยไรญ้ าตขิ าดมิตร การเปลย่ี นแปลงสถานภาพสมรส ความตอ้ งการการดูแล ความสัมพั นธ์ในครัวเรือน • ตอ้ งการใหเ้ พอ่ื นบา้ นหรอื คนในชมุ ชนมาเยย่ี มเยยี น เปน็ ประจา� เพ่อื คลายความเหงา ลูกอาศยั อยู่ในหมูบ่ า้ นเดยี วกนั แตไ่ มไ่ ด้อย่รู ว่ มบ้านเดียวกนั • ต้องการให้มีสัญญาณ/กร่ิง ส�าหรับขอความ ชว่ ยเหลอื ในกรณีฉกุ เฉนิ เท่าน้ัน การเกิด/เพิ่ ม ของสมาชิกในครัวเรอื นขึ้นใหม่ ผูส้ ูงอายอุ ย่ตู ามลา� พังกบั คู่สมรสเท่าน้นั การตาย/สูญเสีย ความเปราะบางทวคี วามรุนแรงเมือ่ อายเุ พิ่มมากขึน้ ของสมาชิกในครัวเรือน ผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่กับคู่สมรสเท่านั้น จะได้รับ การย้ายถน่ิ ไปท�างาน/ การดแู ลในดา้ นจติ ใจมากกวา่ ผสู้ งู อายทุ อี่ าศยั อยตู่ ามลา� พงั การต้งั ถิน่ ฐานหลงั การแตง่ งาน คนเดียว เพราะมีสามี/ภรรยาอาศัยอยู่ด้วยกันจึงท�าให้ ไม่เกิดความเหงา และได้รับความรักเอาใจใส่ดูแลซ่ึงกัน และกัน ปรึกษาหารือซ่ึงกันและกันได้โดยตรง รวมถึง 10 167ครอIบnsคtiรtuวั te“fเoปr รPoาะpบulาatงio”nเม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรaา้ nยdคSoรcอiaบl Rคeรseวั aไrทchย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

การไดร้ บั การดแู ลดว้ ยการเยย่ี มเยยี นของบตุ รหลานทอี่ าศยั ความตอ้ งการการดแู ล อยู่ใกล้ๆ เป็นประจ�า แต่หากครัวเรือนใดมีคนใดคนหนึ่ง มีภาวะเจ็บป่วย (ติดเตียง พิการ) อีกคนหน่ึงจะต้อง • ต้องการการสนับสนุนค่าใช้จ่ายและอุปกรณ์ รบั หนา้ ท่เี ปน็ ผดู้ แู ลหลกั การดแู ลผ้สู ูงอายุ ความตอ้ งการการดูแล ผู้สูงอายุอยู่กับบคุ คลท่ไี ม่ใชญ่ าติ... • ตอ้ งการใหล้ กู หลานมาเยย่ี มเยยี นผา่ นการพบปะ เพ่ือน คนรบั ใช้ ผ้ดู แู ลรบั จ้าง พูดคุยมากกว่าการคุยทางโทรศพั ท์ เทรนด์การอยู่อาศยั ใหมข่ องผ้สู ูงอายุไทย • ต้องการได้รับการอ�านวยสะดวกในเร่ืองการ ผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่กับคนอ่ืนๆ ที่ไม่ใช่ญาติเท่าน้ัน บริการรถรับส่งไปโรงพยาบาล พบวา่ ความมเี ปราะบางในทกุ ดา้ น โดยเฉพาะทางดา้ นจติ ใจ ซงึ่ ผลการศกึ ษาในเชงิ ปรมิ าณพบวา่ ผสู้ งู อายกุ ลมุ่ นม้ี คี ะแนน ผู้สูงอายุอยใู่ นครวั เรอื นขา้ มร่นุ ... สุขภาพจิตเฉล่ียต่�ามาก และมีรายได้ไม่เพียงพอต่อการ ด�าเนินชีวิตประจ�าวัน การอยู่อาศัยกับคนอ่ืนท่ีไม่มีความ จากผดู้ ูแลมาเป็นผู้ถูกดแู ล สมั พันธ์ฉนั ทเ์ ครอื ญาตถิ อื วา่ เปน็ รปู แบบการอย่อู าศัยท่นี า่ เปน็ หว่ งวา่ ใครจะเปน็ ผดู้ แู ล และความสมั พนั ธใ์ นครวั เรอื น การท่ีผู้สูงอายุต้องเล้ียงหลานไม่ได้ถือว่าเป็นภาระ ที่ผู้สูงอายุอาศัยอยู่เป็นอย่างไร ทั้งนี้ เพราะกลุ่มตัวอย่าง เสมอไป แต่ผู้สูงอายุกลับมองว่าเป็นหน้าที่ท่ีปู่ย่าตายาย สะท้อนให้เห็นว่า มีความสัมพันธ์ที่ไม่ดีกับสมาชิกใน ต้องช่วยเหลือในการดูแลหลาน เนื่องจากลูกของตนต้อง ครวั เรอื นทต่ี นเองอาศยั อยดู่ ว้ ยเปรยี บเสมอื นตา่ งคนตา่ งอยู่ ทา� งานหาเงินส่งกลับมายังครัวเรอื น หรอื อยูก่ ันหลายคนกเ็ หมือนกับอยูต่ ัวคนเดียว การที่ผู้สูงอายุได้เล้ียงหลาน ส่งผลให้ผู้สูงอายุ ความตอ้ งการการดูแล มีสขุ ภาพจิตทดี่ ี และได้รับการเกื้อหนนุ ทางด้านจิตใจ • ต้องการการดูแลด้านจิตใจและด้านเศรษฐกิจ “หลำนเปรยี บเสมอื นคนชว่ ยผสำนควำมสมั พนั ธท์ ดี่ ี จากบุคคลภายนอกโดยเฉพาะเพอ่ื นบ้าน ระหว่ำงพอ่ แมส่ งู อำยุและลูกที่ตอ้ งย้ำยถนิ่ ไปท�ำงำนท่ีอ่นื ” 4 จก๊ิ ซอว์ทเ่ี ป็นหวั ใจ ผู้สูงอายุในครัวเรือนข้ามรุ่นจะมีความเปราะบาง ในการดูแลผู้สูงอายใุ นครัวเรอื น ทางดา้ นเศรษฐกจิ มากกวา่ ผสู้ งู อายใุ นรปู แบบอน่ื เนอ่ื งจาก เงนิ สง่ กลับไม่เพียงพอ เพอื่ นบานทดี่ ี ผูนำทีด่ ี ความต้องการการดูแล ความสัมพันธ สิ่งแวดลอม ในครวั เรือน ท่ีดี • ต้องการให้มีการส่งเสริมอาชีพส�าหรับผู้สูงอายุ ในบ้าน ท่ดี ี • ตอ้ งการใหล้ กู กลบั มาอาศยั อยดู่ ว้ ย เพอ่ื แบง่ เบา ภาระในครอบครวั และอยพู่ รอ้ มหนา้ พรอ้ มตากนั ผู้สูงอายอุ ยกู่ ับพ่อ/แม.่ . รูปแบบการอย่อู าศัยในอนาคตของสังคมสูงวัย ผู้สูงอายุท่ีอาศัยอยู่กับพ่อแม่สูงอายุต้องรับบทบาท หน้าที่ในการดูแลบ้านทั้งหมด รวมถึงต้องดูแลพ่อแม่ของ ตนเองด้วย อย่างไรก็ตาม ผลการศึกษาสะท้อนให้เห็นว่า การอยอู่ าศยั รว่ มกบั ผสู้ งู อายดุ ว้ ยกนั มสี ว่ นทา� ใหเ้ กดิ ปญั หา การทะเลาะเบาะแว้งกันในครัวเรือน โดยเฉพาะอย่างยิ่ง หากพอ่ แมข่ องผสู้ งู อายมุ ภี าวะตดิ เตยี ง กย็ งิ่ เพม่ิ ความเครยี ด ให้กับผู้สูงอายใุ นการดแู ลพ่อแม่ทส่ี งู อายดุ ว้ ยกัน 168 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม 11 ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหกาลรดาแู ยลคครอนบคไรวัวเ้เปบรา้ือะบงางหในลสถังานการณ์ การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากรและสงั คมไทย

