000589_02

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 บทท่ี 4 การศกึ ษาสถานการณก ารนวดแผนไทย : ภาคเหนือตอนบน 1 จากการศึกษาสถานการณการนวดแผนไทย ภาคเหนือตอนบน 1 พบขอมูลสําคัญ ดังนี้ 4.1 ยุทธศาสตรการพัฒนากลมุ จังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1 (เชยี งใหม ลําพูน ลําปาง แมฮองสอน) วิสัยทศั นก ลุม จงั หวดั “ศูนยกลางการทองเท่ียว การคา การลงทุน สูสากล โดดเดนวัฒนธรรม ลา นนา สังคมนา อยูทกุ ถิน่ ” ประเด็นยุทธศาสตร สงเสริมการฟนฟูและอนุรักษแบบองครวม เพ่ือสราง ประเด็นยทุ ธศาสตรที่ 1 บรรยากาศท่สี วยงาม มีเสนห ประเดน็ ยทุ ธศาสตรที่ 2 สงเสริมการสรางสรรคสินคาและบริการใหโดเดนและ มคี ุณคา มุง เนนผลิตภัณฑเพ่ือสุขภาพ หัตถสรางสรรค ประเด็นยทุ ธศาสตรที่ 3 ศลิ ปวัฒนธรรม การทอ งเทย่ี ว ยกระดับ การพั ฒ น าการคาการลงทุ น มุงเน น อุตสาหกรรมสุขภาพ อุตสาหกรรมการจัดประชุม นิทรรศการ (MICE) อุตสาหกรรมบริการการศึกษา และอุตสาหกรรมเกษตรแปรรูป เพ่ือรองรับการ ทองเที่ยวและการเขาสูประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ACE) สภาพขอมลู พ้นื ฐานทัว่ ไปของกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 1. ขอมูลดานกายภาพ 1.1 ที่ต้งั สภาพภมู ปิ ระเทศและสภาพภมู ิอากาศ ท่ีตั้ง ประกอบดวย 4 จังหวัด คือ เชียงใหม ลําพูน ลําปาง แมฮองสอน มีพ้ืนท่ีประมาณ 49,828,163 ตารางกิโลเมตร หรือ ประมาณ 31,142,602 ไร จําแนกเปนพ้ืนท่ีภูเขาและท่ีราบเชิงเขา รอยละ 71 พื้นที่ทําการเกษตร รอยละ 10 และพื้นท่ีอยูอาศัยรอยละ 19 ของพน้ื ทที่ ง้ั หมด การศึกษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 43

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 อาณาเขตติดตอกับกลุมประเทสอนุภาคลุมแมนํ้าโขง ไดแก สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว สหภาพพมา และสาธารณรัฐ ประชาชนจีน มีศักยภาพในการเปนเสนทางเช่ือมตอสูประเทศ ในภูมิภาค อาเซียน เปน ศูนยการคา และการลงทนุ เชอ่ื มโยงสูนานาชาติ สภาพภูมิประเทศ กลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 ความอุดม สมบูรณหลากหลายทางชีวภาพ เปนพ้ืนท่ีตนนํ้าสําคัญของประเทศ ประกอบดวย ลุมนํา้ ปงและสาขา ลุมน้ํากวง ลุม น้ําทา ลุมน้ําลี้ ลุมนํ้าปายอ ละสาขา ลุมน้ําวาง ลุมน้ําวงั และสาขา ลุมนา้ํ ยมและสาขา สภาพภูมิอากาศ จัดอยูในแบบรอนช้ืน อุณหภูมิเฉล่ียตํ่าสุด ประมาณ 7 ถึง 9 องศาเซลเซียส และอุณหภูมิเฉล่ียสูงสุด ประมาณ 41 ถึง 42 องศาเซลเซียส และอากาศมีความแปรปรวนในชวงที่ผานมา ฤดู หนาวอยูระหวางชวงกลางเดือนพฤศจิกายนไปจนถึงกลางเดือนกุมภาพันธ ฤดรู อนระหวางเดือนมีนาคมถึงเดือนมิถนุ ายน และชว งฤดูฝนระหวางเดือน กรกฎาคมถึงเดอื นตลุ าคม ของทกุ ป ภาพท่ี 4.1 แผนทแี่ สดงทตี่ ง้ั และอาณาเขต 2. แนวโนมอตุ สาหกรรมการบริการและการทอ งเที่ยว กลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 เปนที่ตั้งของแหลงทองเที่ยวท่ีมีช่ือเสียง ท้ัง ในระดับชาติและนานาชาติและเปนศูนยกลางการทองเที่ยวท่ีเช่ือมโยงไปยัง กลุมประเทศ อนุภูมิภาคลุมแมน้ําโขง ปจจัยดึงดุดการทองเที่ยวภาคเหนือ ตอนบน 1 ไดแก จุดเดนดานแหลงทองเท่ียวธรรมชาติ อุทยานแหงชาติ ปาเขา ศลิ ปะธรรม และความเปน มติ รไมตรขี องคน ในพื้นที่ การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 44

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 ภาพที่ 4.2 แสดงเสน ทางการทอ งเท่ียวในกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื จํานวนนักทองเที่ยวท้ังหมดรวมชาวไทยและชาวตางชาติที่มาเยือน ภาคเหนือตอนบนท้ังส้ินประมาณ 7.05 ลา นคนตอ ป นักทองเท่ียวที่มาเยือนกลุม ภาคเหนือตอนบน 1 ท่ีมีสัดสวนสูงสุดคิดเปนรอยละ 65 หรือคิดเปนจํานวน นักทองเท่ียวประมาณ 4.5 ลานคนตอป โดยสวนใหญเปนนักทองเที่ยวชาวไทย นักทองเทย่ี วชาวตางชาตทิ ี่สําคญั ไดแ ก ยุโรป (เยอรมัน ฝรัง่ เศส สหราชอาณาจกั ร) รอยละ 46 เอเชีย (ญ่ีปุน ไตหวัน สิงคโปร) รอยละ 22 และสหรัฐเมริกา รอยละ 15 ตารางท่ี 4.1 แสดงจาํ นวนนักทอ งเทีย่ วและรายไดจ ากการทองเที่ยวในภาคเหนอื ป 2549- 2552 ท่ีมา : สถิติของการทองเที่ยวแหงประเทศไทย ป 2551 – 52 สํานักงานพัฒนาการ ทองเท่ียว การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 45

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 กลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 มีรายไดและจํานวนนักทองเที่ยวสูงสุด เม่อื เทียบกบั กลุม จงั หวัดภาคเหนือตอนบนทั้งหมด ในป 2553 ภาคเหนือตอนบน มีรายไดจากการทองเท่ียวประมาณ 59 ลานบาทตอป มีสัดสวนของรายไดสูงสุด คดิ เปน ประมาณ 71 ของรายไดจากการทอ งเทยี่ วภาคเหนือตอนบนทง้ั หมด หรอื มี รายไดประมาณ 42.2 ลานบาท จังหวัดทองเท่ียวหลักที่สรางรายไดจากการ ทองเที่ยวสูงในกลุมภาคเหนือตอนบน ไดแกเชียงใหมรอยละ 67 รองลงมา ไดแก ลําปาง รอยละ 2 และแมฮองสอน รอยละ 1.7 ของกลุมภาคเหนือตอนบน ตามลาํ ดบั รายไดจากการทองเที่ยวประมาณ 1 ใน 4 เปนการซ้ือสินคาและของท่ี ระลึกแตมีแนวโนมลดลงตอเนื่อง สาเหตุสวนหน่ึงเปนเพราะการสรางสรรค ผลิตภณั ฑย ังไมส อดคลอ งกบั ความตอ งการของนกั ทอ งเทย่ี ว สัดสว นรายไดจ ากคา ท่ี พัก คาอาหารเครื่องดื่ม และคาบริการเดินทางการทองเที่ยวภายในจังหวัดมี แนวโนมเพ่ิมขึ้น อยางไรก็ตามคาใชจายเฉล่ียของนักทองเที่ยวภาคเหนือต่ํากวา เฉลย่ี ของประเทศ (ที่มา: สาํ นักงานคณะกรรมการพฒั นาเศรษฐกิจและสงั คมแหง ชาต)ิ ตารางท่ี 4.2 แสดงขอ มลู รายไดจ ากการทองเท่ยี วภาคเหนอื ตอนบน ป 2553 (หนว ย: ลานบาท) หมายเหตุ : คา ใชจ ายไมรวมคา พาหนะเดนิ ทางระหวางจงั หวัด ท่มี า: สาํ นกั งานสถิตแิ หงชาต,ิ 2555 (ขอ มูลสถติ ดิ านรายไดการทอ งเท่ียวลาสดุ ถึงป 2553) การศึกษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 46

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 ภาพท่ี 4.3 แสดงรายไดจ ากการทอ งเทีย่ วในกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื แนวโนมรูปแบบการทองเท่ียว คือ การทองเทียวเชิงคุณภาพและสปาของ กลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 ที่สรางมูลคาเพิ่มในจังหวัดเชียงใหมถึง 40.93 ลา นบาทตอ ป และมีสัดสวนมูลคาเพิ่มตอการจางงานเทากับ 89,620 บาทตอคนตอป หรือ 7,468 บาทตอคนตอเดือนซึ่งรายไดมากกวารอยละ 83.60 จากผูมา ทองเที่ยวในเชียงใหมทั้งชาวไทยและตางชาติอีก 16.4 เปนรายไดมาจากการ ใหบริการแกผูอยูอาศัยในทองถิ่น ซึ่งจะเห็นไดวาธุรกิจน้ีสรางอาชีพและรายได ใหแกช ุมชนและสง ผลในสภาวะเศรษฐกจิ มีความสมดลุ และขยายตวั เพิม่ มากขึ้น นอกจากนี้ การทองเท่ียวรูปแบบใหมท่ีสามารถสรางมูลคาเพิ่มใหแกธุรกิจ ทองเท่ียวและธุรกิจเก่ียวเนื่องไดแก การประชุมและการทองเที่ยวเพ่ือเปนรางวัล (Meeting, Incentive Travel, Convention, Exhibitions: MICE) มีแนวโนมที่ดี ในอนาคต ธุรกิจ MICE เปนธุรกิจแขนงหนึ่งของธุรกิจทองเที่ยว ท่ีสามารถนํา นักทองเท่ียวจากตางประเทศเขามาในประเทศไดมากกวา 7 แสนคนตอป โดยที่ นักทองเที่ยวกลุมน้ีมีพฤติกรรมการใชจายสูงกวานักทองเท่ียวทั่วไป ธุรกิจ MICE สามารถทํารายไดและผลประโยชนตอประเทศจานวนมาก ทั้งผลประโยชนที่ สามารถคํานวณมูลคาเปนเงินไดและผลประโยชนที่ไมสามารถคํานวณมูลคาเปน เงินได ธุรกิจ MICE ซ่ึงเปนสวนหนึ่งของธุรกิจ ทองเท่ียวท่ีนานักทองเที่ยวชาว ตางประเทศ ซงึ่ เปนนักทองเท่ียวคุณภาพ (Quality Visitor) เขาสูประเทศไทยในป 2554 ถงึ 799.450 คน คิดเปนสัดสวนรอ ยละ 4.19 ของนกั ทอ งเท่ียวระหวา ง ประเทศโดยรวมตลอดป นักทองเท่ียวชาวตางประเทศกลุม MICE นม้ี ีระดับการใช จายสูงกวานักทองเที่ยวท่ัวไป ถึง 2-3 เทา ดังน้ันจึงทาใหสัดสวนของรายไดที่เกิด การศกึ ษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 47

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 จากการใชจายของนักทองเที่ยวชาวตางประเทศกลุม MICE สูงถึงรอยละ 9.79 ของรายไดรวมท่ีเกิดจากการทองเท่ียวระหวางประเทศ โดยในป 2554 สามารถ ประมาณการรายไดข องประเทศท่เี กดิ จากการใชจายของนักทอ งเท่ยี ว MICE สูงถึง 67,540.73 ลานบาท และนําชาวตางประเทศเขามาโดยตรงเปนจํานวน 799,450 คน นอกจากนน้ี ักทองเทีย่ วชาวตา งประเทศกลุม MICE จะนําผูตดิ ตาม มาดวย 85,539 คน โดยผูติดตามกลุมนี้จะเขามาใชจายในประเทศไทยและคาด วาจะนารายไดเขาประเทศประมาณ 1,938.97 ลานบาท ธุรกิจ MICE ในป 2554 น้ันนําชาวตางประเทศเขามาท้ังที่เปนกลมุ MICE โดยตรงและเปนผูติดตาม รวมเปนจํานวน 884,989 คน และนํารายไดเขาประเทศถึง 71,489.7 ลาน บาท อยางไรก็ตาม กลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 มีแหลงทองเท่ียว รวมท้ัง โครงสรางพื้นฐานที่มีศักยภาพและเปนปจจัยดึงดูดในการรองรับอุตสาหกรรมไมซ ได ขณะน้ีกาลังกอสรา งศนู ยป ระชุมนานาชาตขิ ้ึนทจ่ี งั หวัดเชียงใหม และมีแผนทจ่ี ะ เปด ดาเนินการในปลายป 2555 โดยกลุมจังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1 ตองเตรยี ม ความพรอ มเพ่ือรองรับ MICE ทจ่ี ะเกิดข้ึนตอไป โดยมีการพฒั นาบุคลากร และเพิ่ม ประสิทธิภาพบริหารจัดการ รวมทั้งสรางโอกาสในการจัดกิจกรรมไมซ ท้ังใน ระดบั ประเทศและนานาชาติ แนวโนมและโอกาสการเปน ศูนยก ลางสุขภาพนานาชาติ (Medical Hub)1 นโยบายของรัฐบาลมีแผนผลักดันประเทศไทยใหเปนศูนยกลางสุขภาพ นานาชาติ หรือ Medical Hub ตามแผนในบริการ 4 สาขาไดแก บริการทาง การแพทย สปา แพทยแผนไทยและสมุนไพรไทย โดยมีเปาหมายหลักตองการนา รายไดเขาสูประเทศไทย และกอใหเกิดการพัฒนาดานบริการสุขภาพในประเทศ ลาสุดป 2554 มีรายไดประมาณ 97,874 ลานบาท มีชาวตางชาติเดินเขามาใน ประเทศไทยและรับบริการดานสขุ ภาพเปนจานวนมากถึง 2.2 ลา นคน ธรุ กจิ บริการเพือ่ สุขภาพโดยเฉพาะอยางย่งิ ธรุ กิจสปาเพื่อสขุ ภาพเปนธรุ กิจ ที่มีการเจริญเติบโตอยางรวดเร็วตามความตองการท่ีเกิดขึ้นอยางมหาศาล เนือ่ งจากผูคนไดห ันมาสนใจคุณคาของการดแู ลสุขภาพ ตามวิถีธรรมชาตบิ าํ บัดมาก ขึ้นจากสภาวะการขยายตัวของธุรกิจสปาเพ่ือสุขภาพท่ีเติบโตมากขึ้นมีอัตราการ ขยายตัวเฉล่ียที่ 20 – 30 เปอรเซ็นตตอป และเปนธุรกิจบริการสุขภาพท่ีกาลัง เปนท่ีสนใจของนักทองเท่ียวชาวไทยและชาวตางประเทศ มีการแขงขันสูงทาให ผูประกอบการ ตองเรงเพ่ิมศักยภาพธุรกิจของตนเอง เพ่ือใหสามารถแขงขันท้ัง ตลาดภายในประเทศและตลาดโลกได 1 ศนู ยบ รกิ ารขอ มลู การคาการลงทนุ จังหวดั เชียงใหม. 2555. “ธรุ กจิ สปา”. ระบบออนไลน 48 http://tisccm.moc.go.th/tisc/content.aspx?file_upload_id=3448. การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 ปจ จุบนั มผี ปู ระกอบธุรกจิ ใหบ รกิ ารสปาในกลมุ จังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 เกิดข้ึนหลายราย มีการรวมกันจัดต้ังเปนสมาคมเพื่อแลกเปล่ียนขาวสารและ กําหนดรูปแบบมาตรฐานการบริการเพื่อใหสมาคมลานนาไทยสปามีคุณภาพและ มาตรฐานทด่ี ี มีผูประกอบการ 52 แหง ครอบคลุมพ้ืนท่จี ังหวดั เชียงใหม เชยี งราย แมฮ อ งสอน ลําพูน ลาํ ปาง นา น สปา คืออีกรปู แบบหนง่ึ ของการทอ งเทีย่ ว เรยี กวา การทองเที่ยวเพ่ือสุขภาพ เท่ียวแบบพักผอนสบายๆ สมาคมไดรวมกับการ ทองเท่ียวแหงประเทศไทย ภาคเหนือในโครงการเที่ยวเหนือเพ่ือสุขภาพผนวกกับ รัฐมีนโยบายในการจัดตั้งเชียงใหมเปนศูนยกลางทางการแพทย โดยมี 3 องคป ระกอบ คอื 1) การใหบริการทางการแพทยแ ละทันตกรรม 2) การใหบ รกิ ารสขุ ภาพดานสปา นวดแผนไทย และ Long 3) ผลติ ภัณฑสุขภาพดา นสมนุ ไพรและอาหารเสรมิ จากการศึกษาวิจัย พบวา เชียงใหมมีสปา 25 แหง ใชเงินลงทุนกวา 2,250 ลานบาท มรี ายได 86.4 ลา นบาท เปนรายไดจ ากการใหบ รกิ ารในทอ งถิ่น 14.17 ลา นบาท และรายไดจ ากทอ งเท่ยี ว 72.23 ลา นบาท เนน การใหบ ริการแก นักทองเที่ยวเปนหลัก รายไดมากกวารอยละ 83.60 รับจากผูมาพักผอนใน เชยี งใหมท งั้ ชาวไทยและตางชาติ อีกรอยละ 16.4 เปนรายไดมาจากการใหบรกิ าร แกผูอยูอาศัยในทองถิ่น มูลคาเพ่ิมในประเทศของธุรกิจสปา จังหวัดเชียงใหมมีคา 40.93 ลานบาทตอป หรือ รอยละ 91.34 ของมูลคาเพิ่มทั้งหมด และมีสัดสวน มูลคาเพิ่มตอการจางงานเทากับ 89,620 บาทตอคนตอป หรือ 7,468 บาทตอ คนตอ เดอื น2 นอกจากน้ีงานวิจัย พบวา ในจังหวัดเชียงใหมมีการขยายตัวของสถาน ประกอบการ และมีการแขงขันท่ีสูงมาก ซ่ึงปจจัยสําคัญท่ีสงผลใหธุรกิจสปา ขยายตัวคือปจจัยภาครัฐและปจจัยทางการตลาดนอกจากน้ีการสราง “อัตลักษณ ลา นนาสปา” การยกระดับมาตรฐานการใหบรกิ าร และการสงเสริมประชาสัมพนั ธ โดยภาครัฐ จะชวยใหธุรกิจสปาของพัฒนาตอไปอยางยั่งยืน และสามารถสราง รายไดสวนปญหาและอุปสรรคของการดําเนินธรุ กิจสปาและบริการสุขภาพ คอื การ ขาดพนักงานที่มีความรูและความสามารถ ปญหาสปาเถ่ือนหรือ สปาแอบแฝง ซ่ึง สงผลกระทบอยา งมากในเรื่องของภาพลกั ษณตอ สปาทีป่ ฏิบตั ติ ามกฎของกระทรวง สาธารณสขุ ดานผลกระทบจากนโยบายของภาครัฐในการจัดต้ังจังหวัดเชียงใหมให เปนศูนยกลางทางการแพทยนั้น พบวาสงผลดีตอธุรกิจสปาในจังหวัดเชียงใหม ทํา ใหสถานประกอบการธุรกิจสปามีการพัฒนารูปแบบการบริการใหมีมาตรฐาน ทักษะการใหบริการ และยังมีสวนชวยในการประชาสัมพันธมากยิ่งข้ึนสงผลดีตอ 2 ม่ืงสรรพ ขาวสะอาดและนภัสสร สุวรรณประกร. 2548. อุตสาหกรรมสปาในจังหวัดเชียงใหม. เชียงใหม:สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม. การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 49

