เอกสารประกอบการอบรมหลักสูตรครอบครัวศึกษากับการพัฒนาเด็กปฐมวัย

246 • ครอบครัวของเรา เช฽น หลักคิดและคุณค฽าที่ครอบครัวยึดถือ ความสัมพันธแในครอบครัว จุด แข็ง-จุดอ฽อนและ “ทุน” ของครอบครัว การจัดการการเงินของครอบครัว ปใญหาที่เกิดขึ้นในครอบครัว ความสมั พันธแ ของครอบครวั กบั ชุมชน และตวั เราเองเป็นอยา฽ งไร ฯลฯ เน้ือหาเหล฽าน้ีเป็นสิ่งท่ีครอบครัวที่มีลูกทุกวัยควรได฾มีโอกาสถูกคิดอย฽างจริงจัง เม่ือผ฽านการ เรียนร฾ู “ร฾ูเขารู฾เรา” โดยรอบแล฾ว ครอบครัวมักจะ “เกิดสติ” มองเห็นโอกาสของการพัฒนา หรือการ แก฾ปใญหาได฾ชัดเจนขึ้น มีความม่ันใจในจุดแข็งที่ยังมีของตน และประเมินทางออกได฾สอดคล฾องกับความ ตอ฾ งการและความเปน็ จรงิ ของตนเอง มากข้นึ การทํางานเสริมพลังครอบครัวจึงต฾องเน฾นความสําคัญของ การเรียนรูอ฾ ย฽างจรงิ จัง บนหลักการท่ีว฽า “ไมจ฽ ับปลา ให฾ แต฽สอนใหจ฾ ับปลาเอง” 2. รปู แบบการเสริมพลงั ครอบครวั ท่มี ีเดก็ ปฐมวัย ในที่นี้ จะแบ฽งรูปแบบการเสริมพลังครอบครัวท่ีมีเด็กปฐมวัยออกเป็น 7 ด฾าน ได฾แก฽ 1) รูปแบบ การเสริมพลงั ด฾านการเรยี นร฾ขู องครอบครัว 2) รปู แบบการเสริมพลังด฾านสุขภาพอนามัย 3) รูปแบบการ เสริมพลังด฾านการส฽งเสริม ความสัมพันธแในครอบครัว 4) รูปแบบการเสริมพลังด฾านเศรษฐกิจและ สวัสดิการครอบครัว 5) รูปแบบการเสริมพลัง โดยชุมชน 6) รูปแบบการเสริมพลังด฾วยการสร฾างความร฾ู ความเข฾าใจที่ถูกต฾องแก฽สังคมในเรื่องครอบครัว และ 7 )รูปแบบการเสริมพลังด฾วยนโยบายภาครัฐใน ระดับตา฽ ง ๆ โดยจะกลา฽ วถงึ รปู แบบในแตล฽ ะด฾านดงั น้ี 2.1 รูปแบบการเสริมพลังด้านการเรียนรู้ของครอบครัว รูปแบบการเสริมพลังด฾านการเรียนรู฾ ของครอบครัว สามารถจําแนกออกเป็น 3 ลกั ษณะ ไดแ฾ ก฽ การเรียนรู฾แบบมีส฽วนร฽วม การเรียนร฾ูแบบกล฽ุม ช฽วยเหลือกนั เอง และการเรยี นรใ฾ู นลักษณะอ่นื ๆ ดงั น้ี 2.1.1 การเรยี นรู฾แบบมสี ฽วนร฽วม “การเรียนร฾ู คือ การมโี อกาสไดค฾ ิดไตร฽ตรองไดท฾ ําความเขา฾ ใจ และตดั สินใจ...ชีวิต จะไปทางไหน เรยี นร฾ูแบบมสี ว฽ นร฽วม คอื เอาประสบการณมแ าแบง฽ ปนใ แลกเปลีย่ นกนั มา คดิ ไตรต฽ รองด฾วยกนั หาข฾อสรปุ ดว฾ ยกัน... ระหว฽างการเรยี นร฾ู เกดิ การปรับเปล่ียนหลกั คิด วธิ ีคิด หรือกระบวนทัศนรแ ะหวา฽ งแลกเปลยี่ น เกิดพลังใจ ให฾กําลงั ใจกัน เกิดความ ม฽ุงมันท่จี ะเปลี่ยนแปลง...ผลของการเรียนรู฾ คือ เกดิ การเปลยี่ นพฤตกิ รรมให฾เป็นคุณ แก฽ตนและคนอน่ื ๆ” สุภาวดี หาญเมธี (2550) “เสน฾ ทางครอบครวั เขม฾ แข็ง” สถาบันรกั ลกู การเรยี นรแู฾ บบมสี ฽วนรว฽ ม (Participatory Learning) เป็นการสื่อสาร 2 ทาง เพื่อให฾ผู฾คน พ฽อแม฽ หรือ สมาชิกครอบครัวที่มีเด็กปฐมวัยได฾แลกเปล่ียน ถกคิด วิเคราะหแและหาทางออกด฾วยตนเองอย฽าง แท฾จรงิ โดยจดั ในรูป แบบเวทีแลกเปล่ียนเรียนร฾ู มีผ฾ูเข฾าร฽วมในจํานวนท่ีไม฽มากนัก เพ่ือให฾ทุกคนได฾มีส฽วน แลกเปลี่ยนความร฾ูและ ประสบการณแกันทั่วถึงในประเด็นที่ร฽วมกันต้ังไว฾ โดยยึดหลัก “ทุกความคิดมี

247 คุณคา฽ ทกุ ประสบการณมแ ีความหมาย” ไม฽มีความคิดใด หรือคนใดท่ีมีอิทธิพลหรือกํากับควบคุมความคิด ของคนอ่นื ใหม฾ กี ารรบั ฟงใ ซง่ึ กันและกันอย฽างตัง้ ใจ (deep listening) การเรียนร฾ูแบบมีส฽วนร฽วม (PL) ควรมีประธานของกลุ฽มเพ่ือเอ้ืออํานวยให฾ทุกคนได฾มีโอกาส แลกเปล่ียน ทวั่ ถึง และคอยทําหน฾าทีก่ ระตน฾ุ หรอื สรุปขอ฾ คดิ เหน็ เป็นระยะ ๆ เพื่อให฾วงสนทนามีความลื่น ไหล ท้ังนี้ มผี ู฾คอยบันทึก ความคิดเห็นของทุกคนด฾วย กระบวนการเวที PL เช฽นน้ี ผ฾ูเข฾าร฽วมหรือเพื่อนจะ ช฽วยให฾พ฽อแม฽มีแนวคิดและแนวปฏิบัติ ในการพัฒนาสัมพันธภาพ หรือแก฾ปใญหาอื่น ๆ ได฾ดีข้ึน และที่ สําคัญมีกําลงั ใจจากการไดร฾ จ฾ู ักตัวตนของครอบครวั ใน ช฽วงเวลาทมี่ ีเดก็ ปฐมวัยอยา฽ งแท฾จรงิ 2.1.2 การเรยี นร฾ูแบบกลม฽ุ ช฽วยเหลือกันเอง “ในกลม฽ุ ช฽วยเหลอื กนั เอง คณุ จะ “ไดร฾ ับ” ความชว฽ ยเหลือ คุณ “ได฾ให”฾ ความชว฽ ยเหลอื และคณุ “ได฾ช฽วยตนเอง” I. AM. Me. Self-Help Facilitator Training Manual กลุ฽มช฽วยเหลอื กนั เอง (Self-help group) เป็นการรวมกลุม฽ ของบุคคลกล฽มุ เล็ก ๆ ท่ีมปี ญใ หาอย฽าง น฾อย 2. คนหรือมีประสบการณแอย฽างเดียวกันมาแลกเปล่ียนปใญหาและหาทางออกของตนกับผู฾อ่ืน เพื่อ สนบั สนนุ ในการ เรยี นร฾ู นําไปส฽กู ารช฽วยเหลือ ปอู งกันหรอื แกไ฾ ขปญใ หา กลไกน้ีเกิดข้นึ จากพนื้ ฐานความเช่ือท่ีว฽า มนุษยแมีแนวโน฾มตามธรรมชาติที่จะแสวงหาการยอมรับ ความ อบอ฽นุ ใจและความเข฾าใจจากคนอนื่ โดยการมาแลกเปล่ยี นประสบการณแอย฽างเปิดกว฾างและให฾การ สนบั สนนุ ที่ต฽างเปน็ ประโยชนแแกก฽ ันในยามชีวิตคับขัน โดยไม฽ตัดสินหรือทําให฾คนอ่ืนกลายเป็นตัวตลกน฽า ขนั (MHEP, 2010-2014) ในกล฽ุมชว฽ ยเหลือกันเองมักจะให฾ความช฽วยเหลือทางอารมณแและเช่ือในประสบการณแของกันและ กนั เปน็ สาํ คญั โดยไม฽ยดึ ติดกับรูปแบบ ดงั นนั้ รูปแบบการรวมกลมุ฽ กระบวนการ จํานวนสมาชิก กิจกรรม หรอื อน่ื ๆ จะเปน็ อย฽างไรกข็ ึ้นอย฽กู ับความตกลงใจของสมาชกิ กลุม฽ นั่นเอง ดงั นัน้ ไมว฽ ฽าโครงสร฾างของกลุ฽ม ช฽วยเหลือกันเองจะเป็นอย฽างไร จะมีหลักการพื้นฐานร฽วมกันอยู฽ 3 ข฾อ (Kansas Self-Help Network, 1989) ได฾แก฽ 1) ใช฾ความเป็นเพ่ือนนํากระบวนการกล฽ุม ไม฽มีใครต้ังตนเป็นผ฾ูนํา มีสมาชิกบางคนช฽วยทําหน฾าที่ อํานวยความสะดวกในการพูดคุย ตั้งประเดน็ หาจดุ สรุปร฽วมชว฽ ยตั้งคําถาม และหยิบยกประเด็นท่ีสมาชิก สนใจ บน พืน้ ฐานท่ที กุ คนมเี ปาู หมายเดียวกัน 2) ทุกคนรว฽ มรบั ผดิ ชอบอยา฽ งเสมอภาคกัน 3) เป็นกล฽ุมปลายเปิด ถ฾าใครต฾องการความช฽วยเหลือก็เข฾ามา ไม฽ต฾องมีการลงทะเบียน อาจมี กําหนดเวลาแน฽นอน ถ฾าสมาชิกเห็นด฾วยกันก็เลิกได฾ ไม฽มีการผูกมัด กล฽ุมรวมกันอย฽ูได฾บนความร฽วมมือ และทรพั ยากร ท่สี มาชิกนาํ มาแชรแกนั ด฾วยความสมคั รใจ

