&&XX.ณ!น*ระรา?&}วน.'[ชิ} &&/&/? 177117777777®^71®20® ,7 2 7(1177 ^ณ น®5')
(II&# ณ น02) &01) ภ^.77ฟ^/ 0(1
เลขหมู่ 1 เฑ- 3V &ขพะเปียน' 02
คานา เนื้องโนงานพระราชทานเพติงสพ พฉเอก เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิค (แยม ณ นกร) ณ เมรุหน์าพลบพตาอิสริยาภรณ์ วิดเทพสิรินทราวาส เจ้าภาพได้มาแจ้งความประสงกแก่เจ้าหน์าทิกองวรรณกดํแตะประวิคสาส กรมสิตปากร ขอให้เตั่อกเรื้องทิเกียวก้บเมองนกรสรื้ขรรมราชสำหริบพิมพ์ แจกเบนอนุสรณ์ เพราะ พตเอก เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิฅ สบเชอสาย มาจากผู้สำเร็จราชการเมั๋องนครสรื้ชรรมราช เจ้าหนาทได้เลอกเรื้องต่างๆ ทิเกยวก้บเมองนครสรื้ธรรมราชส่งไปให้เจ้าภาพกํดเตั่อกหตายเรื้องด้วยก้น ซ็งเจ้าภาพได้เตยิกเรื้องสำหริบจ้ดพิมพ์ในกราวนไวิรวม .1๐ เรื้อง คั่อ ด. เรื้องนกรสรื้ชรรมราช ชอง นายหร่ อมากยกถ เบนเรื้องกถาว กงประวิฅ ของเมธง นกรสร็ ชรรมราช แตะ ประ'วิตโบราณ วิฅกุ สถานในเมองน ๒. ตำนานเมองนกรสรชรรมราช ชิงไม่ปรากฎชอผู้แฅ่ง ด้นฉบํบ เดิมพนสมุดไทยเขยนด้วยเส่นหมกดำ เบนอกษรไทยย่อ ตบ เตอนหฉายแห่ง เต่าเรื้องเหตุการณของเมองนกรสรื้ชรรมราช แต่โบราณกาล คถอดจนบอกเขคแดนของเมองนกรสรื้ชรรม. ราชและเมองอ่ทองไว้ด้วย เรื้องนเกยตพิมพ์มาแอ่ว ๒ กรํ้ง ๓. พงสาวดารเมองนครสรื้ขรรมราช ของ หลวงอนุสรสิทชิกรรม (บํว ณ นคร) เบนเรื้องพรรณนาเรื้องราวต่าง ของเมื้อง
ข นกรท้รื้ชรรมราชในปถายท้มยกรุงท้รื้อยุชยา ท้มยกรุงขนบุ แถะกรุงร*คน'โกสินทร์ แตะไดกล่าวถงบุกกถทเบนเชอท้ 2นกรท้รชรรมราชไว้ด้วย เรื้องนเกยพิมพรวมอย่ในหนํงท้อประ* ชุมพงท้าวดาร ภากทิ ธ๓ 4. ตำนานพระขาฅุเมื้องนครท้รํ่ขรรมราช ไม่ปรากฎชือผู เบนหนงท้อกระดาษฝรํงเขยนด้วยเท้นหมก ตนนิบ*บเบนท้าเน คิด'จากหน*งท้อเก่า เห็นได้ด้วยคํวท้ะกดแตะถอยกำท้า ก่อนเวถา'ทิใซหมกแตะกระดาษอ?)'างน'น เรื้องนเบนตำนานอย่าง นิทานประ1จำท่องทิ ได้ฅพิมพ์กรื้ง์แรกเมึ้อ พ.ท้. ๒4๘ด &. ทำเน็ยบขาราชการเมองนกรท้รื้ชรรมราชกรงรํชกาถท ๒ ซ็ง กล่าวถงทำเน็ยบขาราชการของเมื้องนกรท้รื้ชรรมราช ฅ จนคิกดินา ตราประจำตำแหน่ง แตะอาวุขทิใช้โ ซงเกยพิมพ์รวมอยู่'ในหนํงท้อประชุมพงท้าวดาร ภาค พระประว้ฅท้งเขปของพระเด้านกรท้รื้ชรรมราช ซงพิมพ์รวมอ ในหน*งท้อประชุมพงท้าวดาร ภากทิ ๘๓ ในการพิมพ์ก คิดแค่เฉพาะพระประว้ฅท้ว้เขปของพระเด้าข0คคิยราชนิกม ท มไหท้วรรย พระเด้านครท้รื้ขรรมราช ซงท้มเด็จพระเด้าก ขนบุรทรงแต่งคง มาตงพิมพ์ไว้เท่าน๎นั้ ๘. เรื้องตํงเด้าพระยานกรท้รชรรมราช เบนเรื้องทิพิมพ์ขนจ ท้าเนาหนงท้อเก่า ซิงท้มเดจกรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงได้ มา'จากเมองนกรท้รชรรมราช ม่อยู่ 4 กรํ้งดวยกินกอ ในท้มํ ปตายกรุงท้รื้อยุชยา เมึอ พ.ท้. ๒เ0๘X กรื้งหนิง ท้มํ
ค ขนบรุื้ รื้ พ.คํ. ๒๗ คร็ง์หนืง ส์มํยกรุงรํฅนโกสินทรื้ เน รชกา๓* พ.หิ๒๓๒ฟ่ กรํ้งหนืง และในรํชกาลท๒ พ.หิ ๒๓84 อกครงหนัง เคยรวมพมพ [นหนงย้อประชุมพงคำ'วดาร ภาคท ๒ แต่การพิมพกราวนคิดแต่เฉพาะเรื้องฅงเจาพระยานครคํรื้ขรรบ- ราชมาตงไว้เท่าน1น ๘. พระราชห์คถเลขาพระบาทค้มเดึจพระจอมเกลำเจำอยู่หิว พระ นครหิริ■ธรรมราช เริองนัเกยพมพ่อย เนหนงย้อพระราชหิฅถ- เมอ พ.หิ ๒4.108 ๘. พระราชห์ฅถ เลขาใน พระบาท ค้มเดึจพระจุลจอม เกลำเจำอยู่หิว เรื้องฟด็จประพาช้แหลมมลายู ร.หิ ดดฟ่ (พ.หิ ๒44ด) ซง คิดมาพิมพ์รวม,ในเล่มนเฉพาะฅอนัทเช้ด็จเมองนครเห์ขรรมราช เท่านน ด 0. จดหมายเหตุ พระบาทค้มเดึจพระมงกุฐเกลำเจาอยู่หิว พระราชดำเนินเลยบมณฑลบกษใต้ ของสิกข ซงคิคมาพิมพ์ รวมในเรื้องนเฉพาะฅอนเท้ค็จเมองนกรคํรื้■ธรรมราชเท่านืน์ เนืองจากได้นำเรองเกิยวกิบ์เมองนกรค้ร■ธรรมราชหลายเรื้องมาพิมพ์ รวมกิน และแต่ถะเรองเขยนขนค่างยุคต่าง'ส์มํยกิน ไม่ส์ามารถจะใ เรื้องใดเรืองหนืงเบนห์วเรองของหน*งต็อนได้ กรมสิถปากรจงขอใช้ชื้อเรื้อง เบนกลาง ๆ ว่า “รวมเรื้องเมองนกร^ร-ธรรมราช” กรมสิลปากรขออนุโมทนากุ^ลบุญราสิทํกษิณานุปทาน ซิงเจ
3^ ^ ฆ งานพร'ะร'าชทานเพลิงศพ พณอก เจาพระยาบดินทร'เดซานชิภ ไดิบำ เบนบคติทานมํย แถะคพิมพ์หนํงด็อเรึองนแจกเบนกุเ^ถซึ่าขารณป ขออำนาจผฒห่งฒุตน5นจงดถบํนดาถให พถเอก เจาฒะยาบดิน นุชิต ฒูวงถํบ ประท้บอิ^คุณมนญผสคามควรแก่คติวิอํยไนสํมปรายภ ทุกประกา? เทอญ. กรมศลปากร (ส& กิ^]
คำปรารภ นบเบนเวถาประมาณ ๒00 บีคิดก่อ ก้นมาทิค้กุถณนกรได ริบพระ มหากรุณาชิกุณจากพระบรมมหาราชจิกรั่วงค้ พระบารม๓41กถาตนกระ- หม่อม,ใหญ่ยิงสุดทจะพรรณนา'ได้ จนกระท0งถงวาระค้ดทำยชองหำหนำ ค้กุถณนกร ในริชกาถบจจุบิน ก็ไดํทรงพระกรุณาโปรดเกตำอพระราช ทานโกค้ไม้สิบค้องประกอบค้พ แตะพระทิชชรรมค้วดพระอภิชรรม!วถา กถางกนวโ!ถะ 4 รป กำหนด ๘ วํน พริอมทงเจิาพนํกงานจากกองพระ ราชทิช แตะหมูประโกมหถวง ในวํนทิพระราชทาน งานบำเพ็ญกค้ถ ค้ฅฅมวารค้พ ก่อมาในโอกาค้ทิเจำภาพบำเพญกค้ถกรบ &0 ว*น ก้ใดํทรง พระกรุณาโปรดเกตำ อ พระราชทานพวงมาตาของหถวง แตะของค้มเด็จ พระนางเจิา ฯ พระบรมราชิน็นาถไปวางทหนำไกค้ค้พดำย นํบเบีนเก็ยรคิ แก่ผ้วายชนม ฅตอดจนลูกหถานวงค้ากณาญาติ แตะค้กุถ ค่างค้านกดำย ความปตาบปตม ซาบซงในพระมหากรุณาอยู่ชำนิรินดรั่ บํดนในวาระทิทรงพระกรุณาโปรดเกตำ อ เค้ด็จพระราชดำเนินมา พระราชทานเพสิงค้พ บรรดาญาติพินองจิงมอบฉนทะเห้ นายเปลอง ณ นคร นำศวามไปปรั่กษาหารอกรมค้ตปากร1ว่า อํนเรองราวของ!มองนกรค้รั่. ชรรมราช ซิงเบีนบำนเมองทิเกิดของค้กุล ณ นคร ยำกระจิดกระจายอยู หากจะ รวบรวมขนไว้ในทอน!ด็ยวก้น ก็จะเบนประโยชน์แก่ผู้ใผใจในทๅง ประว'ศค้าค้ฅร ปรากฎว่า ทางกรมค้ถปากรก็!หนชอบดำยทํนิท แตะกินด็
จ ช่วยจดรวบรวมเรื้องราวดิงกล่าว ไห้เสร็จสนบริบุรณมากกว่าทจ คงทท่านจะได้อ่านโนหน่งสอเล่มน ขำพเจาขอขอบคุณกรมสิถปา นายฅร อมาฅยกุต หํวหน่ากองวรรณคด้แตะประว่คคำสฅร็ ทิใด้ช่วย 1ห หนงสอเล่มน เบนผตตล่วงสมปรารถนาของบรรดาญาฅิพน่องในสกุถ ณ นคร สำเร็จดิว่ยดั่ หยิบ ณ นคร เย้:๓ โไ?ใกิ!ขํ เต& ๐&
พลเอก เจ่าพระยาบดินทรเดวิช้านุชิตณ (นแคยรม) ๆ]าคะ วนโ! (อ*, IVโเาปน ส.ค. เอ๔8เอ ฐส(น1^ !ค??นว®น/ โ-ะจ!่ 8, น-**นาคน ส.ค. เข&อ๔
สำเนาประวตของ พลเอก เจ1าพระยาบดินทรเดชานชิต ๑. ชอเดิม แย่ม ชอส์กล ณ นคร โ*.. เกิด ณวโเต เา & คำ บีเถาะ ครงกํบวนท ๒ V เมษายน ๒4ค0 ๓. ชอบิดามารดา เจาพระยาค้รรรมมนฅรึ้ (พรอม) อุปราชเมองนกร- ” V1 1 คํรขรรมราช และท่านนม ๔. แรกเบัาร่บราชการ เบนนํกเรยนนายร้อยกนทิ ๓ ในโรงเรยนนาย ร้อยทหารบก (บัจจุบํนโรงเรืยนนายร้อยพระจุลจอมเกลำ) ๔. ได้รนหระราชทานสญญาขํตรยสทหาร ต ช^นวากม ๒4๓ ๒ เบน รชอ''ย^กร 51 สา ฅถาคม ๒4๓4 ร้อยเอก 57ฟ่ พฤษภาคม ๒44๓ 5x1 พฤษภาคม ๒44๕ 55 &/ (เ 55 พนฅ! พํนโท 55 ๙7*0 ก!กฏาคม ๒44^0 55 พํนเอก 5) ใย มถนายน ๒44(ส่ พถฅร 55 ๙7 ร} เมษายน ๒4(5(4 พลโท 15 ร) เมษายน ๒4*0๒ พลเอก 55 ๖. ได้รบหระราชทานสญญานตรทลเรือน & ชินวาคม ๒44๐ เบน หลวงรวบร้ดท้บัตรพล ๒0 กินยายน ๒444 55 พระแรเดชรณซิก 55 พระยาวรเดชกิกดาวุช ต๒ พฤ^จิกายน ๒44*0