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 ผูใชบริการสามารถไดรับทราบขอมูลเกี่ยวกับการใหบริการสปา และไดรับการ บรกิ ารที่เปนท่ีประทบั ใจ นอกจากนี้ยงั เปน การสรา งอาชพี และกระจายรายไดใหแ ก ชุมชนนอกจากเหนือรายไดจากการทองเท่ียวเพียงอยางเดียว และควรมีการ สรางอัตลักษณเพื่อสรางมูลคาเพ่ิมของสปาและสมนุ ไพร รวมทั้งมีการเชื่อมโยงกับ ศนู ยก ารประชมุ นานาชาตเิ พ่ือจดั แสดงธุรกจิ ดา นสุขภาพดว ย สถานการณก ารนวดไทยในระบบสาธารณสขุ : การสงเสรมิ การแพทยแผนไทย และการแพทยท างเลอื ก ตองยอมรับวาการนวดเปน ภูมปิ ญ ญาในการดูแลสุขภาพของคนไทยลานนา มายาวนาน (เชนเดียวกับการนวดพ้ืนบานในภูมิภาคตางๆ ของประเทศไทย) แต การนวดพ้ืนบานไทยถูกจํากัดบทบาทอยูในชุมชน ในทองถ่ิน แตปจจุบันเม่ือมี แนวคิดการพัฒนาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยพ้ืนบานใหเขา มามบี ทบาทมาก ข้นึ ในระบบสารธารณสุข การนวดในฐานะที่เปนศาสตรแหงการดูแลรักษาสุขภาพ พ้ืนบานของไทย จึงไดรับการพัฒนา สงเสริมและถูกดึงเขามาสูการดูแลของระบบ การแพทยแบบเปน ทางการมากขึน้ การแพทยในประเทศไทย แบงไดเปน 2 แนวทางคือ การแพทยกระแส หลกั และการแพทยก ระแสรอง การแพทยกระแสหลัก หมายถึง การแพทยที่เปนที่ยอมรับของประชาชน และใชอยางแพรห ลายในประเทศน้ันๆ กรณีประเทศไทยมีการแพทยแผนปจจุบัน (Western Medicine) เปนหลัก สวนการแพทยกระแสรอง หมายถึง การแพทย ดง้ั เดมิ ของประเทศน้ันๆ ท่ยี ังมีความนิยมกนั อยู ในประเทศไทยการแพทยแผนไทย เปนการแพทยกระแสรอง เน่ืองจากการแพทยพ้ืนบานจะมีวิธีการรักษาและใชยา เฉพาะถ่ิน และมักใชก ับโรคเฉพาะถนิ่ ซงึ่ อาจมีความคลายคลึงหรือแตกตา งกนั บาง กับทองถ่ินอ่ืนๆ สวนการแพทยทางเลือก ตามความหายขององคการอนามัยโลก (WHO) หมายถงึ การแพทยอื่นๆ ท่ีนอกเหนือจากการแพทยก ระแสหลกั และกระแส รองของประเทศน้ันๆ เชน การแพทยอายุรเวชของอินเดีย การฝงเข็มแบบจีน การแพทยอูนามิของเปอรเซีย เปนตน (สํานักงานสาธารณ สุขจังหวัด เชียงใหม :2550) ปจจุบันแมวิทยาการแพทยแผนปจจุบันจะเจริญรุดหนาไปมาก แตเปนท่ี ยอมรับกันแลววาการแพทยแผนปจจุบันเพียงอยางเดียวไมสามารถรักษาแกไข ปญหาสุขภาพไดทุกเร่ือง โดยเฉพาะโรคเรื้อรัง ท้ังยังมีคาใชจายสูงขึ้นเร่ือยๆ ประชาชนไมส ามารถเขา ถึงบริการไดทั้งหมด ผูเ กยี่ วขอ งในระบบสขุ ภาพ จงึ เริม่ หัน มาใหความสําคัญกับการสงเสริมการดูแลสุขภาพแผนไทย การพัฒนาการใชภูมิ ปญญาทอ งถนิ่ ใหเกิดกาพึ่งตนเองและการใชแ พทยท างเลือกอ่ืนๆ ในการดแู ลรกั ษา สุขภาพเบ้ืองตนมากข้ึน และนําไปสูกระบวนการปฏิรูประบบสาธารณสุขตาม ยุทธศาสตรแนวคิดการแพทยอ งคร วม (Holistic Medicine) การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 50

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 แพทยองคร วม = 1. การแพทยแผนปจจุบัน + 2.การแพทยแ ผนไทยและการแพทยพ ืน้ บา น + 3. การแพทยทางเลอื ก + 1. การแพทยแผนปจจบุ นั หมายถึง การแพทยแ ผนปจจุบนั หรอื การแพทยท างตะวันตก โดยหลกั ใน การรักษาโรคในรูปแบบของยา เครื่องมือ และความรูวิทยาทางการแพทย ระดับสูง 2. การแพทยแ ผนไทยและการแพทยพื้นบา นไทย การแพทยแผนไทย กับการแพทยพ้ืนบานไทยท่ีจริงแลวคืออาการดูแล รกั ษาสุขภาพทม่ี รี ากฐานมาจากวัฒนธรรมไทย เพียงแตการแพทยแผนไทย เปน การยกระดับมาตรฐานในการรักษาผูปวยโดยการมีใบประกอบโรคศิลปะเพ่ือ สรางความเชื่อมั่นในการรักษาและความปลอดภัยใหกับผูปวยหรือผูรับบริการ และยงั อยภู ายใตก ารควบคุมดแู ลของสาธารณสขุ มากกวา 2.1 การแพทยแ ผนไทย (Thai Medicine) หมายถึง การประกอบโรคศิลปะตามความรูหรือตําราแบบไทยท่ี ถายทอดและพัฒนาสืบตอกันมา หรือตามการศึกษาจากสถานศึกษาที่ คณะกรรมการรับรอง มาตรา 5 สาขาแหงการประกอบโรคศิลปะ พ.ศ. 2542 (1) สาขาการแพทยแผนไทย (2) สาขาการแพทยแ ผนไทยประยกุ ต (3) สาขากายบาํ บดั (4) สาขาเทคนคิ การแพทย (5) สาขากจิ กรรมบําบดั (6) สาขารงั สีเทคนิค (7) สาขาการแกไ ขความผดิ ปกติของการสือ่ ความหมาย (8) สาขาเทคโนโลยหี ัวใจและทรวงอก (9) สาขาอ่นื ตามท่ีกําหนดโดยพระราชกฤษฎีกา ผปู ระกอบวชิ าชีพแพทยแ ผนไทยสาขาการแพทยแผนไทย คือ ผูประกอบโรคศิลปะสาขาการแพทยแผนไทย มี 4 สาขา ไดแก สาขาเวชกรรมไทย สาขาเภสัชกรรมไทย สาขาผดุงครรภแผนไทย และสาขาการนวดไทย ซ่ึงผขู ออนุญาตเปน ผูป ระกอบโรคศลิ ปะแผนไทยท้ัง 4 สาขา จะตองสอบใหไดใบประกาศโรคศิลปะสาขาน้ันๆ จึงจะมีสิทธใน การประกอบโรคศลิ ปะผูชว ยในโรงพยาบาล หรือคลินิกเอกชน หากไมม ีใน การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 51

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 ประกอบโรคศิลปะก็เปนไดเพียงผูชวยแพทยเทาน้ัน หากทําการประกอบ โรคศิลปะรักษาคนไข อาจตองโทษตาม พ.ร.บ. การประกอบโรคศิลปะ พ.ศ. 2542 1. เวชกรรมไทย : การตรวจวินิจฉัย การบําบัด หรือการปองกันโรค ดวย กรรมวธิ ีการแพทยแผนไทย 2. เภสัชกรรมไทย : การกระทําในการเตรียมยา การผลิตยา การประดษิ ฐ ยา การเลือกสรรยา การควบคุมและ การประกัน คุณภาพยา การปรุงยาและการจายยาตามใบส่ังยาของ ผูประกอบโรคศิลปะสาขาการแพทยแผนไทย และการ จัดจําหนาย ยาตามดวยกฎหมายวาดวยยา ท้ังน้ีดวย กรรมวิธีการแพทยแ ผนไทย 3. การผดุงครรภไทย : การตรวจ การบาํ บดั การแนะนาํ และการสง เสริม สุขภาพหญิงมีครรภการปองกันความผิดปกติใน ระยะ ต้ังครรภและตลอดการทําคลอด การดูแลและสงเสริม สุขภาพครรภมารดาและทารกในระยะหลังคลอด ท้ังนี้ ดว ยกรรมวิธกี ารแพทยแผนไทย 4. การนวดไทย : การตรวจประเมินการวินิจฉัย การบําบัด การปองกัน โรค การสงเสรมิ สุขภาพดว ยวิธีการกด การคลงึ การบีบ การจับ การดัด การดึง การประคบการอบ หรือวิธีการ อ่ืนตามศลิ ปะการนวดไทยหรอื การใชย าตามกฎหมายวา ดวยยาท้งั น้ีตามกรรมวธิ กี ารแพทยแ ผนไทย หมายเหตุ เร่ิมแรกผูประกอบโรคศิลปะสาขาการแพทยแผนไทย มีเพียง 3 สาขา โดยการนวดแผนไทยเพื่อการรักษาโรคจัดเปนการ ประกอบโรคศลิ ปะแผนโบราณ สาขาเวชกรรมไทย ฉะนั้น ผใู หบริการนวด ที่ตองการสอบใบประกาศโรคศิลปะเพ่ือใหนวดรักษาไดจะตองสอบใบ ประกาศโรคศิลปะสาขาเวชกรรมไทย ซึ่งสอบไดนอยมากเพราะตองสอบ ความรูอื่นๆ เพิ่ม และผูท่ีสอบไดมักไมไดทําการนวดโดยตรงแตจะไปดู รักษาผูปวยในลักษณะของแพทยแผนไทยโดยรวม ประกอบกับปจจุบัน การนวดเปนที่นิยมแพรหลาย มีการถายทอดเรียนรูกันอยางกวางขวาง ลักษณะของการนวดถือเปนศาสตรที่เกี่ยวกับการบําบัดโรคอยางหน่ึง แต ยงั ไมมีการกําหนดไวในกฎหมาย ทําใหเกิดความหลากหลายในการปฏิบัติ ท้ังท่ีถูกตองตามหลักวิชาการและทําใหอันตรายตอประชาชนฉะนั้นเมื่อ วันท่ี 27 มนี าคม 2544 จงึ ไดมกี ารเพ่มิ ประเภทของการนวดไทยในสาขา การแพทยแผนไทย การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 52

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 การขนึ้ ทะเบยี นเปน ผูประกอบโรคศิลปะ สาขาแพทยไ ทย สําหรับผูที่จะขอข้ึนทะเบียนและรับใบอนุญาตเปนผูประกอบโรคศิลปะ ในสาขาการแพทยแผนไทยไดน้ัน จะตองมีความรูในวิชาชพี โดยตองผานการอบรม หรือถายทอดความรูในสถาบันหรือสถานพยาบาลที่คณะกรรมการวิชาชีพสาขา การแพทยแ ผนไทยรับรอง ผูที่จะทําหนาท่ีเปนครูรับมอบตัวศิษยไดนั้นจะตองไดรับใบประกาศโรค ศิลปะสาขาการแพทยไทย ประเภทเวชกรรมไทย (เพราะแตเดิมเวชกรรมไทยคล อบคลุมความรูเร่ืองการนวดไทยไวดวย) และตองสั่งสมประสบการณในความ ชํานาญไมนอยกวา 5 ป จากนั้นจะตองผานการอบรมเปนครูรับมอบตัวศิษย จาก องคประกอบโรคศลิ ปะ งานสงเสริมและพัฒนาภูมิปญญาสูสากลตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง กลุม งานคุมครองผูบริโภค สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงใหม จะทําหนาท่ี ดําเนินการรับข้ึนทะเบียนการมอบตัวศิษย และการสมัครสอบเพื่อขอขึ้นทะเบียน เปนผูประกอบโรคศิลปะ สาขาการแพทยแผนไทย ผูท่ีประสงคการย่ืนคําขอข้ึนทะเบียนเพ่ือรับใบอนุญาตเปนผูประกอบโรค ศิลปะสาขาการแพทยแผนไทยนั้น ตองผานเง่ือนไขระยะเวลาในการอบรมดวย ดังนี้ ประเภทเวชกรรมไทย ตองไดรับการอบรมศึกษาเปนระยะเวลาตอเนื่องกันไมนอยกวา 3 ป จาก ครูผูร ับมอบตัวศษิ ย สาขาการแพทยแผนไทย ประเภทเวชกรรมไทย ประเภทเภสัชกรรมไทย ตองไดรับการอบรมศึกษาเปนระยะเวลาตอเนื่องกันไมนอยกวา 2 ป จาก ครผู รู ับมอบตวั ศิษย สาขาการแพทยแผนไทย ประเภทเภสัชกรรมไทย ประเภทการผดงุ ครรภไ ทย ตอ งไดร บั การอบรมศกึ ษาเปน เวลาตอ เนอื่ งกนั ไมน อยกวา 1 ป จากครผู รู บั มอบตวั ศิษย สาขาการแพทยแ ผนไทย ประเภทการผดงุ ครรภไ ทย ประเภทการนวดไทย ตองไดรับหารอบรมศึกษาเปนเวลาตอเน่ืองกันไมนอยกวา 2 ป จากครู ผูรบั มอบตัวศิษย สาขาการแพทยไทย ประเภทการนวดไทย เมื่อครบกําหนดเวลาการอบรมแลว หากประสงคยื่นคําขอข้ึนทะเบียนฯ จะตองยื่นเอกสารภายในวันที่ 30 ธันวาคมของทุกป โดยนับจากปท่ีครบ การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 53

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 กําหนดเวลาการอบรมเปนปแรก หากสอบไมผ านในปต อ ๆไป และประสงคจะสอบ อีกตองยืน่ คาํ ขอทุกครั้ง จะเห็นไดวาการจะสอบใหไดใบประกอบโรคศิลปะสาขาการแพทยแผน ไทย มีขั้นตอนและระยะเวลามาเกี่ยวของ (ซึ่งยังไมไดพิจารณาถึงความยากของ ขอสอบท่ีมีการกลาวถึงกันมาก) ฉะน้ันผูท่ีสนใจศึกษาวิชาการแพทยแผนไทย ประเภทการนวดไทย ก็จะตองสมัครเรียนในโรงเรยี น/สถาบนั ทีเ่ ปดอบรมหลกั สตู ร น้ี เพ่ือหาครูที่สามารถรับมอบตัวศิษยตามเง่ือนไขท่ีกฎหมายกําหนดไว หลังจาก สมัครเรียนแลวทางโรงเรียน/สมาคมจะสงรายชื่อใหทางสาธารณสุข จ. เชียงใหม เพื่อนขึ้นทะเบียนไว เมื่อเรียนจบก็จะมีสิทธิยื่นเร่ืองขอสอบเพ่ือขอใบประกอบโรค ทางศิลปะการแพทยแผนไทย ประเภทการนวดไทย ถือเปนกระบวนการสุดทาย เชน • สมาคมแพทยแผนไทยเชียงใหม อยูภายในศูนยอนามัยเขต 1 0 (โรงพยาบาลแมและเด็ก) o ครูรับมอบตวั ศษิ ย คือ อาจารยห อมปรางค ชาลกี ัณหา o ครูผูช ว ยสอน คือ อาจารยช าญชนนิ ท บญุ เลิศ o หลักสูตรการแพทยแผนไทยประเภทการนวดไทย 2 ป คาเรียนปละ 5,000 บาท o เรยี นวนั อาทิตย 13.00 – 16.00 น. • โรงเรียนแพทยแผนไทยชวี กโกมารภัจจ o ครูรบั มอบตัวศษิ ย คือ อาจารยช ัยยง ธรรมรัตน o หลักสูตรการนวดไทยรักษาโรค (เวลาเรยี น 2 ป) o คา เรียนเทอมละ 2,500 บาท (ปละ 2 เทอม) o ศึกษาความเปน มาของการนวดไทย กายวิภาคและสรีระศาสตร การตรวจ และวินิจฉัยโรคทฤษฎีการนวดไทยกับการเกิดโรค (เสนสิบ) สมุนไพรกับ การนวด ฝกนวดไทยสายราชสํานกั และสายทวั่ ไป การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 54

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 ภาพท่ี 4.4 แสดงจํานวนผูป ระกอบโรคศิลปะสาขาแพทยแผนไทยทกุ ประเภท จําแนกตามภมู ภิ าค (พ.ศ. 2550-2548) ภาพท่ี 4.5 แสดงจาํ นวนผปู ระกอบโรคศลิ ปะสาขาแพทยแผนไทยทกุ ประเภท จาํ แนกตามเพศ (พ.ศ.2540-2548) ที่มา : กรมพฒั นาการแพทยแ ผนไทยและการแพทยทางเลอื ก 2.2 การแพทยพื้นบานไทย (Thai Indigenous Medicine) หมายถึง การดูแลสขุ ภาพกันเองในชมุ ชนแบบดั้งเดิมจนกลายเปน สวนหนึ่งของวิถีชีวิตเก่ียวของกับความเช่ือ พิธีกรรม วัฒนธรรม ประเพณี และทรัพยากรท่ีแตกตางกันในแตละทองถิ่นและเปนท่ียอมรับของชุมชน นนั้ (รา ง พ.ร.บ. สุขภาพแหง ชาต)ิ จากบทความเร่ืองสถานการณภูมิปญญาทองถิ่นดานสุขภาพและ การแพทยพ้ืนบานไทยของดาราณี ออนชมจันทร หัวหนากลุมการแพทย พ้ืนบานไทย กรมพัฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลือก (ใน http://www.dtam.moph.go.th/internet) ไดกลาวถึงการแพทย พื้นบานไวอยางนาสนใจวา เปนระบบวัฒนธรรมในการดูแลรักษาสุขภาพ แบบพ้ืนบานมีเอกลักษณเฉพาะวัฒนธรรมและมีการเรียนรู โดยอาศัย การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 55