248 ครอบครัวที่มีลูกปฐมวัยล฾วนต฾องการเพ่ือน เพ่ือแลกเปลี่ยนความคิดความเข฾าใจเก่ียวกับการ เลี้ยงลูกปฐมวัยด฾วยกัน ซ่ึงจะมองเห็นความต฾องการน้ีได฾ท่ีหน฾าโรงเรียนอนุบาลหรือศูนยแเด็กเล็ก ทุกเย็น เราจะเห็นพอ฽ แม฽ท่ีมารบั ลกู จับกลุ฽มทักทายพูดคุย ปรึกษาหารือกันอย฽างไม฽เป็นทางการเสมอ ต้ังแต฽เรื่อง สุขภาพอนามัย การเรียน ปใญหาพฤติกรรมของลูก เป็นต฾น ดังน้ัน หากมีการกระตุ฾นส฽งเสริม เช฽น โรงเรียนมีพื้นที่ให฾พ฽อแม฽กลุ฽มน้ีได฾พบปะกัน สํม฽าเสมอ มีพื้นท่ีให฾ทํากิจกรรมร฽วมกัน ให฾มีเวทีเรียนร฾ู ฯลฯ ก็จะชว฽ ยให฾กล฽ุมไดข฾ ยายศกั ยภาพในการพฒั นาลกู ปฐมวยั ได฾ดีย่ิงข้ึน 2.1.3 การเรียนรู้ในลักษณะอื่น ๆ นอกจากการเรียนรู฾ในสองลักษณะดังกล฽าวแล฾ว รปู แบบการเสรมิ พลงั ครอบครวั ด฾านการเรยี นรย฾ู ังมีลกั ษณะอน่ื ๆ ให฾พิจารณา ดังน้ี • การให้ข่าวสารข้อมูลเก่ียวกับโภชนาการ การพัฒนาเด็กทุกด฾าน หรืออ่ืน ๆ ด฾วยการบรรยาย จดั สัมมนา รวมถงึ การใช฾สือ่ ทกุ ประเภทวิทยุโทรทัศนแ ส่ือสิ่งพิมพแ เว็บไซตแ ฯลฯ จะช฽วย ให฾พ฽อแม฽มีความร฾ูในการดูแล ลูกได฾ดีข้ึน แม฾จะค฽อนไปในทางการสื่อสารทางเดียว แต฽ใช฾ได฾กับพ฽อแม฽บาง กลุ฽ม ท้ังนี้ ควรคํานึงถึงการนํา ศิลปวัฒนธรรม ทั้งสมัยใหม฽และท฾องถ่ินเข฾ามาประสานให฾ตรงกับความ สนใจ เช฽น การจัดทําส่ือพัฒนาการเด็กสอดแทรก ในละครโทรทัศนแที่คนนิยมดูหรือประสาน ศลิ ปะการแสดงทอ฾ งถิน่ เช฽น ในรปู ของหมอลาํ สําหรบั ภาคอสี าน หนังตะลุง สําหรับภาคใต฾ เป็นต฾น ก็จะ เข฾าถงึ ครอบครวั ได฾ดกี วา฽ รูปแบบส่อื ทีเ่ ปน็ วิชาการเพยี งอยา฽ งเดยี ว • การสร้างเครื่องมือเรียนรู้บางอย่าง เช฽น สมุดบันทึกพัฒนาการเด็ก (โดยกรม อนามยั กระทรวง สาธารณสขุ ) ทก่ี ําหนดใหพ฾ ฽อแม฽และครอบครวั บันทึกอยา฽ งสํม฽าเสมอ และนํามาทุกคร้ัง ท่ีพาลูกไปตรวจสุขภาพ นอกจาก เป็นการวางแนวทางให฾พ฽อแม฽เรียนรู฾ปฏิบัติด฾านสุขภาพบนฐานการ ปฏบิ ัติด฾วยตนเอง ทส่ี ําคัญเป็นการกระต฾นุ ให฾พ฽อแม฽ ปุยู ฽า ตายาย สนใจการพฒั นาลูกหลาน เพราะจะมีตัว ชีวัด มีเกณฑแบอกพัฒนาการด฾านต฽าง ๆ หากพ฽อแม฽ทําได฾ดี ได฾ รับคําชมเชยก็จะเกิดความภูมิใจ และ ม฽ุงม่นั ท่จี ะพัฒนาเดก็ ตอ฽ ไปให฾ถกู ทาง • การจัดหาสื่อเพ่ือการพัฒนาเด็กให้แม่ต้ังแต่แรกคลอด เช฽น หนังสือ ของเล฽น และค฽ูมือสําหรับ พ฽อแม฽มอบให฾ต้ังแต฽แรกคลอด และให฾เป็นระยะ ๆ รวมทั้งจะต฾องแนะนําให฾ความรู฾ถึง ความสําคัญของส่ือเหล฽าน้ี พร฾อม แนะนําวิธีการและเทคนิคท่ีจะใช฾ให฾เกิดประโยชนแสูงสุดแก฽ครอบครัว เปน็ ต฾น • การใช้ประเพณีครอบครัวหรือชุมชนเป็นพ้ืนที่เรียนรู้สาหรับครอบครัวเด็ก ปฐมวัย เนื่องจากทุกท฾องถ่ินย฽อมมีประเพณีวัฒนธรรมของตน ที่ผ฾ูคนยังคงยึดถือปฏิบัติกันอย฽ู เช฽น แนว ทางการเลี้ยงดูเด็กเล็กแบบพ้ืนบ฾านของแต฽ละภาค คําสอนของปุูย฽าตายายบรรพบุรุษ ความรู฾เก่ียวกับ อาหารทอ฾ งถิน่ การใช฾สมนุ ไพรท่เี หมาะสมกับเดก็ เลก็ ฯลฯ กค็ วรที่จะได฾รับการนํามาศึกษาวิจัย และหาก ยังใช฾ได฾ผลก็ควรท่จี ะไดร฾ ับการส฽งเสริมแกค฽ รอบครวั ในชุมชนน้ันๆ • การทาวิจัยชุมชนเก่ียวกับครอบครัว เช฽น การสืบค฾นภูมิปใญญาเก่ียวกับแม฽ ต้ังครรภแ การเล้ียงลูกอ฽อน หรือการศึกษาวิจัยหาสาเหตุท่ีเด็กปฐมวัยในชุมชนเกิดอุบัติเหตุบ฽อยครั้ง การ

249 ศึกษาวิจัยของเล฽นพื้นบ฾าน ฯลฯ เป็นต฾น การวิจัยชุมชนเป็นการเอาโจทยแปใญหาของชุมชน มาร฽วมกัน ศกึ ษาหาคาํ ตอบด฾วยกระบวนการวิจัยแบบง฽าย ท่ีทาํ ได฾โดยคนในชุมชนนั้นเอง ซึง่ จากการดาํ เนินโครงการ สร฾างเสริมศักยภาพการเรียนรเู฾ พอ่ื ครอบครัวเขม฾ แขง็ ของสถาบันรักลูกพบวา฽ เปน็ อีกหน่ึงของรูปแบบการ เรียนรท฾ู ไี่ ด฾ผลอย฽างยิ่งในชมุ ชน เป็นตน฾ • การสร้างวิทยากรท่ีมีความรู้เกี่ยวกับการพัฒนาเด็กปฐมวัยของชุมชน เช฽น ในโครงการ “เล฽านิทาน อ฽าน และเล฽นกับลูก” ภายใต฾โครงการ สายใยรักแห฽งครอบครัวในพระ ราชูปถัมภแ พระเจ฾าวรวงศแเธอ พระองคแเจ฾าศรีรัศมิ์ฯ พระวรชายาในสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เป็น โครงการท่ีสร฾างบุคลากรด฾านการส฽งเสริมพัฒนาการเด็กผ฽านการเล฽านิทาน อ฽านหนังสือ และชวนลูกเล฽น (ซึ่งเป็นกจิ กรรมทีค่ รอบครวั และสงั คมลงทนุ โดยใชเ฾ งินนอ฾ ย แตไ฽ ดผ฾ ลสงู มากในทุกมติ )ิ ให฾แก฽ชุมชน การมี วทิ ยากรที่มีความรู฾ประจําในชมุ ชนเช฽นนี้ จะช฽วยทาํ ให฾การเรยี นรข฾ู องพอ฽ แม฽ในชุมชน มีความต฽อเนื่อง เป็น ต฾น 2.2 รูปแบบการเสริมพลังด้านสุขภาพอนามัย มอรแริสัน (Morrison, 2010) ช้ีว฽า ระบบ สาธารณสุขและสุขภาพ เป็นด฽านแรกท่ีได฾สัมผัสกับตัวเด็ก เป็นประตูที่เปิดให฾เด็กได฾พบกับบริการสังคม อ่นื ๆ บุคลากรสขุ ภาพเป็นแหลง฽ ความร฾ู ท่ีไว฾ใจได฾ของครอบครัว ทจี่ ะชว฽ ยใหค฾ รอบครัวเข฾าใจว฽า จะส่ือสาร กบั ทารกและเด็กอยา฽ งไร จะกระต฾นุ เด็กให฾เติบโตดี ข้ึนได฾อย฽างไร จะจัดการดูแลการกินอย฽ูหลับนอนของ เดก็ หรอื ฝกึ วนิ ยั เดก็ ไดอ฾ ย฽างไร จะปูองกันเดก็ จากภยั อนั ตราย หรืออุบตั เิ หตุต฽าง ๆ ได฾อยา฽ งไร รูปแบบการ เสรมิ พลังในด฾านสขุ ภาพอนามยั น้ันอาจทําได฾หลายลักษณะ ดังน้ี 2.2.1 การจัดบริการฝากครรภ์ท่ีมีคุณภาพ และตรวจสุขภาพแม฽ก฽อนคลอดสม่ําเสมอ มี สถานพยาบาล ท่ีเป็นมิตรต฽อแม฽ เช฽น โรงพยาบาลสายใยรักแห฽งครอบครัว โรงพยาบาลส฽งเสริมนมแม฽ โดยจะต฾องเน฾นการให฾ความรู฾ ควบคู฽ไปด฾วยอย฽างเข฾มข฾นแก฽แม฽ (และพ฽อ) เพื่อให฾เข฾าใจส่ิงที่จะเกิดข้ึนใน ช฽วงเวลาสําคญั นี้ และสามารถที่จะดูแลตนเอง ทงั้ ดา฾ นรา฽ งกาย จติ ใจ และการเตรียมความพร฾อมด฾านต฽าง ๆ อยา฽ งเหมาะสม จนมั่นใจวา฽ ลกู ท่ีจะคลอดออกมาจะมี สุขภาพสมบูรณแ 2.2.2 การส่งเสริมการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเข้มข้น ในทุกหน฽วยท่ีแม฽ต้ังครรภแและแม฽ลูก อ฽อนตอ฾ ง เข฾าไปรบั บรกิ าร ตงั้ แตห฽ น฽วยฝากครรภแ หนว฽ ยคลอด ไปจนถงึ หนว฽ ยตรวจสุขภาพเด็กทารก โดย พ฽อและแม฽จะต฾องได฾ รับความร฾ูถึงคุณประโยชนแอันดีเยี่ยมต฽อลูกของนมแม฽ ได฾รู฾ถึงการเตรียมตัวให฾พร฾อม ต฽อการให฾นมแม฽ ได฾ร฾ูถึงปใญหา อุปสรรคท่ีจะมาขัดขวางการให฾นมแม฽ โดยเฉพาะความอดทนของคนเป็น แมต฽ ฽อความย฽ุงยากต฽าง ๆ ฯลฯ ท้ังนเี้ พ่ือให฾ มัน่ ใจว฽าพอ฽ แม฽จะไดก฾ ําลังใจอยา฽ งต฽อเนอื่ งจนสามารถให฾นมแม฽ แก฽ลูกไดย฾ าวนานทีส่ ุดเทา฽ ทจ่ี ะทาํ ได฾ และไมน฽ ฾อย 6 เดอื น 2.2.3 การจดั เจห้ น้าท่ีหรอื อาสาสมคั รสาธารณสขุ ตดิ ตามเย่ียมบ้าน แม฽ตั้งครรภแ แม฽หลังคลอด เพ่ือแนะนําการดูแลสุขภาพ และเพ่ือให฾ทารกได฾กินนมแม฽อย฽างน฾อย 6 เดือน และตรวจสุขภาพกับ โภชนาการของ 0 อง 5 ปีอย฽างสม่ําเสมอ มีหลักฐานช้ีมากมายว฽า เมื่อมีการจัดโครงการเย่ียมบ฾านอย฽าง