Finally…ชว่ งบน้ั ปลายสุดทา้ ยของชีวิต 3) ตวั ชี้วดั การดูแลผู้สูงอายทุ ่ดี ขี องชุมชน คือ การ (อาจไม)่ ต้องอย่คู นเดยี วตามลา� พัง มีผู้น�าเข้มแข็งและเห็นความส�าคัญของการดูแลผู้สูงอายุ ระยะยาว รวมถึงการมีผู้สูงอายุท่ีเป็นตัวแบบท่ีดี และ รูปแบบการอยู่อาศัยของผู้สูงอายุในครัวเรือน การได้รับการสนับสนุนจากหลายภาคส่วน เปราะบางชว่ งป้นั ปลายของชีวิต อาจไมใ่ ชก่ ารอยคู่ นเดยี ว ตามลา� พงั ในครวั เรอื นเสมอไป อาจมโี อกาสทจ่ี ะเปน็ รปู แบบ 4) หน่วยงานที่เก่ียวข้องระดับชุมชน ควรส่งเสริม การอย่อู าศัยตอ่ ไปนี้ ให้มีระบบการดูแลผู้สูงอายุในชุมชน โดยเฉพาะกลุ่ม ผู้สูงอายุที่อาศัยอยู่ตามล�าพังคนเดียว โดยไม่มีลูกหลาน • การอยู่อาศัยร่วมกับผู้ดูแล ในกรณีที่ผู้สูงอายุ อยู่ใกล้ๆ หรือเป็นคนไร้ญาติขาดมิตร เนื่องจากเป็นกลุ่ม มีเงินออมสะสมในการใช้จ่ายเมื่อบ้ันปลายชีวิต ผสู้ งู อายทุ ม่ี คี วามตอ้ งการดา้ นจติ ใจมากกวา่ ผสู้ งู อายกุ ลมุ่ อนื่ เพยี งพอในการจ้างผู้ดแู ล ดงั นนั้ ควรสนบั สนนุ การเยยี่ มบา้ นผสู้ งู อายเุ ปน็ ประจา� และ อาจมกี รงิ่ หรอื อปุ กรณส์ ง่ สญั ญาณเมอื่ เวลาฉกุ เฉนิ อยา่ งงา่ ย • การอยอู่ าศยั รว่ มกบั ญาตพิ น่ี อ้ ง ในกรณที บ่ี คุ คล ใหก้ บั ผนู้ า� ชมุ ชน หรอื บา้ นใกลเ้ คยี ง เพอ่ื ใหผ้ สู้ งู อายใุ นแตล่ ะ ที่เป็นญาติพี่น้องของผู้สูงอายุยังมีชีวิตอยู่และ ครัวเรอื นได้รบั ความชว่ ยเหลอื อย่างรวดเร็ว มีความสามารถในการช่วยเหลือผู้สูงอายุในช่วง ปน้ั ปลายของชวี ติ ได้ และต้องการดูแลผสู้ ูงดว้ ย 5) ในอนาคต อาสาสมคั รสาธารณสขุ ประจา� หมบู่ า้ น ตนเอง โดยไมต่ อ้ งวา่ จา้ งบุคคลภายนอก (อสม.) อาสาสมัครผูส้ งู อายุ (อผส.) จะเปน็ care-giver หรือ care-manager ท่ีสามารถดูแลผู้สูงอายุได้ใกล้ชิด • การอยู่อาศัยตามล�าพังร่วมกับสัตว์เลี้ยงใน ทส่ี ดุ ดงั นน้ั กระทรวงสาธารณสุขควรใหก้ ารสนบั สนนุ เพ่ือ ครัวเรือน นับได้ว่าเป็นรูปแบบการอยู่อาศัยที่มี เพิ่มพูนศักยภาพในการดูแลผู้สูงอายุอย่างมีประสิทธิภาพ ไมน่ ้อยในสังคมไทย แต่ยงั ไม่มกี ารสา� รวจที่เป็น เช่น การเย่ียมบ้านผสู้ ูงอายุ หลักฐานชัดเจน กรณีนี้อาจจะเกิดข้ึนจากการ ท่ีไม่มีญาติหรือลูกเสียชีวิตแล้ว รวมถึงต้องการ 6) หน่วยงานท่ีเก่ียวข้องระดับชุมชนควรสนับสนุน เพื่อนทอ่ี ยูเ่ ปน็ ก�าลงั ใจและคลายเหงา ให้ผู้สูงอายุมีการรวมกลุ่มเพ่ือท�ากิจกรรมในชุมชนมากขึ้น เพ่ือเพ่ิมพูนความรู้ให้ผู้สูงอายุในเรื่องการดูแลตนเอง • รูปแบบการอยู่อาศัยท่ีคาดว่ามีแนวโน้มเกิดขึ้น การใช้ชีวิตประจ�าวัน และการเข้าถึงเครือข่ายทางสังคม กบั ผสู้ งู อายใุ นชว่ งบน้ั ปลายชวี ติ ซง่ึ เกดิ จากการ ออนไลน์ เปน็ การทา� ใหผ้ สู้ งู อายมุ เี ครอื ขา่ ยทางสงั คมมากขนึ้ เปล่ียนแปลงรูปแบบการอยู่อาศัยในครัวเรือน คอื เม่อื มีอายุที่เพิม่ ขึ้น ญาตพิ ่นี อ้ งน้อยลง ตอ้ ง 7) หนว่ ยงานดา้ นวิสาหกจิ ชุมชนควรส่งเสริมอาชพี อยู่ล�าพังคนเดียวในชุมชน กลายเป็นการอยู่ ให้ผสู้ งู อายมุ รี ายไดท้ ี่บ้านหรือในชุมชน อาศยั แบบ “โดดเด่ียวแตไ่ มเ่ ดียวดำย” เพราะมี เพ่ือนบ้านเป็นผู้ดูแลเอาใจใส่เสมือนญาติพี่น้อง 8) กระทรวงพฒั นาสงั คมและความมนั่ คงของมนษุ ย์ ซง่ึ รปู แบบนนี้ บั วา่ ตอบโจทยก์ ารอยอู่ าศยั รปู แบบ ควรส่งเสริมความเข้มแข็งในสถาบันครอบครัว โดยให้ ดงั กล่าวได้เป็นอย่างดี ลกู หลานทไี่ มไ่ ดอ้ าศยั อยกู่ บั พอ่ หรอื แมท่ สี่ งู อายแุ ลว้ กลบั มา เยี่ยมเยียนท่านเป็นประจ�า เพื่อเป็นการสนับสนุนความรัก ขอ้ เสนอแนะเชิงนโยบายและผ้เู ก่ยี วข้อง และเขา้ ใจอนั ดใี นครวั เรอื น และเปน็ เกาะกา� บงั ไมใ่ หผ้ สู้ งู อายุ 1) หนว่ ยงานทเ่ี กย่ี วขอ้ งควรสง่ เสรมิ ใหผ้ สู้ งู อายเุ กดิ ร้สู กึ วา่ ตนเองอยอู่ ยา่ งโดดเดีย่ วในสังคม ความรู้สึกมีศักด์ิศรีในตนเอง ให้สามารถอยู่ได้ด้วยตนเอง 9) ผลการศึกษาสะท้อนให้เห็นระบบการคมนาคม โดยไม่พึ่งพาใคร และพยายามให้ผู้สูงอายุคงอยู่ในสภาพ ขนส่งโดยเฉพาะในเขตเมืองที่ท�าให้ผู้สูงอายุมีความยาก ทส่ี ามารถดแู ลตนเองไดเ้ ป็นระยะเวลานาน ล�าบากในการเดินทางไปไหนมาไหนด้วยตนเอง ดังนั้น เสนอให้หน่วยงานที่เก่ียวข้องมีการปรับปรุงสภาพถนน 2) หน่วยงานท่ีเก่ียวข้องระดับชุมชนควรส่งเสริม ถนนหนทางให้มคี วามสะดวกในการเดินทางของผูส้ ูงอายุ และสนับสนุนให้มี “ระบบเพ่ือนบ้านที่ดี” เพ่ือช่วยดูแล ผู้สูงอายุ เพราะเป็นหน่วยท่ีมีความใกล้ชิดกับผู้สูงอายุ มากที่สุดในชมุ ชน ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม 169 12 Insทtit�ำuรteา้ ยfoคr Pรoอpบulaคtiรonวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง and Social Research

3 170