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 รากฐานประสบการณและรากฐานความเชื่อศาสนา ระบบการแพทย พ้ืนบานประกอบดวยองคประกอบ 3 สวน คือหมอพ้ืนบาน ผูปวย และ บรบิ ททางสังคมวฒั นธรรม หมอพ้ืนบานสวนใหญจะมีพื้นฐานความเชื่อและระบบวัฒนธรรม เชนเดียวกับชุมชนท่ีหมอพื้นบานอาศัยอยู รวมไปถึง ความเชื่อเก่ียวกับ สขุ ภาพและความเจบ็ ปวย และจะเลือกวิธกี ารรักษาใหเ หมาะสมกับสาเหตุ ของผูปวยแตละคน และจะเลือกวิธีการรักษาโรคหลายวิธีประกอบกัน อยางเชน หมอกระดูกจะรักษาความเจ็บปวยลักษณะกระดูกหัก กระดูก เคล่ือน และเคล็ดขัดยอก จะมีการใชเฝอกไม การจัดกระดูก การใชยา สมุนไพร การบีบนวด ผสมผสานกบั วิธีเปามนต คาถาหรือสมาธิ หมอพ้ืนบานทั่วไปมีความรูเชิงทฤษฎีการแพทยแผนแพทยไทย หรือการแพทยพ้ืนบานอยางเปนระบบคอนขางนอย สวนใหญมีความ ชาํ นาญในการใชต ําราสมุนไพรไมก ่ีตํารับ (1-10 ตํารับ) อยาไรก็ตามหมอ พ้ืนบานบางคนท่ีสะสมความชํานาญอยางยาวนานนาจะมีความรูเรื่องยา สมุนไพรหลายรอยตัวและสามารถรักษาโรคไดหลายโรค สามารถพลิก แพลงสว นประกอบในตํารบั ยาไดดว ย โรคและอาการทีห่ มอพ้ืนบา นรกั ษา อาจจาํ แนกไดเปน 4 กลมุ คอื (1) กลุมอาการทั่วไป ไดแก กระดูกหัก ปวดเมื่อยกลามเนื้อ เคล็ดขัดยอก สัตวม ีพิษกดั บาดแผล ไข ผืน่ คัน การคลอด คางทูม ทองเสยี เปนตน (2) กลุมอาการเรื้อรัง ไดแก เบาหวาน โรคกระเพาะ ริดสีดวงทวาร รดิ สดี วงจมกู มะเรง็ อัมพาต แผลเรอื้ รัง ฯลฯ (3) กลุมโรคพืน้ บาน มอี าการและโรคที่แตกตางกันหลากหลาย และยากที่ จะทําความเขาใจโดยการเทียบเคียงกับโรคสมัยใหม ตัวอยางเชน ลม ผดิ เดอื น ผดิ สาํ แดง ตาน ชาง ไขห มาก ไม ทาํ มะลา ประดง เปน ตน (4) กลุมอาการท่ีเกี่ยวกับไสยศาสตร ไดแกอาการที่มีสาเหตุจากผี พลัง อาํ นาจทม่ี องไมเหน็ เชน เดก็ รองไห ผีเขา ถกู คุณไสย การแพทยพื้นบา นภาคเหนือ (ลา นนา) จากการศึกษาของย่ิงยง เทาประเสริฐ และคณะ (2544) ในงาน ศึกษาศาสตรองคความรูปรัชญาแนวคิดในภาคเหนือตอนบน ทําใหเห็นวา การแพทยพื้นบานลานนานั้นมศี าสตรของตนเองทสี่ ามารถอธบิ ายไดอยาง เปนระบบ เช่ือมโยงสัมพันธกับวิถีชีวิต จิตวิญญาณ มิไดแปลกแยกออก จากธรรมชาติและสิ่งเหนือธรรมชาติโดยเฉพาะองคความรูในการดูแล รกั ษาสุขภาพ ชาวลานนาสามารถอธิบายไดถ งึ ความสัมพันธข องการกอเกิด มนุษย คนลา นนาเชื่อวาคนประกอบข้ึนจากรูปกับนาม คือ กาย(ธาตุ)และ การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 56

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 จติ (ขวัญ) อยางสมดุลและสัมพนั ธกันเมื่อมีเหตุใหเสียสมดลุ และไมสมั พันธ กนั เชน ขวญั ตก ขวญั เสีย ขวญั หาย ขวัญออ น หรือธาตุเสยี ธาตพุ ิการ จะ ทําใหมีผลกระทบตอสุขภาพ ลมเจ็บลงได ซ่ึงก็จะวิเคราะหวินิจฉัยหา สมมติฐานของการเจ็บปวย หมอเมืองหรือหมอพื้นบานลานนามีวิธีการท่ี จะวินจิ ฉยั ไดว า เกดิ จากสาเหตุใดโดยมกั เรม่ิ จากการสอบประวตั สิ ว นตวั ของ ผเู จ็บปวย อายุ อาชีพ ครอบครวั อาหารการกิน การเจบ็ ปว ยในอดตี ตรวจ รางกาย สังเกตอาการ ดูดวง คํานวณธาตุหาสาเหตุวาเกิดจากกรรมสิ่ง ธรรมชาติ ส่ิงเหนือธรรมชาติจากพยาธิสภาพของ ผูเจ็บปวยซ่ึงตางมี เหตผุ ลอธบิ ายความเชอ่ื มโยงของการเจ็บปวย ในป พ.ศ.2549 สํานักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงใหม (สสจ.ชม.) ไดมีการสํารวจหมอพ้ืนบานท้ังจังหวัดเชียงใหม พบวามีจํานวน 205 คน และไดมีแนวทางยกระดับหมอพื้นบานที่มีความรู สามารถอธิบายองค ความรูของตนเองไดอยา งเปนเหตุเปน ผล มกี ารรักษาคนไขไ มนอยกวา 10 ป มกี ารบนั ทึกวธิ ีการรักษาของเอง และผลการรักษาอยางเปนลาย-ลักษณ อักษร ประชาชนในหมูบานยอมรับสถานภาพความเปนหมอพื้นบานโดย ทัว่ กัน โดยทางสาํ นกั งานสาธารณสุขจังหวดั เชียงใหมจ ะใหเ จาหนาท่ีสถานี อนามัยสํารวจและชวยจัดการเร่ืองระบบเอกสาร หลักฐานและสงบัญชี เจาหนาที่สาธารณสุขอําเภอสงใหเจาหนาท่ีสาธารณสุขจังหวัดตอไป เพ่ือ สงรายละเอียดใหกองประกอบโรคศิลปะ เพื่อคณะกรรมการวิชาชีพ การแพทยแ ผนไทยประเมิน ความรู ความสามารถ โดยมิตองไปสมคั รสอบ ใบประกอบโรคศิลปะสาขาการแพทยพ้ืนบาน จากกระทรวงสาธารสุข ตอไป นอกจากนี้ยังมีนโยบายใหหมอพ้ืนบานมีการรวมกลุม เปนสมาคม เปนเครือขาย เพื่อเกิดการเรียนรูแลกเปลี่ยนประสบการณและมีระบบ ควบคมุ กันเอง ซงึ่ มกี ฎจารีตประเพณีทีเ่ รียกวาศีลหมอเมือง สําหรับหมอพ้ืนบานที่มาสอบกับกระทรวงสาธารณสุขและไดรับ การข้ึนทะเบียนเปน แพทยพ้ืนบานมีใบประกอบโรคศิลปะ ต้งั แตป  2500- 2548 มีทั้งสิ้น 20,011 ราย แตในจํานวนน้ีหลายราย แตในจํานวนนี้มี หลายรายท่ีไดรับใบอนุญาตหลายประเภทในคนๆ เดียว ซึ่งเมื่อตรวจสอบ รายช่ือแลวพบวามีผูไดรับใบประกอบโรคศิลปะสาขาการแพทยแผนไทย 14,8545 คน การนวดพ้ืนบานไทยภาคเหนือ วสันต ไชยฉกรรจ ผูอํานวยการโรงเรียนแพทยแผนไทยชีวกมาร ภัจจ ไดเขียนถึงภูมิปญญาการนวดแผนไทยภาคเหนือไวในเอกสารการ สอนชุดวิชาการนวดไทยมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช สาขา วทิ ยาศาสตรสขุ ภาพ หนวยที่ 1-7 ไวดงั นี้ การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 57

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 เดิมสังคมไทยเปนสังคมชนบท ประกอบอาชีพทางการเกษตร ตอง ใชกาํ ลงั ทําใหเกิดอาการปวดเมอ่ื ยออ นลา จึงมักจะใชไหววานคนในบา นมา บีบมานวดให โดยการบอกตําแหนงท่ีมีอาการ และกําหนดใหลงน้ําหนัก มากนอยเทาใดก็แลวแตผูถูกนวดจะประสงค ตอมาผูที่ชอบในการนวดก็ พัฒนาการเรียนรูโดยการอาสาจับเสนบีบนวดใหแกผูท่ีมีอาการเจ็บตางๆ จนเกิดความชํานาญในการนวด การนวดพ้ืนบานภาคเหนือ (ลานนา) ก็ อาศัยวิวัฒนาการในลกั ษณะดงั กลา วขา งตนเชน กนั ผูท่ีทําการนวดหากเปนผูใหบริการนวดผูชายท่ีผานการบวชเรียน จะมีพิธีกรรม มีการใชบทสวดหรือคาถาประกอบการนวด มีการใชยา สมุนไพร มีรูปแบบวิธีการที่หลากหลาย และมีภูมิความรูดานการแพทย แผนโบราณ จะเรยี กโดยรวมวา “หมอเมือง” สวนผูหญิงที่มีความชาํ นาญ นวดซึ่งสวนใหญสืบทอดความรูเก่ียวกับการดูแลครรภมารดาและการ คลอดลกู ดว ย จะเรียกวา “แมจาง” การนวดพื้นบานภาคเหนือ ผูใหบริการนวดมุงกระทําโดยตรงตอ สวนของรางกายที่เจ็บปวยโดยโดยอาศัยความรูสึกตอบสนองของคนเจ็บ เปนตัวกําหนดตําแหนงและแรงนวด เรียกวิธีการน้ีวา”นวดเอาเสนเอา เอ็น” ซ่งึ พองกับการยวดในภาคอืน่ ๆ ท่เี รยี กวา “จับเสน ” การนวดพ้ืนบานภาคเหนือ ผูใหบริการนวดมุงกระทําโดยตรงตอ สวนของรา งกายที่เจ็บปวยโดยอาศัยความรูสึกตอบสนองของคนเจ็บ เปน ตัวกําหนดตําแหนงและแรงนวด เรียกวิธีการน้ีวา “นวดเอาเสนเอาเอ็น” ซง่ึ พอ งกบั การนวดในภาคอ่ืนๆ ทเี่ รยี กวา “จบั เสน ” รูปแบบการนวดแผนไทยภาคเหนอื น้ัน หมอแตล ะคนกจ็ ะมวี ิธีการท่ี แตกตางกัน ขึ้นอยูกับประสบการณและภูมิปญญา การชางสังเกต การ คนหาวิธีการเพ่ิมเติมเสริมใหบังเกิดผลตอรางกายและจิตใจบางก็ใชมือกด บบี ลงบนเสน ตรงๆ (เอาเอน็ ) บางก็ใชนว้ิ เขยี่ หรอื งัดดึงเสน (จกเสน) บา ง ก็ใชน้ิวกดรูดไปตามแนวเสน (หน้ึดเสน) บางก็ใชการยืดกลามเน้ือรวมกับ การนวด(ดัดตัว)บางก็ใชไมหรือกระดูกสัตว หรือสันมีดขูดเสน (แหกเสน) บางก็ใชใบไม หรือผายันตเช็ด (การเช็ด) บางก็ใชสมุนไพรทานวด (นวด น้าํ มนั ) บา งกใ็ ชเ ทาเหยยี บเหลก็ รอ นแลวเหยยี บลงบนเสน (ย่ําขาง) และวธิ ี นวดท่ีมีการลั่นกระดูกซึ่งประยุกตมาจากการนวดจากพมา (บีบมาน ล่ัน มาน) รายละเอียดของการนวดพ้ืนบานภาคเหนือแตละรูปแบบ (วสันต ไชยฉกรรจ,หนา 190-197) ดงั น้ี 1. การนวดเอาเสน นวดเอาเอน็ คือ การนวดโดยใชน วิ้ มอื ศอก เขา เทา ทาํ การกด เขี่ย รีดบริเวณแนวเสนที่มีอาการปวดเม่ือย ไมสบาย ตามอาการบอก การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 58

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 เลาของผูถูกนวด การนวดเอาเอ็น เกิดจากการสั่งสมประสบการณใน การดูแลรักษาความเจ็บปวยของตนเองและคนรอบขางซ่ึงมีรูปแบบ ของการนวดแตกตางกันไปในแตละบุคคล เปนการนวดท่ีไดรับการ ยอมรับโดยท่ัวไปในชุมชนลานนา กลุมอาการท่ีพอหมอ- แมจาง ทํา การนวดเอาเอ็น ไดแก ปวดเสน เอ็นขัด ขอติด อาการชา อัมพฤกษ อมั พาต ขนั้ ตอนการนวดเอาเอน็ (1) การกดเนน คอื การใชน ิว้ หวั แมม อื หรือใชน วิ้ 3 น้วิ คือ น้วิ ชี้ น้ิวกลาง และนิ้วนางหรือการใชสนมือ กดลงเฉพาะบริเวณ กลามเนอ้ื เสนเอน็ ในรางกาย โดยกดลงนํา้ หนกั ผานผวิ หนงั กลามเน้ือจนถึงเสนเอ็น ซ้ึงผูนวด ตองออกแรงดันขึ้นและ ดันลงตามความเหมาะสมขอเสน ตามสว นของอวยั วะนั้น (2) การกดคลึง คือการนวดที่ใชน้ิวแมมือ นิ้วช้ี นิ้วกลางสัน และสันมือเปนหลักในการนวดคลึง การลงน้ําหนกั นวดคลึง จะเบากวา การกดเนน (3) การตัด / การดึง คือการนวดที่ตองออกแรงตัดหรือดึง เพ่ือใหสวนของเสนเอ็นกลามเน้ือพังผืดใหยืดออกทําใหมี ความยืดหยนุ ดสี ามารถทําการเคล่อื นไหวอวยั วะสวนน้ันได อยา งมปี ระสิทธิภาพมากยง่ิ ข้นึ 2. การเชด็ การเชด็ คือ การใชใบไม (ใบพลู) เสกคาถา อาคมใส แลว ลบู ไป ตามผิวหนังบริเวณท่ีมีอาการปวดหรือบวมอันเกิดจากโรคฝหรือโรค ผิวหนัง หรือเปนการรักษาคนไขท่ีมีอาการเจ็บปวดเสนเอ็นขี่กัน เสน เลือดตีบตันและอาการเจ็บปวยโดยไมรูสาเหตุ เชน โดนพิษ เจ็บปวด ขา งใน ซึ่งเชอื่ วาเกดิ จากการโดนคุณผีหรอื คณุ คนมา อุปกรณการเช็ด ประกอบดวย ใบพลู ใบผักดีด นํ้าสมปอย ที่ ทาํ มาจากน้าํ มนต ขน้ั ตอนการเชด็ (1) ใหผูปวยทําสวยดอก สวยเทียนมาบอกและทําพิธีข้ึนขันตั้ง ครู (2) ซักถามประวัติคนไข เชน ไปทําอะไรมา ไปที่ไหนมา มี อาการอยางไร พรอมกับสังเกต อาการภายนอก (3) ทําการรกั ษาดวยการเช็ด โดยนําเอาใบพลูไปแชน ํ้าสม ปอย ที่ผานพิธีกรรมมนตคาถาแลว นํามาเช็ดบริเวณที่มีอาการ และสงั เกตอาการหลังจากการเช็ด ถาเชด็ แลวรูสกึ วาตดิ ขัด การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 59

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 แสดงวาบริเวณน้ันมีพยาธิ หรือเช็ดไปแลวคนไขมีอาการ ปวด บวม แดงแสดงวา เปนพษิ ไฟ (ปดไฟ) แตถาหาก บวม คัน แสดงวา เปนพิษโปง (ปดโปง) พิษดํา (ปดดํา) หมอจะ เอาใบพลุเช็ดซํ้าจนกวาอาการปวดจะหายไป ถาทาํ การเช็ด ดวยใบพลูแลว ไมต ขิ ดั แสดงวา ไมม พี ยาธิ (4) ถาเช็ดแลวอาการไมดีขึ้นหรือไมหาย จะทําพิธีถอนพิษ สง พิษ ซึ่งมีอุปกรณดังนี้ สะตวงเคร่ือง 4 และไขดิบ 1 ฟอง ทําพิธีโดยการเอาไขมาเกือกตรงบริเวณท่ีมีอาการเจ็บปวด แลว เช็ดออกจากรา งกายลงสูสะตวง เสร็จแลวเอาสะตวงไป ทง้ิ นอกบาน เพอ่ื ไมใหพิษกลับมาอีก หรือนาํ ไปสูการรักษา อยางอ่ืน เชนการแหก ย่ําขาง อบยา ทายา นวด เปนตน หรือบางทอี าจรักษาไปพรอมกนั หลายวิธี กรณีทห่ี มอรักษา ไมห ายแสดงวาไมใชเ จ็บปวยจากพษิ ตองใชยาสมุนไพร 3. การแหก การแหก คือ การใชมีดหมอ (ไมคม) กรีด แหก ขุด ผิวหนังท่ีมี อาการปวดหรอื บวมโดยจะตอ งใชค าถาประกอบตลอดเวลาทแี่ หก การ แหกเปนการรักษาตอเน่ืองจากวิธีการเช็ดผูที่มีอาการเจ็บ ปวด หาก รกั ษาดว ยการเชด็ แลวไมหาย จะตองมาทําการแหกตอ อุปกรณการแหก ประกอบดวย เขี้ยวหมู เข้ียวเสือ มีดหมอ ไม ตายฟาผา งาชาง เขาควายเผือก เขาควายตายฟาผา แลวใชนํ้าปูเลย (นํ้าสมปอย) เพื่อทําน้ํามนต อุปกรณการทําแหกท่ีกลาวมาน้ี แลวแต หมอจะเลอื กใชอ ยางใดอยางหนึง่ ขั้นตอนการแหก (1) ใหผูป ว ยทําสวยดอก สวยเทียนมาบอกและทาํ พธิ ขี ึ้นครู (2) ซกั ถามประวัติคนไข กรณีผูป วยไมรสู าเหตใุ หส ังเกตอาการ ปวยเหมือนกับการเช็ดและเช็ดเพ่ือดูอาการกอน กรณีที่ ผูปวยรูและรกั ษาดว ยการเชด็ ไมห าย จะมาขอใหหมอแหก (3) ใหกินน้ํามนต แลวเอามาแหกบริเวณท่ีเจ็บปวด แหกซ้ําๆ ไปจนอาการติดขัดหายไป ในระหวางที่แหกหมอทองคาถา กํากับพรอมกับการถามอาการของคนไขวาเปนอยางไร แลวแหกซ้ําจนหายจากอาการดังกลาว บางคนแหกคร้ัง เดียวก็หาย แตบางคนตองมานัดแหกหลายคร้ัง ถาไมหาย เปลยี่ นวธิ ีใหม การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 60