250 สม่ําเสมอ พ฽อแม฽จะร฾ูสึกมั่นใจสามารถช฽วยตนเองได฾ดีข้ึน มีการทําตามสิ่งท่ีได฾เรียนรู฾ไปแล฾วให฾ต฽อเนื่อง และในภาพรวมคุณภาพครอบครัวและเดก็ ปฐมวยั เปน็ ไปในทางพฒั นาขึ้น 2.2.4 การเสริมไอโอดีนในแม่ต้ังครรภ์และแม่ที่ให้นมแม่ สําหรับประเทศไทย ปใญหาที่สําคัญ ที่สุดด฾านสุขภาพของเด็กปฐมวัย คือ การท่ีแม฽ต้ังครรภแไทยขาดไอโอดีนถึงร฾อยละ 60 ซึ่งจะมีผลทําให฾ ทารกแรกเกิดเสี่ยง ต฽อความพิการและปใญญาอ฽อน พัฒนาการไม฽เป็นไปตามวัย และเป็นสาเหตุหนึ่งท่ีทํา ให฾ระดับสติปญใ ญาและพัฒนาการ ของเด็กตํ่าลงและไม฽สมวยั (Dean, 1993) ดังน้ัน จําเป็นต฾องเสริมพลัง ครอบครัวด฾วยการเน฾นให฾มีหน฽วยบริการ สาธารณสุขที่ให฾ความรู฾ และจัดให฾มียาเม็ดเสริมไอโอดีนแก฽แม฽ กลมุ฽ น้ีอย฽างเพียงพอและตอ฽ เน่อื ง เปน็ ตน฾ 2.3 รูปแบบการเสริมพลังด้านการส่งเสริมความสัมพันธ์ในครอบครัว ในการเสริมพลัง ครอบครัวที่มีเด็ก ปฐมวัยในด฾านความสัมพันธแน้ัน ในที่น้ีจะขอกล฽าวถึงอีก 2 ลักษณะสําคัญท่ีสอดคล฾อง กบั สภาพการณแของสงั คมไทย ปจใ จุบัน นน่ั คอื 2.3.1 การส่งเสริมบทบาทพ่อ พ฽อสมัยใหม฽จํานวนมากเร่ิมค฾นพบความสุขในการเป็นพ฽อ ช฽วย แบ฽งภาระภรรยาในการเล้ียงลูก และมีปฏิสัมพันธแกับลูกเล็ก ๆ เช฽นเดียวกับท่ีนักวิชาชีพก็เร่ิมค฾นพบและ เขา฾ ใจบทบาทของพอ฽ มากข้นึ ว฽า พอ฽ สามารถแสดงบทบาทในการดูแล เอาใจใส฽ ให฾ความรัก แก฽ลูกเล็ก ๆ ได฾ดีไม฽แพ฾ พ฽อจํานวนมากขึ้นเรื่อยๆท่ีเข฾าใจบทบาทความเป็นพ฽อและมีส฽วนร฽วมในครอบครัวมากกว฽าแต฽ ก฽อน และมกี ารศึกษาทส่ี นบั สนุนความ สําคญั ของบทบาทพ฽อต฽อการเรียนของลูก (Barlow, 2002) ดังน้ี • เมอ่ื พ฽อเขา฾ มามีสว฽ นร฽วม และมีปฏสิ มั พนั ธแด฾วย ลกู จะมีผลการเรยี นและเขา฾ สังคมท่โี รงเรียนดี ขน้ึ • เม่ือพ฽อเข฾ามาดูแลเร่ืองการเรียนของลูก เช฽น อ฽านหนังสือให฾ลูกฟใง ช฽วยลูกทําการบ฾าน ฯลฯ ช฽วยให฾ปใญหาเรื่องการขาดแคลนทรัพยากรของครอบครัวและของโรงเรียนลดลง หรือกล฽าวอีกนัย หน่ึง ก็คือ การท่ีพ฽อ เข฾ามามีส฽วนร฽วม จะช฽วยให฾โรงเรียนที่ยากจน ชุมชนที่ยากจน หรือสถานะยากจน ของครอบครัวไม฽เปน็ ปญใ หาในการ พัฒนาเดก็ อยา฽ งท่ีเคยเป็น ท้ังน้ีไม฽ได฾หมายถึงเฉพาะพ฽อท่ีเป็นพ฽อทางสายเลือดเท฽านั้น แม฾แต฽พ฽อบุญธรรม ปูุ หรือผ฾ูชายที่มี บทบาท ในครอบครัวกจ็ ะสง฽ ผลต฽อการพฒั นาในทางบวกแก฽เด็กปฐมวยั ในทํานองเดียวกัน 2.3.2 การส่งเสริมความสัมพันธ์ระหว่างคนต่างรุ่น โทมัส เจฟเฟอรแสัน อดีตประธานาธิบดีช่ือ ดังของ สหรัฐอเมริกาเคยกล฽าวไว฾ว฽า “ข฽ายใยแห฽งภาระผูกพันที่เอื้อประโยชนแต฽อกันของคนต฽างร฽ุน เป็น สงิ่ จาํ เปน็ อย฽างยงิ่ ของ สังคมทมี่ อี ารยะ” ด฾วยธรรมชาติท่ี มนุษยแต฽างรุ฽นต฽างพ่ึงพาอาศัยกันมาโดยตลอด ผู฾ใหญ฽ดูแลและถ฽ายทอดสิ่งต฽าง ๆ แก฽ ร฽นุ เด็ก เด็กใหค฾ วามสุขใจสร฾างความมีชีวติ ชีวาแกผ฽ ใู฾ หญ฽ คนร฽นุ กลางท่ียงั มีกาํ ลงั วังชารับหนา฾ ที่หาเลี้ยง ท้ังคนแกแ฽ ละเด็ก ดังจะเห็นได฾จากสังคมตะวันออก ซึ่งรวมทั้งสังคมไทยด฾วย มีพ้ืนฐานท่ีเข฾มแข็งของการ สร฾างความสัมพันธแระหว฽างร฽ุน คือ การอย฽ูอาศัยร฽วมกันเป็นครอบครัวใหญ฽ และยังให฾ความสําคัญต฽อการ

251 ดแู ลผู฾สูงอายโุ ดยครอบครวั ไม฽ใช฽ฝากให฾เป็นหน฾าที่ของรัฐ ซ่ึงค฽านิยมกตัญโูกตเวทีในประเทศแถบเอเชีย เช฽นน้ี นบั ได฾ว฽าเป็น “แกน฽ แท฾คณุ คา฽ ของคนเอเชีย” ที่แตกต฽างอยา฽ งมากกับโลกตะวนั ตก อย฽างไรกต็ าม ในขณะที่ค฽านิยมในเร่ืองความกตัญโูกตเวทีเรายังมีอยู฽ ลูกหลานยังยอมรับว฽าต฾อง ดูแล ผ฾ูสูงอายุน้ัน แต฽สภาพสังคมที่เคล่ือนตัวไปส฽ูความเป็นสมัยใหม฽ ความจํากัดในทรัพยากรรวมท้ัง ความคิดแบบเสรนี ิยม ก็ทําใหค฾ า฽ นยิ มน้กี ส็ ั่นคลอนไปบ฾างในกล฽มุ คนรุน฽ ใหม฽บางส฽วน กระนน้ั ดว฾ ยภาวะบีบ รัดในวิถีสมัยใหม฽ ก็พบว฽าลูกหลานที่มีเด็กปฐมวัยในครอบครัวยิ่งตระหนักความสําคัญของผ฾ูสูงอายุมาก ยิ่งขึ้น เพราะผ฾ูสูงอายุจะดูแล ถ฽ายทอดอบรม และพัฒนาเด็กได฾ดีกว฽าด฾วยความรัก ความห฽วงใยแท฾จริง รวมทัง้ เปน็ การประหยดั กวา฽ การจา฾ งคนเล้ยี งอาชีพ ดังนั้น วิถี “คนสามวัย” หรือครอบครัว 3 รุ฽น จึงเป็นส่ิงท่ีจะเสริมพลังครอบครัวให฾สามารถดูแล เด็ก ปฐมวัยได฾ดีย่ิง แต฽ท้ังน้ี ครอบครัวก็จะต฾องได฾รับการเสริมพลังด฾วยการเรียนรู฾ให฾ตระหนักและยึดม่ัน ในคุณค฽าน้ี เพ่ือก฽อประโยชนแแก฽ทุกวัยในครอบครัวทั้งเด็กปฐมวัย และผ฾ูสูงอายุ ดังเช฽น โครงการที่ศึกษา เกี่ยวกับการหลอมรวมคนในร฽ุนต฽างๆ(Generations United, 2010)ชี้ว฽า วงจรของความเข฾าใจในมนุษยแ ประสบการณแชีวิต และวัฒนธรรมท่ีส฽งต฽อจากผู฾สูงอายุไปยังเด็ก รุ฽นแล฾วรุ฽นเล฽านี้เอง ท่ีได฾ก฽อร฽างสร฾าง วัฒนธรรมแห฽งการดูแลข฾ามร฽ุน ทําให฾เรามี “ทุนแห฽งความมนุษยแ” มีความสามารถที่จะสร฾างสรรคแ นวตั กรรม และทําใหเ฾ กดิ เปน็ กฎกติการวมทัง้ สถาบันต฽าง ๆ จนเกดิ เปน็ เศรษฐกิจสมัยใหม฽ในทกุ วนั น้ี 2.4 รูปแบบการเสริมพลังด้านเศรษฐกิจ ดังได฾กล฽าวแล฾วว฽า สําหรับครอบครัวระดับกลางและ ลา฽ ง ทั้งพ฽อและแม฽ยังมีภาวะที่ต฾องออกไปทํางานเพ่ือให฾มีรายได฾พอเลี้ยงครอบครัว ดังนั้น รัฐจําเป็นออก หรอื ปรับปรุงกฎหมายและระบบสวัสดิการเพื่อเสริมพลังด฾านเศรษฐกิจของ ภาระปใญหา ในลักษณะต฽าง ๆ เชน฽ 2.4.1 การเรง่ ขยายการพฒั นาภมู ิภาคให้จรงิ จงั และเร็วข้ึน เพ่ือลดปใญหาการอพยพย฾ายเข฾า เมืองใหญ฽ เพื่อหางานทํา เมื่อส฽วนภูมิภาคมีการพัฒนา มีการเจริญเติบโตทัดเทียมเมืองใหญ฽ กล฽าวคือมี งานให฾ทํา มีสิ่งอํานวยความสะดวกในทุกด฾านไม฽แพ฾กรุงเทพฯ มีสถานศึกษาท่ีมีคุณภาพ และมีแหล฽ง เรยี นร฾ูท่เี ออ้ื อาํ นวยต฽อการพฒั นาของเดก็ นกั หรอื พอ฽ แม฽กไ็ มต฽ อ฾ งยา฾ ยออกจากภูมลิ ําเนามาหางานทํา แล฾ว ทง้ิ ลูกอย฽กู บั ปยุู ฽าตายายตามลาํ พงั เช฽นในปใจจุบัน 2.4.2 การบังคับใช้กฎหมายลาคลอดอย่างจริงจัง ให฾พนักงานหญิงทุกคนที่คลอดต฾องได฾รับวัน ลาครบ 3 เดือนตามท่ีกฎหมายกําหนด และหาทางเพ่ิมข฾อกฎหมายที่อนุญาตให฾พ฽อได฾ลางานเพ่ือช฽วยแม฽ ในภาวะแรกหลังคลอด 2.4.3 การใช้มาตรการทางภาษีจงใจให้สถานประกอบการลงทุนในสวัสดิการ ครอบครัวท่ีมี เด็กเลก็ เชน฽ • การต้ังศูนยเแ ลี้ยงเด็กในสถานประกอบการ เพ่ือให฾พ฽อแม฽สามารถนําลูกไปดูแลไม฽ไกลหูไกลตา สามารถมาให฾นมแม฽ได฾ และเป็นสวัสดิการในราคาที่ไม฽แพง (ท้ังนี้อาจจะต฾องเอื้อให฾มีรถรับส฽ง ณ จุดที่