กลไกหลกั ในการดแู ลครวั เรอื นเปราะบางทม่ี ผี สู้ งู อายุ ผสู้ งู อายทุ อี่ าศยั อยเู่ พยี งคนเดยี ว อาศยั อยกู่ บั คสู่ มรสทเ่ี ปน็ ทอี่ ยูค่ นเดียว หรอื อยดู่ ว้ ยกนั ตามล�าพงั ผู้สูงอายุด้วยกัน หรืออาศัยอยู่กับบุตรหลานในครัวเรือน ข้ามรุ่น หากผู้สูงอายุเหล่านั้นยังสามารถดูแลช่วยเหลือ กลไกหลักท่ีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นใช้ส�าหรับ ตนเองได้ กลไกหลักท่ีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นใช้จะ การดูแลครัวเรือนเปราะบางท่ีมีผู้สูงอายุอยู่นั้นจะจ�าแนก เป็นการส่งเสริมและกระตุ้นกลุ่มผู้สูงอายุดังกล่าวให้เข้ามา ออกเป็น 2 กลไกทสี่ �าคัญคอื รวมกลมุ่ ในการทา� กจิ กรรม ทงั้ นเี้ พอ่ื ชว่ ยลดความเปราะบาง ในด้านต่างๆ ท่ีอาจจะเกิดข้ึน รวมถึงเป็นการขยายระยะ 1) กลไกส่งเสริมการรวมกลุ่ม ส�าหรับกลุ่ม เวลาของการเปน็ ผสู้ งู อายทุ มี่ ภี าวะพฤฒพลงั (Active Aging) ผู้สงู อายุในครัวเรอื นเปราะบางที่ยงั สามารถดูแลตนเองได้ กลมุ่ ผสู้ งู อายใุ นครวั เรอื นเปราะบาง ไมว่ า่ จะเปน็ กลมุ่ โดยมี “ศูนย์พัฒนำคณุ ภำพชีวติ ผูส้ ูงอำยุ โรงเรียน อาจเกิดข้ึนในมิติต่างๆ ต่อกลุ่มครัวเรือนดังกล่าวได้เป็น ผู้สูงอำยุ หรือศูนย์ส่งเสริมอำชีพผู้สูงอำยุ” ที่ด�าเนินการ อย่างมาก ทั้งน้ี พบว่ากิจกรรมท่ีศูนย์พัฒนาส่งเสริม ร่วมกับกระทรวงพัฒนาสังคมและความม่ันคงของมนุษย์ คุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ และโรงเรียนผู้สูงอายุ ในองค์กร เปน็ หลกั ในการขบั เคลอ่ื นกจิ กรรมดงั กลา่ วใหเ้ กดิ ขน้ึ ในพน้ื ที่ ปกครองส่วนท้องถิ่นต่างๆ ด�าเนินการในปัจจุบันจะเน้นท่ี โดยกจิ กรรมการรวมกลุม่ ดงั กลา่ วกจ็ ะมคี วามแตกตา่ งและ การลดความเปราะบางใน 6 มิติที่ส�าคัญ ประกอบด้วย หลากหลายกันไปตามแต่ละบริบทของพื้นที่ ซ่ึงบทบาท 1) มติ ดิ า้ นสขุ ภาพกาย 2) มติ ดิ า้ นสขุ ภาพจติ , 3) มติ ดิ า้ น ของศูนย์พัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุดังกล่าว ยังสามารถ ความม่ันคงทางรายได้ 4) มิติด้านสังคม 5) มิติด้าน ช่วยเพ่ิมโอกาส สร้างพื้นท่ีทางสังคมและการเรียนรู้ให้กับ ความรอบรู้และเท่าทันเทคโนโลยี และ 6) มิติด้าน ผู้สูงอายุได้อย่างมีประสิทธิผล ช่วยลดความเปราะบางที่ สิ่งแวดล้อม 14 171ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ทIan�ำnsรdtiา้tSuยoteคciafรol อrRePบosคepauรrlacวั thไioทnย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

2) กลไกการช่วยเหลือและฟ้ นื ฟู ส�าหรับ ไปส่งให้กับผู้สูงอายุที่อยู่คนเดียวท่ีอยู่ในภาวะพึ่งพิง ซึ่ง กลุ่มผู้สูงอายุในครัวเรือนเปราะบางท่ีอยูในภาวะพึ่งพิง กระบวนการดังกล่าวนี้จะมีความเด่นชัดในพ้ืนท่ีเขตชนบท ตดิ บ้านหรอื ติดเตียง นอกจากน้ี ยังพบแนวคิดที่น่าสนใจเกี่ยวกับการฟื้นฟูกลุ่ม ผู้สูงอายุในครัวเรือนเปราะบางท่ีเป็นผู้ป่วยติดเตียงให้ ส�าหรับกลุ่มผู้สูงอายุในครัวเรือนเปราะบางท่ีอยู่ใน สามารถกลับด�าเนินชีวิตและช่วยเหลือตนเองได้มากยิ่งข้ึน ภาวะพ่ึงพิง ติดบา้ นหรือตดิ เตียง พบว่า องคก์ รปกครอง คลา้ ยกบั เปน็ การคนื ผสู้ งู อายตุ ดิ เตยี งใหค้ นื สสู่ งั คม โดยพบ สว่ นทอ้ งถน่ิ จะใหค้ วามส�าคญั เปน็ พเิ ศษ โดยเฉพาะในกรณี ผลสา� เรจ็ เชงิ ประจกั ษใ์ นการดา� เนนิ งานของ อปท. ขนาดกลาง ของผู้สูงอายุท่ีอยู่คนเดียว เน่ืองจาก อปท. หลายแห่ง ที่เป็นกลุ่ม อปท. ที่ค่อนข้างมีศักยภาพอยู่ในจุดที่สมดุล พิจารณาวา่ ประชากรกลมุ่ นเ้ี ป็นกลุ่มประชากรดอ้ ยโอกาส ที่สุด น่ันคือ มีความพร้อมทางดา้ นงบประมาณ บุคลากร ทจี่ า� เปน็ ตอ้ งไดร้ บั การจดั ลา� ดบั ความสา� คญั ในการใหค้ วาม องค์ความรู้ด้านการจัดการ ตลอดจนกระบวนการการมี ช่วยเหลือก่อน อีกท้ังยังอยู่ในขอบเขตหน้าท่ีตามบทบาท ส่วนร่วมของชุมชนในการด�าเนินกิจกรรมยังคงอยู่ในระดับ ของ อปท. ทส่ี ามารถดา� เนนิ การได้ เขม้ แขง็ กลไกหลกั ทใ่ี ชใ้ นการดแู ลใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผสู้ งู อายุ กลไกหลกั ในการดูแลเด็ก ในครัวเรือนเปราะบางกลุ่มนี้ จะมุ่งเน้นไปท่ีการช่วยเหลือ ในครวั เรอื นข้ามรุน่ ด้านการดแู ลสขุ ภาพร่างกาย การรักษา บ�าบดั และฟืน้ ฟู อาการเจบ็ ปว่ ย โดยจะอาศยั กลไกการดแู ลทเ่ี ปน็ มาตรฐาน ปรากฏการณ์ครัวเรือนข้ามรุ่นในมุมมองขององค์กร ภายใต้นโยบายกองทุนระบบการดูแลระยะยาวด้าน ปกครองส่วนท้องถ่นิ พบวา่ ข้อหว่ งใยขององค์กรปกครอง สาธารณสุขส�าหรับผู้สูงอายุที่มีภาวะพ่ึงพิง (Long Term ส่วนท้องถ่ินที่มีในกลุ่มครัวเรือนเปราะบางลักษณะนี้ Care: LTC) เป็นแนวทางและชุดองค์ความรู้หลักในการ ส่วนใหญ่ก็จะให้ความห่วงใยไปในเรื่องเก่ียวกับ ภาวะ ดา� เนนิ งาน ขณะเดยี วกนั ในหลายแหง่ พบวา่ มกี ารหนนุ เสรมิ โภชนาการ การเรียน และพัฒนาการด้านต่างๆ ของ ความเข้มแข็งด้วยกระบวนการเชิงชุมชน โดยใช้ระบบ ตวั เดก็ เป็นหลกั เพ่อื นบ้านในการช่วยสอดส่องดูแล คอยนา� ขา้ วปลาอาหาร 172 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม 15 ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหกาลรดาูแยลคครอนบคไรวัวเ้เปบรา้ือะบงางหในลสถังานการณ์ การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากรและสงั คมไทย