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 4. การตอกเสน ตอกเสน คือ การนวดโดยใชล่ิมไมและคนไมตอกกระตุนที่อยู ลึกเพอ่ื ใหเ สน สะดงุ แลวใชสมนุ ไพรประคบ ภาพท่ี 4.6 แสดงการตอกเสน ทม่ี า : หลักสตู รตอกเสน . [ระบบออนไลน] www.siam- holistic.com/index.php?lay=show&ac=artical&Id=539699993&Ntype=3. โรคทส่ี ามารถรักษาดวยการตอกเสน 1. โรคปวดเม่ือยกลามเนื้อ ผูปวยจะมีอาการปวดเมื่อยลาตรงบริเวณ กลามเน้ือจะพบมากบริเวณกลา มเน้อื แขน กลามเนื้อขา กลา มเนือ้ หลงั ละกลามเนือ้ ทายทอย ซ่ึงอาจเกิดขึ้นแบบเฉียบพลันหรอื คอยเปนทีละ นอย อาจปวดตลอดเวลาและมีอาการบวมแดงบริเวณกลามเนื้อหรือ ปวดเฉพาะทาทางบางทา สาเหตุท่ีพบมักเกิดจากการทํางานหนัก ยก ของที่มีน้ําหนักมากการอยูในอิริยาบถในทาน่ัง ยืน นอน หรือยกของ โดยใชทา ทางไมถกู ตอง 2. โรคปวดขอ ผูปวยมีอาการปวดขอตางๆ จากความเสื่อมสภาพของ รางกายตามอายุไขหรือนํ้าหนักมากเกินไป การทํางานผิดทา การยก ของหนกั การไดรับความกระทบกระเทือน และมีความเช่ือวาอาจเกิด จากการถูกกระทําจากส่ิงที่อยเู หนือธรรมชาติ เชน คุณไสย ผิดผี หรือ ถูกสิ่งศกั ดสิ์ ทิ ธ์ิลงโทษ 3. โรคทางเสน ผูปวยมีอาการปวดราวหรือไมมีความรูสึก ไมสามารถ ควบคุมสวนรางกายตามแนวทางเดินของเสน ไดแก กระดูกทับเสน เสนเกรง็ โรคอมั พฤกษ โรคอัมพาต 4. สว นโรคทีห่ า มรกั ษาดว ยการตอกเสน คือ ผูป วยโรคหวั ใจและโรคความ ดันโลหิตสูง หรือโรคประสาท และผูที่เปนไข เพราะถาทําการรักษา ดว ยการนวดแบบตอกเสน จะทําใหอาการโรคทเี่ ปนอยกู ําเริบหรือแยล ง การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 61

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 กวา เดิม ดว ยวา การนวดแบบตอกเสนเมือ่ ตอกลงไปจะเปน การกระตุน กลามเน้ือเสนเอ็นและเสนเลือดทําใหเสนเลือดสบู ฉีดมากข้ึน สงผลแก หัวใจ ความดันโลหติ และอาการไขท รุดลงได สมุนไพรท่ีใชประกอบการรกั ษาดว ยการนวดแบบตอกเสน 1. น้ํามันท่ีใชทา คือนํ้ามันเลียงผาหรือน้ํามันงาผสมกับสมุนไพรตามท่ีได สืบทอดมาซึ่งมกี ารนาํ ยาสมุนไพรหลายอยา งมาผสมกัน และมกี รรมวิธี ท่ีเปน เอกลกั ษณประจําตัวหมอแตล ะคน 2. สมุนไพรท่ีประคบ หมอจะประกอบสมุนไพรตามสูตรซึ่งแตกตางกันไป ในแตล ะหมอ ข้ันตอนการการนวดแบบตอกเสน (1) การซกั ประวัติ (2) การทําพิธไี หวค รู (3) การทานํา้ มันเลยี งผาบรเิ วณที่จะทําการตอกเสน (4) การนวดแบบตอกเสน (5) ประเมินผลการตอกเสนโดยใหผ ูป วยพักสักครู 5. การยา่ํ ขาง ยํ่าขาง คอื การใชเ ทา ชบุ นํา้ มนั งาหรือนาํ้ มันสมันไพร (ไพล) แลว ย่ําลงบนขาง (เหล็กที่เปนหัวนาไถ) ที่รอน หลังจากน้ันไปเหยียบยํ้า รา งกายผปู ว ยบรเิ วณทป่ี วดในลักษณะของการนวด ภาพท่ี 4.7 แสดงการบาํ บดั ดว ยการยํ่าขาง ทีม่ า : การยาํ่ ขาง,ตอกเสน,เชด็ แหก. [ออนไลน] โรงเรยี นการนวดไทยหางดง จ.เชียงใหม. การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 62

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 ย่าํ ขาง เปนวิธีการนวดท่ีตอ งอาศยั ความรคู วามชาํ นาญและตอง ประกอบพิธีคาถาดวย เน่ืองจากการย่ําขางบนเหล็กเผาไฟที่รอน อาจ ทําใหเ กิดอันตรายทั้งตอหมอและผูป วย อาการปวยที่สามารถรกั ษาดวยอาการยํ่าขาง ไดแก อาการปวด กลามเน้ือ อาการชาที่มักเกิดบริเวณมือ เทา แขน ขา เอว จากการ ไหลเวยี นของเลือดไมสะดวก และกลุมอาการอัมพฤกษ อมั พาต ขัน้ ตอนการยํ่าขาง (1) การยกขันต้ังรักษา หมอแตละคนจะมีการกําหนดคาขันต้ัง หรือปจจัยแตกตางกนั ไป (2) การเตรยี มเตาโดยการกอ ไฟใหถ านแดงแลว นําใบขางเผาไฟ จนรอ นแดงและเตรยี มนํ้าสมนุ ไพรใชในการยํ่าขาง (3) อญั เชิญครู แลว ทองคาถา (4) เมื่อขางรอน ก็เอาเทาจุมลงในขันน้ําสมุนไพร แลวยํ้าบน ขาง จากน้ันยํ่าลงบนผูปวยบริเวณท่ีมีพยาธิสภาพ อาจตอ ง รักษาอยางตอเนื่องจนกวาการรักษาอาการปวยของคนไข จะคงที่ กรณีตัวอยา ง ผูใหบ รกิ ารนวดพืน้ บานไทยภาคเหนือ บุญชู จนั ทรบุตร : ครูภูมปิ ญ ญาไทยดานแพทยแ ผนไทย ความรูในการเปนหมอเมืองและการนวดสั่งสมมาตั้งแตครั้นสมัยที่บุญชูอุปสมบท เปน พระและไดเ รียนภาษาลา นนา (ตั๋วเมือง) ไดศึกษาคมั ภีรโบราณวาดว ยธรรมชาดกและ วรรณกรรมตา งๆ โดยเฉพาะตํารายาโบราณและตาํ รายาลานนา เชน วิธีทาํ ยาแผนโบราณ การใชสมุนไพรรักษาโรค การนวด การใชคาถาอาคม เชน การทําพิธีกรรมตางๆ เก่ยี วของกับการดูแลสุขภาพทําใหมีฐานความรใู นการดูแลสุขภาพแบบองคร วม สามารถ รักษาอาการเจบ็ ปว ยในชุมชนได บุญชูเปนหมอพื้นบาน/หมอเมืองที่สามารถสอบไดใบประกอบโรคศิลปะสาขา เภสัชกรรมแผนไทย (2516) สาขาผดงุ ครรภแ ผนไทย (2533) สาขาเวชกรรมแผนไทย (2533) ปจจุบันหมอบุญชูเปดโรงเรียนการนวดไทยหางดง อ.หางดง จ.เชียงใหม เปด คลินกิ การแพทยแ ผนไทย และเปนนายกสมาคมหมอพ้นื บานลานนาหางดง โรงเรยี นนวด / การเรยี นนวดไทย ในสังคมไทยสมัยกอนการถายทอดวิชานวดไทยมักเปนการถายทอดตามสาย บรรพ-บุรุษหรือตระกูลเดียวกัน โดยผูใหบริการนวดจะพิจารณาวาบุตรหลานของตนคน ใดมีนิสัยใจคอดีและหนวยกานเหมาะสมที่จะถายทอดวิชาไห หรืออาจเปนผูคุนเคยและ อยากเรยี นวิชามาฝากตวั เปนศิษยโดยจะมีพิธีไหวครูและครอบวิชาผูใหบรกิ ารนวดให วิธี เรียนมีลักษณะแบบตัวตอตัว การเรียนเริ่มจากการฝกกําลังน้ิวโดยการขยํากอนข้ีผ้ึงจน การศึกษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 63

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 ออนนุม ตอมาจึงเปล่ียนเปนดินนํ้ามันหรือดินเหนียวจะชวยใหกําลังน้ิวและมือแข็งแรง มากขึ้น จากนั้นครูจะสอนใหรูจักจุดนวด เสนประตูลม วิธีนวดสอนโดยการบอกเลา จากนนั้ จะฝก ปฏิบตั ิโดยตอ งหดั นวดครูและติดสอยหอ ยตามครูเพื่อรับรปู ระสบการณนวด จดจําเสนและวิธีการนวดจากครู หลังจากศิษยชํานาญมากข้ึน ครูจะใหชวยนวดเปนรอง ในการรักษาผูปวย ผูเรียนศึกษาและติดตามผูเปนครูอยูหลายป จึงสามารถรับวิชาการ นวดไทยไดอยางถูกตองและแมนยํา จากน้ันจึงคอยๆ สะสมประสบการณจากการนวด ผูปวยจนกลายเปนผูใหบริการนวดที่ชํานาญ ภายหลังจากที่ศิษยฝกทักษะเปนหมดนวด แลวศิษยจะทําพิธีไหวครูทุกปเพื่อระลึกถึงพระคุณครูอาจารย และทําบุญเพื่ออุทิศสวน กศุ ลใหก ับครทู ่ีลวงลับไป ปจจุบันเม่ือมีนโยบายสนับสนุนสงเสริมเรื่องการนวดไทยใหเขาสูระบบ มี มาตรฐานและเปนทางการมากขึ้น ทําใหวิชาการนวดไทยมีการถายทอดกันอยาง กวางขวาง ทั้งในโรงเรียนเอกชนท่ีเปดสอนนวดโดยเฉพาะ โดยผานการรับกรองจาก กระทรวงศกึ ษาธกิ ารหรอื การสอนวชิ านวดเพอ่ื สรา งอาชพี ในโรงเรยี น กศน. หรือโรงเรียน สารพัดชาง หรือกรณีองคกร / สมาคม / หนวยงานราชการ ตางๆ จัดการโครงการ ฝกอบรมการนวดไทยและจางวิทยากรท่ีมีความรูเร่ืองนวดมาฝกอบรมการนวดมาอบรม ใหแกบุคคลากรในหนวยงานหรือผูสนใจ ฯลฯ อยางกรณีกรมการแพทยแผนไทยฯ มี หลักสูตรฝกอบรมนวดแผนไทย โดยมีประกาศนียบัตรรับรองเม่ือจบท้ังภาษาไทยและ ภาษาอังกฤษ ถึง 7 หลักสูตร ไดแก หลักสูตรนวดเทาเพื่อสุขภาพ 80 ช่ัวโมง หลักสูตร นวดเทา สาํ หรบั ผพู กิ ารทางสายตา 80 ชวั่ โมง หลักสูตรการนวดเพ่ือสุขภาพหรอื การนวด เฉลยศักดิ์ 150 ช่ัวโมง หลักสูตรทางการนวดแผนไทย 372 ชั่วโมง หลักสูตรการนวด แผนไทย 800 ชั่วโมง หลักสตู รการนวดไทยสาํ หรับผูพอการทางสายตา 1,200 ช่ัวโมง และหลักสูตรการนวดแผนไทยสาํ หรบั 65 ชวั่ โมง ซึ่งหลังจากเรียนจบหลักสูตรนวดผูเรียนจะไดรับประกาศนียบัตรที่ไดรับการ ยอมรับจากรัฐบาลวาเปนผูท่ีสามารถสรางรายไดเล้ียงตนเองไดนอกเหนือไปจาก วัตถุประสงคของการนวดพ้ืนบานกอนหนาน้ี ท่ีใหความสําคัญในการหายจากอาการ เจบ็ ปวย ปวดเมอ่ื ย เปน หลกั สําหรับผูท่ีจะเรียนนวดในเชียงใหม มีสถานที่ใหเลือกเรียนนวดหลายแหง ท้ังนี้ ข้ึนอยูก บั วตั ถปุ ระสงคข องผูเรียนเปน หลกั โดยมสี ถานทเ่ี รียน ดงั น้ี 1. วิทยาลยั สารพัดชางเชียงใหม (http://www.cmpoly.ac.th) หลักสตู รการนวดไทย 150 ชวั่ โมง คา ข้ึนทะเบียนเปน นกั ศึกษา 10 บาท คาเรยี นชว่ั โมงละ 1 บาท สอน 2 ชว งเวลา คือ - ภาคบาย เวลา 13.00 – 16.00 น. - ภาคคา่ํ เวลา 17.00-20.00 น. รบั จํานวน 30 คน ในแตล ะชวงเวลาเรยี น สอนโดย อ.รสสคุ นธ อิสรางกูร การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 64

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 2. ศูนยพ ัฒนาฝม ือแรงงานจังหวดั เชียงใหม (http:home.dsd.go.th) o หลกั สตู รการนวดไทย 180 ชั่วโมง คาลงทะเบยี น 2,000 บาท เวลาเรียน 09.00 – 16.00 น. (รับจาํ นวน 20 คน) o หลกั สตู รนวดฝาเทา 60 ชว่ั โมง คาลงทะเบยี น 1,000 บาท เวลาเรยี น 09.00-16. 00 น. (รับจํานวน 20 คน) o หลกั สูตรนวดน้ํามนั 60 ชัว่ โมง คา ลงทะเบียน 1,000 บาท เวลาเรียน 09.00-16. 00 น. (รับจํานวน 20 คน) o หลักสตู รเตรยี มเขาทาํ งาน สาขาพนกั งานนวดไทย (560 ชวั่ โมง) คา เรยี นฟรี ผเู รยี นตอ งสมคั รสอบขอเขยี นและสอบสัมภาษณ ระยะเวลา 4 เดือน (8.30 -16.30 น.) เรียนท่ีศูนยพัฒนฯ 3 เดือน และสถานประกอบการ 1 เดือนทุกเชา ตองเขาแถวเคารพธงชาติรวมกับนักเรียนเตรียมเขาทํางานสาขาอ่ืนๆ มีฟอรม ในการแตงกายตามทีศ่ ูนยพัฒนาฝม ือแรงงานกาํ หนดไว 3. โรงเรยี นนวดเอกชน ตารางที่ 4.3 แสดงรายชื่อหนว ยงานและหลกั สูตรที่ผานการรบั รอง ที่ ชือ่ โรงเรยี น ชอื่ หลกั สูตร ทีอ่ ยู 1 โร งเรี ย น ไอ ที เอ็ ม - การนวดแผนไทย 60 128/15 หมู 3 หมบู า น นวดไทยโบราณ ชวั่ โมง โกลเดนทาวน ถ.มหดิ ล - การนวดแผนไทย 180 ต.ปาแดด อ.เมือง ชวั่ โมง จ.เชียงใหม5 0100 โทร.053-218632 053-224197 2 โรงเรยี นเชียงใหมสปา - นวดไทยเพื่อสุขภาพ 150 88/4 ถ.ศรดี อนไชย ชัว่ โมง ต.ชางคลาน อ.เมอื ง - นวดเทาเพื่อสุขภาพ 60 จ.เชียงใหม 50100 ชั่วโมง โทร.053-284092 3 โรงเรียนแพทยแผน - นวดแผนไทย 60 ช่ัวโมง 238/8 ต.หายยา ไทยชีวกโกมารภจั จ - นวดแผนไทย 180 ช่ัวโมง อ.เมือง จ. เชยี งใหม - วิชาแพทยแ ผนโบราณ 50100 - สาขาเวชกรรม โทร.053-275085 (การนวดไทย) การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 65

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 ท่ี ชอ่ื โรงเรียน ชื่อหลักสูตร ทอี่ ยู 4 โรงเรยี นไทย - นวดไทยเพือ่ สุขภาพ 150 4 ซอย 2 ถนนสขุ เกษม ช่ัวโมง ต.สุเทพ อ.เมอื ง โอเอซสี สปา - การนวดไทย 60 ชวั่ โมง จ.เชยี งใหม 50200 จงั หวดั เชยี งใหม - นวดแผนไทย 180 ชวั่ โมง โทร.053-920111 5 โรงเรียนการนวดไทย (เทียบเทาหลกั สตู ร 150 110 เชยี งใหม- ฮอด หางดง ช่ัวโมง) ต.หางดง จ. เชียงใหม 6 โรงเรียนความงาม - วิชาความงามบนเรอื น 50230 ลานนา รา ง 298 ชวั่ โมง โทร. 053-411273 7 โรงเรยี นจงรกั ษน วด - วิชาความงามบนใบหนา 29/7 ถ.มูลเมือง แผนไทยจังหวัด 432 ชว่ั โมง หลกั สตู ร ต.พระสงิ ห อ.เมอื ง เชียงใหม วชิ าเสริมสวยผม จ.เชียงใหม 8 โรงเรยี นนวดแผน - การนวดแผนไทย 180 โทร.053-278541 โบราณเชตวนั ช่วั โมง 053-278553 จ.เชียงใหม - นวดฝา เทาเพอื่ สขุ ภาพ 60 128/15 ม.3 ช่ัวโมง ต.ปา แดด อ.เมือง 9 โรงเรยี นนวดไทย - นวดไทย 80 ชั่วโมง จ.เชียงใหม5 0100 เชยี งใหม - วิชาการนวดเทาเพ่อื โทร.053-812659 สุขภาพ 60 ชว่ั โมง 7/1-2 ถ.ประชาอุทิศ - วชิ าการดแู ลสขุ ภาพดวย ต.ชา งเผอื ก อ.เมอื ง - วธิ ธี าราบาํ บดั 60 ชั่วโมง จ.เชียงใหม 50300 - วชิ าการนวดผหู ญงิ 60 โทร.053-410360-1 ช่วั โมง - วิชาการนวดน้าํ มนั 203/6 ม.6 ตรงขาม - นา้ํ มนั หอมระเหย 60 ตลาดรวมโชค ต.ฟาฮาม ช่วั โมง อ.เมือง จ.เชยี งใหม - วิชาการนวดแผนไทย 60 50000 ชั่วโมง โทร.053-854330 - วิชาการนวดแผนไทย 90 ช่ัวโมง การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 66