252 เหมาะสมเพอื่ ให฾ แม฽สามารถพาลูกฝุาการเดินทางมายังศูนยแเล้ียงเด็กของสถานประกอบการได฾ด฾วย) โดย ภาครฐั ทกุ หน฽วยงานควรจะ เป็นตวั อย฽าง • การจดั โครงการ “หลงั เลกิ เรียน” เพอื่ ให฾เด็กทีม่ าจากศูนยเแ ลีย้ งเด็ก หรือจากโรงเรียนสามารถ มาทํากิจกรรมต฽าง ๆ ระหว฽างรอพ฽อแม฽กลับบ฾าน พ฽อแม฽ลดความกังวลเร่ืองความปลอดภัย แ ละ ขณะเดียวกันเด็กก็ได฾ ทํากิจกรรมท่ีตอบสนองพัฒนาการ ไม฽ถูกปล฽อยให฾วิ่งเล฽นโดยไม฽มีพ฽อแม฽หรือผู฾ใหญ฽ ดแู ล 2.4.4 การกาหนดวันหยุด วันลาที่เหมาะสมกับครอบครัว ฯลฯ เพื่อให฾พ฽อแม฽ กับเด็กได฾ทํา กจิ กรรม ครอบครัวร฽วมกนั มากขน้ึ 2.4.5 การจัดสมดุลระหว่างการงานกับครอบครัว โดยหน฽วยงานทั้งภาครัฐและเอกชนควรจัด กระบวนการทํางานที่ยืดหย฽ุนมากข้ึนสําหรับพนักงาน เพ่ือให฾มีเวลาในการดูแลลูกปฐมวัย เช฽น การ ทาํ งานทบี่ ฾าน (time flexibility) ซ่ึงในปใจจุบันด฾วยเทคโนโลยีส่ือสารทําให฾ผ฾ูคนสามารถติดต฽อกันได฾ทุกท่ี ทุกเวลาสะดวกยงิ่ ขึ้น ไม฽ต฾องเสียเวลาเดินทาง 2.5 รปู แบบการเสริมพลงั โดยชุมชน ในทีน่ ้จี ะขอเน฾นไปท่รี ะบบในชมุ ชน 3 ลักษณะ ได฾แก฽ ศูนยแ พฒั นาเดก็ เรยี นอนุบาล และพนื้ ที่สาธารณะเพื่อกิจกรรมครอบครัว ดังน้ี 2.5.1 ศูนยแพัฒนาเด็กปฐมวัย งานวิจัยจํานวนมาก (Currie & Thomas, 1995) ได฾แสดงให฾เห็น ว฽า การพัฒนาเด็กปฐมวัยเป็นประโยชนแต฽อท้ังตัวเด็ก ครอบครัวและชุมชน จากการประเมินผลโครงการ เหล฽านี้พบว฽า ทําให฾เด็กเข฾าสังคมมากข้ึน จัดการอารมณแดีขึ้น พูดได฾คล฽องแคล฽ว สติปใญญาดีกว฽า มี พัฒนาการทางรา฽ งกายท่ีดี และประสบความสาํ เรจ็ ในการเรียนภายหลังมากกว฽า คะแนนการเรียนสูงกว฽า ตกซ้ําชั้นน฾อยกว฽า และออกจากโรงเรียนน฾อยกว฽า มุ฽งม่ันต฽อการเรียนในระดับที่สูงกว฽าและอยู฽ในระบบ การศึกษานานกว฽า เรียนมัธยมปลายมากกว฽า มีสุขภาพและภาวะ โภชนาการดีกว฽า ปรับปรุงพฤติกรรม ทางอารมณแและสังคมได฾ดีกว฽า และปรับความสัมพันธแกับพ฽อแม฽ได฾ดีกว฽า และเมื่อ เด็กเติบโตเป็นผู฾ใหญ฽ มักจะมีศักยภาพในการทํามาหากินมากกวา฽ พึ่งตนเองไดท฾ างเศรษฐกจิ และในกรณที ี่เปน็ ผูห฾ ญงิ เข฾าส฽ูการ มีส฽วนรว฽ มในการทํางานนอกบ฾านมากกว฽า นอกจากนี้ ชเวนฮารแทและคณะ (Schweinhart, et al., 1993) สนบั สนุนวา฽ โครงการพัฒนาเด็ก ปฐมวยั เป็นวิธกี ารเสรมิ ความเขม฾ แขง็ ให฾สังคม ที่ลงทุนต่ําแต฽ได฾ประสิทธิผลสูง เพราะเป็นหลักประกันว฽า บุคคลเหล฽านั้นจะดําเนินชีวิตอยู฽ได฾เต็มศักยภาพของตนเอง จึงกล฽าวได฾ว฽า ศูนยแพัฒนาเด็กเล็ก เป็น เครอ่ื งมือหรอื กลไกท่สี ําคัญมากท่ี ควรไดน฾ ําไปเสริมพลังของพอ฽ แม฽ ในประเทศไทย เด็กวัย 0 ถึง 2 ปี จะอย฽ูในการดูแลของผู฾ปกครอง และเมื่อเข฾าสู฽ช฽วงอายุ 3 ถึง 5 ปี จะ สง฽ เขา฾ สถานรบั เล้ยี งเด็กปฐมวัยตา฽ ง ๆ มีเด็กประมาณรอ฾ ยละ 25 ไม฽มีโอกาสไดร฾ ับบรกิ ารพัฒนาเด็ก ปฐมวัยท่ีเป็น ทางการแบบใดแบบหนึ่ง ในปี พ.ศ. 2554 มีศูนยแพัฒนาเด็กเล็กท้ังส้ิน 19,718 แห฽ง เด็ก ปฐมวัย 911,143 คน และครูผ฾ูดูแลเด็ก/ผู฾ดูแลเด็ก 51,193 คน กล฽าวคือ ครูผู฾ดูแลเด็ก 1 คน ต฾อง รับผิดชอบเด็กปฐมวัย 17 คน ซ่ึงจาก ผลการศึกษาของสถาบันพัฒนาการสาธารณสุขอาเซียน

253 มหาวทิ ยาลยั มหิดล ปี พ.ศ. 2550 พบว฽า การจัดการศึกษาให฾ แก฽เด็กปฐมวัยของท฾องถ่ินยังมีอุปสรรค มี ข฾อจาํ กดั ในเรื่องคุณภาพและมาตรฐาน งบประมาณไม฽เพียงพอและครูกับ ผู฾ดูแลเด็ก ไม฽ได฾รับการพัฒนา ศกั ยภาพเทา฽ ทีค่ วร (สํานกั งานเลขาธกิ ารสภาการศกึ ษา 2554) อย฽างไรก็ตาม ในการเสริมพลังครอบครัวด฾วยเครื่องมือสังคม คือ ศูนยแพัฒนาเด็กปฐมวัยน้ัน จําเปน็ ต฾องใหค฾ วามใสใ฽ จใน 2 ประเดน็ สาํ คัญ ได฾แก฽ 1) คณุ ภาพของศนู ยพ์ ัฒนาเด็กปฐมวยั ทั้งด฾านกายภาพ ความปลอดภัย สภาพแวดล฾อมท่ี เป็นมิตร สอ่ื วสั ดอุ ปุ กรณทแ เ่ี หมาะสมกบั คุณภาพของผ฾ูดแู ลเด็กที่เป็นผู฾มีความรักในงาน และจะต฾องได฾รับ การสง฽ เสริมพัฒนา ให฾มคี วามร฾ูความเขา฾ ใจการพฒั นาเด็กอย฽างแท฾จริง ดว฾ ยผู฾ดูแลเด็กคือปใจจัยสําคัญท่ีสุด ในการทาํ ให฾เป็นศนู ยพแ ัฒนาเด็ก ท่ีมีความสุขสําหรับเด็ก (Tiappy nursery) 2) การกระจายความรับผิดชอบให้กับภาคีอื่นเข้ามีส่วนร่วม เพื่อให฾เกิดศูนยแพัฒนาเด็ก เล็กท่ีพอเพียง ไม฽แออัดและมีคุณภาพ รัฐควรจัดระบบท่ีเอื้อให฾ภาคีอื่น ๆ เข฾ามามีส฽วนร฽วม เช฽น ระบบ อาสาสมัคร ให฾ชุมชน ผู฾ประกอบการทางสังคม หรือองคแกรภาคเอกชนอื่น ฯลฯ ที่มีความพร฾อมและ ศักยภาพ เข฾ามาร฽วมมือในการดูแลเด็ก ปฐมวัย ดังตัวอย฽างของรัฐบาลอังกฤษท่ีมีนโยบาย Neighborhood nurseries ซ่ึงภายใน 4 ปี (ค.ศ. 2001-2004) สามารถมีศูนยแรับเลี้ยงเด็กปฐมวัยแห฽ง ใหม฽เกิดขึ้นในประเทศอังกฤษกว฽า 45,000 แห฽ง ตอบสนองความต฾องการในการ เรียนร฾ูและการศึกษา ปฐมวัยของครอบครัวไดเ฾ ปน็ อยา฽ งดี (เกรยี งศักดิ์ เจริญวงศแศกั ดิ์ ออนไลน)แ 2.5.2 โรงเรียนอนุบาล “ปจใ จัยสําคญั ทสี่ ดุ ในการบรรลุความสาํ เร็จของเด็กที่โรงเรยี นไม฽ใชส฽ ถานะ ทางเศรษฐกจิ สังคม หรือระดับการศกึ ษาของผูป฾ กครอง แต฽เปน็ ความใส฽ใจ และมีส฽วนรว฽ มสนบั สนุนของผ฾ูปกครอง โดยผา฽ นการดูแลที่บา฾ น และการเข฾า รว฽ มกับโครงการพฒั นาเด็ก” เกรยี งศักด์ิ เจริญวงศศแ กั ดิ์ http://www.kriengsak.com/ ในที่น้ี จะขอมุ฽งเน฾นไปที่ประเด็นการมีส฽วนร฽วมของผ฾ูปกครองต฽อโรงเรียน (อนุบาล) ซึ่งจะเป็นการ เสริม พลงั ทดี่ ที ่สี ดุ ต฽อครอบครวั และสง฽ ผลไปถึงการพฒั นาเดก็ ปฐมวัย ลอมบารแดี (Lombard, 1992) ชี้ว฽า องคแประกอบ 3 ประการ ที่จะช฽วยให฾การพัฒนาเด็กมีคุณภาพและ ตอ฽ เนือ่ ง ได฾แก฽ หลกั สตู รพัฒนาการเด็กที่เหมาะสม ความร฽วมมือระหว฽างโรงเรียนกับผู฾ปกครอง และการ สนับสนุนของ ชุมชนกับบริการสังคมท่ีเกี่ยวกับเด็ก องคแประกอบท้ัง 3 ประการน้ี จะเกิดข้ึนจาก ความสัมพันธแท่ีดีระหว฽างครูกับผ฾ูปกครอง เพราะจะช฽วยให฾พ฽อแม฽เข฾าใจ เข฾ามาร฽วมเรียนรู฾หลักสูตร และ นําข฾อแนะนําแนวทางต฽างๆ ไปใช฾ที่บ฾านได฾ เกิดรูปแบบความร฽วมมือกับโรงเรียน สามารถสร฾างเครือข฽าย