ด้วยเหตุน้ีกิจกรรมการดูแลในเร่ืองดังกล่าวจึงถูก สาธารณสุขในพื้นท่ีเพ่ือดูแลและตรวจสุขภาพ หรือใน ด�าเนินการผ่านทาง “ศนู ย์พฒั นำเด็กเล็ก” หรอื ในชอื่ อนื่ ๆ อปท. ที่มีความพร้อมด้านบุคลากรและมีการประสานงาน ท่ีเรียกแตกต่างกันออกไป ทว่าการดูแลในส่วนนี้จะไม่ได้ กับหน่วยงานสาธารณสุข จะเข้าร่วมระบบการดูแลระยะ มงุ่ เนน้ ไปเฉพาะทก่ี ลมุ่ เดก็ ทม่ี าจากครวั เรอื นขา้ มรนุ่ เทา่ นนั้ ยาวดา้ นสาธารณสขุ สา� หรบั ผสู้ งู อายทุ ม่ี ภี าวะพงึ่ พงิ (Long แต่จะดูแลกลุ่มเด็กท่ีผู้ปกครองติดภารกิจหรือประสงค์ให้ Term Care : LTC) เพอ่ื ชว่ ยในการดแู ลผู้สูงอายทุ ม่ี ีภาวะ เขา้ รบั การดแู ลและสง่ เสรมิ พัฒนาการในตัวเดก็ ดว้ ย พ่ึงพึง หรือติดเตียง และใน อปท. ท่ีมีความพร้อมด้าน เทคโนโลยีจะคิดค้นนวัตกรรมในการช่วยเหลือฉุกเฉิน และเพ่ือเป็นการช่วยลดปัญหาช่องว่างระหว่างวัย เพอ่ื ป้องกนั การเจ็บปว่ ย หรือการเสียชวี ติ คนเดยี ว รวมถึง กจิ กรรมในการสนบั สนนุ การพฒั นากลมุ่ เดก็ ทอ่ี ยใู่ นครวั เรอื น การประสานงานให้มีการจัดสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อ ขา้ มรนุ่ น้ี คอื การสรา้ งความเขา้ ใจในความแตกตา่ งระหวา่ ง การอยู่อาศัยของผู้สูงอายุ เพ่ือป้องกันการพลัดตกหกล้ม วยั ทมี่ รี ะหวา่ งผสู้ งู อายุ และกลมุ่ เดก็ โดยจะใชก้ ระบวนการ และการติดเชื้อ ทีส่ า� คญั คือ ค่ายอบรมสานสัมพนั ธร์ ะหวา่ งวยั การจา� ลอง สถานการณด์ ้านลักษณะทางกายภาพของผู้สูงอายุ โดยให้ ขณะท่ีกลไกหลักในการดูแลครัวเรือนข้ามรุ่น คือ เด็กๆ ได้เรียนรู้ว่า ผู้สูงอายุมีประสิทธิภาพด้านการเดิน ศนู ยพ์ ฒั นาเดก็ เลก็ โดยศนู ยพ์ ฒั นาเดก็ เลก็ มบี ทบาทหนา้ ท่ี การเคล่ือนไหว การมองเห็น รวมถึงการได้ยิน แตกต่าง ในการอบรมเลี้ยงดูและส่งเสริมพัฒนาการ ตลอดจนการ จากตนเองอย่างไรบา้ ง ซ่ึงกิจกรรมตา่ งๆ น้จี ะชว่ ยใหเ้ ด็ก เรียนรู้อย่างเหมาะสม ด้วยปฏิสัมพันธ์ที่ดีระหว่างเด็กกับ เกิดความเข้าใจในสภาพร่างกายของผู้สูงอายุมากยิ่งข้ึน พ่อแม่ เด็กกับผู้เลี้ยงดู หรือบุคลากรท่ีมีความรู้ความ เมื่อกลับไปอยู่ท่ีบ้าน และต้องท�ากิจกรรมหรือด�าเนินชีวิต สามารถในการอบรมเลย้ี งดแู ละใหก้ ารศกึ ษาแกเ่ ดก็ ปฐมวยั รว่ มกนั กจ็ ะมคี วามเขา้ ใจวา่ เพราะเหตใุ ดผสู้ งู อายจุ งึ ปฏบิ ตั ติ น เพื่อให้เด็กมีโอกาสพัฒนาศักยภาพตนเองตามล�าดับข้ัน เช่นนั้น ซึ่งในส่วนน้ีส่งผลให้ช่องว่างระหว่างวัยของ ของพัฒนาการทุกด้านอย่างสมดุลและเต็มตามศักยภาพ ประชากรสองกลุ่มน้ลี ดนอ้ ยลงไดอ้ ยา่ งมาก ของเด็ก อย่างไรก็ดี พบว่า กิจกรรมในลักษณะดังกล่าวน้ี ทง้ั น้ี ภายใตก้ ารขบั เคลอื่ นนโนบายขององคก์ ร ยงั ไมไ่ ดม้ กี ารดา� เนนิ การในวงกวา้ ง พบเพยี งองคก์ รปกครอง ปกครองส่วนทอ้ งถิน่ ในการดแู ลครวั เรอื นเปราะบาง ส่วนท้องถ่ินไม่ก่ีพ้ืนที่ท่ีมีการด�าเนินกิจกรรมในลักษณะ ฟัน เ ฟือ ง ที่ ส� า คั ญ ย่ิ ง ที่ จ ะ ช่ ว ย ใ ห้ ก า ร ท� า ง า น ด้ า น ดังกล่าวน้ี สาเหตุส�าคัญประการหนึ่งเน่ืองมากจากการที่ ก า ร ดู แ ล ค รั ว เ รื อ น เ ป ร า ะ บ า ง ใ น ก ร ณี ศึ ก ษ า นี้ ใ ห้ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเองยังไม่ได้เล็งเห็นว่า กลุ่ม ประสบความส�าเร็จก็คือ “ชุมชน” การแสดงบทบาท ครัวเรือนข้ามรุ่นเป็นสถานการณ์ที่ต้องการได้รับความ อย่างไม่เป็นทางการของ อปท. ในการกระตุ้นและ ช่วยเหลือเป็นพิเศษ เม่ือเปรียบเทียบกับครัวเรือนหรือ สนับสนุนกิจกรรมให้ชุมชนเกิดการมีส่วนร่วมทั้ง กล่มุ ประชากรด้อยโอกาสกลุม่ อนื่ ๆ ในด้านการแสดงความคิดเห็น ตลอดจนการริเริ่ม กจิ กรรมตา่ งๆ ดว้ ยตนเอง จะเป็นแนวทางทน่ี �าไปสู่ จำกผลกำรศึกษำข้ำงต้น อำจสรุปได้ว่ำ ปัจจุบัน ความยั่งยืนได้มากที่สุด เพราะหากใช้กลไกเชิง กลไกหลักท่ีองค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินได้ด�าเนินการเพ่ือ นโยบายแต่เพียงอย่างเดียว เม่ือมีการผลัดเปล่ียน ช่วยลดความเปราะบางส�าหรับผู้สูงอายุที่อยู่คนเดียวและ วาระผู้บริหารองค์กร นโยบายต่างๆ ก็อาจจะมี ยังมีสุขภาพกายแขง็ แรง สามารถเขา้ สงั คมได้ คอื กลไก การเปล่ยี นแปลงไปดว้ ย แต่หากทาง อปท. สามารถ การรวมกลุ่มต่างๆ โดยผ่านทางศูนย์พัฒนาคุณภาพชีวิต กระตุ้นให้เกิดกิจกรรมข้ึนโดยประชาชนผู้อยู่อาศัย ผู้สูงอายุ โรงเรียนผู้สูงอายุ หรือกิจกรรมอ่ืนๆ เพื่อสง่ เสรมิ ในพ้ืนท่ี กิจกรรมเหล่าน้ันก็จะคงอยู่อย่างย่ังยืนและ อาชพี รายได้ และทา� ใหผ้ สู้ งู อายรุ สู้ กึ มคี ณุ คา่ ในตวั เอง เกดิ มีการปฏิบัติสืบต่อกันจนกลายเป็นธรรมเนียมนิยม ความภาคภมู ใิ จ สว่ นผสู้ งู อายทุ เ่ี รมิ่ มสี ขุ ภาพกายไมแ่ ขง็ แรง ของพ้ืนท่นี ้นั ๆ ในทส่ี ุด หรือมีอาการเจ็บป่วย ไม่สามารถออกมาร่วมกิจกรรมได้ และไม่มีคนดูแล ในส่วนน้ีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นเอง เลง็ เหน็ วา่ ตอ้ งมกี ารดแู ลเปน็ พเิ ศษกวา่ ผสู้ งู อายทุ ยี่ งั มสี ขุ ภาพ แขง็ แรง โดย อปท. มกี ลไกในการประสานงานกบั หนว่ ยงาน 16 173คIรnอstiบtuคteรfวั or“Pเปopรuาlaะtบioาnง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ทa�nำdรา้ Sยocคiaรl อReบseคaรrcวั hไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