ช ด๘ มิถุนายน ๒ 44'(? เบน พระยาสิหราชเคโชไชยอภิยพิริย- ปรากรมพาหุ *18 พฤ^จิกายน เอ4 เบน เจ้าพระยาบดินพรเดชานุชิต ฯถ'] ๗. ได้รบยศเสือบา เบน นายกองครึ้ แต่งคํวสิงภ เสิอบา ราบหถวงรํกษาพระองค์ ด& กุมภาพน!] ๒4*0^ ๘. ตำแหน่ง เอ 4 ๓®) เบน นํกเรยนนายร1อย 1อ4๓เย ง 5 เกยกกายกองโรงเรยนนายรอย — มินาคม เอ4๓4 เบน นายเวรกำสิง กรมปสิคทหาร — ชิน'วา คม — เมษายน บีน'ใหญ่ เบน ปสิดิกอง กองทหารพิเ^ษเช่ — เมษายน 1®4๓'0 สิงก*ดิกรมทหารบกราบทิ 4 ๒๐ กรกฎาคม ๒4(1๒ (ทหารหน่า) ชวกราว รํกษา — สิงหากม [ธ]44^ เขตแดนมณๆาถอุบถราชชาน หฆ่ ชินวาคม ๒44๓ เบน ผู้ช่วยป'สิดิท้พบก ๒*) สิงหาคม ๒4^4 5] ปสิดิทิพบก ๆๆ ปตดทูถฉถองกระทรวงกถาโหม ค เมษายน 1อ4'04 ๆๆ ผูรํง ตำแหน่ง เต่นาบดกระทรวง- กสาโหม เบน เค้นาบดกระทรวงกถาโหม
ซ *1 สิงหากม ๒4'3๙ ขอพระราชทานกราบถวายบงคม ถา ออก จาก ตำ แหน่ง เล่นา บด กระทรวงกถาโหม เพราะบวย เข้าอยู่ในประเภทนายทหารนอก ราซการ ริบบำนาญสิงกิดกรม ปตํดทหารบก ห สิงหากม ๒!เปติยนเบ็๋นนายทหารนอกราชการ สิงกิดกอง บํงกิบการกระทรวงกถาโหม ด เมษายน ๒4๘(0 ยำยประเภทเบึ้นนายทหารพ้นราชการ เพราะ ยายุพ้นกำหนดนายทหารนอกราชการแสิว ๙. เงินเดอน เบึยหวิด นำเหน็ป็นำนาญ — มนากม ๒ 4 ๓ 5า ริบเงินเดอน ๆ ถะ ค ๒ บาท ค ชินวากม ๒4๓๒ รา 4(ส่ บาท — — ๒4๓ & รา ต) ๐ บาท ๒๐ ก?กฏิไกิ^ ๒44๒ รร เะไ^ ๐ บาท ชน ๓ — เมษายน ๒444 ร0บ^ เ^งนเค*5*อนอ(IคX รา พ(IนV เอก — เมษายน ๒44^ รา พถฅร ชน ๓ — พฤษภาคม ๒44๘ รา พถคร ช1น์ ๒ — เมษายน ๒ 4 & ๐ มพระบรม ราชโองการโปรด เกตำ ท ไหเพม อกเด็อนถะ &ว บาท
ฌ — เมษายน รบเงนเดอนยค!-า พถฅร ชน 67 — เมษายน 12x1&& 11 พลโท ธน ๓ —- เมษายน เฌ&&ตเ — เมษายน (2x1^๐ 15 พตไท ธ\"น เฮ) 11 พลโท ธน ด เดอนถ: 67 5^ 0 ๐ บาท — เมษายน เฮ)4.^)1® 11 พลเอก ธน ๓ เดอนถ เฮ) , ๐๐ ๐ บาท ด เมษายน เอ^^^ รบเงินเดอน ๆ ถะ เฮ) 5 97 ๐ ๐ 11 57 เมษายน ๒6๖*0 11 เ87 , เ23 ๐ 0 11 •า เมษายน เฮ7(1^0ต! 11 137,๓ ๐๐ 11 87 เมษายน ๒&&(ฟ 11 เฮ)?(1๐๐ 11 67 สิงหาคม เฮ}(1'0(?! เริมรบเงินบำนาญ ซี) 0. ตํวแหน’งหรอราชการฬิเสษ ๑&ข้นวาคม ๒44& ทรงพระกรุณาโปรดเกสาฯให้เบนหิ ออกไปตรว1จการทิภากพายํพ ในกราวจํด การปราบเงยวทิก่อการจลาจล แตะตรวจ การทิจะจดฅํ้ง์กองทหารในภากนต่อไป — ตุถากม ทรงพระกรุณาโปรดเกลา 'า ใหํออกไปคูการ ประลองยุทขใหญ่ทิญปุน คามทประเท ญิป่นเชิญนายทหารต่างประเทเ1ไปในการน
1 1 1 I๒4 มิถุนายน ๒4&๓ ทรงพระกรุณาโปรดเกตำ ฯ ไหไปไต่ค้าน XI พวกจนทจํงหวิดแพร่ ขิงรวบรวมกนทำการ จะไปช่วยพวกกบฎในประเทค้จน แตะขิง ไน ขณะน่นย์งไน่ทราบกวามประค้งคของพวกนน ด4 มกราคม ๒4.&๓ เบนราชองครกษเวร ๒๒ เมษายน ๒48.8 คงเบนราชองครักษ์เวรข้บฅ่อไป ๒8 พฤศจิกายน ๒6&'0 เบนราชองครกษ์พิเศษ 6 เมษายน ๒68๘ เบนองคมนคร — พฤศจิกายน ๒66๘ เบนนายทหารพิเศษประจำกรมทหารรักษาวิง 6 เมษายน ๒6เะ)^ เบนองคมนคร © 3). ราชการท่ท — เมษายน ๒6๓*0 ทรงพระกรุณาโปรดเกตำ ฯ ให้รับตำแหน่ง ปติดกองกองทหารพิเศษรักษาเชคแดนมณ- 'ทตอบตราช-ธาน่ ไปฅํ้งก่ายทิค้ทํนดรแน โขง ประชิดกบขำจิก กองหน่าออกต่อค้ถง เช้อาวุชแตํว (8)๒. ได้รบทระราชทานเดรองราชอิสริยาภรณ์และเหรียญ (ประเทชไทย) — ฅุตาคม ๒4๓ษ เหรยญรัชฎาภิเษกมาสา — พฤศจิกายน ๒6๓^ ตราภิทราภรณมงกุฎค้ยามช2น์ 4
ป็ — มกรากม ๒44 0 เหริยญประพาท้มาถา - ชินิ''วากม ๒444 ศราภูษณาภรณ์ช1'างเผอกชํ๋น์ 4. (ชิตรถาภรณช1างเผอก) — กํนิยายน ๒44๖ ตรามํณฑนาภรณมงกุฎล่ยามชน ต (ฅริคาภรณมงกุฎไทย) — ตุตากม ๒44๖ เหรยญทวซาภิเษก (ทอง) — พฤ^จิกายน ๒4.4X) เหร?]ญ'ข้า?มาตา — กนยายน ๒44 อ ครานิภาภรณชิางเผื้อกช1น ๓ (ฅริคาภรณชำงเผอก) — พฤศจิก'ายน ๒^ด เหริยญริซม้งกถาภิเษก (ทอง) - พฤษภาคม ๒44๒ เหริยญริชิมงคถ (ทอง) — มํ่นากม 11 '11 1๒ 4 4 ๒ เข็มพระซนมา๗มงกถ ช๎นทิ ๓ - มนากม ๒44๓ เหรยฌริคนาภรณริชิกาถทิ (0 ชนท ๓ — ชินิ'วากม ๒444 เหริยญบรมราชาภิเษก (ทอง) — ชินิ'วากม ๒444 เข็มอํยราพค — มกรากม ๒444 ครากุถถุราภรณ็มงกุฎข้ยามชํ่น ๒ (ทาฅิยาภรณมงกุฎไทย) — พฤ^จิกายน ๒444 คราทุติยจุถจอมเกตำ - มกรากม ๒444 ตรามหากุราภรณึมงกุฎซึ่ยามชน 5, (ประถมาภรณมงกุฎไทย) — พฤ{ห้กา?]น ๒&&'0 คราทุติยจุฉจอมเกตำวิเทุษ
อ - ขํน'วากม ๒*** ครามหาว!'าภรณ์ช๎างพอกชนท ๑ (มหาปรมาภรณชางเผื้อก) — ปีนวากม ๒4*50 ตรารํคนวราภรณ์ — กรกฐาคม ๒4'ะ)* เกรอง ราช อิช้ริยาภรณอํนมคํกด รามาชิบด ช๎นทิ ๒ (รามาชิบด้ชนทิ ๒ มหาโยปีน) — พฤ^จิกายน ๒4.'อ4. เหร์ยญรตนาภรณ์รํชกาตทิ *0 ชํ้นทิ ๒ — พโ)คจิกายน ๒4)๐4 ตราป^ม'จุถ'จอมเกตำ — กุมภาพํนปี ๒4'ะ)๘ เหร์ยญบรมราชาภิเษก (ทอง) ริชกา'ถท ฆ่ — ปีนวาคม ๒4'ะ)๙ เหรยญรํตนาภรณรํชกาตท ตเ ชนท๓ — ฬโ]']^!ไาคม ๒4(^31 เหรืยญบรมราชาภิเษก (ทอง) ริชกาตทิ ๙ — กรกฏาคม ๒4๙๘ เหรืย'ญริคนาภรณ์ รํขกาถทิ ๙ ชํ้นทิ ๒ นอก'จากนยิงได้ริบพระราชทานเข็มพระปรมาภิไชย'ส์มเด1จพระพํนบ็- ห'ตวง ผงเพชร แซะเหรยญดุษฐมาตา ©๓. ได้ริบเครืองราชอิสรืยา.อรต่เต่างประเทช — กุมภาพํนข ๒44๒ ครากอมมานเดอรครอส์ ชํ๋นทึ * (บรนซวิก) ของประเท^เยอรมน — ปีนวากม ๒4'ะ)4 ตรากรงดออฟพีย้เย “แห่งตราตำหริบขาติ เลยอองดองเนอร” ของประเทค้ฝรง แ^
-
สารบาญ หนา รไ. นกร'ส!'ชรรมราช คร' อมาฅยฤต ส เอ. กำนานเมั่องนครศรื้ชรรมราช ๓. พงศาวดารเมองนครศรชรรมราช หตวงอนุศรติทธิกรรม (บว ณ นคร) กำนานพระชาฅุเมื้องนครศ?ธรรมราช ๓)(ส่ &. ทำเน็ยบขำราชภารเมองนครศรชรรมราช กรงริชกาถท ๒ ๙'ฐ *0. พระประวฅสํงเชปพระเจำนครศรื้ขรรมราช 3)& ๐ หมายริบสํงโนการเนติมพระยศพระเจ้านครศรื้ขรรมราช เ*)&^ ต). เรึองฅ1งเจาพระยานครศริชรรมราช ด^อ อธิบายเรื้องฅง์เจ้าพระยานครศรชรรมราช กรง์กรุงศริอยุธดย'าฐ*! สำ!นากฏ รไ^)(3ไ อธิบายเรองค้งพระเจ้านครศรชรรมราช กริงกรุงชนบุด'0ร๙ื้ สำเนากฎ ด ๓! & อธิบายเรื้องตงเจาพระยานครศรชรรมราช (พํฒน) ด๙๓! เๆราต๎งั้เจ้าพระยานครศรื้ชรรมราช (พํฒน์) ด ๙๙ สำเนากฎ อธิบายเรื้องฅงเจ้าพระยานกรศรื้ชรรมราช (นอย) @7 ๙ ต)
ฑ คราคงพระบริรํกษ์ภูเบ^?เบนพระยานคร^รชรรมราช 9) สำเนากฏ ๒ ๐๓ 5?'. พระราชหิตถเตขา พระบาทค้มเด็จพระจอมเกสำ *] พระราช7ๆน ใปย*งพระองคเจ้าบทมราข - เมองนครศร์-ชรรมราช ๒ 6) ๐ (^. พระราชห์ฅถเถขา พระบาท^มเด'จพระ1จถจอมเกถา ฯ คอนเล์คจ ถงเมองนกรคเรชร?มราชนิบํบท ๑ ๒* ชช 7รึ นิ]-!!]พ ๒ ๒;๒๐ ว . จดหมายเหคุพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกสำ ฯ ๒* คอนเส์ดจถิงเมองนกรครชรรมราช ของสํกข
นครคิรีชิ5รมราช,'’ ของ ตร อ}เาตยกุล นก?ท้รขรรมราชเบนวิงหวิดค้งอยูทางภาค โต้ อาณาเขคทิท้เหนอ ตกทะเตโนอ่าวโทยใต้หมู่เกาะอ่างทอง ทิท้คะวินิออกคกทะเตโนอ่าวไทย ทิท้ [ด้จค1จงหวดพฑถุง วิงหวิดก?'ง แตะ1วิงหวิดท้งขตา ทิท้ฅะวนฅกจด วิงหวิดกระบ แตะวิงหวิดท้ราษฐข่ชาน กา?ไปเทยววิงหวิดนจากกรุงเทพ ไปโต้ทงทางบก;เตะทางเรื้อ ทางบกโดยรถด่วนท้ายโต้ แล้วตงถ่ายรถทิ ท้ถานิเขาชมทองต่อไปยิงคํวเมอง เบ็๋นระยะทางจากกรุงเทพ •ๅ ประมาณ ๘!)เะ. กิโตเมค? หรื้อจะตงทท้ถานิร่อนพิบูตยแล้วโดยท้า?รถยนต์ไปย*งฅ*ว เมองก็ได ทางนำจะฅองไปโดยเรื้อเดินทะเต เข่าทางปากพูนหรอปากพน*ง หรื้อจะขน ทปากนาท้ชตแตะ ขนบกทท่าแพ แถว [ดยท้า?รถยนต์ ต่อไปยิงค*ว เมองก็โด มถนนรถยนฅเดิน'ได้โดยท้ะด'วก ภูมิประเทท้ของเมองน ทางทิท้คะว*นฅกเบนทราบท้ง เค็มไปด้วย ภูเขาแตะเนิน มทราบระหว่างภูเขาคอนกถาง ท้วนมากเบนทราบเหมาะแก่ การทำนา ทำไร่แตะเพาะปตก ทางทิท้คะวินิออกเบนพนทตุ่มจนโกถทะเตจง ต่อยดอนขน ทตุ่มเหล้านเหมาะแก่การทำนา แตะคอนริมทะเตเหมาะแก่ การทำท้วนมะพข่าว เรองนิผุเชยน!ด้สอบสวนตนคว่าและตพ้มพ็ครงแรกเมอ VI.ค. ๒๔6๔ และ!นองจาก เหนว่าเบึ้นเรองท้โหํความรู้เกยวก‘'มจํงหวํเคนครครีธรรมราชทงในอดตและบจจ จง!หนำมาตพมพ์รวมไววิ,วย.