254 สนบั สนุนกบั พอ฽ แมผ฽ ปู฾ กครองคนอ่ืน และสามารถนําสวสั ดกิ าร หรือบริการในสังคมมาใช฾ให฾เกิดประโยชนแ สูงสุดได฾เตม็ ที่ เบรดแคมพแ (Bredekamp, 1987) กล฽าวว฽า การทพ่ี ฽อแม฽เข฾ามามีส฽วนร฽วม ใชเ฽ พียงเป็นผลดตี อ฽ เดก็ เพียง ด฾านเดียว แต฽ยังส฽งผลดีถึงพ฽อแม฽ด฾วย พ฽อแม฽จะเกิดความร฾ูสึกมีคุณค฽าในตนเองและมีทักษะ ความสามารถเพม่ิ ขึ้น โดยเฉพาะในกลุ฽มพ฽อแมท฽ ี่มีรายไดน฾ ฾อยหรือเป็นคนส฽วนน฾อยในสังคม ซ่ึงจากเดิมจะ ไม฽มีความกล฾าและไม฽เชื่อม่ันในตนเอง แต฽เม่ือได฾รับการสนับสนุนและเห็นผลสําเร็จจากการท่ีถูก พฒั นาขึ้น คนกลมุ฽ นจี้ ะร฾ูสกึ ดีกับตนเองมากขน้ึ เห็นบทบาทตนเองมาก โครงการเฮดสตารแท (Head Start programs) ในสหรัฐอเมริกา พบว฽า พ฽อแม฽ที่ได฾รับการฝึกฝนและมีประสบการณแ มีแนวโน฾มที่จะ กลายเปน็ คนทก่ี ระตอื รอื รน฾ ต฽อประเด็นสังคมอ่นื ๆ มากขึน้ ด฾วย กระบวนการเสริมพลงั ทส่ี ําคญั ท่จี าํ เป็นต฾องกล฽าวถึงทง้ั ในศนู ยพแ ฒั นาเด็กเล็กและโรงเรียนอนุบาล ได฾แก฽ 1) การสือ่ สารกบั ครอบครวั ซง่ึ แบง฽ ออกเปน็ 2 แบบ ดงั น้ี 1.1) การสื่อสารทางเดียว เป็นการส฽งข฽าวสารข฾อมูลจากศูนยแฯ หรือโรงเรียนผ฽านสื่อ เช฽น หนงั สือ คม฽ู อื จดหมายขา฽ ว หรือจดหมายท่ีส฽งถึงบ฾าน ซึ่งก็จะมีประโยชนแในแง฽ให฾รับรู฾ข฽าวสาร อย฽างไรก็ดี การส่ือสาร ทางเดยี วไมส฽ ามารถจะกระตุน฾ การสนับสนุนของครอบครัวได฾ดเี ทา฽ การสอ่ื สาร 2 ทาง 1.2) การส่ือสาร 2 ทาง เพื่อทําให฾เกิดการแบ฽งปในข฾อมูล รวมไปถึงความเอาใจใส฽ และการ แลกเปล่ียนความรู฾สึกระหว฽างกันไปด฾วย ทําให฾เกิดความไว฾วางใจ เข฾าใจกันและเกิดสํานึกของความ ร฽วมมือร฽วมใจระหว฽าง ศูนยแฯ โรงเรียนกับครอบครัวท่ีมีเด็กปฐมวัย ซ่ึงอาจจะทําได฾ในรูปแบบ เช฽น การ เยี่ยมบ฾าน การโทรศัพทแ การจัด ประชุม การเยี่ยมห฾องเรียน หรือการพูดคุยกันตอนมารับส฽งลูก เป็นต฾น แต฽ท้ังน้ี ศูนยฯแ และโรงเรยี นจะตอ฾ งคํานึงถึง การส่ือสารเชิงบวก และสมํ่าเสมอ โดยเอาใจใส฽สภาพที่เป็น จริงของพ฽อแม฽ผู฾ปกครองด฾วย เช฽น ควรนัดคุยในเวลาท่ี ผู฾ปกครองสะดวก โทรหาตอนเย็น เย่ียมบ฾านใน วนั หยดุ หรอื เวลาเย็น การช฽วยจัดการปใญหาการรับส฽ง เป็นต฾น ไม฽ใช฽เอาความสะดวกของโรงเรียนเป็นตัว ต้ังฝาุ ยเดียว 2) การส่งเสริมให้มีกลุ่ม self help ของพ฽อแม฽ในศูนยแเด็กเล็กและโรงเรียนอนุบาล การท่ี ศูนยแ พัฒนาเด็กปฐมวัย หรือโรงเรียนอนุบาล เปิดพื้นท่ี หรือสนับสนุนให฾กล฽ุมพ฽อแม฽ท่ีมีความสนใจใน เร่อื งเดียวกนั หรอื มี ประสบการณแใกลเ฾ คียงกันได฾จัดเวทแี ลกเปลยี่ นเรยี นร฾ู ไดน฾ ั่งคยุ ปรกึ ษาหารือกัน หรือ มพี น้ื ท่ี กจิ กรรม ให฾ครอบครัว ได฾ทํางานอาสาสมัครด฾วยกัน จะเสริมพลังพ฽อแม฽ได฾ดีมากด฾วยกระบวนการ นี้ พอ฽ แม฽จะได฾รับการเพิ่มเติมความร฾ูจาก ประสบการณแท่ีนํามาแลกเปล่ียนเรียนรู฾กัน และได฾เผยความใน ใจ ปใญหา และช฽วยกันแนะนําหาทางออกแบบเพ่ือนต฽อ เพื่อน รวมทั้งตระหนักในความสําคัญของการ ต฾องมีสว฽ นร฽วมสนบั สนนุ งานของครผู ฾ดู แู ลเด็กในศูนยหแ รือโรงเรยี น 2.5.3 พ้ืนท่ีสาธารณะเพ่ือกิจกรรมครอบครัว ครอบครัวต฾องการพื้นท่ีสาธารณะเพ่ือเป็นพ้ืนที่ได฾ ร฽วม เรียนรู฾ ทํากิจกรรม สนุกสนาน ฯลฯ ท่ีใช฾ร฽วมกับคนอ่ืน ๆ ในชุมชน โดยเฉพาะในเขตเมืองที่

255 ครอบครัวมีพื้นที่ในบ฾าน จํากัด อาศัยอยู฽ในห฾องสี่เหล่ียมบนอาคารสูง ย฽อมต฾องการพ้ืนที่สนามให฾ลูกได฾มี โอกาสวิ่งเล฽น ออกกําลัง ได฾สัมผัสธรรมชาติสีเขียว เป็นต฾น ส฽วนในชนบทแม฾พื้นที่กายภาพรอบบ฾านจะ กว฾างขวางกว฽ามาก มีความเปน็ ธรรมชาตริ อบตัว เด็กมากกวา฽ แตก฽ ม็ กั มีขอ฾ จํากัดในเร่ืองส่ือและอุปกรณแที่ จําเปน็ ดังน้ัน ในการเสริมพลังครอบครัวท่ีมีเด็กปฐมวัยโดยใช฾พื้นที่สาธารณะจําเป็นต฾องพิจารณาพื้นที่ สาธารณะท้ังในชนบทและเขตเมือง ดงั นี้ 1) พื้นท่ีสาธารณะในชนบท ผ฾ูบริหารท฾องถิ่นต฾องทําให฾ม่ันใจว฽า พ้ืนที่สาธารณะของ ครอบครวั ที่ มเี ดก็ ปฐมวยั อาจเป็นพ้ืนทีใ่ นวัด มสั ยิด โบสถแ สนามเด็กเล฽นในโรงเรียน ศาลาอเนกประสงคแ ของหมู฽บ฾าน เป็นต฾น มี ความเพียงพอต฽อจํานวนของเด็กและครอบครัวและมีสภาพที่ดี ชุมชนควรมี กิจกรรมสม่ําเสมอที่รวมเอาคนทุกกล฽ุม เข฾ามาร฽วมกันได฾ใน “ความเป็นชุมชน” มักจะมีเครื่องมือ กระบวนการ วิธีการ กิจกรรมต฽าง ๆ มากมายของ “วัฒนธรรม ชุมชน” ที่จะร฾อยรัดและสร฾างการ แสดงออกถึงความสัมพันธแของชุมชน เช฽น พิธีกรรมทางศาสนา งานบุญประจําปี ธรรมเนียม ประเพณี จารีต งานศิลปวัฒนธรรม การละเล฽น กีฬา ฯลฯ นอกจากผู฾บริหารท฾องถ่ินต฾องจัดหาพื้นท่ี สาธารณะ ดังกลา฽ วแล฾ว ครอบครัวท่ีมีเด็กปฐมวัยก็ควรจะนําตนและลูกเข฾าร฽วมเรียนร฾ู ซึมซับ และเช่ือมต฽อกับพ้ืนที่ สาธารณะของชุมชนให฾เกิดประโยชนตแ อ฽ เนือ่ งดว฾ ย 2) พ้ืนท่ีสาธารณะในเขตเมือง ซึ่งมักมีความแออัดและพ้ืนที่อย฽ูอาศัยขนาดเล็ก พ้ืนที่สาธารณะ ยิ่งมีความสําคัญและจําเป็นเป็นอย฽างย่ิงในการเสริมพลังครอบครัว เช฽น สวนสาธารณะ สนามเด็กเล฽น หอ฾ งสมดุ ที่มี อนิ เทอรแเน็ต ลานกฬี าสําหรับคนทุกวัย พิพิธภัณฑแ ศูนยแนันทนาการสําหรับคนหลากรุ฽น แต฽ ท้ังนี้ ไม฽ว฽าจะอย฽ูในชนบท หรือเมือง ก็จะต฾องเป็นพ้ืนที่สาธารณะท่ีมีคุณภาพ ปลอดภัย และในกรณีท่ีมี เจ฾าหน฾าที่ดูแล ก็ควรพัฒนาเจ฾าหน฾าท่ีให฾ มีความร฾ูความเข฾าใจอย฽างแท฾จริงเกี่ยวกับสมาชิกกลุ฽มต฽าง ๆ รวมทง้ั การเปิดโอกาสให฾ครอบครวั เข฾ามามีส฽วนรว฽ ม สรา฾ ง สัมพนั ธกแ ันในหล฽ุมครอบครัวทม่ี าใช฾บริการดว฾ ย นอกจากน้ี พ้ืนท่ีสาธารณะในที่ต฽าง ๆ จําเป็นต฾องเอาใจใส฽เร่ืองความสะดวกและปลอดภัย เช฽น ดูแล ทางเดนิ หรอื เครอื่ งใช฾ทจ่ี ะชว฽ ยเด็กและผ฾ูสูงอายุด฾วย เช฽น ทางลาด บันไดเล่ือน ลิฟทแ ราวเกาะความ กวา฾ งของประตู และทางเดนิ ทร่ี องรับรถเข็นเดก็ และผ฾ูสงู อายุได฾ บาทวิถที ไ่ี มข฽ รุขระ เปน็ ตน฾ 2.6 รูปแบบการเสริมพลังด้วยการสร้างความรู้ความเข้าใจท่ีถูกต้องแก่สังคมในเร่ือง ครอบครวั ลาํ พังการเสรมิ พลงั ครอบครัวทมี่ เี ดก็ ปฐมวัย ศูนยพแ ัฒนาเด็ก หรือโรงเรียนดังกล฽าวมาข฾างต฾น ยังไม฽สามารถที่จะทําให฾การพัฒนาเด็กปฐมวัยเกิดผลคุณภาพได฾ดังท่ีควร หากสังคมส฽วนใหญ฽ยังไม฽เข฾าใจ เร่ืองการพัฒนาเด็กอย฽างถูกต฾อง เช฽น ถ฾ายังมองกันว฽า “เด็กยังเล็กอย฽ู ให฾แค฽กินอ่ิมนอนหลับก็พอแล฾ว อย฽างอ่นื คอ฽ ยมาทีหลัง” เช฽นนก้ี ็อาจจะทาํ ใหน฾ กั การเมืองท้ังระดับ ประเทศ หรอื ท฾องถ่นิ ละเลย ไม฽กําหนด นโยบายการพัฒนาเดก็ ปฐมวยั ตามทีค่ วร ถ฾าผู฾คนอ่ืน ๆ ในชุมชนหรือสังคมไม฽เข฾าใจการพัฒนาเด็ก ก็อาจจะเรียกร฾องให฾ใช฾งบประมาณ ท฾องถ่ินเพ่ือการ สร฾างสาธารณูปโภค ถนนหนทางเป็นหลัก ไม฽เรียกร฾องงบประมาณเพ่ือการพัฒนาเด็ก