โครงการวจิ ัยยอ่ ยที่ 4 กกาารรรรดะะรมมบบ.ธีสีสีรบบนว่่วงสสคนน์นนสรรกบบัั ลุว่่วศสสรมมีนน•ขขนนุุ ดออรกก.งงจาาดิ ภภรรำภดดาาำคคูแแูพเเลลน้ออชผผ่วักก•ชชู้สสู้ ปนนงููงำณแแออฉลลาาัตยยระะกกทแแุุ พิจิิจบบย์สกกบบุขาาบบรร•ูรรู เเจพพำณณรุป่อือ่ืภาาำกกสสวาาังังะรรสคคี::มม ดร.ธรี นงค์ สกุลศรี • ดร.จิดำภำ พน้ ชัว่ • ปำณฉัตร ทพิ ย์สุข • จำรปุ ภำ วะสี จากสถานการณ์สังคมสูงวัยท่ีมีแนวโน้มจะรุนแรงข้ึน การรอพ่ึ งระบบการสงเคราะห์ท่ีอาศัย งจาบกปสรถะมาานณกจารากณภ์สาคังรคฐั มอสยูง่าวงัยเดทยี ่ีมวีแคนงวไมโนใ่ ช้มท่ จาะงรอุนอแกรทงย่ีขง่ั้ึนยกืนารระรบอบพส่ึ งนรบั ะสบนบนุ กกาารรสดงูแเลคผรูส้ าูงะหอ์ทาย่ีอแุาศบับย ระบบสนบั สนุนการดูแลผูส้ งู อายุแบบบรู ณาการ:บงบูรณปราะกมาารณจจึงาเปก็นภทาคางรฐัอออยกา่ ทง่ีเเปด็นยี แวนควงทไมางใ่ ชในท่ กางารอดอ�ากเทนย่ีิน่งักยารนื เพร่ืะอบสบ่งสเนสับริมสภนานุ คกีสารวดัสูแดลิกผาู้สรสูงังอคายมแุ จบาบก บกาูรรณมสีาก่วานรรจว่ ึงมเขปอ็นงทภาางคอเอกชทน่ีเปแ็นลแะกนจิ วกทาารงเพในื่อกสาังรคดม�าเนเพินื่อกสานรเบั พส่ือนสนุ ่งใหเสเ้ กรดิ ิมรภะาบคบีสหวรัสอื ดกิกลไากรใสนังกคารมดจแูากล การมสี ่วนร่วมของภาคเอกชนและกิจการเพ่ือสังคมผกาู้สรูงมอสี า่วยนุรร่ว่ มขกอันงรภะหาควเ่าองกภชานคแรลัฐะกภจิ กาคารเอเพกื่อชสนังแคลมะกเพิจื่อกสารนบั เสพน่ือนุ สใหังเ้ คกมดิ ใรนะบกบาหรดรอืูแกลลแไลกะใสนกนาับรสดนแู ุนล กผาู้สรูงมอชี าีวยติ ุรข่วอมงกผันูส้ รูงดะรอห.ธาวีรยน่างุองคย์ภสา่ ากงุลคเศหรรมัีฐ•าะดภสรา.มจคิดกำเบัภอำบกพรชน้ิบนชทวั่แขล•อะปงกำปณิจรฉกัตะาเรทรทศิพเไยพท์ส่ืยุขอส• ังจำครปุมภใำนวกะสาีรดูแลและสนับสนุน กบงสจผกชงูกสสรรกใใกสใไสไาบาาูู้รสนนนปปวะะชชงงููุุาาขขรอ่รกาณยัปบบูววททรรตตงรรภภมอ่่อรมงเยยููปปััสดดบบกกุุลลรพอมาาสงงีเเาีชแแ��าาวปปกกออพพถะม่ิพพกาเเชีบบม่วีวาาววดดรรช่านนมม่ิิ่จายรระะบบาวีงววนติชชา่า่่าอา�ิินนจจนเเเเแแรตตาาุรงงงงณนติ่่ททงออาา��ขรกกขลลรรนนิิกจ่่าาวนน่ววงงศศขขวาา่ ขะะออะงงขขน่าววจึวงรราหหมสสมออๆๆอเเอองงนน่่ขาางโโราศศาาเุุดดดดขงงขกงงงงน้ึขขงปกททกผณรรททปปยยขขอเเนนึ้ึ้เอักกาานผษษ็พพนกภารร้้้สูาาภภงออเเงงง์ะะรอสยยืกกฐฐกาาื่่ืออรู้สงงาาทรราูงเเบกกขขรรออืืดภกกคคคคาบบััคัะททงูงาอบบออิิทรจจดดหาาุุ้้มมรรมศศาา�งรคอดงงััฐฐททรรากุ คคคออืืเวาา�� ฐัชชแแอดด�ยานภากกซซุุมกซซรรเเเ่ีีาววตตเอ��ยาานนภภงงึ่่ึออมูออบบััอุึึ่่งงนินสิิตตงเเใใ่่เเงงมมููภิใใยุอสสินินพพนนกิกยนนนกูใใงนนภภภิิาถถิิ่ายนนีียยหหหหกกกชทท่าทคาหหาาาวงางง้้ผผกกลลางา่ัั้งงนรนนคคทาา่ีเลลออคัรยาาเูู้้ใใสสาางปรรเททกกว่ัแยยดาานนจยรรหููงงรทโเาา็ววั่ั่นยย่่าาลปปาจจววเเลหียมรรัโโรรฐงง่ปปีกััยยมาารรแกลละณณ่ืื่ออเเมวาะะกมมกกกดดรรกีแนงงกก์์ะเเไคาะะีีคคกกาภีียยรรจิททสดนาาวะไไเเร่่าาาาุุณณววงศศสกทททดดรร้ามทงงทรรออวเเททภภคไทท้้า�ศศกกามททปป่ีปาากมาโใเเีี่่าาาา��ราจจเเลล่่ีีเปปขขรนหกงพพรรบัใใใ่ยยอเสสยย่ี่ีะาา้้รรหหร้ชิิ่่มมพ้บัมใชช่่งงบสสนนชฐะะักรรน้้ ่ทพพีีววผผสสื่บสสูู่่บจชชแแาอฐฐัั ริิตตชกลลบบัังงางงัักบบปปาาาะรสิบททคคคคงตตลนกกววราาาลลริบังทมมี่่ีดดมมลล่่ออ่ราารรงงอุนแทีีคดขอลแขมอ�ากระอเงสภมกทนงเงูงตกกภสใโใสมมภมมโตีสพาปิจดดย่ีินอหหขคููงงาาุีุีอ้อ้่สสวาา่่งงปื่รอยยาออกรร้้ง่ันคค้ึกกงงีสกนหห่่ววยระใใททาากกสนนีีรสสวาายามมเนนาุมยยะ่่ีีมมาา่วัทสรรรววรนรเาากกกุุมมืนารรมีีทท่่ดดววััทสสดศยยนเใใาาบัาามมแาูู้้ัังงแแดดิพกนนศรรใใเนนราไลขขสรแแลลิิกกนนพาดดกกนท่าาืะไอะ้้ลลออรรผผนาาาา��าาบกกนนทไ่ืยมดดะะอสสรรรรเเดอูู้้สสาานไไุ บนนยมมีบดดัีีสสงดด้จสรรูู่งงงพใิิคนนีีบบัั�าา�งงทสขขัดดด้้จจออหั งเรรคคมกก่ึททบ้้ออััดดงก��นาาาาสงงเ้ มมาาคเเบบากากกยยเชชรับสสรรรนนทรโาาุุาาใใีีววมดขขิีียยะดิมกิิสนนททนนรรโโใติตบออททดดยในับกกรใใกกภสสขขนงงนีี่่แแใยยนนัับบบกปะัันัน้ั้าางงแแหานุบตตใใกกกาปปัญรรคคตตพพกคหห้ทกกรกบาาเเััญญมมา่่ลลหน้ืน้ื จปป้้ททาุตตีสกรราหระะหหมมาฐฐัดจจร็็ุุกกภ่่นนาารวปปโาาดาาีีรปปััดดหงงสภภดาไไดนนัโโสรรกกอืหหรราปปคูดดแยาางะะเเััูแนนบะะดปปาากคคกสเเยยเเลพพเสสบบททไไรลน็็นากกสส่วิกลคปปิกแิิทท่ืื่รรรศศออนสสาา่่ผววไาิิกกาสรรรตตลธธกกนนา�า�ใกสู้รร่งาาสสโโิินคคภภา็็จจออใใะเดดเใรรส่่งงูงนนะพญััญสะะสาาสนบบเเยยเเหัมมพพงัรสสงสพื่ออสสกททนิมค์ีีแแััรรทงงส่่ืืออมมคนนา่ั่ัววาิิมมัแคคบมนนนสสย่ีาาอไไออรมนแแมมเววนนปปับกกสงงแุขดานนวททจเเัับบสยยคคขข้าศทนบววแาาู านสสมมิ่่ิงงมวว้้าาททางงัุบกยนลนนขขุนีีจจาามมางใใาาึ้้ึุุนนนนุุมมดดาางง ใในนทรูปกุ แปบระบเตท่าศงหๆาทเาพง่ือรคบั ุ้มมคอื กรอบั งสใถหา้ผนู้สกูงาวรัยณมก์กีคาารุณเปรลเภกีย่ปานารแลดปพแูย่ีลลงชคนโรคีวอแริตบงปคสทรรลัวา้ ง่ีดเงปปรีราะะชบาากงรใแนลสใโะถสดหางั นคยก้กมาใไราทนณยร์กดา1ูแร7ลดผ�าเู้สนูงินอกาายรุใขนอสงังแคตม่ละมปีปรระะเสทิทศธกิภ็จะามพีแมนาวกทยา่ิงงขใึ้นน 17ไปตลอดวาระสุดท้ายของชีวิต ท้ังในเรื่องร่างกาย สังคม การท่ีมีท้ังข้อดีการดแู ลครอบครวั เปราะบางในสถานการณ์ ข้อเสียที่แตกต่างกันไป โดยท่ัวไป มีจุด การเปลี่ยนแปลงโครงสร้างประชากรและสังคมไทย สุขภาพ และเศรษฐกิจ ซึ่งในหลายประเทศเร่ิมพบว่า มุ่งหมายในการด�าเนินการเป็นไปเพื่อตอบสนองความ การด�าเนินการโดยภาครัฐแต่เพียงอย่างเดียวอาจส่งผลต่อ ตอ้ งการในการด�ารงชวี ติ ข้ันพ้นื ฐานเปน็ สา� คัญ ระบบการเงนิ ของประเทศ ซงึ่ ในหลายประเทศทเี่ ขา้ สสู่ งั คม 17การดูแลครอบครัวเปราะบางในสถานการณ์ การเปลี่ยนแปลงโครงสรา้ งประชากรและสังคมไทย 174 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