นกรศรชรรม?'าชเบนเมองทอุดมย้มบูรณ อุดมไปควยขาวปลา ขญญาหารแตะทรํพยากรคามชรรมชาติ โม่ปรากฎว่าชาวเมองนครกร ข!รมราชเกยอดอยากยากแก้นเตยตั้งแค่โบราณกาถมา แม้ในบก จํงหวิดทางบกษใค่หลายจ้งหวิดจะประย้บทุพภิกขภํย และค่ากรอง ประชาชนจะอยู่ในระดิบทิย้งลิวย้กปานใคก็คาม นครกรชรรมราชก์ไม่ เดอดรอนในเรื้องน ค่ากรองชพของชาวเมื้องในเวลานแมจะย้งกว่าเดิ แค่ถ1าจะเปรยบเท่ยบกิบจํงหวิดยินทางบกษ์ใคคํวยกินแลว จะเห นกรกรื้ปีรรมราชเบนเมองเดยวทิม่ค่าครองช่พค่าทิกุด ขชผต ชองนกรก! ชรรมราช ม่เกื้อบ ทุกอย่าง ทิจํงหวิด อน ๆ จะมึ้ เช่นผลไม้ ปถา ((ควบา แถแร่ เมื้อท่านขนรถยนค,คามถนนค้ายร —นกรกรชรรมราช จะพบกวนเงาะ มํงกุด รํงกาด แตะทเรื้ยนเรื้ยงราย กินเบนแถวทงย้องฟากถนนเรื้อยไปจนกุดย้ายกา ผล1ไมทกล่า'วนม่ไม่แต่ เฉพาะคามถนนย้ายนเท่านน ทอนก็ยํงม่อกมาก เช่นทางทจะไปนำตก พรหมโตก ท่านกจะพบกวนผตไม้ค่าง ๆ ยาวเหย?)ดกุดกายคาเทมอนกิน ผถไมของนกรก?ชรรมราชมรย้ด คูเหมึ้อนจะดกว่าทางกรุงเทพ •ๅ นอกจา ทุเรยน ย้มเด็จกรมพระยาปวเรกวริยาตงกรในทรงนิพนชไว้ในหนํงย้อ เ;กาพย์กถอน” เมอกราวเกดจไปเมองนกรกรื้ชรรมราชว่า กงเกคพงคู ผล1ไม้เม่องเขา คงดกว่าเรา ยกแค่ทุเรื้ยน ดิงนิ ในบ็ หนง ๆ ผลไม ของ นกรกร ชรรมราช ก่งออกไป จำหน่าย ยิงค่าง จํงหวิดเบนจำนวนมาก มก่งไปทงทางบกและทางเรื้อ ทึ๋แหตมคะตุมพก ในเขตอำเภอปากพนง ซงมหาดทรายยาวเหยยดเหมาะกำหริบเบนทึ่พกผ่อน หย่อนใจในฤดูรอน กมก'วนมะพรำวเรื้ยงรายเบนทิวแถวยาวเหยยดิไ1]ตาม ริมผงทะเล นิกล่าวแค่เฉพาะผลไม้ ก่วนทรํพยากรอย่างอนของนก ชรรมราชย์งมอกอเนกประการ เช่นปถานำจดม่คถอดฤดูกาถ อำเภอฉว
๓ กเบี่นทิ \"I มื้ชึ้อในทางมชำงบามากมาแต่'โบราณกาด ช้างจำนวนมากทิใ งานอยู่ในเมื้องนคร?*เรชรรมราชเบนช้างทิจํบได้ในเขคอำเภอนทํงค้น แค่เม เกิดชุมนุมชนมากขน ช้างทิมื้อยู่แต่เดิมเบนจำนวนมากกหนร่นเขาไปอาอํย อยูทางอี้นทิห่างไกตชุมนุมชน จนทิย้ดหนึ้ร่นออกไปอยุเนอกเขตของเม เพราะฉะนินิช้างของอำเภอฉวางในบจจบํนิจงตดน็อยตงไปเบนอํนิมาก ในรํชกาตทิ เย้ เมื้อกราวเย้ด็จเตยบมณ๚ตบกษใต้ ทางจงหวด นครคํรชรรมราชไดโครั่ยม การ1จิบช้างเกื้อนในเขห อำเภอฉวางน ถวายทอด พระเนคร เมั้อวนที ด๘ กรกฎาคม พ.0. ๒4&๘ ครํงหนง ในเวถานํนิยง ปรากฎ ว่าม ช้างเถึอน อย่คาม เชิงเขาทาง ดานคะวน ออกของ ทางรถไฟเบน จำนวนมาก แตะไห,ต^่*ต็^อนเช้.เาหเข^นยดได21ร^วม^ทงสินกิฟ้ง, ด'0 เชอก นอกจากพชผตต่าง ๆ แถวนครคํร่ชรรมราชยงมแร่อกมาก เช่นแร่ ดั่บุกแตะวถแฟรม ซ็งมื้บริษํทขุดแร่หตายบริษํทเช้ามาค่งทำการขุดอยู เขตอำเภอร่อนพิบูตยหตายสิบบีมาแต่ว ตำนาฬเมือง นกรคํร่ชรรมราชเบนเมองโบราณเก่าแก่ทิ^ดเมื้ธงหนิงในประเทฟไทย ปรากฎชอทึ่เร่ยกเมองนในคํมภึ้รมหานิเทคํ ฅิฬฺเมฅฺเคยฺยชุเคร'ว่า “คมฺพติ กมฺ” แตะ,ใน1จดหมายเหตุของ'จนเรั่ยกช้อ'ว่า “ค2ง์มาหติง” พวกอินเดิย คอนไคเคยติดต่อกาขายกบเมองนมาแค่'โบร'าณเบนเวตาคง ด4๐๐ บึมาแต่ว เดิมชาวอินเดยทิไปมาคาขายกบเมื้องนช้'เมจากแคว่นกติงค?าย'ฐร่ค?งเมื้อง ม่ทราช(ด)(เท3.(11-88) มาขนบกทเมื้องคะโกตาแถวช้ามเขาครงหต่งเมื้อง ๑. แขกอินเดยในแควนนเราเรยกกนในบจจบันว่า แขกกะลิง หรอกะเล็ง แต่เมองแขก เหถ่านแต่'โบราณเราเรยกว่ากถา บังมเครอง!ล่นของแขกเหล่านฅิคมาจนถงบจจบั อกอย่างหนงเรยกว่ากุลาต่ไฆ้ ซ์งไทยเราใข5เล่นในงานสมโภชต่าง ๆ สมเด็จกรมพระ ยาดำรงราชานุภาพทรงร8'มสั่งว่า พระองคเคยเห็นพวกแขกกะสิงเล่นกุลาด็ไมคร ที่เมองตร่ง ๒. คอ!มองตะบัว!เาในปัจจุบัน*
๔ ล่องตาม ลำนำ คะก้วบา แตะแม่นำ กรร”^ ไปตํงเมองขนทครงอาว เหญ เริยกว่าเมื้องกรกิ (คอเม่องไชยา) ต่อมาเมอติงเมองเบนบกแม่น,ฅไชยา แต่ว จงย่อนตงมาทางไค,คามลำแม่นำหลวงหรอกิเรยกกน [นบจกุบนนว'1 แม่นาตาบี แตะอกพวกหนํงแยกตงไปทาง [ค โปตํงเมองซนทหาดทรา แก,'วเรั่ยก'ว่าคามพลิงก กื้อเมื้องนกรศริชรรมราชน ซากโบราณสถานกิ พวกอินเคยสช่างไว้แค่เดิมนํ้น โนบจกุบํนิก็่ยงมเหตออยูกิเมองไชยาเ มาก ต่วนกิเมื้องนกรศริชรรมราชไม่ปรากฎว่ามมากมายเหมอนเช่นกิเมอง ไชยา จะเนื้องดว่ยเหคโดจะไค\"กล่าวต่อไปในคอนหลง กิท่ารามเมองตะก1ว- นา คึ้อทเรยกว่าคำบตทุ่งตก'ในบจจบํนกึปรากฎ1ว่า มื้ซากโบราณสถาน ซองพวกอินเคยเหต่ออยู่หตายแห่ง แตะตกเช่ามา เนระหว่างเมธงไชยาก เมื้องนครศรชรรมราช ก็มื้เมื้องอกเมื้องหนิงเรยกกิน [นบจจฺบ เว้ยงสระ ยํงมื้รอยคูเมื้องแตะกำแพงเมื้องก่อดวิยดินปรากฏธยู แ เทวรปพระนารายณจำหลํกดั้วยศิถากิเมื้องนื้ เช่นเคยวก้บกิเมยงฅะกวบา เหมื้อนก’น เล่าก้นว่าคงอยูทเซาวิง ตำบ ตํวเมื้องเดิมซองนกรศรชรรมราช ถานสะกา ไ.นเขตอำเภอเมื้องนกรศรชรรมราช ภายหต่งได้ย่ายมาฅ1งกิ หาดทรายแกวริมทะเต การกิย่ายมาค่งเมอง [หน่กิริมทะเตนิ เนื้องจากพวก อินเคย'กิขำมมากำขายยิงแหตมมตายู สมาครา แตะชวานน ■ต่วนเบ พวกทอยูริมทะเต ชำนาญในการว่ายนำเดินเรอแตะกลุกเกต่าก้บอา ทะเตอยู่เบีนนิจจนเกิดกวามเกยชิน เมื้อเช่ามาค็งกำขายกํ ชรรมราชนื้มากขน กง1จะเหน'ว่าเมื้องนกรศริชรรมราชเบนเมื้องกินำอยู่ ประชาชนพลเมองมนิสํยไม่ดุราย จิงพากนเช่ามาฅ้งภูมิลำเนา ค่ ศิลปวิทยาการและศาสนามาเผยแพร่ แตะเนองจากพวกอินเคยเบีนพวกก เกยชินก้บอากาศทะเตอยูแต่วิ การทจะเขาไปคงบ,านเริอนอยู่ไนทึ่ดอนก็กล
๕ จะผิดอากาค้อย่างหนิง กิบอกอย่างหนงพอใจจะอยู่ใกถชิดกํบเรื้อเดินทะเล ของฅน ขิงจอดทอดค้มออยู่ริมทะเส จะไก่ค้ะดวกแก่การเผ้าระกิงรํกษา ดินกาขิงบรรทุกอ!!ไนเรอก่น จงพอใจตํ๋งบ้านเรื้อนอยู่ตามริมผงทะเต มพวกอินเคยเบ้ามาติงบ้านเรื้อนอยู่ริมทะเตมากขน พวกชาวพนเมองขิงเกย ซอขายหรอแถกเปติยนดินก่ากินอยู่กิบพวกอินเดํ่ย เห็นเบนโอกาค้ทิจะ ก่อซอขายกนไดดิะดวกกว่าอยู่ในเมื้องทืห่างไกตออกไป จงพากนอพยพมา ติงบานเรยนอยู ไกตเกยงกํบพวกอินเดย กรนนานเบ้าเมอชาวอินเคยกุนเกย กิบชาวพนเมื้องแสะเกิดรกใคร่ชอบพอกินก็เกิดการค้มพงค้ร่วมกิน ผู พลเมองคาม,ริมผ้งทะเตจงเกิดทวหนาแน่น-ขนทุกท เมื้องทิติงอยูแต่เดิมก ร่วงโรยไป แสะเกิดเมื้อง1ใหม่ขนทริมทะเล หรื้อทตำบลซงในตำนานพระ จาตุเมื้องนครค้ร‘ธรรมราชเรื้ยกว่า “หาดทรายแกว,’ กรํ้นก่อมาทะเถตนเขินออกไปทำให้ทิตงเมื้องดอนขน แตะยิงนานกิน เบ้าก็ยิงห่างใ กตจากทะเตมากขนทุกท ๆ จนบ้ดนไม่ค้ามารถจะทราบได ทเรื้ยกว่าตำบลหาดทรายแกิวนนเบนชายทะเตจริงหรื้อไม่ แต่ถงอย่างไรก็ดิ ย่อมเบนทิเชื้อไคอย่างแก่นอนว่า ทิตํงเมองนกรค้รื้ชรรมราชในบจจบ้น กอภายในกำแพงเมื้อง กำขุดถกตงไปจะพบพนทรายเฅมไปดวยเปลอกหอย ทะเตนานาชนิด1จมผ้งอย่ใศ้ดิน ค้วนนอกกำแพงเมื้องเบนดินเหนยวจะขด บ่อนำนํ้าก็ไม่๙ะอาด มค้ขาวขุ่นหรอแดงคามค้ของดินในบริเวณก่น ยํงมื้ อกสิงหนงทิแค้ดง เห้เหนว่านกรค้รขรรมราชเกยเบนทะเลมาแก่ก่อน กิอมื ตำบถหนงเรื้ยกว่าตำบตขุนทะเต ตำบลนมื้บงใหญ่กลายทะเลค้าบตง อยุ'ในระหว่างหุบเขาเศิงกบเนินดิน บิงก่เบนทิถ่มถก เบ้าใจว่าทะเลก *ก6* นมาจนถงภูเขาน ตํวอย่างทิจะพิค้จนได้ในเรองนกคอทเมองนกรป^ม ไก่เกยขุดพบ ค้ายโซ่เรื้อ เดินทะเลขนาดใหญ่จมผงดินยยูท ตำมลชรรม ค้าลา เมื้องนคร