256 กอ฽ น หรอื เม่ือผคู฾ นไม฽เข฾าใจ เห็น พอ฽ แมท฽ บุ ตีเด็ก หรอื เดก็ ถูกกระทาํ ไมเ฽ หมาะสมในโรงเรียนหรือศูนยแเลี้ยง เด็ก ก็ไม฽โต฾แย฾ง ห฾ามปราม ส่ือก็อาจจะเสนอ ภาพที่ไม฽สร฾างสรรคแต฽อการพัฒนาเด็กต฽อไป ผู฾ใหญ฽ท่ัวไปก็ เฉยชากับปใญหาเดก็ เลก็ ที่มองเหน็ เป็นตน฾ ดังน้ัน แม฾จะมีโครงการต฽าง ๆ มากมายที่ส฽งเสริมสุขภาพแม฽ตั้งครรภแ และเด็กปฐมวัย ส฽งเสริม ความ สัมพันธภาพครอบครัว ฯลฯ แต฽ถ฾าสังคมในภาพรวมไม฽มีความร฾ูความเข฾าใจท่ีถูกต฾องเกี่ยวกับการ พัฒนาครอบครัว ก็ยากท่ีจะเกิดความสําเร็จในการพัฒนาเด็กปฐมวัยข้ึนได฾ จึงควรมีการรณรงคแส่ือสาร สรา฾ งความเข฾าใจในเรือ่ งตา฽ ง ๆ ทเี่ ก่ียวขอ฾ งกบั การพัฒนาเด็กปฐมวยั แกส฽ ังคมวงกว฾าง เชน฽ • พฒั นาการเดก็ การพฒั นาสมอง • ความเสมอภาคระหว฽างชาย-หญิงในครอบครวั • บทบาทพ฽อ • การไมใ฽ ช฾ความรุนแรงในครอบครวั และไมใ฽ ชค฾ วามรนุ แรงกบั เด็ก • การมพี นื้ ที่สาธารณะเพือ่ เดก็ และครอบครวั • ความสมั พันธแปยุู า฽ ตายายกับหลาน • ความปลอดภยั ในเด็ก • การสง฽ เสริมเด็กดว฾ ยการอา฽ น ของเล฽น • การเลน฽ คือการเรียนรูข฾ องเด็ก ฯลฯ ความรู฾ความเข฾าใจท่ีสําคัญและจําเป็นเหล฽านี้สามารถใช฾รูปแบบกา รเสริมพลังที่หลากหลาย โดยเฉพาะ ในการสร฾างสรรคสแ ือ่ ประเภทต฽าง ๆ ทั้งโทรทัศนวแ ทิ ยุ สื่อส่งิ พมิ พแ หอกระจายข฽าวชุมชน เคเบิล ทีวี ฯลฯ รวมทั้งสื่อสมัย ใหม฽อย฽าง อินเทอรแเน็ตและ โซเชียลมีเดียแบบต฽าง ๆ ซ่ึงในส฽วนของ สื่อสารมวลชนน้ี จําเป็นที่รัฐจะต฾องมีนโยบายผลักดันให฾สื่อมวลชน ซึ่งในยุคโลกาภิวัตนแได฾กลายเป็นผ฾ูมี บทบาทหลักในการปรับทศั นคติของผคู฾ นให฾เข฾ามาร฽วมมอื สร฾างการเรียนร฾ูแก฽เพ่ือนําไปสู฽การสร฾างค฽านิยม ตอ฽ การพัฒนาเดก็ โดยเฉพาะเดก็ ปฐมวยั อย฽างสรา฾ งสรรคแ นอกจากนี้ท่ีสําคัญมาก ก็คือ การบรรจุหรือสอดแทรกเนื้อหาการพัฒนามนุษยแตั้งแต฽ปฐมวัยใน หลกั สูตร การเรยี นการสอนทุกระดับตง้ั แต฽อนุบาล จนถึงอุดมศึกษาเพื่อให฾พลเมืองทุกคนในประเทศได฾มี โอกาสเรยี นรู฾ทาํ ความเข฾าใจอย฽างเหมาะสมตามวยั 2.7 รูปแบบการเสริมพลังด้วยนโยบายภาครัฐในระดับต่าง ๆ การเสริมพลังครอบครัวท่ีมีเด็ก ปฐมวัยโดยใช฾ นโยบายภาครัฐ มลี กั ษณะท่ีควรพิจารณา 5 ลกั ษณะ ดังนี้ 2.7.1 การมีนโยบาย งบประมาณ แผนงาน ท่ีชัดเจนของหน่วยงานรัฐท้ังระดับประเทศ ระดับจังหวัดและระดับชุมชนท้องถิ่น ที่ตอบสนองสอดคล฾องกับความต฾องการของครอบครัวที่มีเด็ก ปฐมวัยในทุกมิติทั้งด฾านสาธารณสุข การ ศึกษา คุณภาพชีวิต ความปลอดภัย ความมั่นคงทางเศรษฐกิจ ฯลฯ ที่มง฽ุ เป็นหลกั ประกันที่ครบรอบด฾านแก฽ความเข฾มแข็ง ของครอบครัว ตัวอย฽าง เช฽น การมีนโยบายท่ี

257 ทาํ ให฾มน่ั ใจว฽าทกุ ครอบครัวมโี อกาสรายได฾ทางเศรษฐกิจท่ีจะเล้ียงดู ลูกได฾ การมีนโยบายให฾แม฽ลาพักหลัง คลอดได฾โดยได฾รับเงินค฽าจ฾าง การมีนโยบายตรวจสุขภาพมารดาและเด็กเชิงรุก การมีศูนยแพัฒนาเด็กเล็ก และโรงเรียนท่ีมีคุณภาพ ใกล฾บ฾านเพ่ือพ฽อแม฽ไปทํางานได฾ด฾วยความสบายใจเม่ือฝากลูกไว฾ การมีพื้นที่ สาธารณะ ศนู ยแกีฬา-ศิลปะ ห฾องสมดุ ทพี่ ฽อแมจ฽ ะพาเด็กไปเรียนรูแ฾ ละพักผอ฽ นได฾ ฯลฯ 2.7.2 แผนงานควรบรู ณาการเช่ือมโยงทุกมิติระหว่างต่างหน่วยงานไปด้วยกันอย่างกลมกลืน โดยยึด หลกั “ครอบครวั (ที่มเี ด็กปฐมวัยเป็นศูนยแกลาง)” ไม฽ใช฽เอาความสะดวกของหน฽วยงานเป็นตัวต้ัง เชน฽ จัดบริการครบ วงจรและ one stop service ทพ่ี อ฽ แมส฽ ามารถมาแสวงหาทรัพยากรต฽าง ๆ ที่ต฾องใช฾ ในการเลี้ยงดูเด็กปฐมวัยได฾ใน พ้ืนท่ีเดียวกัน เพื่อประหยัดค฽าใช฾จ฽าย เวลา และความปลอดภัยในการนํา ลูกออกมาจากบา฾ น 2.7.3 เน้นการเสริมพลังผ่าน “กลไกและบุคลากรคุณภาพ” ที่ผ฽านมาระบบหลายด฾านเกี่ยวกับ การพัฒนา เด็กปฐมวัยส฽วนใหญ฽ยังขาดคุณภาพ เช฽น สภาพแวดล฾อมของศูนยแพัฒนาเด็ก หรือโรงเรียน อนุบาล ไม฽ได฾มาตรฐาน การขาดอุปกรณแเสริมทักษะพ้ืนฐานท่ีควรมี ครูพ่ีเลี้ยงเด็กขาดการคัดเลือกและ การพัฒนาอย฽างเหมาะสม รวมท้ังการ ได฾รับค฽าตอบแทนและสวัสดิการตํ่า ฯลฯ เหล฽านี้ล฾วนส฽งผลต฽อ คุณภาพในการพัฒนาเด็กท้ังสิ้น ดังน้ัน ภาครัฐจะต฾อง ให฾ความเอาใจใส฽เป็นพิเศษ เพื่อให฾ม่ันใจว฽าทุก กลไกของสังคมมีคณุ ภาพดีพอ ท่คี รอบครัวจะฝากฝงใ ลกู ในช฽วงปฐมวยั ของตนได฾ 2.7.4 การให้พ่อแมค่ รอบครัวเขา้ มามสี ่วนร่วมในการกาหนดระดับนโยบาย ทั้งในบทบาทของ ผป฾ู กครอง ทม่ี ารับบรกิ ารทีจ่ ะต฾องสื่อสารความต฾องการ ปใญหา และร฽วมในการพิจารณาตัดสินใจในเรื่อง ท่ีเก่ียวข฾อง ทงั้ ในฐานะผ฾ู มีสิทธิได฾รบั ประโยชนแจากรฐั ตามกฎหมาย ทง้ั ในฐานะสมาชิกชุมชนที่ร฽วมคิดค฾น หาทางพัฒนาเด็กปฐมวัยให฾ดีเท฽าที่ เงื่อนไขในชุมชนจะจัดการได฾ และพ฽อแม฽กับครอบครัวควรได฾เข฾าร฽วม ในการดําเนินการต฽าง ๆ ที่เหมาะสม เช฽น ในรูปแบบอาสาสมัคร ฯลฯ รวมทั้งในการประเมินคุณภาพ และร฽วมแก฾ไขปใญหาต฽าง ๆ ท่ีเกิดข้ึน ตามหลักการพัฒนา - แบบมีส฽วนร฽วมท่ีว฽า “ร฽วมคิด ร฽วมทํา ร฽วม แกไ฾ ข ร฽วมรบั ประโยชนแ และรว฽ มผดิ รบั ชอบ” 2.7.5 การเปิดโอกาสส่งเสริมให้ภาคส่วนอ่ืน ๆ ได้แก่ ชุมชนท้องถิ่น องค์กรเอกชน หรือภาค ธุรกิจเอกชน เข้ามามีส่วนร่วมในการจัดการเสริมพลังให้แก่ครอบครัวที่มีเด็กปฐมวัยอย่างจริงจัง เพราะแม฾จะเป็นหนา฾ ท่ีโดยตรงของภาครัฐ แต฽ภาครัฐก็ไม฽สามารถที่จะทําได฾สําเร็จด฾วยคุณภาพเพียงฝุาย เดยี ว จะต฾องมีนโยบายที่เชิญชวน เปิดโอกาส เพ่ือให฾ภาคส฽วนอ่ืน ๆ เข฾ามาร฽วมรับผิดชอบ ดําเนินการให฾ เกิดความหลากหลายและอดุ มสมบรู ณเแ พยี งพอต฽อความ ต฾องการของครอบครัว สรุปได฾ว฽าการเสริมพลังครอบครัวท่ีมีเด็กปฐมวัย เป็นความจําเป็นอย฽างยิ่งของสังคมที่มีความมุ฽ง มันจะไปส฽ูการเป็น สังคมที่เข฾มแข็งและม่ันคงในระยะยาว เพราะไม฽มีการลงทุนใดท่ีคุ฾มค฽าที่สุดเท฽าการ ลงทนุ ในเดก็ ปฐมวยั -วัยแรก ของชวี ติ โดยสงั คมต฾องตระหนกั ความสําคญั ของครอบครวั รัฐและสงั คมไม฽มี หน฾าท่ีทําภารกิจของครอบครัวแทน ครอบครัว เพราะไม฽มีใครหรือสถาบันใดสามารถดูแลพัฒนาเด็ก