การดูแลผูสูงอายุในสหรฐั อเมริกา การดูแลผูสูงอายใุ นองั กฤษ ·ÓÊÞÑ ÞÒÃºÑ àËÁÒª‹Ç§à¾èÍ× ¨´Ñ ËÒºÃÔ¡Òà ภาครฐั ¹âºÒÂÅÒ§Ò¹ องคก รการกุศลและ ÷àºÑ ¾ºÓàÍè×ËÊèÁ¡ÔÞÑ ´ÑÒÒÞ˪ÃÇ‹ÒÒ§ ภาครัฐ º¤ÃÇ¡¡ÔÒÒÒÁÃê»Ê‹ÇÃÓÂÐà˧ààËÔ¹ÁÃѺªÅ¹Ô Ç‹Í×¼¶ÂÍ·ŒÙŒÇàÂ˹µÕè Ò‹ÅˌͧÍ× §¹Áá¡ÒŒ ÒºÒ¡ºÃʧà¤ÃÒÐË¡ ÒûÃÐàÁ¹Ô ¼อŒ´Ù งáÙ คÅอกงรคไก มรแ กส·าวร¤èÕá¨งIกAÔ´ÅÑ´หุศDФาËลผ¡‹ÒLแÒลãÒÍลªÃáกÒะª¨ŒÅำÊไÇ‹Ò‹ÐรÒÂÂÊãàAÁ˹D¤ÑÅàÃLÃ×ÍÍ×è § องคกรไมแ สวงหาผลกำไร à§Ô¹Íش˹¹Ø àºÕé¼ÊÙàŒ ¢§ŒÒà¤Ã‹ÇÃÒÁÐˏ ÁÊ¤Õ ÓÇËÒºÃÁѺõ¡Ô¼ÍŒ ÒÙÁŒ§Ã¡ÃÕ ¢ÒÒé¹ÑÂõ䷴èÓÒ¹Œ§¡ÍŒ Ò ¢¡ŒÍºÒÁáÃÃÊÅÙÅ¡Ô ‹§Ð´ÒµÃÙáÍ‹Å ภาคเอกช»นÃк¡¼ÃºÑ¹Ô¡ãٌõËÒԡËҺŒ Òª§ÃÃæ‹Ç´Ô¡ÂÒØáàáÃÅËãºÊŹº¢ØÍסÁÀ·ÒÕ¤ÒúÕè ¾‹Ò¨ŒÒãÑ´¹ª¨Œ ‹ÒÂผูส งู อายุ ผูรบั บริการ Í‹ҧãäËÁŒ¡à‹ һÚ¹´·áÙ Òŧ¡Òà ครอบครวั ภาคเอกชน ÍÂÒ‹ §ãäËÁŒ¡‹àһùš ´·áÙ Òŧ¡Òà ครอบครวั ·ÁÕè Ò: Wacker áÅÐ Roberto, 2011 áÊÅÓÐ˼ºÃÙãŒÃÑºË¡Ô ¼ºŒÒÙ¨ŒÃËҷ¡Ô ÂÕÃèҤѰ÷ª‹Òº‹ÇÒ§á¡ÔÍÒÒ´Ø ÃÃËà͹§¹Ø ผสู ูงอายุ ผรู ับบริการ ·ÁèÕ Ò: Wacker áÅÐ Roberto, 2011 การดแู ลผสู งู อายใุ นประเทศไทย แนวทางการสนับสนนุ ใหภาคสวนตางๆ เขามามสี ว นรว ม ¡ÒÃáСªÒºÓ‹ÇÃ˺»๺ÃË´ÃÐÅ¡Ô¡¹×ÍÒѹâÊÂÃÊÒʺѧ¸Ñ§Ò¤Ò¤ÂÁÃÁ³Ð องคกรการกศุ ลและ อองิสครกะร ໧¹Ô ÃÍÐØ´àÁË¹Ô ¹á¹Ø Åе´Ô µÒÁ¼Å องคกรการกุศลและ องคก รไมแสวงหาผลกำไร à§Ô¹Íش˹¹Ø องคก รไมแ สวงหาผลกำไร ภาครัฐ ºÃÔ¡ÒáèŢѴÐÍŒ Ë¡ÁÒÒÅÙ ÍÃáªÒÅÊÇ‹ ÐÂÒ¡ÁàËÒ¤Ñ ÃÅÃÊÍ× §‹ Ἃ¹ »µÃ´Ô еàÁÒÔ¹Áá¼ÅÅÐ ภาครฐั ครอบครวั ¨´Ñ §ººÃ¡»Ô¡ÒÃÒÃÐèÁá´Ñ Òź³ÐÃÊÊÔ¡¹ÓÒ˺ÑÃÃ漄 ¹¹Ø ภาคเอกชน¨Ñ´¡¨Ô ¼¡ãÙŒ ÃËúŒ ÁÃÊÔ¡¹ÒѺÃʹ¹Ø ผูสงู อายุ ผรู ับบริการ Í‹ҧãäËÁŒ¡‹àһÚ¹´·áÙ Òŧ¡Òà ครอบครวั ภาคเอกชน ผสู ูงอายุ ผรู ับบรกิ าร ÍÂÒ‹ã˧二 ÁÃà‹ ¡Ô»Òš¹Ã·´ÒáÙ §Å¡Òà ãË»¼Œ¡ÃŒãÙºÑÐË¡¡ººŒ ÒѹÃÃõ¡Ô¡ÔºÒ‹ ÒÒçÃÃÔ¡æ´ÍÒÂÙáÃáҋŪº§ÊÇ‹ àºÂØ¢»àÁÀš¹Ë¤Õҷžҋ ÒÍ× ã§·ª¡Œ¨Õºè ÒҋҌù ·èÕÁÒ: Wacker áÅÐ Roberto, 2011 ¼Œã٠˺Œ Ã¡Ô ÒôáÙ Å áÅмŒÃÙ ºÑ ºÃ¡Ô Òà º·ºÒ·àÅ¡ç ¹ÍŒ  áÅзÓ˹Ҍ ·´èÕ ŒÒ¹Ê¹ºÑ ʹ¹Ø à§¹Ô áËÅ‹§à§¹Ô ªÇ‹ ÂàËÅ×ÍáÅÐᨡ¨Ò‹  ในการค้นหาช่องว่างท่ีจะน�ามาสู่ข้อเสนอในเชิง ทุกคนอย่างเท่าเทียมและเป็นธรรมในรูปแบบของบริการ นโยบายเพื่อการด�าเนินการในเดือนพฤษภาคม 2560 ทางสงั คม การประกนั รายได้ หรอื การสงเคราะหป์ ระชาชน ถึงมิถุนายน 2561 ผู้วิจัยได้ท�าการเก็บข้อมูลจากเอกสาร ผ่านการก�าหนดนโยบายและมาตรการในการด�าเนินการ ต�ารา งานวิจัย ส่ืออิเล็กทรอนิกส์ เก่ียวกับการแนวทาง ต่างๆ ซึ่งแต่ละประเทศก็จะมีแนวทางที่แตกต่างกันตาม สนบั สนนุ ครวั เรอื นผสู้ งู อายใุ นประเทศไทยและในตา่ งประเทศ อุดมการณ์ในเชิงการเมอื งการปกครอง ความเช่อื คา่ นยิ ม การเกบ็ ขอ้ มลู ภาคสนามโดยทา� การสมั ภาษณผ์ แู้ ทนองคก์ ร และการใหค้ ณุ คา่ และความหมายกบั ผสู้ งู อายทุ มี่ อี ยใู่ นสงั คม ภาครัฐ ภาคเอกชน กิจการเพื่อสังคมที่ปฏิบัติงานหรือ โดยระบบสนับสนุนการดูแลผู้สูงอายุแบบบูรณาการ เป็น ด�าเนินกิจกรรมด้านผู้สูงอายุ และสัมภาษณ์ครัวเรือน ระบบการสง่ เสรมิ ภาคสี วสั ดกิ ารสงั คมในการบรหิ ารจดั การ ผู้สูงอายุในชุมชนเพื่อศึกษาถึงความต้องการของผู้สูงอายุ เพ่ือเติมเต็มให้ระบบสวัสดิการสังคมท�างานได้ดียิ่งขึ้น ในภาพรวมดว้ ยแบบสัมภาษณ์ จากความร่วมมือของภาคส่วนต่างๆ เช่น ในส่วนของ ภาคเอกชน ผ่านการส่งเสริมความรับผิดชอบต่อสังคม ผลจากการศึกษาข้อมูลเอกสารและภาคสนาม และกิจการเพ่ือสังคม และในส่วนของภาคชุมชน ผ่าน พบวา่ ในการสนบั สนนุ การดแู ลผสู้ งู อายโุ ดยภาคสว่ นตา่ งๆ สวัสดิการชุมชน เป็นการกระจายทรัพยากรเพื่อจัดบริการให้กับประชาชน 18 175คInรstอituบteคfรoวัr P“oเpปuรlaาtiะoบnาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม aทnd�ำรSา้oยciaคl รReอsบeaคrcรhวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