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 ท่ี ชื่อโรงเรยี น ชื่อหลักสตู ร ทอ่ี ยู 10 โรงเรยี นพฒั นาปญ ญา - นวดแผนไทย 60 ชว่ั โมง อาคาร IDI เลขท่ี 49 ถ.ชางหลอ ต.หายยา ไท อ.เมอื ง จ.เชียงใหม 50100 11 โรงเรียนลานนานวด โทร.053-200300-101 แผนไทยจังหวดั - หลกั สูตรนวดแผนไทย 47 ถ.ชางมอยเกา ซ.3 เชียงใหม 260 ชวั่ โมง ต.ชา งมอ ย อ.เมือง - หลกั สูตรนวดไทย 380 จ.เชยี งใหม 50000 12 โรงเรียนศิลปะการ ชั่วโมง โทร.053-232547 นวดแผนไทย - นวดไทยเพื่อสขุ ภาพ 80 ถนนราชวิถี ต.ศรภี ูมิ เชียงใหม ชว่ั โมง อ.เมือง จ.เชยี งใหม โทร.080-1270758 13 โรงเรียน - วชิ านวดตวั 480 ชัว่ โมง 30/1 ถ.นมิ มานเหมนิ ทร สุนทรยี ศาสตรว ิชาชีพ - วชิ าเสรมิ ความงาม 1080 ต.สเุ ทพ อ.เมอื ง เสริมสวย ชั่วโมง จ.เชยี งใหม 50200 - วชิ านวดหนา 360 ชวั่ โมง โทร.053-222714 14 โรงเรยี นออกแบบผม - วชิ าสปาเพื่อความงาม 129/1-4 ถ.มลู เมือง อําไพ 585 ชวั่ โมง ต.ศรภี ูมิ อ.เมอื ง จ.เชียงใหม 15 โรงเรียนอาทติ ย โทร.053-210567-8 นวดแผนไทย - นวดไทย 85 ช่ัวโมง 159/2 ถ.แกว นวรฐั ซ.4 เทียบเทา นวดไทย80 วดั เกต อ.เมอื ง 16 คณะพยาบาลศาสตร ช่วั โมง จ.เชยี งใหม 50000 มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม - นวดไทย 155 ชว่ั โมง โทร.053-262574 เทียบเทา นวดไทย 150 ชว่ั โมง - การอบรมผใู หบ ริการสปา 110 ถ.อนิ ทวโรรส เพ่ือสุขภาพ หลกั สตู ร 420 ต.ศรีภูมิ อ.เมอื ง ชวั่ โมง จ. เชียงใหม 50200 - การอบรมบรกิ ารสปาเพอ่ื โทร. 053-945011 สุขภาพขั้นสงู หลกั สูตร 053-945023 140 - 210 ช่วั โมง 053-217145 - ผูใหบ ริการสปาเพื่อสขุ ภาพ (Spa therapist) 500 ชวั่ โมง การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 67

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 ที่ ช่ือโรงเรยี น ช่อื หลกั สูตร ทอี่ ยู 17 วทิ ยาลยั สารพดั ชาง - หลกั สูตรวิชาการนวด วทิ ยาลยั สารพดั ชาง แผนไทย 150 ชวั่ โมง เชียงใหม ถ.หวยแกว เชยี งใหม - วชิ าการนวดแผนไทย 60 อ.เมอื ง จ.เชยี งใหม ช่ัวโมง 50300 18 ศนู ยการศกึ ษานอก โทร.053-221875 โรงเรยี น อ.สนั กาํ แพง 053-211592 - การนวดกดจดุ 60 ชั่วโมง ถ.เชียงใหม- สนั กําแพง 19 ศูนยบ รกิ ารการศึกษา - การนวดฝา เทา 60 ชว่ั โมง อ.สันกาํ แพง จ.เชยี งใหม นอกโรงเรียนอ.หางดง - การสง เสรมิ สขุ ภาพแผน 50130 จ.เชียงใหม ไทย 1 (250) ชว่ั โมง ,การ โทร.053-332752 นวดพน้ื ฐาน 60 ช่ัวโมง 20 ศนู ยพ ฒั นาฝมอื - หลกั สตู รการนวดแผนไทย ศนู ยบรกิ ารการศกึ ษานอก แรงงานจงั หวัด เพือ่ สุขภาพ 100 ชว่ั โมง โรงเรยี น ต.หางดง เชยี งใหม - หลกั สตู รการนวดน้ํามนั อ.หางดง จ.เชยี งใหม เพ่ือสุขภาพ 60 ช่ัวโมง โทร.053-441994 21 สถานวชิ าการ 053-442965 นานาชาติ - หลกั สตู ร พนกั งานนวดไทย 335 ม.3 ถ.เชียงใหม- มหาวิทยาลัยเชยี งใหม 560 ชัว่ โมง ฝาง ต.ดอนแกว อ.แมรมิ - หลกั สูตร พนกั งานนวดแผน จ.เชยี งใหม 22 สมาคมนวดแผนไทย ไทย 280 ช่ัวโมง โทร.053-298240-1 จ.เชยี งใหม - หลกั สตู รการนวดแผนไทย 053-298237 180 ช่ัวโมง - หลกั สตู รการนวดแผนไทย 90 ชวั่ โมง - พฒั นาผใู หบ รกิ ารสปาเพื่อ 239 ถ.นมิ านเหมินทร สุขภาพ 120 ชวั่ โมง ต.สเุ ทพ อ.เมอื ง จ.เชยี งใหม 50200 โทร.053-942881-5 053-3942890 - การนวดแผนไทย 60 ถ.ประชาสมั พนั ธ ชัว่ โมง ต.ชางคลาน อ.เมอื ง จ.เชียงใหม โทร.053-276881 การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 68

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 ที่ ชอื่ โรงเรยี น ชอื่ หลักสตู ร ทอี่ ยู 23 สมาคมหมอพ้ืนบา น - การนวดไทย 60 ชว่ั โมง 110 ม.2 ต.หางดง ลา นนาหางดง อ.หางดง จ.เชยี งใหม 50230 โทร.053-441273 24 สาํ นักงานสาธารณสขุ - หลกั สูตรนวดฝา เทาเพื่อ 10 ถ.สเุ ทพ ต.สุเทพ จงั หวดั เชยี งใหม สขุ ภาพ 60 ชว่ั โมง อ.เมือง จ.เชยี งใหม - หลกั สูตรการนวดไทยเพอ่ื 50000 สุขภาพ (เชลยศกั ด์ิ) 72 โทร.053-211048 ชว่ั โมง - หลกั สูตรการนวดไทยเพอ่ื สขุ ภาพ (เชลยศกั ดิ์) 150 ชัว่ โมง - หลกั สตู รการนวดไทย 372 ชั่วโมง 25 ศูนยส งเคราะหแ ละฝก - นวดไทยเพอื่ สขุ ภาพ 240 140 ม.6 ต.ปงแสนทแง อาชพี สตรภี าคเหนอื ช่ัวโมง อ.เมือง จ.ลําปาง 52000 จังหวดั ลําปาง โทร.054-227795 26 สถาบนั พฒั นาฝม ือ - การฝก ยกระดบั ฝม อื 88 ถ.ลําปาง – เชยี งใหม แรงงานภาค 10 แรงงานสาขาพนกั งานนวด ต.ปงแสนทอง ลําปาง แผนไทย 150 ช่ัวโมง อ.เมอื ง จ.ลําปาง 52100 - การฝกเสรมิ ทักษะสาขาการ โทร.05-356682 นวดเทา เพือ่ สขุ ภาพ 60 ช่วั โมง 27 สาํ นักงานสาธารณสขุ - นวดไทยเพื่อสขุ ภาพ 150 3 ถ.ปาขาม อ.เมอื ง จังหวดั ลาํ ปาง ชั่วโมง จ.ลําปาง 52100 โทร.054-227526-9 ตอ 106 28 โรงเรยี นศิลปะการ - หลกั สูตรวชิ าชพี การนวด 180 บานสันตนธง ม.1 นวดไทยจังหวดั ลาํ พูน แผนไทย 260 ช่ัวโมง ต.ตนธง อ.เมือง จ.ลาํ พนู 51000 โทร.053-534977 การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1 69

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 ที่ ชอื่ โรงเรียน ช่อื หลกั สตู ร ที่อยู 29 ศูนยพ ฒั นาฝม อื - นวดเทา เพ่ือสขุ ภาพ 80 129 ม.10 ต.บา นกลาง ช่ัวโมง อ.เมอื ง จ.ลาํ พูน แรงงานจงั หวดั ลาํ พูน - การนวดไทยเพอื่ สุขภาพ โทร. 053-537697 ตอ (นวดราชสาํ นัก) 150 104 30 สํานักงานสาธารณสุข ชว่ั โมง ถ.ลําพูน-เชยี งใหม จงั หวดั ลาํ พนู - การนวดไทย เพือ่ สขุ ภาพ ต.เหมอื งงา อ.เมอื ง (นวดเชลยศกั ดิ์ ) 150 จ.ลาํ พนู 51000 31 โรงเรยี นนวดแผนไทย ชัว่ โมง โทร.053-532865 กนกวรรณ - นวดไทย 150 ช่ัวโมง จงั หวดั เชียงใหม - นวดฝา เทา เพือ่ สขุ ภาพ 60 ชั่วโมง 32 ศูนยพ ัฒนาฝม อื - นวดไทยเพ่ือสขุ ภาพ แรงงานจงั หวัด 150 ชั่วโมง แมฮ อ งสอน - การนวดแผนไทย 150 69 ม.4 ต.ผาบอง ชัว่ โมง อ.เมือง จ.แมฮองสอน - การนวดแผนไทย 80 โทร.053-686051-2 ชัว่ โมง - การนวดฝา เทา เพอื่ สุขภาพ 60 ช่วั โมง หลกั สตู รนวดไทย o การนวดไทย (เพื่อผอนคลาย) 60 ช่ัวโมง 150 ช่ัวโมง 180 ช่ัวโมง 372 ช่ังโมง และ 800 ชว่ั โมง o การนวดกดจดุ สะทอ นเทา 60 ชั่วโมง o การนวดนาํ้ มนั หอมระเหย 60 ชวั่ โมง โดยท่ัวไปหลักสูตรเบื้องตนข้ันตํ่าสุด ของการนวดไทย คือ 60 ชั่วโมง เปนการ เรยี นนวดทัง้ ภาคทฤษฎแี ละภาคปฏบิ ตั ิ ก) ภาคทฤษฎี (30 ช่ัวโมง) เรียนวิชาพื้นฐานเก่ียวกับการนวดไทย ไดแก กาย วภิ าคศาสตรแ ละสรีระวิทยา ขอหามระวงั ในการนวด เสน ประธานสบิ โรคและ ลมท่ีเกดิ จากเสน ประธานสบิ กฎหมายท่คี วรรรู วมถึงจรรยาบรรณในวิชาชีพ การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 70

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 ข) ภาคปฏิบัติ (30 ชว่ั โมง) เรมิ่ เรยี นต้ังแต กริ ิยามารยาท ทานวด การจัดทา นวด ตําแหนงและแนวเสนนวด วิธีและข้ันตอนการนวดเพ่ือสุขภาพ ผอนคลาย ความเครียด ขจดั ความเมือ่ ยลา เพม่ิ ความพรอ มและพลังกายใหมสี มรรถภาพ สวนหลักสูตรนวดไทยท่ีมีจํานวนช่ัวโมงที่มากขึ้น ข้ึนอยูวาผูเรียนมีวัตถุประสงค เพ่ืออะไร เชน 1. ผทู ี่ตองการใชใบประกาศนยี บตั รรบั รองจํานวนชว่ั โมงเพื่อสอบมาตรฐานฝม อื แรงงานข้ันตํ่า (ระดับ 1) จําเปนตองเรียนหลักสูตรนวดตั้งแต 150 ชั่วโมง ขึ้นไป 2. ผูที่ตองการนวดในหนวยงานสาธารณสุขตองผานการเรียนนวดหลักสูตร 372 ชว่ั โมง 3. ผูที่จะรักษา หรือ สอบมาตรฐานฝมือแรงงงาน ระดับ 3 จะตองเรียนนวด 800 ชวั่ โมงขึ้น สําหรบั คา เรียน ขนึ้ อยกู ับโรงเรยี นหรือสถานฝก อบรมแตละแหง เปนผกู าํ หนด เชน o โรงเรียนแพทยแผนไทยชีวโกมารภัจจ : หลักสูตรการนวดไทยเพ่ือสุขภาพ 60 ชั่วโมง (ใชเวลาเรียน 10 วัน เรียนวันจันทร – ศุกร) ศึกษาความเปนมาของนวด ไทย ประเภทการนวด วิธีการนวดในลักษณะตางๆ ประโยชนและโทษของการ นวด ขอหามในการนวด ทฤษฎีแพทยแผนไทย ทฤษฎีการนวดไทย (เสนสิบ) สมุนไพรกับการนวดเรียนทั้งภาคทฤษฎีและปฏิบัติ/ คาเรียนตลอดหลักสูตร 5,000 บาท o โรงเรียนจงรักษนวดแผนไทย : หลักสูตรการนวดไทยและฤาษีดัดตน 60 ช่ัวโมง (10 วนั ) ราคา 9,000 บาท สถานประกอบการที่ใหบริการนวดไทย : จงั หวัดเชยี งใหม การประกอบธุรกิจ “นวดแผนไทย” ผูป ระกอบการตองติดตอหนวยงานราชการ ตางๆ ดังน้ี (1) กรมพัฒนาธุรกิจการคาเพื่อจดทะเบียนจัดต้งั ธุรกิจโดยทั่วไปธุรกิจบรกิ ารจะ ไดร บั การยกเวนไมตองจดทะเบียนพาณิชยแตหากขายสินคาอืน่ รว มดวยตอง จ ด ท ะ เบี ย น โด ย ส า ม า ร ถ ศึ ก ษ า ร า ย ล ะ เอี ย ด ข อ อ นุ ญ า ต ไ ด ที่www.ismed.or.thหรือท่ี www.thairegistration.com (2) กรมสรรพากร เพ่ือดําเนินการทางภาษีการจดทะเบียน และภาษีมูลคาเพ่ิม โดยศึกษาไดจาก www.rd.go.th (3) กระทรวงสาธารณสุขเพื่อจดทะเบียนและรับใบอนุญาตเปนผูประกอบโรค ศลิ ปะ การศึกษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 71

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 ทั้งน้ีหากเปนการนวดเพ่ือบําบัด วินิจฉัยโรค หรือฟนฟูสมรรถภาพ ตาม พ.ร.บ. การประกอบโรคศิลปะ พ.ศ. 2542 ผูทําการนวดตองข้ึนทะเบียนและรับใบอนุญาต “สาขาการแพทยแผนไทยหรอื เวชกรรม” จากคณะกรรมการวชิ าชพี กอ น และตอ งดาํ เนิน ในสถานพยาบาลท่ีไดรับใบอนุญาตแลวเทาน้ัน (ผูประกอบสามารถย่ืนใบคําขอไดที่กอง การประกอบโรคศิลปะสํานักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข หรือในตางจังหวัดยื่นท่ี สาํ นักงานสาธารณสขุ อาํ เภอ หรอื สาํ นกั งานสาธารณสขุ จังหวดั ) แมธุรกิจการนวดจะเปนอาชพี ใหบริการ แตกเ็ ปนอาชีพทต่ี องใชความรับผิดชอบ สงู เชนกัน โดยมีบทลงโทษทางกฎหมาย หากผนู วดกระทําการนวดแบบการรกั ษาโรค แต ไมมีใบอนุญาตประกอบโรคศิลปะ ซึ่งจะมีความผิดจําคุกไมเกิน 3 ป ปรับไมเกิน 30,000 บาท หรือทั้งจําท้ังปรับและแมจะไมไดบริการนวดรักษาแตขึ้นปายโฆษณาวา เปนการรักษาโรคโดยไมมีใบอนุญาตก็มีความผิด คือมีโทษจําคุกไมเกิน 2 ป ปรับไมเกิน 40,000 บาท หรือทั้งจาํ ทงั้ ปรับตามกฎหมายผูน วดตองรบั ผิดชอบ หากเกดิ อันตรายแก ผูถูกนวด ดังน้ี 1. หากทําใหผอู น่ื เกิดอนั ตรายแกรา งกาย จิตใจ มคี วามผดิ ตามประมวลกฎหมาย อาญามาตรา 295 จําคุกไมเกิน 2 ป ปรบั ไมเ กิน 4,000 บาท หรอื ทั้งจําทั้ง ปรบั 2. หากผูถูกนวดเปนอันตรายสาหัส ดังนี้คือ ตาบอด หูหนวก ล้ินขาด เสียความ สามรถที่มานประสาท อวยั วะสบื พนั ธุ ใบหนา แทงลูก จิตพกิ ารติดตัว ทุพพล ภาพหรือเจ็บปวยเรื้อรังตลอดชีวิต หรือไมสามารถประกอบกิจตามปกติเกิน กวา 20 วนั ตองจาํ คุก 6 เดือน ถงึ 10 ป 3. หากกระทําโดยประมาท เชน นวดแลวเกิดอันตรายสาหัส ตองจําคุกไมเกิน 10 ป ปรบั ไมเกิน 6,000 บาท หรือท้งั จําท้งั ปรับ 5. หากนวดผูปวยแลวทาํ ใหเสียชีวติ ถือวากระทําการโดยประมาท ตองจําคุกไม เกนิ 10 ป ปรับไมเ กิน 20,000 บาท แตถ า หากเปน การนวดเพ่ือบรรเทาอาการปวดเมือ่ ยไมใ ชก ารรักษาโรค ผทู ท่ี าํ การ นวดไมจ ําเปนตองขึน้ ทะเบียนและรับใบอนญุ าตผูประกอบการโรคศลิ ปะ แตค วรตอ งมีใบ ประกาศนยี บตั รเพ่ือรับรองการผา นการเรียนการฝก การนวดมากอน กรณสี ถานประกอบการ : กิจการนวดเพือ่ สขุ ภาพ หมายความวา การประกอบกิจการนวดเพ่ือสุขภาพ โดยมีวัตถุประสงคเพ่ือเปน การผอนคลายกลามเนอื้ ความเม่ือยลา ความเครยี ด ดว ยวธิ กี ารกด การคลึง การบบี การ จัด การดัด การดึง การประคบ การอบ หรอื โดยวธิ กี ารอ่นื ไดตามศาสตรและศลิ ปข องการ นวดเพอื่ สขุ ภาพ ทัง้ นต้ี อ งไมม ีสถานทอ่ี าบน้าํ โดยมีผใู หบ ริการ สถานประกอบการนวดเพื่อสุขภาพในจังหวัดเชียงใหมที่เปดใหบริการจะตองขอ รับรองมาตรฐานสถานประกอบการเพ่ือสุขภาพจากสาธารณสุขจังหัดเชียงใหม ในการ สนับสนุนและยกระดบั ใหสถานประกอบการใหไดม าตรฐานตอไป และเปน การเพิม่ ความ การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 72