258 ปฐมวัยได฾ดีเท฽าครอบครัวรัฐและสังคมจึงต฾องจัดสรร การสนับสนุนเสริมพลังแก฽ครอบครัว เพื่อให฾ ครอบครัวทําหน฾าท่ีของตนได฾ดีที่สุด เต็มศักยภาพที่สุด โดยทุกการเสริม พลัง จะต฾องคํานึงถึงความ ต฾องการอยา฽ งแท฾จริงของครอบครวั เปดิ โอกาสสําคัญ 2 ด฾านแก฽ครอบครัวที่มีเด็กปฐมวัย อย฽างเต็มที่ น่ัน คือ เปิดโอกาสเรียนร฾ู กับ เปิดโอกาสให฾ครอบครัวเข฾ามามีส฽วนร฽วมในทุกกระบวนการ ท้ัง “ร฽วมคิด ร฽วม ทํา ร฽วมแก฾ไข รว฽ มรบั ประโยชนแ และรว฽ มรับผิด-รับชอบ” ในกระบวนการเสริมพลังนั้นมีได฾ทั้งการเสริมพลังโดยตรงไปยังครอบครัวและการเสริมพลัง ทางอ฾อม ด฾วยการ สร฾างเครื่องมือ กลไกระบบต฽าง ๆ ท่ีให฾เก้ือหนุนให฾ครอบครัวมีความสะดวกในการ ดําเนินการสรา฾ งการเปลย่ี นแปลง ดว฾ ยตนเอง กระบวนการเสริมพลังท้ังหมดดังกล฽าวมาในหน฽วยการศึกษาหน฽วยน้ี ไม฽ต฾องการเน฾นไปที่รูปแบบ หรอื วธิ กี าร เพียงอย฽างเดยี ว แตม฽ ฽ุงเนน฾ ให฾ผเ฾ู รยี นเกิดความคิด ความเขา฾ ใจ ใช฾การคดิ วิเคราะหแ และสรุปส่ัง สมหลักคิดในเร่ือง ท้ังหมดให฾ถ฽องแท฾ แล฾วจึงนําหลักการเหล฽านี้ไปปรับประยุกตแพัฒนาวิธีการใหม฽ ๆ ใน การเสริมพลงั ครอบครวั ทมี่ เี ดก็ ปฐมวัยอย฽างสรา฾ งสรรคตแ ฽อไป

259 บรรณานกุ รม เกรียงศักดิ์ เจริญวงศแศักดิ์ (ม.ป.ป.) ค฾นคืนวันท่ี 15 พฤศจิกายน 2556 จาก http:// www.kriengsak.com/ สํานกั กิจการสตรและสถาบนั ครอบครวั กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยแ (ม.ป.ป.) เอกสารนโยบายและยุทธศาสตรแการพัฒนาสถาบันครอบครัว พ.ศ. 2547-2556 เอกสารอัด สาํ เนา สาํ นกั งานเลขาธิการสภาการศกึ ษาแหง฽ ชาติ(2554) แผนยุทธศาสตรแชาตดิ ฾านเด็กปฐมวัย (แรกเกิดถึงก฽อน เข฾า ประถมศึกษาปีท่ี1 ตามนโยบายรัฐบบาลด฾านเด็กปฐมวัย) (2555-2559)กรุงเทพมหานคร สาํ นักงาน เลขาธิการสภาการศึกษาแหง฽ ชาติ สุภาวดี หาญเมธี (2550) เส฾นทางครอบครวั เข฾มแขง็ กรงุ เทพมหานคร สถาบันรกั ลูก Ambrores, S.A., Bridges, M. W., DiPieto, M., Lovett, M.C., & Norman, M. K. (2010). How learning works:Seven research-based principles for smart teaching, San Francisco, CA Jossey-Bass Retrieved November 21, 2013, from http://www.cidde. pitt.edu/ta- handbook/teaching-and- learning- principles definition-learning. Barlow, J. (2002). Personally involved father figures enhance kids’learning in School. University of lllinois at Urbana-Champaign. Retrieved November 15, 2013. from http://www.eurekaler. leases/2002-04/uoia-pif040202.php. Borr, D.,& Cochran, M. (June, 1992). Understanding and supporting empowerment: Redefining the professional role. Empowerment and Family Support Bulletin, 2 (3). Blanchard, K., Carlos, J. P., & Randolph, A. (2001). Empowerment takes more than a minute. San Francisco, CA: Barrett & Koehler Publishers Inc. Bredekamp, S. (1987). Developmentally appropriate practice in early childhood programs serving children from birth through age eight. Washington, DC: NAEYC. Child, Youth and Family. (n.d.). Windows of opportunity. Retrieved November 1, 2013, from http://www. cyf.govt.nz/documents/info-for-caregivers/fds-cd- windows-of-op-dec11-hu.pdf Cochran, M. (1986). The parental empowerment process: Building on family strengths. In J. Harris (Ed.).

260 Child psychology in action: Linking research and practice (pp.12-33). Brookline, MA: Croon HelmPublishers. Cornell Empowerment Group. (October, 1989). Empowerment through family support. Networking Bulletin:Empowerment and Family Supports. Currie. J. M. & Thomas, D. (1995). Does head start make a difference? The American Economic Review, 85 (3), 341-364. Czuba, C. E. (1999). Empowerment: What is it? Retrieved November 1, 2013, from http://www.joe.org/ joe/1999october/comm1.php. David, D. (2009). Child's education: Role of family in influencing and educating a child. Retrieved November21, 2013, from http://www.saching.com/Article/ Child-s- Education-- Role -of-Family- in-Influencing -and- Educating-a- Child/3494 Dean, C. (1993). Strengthening families: From \"deficit” to “empowerment, Empowerment and Family Support, Cornell University. Generations United. (2010). Retrieved November 15, 2013, from www.gu.org.

261 หน่วยท่ี 8 การมสี ว่ นรว่ มของครอบครวั และชุมชนในการพฒั นาเด็กปฐมวยั ความหมายและความสาคญั ของการมีสว่ นรว่ มของชมุ ชนกับครอบครวั ในการพัฒนาเด็กปฐมวัย ครอบครัวจะเข฾มแข็งได฾น้ันจําเป็นอย฽างยิ่งท่ีต฾องรักษาความสุขของสมาชิกในครอบครัว ความ และความสัมพันธแอันดีงามให฾ดํารงอยู฽ได฾ท฽ามกลางปใญหาและอุปสรรคต฽าง ๆ ทั้งน้ี พ้ืนฐานของการเป็น ครอบครัว เข฾มแข็งนั้น นอกจากสมาชิกในครอบครัวท่ีต฾องห฽วงใย เห็นคุณค฽าซ่ึงกันและกัน และมีความ ผูกพันกันแล฾ว การ ส฽วนหน่ึงของชุมชนท่ีร฽วมมือกันเพ่ือพัฒนาเด็กปฐมวัยในครอบครัว และพร฾อมใจ รับมอื ตอ฽ การเปลยี่ นแปลงต฽าง ๆ นับว฽าเป็นส฽วนสาํ คญั อยา฽ งยง่ิ ท่ชี ฽วยให฾ครอบครวั เข฾มแข็ง 1. ความหมายของการมีส่วนร่วมของชมุ ชนกบั ครอบครวั ในการพัฒนาเด็กปฐมวัย 1.1 ความหมายของการมีส่วนร่วม การมีส฽วนร฽วมก฽อให฾เกิดผลดีต฽อการขับเคล่ือนองคแกรหรือ เครอื ขา฽ ย เพราะมีผลในทางจติ วทิ ยาเปน็ อย฽างย่ิง กล฽าวคือ ผ฾ทู ่ีเข฾ามามสี ว฽ นร฽วมยอ฽ มเกดิ ความภาคภูมิใจที่ ได฾เป็นส฽วนหนึ่งของ การบริหารจัดการ ความคิดเห็นถูกรับฟใงและนําไปปฏิบัติเพื่อการพัฒนาเครือข฽าย และที่สําคัญผ฾ูท่ีมีส฽วนร฽วมจะมี ความรู฾สึกเป็นเจ฾าของเครือข฽าย ความร฾ูสึกเป็นเจ฾าของจะเป็นพลังในการ ขับเคลื่อนเครือข฽ายที่ดีท่ีสุด โดยความหมาย ของการมีส฽วนร฽วมน้ัน มีนักวิชาการหลายคนได฾ให฾ ความหมายไว฾ในหลากหลายทศั นะ อาทิ โกวทิ ยแ พวงงาม (2541) ได฾ให฾ความหมายของคําว฽า “การมีส฽วนร฽วม” ว฽า หมายถึง กระบวนการ ของกล฽ุมบุคคล และองคแกรต฽าง ๆ ในชุมชนมีการร฽วมคิด ร฽วมตัดสินใจ และร฽วมลงมือปฏิบัติ โดยมีความ เขา฾ ใจปใญหาของตนและ ตระหนกั ถึงสิทธิ์ของตนที่มีต฽อส่ิงน้ัน ซึ่งความร฾ูสึกเหล฽านี้จะเกิดข้ึนได฾ด฾วยการที่ บุคคล ได฾รับข฾อมูลใหม฽ท่ีช฽วยเสริม พลังอํานาจ ความคิด และได฾รับโอกาสในการร฽วมวิเคราะหแ และการ ตัดสินใจกําหนดเปูาหมายในกจิ กรรมเหลา฽ นนั้ สายสุนียแ ปวุฒินันนทแ (2541:41) ได฾กล฽าวถึงการมีส฽วนร฽วมว฽า หมายถึงการที่ปใจเจกบุคคลกล฽ุม คนหรือองคแกร ประชาชนได฾อาสาเข฾ามามีส฽วนร฽วมในการตัดสินใจการดําเนินโครงการ การแบ฽งปใน ผลประโยชนแและการประเมินผล โครงการพัฒนาด฾วยความสมัครใจ โดยปราศจากข฾อกําหนดท่ีมาจาก บุคคลภายนอกและเป็นไปเพื่อตอบสนองต฽อ ความต฾องการของสมาชิกในชุมชน รวมท้ังอํานาจในการ แบ฽งปในผลประโยชนแที่เกิดจากการพัฒนาให฾กับสมาชิกด฾วย ความพึงพอใจ และผ฾ูเข฾ามามีส฽วนร฽วมมี ความรส฾ู กึ เปน็ เจา฾ ของโครงการดว฾ ย สิริพัฒนแ ลาภจิตร (2550: 28) ได฾ให฾ความหมายของการมีส฽วนร฽วมไว฾ว฽า การมีส฽วนร฽วม (Participation) เป็นกระบวนการสื่อสารในระบบเปิด ซ่ึงเป็นการส่ือสารสองทางระหว฽างบุคคล กลุ฽ม บคุ คล ชมุ ชน หรอื องคแการในการ ดําเนินกิจกรรมใดกิจกรรมหน่ึงหรือหลายกิจกรรมท้ังเป็นทางการและ ไม฽เป็นทางการ ซึ่งการมีส฽วนร฽วมจะเก่ียวข฾อง กับกระบวนการให฾ประชาชนเข฾ามามีส฽วนเกี่ยวข฾องในการ ดําเนินงานพัฒนา ร฽วมคิด ร฽วมตัดสินใจร฽วมการดําเนินการ และร฽วมรับผลประโยชนแโดยมีเปูาหมาย