๖ ป5มไมบจจุบ*นกเบ์นเมองคอน และอยุห่างทะเลคงหลายอิบกิ อย่างเช่นทเมองนกรศร-ชร!มราชนเหมอนกิน แค่ณนทีเซอไค,อย่างแน่น ทเคย'วว่า เดิมค,องเบนเมองทอยู่ไกล่ทะเลมาก 1๗มยกรุงอรอยุช อกเมองหนิงทเดิมคงอยุ?มทะเล แค่บิจจุบินนอยุห่างไกลทะเลเ เมองทกล่าวนกอเมองพระประแดงซงศงอยู่ทคำบถราชบูรณะ ทางผงแม่นา เจ่าพระยาข่างฅะวนออกเบินเมองปากนาอย่างเซ่นเมองล่มุทรปรากา น กรนแผ่นดินงอกออกไป เมึ้องพระประแดงห่างไกลทะเลมากขน ดิง เมองไปคงทบางเจ่าพระยาเช่นนเบนคิน แม้ทีในเขกจงหวดนกรอรชรรมราช เอง เนบิจจุบินน่ห็มคิวอย่าง เช่นครงหิวแหลมปากทางทิจะเข่าอำ พนง มหาดดินยนออกไปไกล ในเวลานาลดจะ เห็นไคถบิด ทนเบนแผ่นด ทงอกออกไปเมอเร็วๆน่เอง จะล่งเกคไคว่าเวลานดินยิงไม่แข็งค บางแห่งยิงเบนโกลนเบนเถนอยู่กม ก่อนทจะทราบเรืองราวของเมองนครอรชรรมราชต่อไป กวรจะไค ทราบเรืองราวซิงเกิยวกบอาณาจํกรอรืวิชไ๗ยก่อน เพราะอาณาจ่ก ล่วนล่มหิน/และมอิทชิพลกรอบงำคงแค่แหลมมลายูคอนเหน่อ กื้อค่ เมองไชยาลงไปจนกงเกาะชวา อาณาดิกรอรืวิชโ]นอ๗คราจารย ยอช เซเดล่ ว่ามราชชานอยู่ไนเกาะอุมาครา ทคงของเมองราชชาน่นอยู่ทางมิค คะบินคกของ[มองปาเถมบง ปรากฎไนจดหมายเหตุจนเรืยกอาณาจ่กร ว่าซหถส่คซ เมอหลวงจนหงดิงออกไปดิบพระพุทขอ๗นายิงประเท*ดิน1ด เดินทางมาหิกอยุไนประเทอซหถอุ่คซนทง์ขาไปและขากล่บ (กอ พ.*. 5)๒5x1— 5)๒5)& กรงหนง กบ พ.อ. 51๒๒5)1— 5)๒๓๒ อกกรงหนง) VIลวงจน หงดิงกล่าวไว้ไนจดหมายเหตุของท่านว่า กรุงอรืวิชโ]ไค*? แก่ประเทอข่างเกยง กอมลายู แตะได้ล่งกองทํพไปรบเกาะชวา ต ล่วนหน่งของเกาะชวาทางภากคะวนฅกมาเบนเมองขน และว่ากรุงอ
นิา) เบนอาณาจกรทิได้รํบวิถปวิทยาการจากประเทคอินเดย พณมื้องนบถอ พระพุทชคาสนา มกวามเจริญรุ่งเริองมาก คามทิปรากฎในวิถาจาริกทิวํดเสมาเมื้อง จิงหวิดนกรคริชรรมราช ว่า เมธราช'วงคไคเถนทรกรองกรุงคริวิชโ] (ประมาณ พ.ค. ด๓ว๐) ก็ได้ แผ่อาณาเขคไปจนถงภากเหนอของแหถมมถายู คามวิถา'จาริก1จากเมื้อง กาถาต้นถงบี พ.(1. *,๓๒๒ ก็กถ่าวไวิว่า อาณาจิกรคริวิช่ยนแผ่อำนาจไป ถงเกาะชวา แถะมอำนาจอยู่ในเกาะนนถงราว พ.ค. ต44๐ ในระหว่างบี พ.ค. ๑&&๐ จิบ พ ค. คส่&0 อาณา1จิกรคริวิช้ยมประเทคราชคงอยู่บ ผงทงสองของแหถมมตายหตายประเทค ก็อปาห์ง กรํงกานู กจินด้ ตามพรติงค (นกรคริชรรมราช) ครหิ (ไชยา) ตํงกะสุกะ (อยู่'ใน'สหร มถายู) เกคะ (ไทรบุริ) กราด้กโกถา (คะจิวิบา) บีบผาถะ (เดิม เมองท่าของมอญ บีจจุบํนอยู่ในประเทคพม่า) นิกล่าวตามกวามเหนของคาสตราจารย์ ยอช เซเดส ชีงมื้นํกปราชญ ในทางโบราณคด้เห็นพองด้วยหตายคน แค่มนกปราชญ็ชาวอินเคยคนหน ชึอมาชุมดา (แโ#]ษณเ!ช!') ว่าราช‘อานของอาณาจกรครวิชยน่าจะไม่อยู่ท เมื้องปาเตมบํงในเกาะสุมาตรา แค่อาจจะอยูณทิ[ดทิหนิงในแหถมม เพราะ บนเกาะ (เมาคราไม่ม ซากบาน ซากเมอง สมจิบ จะเบีน ราชชานของ อาณาจกรอน ไหญ่โคเถย ต่อมา ดร- กวอริช เวถส ซิงสมากมสบกน วํฒนชรรมแห่งเกรฅเตอรอินเดย จิดส่งเด้ามาสำรวจอาณาจิกรคริ ประเทคไทย ลงกวาม เห็นว่าราช ชาน ของอาณาจิภร นึ้น่าจะอยู่ทิเมื ดร. เวถสได้ใหใหตผถแตะหถํก^านหตายประการ เช่นว่าไชยามเด้าทิจะ เบีงํนเมื้อง,ใหญ่'โตมาครํ้งหน็ง แค่ปาเถมบํงไม่มื้ซากโบราณ พอพนเด้า1ว่า1จะเบนด้งน๎น์เถย อํ่กประการหนงไชยาเบนเมื้องทิอยู่ในเล่น
๘ ทางผ่านของพวกอินเดย’ใต้โดยตรงยิงกว่าทางสุมาตรา^ แตะมิค้เฅอรเต เมย์ไดอินบค้นนความเห็นของ ดร. เวตล โดยเขยนไว้ในหนํงค้อ ช -41'เ 111 8)3111 ว่า เมิองไชยาน่าจะเบนเมธงหถวงของอาณาจิกรค้ มากกว่าปาเตม!]ง เพราะค้งของทิได่พบทิเมิองไชยามิมากกว่า แต ประโยชน่ไนทางโบราณกดั่กว่าค้งของทิไต่พบทิเมิองปาเตมบํงมาก ค้งของทิพบทิเมองไชยาน่ กึใกถ้เกยงไปทางแบบอย่างกระบวนช่างขอ อินเดยมากกว่าค้งของทิไต่พืบทางสุมาตราแตะชวา ค้าหริบคนไทยทิคน่กว่าใน ทางโบราณกด เกิยวอาณาจก? ค้ กมินายชรรมทาค้พานิช ขิงตงก1วามเหน1ว่า ราชขานของอาณาจิกรค้รวิช จะต่องต่งอยู่ทิเมิองไชยาเบนแน่แท้ โดย'ใหเหคุยถไว่ห่ถายประ บญหาต่าง ๆ เหถ่านเบนบญหาทจะต่องใช่เวถาในการค้ารวจตรว อก แตะจะตองขุดต่นหาห'ล0ก^านแตะซากโบราณค้ถานของค้มํยิ.ค้รื ให้ไดอกหตายอย่าง จงจะตงความเห็นค้นนิษ^านไต่ถูกต่องเณ่นอน ข่าพ จะใ.-ม.่ ขอออกควา^ม เหX็นเกิย-ว. ก1ํ1บเรืองของอาณาจิ± กร ค้รืวิชํ.11ยิใน.ห2.1น-'ํง เพราะถำหากจะวินิจนิยิในทางโบราณคดต่อไป อกก็จะไม่ พนการเหมาะค เพราะอาจจะทำให่ห่นํงค้อน่กตายเบนตำรามากกว่าหนำค้อนำเทยวไป จ ขอนำมาเต่าเพยงให้เหนว่าอาณาจิกรค้รวิช่ยิน่เกิคเมื้อไร ต2งราชข ไหน มิอิทขิพตครอบงำประเทค้ใดบาง แตะเค้อมโทรมตงไปควยอาการ อย่างไรเท่านํน อาณาจกรค้รวิช่ยิถิงกาถอวค้านเมิอ พ.ค้. ค๘๓V โดยก เกาะชวากรืขาท่พมาฅเกาะสุมาตราแตะแหตมมตายูตอนใต้ ค้วนพระเต่า รามกำแหงมหาราช พระมหากษํฅริยของไทยก็ฅรุกตงไปทางเหน่อ ๑. ดูหนังสัอ 1^0^ซเ1*๗8 1*01* และ ษ'\\\\'1^- 0X^1๐1*^01 1\\0น1ษ 01* ^ท010ฑ1 111(11311 01ไ1โฉ1๚1 ธX {.)3ท8ไอฑ. ๒. ดู!รอง1ไทยศรวิ1ชํยแพร,พุทธศาสนา ของนายธรรมทาส พานิข.
6 ค้รกิชย'ใดขิมเคย0สู้7บบองจินิดินแดนของคนเบีเนเวตาถง 0ค๘งแฅบึ่ พ.(1. ส๘ด๘ ถิง พ.ค้. 0๘^10 จงค้นย็แข้ยอิค้รภาพ แตะอาณาจิกรนกแตก ค้ตายตงตํงแค่บดน้นเบีนตนมา เมอไตทราบเรื้องราวของอาณาจิกรค้รกิขิยเบนเถา ๆ แล่ว จะได้ ยอนกล่าวทิงตำนานเมื้องนกรค้รื้ชรรมราชต่อไป ปรากฎในกิตาจาริกภาษา ค้นค้กฤฅซิงพบทิวํด้เค้มาเมื้องจิงหว*ด้นกรค้รื้ธรรมราชว่าในบี พ.ค้. 0 เจาผู้กรองกรุงค้รื้วิชํยโปรด'ใหค้ถาปนาพระพุทชวิหารขน ๓ หล่ง ในกิตา จารื้กเรื้ยกพุทขวิหาร ๓ หล่งนว่าปราค้าท แตะก่อด้วยอิ^ทง์ ๓ หล่ง พระมหาขาฅุเมื้องนกรค้รื้ชรรมราชยิงมื้กิตาจารื้กอก ๓ หล*ก แต่กำ'จา'รก เหถ่านยงไม่มื้นํกปราชญ์กนใดค้ามารถจะอ่านได้ ค้าค้คราจารย์, เซเดค้ค้นนิษ^านว่าต*วอกษรทิปรากฐในกิตาจารื้กท้ง ๓ หลกน เก่ากว่า บรรดาต*วอ*ก่ษรอึน •ๆ ทเกยได้พบมาแล่วในประเทค้ไทย แตะว่าเบนตํว อิกษรกล่ายก*นก*บอํกษรทใช้ในประเทค้อินเด้ย ระหว่าง พ.ค้. ๘๐0- ด นอกจากนย์งได้พบ กิลา'จา'รก ซงอยู่บนเขา พระนารายณ์ ทเมื้องตะก*วบาอ หล่ภหนง กิตาจารื้กหล่กนค้าค้คราจารยส่ตซ ชาวเยอรมินิ ว่าเบนภาษา ทมิฬทิใช้จินิเมื้อราว ใ/']. ร) ๒ & ๐-— ร) ๓๐๐ หล่ก^านต่างๆเหล่านพอจะค้นํบค้นุนได้ว่านกรค้รขรรมราชเบนเมื้อง เก่าแก่ทค้ดเมื้องหนงในประเทค้ไทย แตะในค้มิยค้รวิชํยก็ปรากฐว่าเบน เหค้หนงทึ๋ขนอยู่ในอาณาจิกรน เขาใจว่ากงจะมื้พระราชาชิบดกรอบก?อง เมื้องนมาต2ง์แค่เมอต4๐0 บีล่วงมาแลวก็ได้ แต่หถก^านค่าง1ๆทิ'จะต นนไม่มื้ เพราะในค้มิยนนไม่มื้กระดาษค้าหรบเขยนหนํงค้อ นอกจากจะตร ด้นในกิตาจาริ้กเท่าน2น์ แต่เนอง1จากเบนเวตาล่วงเตยมาชำนานคง์พํนิบีเค้ษ กิถาจารื้กค่างๆ กงจะกระจายหายค้นยไปเค้ยเบีนจำนวนมาก จงไม่ค้ามารถ ๒
๑๐ จะท้บกนได้ว่าห่นวงก'ของกษํคริยทกรองเมองนกรกริขรรมราช หรอ หามชอโนกรํงนนว่าคามพรติงก มพระนามว่าอย่างไร แตะมกษหร กรองราชส์มบ้ฅท้บห่อมาอกทิาง มาปรากฎเอาเมอประมาณ พ.ก. ดตเตเ(ก* ว่าเจ้ายักรองนครคามพรถิงกทรงพระนามว่าจํนทรภาณุ พระเจ้ พระองค์นมกล่าวพระนามไว้ในหนํงท้อมหาวงก ว่าในบี พ.ก. ตฟ่๘๙ มเ ยักรองเมองชวากะ ทรงพระนามว่าจ้นทรภาณุ ทรงยกพยุหโยชาท เกาะล่งกา ซงโนขณะน3น์มพระเจ้าปริกกรมพาหุท ๒ กรอบกรองอยู่แ ห่อมาอก ๒- ๓ บีก็ไห่ทรงยกกองทิพไปราว่เกาะล่งกาอกกรงหน่ง แ นมิพวกโจฬปาณๆ')ยะแตะพวกทมิฬเขำช่วยพวกล่งการบทิบกองทิพข เจ้าจ้นทรภาณุควย กองทิพของพระเจ้าจ้นทรภาณุจงถูกตแค ในหนํงท้อชินกาตมาตินกล่าวว่าในบี พ.ก. ตฟ่๙๙ มํ่เจ้ายัค ชิมมนกร ทรงพระนามว่าท้ริขมมราชพรอมควยโรจราช ( กึ้อพระร่วงยั กรองเมองท้โขทิย) ได้ล่งทูตานุทูตไปกงเกาะล่งกา เพั้อขอริบพระพ ท้หิงกมาไว้โนราชอาณาจกร เพราะฉะนํนจิงเหนได้ว่ากษฅริย์ผ้กรองเ นครกริ ชรรมราช ขิง เน หนงท้อมหา วงกแตะ หนงท้อชิน กาถมาถินว่ามพระ นามจํนทรภาณุกบท้ริชิมมราชนํน น่าจะห่องเบีนองห่เด้ยวทิน คำว่า “กรชรรมราช,, กงพนอิท้ริยยกโนทางกาท้นาทิถวายให้แก่กษํคร ทิกรอบกรองนกร ท้วนคำว่า “จนทรภาณุ,, น่นคงจะเบนพระนามของพร“ มหากษํฅริย์ทใช้เร์ยกขานทินทิวไปเบนแน่ ฅวอย่างทิพระราชาชิ รํบอิท้ริยยกโนทางกาท้นาของไทยเรากมมาแห่โบราณ คงแห่กร5งกรุง. ท้โขทิยเบีนตนมาค์ออิท้ริยยก “มหาชรรมราชา,, อิท้ริยยก'นเบ็๋ 1,1 อิท้ริยยกทิถวายแด่พญาท้ไทย ชิงกรองกรุงท้โขทิยท้บห่อ1จากพระ กำแหงมหาราชเบนตนมา ด. กล่าวตามความในคลาจารก'ชงพบทวิดหัวเ'วยง อำเภอฌองไชยา จังหวิดสุราว)ฎ■[ธ-)