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 มั่นใจในการรับบริการของประชาชน ตามประกาศกระทรวงสาธารณสุขเร่ืองกําหนดา ถานที่เพ่อื สขุ ภาพหรือเสริมสวยมาตรฐานของสถานที่ การบรกิ าร ผูใหบริการ หลักเกณฑ และวิธีการตรวจสอบเพ่ือการรับรองใหเปนไปตามมาตรฐานสําหรบสถานท่ีเพื่อสุขภาพ หรือเพ่ือเสริมสวย อาศัยอํานาจตามความมาตรา 3(3)(ข)แหงพระราชบัญญัติสถาน บรกิ าร พ.ศ. 2509 ซ่ึงแกไ ขเพม่ิ เติมโดย พรบ.สถานบริการ (ฉบับท่ี 4) พ.ศ. 2546 รปู แบบการใหบ ริการนวดแผนไทยในภาคเหนอื ตอนบน 1 1. นวดแผนไทย แบง เปน 3 ลักษณะ (1) การนวดแบบยดึ – ดดั การนวดลักษณะแบบน้เี ปนการผสมผสานการบริหารรางกายตนเองโดย การยืดตัว วิธีการนวด คือ การยืดกลา มเนอ้ื ชวยทาํ ใหกลามเนื้อ เสนเอ็นยดึ ตัว กระดกู และขอ ตออยูในตาํ แหนง ท่ถี ูกตองใหย ึดคลาย ภาพท่ี 4.8 แสดงลกั ษณะการนวดแบบยดึ – ดัด ทมี่ า : [ออนไลน] ไทยรฐั ออนไลน. เสนห นวดไทยโกอนิ เตอร .13 กนั ยายน 2556. (2) การนวดแบบจบั เสน การนวดลกั ษณะนเ้ี ปน ภูมิปญ ญาทอ งถ่นิ ทผี่ ใู หบ รกิ ารนวดสงั เกตจากการ นวดใหผูอื่นแลวสังเกตปฏิกิริยาของแรงกดที่แลนไปตามสวนของรางกาย วิธีการนวด คือ การใชนํ้าหนักกดลงตลอดแนวเสนที่กระหวัดไปตามอวัยวะ ตา งๆ การนวดชนิดน้ีตองอาศัยความเช่ียวชาญของผูนวด ซ่ึงไดทําการนวดมา นานและสังเกตถึงปฏิกริ ยิ าของแรงกดท่แี ลนไปตามอวยั วะตา งๆ การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 73

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 ภาพท่ี 4.9 แสดงลกั ษณะการนวดแบบจัดเสน ทม่ี า : [ออนไลน] สถานบริการสขุ ภาพเทคนิคการแพทยแ ละกายภาพบําบดั . เผยตํารบั 'นวด ราชสาํ นกั ' สบื สานมรดกภูมิปญ ญา . (3) การนวดแบบกดจุด การนวดลักษณะน้ีเปนการผสมผสานแนวคิดของความสัมพันธระหวาง อวัยวะและตําแหนง บนรา งกายท่เี ชอื่ มตอ กนั ซงึ่ สามารถกระตนุ การทาํ งานของ อวยั วะตางๆ ได โดยกดนวดลงบนตําแหนงอน่ื ของรา งกาย วิธกี ารนวด คือ การ ใชนํ้าหนักกดลงไปบนจุดของรางกาย การนวดน้ีเกิดจากประสบการณและ ความเช่ือวาอวัยวะของรางกายมีแนวสะทอนอยูบนสวนตางๆและเราสารมาร ถกระตุนการทํางานของอวยั วะนั้น โดยการกระตนุ จดุ สะทอ นทีอ่ ยูบ นสวนอ่ืนๆ ของรางกาย ภาพที่ 4.10 แสดงลกั ษณะการนวดแบบกดจดุ ท่ีมา : [ออนไลน] naelkung.wordpress.com/2012/06/05/แนะวิธีนวดฝาเทา/.และ www.ladytip.com/health-beauty/head-massage.html. การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 74

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 2. การนวดฝาเทา ภาพที่ 4.11 แสดงลักษณะการนวดฝา เทา ท่มี า : [ออนไลน] http://esanindy.com/b74/t200/. 3. การนวดประคบสมนุ ไพรสด การคบสมนุ หมายถึง การนาํ เอาสมุนไพรทง้ั สดหรอื แหง หลายๆชนิด โขลกพอ แหลกและคลุกรวมกันหอดวยผาทําเปนลูกประคบ จากน้ันน่ึงดวยไอความรอนแลว นําไปประคบ ภาพท่ี 4.12 แสดงลักษณะการนวดประคบสมนุ ไพรสด ที่มา : [ออนไลน] http://www.thaitechno.net/t1/productdetails.php?id=87387&uid=41869. การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 75

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 4. การนวดนํา้ มนั การนวดนํ้ามันเปนการนวดโดยใชนํ้าสมุนไพร ชโลมบนรางกายผูถูกนวดแลว ใชเ ทคนิคการรีดและไลเ สนความรอนจากนาํ้ มัน ผนวกกับคุณสมบตั ิของสมุนไพร จะ ทําใหร ะบบตา งๆของรางกายทาํ งานไดด ีข้นึ และคลายจากความตึงเครยี ด ภาพท่ี 4.13 แสดงลักษณะการนวดนาํ้ มนั ทมี่ า : [ออนไลน] http://www.siam- holistic.com/index.php?lay=show&ac=article&Id=539699992&Ntype=3. 5. การนวดเพ่อื การรักษา การนวดกรณีท่ีลูกคามีปญหาสุขภาพ เชน ขอเทาแพลง คอตกหมอน ขอไหล เปน ตน รูปแบบการนวดขางตนเปนการบริการบริการทั่วไปท่ีมีใหเห็น สถาน ประกอบการแตละแหงไมจําเปนตองมีครบทุกรูปแบบ ผูประกอบการอาจมีบริการ นอ ยกวา หรอื มากกวานี้ไดแตถา เปนธุรกิจบริการนวดไทยขนาดเล็ก จะเนนการนวด ตัวและการนวดฝา เทาเปน หลกั ผรู บั บรกิ ารนวด แบง ไดเปน 2 กลุม (1) ลูกคาท่ัวไป ไดแก บุคคลท่ัวไปที่ตองการผอนคลายความตึงเครียดจาก การทํางานจากชีวิตประจําวัน ลูกคากลุมนี้จะใชบริการนวดท่ัวไป หรือ นวดเพ่ือสุขภาพ จากผูใหบริการนวดผูใหบริการสงเสริมสุขภาพ ปวด เมื่อย คลายกลา มเนื้อ การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 76

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 (2) ลูกคาท่ีมีปญหาสุขภาพ เชน คอตกหมอน ไหลติด ปวดเม่ือย เคล็ดขัด ยอก อัมพฤต อัมพาต ฯลฯ จะใชบริการนวดเพ่ือรักษาจากผูใหบริการ นวดที่มีใบประกอบโรคศิลปะสาขาการแพทยแผนไทยเทาน้ัน ถึงจะ ถกู ตอ งตามกฎหมาย ราคาคาบริการ คาบริการจะคดิ ตามชั่วโมงการนวด สถานประกอบการนวดแตละแหงอาจจะ กําหนดราคาคาบริการแตกตางกันกันไป ทั้งน้ีขึ้นอยูกับลักษณะของสถานท่ีท่ี ใหบริการเปน ตนวา ความสะดวกสบาย (หองแอร/ พดั ลม กลน่ิ หอม ดนตรปี ระกอบ) ความสะอาด (ท่ีนอน หมอน เคร่ืองแตงกาย อุปกรณตางๆ) การบริการอ่ืนๆ และ อาจพจิ ารณาคา บรกิ ารของสถานประกอบการใกลเ คียง หากแตโ ดย จะเปนดังน้ี นวดตัว โดยเฉล่ีย 120 – 400 บาท/ 1 ช่วั โมง นวดฝา เทา โดยเฉลยี่ 150 – 250 บาท/ 1 ชั่วโมง นวดประคบสมุนไพร โดยเฉล่ีย 300 – 350 บาท /2 ชวั่ โมง นวดนํา้ มัน โดยเฉล่ยี 600-800 บาท / 2 ช่ัวโมง รูปแบบและวิธีการนวด การนวดไทย สามารถใชทุกสวนของรา งกายในการตอสหู รือการนวด 1. การกด เปนการใชน้ําหนักกดลงบนกลามเนื้อ เชน น้ิวมือฝา มือ ขอศอก หวั เขา ฝา เทา หรือใชเ ครือ่ งมอื ไดแกทอ นไม กอ นหิน ฯลฯ ในการกดนวด 2. การบีบ เปนการใชนํ้าหนัก 2 ดานบีบกลามเน้ือเขาหากัน เราอาจใชมือ โดยใชนิว้ หวั แมม ือบบี เขา หาน้ิวหวั แมม อื บบี เขา หานว้ิ ทั้งสหี่ รือการประสาน มอื ใชฝา มือบบี 3. การคลึง เปนการใชนํ้าหนักกดคลึงลึกถึงกลามเน้ือใหเคลื่อนไปมาหรือถึง คลงึ เปน วงกลม 4. การถู เปน การใชนาํ้ หนกั ถลู งบนผวิ หนงั ไปมาหรือเปนวงกลม 5. การกลิ้ง เปนการใชสวนที่เปนทอนกลม ไดแก ทอนแขน ทอนไม หรือ ลูกกลิง้ กดกลง้ิ ลงบนกลามเน้ือทมี่ ลี กั ษณะเปนมัดยาว 6. การตบ/การทบุ หรอื การสบั เปนการออกแรงกระตนุ กลามเน้ือเปนจงั หวะ 7. การหมุน เปน การออกแรงหมนุ ขอตอ กระดูกเปน วงกลม 8. การบิด เปนการออกแรงบิดกลามเนื้อขอตอใหยืดขยายออกในระยะทาง ทแยง 9. การยืดดัด เปน การออกแรงยดึ กลามเนือ้ ขอ ตอ ใหยืดขยายออกในทางยาว 10. การลนั่ ขอตอ เปน การออกแรงยดึ ขอตอใหเกิดเสียงดงั ลนั่ การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 77

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 เทคนิคการนวด การนวดใหไดผลดีตอสุขภาพท้ังของผูนวดและผูถูกนวดนั้นจําเปนตองเรียนรู วธิ ีการท่ีถกู ตองและหมัน่ ฝกหดั นวดอยเู สมอ 1. สมาธิในการนวด การนวดเปนการกระทําโดยตรงตอรางกายผูอื่น ซึ่งอาจเกิดความ ผิดพลาด และเปนอันตรายตอผูถูกนวดได ดังนั้นผูนวดจึงตองใชสมาธิใน การพิจารณาการนวด ถึงข้ันตอนและผลของการนวดนั้น โดยในขณะที่ นวดตองตั้งใจนวด หม้ันสงั เกตปฏิกิริยาของผูถกู นวด และสอบถามอาการ เปน ระยะเพือ่ ทําใหผ ถู ูกนวดรูสกึ อบอนุ และมน่ั ใจ 2. ทา ทางในการนวด การนวดท่ีดีตอ งไมเ กิดผลเสยี ทั้งตอ ผูนวดและผถู ูกนวด ทา นวดเปน สง่ิ สําคัญท่ีจะตอ งคํานึงถงึ เน่ืองจากทานวดที่ไมถูกตอง อาจจะกอใหเกิด ความเมื่อยลาตอผูนวด และอาจเกิดอันตรายตอผูนวดได ทานวดท่ีดีน้ัน จะตอ งเปน ทาท่ีผอ นคลายและไมอยูในทาใดทาหน่ึงนานเกินไป ทาํ นวดท่ี ถูกตองเหมาะสม ผูนวดควรน่ังคุกเขา หลังตรง แขนตึง ทาน้ีผูนวด สามารถเคล่ือนไหวรางกายโดยใชหัวเขาเดิน และสามารถใชน้ําหนักของ รางกายกดนวดโดยใชการโนมตัว ทั้งนี้จะตองเปล่ียนเปนทาอ่ืนบางเม่ือ รสู กึ เมื่อยลา 3. การสมั ผัสผูถูกนวด การนวดเปนการสัมผสั ตอรางกาย การสัมผัสท่ีจะทําใหร ูสึกดไี ดน้ัน จะตองสัมผัสดวยความอบอนุ ตอเนื่องสมํา่ เสมอ ผนู วดตองชําระทําความ สะอาดรา งกายโดยเฉพาะสวนที่ใชนวดและตองทาํ ใหเกดิ ความอบอุน เชน การถูมือท้ังสองขางไปมา หรือเช็ดถูกับผาแหงไปมา และการนวดน้ัน จะตอ งสัมผัสบริเวณท่จี ะนวดใหไ ดบ รเิ วณกวา ง การเคลื่อนตาํ แหนง ทีน่ วด กต็ อ งรักษาสภาพการสมั ผสั ไวและใหเ ปนจังหวะสมํ่าเสมออยางตอ เนื่อง 4. น้าํ หนกั ทีใ่ ชน วด นํ้าหนักท่ีใชกดนวดสําหรับผูถูกนวดแตล ะคนนัน้ ไมเหมือนกัน ท้ังนี้ ข้นึ อยูกับความทนทานของรางกายตอแรงกดนวดนั้น การลงนํ้าหนักเพ่ือ นวดใหผูอื่น ผูนวดจะตองสังเกตถึงปฏิกิริยาที่เกิดขึ้นระหวางนวด โดย สังเกตจากแรงตงึ ตัวของกลา มเน้ือ ถาหากรูสกึ เจ็บจากการนวดกลา มเน้ือ จะเกร็งตัวตอ ตา นแรงกดน้ัน หรอื อาจสงั เกตไดจากสหี นา อารมณของผูถูก นวด ถารูสึกเจ็บจะทําสีหนาแสดงความรูส ึกเจ็บปวด และผูนวดควรหม่ัน สอบถามความรูสึกของผูถูกนวดอยูเสมอ การลงน้ําหนักนั้นควรจะเริ่ม จากนํ้าหนักเบาไปหาหนัก เพ่ือใหผูถูกนวดไดปรับตัวรับนํ้าหนักท่ีกระทํา และไมค วรนวดจนกระท่ังเกิดการชอกชา้ํ หรือบาดเจบ็ การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุม จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 78

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 ขอ หา มและขอควรระวังในการนวด การนวดเปนวิธีการบรรเทาความเจ็บปวยของมนุษยแตก็ยังมีคนที่เช่ือวาการ นวดนั้น อาจกอใหเกิดอันตราย สาเหตุท่ีเปนเชนนี้ก็เพราะผูนวดไดกระทําการนวด โดยความเขาใจทีไ่ มถูกตองหรอื ขาดความระมดั ระวงั ในการนวด การนวดน้ันเปนเพียงวิธีการหน่ึงท่ีชวยเรงใหรางกายเกิดกระบวนการรักษา ตนเองใหเ ร็วยง่ิ ข้ึน การนวดไมใชการบรรเทาความเจ็บปวยเสมอไป มีความเจ็บปวย อีกหลายอยางท่ีสามารถทําการนวดได เชน การเกิดหนอง การอักเสบของอวัยวะ ตางๆ กลามเน้ือ เสนเอ็น พังผืด ฉีกขาด เกิดบาดแผล กระดูกแตกหัก อาการไขตัว รอนและโรคท่ีเกิดข้นึ กับอวยั วะภายใน ดงั นัน้ ผูใ หบริการนวดจงึ ตองศึกษาหาความรู ท่ีเกี่ยวของกับสุขภาพรางกายมนุษย เพื่อจะไดพิจารณาถึงความเจ็บปวยน้ันวาจะ สามารถทาํ การนวดเพือ่ บรรเทาความเจบ็ ปว ยไดห รอื ไมอ ยางไร คณุ ธรรม 10 ประการสําหรบั ผูใ หบริการนวด 1. มเี มตตาจิตแกค นใช (ผถู กู นวด)ไมเลอื กชั้นวรรณะ 2. มคี วามออนนอ มถอ มตน ไมย กตนขม ทา น 3. มีความละอาย เกรงกลัวตอ บาปอนั เปนเวรกรรม 4. มคี วามละเอยี ดสขุ มุ มสี ตใิ ครครวญเหตผุ ล 5. ไมโลภเห็นแกลาภหรอื สิ่งตอบแทน 6. ไมโ ออวด วิชาความรูความสามารถของตน 7. ไมเ ปน คนเกียจครา น เผอเรอ มักงาย 8. ไมลุแกอ าํ นาจคติ 4 คอื ลําเอยี งดว ยความรัก โลภ โกรธ หลง 9. ไมห วนั่ ไหวในโลกธรรม 8 คือลาภ ยศ สรรเสรญิ สขุ และความเสือ่ ม 10. ไมม สี ันดานของการมัวเมาในหมูอบายมุข กระบวนการขัดเกลาเขา สู “อาชีพผูใหบริการนวดไทย” เมื่อสมัครใจท่ีเขามาเรียนนวดอยางจริงจังแลว ไมวาจะดวยเหตุผลเชิงบวก ใด ก็ตามเพ่ือประกอบคําอธิบาย อยางเชน ตองการประกอบอาชีพผูใหบริการนวด แผนไทยท่ีมีแนวโนมการเติบโตและรายไดดี หรือบางคนหวังไปทําอาชีพนวดใน ตางประเทศหรือเปนความรูติดตัวไวกอน พวกเธอพวกเขาก็ไมตางอะไรกับการ เร่ิมตนบทบาทของสมาชิกใหมในโลกของการนวด ฉะน้ันจึงจําเปนตองมี กระบวนการขดั เกลา (socialization) การเขาสอู าชีพ โดยท่ัวไปกระบวนการขัดเกลาทางสังคม หมายถึง กระบวนการหลอหลอม ระบบระบบคิดวฒั นธรรม ผานกลไกทางสงั คมตางๆ เพื่อท่จี ะชวยใหป จเจกสามารถ ดําเนินชีวิตไดอยางราบรื่นในฐานะสมาชิกคนหนึ่งของสังคม การขัดเกลาทางสังคม การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 79