หากประเทศไทย มีการพัฒนาระบบเพื่อสนับสนุน ทา่ นร้ไู หมว่า ครัวเรือนผู้สูงอายุ ดังกล่าวอย่างเหมาะสมกับบริบทของประเทศไทยจะก่อให้ ท่เี ปราะบางอยู่กันอย่างไร เกิดผลดีหลายดา้ น ดังน้ี คือ ขอ้ มลู นมี้ าจากการเกบ็ ขอ้ มลู เชงิ ลกึ ในครอบครวั สงู อายุ 1) ลดภาระของรัฐด้านงบประมาณ และเพ่ิม ท่ีหม่บู า้ นนอกเขตเมอื ง ในจังหวัดเชยี งใหม่ ป ร ะ สิ ท ธิ ภ า พ ใ น ก า ร ด� า เ นิ น ก า ร จ า ก ภ า คี 1. รายได-้ -เบยี้ ยังชีพ เบ้ียผู้พิการ เปน็ รายได้หลกั ของ สวัสดิการสังคมเพ่ือเติมเต็มให้ระบบสวัสดิการ สังคมทา� งานได้ดยี ่ิงข้นึ ครอบครัวผู้สูงอายุ ท่ีเพียงพอส�าหรับซ้ืออาหาร เทา่ นนั้ อยากได้อย่างอ่ืนตอ้ งตดั ใจ 2) ผู้สูงอายุจะได้รับการคุ้มครองให้ผู้สูงวัยมี 2. สงิ่ ทีผ่ ้สู งู อายตุ อ้ งการมากที่สดุ คอื กลับมาเดินได้ คุณภาพชีวิตท่ีดีไปตลอดวาระสุดท้ายของชีวิต กลบั มาแข็งแรง กลับมามองเหน็ เหมอื นเดิม ทง้ั ในเรอื่ งรา่ งกาย สงั คม สขุ ภาพ และเศรษฐกจิ 3. เงนิ ทเี่ พียงพอตอ่ เดอื น โดยไมต่ อ้ งพึ่งพาลกู หลาน จากบริการที่ตอบสนองความต้องการที่พัฒนา 4. ผู้ดูแลผู้สูงอายุติดเตียงขาดรายได้ และออกจาก ขึน้ จากภาคีเครอื ขา่ ย สงั คม 5. ผู้ดูแลผู้สูงอายุติดเตียง ต้องการผ้าอ้อมผู้ใหญ่ 3) ลดภาระของครัวเรือนผู้สูงอายุ และเพ่ิมรายได้ สา� เร็จรูปมากท่ีสดุ แต่ไมม่ เี งนิ ซ้ือ ให้กับครัวเรือนผู้สูงอายุจากบริการของธุรกิจ 6. ผู้ดูแลผู้สูงอายุติดเตียง ต้องการท�างานท่ีมีรายได้ ขนาดเล็กที่มีอยู่ในชุมชนและการสนับสนุนทุน ทที่ �าได้ที่บ้าน ผา่ นองค์กรการกศุ ล 4) สร้างคุณค่าให้กับผู้สูงอายุผ่านแนวทาง การดา� เนนิ งานทสี่ นบั สนนุ ใหผ้ สู้ งู อายไุ ดเ้ ขา้ มามี สว่ นรว่ มในการกา� หนดแนวทางในการดา� เนนิ การ เพือ่ ตนเอง โอกาสสำหรบั ภาคเอกชน องคกรไมแ สวงผลกำไร กจิ การเพอ่ื สังคม หรือธรุ กจิ ขนาดเลก็ ในการจดั หาบริการที่บานและในชมุ ชน เพอื่ ตอบสนองความตองการผูส งู อายุ ซกั ผา ตัดผม สงอาหาร ทำความสะอาดบา น ปรบั ปรุงบา น บรกิ ารรับสง ใหคำปรกึ ษา ไปธรุ ะเปนเพือ่ น แจง เตอื น จัดสงสิ่งจำเปน ดูแลตอนกลางวนั ดแู ลแทน ผดู แู ล ผูดูแลทบ่ี า น ท่ศี นู ย 176 19ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลกายี่ รดนแู ลแคปรอลบคงรัวขเปอรางะบสางังในคสถมานการณ์ ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใกคารรเปหลี่ยลนแาปยลงคโคนรงไสวรเา้้ งบป้ือระชงากหรแลลังะสงั คมไทย





ดัชนีค้นค�ำ C P 8 Corporate social responsibility: CSR 64 7 Co-working space 6 Parent left behind 7, 22 10 D 7 U 5 Dependency Uneven development Distance urbanization E V Equality Virtual space 57 Y F Young adult 9 Family in later life 9 ก 23, 34 Family life cycle 9 กระจายตวั Family with adolescents 9 กระจกุ ตัวเป็นครอบครัว 23 Family with adult children 9 กระบวนการกลั่นกรองทางความคิด 47 Family with young children 9 กระบวนการขัดเกลา 43 กระแสบริโภคนยิ ม 28 I กระแสโลกาภิวัตน ์ 22, 25 55 กลไกการชว่ ยเหลอื เกื้อกลู กนั ภายใน Intergenerational 42, 56 ครอบครวั 9 intersectionality กลไกตลาด 28, 30 Invisible hand 30 การกระจายตัวของประชากร 34 L การกระจายทรพั ยากร 63 52 การกระทำ� 10 Living arrangement การขยายตวั ของความเป็นเมือง 22 N 9 การคา้ เสร ี 30 Newly Married Couple 179ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

การเชือ่ มตอ่ ภูมิภาค 22 การลดคณุ ค่าในเชงิ เศรษฐกิจของผหู้ ญิง 46 การดูแลในระยะสั้น 64 การเล้ยี งดูลกู 47 การดูแลบุคคลหลายชว่ งอาย ุ 49, 55 การเลือกปฏิบัต ิ 18 การดูแลผูส้ ูงอายุ 63 การศกึ ษา 18, 30, 34, 35, 43, 45 การดแู ลสาม ี 55 การสงเคราะหด์ แู ลแบบเกบ็ ตก 56 การตายอยา่ งสงบ 53 การส่งเสรมิ แนวทางภาคีสวสั ดกิ ารสงั คม 63 การถกู ละเลยจากสังคม 18 การสรา้ งครอบครวั 8, 34, 47, 56 การทบั ซอ้ น 42 การสรา้ งแรงจงู ใจ 64 การท�ำงานแบบธุรกิจ 64 การสร้างสมดลุ 30, 46 การโทรศพั ท์แบบเห็นหน้า 29 การสูญเสยี ตัวตนความเปน็ มนุษย ์ 22 การบรู ณาการ 62 การใหค้ ุณค่า 46 การประกนั รายได ้ 63 การให้ลกู เล้ียงดูยามแก่เฒ่า 54 การปรบั ตวั ดา้ นทอี่ ยู่อาศยั 9 การอย่อู าศยั 55 การเปล่ยี นผ่านโครงสร้างทางประชากร กิจกรรมหลังเลกิ เรยี น 12, 26 และสงั คม 63 กิจการเพ่อื สังคม 61, 62, 63 การเปลยี่ นผ่านทางประชากร 25 กง่ึ เมือง 2, 5 การพฒั นาความเป็นเมอื ง 7 เกษียณอาย ุ 50, 70 การพัฒนาโครงสร้างพน้ื ฐาน 22 เกย่ี วขอ้ งกนั ฉันทญ์ าต ิ 11 การพฒั นาตามกระแสโลกาภิวัตน ์ 22 การพฒั นาทุนมนุษยข์ องแรงงานไทย 34 การพัฒนาประเทศของภาครฐั 56 ข 9 การพัฒนาเปน็ สังคมเมอื ง 52 เขา้ วยั ชราในบัน้ ปลายชวี ติ การพง่ึ พาลูกแตเ่ พยี งยามจำ� เปน็ 54 ค การมีปฏสิ ัมพนั ธใ์ นชีวิต 11 การมีสว่ นรว่ ม 61, 63 ครอบครวั 10 ครอบครวั จงึ เป็นหน่วยท่ไี ม่สามารถนับได ้ 11 การยกระดับฐานะทางเศรษฐกิจและสังคม 12 ครอบครัวไทย 17, 25, 28, 35, การย้ายถ่ิน 22 การย้ายถิ่นของแรงงานต่างชาต ิ 25 41, 48, 52, 63 ครอบครัวไทยเหนือ 2 การยา้ ยถ่ินจากชนบทสูเ่ มอื ง 25 ครอบครัวในแบบฉบับดง้ั เดิม 24 การรวมธุรกจิ แบบไม่หวังผลกำ� ไร 64 การรบั ประทานอาหารนอกบ้านอยา่ งเรง่ รบี 12 ครอบครัวเปน็ หน่วยทางสังคมที่เลก็ ท่สี ดุ 7 ครอบครัวเพศเดยี วกนั 34 การรบั ประทานอาหารรว่ มกันในบา้ น 12 ครอบครัวมีความเปราะบาง 12 การรบั รเู้ ชื่อมตอ่ กบั ชีวติ มนุษย์ 12 ครอบครัวใหญ ่ 11, 17, 21, 23, 24 180 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