6)6) การทิเรยกชอเมองตามพ!ติงกว่า “ศรชรรมราช,, น มปรากฐไน ศิถาจารกของพระเจารามกำแหงมหารๅฐ1!ญ่เๆร5']แร)ๅ ชื้อนมเกามูตทิจะ เชยกอให้ว่าอิศริยยศทิถวายแค่กษํต่ริลึม่(ๆรฎงนกรว่ๅ “ศรชรรมราช,, กร จะถอประเพณศบต่อเนื้องกนมาหสายองค์ จงเบนเหตุให้ไทยเราขนานนาม ราชขานนฅามชออิสริยยศของกบิค'ริย์ผู้(ๆรองน(ๆรว่า “นครศรชรรมราช” ตังแฅ่กรงกรุงถูโขทํยเบนตนมา ศ่วนชื้อของเมื้องนก่อนศบิยกรุงศุโขทย จะเรยกว่า “ ค2ง์มาหติง ” คามจดหมายเหตุของหตวงจินหงั่จิง คํงทิไห้ กล่าวมาแล่วแต่คอนต่นนน บรรดาหํวเมื้องในราชอาณาจิกรของไทย ดูเหมอน'จะไม่มื้เมื้องโด ทโหญ่โตแตะ มอำนาจ มากเท่าเทยม เมื้องนคร ศรชรรมราช นศกเมื้องเดยว เมองนแม่จะ ปรากฎว่า กร๎ง์หนงเคย เบนเมองขน ของอาณา จิกรศรวิชํยมา แล่วลึคาม แต่คามปูมโหรปรากฎว่าเมื้อกรงเมื้องนครศรั่ชรรมราชทรง อำนาจอยู่ ไคเกยปกครองเมื้องขนเบึ้นทำนอง ด๒ นํกบิศรมาแล [ชส์ฅวประ จาบเบนคราของเมองขนนนเ ‘ๆ คอ ร]. เมื้องศายบุร ใช้คราหมู (ชวด) 1®. เมื้องบคคาน ใช้คราวิว (ฉถู) ๓. เมื้องกะตนคน โชคราเศอ (ขาถ) 4. เมื้องปะหํง ใช้ครากระต่(าเยถาะ) 4. เมื้องไทรบุร ใช้ครางูใหญ(ม่ะโรง) โชครางูเลึก (มะเ'สง) เมื้ธงพํทตุง ใช้คราม่า (มะเมย) ๓). เมื้องฅรํง ใช้คราแพะ (มะแม) (ผิ/. เมื้องชุมพร ใช้ฅราติง (วอก) ๙. บินไทยศมอ
ด0. เมืองข้งขถา,-\", ใช1คราไก่ (ระกา) (จอ) คด. เมืองตะกาว่บา, ถถาง โชคราหมา (กุน) โซตราหมู ด๒. เมืองกระ (บุร) การข้ร้'างฌื้องนกร(1รื้ขรรมร'าชน๊ ตามทิปรากฐ [นตำนานเมยง ข้รื้ขรรมราช(๒) ว่าพญาโกเ^รหราชซงกรองเมืองนกรบุร ใหนางเหมมา กํบเจำขนกุมารราชบุตร นำพระทํนคขาตุหนภยข้งกรามไปไว้ยงตํง แต่สำเภาอบปางตง ข้องกมารจงด้องขนบกเดินคนด้นไปคามบาเขาตำเนา ไม้ จนมาพบหาดทรายริมทะเตแห่งหนง ชื้อหาดทรายแกไว่ ข้องกุมาร เอาพระทินคขาตุผงไว้ ณ หาดทรายน๎น ต่อมาพระมหาเถรพรหมเทพทรา ว่าพระทินฅขาตุเข้คื่จมาข้ ณ หาดทรายน จงมานมข้การพระทนฅ เมือพบข้องกุมารจํงถามเรื้องราว กร1นได้ความว่าพระราชบิดาตรํข้ พระทินฅขาตุหถบภํยข้งกรามไปไว้ยํงตํงกาทวป ก็รํบ'ว่า1จะช่วย บอกแก่ข้องกุมารว่าถามืภํยให้นกถงท่าน ข้องกุมารก็เคารพ มหาเถรเดินทางต่อไปจนถงท่าเมืองฅรํง ก็ขอโดยข้ารสำเภาอ เมืองตริงจะไปตํงกาทวป แต่เมือถงกถางทะเตก็เกิดอํคิจรรย์ นายสำเภากงจะคิดว่าข้องกุมารนเบนด้นเหตุทิทำ ไห้สำเภาเดินไม่ จํงดำริจะจํบิข้องกุมารฆ่าเข้ย ข้องกุมารจํงรำถกกงพระมหาเถรพรหมเทพ ก็บํงเกิดอํดิจรรย์ขนโดยปรากฎว่ามืครุฑใหญ่บินมาโนอาก ซงวิปริต แปรปรวนต่าง ๆ ทิ ทำ ไห้สำเภาไม่ แล่นนนก็หายไปโนทินท พระมหาเถรซ็งเข้ด็จมาด้วยก็บอกแก่พวกชาวสำเภาว่า การ'ทิอาก สำเภานน และพระมหาเถรกทำนายว่า ไนอนากตจะมืขญ'าองก็ห,นงทรงพร; ๑. ในตำนานเมองนครครธรรมาาซว่า!มองสะอเลา. ๒. ฉบับหอสมุดพมพเมอ พ.ศ. ๒๔๘๑.
๑๓ นามว่า สรขรรมโสกราช จะมาสร่างเมื้องขํ้น ณ หาดทะเตรอบน่ ๆไเ/หหญญ.,่เบ,*นพ.!ชระอมน1หก\"ราใขสาI(ชๆณสรูร์มงรา๓ช๘มหวาานคร แตะพญาองคนนั้จะก่อพระเจดยองค ในตำนานพระบรมขาตฺเมื้องนก:ส?ขรรมราชกล่าวว่า เมื้อพระขน กุมารกบนางเหมมาตานำพระทํนตขากุไปไว้ติงกาทว้ปแติว เจาผู้ครองล ทวปจิงไปรดใหพระมหาพราหมณ์ 4 กน พาพระบรมขากุมาทะนานหนิง ให้ผงตงครงทสองกุมาร'ซ่อนพระทํนฅขาตุ'ไว้ มหาพราหมณ์กบต้องกุมา ก ไซ้ติ,าเภามากงหาดทรายแก1ว แตวแบ่งพระบรมขากุออกเบนสองส่วน ส่วนหนงใติผะอบแก1วแติวใติแม่ข*นทอง ขนผงตรงรอยทเจ้าท้องพินํองผง พระขากุแต่ก่อน ก่อพระเจดั่ย์สวมไว้ แตใร์ยูกภาพยนคร*กษาพระเจดย์ทิ สวมพระขากุ\"น อกติ'วนหนงมหาพราหมณ์พา1ไป'ไว้ยํงเมองทนทบุริ ปรากฎ คามจิถาจารก ของกรุงสู'โขท*ยใน ร*ชกาถพระเจ็า รามกำแหง มหาราชว่านกรสริซรรมราชเบนเมื้องขนเมื้องหนงรวมก*บบรรดาเมื้ ปวงของอาณาจ*กรน ในสม*ยสูโขท*ยเราไม่ก่อยทราบเรองราวเกียวก*บเมื้อง นเท่าใดน*ก นอกจากมื้เริองเกียวก*บสาสนากบไดพระพุทขรุปติากํญ พระพุทขสิหิงก่ดํงจะไดกล่าวต่อไป ในส์หิงกนิทาณ์๑'* ปริจเฉทท๓แตะท4ว่า เมื้อพุทชส*กราช'ได้5,&00บี^1๒) มื้พระราชาองกหนิง ทรงพระนามว่า ไสยรงก (กอพระร่วง) ทรงทสพิข ราชขรรม เสวยราชยอยูในเมองสูโขทย เสด1จประพาสกีงเมองนกรสร. ขรรมราช ทรงทราบข่าวว่าพระเจากรุงติงกามื้พระพุทขรุปททรงพระติกษ งามองคหนง ทรงพระนามว่าพระพุทขสิหิงก์ จงฅร*สใหพระยานครสร่ขรรม- ๑. พระโพธ รำ ษ แต่ง เบน ภาษามคธ หอ พระสมุด แปลและ พิมพครง แรก เมอ พ.ค'. ๒๔'0๑ อาณา ฅรํงท้ ๒ เม อ พ.ส. ๒๔ฟ่ชั. ๒. คํก ราช ที่กล่าว ใน สิหง คนิทานนนล่ไป ในขณะนนอาณา จ'กร สุโขทัขยำไม่เกิด จ\"กร สุ'โข ท์ยพง ติง ขนเมอประมาณ พ.ค . ๑๘00
(3) (&. ราชแค่งทุฅเชิญราชปาสินไปถงพระเจ้ากรุงถ*งกาขอประทานพระพ พระเจากรุงถ*งกากถวายมาคามพระราชประปงค์ เมอได๎พระพุทธรูปมาถ เมองนกรปริธรรมราช พระเจ้าพุรงกวรราช (กอทิออกพระนามมาแค่แร ว่าพระเจ้าไปยรงค์) ทรงโปมน*ปถงก*บเปดจไปร”บพระพุทธรูปค่วยพระ เอง แถวอ*ญเชิญมาย*งกรุงพุโขท*ย1๑'' พระพุทธปิหิงค์ในบจ'จุบ*นนม่อยู่ ๓ องค์ อยู่ ณ เมั้องน โนหอพระปิหิงค์ทจวนเดิม กลางเมองนกร?1]รํ่ธรรมราชองกหนง เบนพระ พุทธรูปขนาดย่อม หนาค*กก'ว่าง ค^น'ว อยู่ทิเม่องเซึ้ยงใหม่ ในชุม วิหารพระสิหิงค์เดิมโนว*คพระสิงห์ กถางเม่องเชิยงใหม่องค์หนง เบน พุทธรูปขนาดหนาค*กกว่าง I® ปอก แค่ในบจจุบนชาวเม่องเชยงใหม่เรย ว่าพระสิงห์ อยู่ในพระทิน*งพุทไขปวรรย ในบริเวณพิพิปีภ*ณฑปถ ชาฅิทิกรุงเทพ ฯ อกองก็หนง เบนพระพุทธรูปกาไหล่ทองขนาดหนาฅํกกว่ ปอกเปษ พระพุทธรูปทิทรงพระนามว่าพระพุทธสิหิงค์น ม่ถ*กษณะแถะ ขนาดแฅกค่างกนทุกองค์ โดยเฉพาะพระพุทธสิหิงค์ทิฌื้องนกร ก*บเม่องเชยงใหม่เหม่อนก*นนน์ ปาปตรา1จารย็ยอช เซเดป อธิบายไว้ใน หน*งปอโบราณวํฅถุในพิพิขภ*ณฑปถาน ฯ ว่า เพราะทํ้ง ๒ เม่องนไดร*บแ อย่าง พระพุทธ รูปจาก ช่าง อินเคย กร\"งราชวงค์,ปาถะ ซง ปกกรอง ประเท (พ.ป. ต๒๘๓ - ด๘๓๐) ควยกน กอกรํงน้นมหาพุทธวิทยาถํยทิเม่องนาถ*นท เจริญรุ่งเริอง เบนสำน*ก'ทน*กปราชญ์ค่างประเทป'ไปมาอยู่เนอง ทิอินเคยกร'งราชวงปปาตะจิงได'แพร่หถายไปในนานาประเทปผายคะว*นออก ม่ประเทปพม่า ไทยแถะชวาเบนคน สิวนพระพุทธสิหิงค์อกองก็หนงซงอ พิพิขภ*ณฑปถานแห่งชาติทิกรุงเทพ จ เบนฒอช่างของประเทปใด ห ๑. ดูคำนานพระใ';เทธรูปสำค0ญ ของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานแภลาะพเรองพระ พุทธสิทิงฅก็บวิจารณ์'ของVใลวงบริบาลบุรึภํ1ณฑ์.
บริบาตบุ!ณัแ6ทได้วิจารณ์ไว้แสิวโดยละเอยด ไม่จำเบนจะตองกต่าวช แต่ถงอย่าง'ใ!ก็ด แมพ!ะพุทขกิหิงก'จะปรากฎว่ามื้อยู่ในเมื้องต่าง ‘ๅ ตาม กยงมหตก^านยื้นยํนิไดอย่างหนงว่า พ!ะพุทธ!ปซิงทรงพ!ะนามว่ พ!ะพุทขกิหิงก นเบนพ!ะพุทธ!ปทึ่ได้ไป จากเม่องนก!ก! ธ!!ม!าช พุโขทโแบนแน่แท้ อณ!องหนิงคอ เ!องพ!ะภิกษุกงร์เซิงเชิญจากเมื้องนก! ไปยงก!งพุ'โขทโ) ป!ากฐในกิตาจา!กของพระเจ1า!ามกำแหงมหาราชว่า “พ่อขม:ามคำแหงกระ•ทำโ,อยทานแก่พ?ะมหาเถ7■ส้งขราชใ]ราขญเ?ยV จบ'&โ*ใด:ปีฦก หัวกกกว่าใ]:ค!!ไวIมองไวทุกตนสกแต่เมองนค!ค:. ร::ม:าชมา' พระภิกษุทเมื้องนกรก!ข!!มราชน ป!ากฐว่าได้ไปบว แปตงคามสิทธิสิงกาวงก ณ เมื้องสิงกา แตะชิกชวนพ!ะ'กงฆ์ชาวสิงกาตา มาช่วยก่นกรางพระมหาชาฅุทิเมื้องนก!ก!ช!รมราช แปลงเบนกถปแบบ สิงกาอย่างทิเห็่นอยู่,ในบจจุบนนิ กร้นเกย!ฅิกุณของพระกงร์เช สิงกาวงกแพร่หลายขนไปถงกรงพุโขทํย พ!ะราชาธิบคก็ทรงเถื้อมใก จง ให้นิมนฅ์พระกงร์!สิงกาวงกขนไปตังอยู ณ ก!งพุโขทํย สิทธิสิงกาวง เจริญรุ่งเรองขนในประเทกไทยตังแต่เกลาน่นเบนคนมา และตังแต่สิทธิสิงกา วงกเ1มาเจ!*3ญขน ตทธ•-1มหายานซ^งชาวเมฟ้เองน0บ-^ถ^ออย!ูแฅIเด*ฉมก๘เก&อมคลายตง แตะในทิพุดก็กูนย์กนไป(ด) ในกมํยก!งก!อยุธยา มเ!องเกิยวกํบเมื้องนก!ก!ช!!ม!าขนหตาย คราว จะยอนกต่าวคามสิาคํบดงต่อไปน ป!ากฐตามหนํงกอพระราชพงกาวคา!ว่า นอ!ก!ธรรมราชเบนเมื้ยิง ขนของก!งก!อยุธยามาตังแต่!ชกาลพระเจาอทอง ในกฏมนเทย!บาตว่า นก!ก!ข!!ม!าชเบนเมองช้นพ!ะยามพานค! และในกกดินาทหา!หํวเมื้อง ๑ . ดูข!อความละเคยด!นตำนานพทธเจดย์ ของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ.