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 จึงเปนกระบวนการที่เช่ือมโยงระหวางสังคมปจเจกบุคคลเขาดวยกัน ดวยเหตุน้ีจึง มกั ถูกนิยามในฐานะกระบวนการซึ่งบุคคลเรียนรูหรือซึมซบั (internalization) เอา คานยิ ม ความเชอื่ บรรทัดฐานทางสงั คมตลอดจนขอตกลงรวมอ่ืนๆ เอาไวภายในตัว บุคคล จนกระท่ังกลายเปนแบบแผนในการดําเนินชีวิตท่ีสมาชิกในสังคมเห็นพอง ตองกนั แตอยางไรก็ดีในทัศนะของการปฏิสังสรรคสัญลักษณน้ัน กระบวนการขัด เกลาทางสังคมก็ไมใชกระบวนการท่ีดําเนินการไปทางเดียว ในแงผูกระทําจะหลอ หลอมและปรับเนือ้ หาสาระท่ไี ดรับเพ่อื สอดคลองกบั ความตองการของตนได ก็ซง่ึ ได แสดงใหเห็นวาผูกระทําไมจําเปนตองซึมซับทุกส่ิงอยางท่ีไดรับมาจากกระบวนการ เรยี นรู แตส ามารถตีความ ดดั แปลง และใหค วามหมายใหมตอ เน้ือหาที่เปน ขอ ตกลง รว มทางสงั คมตา งๆ ในลกั ษณะทีต่ นเองเห็นวา เปน สง่ิ ที่เหมาะสมกับตน ดวยเหตุน้ี ภายใตกระบวนการเรียนรูเพ่ือเขาสูวิชาชีพนวด ในชวงเริ่มตน นกั เรยี นฝกหัดนวดหนา ใหมอาจจะเครงครัดในขอหาของกระบวนการขัดเกลาตางๆ ท่ีถูกถา ยทอดมา แตเ ม่ือเรมิ่ เรยี นนวดไปพักใหญ ก็เร่มิ คิดทีจ่ ะเลอื กเรียนรูในสงิ่ ที่ตน คิดวามีประโยชนสําหรับตนมากกวาซ่ึงน่ีก็คือธรรมชาติของมนุษยท่ีมีลักษณะการ กระตอื รอื รน ตามแนวทฤษฎีการปฏสิ ังสรรคสญั ลักษณ กลาวโดยยอ อาชีพผูใหบริการนวดแผนไทยในปจจุบัน เปดกวางสําหรับ ผสู นใจมากข้นึ เพราะมโี รงเรยี นหรือสถาบนั ทท่ี าํ การเปดสอนหรืออบรมหลักสูตรวชิ า นวด ท่ีมีเน้ือหาตามแนวทางที่สาธารณสุขกําหนดเปนบทเรียน แตกระบวนการ เรียนรูและถายทอดที่เกดิ ขึ้นอาจมีลักษณะของการเลือกเรียนรู หรืออาจพลิกแพลง ตามความเหมาะสมของผเู รียนไดเชน กัน 4.2 การพฒั นาการนวดไทย : การสงเสรมิ / การควบคมุ ของกระทรวงสาธารณสุข ปจจุบันองคความรเู รือ่ งการนวดแผนไทยมสี ภาพกระจัดกระจายและกําลงั สญู หาย หลักปฏิบัติและทฤษฎีขาดการเช่ือมโยงกัน ลักษณะของการเรียนรูสืบตอกัน มายังขาดการตรวจสอบเพ่ือหามาตรฐานขององคความรู และการถายทอดก็ยังอยูใน ลักษณะของการเรียนตัวตอตัว ไมเพียงพอจะผลิตผูใหบริการนวดไทยวนองตอความ ตองการของสงั คมไดอยางมีคณุ ภาพ หนวยงานหลักท่ีรับผิดชอบเรื่องการนวดแผนไทย คือ กระทรวงสาธารณสุข มีหนาท่ีในการจัดทํามาตรฐานการประกอบวิชาชีพ ท้ังในดานหลักสูตร เนื้อหา บทเรียนนวด โดยสถาบันการแพทยแผนไทย ไดตั้งคณะกรรมการท้ังแพทยแผนไทย และแพทยป จจุบันรวมพัฒนาหลักสูตรการนวดแผนไทยใหทั้งการนวดแบบราชสํานัก และนวดเฉลยศักด์ิ และดานกฎหมาย (พ.ร.บ. ประกอบโรคศิลปะแพทยแผนไทย) ท้ังนี้เพื่อใหการนวดมีมาตรฐาน เปนแบบแผน และเปนการคุมครองความปลอดภัย ใหแกผ ูบรโิ ภค การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 80

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 กลาวคือ ผทู จี่ ะประกอบอาชพี ผใู หบ รกิ ารนวดแผนไทยจะตองมมี าตรฐานตาม เง่ือนไขทก่ี ฎหมายระบไุ ว ผใู หบ ริการนวดแผนไทยเพ่ือการรกั ษา : จะตอ งเปน ผูส อบผา นใบประกอบโรค ศิลปะ สาขาการแพทยแผนไทย ประเภทเวชกรรมไทย (ปจจุบันมีการเพิ่มประเภทผู ใหบริการนวดแผนไทย) จงึ จะสามารถรกั ษาหรอื เปดคลนิ ิกเพ่ือรักษาได ผูใหบริการนวดไทยเพื่อการสงเสริมสุขภาพ : ตองเปนผูที่มีประกาศนียบัตร ผา นการอบรมหลกั สตู รนวดแผนไทย ข้ันตํา่ สดุ 60 ช่วั โมง หากผทู ่ีใหบริการนวดไทยแตมไิ ดเ ปนไปตามเงื่อนไขท่ี พรบ. กําหนด กเ็ ขาขายการ เปน ผใู หบ ริการนวดเถอ่ื น รศ. ดร. อารวี รรณ กลัน่ กล่นิ ตําแหนง รองศาสตราจารย ระดับ 9 รองคณบดี ฝายพัฒ นาวิชาการ ภาควิชาการพยาบาลพื้นฐาน คณ ะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลยั เชียงใหม กลา ววา ศูนยพัฒนาศกั ยภาพการบริการสปาเพ่ือสุขภาพ คณะ พยาบาลศาสตร มหาวิทยาลัยเชยี งใหม ไดเ ปด อบรม 2 หลักสูตรสปาเพ่ือสุขภาพ คือ โครงการอบรม ผดู ําเนินงานสปาเพื่อสุขภาพ (Spa manager) และ โครงการอบรมผู ใหบ รกิ ารสปาเพ่อื สุขภาพ (Spa Therapist) หลักสตู รผดู ําเนนิ การสปาเพ่ือสขุ ภาพ (Spa manager) สปาเพ่ือสุขภาพเปนธุรกิจบริการท่ีไดรับความนิยมและมีศักยภาพทาง การตลาดระดับสูงประเภทหน่ึง สามารถนําเอาองคความรูของศาสตรสมัยใหมบูรณา การเขากับศิลปวัฒนธรรมและภูมิปญญาทองถ่ิน ท้ังดานสมุนไพร การนวด การดูแล สุขภาพพ้ืนบานในการดูแลสุขภาพ การพัฒนาคุณภาพบริการจึงมีความสําคัญ โดยเฉพาะผูประกอบธุรกิจและเจาของสถานประกอบการสปาเพื่อสุขภาพ ซึ่งตองมี การพัฒนาองคความรูและศาสตรแหงบริการใหมีความทันสมัย มีประสิทธิภาพและมี คุณภาพอยางตอ เน่ือง คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม รับผูเขาอบรมจํานวน 30 คน เพื่อใหผูเขารับการอบรมมีความรู ความเขาใจเก่ียวกับแนวคิดเทคนิคการบริการและ ข้นั ตอนตา งๆ ในการจดั บรกิ ารกิจการสปาเพือ่ สปาไดอยางถกู ตองตามหลกั วชิ าการ ได ท ร า บ แ น ว ท า ง ใ น ก า ร ดํ า เนิ น ก า ร กิ จ ก า ร ส ป า เพ่ื อ สุ ข ภ า พ ท่ี ไ ด ม า ต ร ฐ า น ต า ม พระราชบัญญัติที่กระทรวง สาธารสุขกําหนดไว ตลอดจนมีการแลกเปล่ียนความรู ความคิดเห็นและประสบการณในการจัดการบริการและดําเนินการกิจการสปาเพื่อ สุขภาพ โดยผเู ขา รบั การอบรมจะไดร ับวฒุ ิหลงั จบหลักสูตร สําหรับคณุ สมบัติของผูสมัคร มีอายุ 18 ปข้นึ ไป สําเร็จการศึกษาระดบั มธั ยม ตอนปลาย ประกาศนียบัตรวิชาชพี (ปวช.) ขึ้นไป หากวุฒิการต่าํ กวา มัธยมศกึ ษาตอน ปลาย ตองเปนผูท่ีประสบการณ การทํางานในสถานประกอบการสปาเพื่อสุขภาพ อยางนอ ย 1 ปข นึ้ ไป (มีเอกสารรบั รองจากสถานประกอบการ) การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 81

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 ผูที่สมัครท่ีมีคุณสมบัติครบถวนจะไดรับทุนสนับสนับสนุนคาลงทะเบียน บางสว นจากกระทรวงสาธารณสขุ และสาํ นักงานสาธารณสุขจงั หวดั เชยี งใหม และตอ ง รับผิดชอบคาลงทะเบียนเพ่ิมเติมจํานวน 2,500 บาท ไมรวมคาที่พักและตําราอื่นๆ ที่นอกเหนือจากเอกสารท่ีแจกในหองเรียน สําหรับผูสมัครที่เปนผูท่ีสนใจทั่วไปหรือ ผูสมัครที่มาจากสถานประกอบการณในจังหวัดอ่ืนๆ นอกเหนือเขตภาคเหนือตอง ชาํ ระคา ลงทะเบยี น จาํ นวน 7,000 บาท การสอบขึ้นทะเบียนเปนผูดําเนินการสปาเพ่ือสุขภาพ (Spa Manager) ผูเขา อบรมมีความตองการเปนอยางมาก สวนมากเปนบุคคลในหนวยงานราชการอาทิเชน กระทรวงสาธารณสุข สาํ นกั งานสาธารณสขุ จงั หวัด คณะพยาบาลศาสตร คณะเทคนิค การแพทย เปน ตน ซ่งึ บคุ คลที่ทํางานในหนว ยงานราชการจะไมไ ดป ฏบิ ตั ิงานจริง แตมี คณุ สมบตั ิในการสอบ คณุ สมบตั ขิ องผูสอบคือ สําเร็จการศกึ ษาปริญญาตรี หรือผูทีว่ ุฒิ การต่ํากวาปริญญาตรีตองมีการอบรมหลักสูตรผูดําเนินการสปาเพื่อสุขภาพ (Spa Manager) จํานวน 100 ชั่วโมง โดยสวนใหญจากบุคคลท่ีมีพื้นฐานการนวดแผนไทย จะพัฒนามาเปน Spa Manager จํานวน 50 เปอรเซ็นต สวนท่ีเหลือสอบอยางเดียว หรอื ออกไปทาํ ธุรกิจสวนตวั และผูทไี่ ดรบั ใบประกาศนียบตั รสงผลตอรายไดเพิ่มขึน้ ใน การเปดอบรมหลักสูตร Spa manager ทําใหผูเขาอบรมจากภาคใตเปนจํานวนมาก เชน สมุย สุราษฎรธานี สงขลา เปนตน มาเขารวมอบรม Spa manager ท่ีจังหวัด เชยี งใหมเ พราะขาดบุคลากรในการอบรม หลกั สตู รผใู หบรกิ ารสปาเพ่อื สขุ ภาพ (Spa therapist) สปาเปนการดูแลสุขภาพตามแนวทางธรรมชาติที่ไดรับความนิยม สามารถ ชวยบําบัด และฟนฟูสุขภาพท้ังรางกายและจิตใจ การใหบริการสปาเพ่ือสุขภาพ สามารถนําเอาภูมิปญญาทองถ่ินทั้งดานศาสตรการนวด ผลิตภัณฑสมุนไพร และ ศิลปวัฒนธรรมทองถิน่ นนั้ มาบูรณาการกับองคความรสู มัยใหมไดเปน อยางดี บุคลากร ผใู หบริการถือเปน องคป ระกอบทส่ี ําคัญในการบริการสปาเพือ่ สุขภาพ ซึ่งตองมีความรู ศั ก ย ภ า พ ท่ี มี ลั ก ษ ณ ะ พ ฤ ติ ก ร ร ม ก า ร บ ริ ก า ร ส ป า เพื่ อ สุ ข ภ า พ ที่ เห ม า ะ ส ม แ ล ะ มี ประสิทธิภาพ ซ่ึงปจจุบันยังมีไมเพียงพอ และบางสวนยังขาดความรู และทักษะการ ใหบริการ จึงมีความจําเปนทีจ่ ะตองมีการพฒั นา คณะพยาบาลศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม จัดอบรมผูใหบริการสปา (Spa therapist) ข้ึนเพื่อใหผูบรกิ ารสปามีความรูดานบริการสปาเพื่อสุขภาพ รวมทั้งมีการ พัฒนาการบริการที่มีมาตรฐานและมีคุณภาพรวมท้ังเปนท่ียอมรับในระดับสากล คุณสมบตั ิผูเขา อบรม อายุระหวาง 20-60 ป เปนผูส ําเรจ็ การศึกษาระดบั มธั ยมศึกษา ตอนตน (ม.3)หรือเทียบเทาขึ้นไป หรือจะตองเปนผูมีประสบการณในสถาน ประกอบการสปาเอสุขภาพมาแลว อยา งนอย 2 ปข้ึนไป การศกึ ษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 82

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 4 เน้ือหาการอบรมใชเวลาท้ังหมด 500 ชวั่ โมง โดยแยกเปนภาคทฤษฎแี ละฝก ปฏิบัติในหองปฏิบัติการ 320 ช่ัวโมงและภาคปฏิบตั ิในสถานประกอบการสปา 180 ชั่วโมง รวมทั้งการเก็บประสบการณ ตามท่ีหลักสูตรกําหนด การอบรมแบงเปน 3 หมวดวชิ า ไดแ ก 1. หมวดความรทู ่ัวไป 2.หมวดความรวู ิทยาศาสตรส ขุ ภาพ 3.หมวด ความรูเฉพาะสาขา ผูเขารับอบรมตองมีเวลาในการอบรมไมนอยกวารอยละ 80 ใน ภาคทฤษฎี และรอยละ 100 ในภาคปฏิบัติ โดยตองมีคะแนนรวมจากการสอบ ภาคทฤษฎีและภาคปฏิบัติไมตํ่ากวา รอ ยละ 60 จึงจะมสี ทิ ธิ์เขารับประกาศนยี บตั ร สปา คือ การบําบัดดูแลสุขภาพแบบองครวมดวยวธิ ที างธรรมชาติท่ีใชน้าํ เปน องคประกอบในการบําบัดควบคไู ปกับการบําบัดดวยวิธีการแพทยทางเลือกอื่นๆ โดย ใชศาสตรสัมผัสท้ัง 5 ไดแก รูป รส กลิ่น เสียง และ สัมผัสเปนปจจัยสรางสภาวะ สมดุลระหวางรางกาย จิตใจ จิตวิญญาณ อารมณ สปาจึงเปนสวนผสมของศาสตร และศิลปแหงการบําบัดเพื่อสุขภาพท่ีรวมเอาหลักการของปราสาทสัมผัสทั้ง 5 เขาไว ดว ยกนั 1. รูป คือ การสรางบรรยากาศใหผอนคลาย เพ่ิมความสดใส สดช่ืน ใหกับ สถานท่ีดวยสีเขียวจากตนไมนานาชนิด แตงแตมดวยสีสันสวยๆ ของ ดอกไม ฯลฯ 2. รส คือ การกินอาหารแบบสปาควิซีน ซ่ึงถือเปนการบําบัดรางกายอีกวิธี หนึ่ง ดวยการกินอาหารสุขภาพสัดสว นตามที่รางกายตอ งการ โดยเฉพาะ ผักและผลไมควรมีปริมาณมากวัตถุดิบท่ีนํามาปรุงตองสดจากไร ไร สารพิษ และดูนากิน แมแตการดื่มเครื่องด่ืมสมุนไพรอุนๆ เชน นํ้าขิง ชา เขียว ฯลฯ แตละแกวลวนมีสรรพคุณชวยขับสารพิษที่ตกคางภายใน รางกายใหส ลายออกมา 3. กลนิ่ คอื การใชก ล่ินหอมบาํ บัดตามหลกั การของอโรมาเธอราป 4. เสียง คือ การไดฟงดนตรีเบาสบายแนว SPIRITUAL MUSIC หรือเปนสี ยงเลียนแบบธรรมชาติ อาทิ เชน เสียงนํ้าไหล เสียงนํ้าหยด เสียงคลื่นลม หรอื เสียงนกรอง 5. สมั ผัส คือ การไดรับสัมผัสที่ออ นโยน ทะนุถนอม จาก SPA THERAPIST เพอื่ บําบดั รางกายและจิตใจใหเ ขาสูภวังค นําสูการผอนคลายอยา งลกึ ลํ้า ใน อน าคต SPA THERAPIST ผูป ระกอบ อาชีพมีมากข้ึน และสถาน ป ร ะ ก อ บ ก า ร ค ว ร จ ะ เ น น เ รื่ อ ง ก า ร จั ด ก า ร เพ ร า ะ ป จ จุ บั น เ ร า ต อ ง ร อ ง รั บ ต ล า ด นกั ทองเที่ยวที่เขามาเทย่ี วในจังหวัดเชียงใหม และเราจะทําอยา งไรใหผใู หบ รกิ ารนวด สามารถดูแลเรอื่ งสขุ ภาพ โปรโมชนั่ ราคาปานกลางในการใหบ รกิ าร การสมคั รสมาชิก ของลูกคาท่ีมารับบริการ สวนการเคล่ือนยายแรงงานนวดไปตลาดตางประเทศจะมี การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวดั ภาคเหนอื ตอนบน 1 83

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 4 ปญ หาในเร่อื งภาษาตางประเทศและภาพลักษณของหญิงไทยในตา งประเทศคอนขาง ไมดีสวนมากจะเปนบริการแฝงในเร่ืองการคาประเวณีจึงอยากท่ีจะแกในภาพลักษณ นน้ั สว นในเร่อื งความรู ภมู ิปญญาการนวดแผนไทยและการใหบ รกิ ารในประเทศไทยดี อยูแลว ปญหาคือ ขาดบุคลากรในการบริการนวดท่ีมีความรู ความสามารถท่ีมี มาตรฐาน และสวนใหญผูใหบริการนวดจะไมทําอยูท่ีรานประจําจะรับคาบริการเปน ชั่วโมงหากลูกคาตองการก็จะเดินทางไปในแตละสถานที่ท่ีตองการใชบริการนวดจึง เกิดการทาํ งานอยูนอกระบบและจะไมส ามารถควบคมุ การทาํ งานอยา งเปน ระบบได การศึกษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 84