ครวั เรือน 12, 13, 17, 18, 21, 23 โครงสร้างครอบครัว 34 ครัวเรือนขยาย 3, 4, 9, 17, 21, 52, 53 โครงสร้างครัวเรอื นไทย 2 ครัวเรือนข้ามรุ่น 52, 54 โครงสรา้ งประชากร 18, 24, 33, 35, 52, 64 ครัวเรือนที่อยู่คนเดียว 34, 35, 52 ครวั เรอื นผู้สูงอาย ุ 35, 36, 54 ครัวเรือนผู้สงู อายอุ ย่กู ับคนอ่นื 54 จ 9 ครัวเรอื นเล้ียงเด่ยี ว 52 เจริญวัยเป็นผใู้ หญ่เตม็ ตัว ความคาดหวังของสังคม 46 ช ความโดดเดีย่ วในความพลกุ พลา่ น 12 ความตงึ เครยี ดในการท�ำงาน 23 ช่วยเหลอื เก้อื กูล 7, 9, 17 ความแตกต่างกนั โดยธรรมชาต ิ 42 เชงิ พน้ื ทีท่ ี่เป็นนามธรรม 10 ความเปน็ เมอื ง 5, 7, 8, 12, 53 เชิงพื้นทีท่ ี่เปน็ รปู ธรรม 10 ความเป็นสังคมเมอื ง 3, 26 ซ ความเปราะบาง 27, 29, 30, 33, 35, 42, 44 ซ้อนทับ 56 ความเปราะบางของครอบครัวไทย 17, 79, 85 ต ความเปราะบางซำ้� ซอ้ น 21. 27, 54 ความเปราะบางในครอบครวั 33, 62 ตลาดเสร ี 43 ความแปลกแยกในการด�ำรงชวี ติ 12 ตายอย่างโดดเดีย่ ว 53 ความมัง่ คั่งทางเศรษฐกิจ 12, 22 แตง่ งานและสร้างครอบครัว 9 ความมีหนา้ มีตาในสงั คม 12 ท ความไมเ่ ทา่ เทยี ม 42, 43, 56 ความไม่สมดุลของลูกหลานกับผสู้ งู อาย ุ 55 ทบทวนวรรณกรรมอยา่ งเปน็ ระบบ 18 ทศั นคต ิ 47, 48, 51 ความยากจน 18, 21 ทัศนคติทีด่ ตี ่อผูส้ งู อาย ุ 51 ความรบั ผิดชอบตอ่ สังคม 64 ความรนุ แรง 5, 17, 18, 20, 51 ทุนนิยม 19, 25, 28, 43, 50, 61 เทคโนโลย ี 12, 21, 22, 25, 28, 29, 56, 70 ความสมั พันธ ์ 7, 10, 11, 12, 18, 20, 24, 29, 34, 44 ความสมั พันธ์ทแี่ นน่ แฟน้ 18 น ความเหลอ่ื มลำ�้ ของสังคม 18 62 คาดการณป์ ัญหา 18 นโยบายทางสังคม 56 คณุ ภาพ 22, 45 นโยบายเบี้ยยังชีพ 62 เครอื ญาติ 12, 28, 53, 63 แนวคดิ การพฒั นามนษุ ย์ 54 แนวคดิ ของคนสมัยปจั จบุ ัน 181ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

บ ภ 52, 63, 64 55 ภาคเอกชน บทบาทเชิงซอ้ น 52, 63 ภาวะเจรญิ พนั ธุ์ตำ�่ กว่าระดับทดแทน 25 บริการทางสังคม ภาวะเจรญิ พันธ์ุสงู 25 บรกิ ารผา่ นส่ือสงั คม 28 ภาวะทันสมัย 22 บรบิ ทความสมั พันธท์ ี่ซับซ้อน 44 บริโภคนยิ ม 28, 62 ม 50 บ้านในศตวรรษที่ 21 6 44 แบบ 3 เจเนอเรชนั 52 มนุษยใ์ นศตวรรษท่ี 21 20 มนษุ ย์แม่ 20 ป มติ ขิ องเพศ วัย 43 ปฏิบัตกิ ารทางสังคม 10, 43 มติ คิ วามสมั พนั ธ์และการเกื้อหนนุ 20 ประชากรสูงวัย 34 19 ปจั เจกบุคคล 18, 62 ภายในครอบครวั 19 เปราะบาง 12, 17, 18, 20, 25, 33, 41, มติ ิเพศ 20 56, 62, 63 มิตเิ พศ วยั และเส้นทางชีวิต 20 มติ ิเศรษฐกิจ 50 ผ 25, 28, 64 มิตสิ งั คม 30 ผลกำ� ไร มิติสิง่ แวดล้อม 6, 8 ผู้พงึ่ พงิ 50, 52, 55 มิตสิ ุขภาพ 6, 8 ผสู้ ูงอายใุ นรูปแบบการอยอู่ าศยั มติ แิ หง่ วยั 46, 47 ท่ีเปราะบาง 57 มอื ท่ีมองไมเ่ หน็ 26 ผูส้ ูงอายใุ นรูปแบบการอยู่อาศัย เมืองรอง 3 ท่ีหลากหลาย 50, 51, 53 เมืองหลกั ผูห้ ญงิ วยั ท�ำงานท่ีเรม่ิ มลี ูก 41, 49, 57, 62 แม่เตม็ เวลา แม่บ้าน พ แม่บ้านถุงพลาสติก พฤติกรรมการบรโิ ภคอาหาร 3, 26 ย 22 ของครวั เรือน 46, 50 18, 22, 23 พง่ึ พาตนเอง 7, 10, 25, 29 ยุคเกษตรกรรม พึง่ พาอาศัยกัน 2, 10 ยคุ อตุ สาหกรรม 64 พนื้ ที่ 6 พน้ื ที่สว่ นตัว 10 ร พน้ื ทีเ่ สมือน 10 พื้นท่ีนอกบ้าน 6 ระดับนวตั กรรมทางสงั คม ระบบการคา้ ปลกี 182 ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง

ระบบเศรษฐกจิ แบบทุนนิยม 25, 28, 62 ศ รูปแบบการอยอู่ าศยั ท่ีเปลีย่ นแปลงไป 21, 35 56 รปู แบบการอยู่อาศยั ทผี่ ู้สูงอายุ ศักดิ์ศรใี นความเปน็ มนุษย ์ 48 ต้องดูแลตนเอง 42 64 รปู แบบการอยอู่ าศัยทห่ี ลากหลาย 41, 50, 56, ส 12, 55, 56 61, 63 64 รูปแบบการอยู่อาศัยแบบข้ามร่นุ 24 สตรีนยิ ม 64 รปู แบบการอยอู่ าศยั แบบอย่คู นเดียว 24 สถานประกอบการ 54 รูปแบบการอยอู่ าศยั รว่ มกนั 52 สถานสงเคราะหค์ นชรา 17, 21 รปู แบบการอยอู่ าศัยหลัก 21, 23, 24 สรา้ งความเข้มแข็ง 18 รูปแบบของความสัมพันธภ์ ายใน สร้างภาพลักษณ ์ 56 ครอบครวั 24 สังขารทีถ่ ดถอย 18 รูปแบบของสถานบรบิ าล 64 สงั คมเกษตรกรรม 52 เรม่ิ มลี ูกเล็ก 9 สงั คมทมี่ คี วามเหลื่อมลำ้� สูง แรงบีบคัน้ ทางเศรษฐกจิ 3 สังคมผ้สู งู อายรุ ะดับสุดยอด สขุ ภาพไมแ่ ข็งแรง สูญเสยี เสถียรภาพ ล 47 ห ลาออกมาเล้ียงลกู ลูกกตัญญู 55 หลกั การศกั ด์ศิ รีความเปน็ มนษุ ย ์ 48 ลูกโตเปน็ วยั รนุ่ 9 หลักความเทา่ เทยี ม 57 ลูกโตและเตรียมแยกครอบครวั 9 หลักสตู รผปู้ ระกอบการทางสงั คม 64 โลกเสมือน 12, 25, 29 ห้องครอบครวั 5 ว 9 อ 50 วงจรชวี ิตครอบครัว 33 วางแผนจดั การ 18 อคตติ ่อผ้สู ูงอาย ุ 43 วกิ ฤตแห่งความหมาย 51 อตั ราการเจริญพนั ธ ์ุ 21 วิถีชวี ิตของมนษุ ย์ 10 อำ� นาจผูช้ ายเปน็ ใหญ่ 1, 2, 3, 4 วธิ ีคิดทางวิทยาศาสตร์ สาขาชวี วทิ ยา 43 อู่ข้าวอู่นำ�้ 28, 29 วิธคี ิดทางสงั คมศาสตรแ์ ละวัฒนธรรม 43 แอบ๊ ข้าว แอพลเิ คชัน่ วสิ ัยทัศน์ 56 เวลา 1, 2, 3, 57, 62 เวลา-พื้นท-ี่ ระยะห่าง 7, 12, 25 183ครอบครวั “เปราะบาง” เม่อื การเปลยี่ นแปลงของสังคม ท�ำรา้ ยครอบครวั ไทย และทิ้งใครหลายคนไวเ้ บ้ืองหลัง