ด๖ ซิงฅราเมอ พ.ส. *1๙*,๙ ว่าเมองนกรสร'ธ?รมราชเบนเมองเอก เทยบเท่า เมองพิษณโถกแตะกงเบนเมอาเอกฅถธดมา'โนสมํยกรุงสรอยุ'ชยา ในริชกาตสมเด็จพระราเมสวร พระองค์เสด็จขนไปปราบแกวนตาน นาไทยมชยชนะ โปรดให้อพยพกริวตานนาไทยถงมาไว้เมื้องนก ราชแถะหวเมื้องบกษ์ใฅสองครํ้ง์ โน พ.ส. เ1๗11, เจ้าพระยากถาโหมสุริยวงสจบสมเด็จพระเชษ^า ชิราชปถงพระชนมื้แถว จงยกพระอาทิฅยวงส์ขนเสวยราชย์'แทน เจ้ กถาโหมไม่พอใจพวกอาสาญิป่น ประจวบโ)บเวถานนเจ้าเมื้ ชรรมราชจ้องหาว่าเบนกบฐ จงอบายยกย่องกวามชอบของหํวหนำญิ ชื้อยามาดา นากามาซา ซิงไค้ริบบรรดาสกดพนออกญาเสนาภิมุข ให้ เบนเจ้าพระยานครสรชรรมราช กุมพวกอาสาญปุ่นทงกรมถงไปกรอง นกรสริชรรมราช โดยอ็างเหตุขถว่าพวกวิถํนคาจะชิงเอาเมื้องนกรส ราชไปเบนของตนเสย สมเด็จพระอาทิตยวงสเบนกษํคริย์อยู่'ไค้ ๓(0 ว กถูกกำ1จํดออก'จากราชสมบํต เจ้าพระยากถาโหมสุริยวงส์ไดปราบดาภ ขนกรองราชสมบ้ฅเบนสมเด็จพระเจ้าปราสาททอง เมื้องบดคาน อ่อนน้อม ทิพกรุงจ้งยกมาชุมนุมพถท เมื้องนกรสริชรรมราช ปราบ บดคานสำเรจ จิงโปรดให้เมองนครสรข?รมราชเพะเมื้องบกษ!ฅ้ท่งป ขํ้นสมุหพระกถาโหมใน พ.ส. เย ค ๓เ^ เมองนครราชสมาแตะเมื้องนกร. ในรชกาตสมเดจพระเพทราชา ส?ชรรมราชเบนกบฎ ทิพกรุงจ้องยกออกไปปราบ พระยายมร ( สํงข ) เจ้าเมื้องนครราชสมาหนออกไปพงพระยารามเคโช เจ้าเมื้องน สริขรรมราช สมเดจพระเพทราชาจิงโปรดใหพระยาสรสงกรามพนแม่ทิพ กุมกองทิพยก'ไปตทิพบกของพระยายมร'าชแตก เพะให้พระยาราชวงส้ กองทิพแรอ'ไปฅทิพเรอของเมองนกรสรชรรมราชแคกอก ทง์ทิพบกทิพเรอ
ดซา) ของพระยาค้รค้งกรามแตะพระยาราชวิงค้นกเช่าติอมเมื้องนกรค้รธรรมรา ว้1/1 2^ พระยารามเดโชเหนท่าจะสู้ไม่ได้ จงม่หน์งค้อ'ไปถื้งพระยา ซิงเบนค้หายแตะเบนเชอแขกด้วยติน ขอให้ช่วยให้ฅนม่โอกาค้หนไ พระยาราชวิงค้นจงจํดเรื้อให้พระยารามเดโขหนไป ต่อมาเมั้อกวามปรากฐ ขนว่าพระยาราชวิงค้นช่วยเหตื้อให้พระยารามเด 1ชหน พระยาราชวิงค้นดิง ฅองโทษประหารชํ่วิค ในค้มย'จถา'จล เมั้อกรุงค้รอยุธยาเค้ยแก่พม่าใน พ.ค้. ๒๓ต๐ กร\"ง น้นไม่มพระเจาแผ่นดินปกครองทํวิทงประเทค้เหมื้อนแต่ก่อน บรรดาห เมิองใหญ่ทิพม่าฅไปไม่ถง เด้าเมองค่างก็ฅงฅํวเบ็๋นพระเจาแผ่นดินขน หตายกกด้วยกน ด้งเรื้องทิมปรากฎอยู่ในหนํงค้อพระราชพงค้าวดารน*นแถว กร*งนํนพระปลำซงเบนผุริกษาเมองนครค้รธรรมราช ด้งฅํว่เบนพระเจา แผ่นดินเรยกก'นเบนค้ามํญ่ว่าเด้านกร กรองเมองนกรค้ตื้ธรรมราช บ็ ค้มเด็จพระเด้ากรุงธนบุรจงเค้ค'จยกกองทํพ'ไปฅเมื้องนกรค้รธรรมราช แตะนำฅ้วเด้านกรเช่ามาไว้ในกรุงธนบุรั่ แตะโปรดให้เด้านราค เบนหลานเธอออก1ไปกรองเมองนกรค้รธรรมราช แต่เด้านราค้ริย'วงศ,ไปอยู่ ได้ไม่นานก็ถงพิราติย ค้วนเด้านกรซ็งเช่ามาริบราชการอยู่ ได้ทำกวามดความชอบไว้ในการค้งคราม โดยช่วยต่อสู้พม่าซ็งยกกองทํพ มาติดพโแบนตื้กใหญ่กรงกรุงธนบุรหลายกร1ง์ และยก'ธิดาซ็งม่นามว ถวายเบนบาทบริจาริกาของค้มเดจพระเจากรุงธนบุรอกด้วย ค้มเด็จพระเด้า กรุงชนบุรไ'วิวางพระห์ย จงโปรด [หำติบไปกรองเมองนกรค้รธรรมราชด้ เดิมอกเมั้อ พ.ค้. ๒๓ด^ ได้รบค้พรรณบฎเบนเด้าพระยานกรค้รธรรมราช ม่เก็ยรคียค้เค้มอเด้าประเท^ราช ม่อำนาจฅง์พระยาอํกรมหาเค้นาแต จ?■'าค้ดมภ์ค้าหร\"บเมื้องนครค้รชรรมราชได้คติายกรุงธนบุร ติบ ๓
๑๘ อนุญาต'ให้มถะกรหญิง1ได้อกควย (เดิมนอกจากพระเจาแม่นดินแถว จะมละกรผู้,หญิง'ไม่,ได้เมนอ้นขาด) ถะกรของเจานก!นเวลาม กรุงชน!เร์ก็่โปรดให้เร์ยกเขามาเล่นประชํนกิบถะกรหลวงดวยแทบทุ กรนถงก็มํยกรุงริคนโกสินทร์ พระบาทก็มเด็จพระพุ'/!ขยอ โถกทรงพระราชดำริว่า การทก็มเคจพระเล่ากรุงชน!)รยกเจ เจาประเทศราชน์น เบนการยกย่องกินเกินขอบเขคไป จิง'โปรด เหถด กิกดถงเบนแค่เพยงเล่าพระยานครกรขรรมราช กอเบนเจาพระยาค หํวเมองเอกอย่างเช่นเมองพิษณุโถก ไม่ให้มยก็อย่างเล่าประเทก็ร ให้ถดตำแหน่งเก็นาบดเนื้องนครก็ริขรรมราชลงทงหมด กงให้มแต่เพ กรมการเหมอนอย่างเช่นหํวเมองอั้น -ทุ ในราชอาณาจกรเท่าน\"น เล่าพระยานครก็รั่ขรรมราชแก่ชรา'ว่าราชการบา14เมองพ,นเพซน จงโปรด ให้ปลดออกจากตำแหน่งฆู้ว่าราชการเนื้องนกรก็ริชรรแมถรวาทชรง พระกรุณาโปรด ฯ ต1งเล่าพค อปราชเมองนครก็รขรรมราชซงเบนบุ ชองเจาพระยานกรก็รั่ชรรมราช ให้เบนทเจาพระยานกรก็ริชรรมโก็กรา นื้ยก็เขยงพระยามหานครคามทำเนยบ ว่าราชการแทนต่อไป แต่'ถงแ เนื้องนกรก็รชรรมราชจะไดลด^านะลงเบนช1นเนื้องพระยามหาน ตาม แต่พระราชาชิบดในกรุงริคนโกสินทร์ กึยํงทรงยกย่องทำน ราชอย่ต่อมาอกหลายริชกาถ โดยโปรดให้ล่งตํน่ไม่เงินตญ่ไม่ เกล่า จ ถวายเยิยงประเทก็ราชทงหลายทงปวงคถอดมาจนถง พ.ก็. เนื้อ'ได้1จดฅงมณฑลเทก็าภิบาลแล่ว จงไดํยกเลิก เมองนครก็รขรรมราชก็มยกรุงริคนโกสินทร์คอนต่น่ มหํ ฅ้งแต่เมองชุมพรลง เปจนกิงเมองก็ลงงอ [นแกวนมลาย ภายหล่งเน ๒๓0า& แยกเมิองก็งชถาออกจากนครก็รํ่ขรรมราชให้ปกครองเนื้องบค กะล่นคน และตรงกานุ ล่วนเมองนครก็ร์ชรรมราชให้ปกครองเนื้องไท
ดธึ และหวเมองทิฅกทะเชิหน่านอกทํ้ง์หมด ต่อมาพระยากะลํนตํนกบพระยาต กานเกิดวิวาทกนขน วิงโปรดให้โอนเมองกะชินตํนมาขนนกรคํรชรรมราช ตามเดิม คร้นื้ถิง พ.(1 ๒4๓๙ วิดการปกกรองเบนมณฑลเทศาภิบาถ ๒รด [หแยกหวเมองบกษใด้คอมณ'ๆๆถชุมพรแตะมณ*ทชินกร'ศร'ชรรมราชฅ้งที ว่าการทิเมองข้งขชิา ต่อมาโปรดเกลา า ให้ตํง์ตำแหน่งอุปราชบกษใด้ [น พ.ศ- ๒4&.ฟ เพอปกกรองหโเมื้องบกษใฅท1ง์หมด ค'งแค่จงหวด ประจวบกรขนชชิงไป กํบวิด้ตํงทหารริกษาวิงขนทิวิงหวิดนกรค้รชรรมร กองพนหนีง เมองนกร!*)รธรรมราชขนอยู่กิบอปราชบกษใด้ ซ็งตํงทิทำ การอยู่ ณ [มองค้งขชิา อุปราชบกษ!ฅมตำแหน่งอยู่เพยง ดง บี เนรชกาตท ๘ เมอ พ.(ป ๒^๙ ทรงพระกรุณาโปรดเกลา ฯ ไหอุบ ตำแหน่งอุปราช แล่วิอุบกองทหารทัาษาวํงทคํ้งั้ประจำอยู่ ณ วิ นกรคํรชรรมราชนเย้ยควย หํวเมองทางบกษให้'จง'ไม่มกองทหารตงอยู่ ประจำเบนเวถาหลายบี แค่นกรเห์ธรรมราชยิงกงเบนมณฑลอยู่อย่างเดิม จนกระทงเปลยนแปลงการปกกรองใหม่ใน พ.ค้. ๒4๘& จงไดอุบมณฑล นกรเห์ธรรมราชชิงคงเหลื้อแค่เพยงวิงหวดนกร^รธรรมราช และเบนเมอง หนื้งในราชอาณาวิกรไทยมาจนกระทงบีจจุบนน ส่วนกองทหารน๚เมื้อ Iปถิยนแปลงการปกครองใหม่แถว ก็ได้ข้ด์ฅโขนใหม่ทางห้วเมื้องบ อกหสายแห่ง เช่นทิวิงหวด'ส์งขลาและ1จงหวดนกรคํรธรรมราช กองทหาร ทิคํ้ง์ประจำ1วิงหวิดนคร(1รขรรมราชน ไดเฟดงกวามกถาหาญเด็ดเดิยวเบน ประวิตการณมาแล่วครํ้ง์หนื้ง เนื้องในการต่อตำนการบุกทะลวงของกอง ทหารญิป่นเมื้อวินทิ ๘ ชนวากม พ.คํ. ๒(1๘2 เมื้อกล่าวถงเมองนครคํรชรรมราช จะเวิน่กล่าวถงประวิตกนล่ากญ ของประเทศ'ไทยคนหนื้ง ซ็งถูกเนรเท^มาอยูเมองนฅง์แค่ซึ่มโเกรุง^รอยุช ไม่ได้ ผูนกื้อคํรปราชญ