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 5 บทที่ 5 ผลการศึกษา และ ขอเสนอแนะ การศึกษา เร่ือง สถานการณสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือ ตอนบน 1 มีวัตถุประสงคหลักเพ่อื ศึกษาปริมาณการเขาสูตลาดบรกิ ารสขุ ภาพ ภายหลังไดรับ การอบรมดานวิชาชีพภูมิปญญาสุขภาพของผูเขารวมหลักสูตรพัฒนาความรูที่เกี่ยวของ สถานการณตลาดการบริการนวดแผนไทย สถานการณและปจจัยท่ีมีผลกระทบตอการ เคลื่อนยายของแรงงานผูใหบริการนวดแผนไทย และศึกษาความเชื่อมโยงของผูท่ีใหบริการ นวดแผนไทย โรงเรยี นสอนนวดแผนไทย สถานประกอบการ และหนวยงานภาครัฐทีท่ ําหนา ที่ ดูแล ในประเด็นดานการพัฒนาแรงงานนวดแผนไทยในเขตพื้นท่ีกลุมจังหวัดภาคเหนือ ตอนบน 1 ผลการวิจัยพบวาสถานประกอบการธุรกิจสุขภาพในภาคเหนือตอนบน 1 (เชียงใหม ลําพูน ลําปาง แมฮองสอน) มีโรงเรียนสอนธุรกิจสุขภาพ (นวด/สปา) สปาเพ่ือสุขภาพ นวด เพอ่ื สุขภาพ นวดเพื่อเสรมิ สวย จํานวน 214 แหง ดังน้ี 1. โรงเรียนสอนธุรกิจสุขภาพ (นวด/สปา) ในจังหวัดเชียงใหม จํานวน 24 แหง ธุรกจิ เหลานก้ี ระจายอยูในยานตางๆ ในจงั หวัดเชียงใหม 2. สปาเพื่อสุขภาพ จํานวน 47 แหง แบงออกเปน จังหวัดเชียงใหม 43 แหง จงั หวัดลําพนู 1 แหง จงั หวัดลําปาง 1 แหง จังหวัดแมฮอ งสอน 2 แหง 3. นวดเพื่อสุขภาพ จํานวน 138 แหง แบงออกเปน จังหวัดเชียงใหม 109 แหง จังหวดั ลาํ พนู 1 แหง จงั หวัดแมฮ อ งสอน 28 แหง 4. นวดเพ่ือเสริมสวย จํานวน 5 แหง แบงออกเปนจังหวัดเชียงใหม 4 แหง จังหวัด แมฮ อ งสอน 1 แหง จากการศึกษาโดยใชเคร่ืองมือตางๆ ประกอบดวย แบบสอบถามและแบบสัมภาษณ สามารถสรุปผลการศกึ ษา ไดด งั นี้ 5.1 สรปุ ผลแบบสอบถาม ผูศึกษาไดดําเนินการสอบถามกลุมตัวอยางโดยใชแบบสอบถาม ในการถาม ผูใหบริการหรือแรงงานนวดไทย จํานวน 400 คน ในพื้นท่ีกลุมจังหวัดภาคเหนือ ตอนบน 1 ประกอบดวย จังหวัดเชียงใหม ลําพูน ลําปาง และแมฮองสอน จังหวัดละ 100 คน ไดผ ลการศกึ ษา ดงั นี้ การศกึ ษาสถานการณธรุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 85

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 5 สวนที่ 1 ขอ มูลทวั่ ไปของกลุม ตวั อยา ง ตารางท่ี 5.1 แสดงจาํ นวนและรอยละของกลุม ตวั อยา งจาํ แนกตามเพศ เพศ กลมุ ตัวอยา ง รอยละ ชาย จาํ นวน (คน) หญิง 35 8.75 รวม 365 91.25 400 100.00 จากตารางท่ี 5.1 พบวา ผูตอบแบบสอบถามสวนใหญเปน เพศหญงิ คิดเปน รอยละ 91.25 และรองลงมาเปน เพศชาย คิดเปนรอยละ 8.75 ตารางท่ี 5.2 แสดงจาํ นวนและรอยละของกลมุ ตัวอยางจาํ แนกตามอายุ อายุ กลุมตวั อยา ง รอ ยละ ไมเ กนิ 30 ป จํานวน (คน) 31 – 45 ป 32 8.00 46 – 60 ป 261 65.40 61 ปข้นึ ไป 91 22.70 รวม 16 3.90 400 100.00 จากตารางท่ี 5.2 พบวา ผูตอบแบบสอบถามสวนใหญ มีอายุระหวาง 31- 45 ป คิดเปนรอ ยละ 65.40 รองลงมาคอื มอี ายุระหวา ง 46-60 ป คดิ เปนรอ ยละ 22.70 อายุไมเ กนิ 30 ป คิดเปนรอ ยละ 8.00 และอายุ 61 ปขึน้ ไป ตามลําดับ ตารางท่ี 5.3 แสดงจํานวนและรอยละของกลุม ตัวอยางจาํ แนกตามสถานภาพ สถานภาพ กลมุ ตวั อยาง จํานวน (คน) รอ ยละ โสด สมรส 90 22.45 หยา 253 63.20 หมาย 23 5.70 แยกกันอยู 21 5.20 รวม 13 3.45 400 100 การศกึ ษาสถานการณธรุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 86

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทที่ 5 จากตารางท่ี 5.3 พบวา ผูตอบแบบสอบถามสวนใหญ มีสถานภาพสมรส คิดเปนรอยละ 63.20 รองลงมาคือ สถานภาพโสด คิดเปนรอยละ 22.45 ตามลําดบั ตารางที่ 5.4 แสดงจํานวนและรอยละของกลมุ ตัวอยางจาํ แนกตามการศกึ ษา วุฒิการศกึ ษา กลมุ ตัวอยา ง ตํ่ากวามัธยมศึกษาตอนปลาย(ม.6)/ปวช. หรือ จํานวน (คน) รอยละ เทียบเทา อนุปรญิ ญา/ปวส. หรอื เทยี บเทา 277 69.15 ปรญิ ญาตรี 41 10.35 สูงกวาปรญิ ญาตรี 35 8.73 ไมระบุ 8 2.00 รวม 39 9.73 400 100 จากตารางท่ี 5.4 พบวา ผูตอบแบบสอบถามสวนใหญ มีวุฒิการศึกษาตํ่า กวามัธยมศึกษาตอนปลาย/ปวช. หรือเทียบเทา คิดเปนรอ ยละ 69.15% รองลงมา คอื อนุปรญิ ญา/ปวส. หรือเทียบเทา คดิ เปน รอ ยละ 10.35 ตามลาํ ดบั ตารางที่ 5.5 แสดงจํานวนและรอ ยละของกลมุ ตวั อยางจาํ แนกตามอาชีพหลัก วฒุ กิ ารศึกษา กลมุ ตัวอยาง พนกั งานประจาํ รานนวดเพ่ือสขุ ภาพ จาํ นวน (คน) รอยละ พนักงานประจํารานสปาเพ่ือสขุ ภาพ รับจางนวดรายช่ัวโมง (ไมป ระจํา) 67 16.75 ธุรกจิ สว นตัว 45 11.25 รับราชการ/พนักงานรัฐวิสาหกิจ 169 42.25 แมบาน/พอ บาน 54 13.50 พนกั งานบริษัทเอกชน 29 7.25 รวม 24 6.00 12 3.00 400 100 จากตารางท่ี 5.5 พบวา ผูตอบแบบสอบถามสวนใหญ มีอาชีพหลักคือ รับจางนวดรายช่ัวโมง(ไมประจํา) คิดเปนรอยละ 42.25 รองลงมาคือมีอาชีพ พนักงานประจาํ รานนวดเพื่อสุขภาพ คิดเปน รอ ยละ 16.75 การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวัดภาคเหนือตอนบน 1 87

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 5 ตารางที่ 5.6 แสดงจํานวนและรอยละของกลมุ ตวั อยางจําแนกตามรายไดเ ฉลยี่ ตอ เดอื น รายไดตอเดอื น กลมุ ตัวอยาง จาํ นวน (คน) รอยละ นอ ยกวา 15,000 บาท 257 64.15 15,000 – 30,000 บาท 103 25.78 30,001 – 45,000 บาท 32 8.00 มากกวา 45,000 บาท 8 2.07 รวม 400 100 จากตารางที่ 5.6 พบวา ผูตอบแบบสอบถามสวนใหญ มีรายไดนอยกวา 15,000 บาทตอเดือน คิดเปนรอยละ 64.15 รองลงมา คือ มีรายได 15,000 – 30,000 บาทตอเดอื น คิดเปน รอ ยละ 25.78 ตารางท่ี 5.7 แสดงจํานวนและรอยละของกลุมตัวอยางจําแนกตามรายไดเฉล่ียท้ังครอบครัว ตอเดือน รายได กลมุ ตวั อยา ง จํานวน (คน) รอ ยละ นอยกวา 15,000 บาท 41 10.13 15,000 – 30,000 บาท 241 60.35 30,001 – 45,000 บาท 101 25.20 มากกวา 45,000 บาท 17 4.32 รวม 400 100 จากตารางที่ 5.7 พบวา ผูตอบแบบสอบถามสวนใหญ มีรายไดเฉล่ียทั้ง ครอบครัว ระหวาง 15,000 - 30,000 บาทตอเดือน คิดเปนรอยละ 60.35 รองลงมา คือ มีรายได ระหวาง 30,000 – 45,000 บาทตอเดือน คิดเปนรอยละ 25.20 การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวดั ภาคเหนือตอนบน 1 88

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 5 ตารางที่ 5.8 แสดงจาํ นวนและรอ ยละของกลุมตวั อยางจําแนกตามภูมลิ ําเนาเปนคนจังหวัด รายได กลมุ ตัวอยาง จํานวน (คน) รอ ยละ เชียงใหม 181 45.20 ลาํ พนู 62 15.45 ลาํ ปาง 56 14.07 แมฮอ งสอน 34 8.33 เชยี งราย 25 5.90 แพร 10 2.55 นาน 10 2.55 กรงุ เทพมหานคร 5 1.05 ศรษี ะเกษ 2 0.55 สงขลา 2 0.55 สพุ รรณบรุ ี 2 0.55 สระแกว 2 0.55 อุบลราชธานี 2 0.55 ชยั ภมู ิ 2 0.55 กาํ แพงเพชร 5 1.05 รวม 400 100 จากตารางท่ี 5.8 พบวา ผูตอบแบบสอบถามสวนใหญ มีภูมิลําเนาเปนคน จังหวัดเชียงใหม คิดเปนรอยละ 45.20 รองลงมา คือ มีภูมิลําเนาเปนคนจังหวัด ลําพูนคิดเปนรอยละ 15.45 จังหวัดลําปาง คิดเปนรอยละ 14.07 และจังหวัด แมฮ องสอน คิดเปน รอยละ 8.33 ตามลําดับ ตารางที่ 5.9 แสดงจาํ นวนและรอยละของกลมุ ตัวอยา งจาํ แนกตามอาชีพหลกั อยูในจังหวัด รายได กลมุ ตัวอยา ง จํานวน (คน) รอ ยละ เชยี งใหม 206 51.35 ลาํ พนู 82 20.50 ลาํ ปาง 77 19.20 แมฮ องสอน 35 8.95 รวม 400 100 จากตารางท่ี 5.9 พบวา ผูตอบแบบสอบถามสวนใหญ ประกอบอาชีพหลัก อยูในจังหวัดเชียงใหม คิดเปนรอยละ 51.35 รองลงมา คือ จังหวัดลําพูน คิดเปน รอยละ 20.50 การศกึ ษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลมุ จงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 89

รายงานฉบับสมบูรณ (Final Report) บทท่ี 5 สวนท่ี 2 องคความรูดานการนวดแผนไทย ความตองการในการพัฒนาความรูและการ นําไปใช ตารางที่ 5.10 แสดงขอมูลการเขารับการอบรมความรูดานการนวดแผนไทย หรือความรู ทเี่ กย่ี วของกบั การนวดแผนไทย การอบรม กลุมตัวอยา ง จาํ นวน (คน) รอยละ ไมเ คยเขา การอบรม/เรียนรเู อง 56 14.00 เคยไดรับการอบรม/สอน จากรานหรือสถาน ประกอบการธรุ กจิ สุขภาพทีท่ าํ งาน 82 20.50 เคยไดร ับอบรมสถาบนั ท่ีจดั การอบรม 262 65.50 รวม 400 100 จากตารางท่ี 5.10 พบวา ผูต อบแบบสอบถามสว นใหญ เคยไดรับการอบรม จากสถาบันท่ีจัดการอบรมมากอน คิดเปนรอยละ 65.50 รอลงมาคือ เคยไดรับการ อบรม/สอน จากรา นหรือสถานประกอบการธรุ กิจสุขภาพท่ีทํางาน คอื คดิ เปนรอยละ 20.50 ตารางท่ี 5.11 แสดงความคิดเห็นตอการเขารับการอบรมความรูดานการนวดแผนไทย มคี วามสาํ คัญหรือขอดกี บั ทาน ความสาํ คญั กลมุ ตัวอยาง จาํ นวน (คน) รอยละ มคี วามสาํ คญั เพราะเปน นวดอยแู ลว 10 2.5 ไมม คี วามสาํ คญั เพราะไมไดน ําไปประกอบอาชพี หลกั 6 1.28 มีความสําคัญเปนอยางมาก เน่ืองจากจะนําไป ประกอบอาชพี 300 75.14 มคี วามสําคัญหรอื ขอดี ทาํ ใหม ีความรูศ าสตรน ้เี พ่ิมขน้ึ 84 21.08 รวม 400 100 จากตารางที่ 5.11 พบวา ผูตอบแบบสอบถามแสดงความคิดเหน็ วา การเขา รับการอบรมความรูดานการนวดแผนไทยมีความสําคัญอยางมาก เนื่องจากจะนําไป ประกอบอาชีพ คิดเปนรอยละ 75.14 รองลงมา คือ เห็นวามีความสําคัญหรือขอดี ทําใหมคี วามรใู นศาสตรน้ีเพมิ่ ขน้ึ คดิ เปนรอ ยละ 21.08 การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสขุ ภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจังหวดั ภาคเหนือตอนบน 1 90

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทที่ 5 ตารางที่ 5.12 แสดงความคิดเห็นตอการเขา รบั การอบรมความรดู า นการนวดแผนไทย ความสําคญั กลมุ ตวั อยาง มีความรใู นการประกอบอาชีพได จํานวน (คน) รอ ยละ ตองการประกาศนียบตั รผานการอบรม เปน ประการสําคญั เปนการอนุรักษองคความรูดานการนวดแผนไทยใหอยูคูกับ 193 48.11 คนไทย 124 30.81 รวม 83 21.08 400 100 จากตารางท่ี 5.12 พบวา ผูตอบแบบสอบถาม แสดงความคิดเห็นวาการ เขารับการอบรมความรูดานการนวดแผนไทย มีความรูในการประกอบอาชีพได มี ความสําคัญเปน อนั ดับ 1 คิดเปนรอยละ 48.11 ความสําคญั อันดับ 2 คือ ตองการ ประกาศนียบัตรผานการอบรม เปนประการสําคัญ คิดเปนรอยละ 30.81 และ ความสําคัญอันดับ 3 คือ เปนการอนุรักษองคความรูดานการนวดแผนไทยใหอยูคูกับ คนไทย คิดเปน รอ ยละ 21.08 ตารางท่ี 5.13 แสดงความคิดเห็นตอการมคี วามสนใจ หลกั สตู รการอบรมความรดู า นการนวด แผนไทย หรอื หลกั สูตรทเ่ี ก่ียวของ หลกั สตู ร กลุมตัวอยา ง หลักสูตรการนวดแผนไทย พน้ื ฐาน 60-80 ชวั่ โมง จาํ นวน (คน) รอ ยละ หลักสตู รการนวดแผนไทย พื้นฐาน 330 ชว่ั โมงขึน้ ไป หลักสูตรการนวดแกอ าการ 70 17.50 หลักสตู รการนวดลานนาเอก็ โซตกิ 90 22.50 หลักสตู รการนวดน้ํามนั 22 5.50 หลักสูตรการนวดสวดี ิช 11 2.75 หลักสูตรการนวดประคบ 27 6.75 หลกั สูตรการใหบรกิ ารอบสมุนไพร/ยา งแคร 44 11.00 หลักสูตรการนวดกดจุด 25 6.25 หลักสูตรอืน่ ๆ 61 15.25 รวม 50 12.50 0 0.00 400 100 จากตารางท่ี 5.13 พบวา ผูตอบแบบสอบถาม แสดงความคิดเห็นตอการมี ความสนใจหลักสูตรการนวดแผนไทย พื้นฐาน 330 ชั่วโมงข้ึนไปมากท่ีสุด คิดเปน รอยละ 22.50 รองลงมาคือหลักสูตรการนวดแผนไทย พื้นฐาน 60-80 ช่ัวโมง คิด การศึกษาสถานการณธ รุ กิจสุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวัดภาคเหนือตอนบน 1 91

รายงานฉบบั สมบูรณ (Final Report) บทท่ี 5 เปนรอยละ 17.50 และหลักสูตรการใหบริการอบสมุนไพร/ยางแคร คิดเปนรอยละ 15.25 ตามลาํ ดบั ตารางที่ 5.14 แสดงความคิดเห็นตอการเขาถึงแหลงขอมูลการอบรมใหความรูดานการนวด แผนไทย เรียงลําดับ 1 ถึง 5 แหลง ขอ มูล กลุม ตัวอยาง เพ่อื น จาํ นวน (คน) รอยละ คนรจู ัก อนิ เตอรเ น็ต 206 51.59 ญาติ 86 21.56 หนว ยงานภาครฐั ที่เกี่ยวขอ ง 47 11.81 รวม 41 10.43 20 5.42 400 100 จากตารางที่ 5.14 พบวา การเขาถึงแหลงขอมูลการอบรมใหความรูดาน การนวดแผนไทยจากเพื่อน มีมากเปนอันดับ 1 คิดเปนรอยละ 51.59 อันดับ 2 เปนการเขาถึงแหลงขอมูลการอบรมใหความรูดานการนวดแผนไทยจากคนรูจัก คิด เปนรอยละ 21.56 อันดับ 3 เปน การเขาถึงแหลง ขอมูลการอบรมใหความรูดานการ นวดแผนไทยจากอินเตอรเน็ต คิดเปนรอยละ 11.81 อันดับ 4 เปนการเขาถึง แหลงขอ มูลการอบรมใหค วามรดู านการนวดแผนไทยจากญาติ คดิ เปน รอยละ 10.43 อันดับที่ 5 เปนการเขาถึงแหลงขอมูลการอบรมใหความรูดานการนวดแผนไทยจาก หนวยงานภาครฐั ที่เก่ียวขอ ง 5.42 ตามลาํ ดบั ตารางที่ 5.15 แสดงความคดิ เหน็ ตอ การจา ยคา อบรมความรกู ารนวดแผนไทย และหลกั สตู รท่ี สนใจ แหลง ขอ มลู กลมุ ตัวอยา ง จาํ นวน (คน) รอยละ ยินดีชําระคาอบรมเองทั้งหมด เพราะถือวาเปนการ 30 7.55 ลงทุน ยนิ ดีชําระคาอบรมบางสวน และใหหนวยงานภาครัฐ 193 48.15 ชวยสนับสนนุ บางสว น 177 44.30 ตองการการอุดหนุนจากหนวยงานรัฐทั้งหมด หรือ เปนหลักสตู รเรยี นฟรีเทา นน้ั ถงึ สนใจไปอบรม รวม 400 100 จากตารางที่ 5.15 พบวา ผูตอบแบบสอบถามสวนมากรอยละ 48.15 ยินดีชําระคาอบรมบางสว น และใหหนวยงานภาครฐั ชวยสนับสนนุ บางสว น รองลงมา การศึกษาสถานการณธ รุ กจิ สุขภาพแรงงานนวดไทยในเขตกลุมจงั หวัดภาคเหนอื ตอนบน 1 92