1®(ว ข้รปราชญเชอกินว่าเบนบุครพระโหราชิบด พระโหราชบดนเบี ผู้ทิมชอเข้ยงว่าเบนผ้ทำนาย แม่นยำมาแต่กรํง แผ่นดินพระเจา ปราข้า ปรากฐโนหนํงข้อพระราชพงข้าวดารว่า [นคอนททายว่าจะเกิดเ โนพระราชวิง กิเกิดขนจริง ๆ ท1ง์ ๆ ทิพระเจ๎าปราข้าททองโปรด ระวิงอย่างกวดข้น โดยหามมิใหหงหาอาหาร [นเขตพระราชวง แต่ไฟทิใหม่นไม่ได้เกิดจากไฟธรรมดา หากเกิดแต่'ไฟพา กอเ มาต่องเหมพระมหาปราข้าทเกิดเบนไฟไหม่ลุกถามขน เหถอกวามข้า ทิจะแกไขได้ อกอย่างหนงทพระโหรา ฯ ทายไต่แม่นยำทิข้ดกกอ วนห มื้หนูคกถงมาจากเพดานพระทนงจํกิรวรรดิใพชยนฅ พระเจาปราข้าทท ทรงเอาข้นทองกรอบได้ แถวโปรดโห็หาพระโหรา า มาทาย พระโหรา คำนวณเตขแถ๎วทถข้นองว่าเบนข้ฅวข้เต่า พระเจาปราข้าททองทรงซ ว่1าก^1 ิค^ิว พระโหข รา ว ก๘ิทูถตอบ'ว\\่าขX้^ คิว ทรง\\คริ(/แลว่าข้เศ^วลิเท2^านน แต่ทว่าลิต่วนนผิด แต่กรนทรงเบีดข้นทองขนกิทรงเห็นถกหนข้ามฅํ อยู่เก1กิบิแม่คVิวหนิ0(•รง ิเ,บนๆอนว่า1 ไนริระหว่ริ างทิพระเจ* าปร*าข้าททองท ครอบได้นํน หนูฅวทิคกถงมาจากเพดานนน'ใด้คถอดถูกออกมาอก ๓ จงทรงข้รรเข้ริญพระโหรา ฯ ว่าทายถูกยิงกว่าคาเห็นเข้ยอก พระโหรา ฯ ไนแผ่นดินพระเจาปราข้าททองน เข้าใจว่าจะเ และกเขา [จวานาจะเบนกนเดยวกนกบพXะมหา ราชกร ผู้แต่งข้มุทรโฆษก0'าฉํนทไนแผ่นดินข้มเกิจพระนาร'ายณ ต่วยเหมื้อนกิน การทเรยกว่าพระมหาราชครอกชื้อหนิ้ง กิเพราะเห พระโหรา ว เกยถวายการข้กษาอบรมให็ข้มเด็จพระนารายณต่วิย 0 1 หน0งส์พิจินดามณนหอสมุดพิมพ์แล้ว เล่น ๑ คอฉบับทิ่พระโหราธิบคแล่ง ส่ว ๒ นั้นกรมหลางวงค'าธิราชสนิททรงนิพนธ์ขนในร'ชกาลที่ ๓
๒๑ กราวนจะกล่าวถิงเรื้องของข้รปราชญ์ต่อไป เรื้องของข้รปราชญไม่ม ปรากฎ เนหนงข้อพระราชพงข้าวดาร มกล่าวแต่โนหนำข้อกำ เห้การชาว กรุงเก่าเท่านํน แต่ไนหนํงข้อคำให้การชาวกรุงเก่าว่าอยู่โนแ ข้ริเยนทราชิบด้ (กอขุนหลวงข้รข้กด) ไม่ไดอยู่โนแผ่นดินข้มเดจ พระนารายณ์มหาราชดงทิเขา'ใจกิน แต่จะอยู่ในแผ่นดินใดก็คาม เรองราว ของข้รปราชญก็เบนก้นยุติต่องกไ!ดงต่อไปน มชายคน ด ชื้อว่า ข้รื้ปราชญ์ นิถาดโนทางโหราข้าข้ฅรแถะพระไฅร- บฏก ชำนาญโนทางแต่งโคถงนินทกาพย์กลอน พระเจาแผ่นดิน1ซงทรงข้น พระทโ]ในทางโหราข้าข้ฅรื้และกาพย์กลอนพระองก็หเมนอืทร้งทงราบวา ข้รื้ปราชญ์เบนกนฉถาดแถะมก'วามข้ามารถ'โนทางนน กึทรงพระกรุณาชุบ เลยงไว้ ข้รื้ปราชญ์แต่งโกลงนิ0นทกาพย๎กลอนต่าง ๆ ถวาย ถูกพระท พระเต่าแผ่นดินจงใด้รโ]พระราชทานรางก้ล่อยู่เนื้อง ๆ อยู่มาข้รปราชญ์ลอบมเพลงยาวเช่าไปถงนางข้นมโนพระราชวํง พระ เต่าแผ่นดิน1จโ]ได้ ก็ทรงพระพีโรช แต่ทรงเห็น'ว่าข้รื้ปราชญ์เบนพ นิถาดโนบทกถอน และกวามผิดของข้รปราชญก็ไม่รายแรงอะไรนํก พอ จะทรงอภโ]ให้ได้ จงมิได้ให้ล่งพระราชอาชญาอย่างรายแรง เบนแค่ให้ เนรเทก''ไปอยูเข้ยทิเมองนกรข้รช?รมราช เมอข้รื้ปราชญ์ออกไปอยูเมองนกรข้รอรรมราชก็ยํงกงประพฤติเช่น น1นอก ดวยมนิข้โ]ชอบทางเต่าชู้ กราวหนื้งแต่งเพลงยาวลอบล ผหญิง (กงจะเบนข้าว ข้รปราชญจงรกถงกบทิงเพถงยาว) ภรรยาเต่า พระยานคร •ง เต่าเพระยานกร จ จโ]ได้ก็โกรอ จงข้ไไห้กนจํบข้รื้ปราชญ์ไป ฆ่าเข้ย พวกทชอบพอกโ]เต่าพระยานคร ก พาก้นห้ามไม่ให้ฆ่าข้รื้ปราชญ์ ๑. ในหนวสอคำให*การชาวกรุงเก่า ฉบับหอสมคพิมพ พ.ค'. ๒๔๕๗ ว่าสม!ด็่ข้ พระสุ?เยนทราธ!)ด คอขุนหลวงสรศ0กด.
๒ เ2) โห์ประหาร'ชื้วิฅ ดำยทรงพระอาล้ย์ว่าเบนกนฉลาดโนการแต่ง แต่โหเนรเทสมาอยู่เมองนครสรชรรมราชเท่าน2น์ ถาท่านฆ่าสร เหนว่าจะมกวามผิดเบนแน่ แต่เจาพระยานคร จ ไม่เชื้อพง ให์ สรปราชญ์ไปฆ่าเสยจนได้ โนเวลาท่จะตงคาบ สรปราชญ์จง เทพยดาแล่วแช่งว่า ดาบทิฆ่าเรานภายหลำจงกล่บไปฆ่ากนท [ชื้ น2นเถิด เมั้อสนคำสาปแช่งกพอดิเพชฌฆาตลงดาบ สรปราชญ์กึฅา ทินํน ตอนน่ว่ากนว่า สรปราชญ์ไดิกล่าวไว้เบนโกลงทมการ ยงท่องจำก้นไดจนถิงเวลาบจจุบํนกื้อ ชรณน็นิ เบนพยาน เรากสิษย์มอาจารย หนิ้งบาง เราผิดท่านประหาร เราชอบ เราบผิดท่านมล่าง ดาบนํ้นคนสนอง ทซงสรปราชญ์ถูกประหารชื้ว้ฅน2น บางกนกกล่าวว่าอย่ ณ ทรายขำงกนอกเมอง บางกนกว่าอยู่ขางจวนของเจำพระยานก! ก นนเอง แค่ยํงมื่ทแห่งหนิ้ง ซ็งเบนพยานสำก้ญ์เกยวกํบสรปราชญ์ คื ว่า “สระล่างดาบ” อยู [นระหว่างโรงเรยนสครประจำจํงหวดก้ก้ก้านก ขำหตวงประจำจงหวด [นบจจุก้น,',,'’ สระล่างดาบนเทสบาตพงถม ประมาณ ด& บีมานเอง โดยนำเอาขยะมูลฝอยไปทง แต่ไนบจจฺก ดินทิฃุคเบนสระไว้ ยง'ไม่เรยบเบนพนเดยวก้บดิน'ขำงเกยง ยำพอมองเ ขอบสระของเดิมได้ ๑. บานพัก'ขาหลวงประจำจำหวคน คอจานเข้* พระยานคมเฅ่เต็ม แตรอลไาใหม เฆอเปลี่ยนแปลงการปกครองตามแบบสมัยใทม่!นรชกาลที่ ๕
1๑0 ๓ ' ต่อมาพระเจาแผ่นดิน เมั้ยกลายพระพิโรขแลิว กึทรงนกถงข้รปราชญ เพราะเหฅว่าบทกลอนของศรปราชญ์ทิไดแค่งไว้ ย*งซาบชงค่รงพระทยอ ทรงระถิกถงข้รปราชญ์เนอง *า วํนหนงๆงครํข้ข้งให้ขาราชการคไ0วปคาม ศรปราชญเขามา ขำราชการด้รํบรํบข้งจงออกไปเมองนกรศ?ชรรมราช แต่งความแก่เจำเมื้องนกรศร่ชรรมราชว่า บำนี้ม่รบข้ำใหหาศร่ปราชญ์ซ เนรเทศออกมาอยู่เมองนึ้ แ'ทเมองนคร0รชรรมราช'จงแ'จงเหฅุทิ' ศรปราชญ์ ให้ขำราชการผนน์พงทุกประการ ขาราชการฆู้รํบรบ ทำ [บบอกเขำมากราบทูลพระเจาแผ่นดิน ทุ ทรงพระพิโรขเจำเมื้องนกร ศรชรรมราช จงโปรส],ห้มั่ทํองคราออกไปเอาฅํวเต่าเมองนกรศรชรรมราช มาประหารชึ้วิคเข้ยคำยดาบเล่มทึรท่ศร่ปราชญ์นั้น บางท่านกึกล่าวว่าศรปราชญ์เบนโทษอยู่ทํกรุงศรอยุขยาก่อน หนิ้งพอผู้คุม ๆ ไปทำงานขดตอกก ขณะทํศรปราชญ์กำลิงหาบดิน นํ้น์ เผอิญม่พวก,ไน'วิงวนทางมา ศรปราชญ์เคยดแกินทิฅนเบนโทษเพราะ นางข้นม ใคร่จะทำไห้ทายแต่น- จิงเอาโกลนข้าดใปให้กระเด็นพอนเปรอะ พวกในวํงหมด คอนนศ?ปราชญจงถกเนรเทศไปอยู่เมื้องนกรศรชรรมราช เมื้อชาวเมองนกรศรชรรมราชทราบ'ว่า ศรปราชญเบนเจาบทเจากลอน กึ พาก\"โเมาขอรํ๋าเรยนและฝากคนเบนดิษย์กนมาก ทำให้นครศรชรรมราชเบน แหล่งของกวขนอกเมธงหนิง การเล่นโกลงกลอนแพร่หลายไม่เฉพาะแค่ใน หมู่ขำราชการเท่านํ้น แค่ยิงแพร่ไปจนถงผู้หญิงในกรอบกรำของขำราชก คลอดจนนางในคุมของเต่าพระยานกร จ กพากนหา!ใจใฒเบนโกลงกลอน กินไปหมด แตะเมอประกวดประขํน์กน ไนเรองโกตงกลอนค่าง ‘ยุ ศรปราชญ์ กึฅ่อโกตงได้กล่องแกลิว โต่คอบถงอกถงใจชาวนครศรชรรมราช นึ๋เบน
1®) ๕ เหคุหนงทิทํ'าให้ติร่ปราชญ'ส์นิทค้นมกไ]ผูหญิงหลายกน แถวต่อ ท้าใคร่กนขนกไ]ภรรยาเต่าพระยานครดงไดกล่าวไวแต่คอนตนแถว,'3’', โบราณสดานทีสำคญ เมองนครคเร่'ธรรมราชฅํ้ง์อยู่ระหว่างย่านกตางทีชาวต่างปร อินเดั่ย อาหรไ] ชวา มถาย และชาวยุโรปมืชาติปอคุเก๙เบนตน ผ่าน ไปมาคาขายติดต่อและเช่ามาตง์ถินฐานบานเรอนอย่ต่งแต่ แล่ว ไดรํบว้ฒนขรรมซ็งชาวค่างประเทคํทิเจริญกว่านำมาเผยแ ความเจริญมาคงแต่โบราณกาล และวฒนชรรมของเมืองนกเจริญกว่ บรรดาเมองอน ๆ ทางบกษไตเบนล่วนมาก ขิชพราหมณและแบบแผน ประเพณต่าง ๆ แม้ ไน?เมไ]กรุงชนบุร่และกรุงร่ศนโกอินทรกยิงได เมองนครคเรชรรมราชหลายอย่าง เมือ’ส์มเด็จพระเต่ากรุงชนบุริเส์ ทพ'ไปฅเมืองนคร(ไรชรรมราช'ไต่โเล่ว กยไโปรดให้เชิญพระไครบ เมืองนไปจารจำลองไว ณ กรุงชนบุร ล่วนคํนฉบํบเดิมนนโปร กลไ]คนมาไวทิเมองนครค]รขรรมราชดงเดิม เมือพระบาท 'แมเค1จกรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงอชิบายว่า ข้มเคึจพระพุทชยอดพาจุฬาโลกทรง?เร่างกรุงเทพมหานครแล่ว ประ'ส์งคจะพนฟูขนบชรรมเนยมราชการให้พนระเบยบเร่ยบร่อยเหมื อย่าง?เมไ]กรุงค)รอยุชยา ซ็งเรยกกํนว่า “ คร่ง์บานเมืองดิ ” จงโปร ทิบทาคำรบตำราต่าง ๆ ทิมฉบไ]เหลออยู่ในเมืองนครคเร่ชร■รมราช ให้ไต่ถามผู้ซงเคยเบนขำราชการรูขนบชรรมเน็ยมในกรุงคเร่อยชยา รวมคำราและความรู้'ของผู้เฒ่าผู้แก่ ตรวจชำระคง ฉุ่เม ศ สุ่เด. เร่องราวพืสดารของฅรปราช ไนตำนาม รึปราช ฉบับของพ ธาดา พิมพ้เมอ พ.ค'. ๒2๖๒
ในกรุงรคน 1กสินทร ในการพนฟูขนบชรรมเนิยมกร\"งน่น โดยเฉพาะการ พระราชพิขช้งฆนํนิโปรดให้อยู่ไนหนำทิของช้มเด็จพระก่งฆราช (ช้) เดิมอยูวดพน์ญเชิงในแขวงกรุงเก่า (ารํ้นิเมื้อเช้ยกรุงแก่พม่า'ไน พ.ช้. ช้มเดจพระก่งฆราช (ส) จงหนิพม่าตงไปอาก่ยอยู่ ณ เมื้องนคร^ร‘ธรรม- ราช ขณะทิพำน*กอยู่ ณ เมื้องนครช้รื้ชรรมราชน8น ไดโคยเห็นเก่านครทำ พิชครุษ เมอ1จะ'จดระเบขบพิชิตรุษ'ไนกรุงเทพ ว จงโปรดให้เรื้ยกตำราพิ ตรุษเมื้องนครช้รื้ชรรมราชเขามาค้อบกํบตำราทมื้อยู่'ในกรง■ธนบุร ช้งฆราชกา แกว มํ่ลิขิค บอก ก่กษณะพิชิ ครุษ อย่างเช่น เก่านคร เคยทำ ณ เมื้องนกรช้รื้ชรรมราชเช่ามายิงพระกรุปลด เพื้อให้พระกรุปก่ดนำ ๙มเด็จพระช้งฆราช กร2นเมื้อช้มเด็จพระก่งฆราชไดตำราพิชิตรุษเมื้ ค!รขรรมราชมาแก่ว กช้อบทานกํบกระบวนการพิชิตรุษททำครงกรงขนบุร ชำระแก้ไขให้เบนยุติตามทเห็นว่าถูกตอง แก่วถวายพระบาทช้มเด็จพระ พุทชยอดพาจุฬาโซก เมอทรงพระราชดำริเห็นชอบดำย จงโปรดเกก่า •ไ ฅงั้เบนตำราพระราชพิชิก่าหรํบพระนคร พิชิตรุษ ณ เมองนกรคํรชรร นิ ทำช้บฅ่อมาจนถงรํชกาตท & แซะกร'งหนิงเมื้อพระรํฅนชํชมนิ (ม่วง) เก่าคณะ1ก่งหวํดเบนผู้'อำนวยการพิชิ กเกยให้พระช้งช่ช ภาณวาร แตะภาณยิกษถวายพระบาท(เมเด็จพระ1จุถจอมเกก่าเก่าอยู่ห้ ทรงพงทำนองช้วด ตามอย่างทพระช้งฆชาวนคร ว เคยช้วดกินมาแต่'โบราณ เกิยวกํบขนบขรรมเนยมประเพณ์ของเมื้องนครคเรื้ชรรมราชนิ ไดพบ เอกช้ารกํนิเรื้อยมา [นช้มยเมื้อช้มเดจกรมพระยาดำรงราชานุภาพดำร ตำแหน่งเช้นาบด็กระทรวงมหาดไทย กยงไดโอกช้ารต่าง ‘จุ มาอกหตาย กราว เช่นทำเนิยบขาราชการเมื้องนกรคํรื้ชรรมราช ช้ำเนาหน์งช้อเรื้อง ต2ง์ผ้เส์าเรื้จราชการเมื้องนกรค)รชรรมราชตํงแต่แผ่นดินช้มเด็จพระเก่าบ 4
120๖ โกศกรงศร■อยุปึยา จนกระทิงอิงแผ่นดินพระบาทช้มเด''ใพระพุทขเอิ นภาลโ! แสะตำนานพราหมณ์เมื้องนกรช้รื้ชรรมราซ'*', เบนคน พิชพราหมณ์ทิในเมองนกรช้รื้ชรรมราช ก็ยํงทิาช้บเนื้องกนเรอยม แค่โบราณจนกระทิงถงริชกาถทิ ตเ ประมาณ พ.ช้. ๒4ตเด จิงได้ แค่เช้าชิงช้าทิใช้ในพิชฅรื้ยํมพวายของพราหมณ์ เพิ พช้. ๒!!๘๓ นิเอง ช้วนกระดานช้ำหรไโล้ชิงช้า[วสานิยำเก็บริกษ พิพิขภํณฑช้ถานทวิดพระมหาขาฅุ เชอช้ายพราหมณ์,ทอยู่'ในเมื ชรรมราชน คามตำนานว่าตํนช้กุลมาแค่เมื้องรามนกร แสะพวก โหรดาจารย่เมองพำถุงว่า ตํนช้กุลช้บมาแค่เมองพาราณช้ เรื้ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงช้อบช้วนแถว ไดกวามว่าพนจำหวิดเด็ กิน อยู่ในประเท(1อินเคย จะเหินได้ว่าวิงอํนื้เบนทประทไ]ของเจาผค เมื้องพาราณช้ กยำกงเรื้ยกว่ารามนกรช้บมาจนกระทิงทุกวินน เชอช้ายพราหมณ์ทเมองนครเารื้ชรรมราช โนบจจบํนก็ยำมเหล อกบาง แค่เบนจำนวนนอย เนื้อง1จากพวกพราหมณ์มสิท'ชิช้าช้นาก็ดกิ ไม่'ให์ช้มพงก็ร่วมกินกิบพวกช้กุตอิน จงมพงก็พํนื้ชุ เหลื้ออย เวลาน พวกพราหมณ์ ทมํ่เชอช้ายช้บ เนื้องมาจาก พราหมณ์ คง์เดิมก็ บานเรื้อนอยู่ทำในเม่องแถะนอกเมอง การแต่งกายก็ผิดแปลกกิบชา เม่องทิวไป กอพวกพราหมณ์นิยมแต่งกายดำยเก’รองขาวทำเกรื้อง เกรื้องห่ม คามประเพณ เดิมของคน มิได๎หมุนเวยน เปลยนไป ฅามช้มํยนิ ช้วนผมก็กงไวยาวแลำเกลามวยไวช้างหลำ อย่างเคย'วกินกิบพ'วกพร ทิเหลื้ออยู่ในกรุงเทพ ฯ ในบจจฺเกินนเหมอนกิน พระบาทช้มเด็จ พระจุลจอม เกถาเจำอยู่ หิวทรงพระราชวินิจนไ)ไวใน หนำลื้อพระราชพิขช้บช้องเคอนว่า แค่ก่อนนกรคํรื้ชรรมราชเบนเมองใหญ ชิ. เอกสามVโลานศอสมุคแไโงชาติได้จํคพิมพขนใโมดแล0.
ข้างผาย1.ต้ เรอตูกช่าไปมากำขายอยู่ทงค้องผงทะเล กอขางผงน (ผงฅะทิน ออก) เขามากงเมองนกรณ์ชรรมราช ข้างผงคะทินฅกเข้ามาทางเมื้อง พวกพราหมณ์มื้อได้เข้ามาทิเมื้องนกรณ์ชรรมราชมากแลว จงข กรุงเทพ ฯ เบนการค้ะดวกดกว่าทิจะเดินผ่านเขฅแดนพม่ารามํญซ็งเบนบ มิตรของกรุงเทพ •ง กํง์ค้ทิดอยู่ทางข้างเหนอ1^ เพราะฉะนนเชอพราหมณ [นเมองนกรตริชรรมราชจงไม่มื้ตนสุด มาจนกระทิงถงบํดิน มเท'วค้ถาน มเค้าชิงข้าซงพราหมณ์ย0งกงทำพิรอยู่ แฅ่เบนอย่างย่อ ๆ ตามมื้ตาม เช่นพิปึฅริ?]มพวายก็เอาแต่กระดานขนแขวนไวทเค้าชิงข้าเบี่นล่งเขปเท่า ทเข้ามาอยู่โนกรุงเทพ จ โนชนั้หถํงก็ม เช่นพระกรูอํษฐาจารย บิดาหตวง สุริยาเทเวณ์'■๒' เบนตน ฉํทชิเวทมนต์อินไดก็ไม่ผิดแปลกกิน เบนแต่ เตื้อน ๆ ลงไปเหมื้อนพระค้งฆ์โนกรุงเทพ า และหํวเมื้อง ชะรอยห ข้างโต้คงแค่เมื้อง นครค้ริชรรมราช ขนมาจะเบน เมื้องทมื้ พราหมณ์อยู่โด มาก จนเมื้องเพช/บุริก็ยํงมื้บานพราหมณ์ค่งค้บตระกูตทินมาข้านานจ เดยวน ย้งค้ำก0ญ ทเกยวกํบ ปชนึ้ยค้ถาน'ใน ค้าค้นา พราหมณ์ยํงมื้ เทตออ เมื้องนครค้ริชรรมราชอกหตายอย่าง เช่นโบค้ถพราหมณ์ หอพระนารายณ หอพระอิค้วร แตะ^านพระค้ยม ซ็งจะไกํกล่าวค่อไปโดยตะเอยดโนตอนทิ ว่าช่วยโบราณ ค้ถานนน ๆ 'เนตอนน จะได้เริม กล่าวกง ประทิตกำแพง เมอง ก่อน เพราะเบนเรื้องทิเกิยวเนองกบประว่คของเมื้องเดิมทิไกํกล่าวมาแล่ว ไนตอนคน ๑. ทรงกล่าวถงแต่เฉพาะในสมัยกรุงศรอยุธยา และกรุงร8ตนโกสินทร์ เพราะในสมัย สรามัย คอเมอ ๑๒๐ง บล่างมาใ] พม่ายังไม่ได้เขามามอำนาจในดินแดนที่ฅิดตป็ กบประเทศไทย ๒. พระครูอับฎาจารย์คนนนชอเอยด หลวงสุริยาเทเวศรชอรุ่ง ต่อมาไค้เบนที่พระคร เจษฎาจารย์.
1ช ๘ กำแพงเมือง กำแพงเมั๋องเดิม ชองเมืองนครเท้ขXรมราชคงั้แห่กร้งพว มาคงถิน^านบาน11บินอยู่ หรอทิพวกอินเคยต่งชอว่าเมืองคามพรสิ ยิงหา'ไม่พบ แต่เขา,ใจ'ว่ากง1จะเบนเทินดินแถวมก1ถอมร'อบเพมอนอย่างเช่น กำแพงเมืองเวขงย้ระและเมืองไชยาซ่งยิงปรากฎซากอยู่ในบดน เพ กำแพงเมืองแต่เดิมมา เท่าทิไคตรวจพบ กงปรากฎว่าทำควยดินทํง แมแต่กำแพงพระนกรกรอยุชยาเมือแรกย้ร็างก็่เบนดิน เพิง1จะมาก่อควย กอปูนเมือย้มโ)แผ่นดินย้มเด็จพระมหาจิกรพรรดิใน พ.คํ. ๒0๙๒ นเอง กำหรบกำแพงเมืองนกรคํร์ชรรมราชทิปรากฎอยู่ทุกวํนนื เบ์นของ ย้ร่างขนใหม่ในแผ่นดินย้มเด็จพระนารายณ'มหาราช มือโปรด,ใหก่อย้ราง ขนคามแบบอย่างของช่างฝรํงเคย้ และได้ซ่อมกร2ง์ย้ดทำยเมือ ในย้มโ)เจาพระยานกรคํร่ชรรมราช (รเด ) กรองเมืองนกรครชรรมราช ซากกำแพงยิงปรากฎอยู่จนทุกจินนทง์สิดาน แต่คิวกำแพงด้เนืองจ ซ่อมแซมเย้นเวลานาน กชำรุดทรุดโทรมตงไป บางแห่งกํถูกรอเอาอิจ}ไป ถมถนนเย้ยบางกม ในบจจุบินยิงกงเหลอแต่เพิยง^านคิดขอบถน ทุกผ่าน เวนแต่ผ่านเหนอคานเคยวทิยงมใบเย้มา และแนวบอมเหลออยู่พ จะคูแบบอย่างได้เบนบางคอน ต่อจากกำแพงเมืองออกไปก็เบนกเมือ มืรอยปรากฎอยู แต่ ไนบจจุบนคนเขินเย้ยแทํวเบนย้วนมาก คิวเมืองในร่วมกำแพงเบนรูปย้เหลยมมืนผ่าคลายหบขนมบง บาๆ จากฒิฅะวํนออกไปทิคํฅะจินตก && เย้น & วา (๒๒๓0 เมคร) กวางจ ทิศ1หนอไปทิศไฅ ดด เย้น *0 วา ((1๖๐ เมตร) ไนร่วมกำแพงเมืองมื หมู่บานราษฎร คลาดและย้ถานททำงานของรำเบาต คลอดจนโบราณ ย้ถานต่าง ๆ ไนกำแพงเมองนมชั้อเรยกเบนย้ามคอนมาแต่เดิม มือ เหนือเรยกตำบลประตชโ)เหนอ คอนกลางเรยกตำบลพระเย้อเมือง ตอน
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
- 131
- 132
- 133
- 134
- 135
- 136
- 137
- 138
- 139
- 140
- 141
- 142
- 143
- 144
- 145
- 146
- 147
- 148
- 149
- 150
- 151
- 152
- 153
- 154
- 155
- 156
- 157
- 158
- 159
- 160
- 161
- 162
- 163
- 164
- 165
- 166
- 167
- 168
- 169
- 170
- 171
- 172
- 173
- 174
- 175
- 176
- 177
- 178
- 179
- 180
- 181
- 182
- 183
- 184
- 185
- 186
- 187
- 188
- 189
- 190
- 191
- 192
- 193
- 194
- 195
- 196
- 197
- 198
- 199
- 200
- 201
- 202
- 203
- 204
- 205
- 206
- 207
- 208
- 209
- 210
- 211
- 212
- 213
- 214
- 215
- 216
- 217
- 218
- 219
- 220
- 221
- 222
- 223
- 224
- 225
- 226
- 227
- 228
- 229
- 230
- 231
- 232
- 233
- 234
- 235
- 236
- 237
- 238
- 239
- 240
- 241
- 242
- 243
- 244
- 245
- 246
- 247
- 248
- 249
- 250
- 251
- 252
- 253
- 254
- 255
- 256
- 257
- 258
- 259
- 260
- 261
- 262
- 263
- 264
- 265
- 266
- 267
- 268
- 269
- 270
- 271
- 272
- 273
- 274
- 275
- 276
- 277
- 278