262 เพื่อให฾บรรลุจุดม฽ุงหมายร฽วมกันของกล฽ุม และเป็นการเสริมสร฾างความสามัคคี ความรู฾สึกร฽วมรับผิดชอบ กับกลม฽ุ ด฾วย นิรันดรแ จงวฒิเวศยแ (2527: 183) ได฾สรุปความหมายของการมีส฽วนร฽วมว฽า หมายถึง การ เก่ียวข฾องทางด฾าน จิตใจและอารมณแของบุคคลหนึ่งในสถานการณแกล฽ุม ซึ่งผลของการเกี่ยวข฾องดังกล฽าว เป็นเหตุเร฾าใจให฾กระทําการให฾บรรลุจุดม฽ุงหมายของกล฽ุมน้ันและทําให฾เกิดส฽วนร฽วมรับผิดชอบกับกลุ฽ม ดงั กลา฽ วน้นั ดว฾ ย นรินทรชแ ัยพฒั นพงศา (2546: 4) ได฾สรปุ ความหมายของการมสี ว฽ นร฽วมว฽า คือ การที่ฝุายหน่ึงฝุาย ใดท่ีไม฽เคย ได฾เข฾าร฽วมในกิจกรรมต฽าง ๆ หรือเข฾าร฽วมการตัดสินใจหรือเคยมาเข฾าร฽วมด฾วยเล็กน฾อยได฾เข฾า ร฽วมด฾วยมากข้ึน เป็นไง อย฽างมีอิสรภาพ เสมอภาค มิใช฽มีส฽วนร฽วมอย฽างผิวเผินแต฽เข฾าร฽วมด฾วยอย฽าง แท฾จริงยิ่งขึน้ และการเข฾ารว฽ มนนั้ ต฾อง เรม่ิ ต้ังแตข฽ น้ั แรกจนถึงข้ันสดุ ท฾ายของโครงการ ดังน้ันการมีส฽วนร฽วมจึงเป็นกระบวนการท่ีกล฽ุมบุคคล องคแกรต฽างๆ ในชุมชนร฽วมกันท฽ุมเทพลัง กาย พลังใจ และสติปใญญาในการดําเนินงานอย฽างใดอย฽างหน่ึงหรือหลายอย฽างท้ังท่ีเป็นทางการและไม฽ เป็นทางการ โดยมเี ปาู หมาย เพ่ือให฾บรรลุจุดม฽งุ หมายร฽วมกันของกล฽มุ 1.2 ความหมายของชุมชน โดยทั่วไป คําว฽า ชุมชนมักมีความเข฾าใจในมิติทางภูมิศาสตรแ ซึ่ง หมายถงึ พืน้ ท่ี กายภาพแต฽ความหมายในอีกมติ ิหนึง่ ของคาํ ว฽าชมุ ชนจะเปน็ ในมิตทิ างสังคมวทิ ยาซึ่งจะเน฾น ไปท่ีลักษณะความสัมพันธแ ของคนว฽ามีปฏิสัมพันธแร฽วมกันอย฽างไรบ฾าง ไม฽ว฽าจะเป็นความสนใจ ผลประโยชนแ ความต฾องการ ปใญหา วัฒนธรรม เป็นต฾น เช฽น การรวมกลุ฽มกันของเกษตรกรทั่วประเทศ เรียกร฾องให฾รฐั บาลแกป฾ ใญหาราคาผลผลิตตกต่ํา หรือคนที่ เขา฾ มารว฽ มกนั ใช฾สื่อสังคมออนไลนแอย฽างเฟสบุ฿ค อินสตาแกรม การซ้ือขายสินค฾าผ฽านอินเทอรแเน็ต ก็ถือว฽าเป็นชุมชน เช฽นกันเพราะว฽ามีความต฾องการ ความสนใจที่ตรงกัน ซึ่งจะสังเกตได฾ว฽า ชุมชนในมิตินี้จะเน฾นความสัมพันธแโดยไม฽ได฾ เน฾นพ้ืนที่ จึงทําให฾ ความหมายของชุมชนกว฾างกวา฽ ความหมายในมิติทางภูมิศาสตรแ และในปใจจุบันอาจมีความหมาย รวมถึง มิติทางจิตวิทยา ในมิติน้ีจะเน฾นในด฾านความร฾ูสึกของคนท่ีมีต฽อกันและกัน อย฽างความรัก ความผูกพัน ความ เอ้ืออาทร ความซื่อสัตยแและความจงรักภักดี ซึ่งจะเห็นว฽า ความรู฾สึกเหล฽าน้ีล฾วนเกิดมาจาก ความสัมพันธแของคนและ แปรผันตามกันด฾วย เช฽น กลุ฽มคนที่มีปใญหาลักษณะเดียวกันก็จะมีความรัก ความเข฾าใจ และเอ้ืออาทรซ่ึงกันและกัน ตามไปด฾วย และทั้งหมดก็เป็นการขยายความเข฾าใจใน ความหมายของคําว฽า “ชุมชน” เพ่ิมมุมมองในการเลือกใช฾ ความหมายที่ตรงกับการทํางานร฽วมกันใน ชุมชนมากท่สี ดุ หรอื จะเปน็ การผสมผสานความหมายต฽าง ๆ เข฾าด฾วยกัน และกลั่นออกมาเป็นคําว฽าชุมชน ในแบบฉบบั ของตนเอง 1.3 การมีส่วนร่วมของชุมชนในการทางานร่วมกับครอบครัวที่มีเด็กปฐมวัย การมีส฽วนร฽วม (participation) เป็นผลมาจากการเห็นพ฾องกันในเรื่องของความต฾องการและทิศทางของการ เปลี่ยนแปลง ซง่ึ จะต฾องมีมากจนเกิด ความคิดริเร่ิมโครงการเพ่ือการปฏิบัติ ทั้งน้ี เหตุผลแรกของการที่มี คนมารวมกันได฾ คือ จะตอ฾ งตระหนักว฽า การ กระทําทั้งหมดท่ีกระทําโดยกลุ฽มผู฾นําชุมชนหรือกระทําผ฽าน

263 องคกแ ร (organization) ผู฾นําชุมชนหรือองคแกรจะต฾องเป็น เสมือนตัวนําให฾บรรลุถึงความเปลี่ยนแปลงได฾ (ยพุ าพร รูปงาม 2545: 5) “การมีส฽วนร฽วมของชุมชน” ตามความหมายของสํานักส฽งเสริมการมีส฽วนร฽วมของประชาชน (2552: 10) เป็นกระบวนการที่คนในชุมชนและผู฾ท่ีมีโอกาสได฾เข฾าร฽วมในการรับรู฾ เรียนร฾ู ทําความเข฾าใจ ร฽วมแสดงทัศนะ ร฽วม เสนอปใญหา/ประเด็นท่ีสําคัญท่ีเก่ียวข฾อง ร฽วมคิดแนวทาง ร฽วมแก฾ปใญหา ร฽วมใน กระบวนการตัดสนิ ใจ และ รว฽ มกระบวนการพัฒนา นอกจากน้ี นักวิชาการหลายคนได฾ให฾ความหมายของการมีส฽วนร฽วมของชุมชนไว฾ในหลากหลาย ทัศนะ อาทิ ชิต นิลพานิช และกลธน ธนาพงศธร (2532. 350) ได฾แสดงให฾เห็นว฽า การมีส฽วนร฽วมของ ประชาชนในการ ดําเนินกิจกรรมหรือโครงการใด ๆ หมายถึง การที่ประชาชนจากทุกภาคส฽วนได฾เข฾ามี ส฽วนร฽วมหรือเข฾ามีส฽วนเกี่ยวข฾อง ในการดําเนินงานข้ันตอนใดขั้นตอนหน่ึงหรือทุกข้ันตอนแล฾วแต฽ เหตุการณจแ ะเอ้อื อํานวย วันรักษแ มิ่งมณีนาคิน (2531 : 10) ได฾สรุปว฽า การมีส฽วนร฽วมของชุมชนเป็นการเข฾าร฽วมอย฽างแข็ง ขันและอย฽าง เต็มท่ีของกล฽ุมบุคคลผ฾ูมีส฽วนได฾เสียในทุกข้ันตอนของโครงการหรืองานโดยเฉพาะอย฽างยิ่ง การมีส฽วนร฽วมในอํานาจการ ตัดสินใจและหน฾าท่ีความรับผิดชอบการมีส฽วนเข฾าร฽วมจะเป็นเคร่ืองประกัน ว฽าส่งิ ทผี่ ฾มู สี ว฽ นได฾สว฽ นเสยี ตอ฾ งการท่สี ุดนัน้ ไดร฾ ับการตอบสนองและทาํ ให฾มีความเป็นไปได฾มาก ขนึ้ อย฽ูกบั วา฽ สงิ่ ทท่ี ําไปน้นั จะตรงกบั ความต฾องการทแ่ี ทจ฾ ริงและม่ันใจมากขึ้นว฽าผู฾เข฾าร฽วมทุกคนจะได฾รบั ประโยชนเแ สมอ หน฾ากนั องคแการสหประชาชาติ (United Nation, 1981 : 5) และรีเดอรแ (Reeder. 1974: 39) ได฾ให฾ ความหมายเจาะ การมีส฽วนร฽วมของชุมชนว฽า เป็นการปะทะสังสรรคแทางสังคมทั้งในลักษณะการมีส฽วน รว฽ มของปใจเจกบคุ คลและการมีส฽วนรว฽ มของกลุม฽ ประชาชนต฽อการตัดสนิ ใจนโยบายทเี่ กย่ี วกับการ ในทํานองเดียวกัน ทวีทอง หงษแวิวัฒนแ (2527: 2) มีความเห็นว฽า การมีส฽วนร฽วมของชุมชนเป็น สิทธิของประชาชนต฽อการตัดสินใจนโยบายท่ีเก่ียวกับการจัดสรร(allocation) และการใช฾ประโยชนแ (utilization) ของทรัพยากร - การผลิตซ่ึงเป็นความจําเป็นท่ีประชาชนต฾องเข฾าร฽วมในการวางแผน เพ่ือ การกินดีอย฽ูดี และสามารถตอบ การพัฒนาให฾ผ฾ูคนได฾รับประโยชนแเพื่อการผลิต การบริการ และส่ิง อํานวยความสะดวกสาธารณะด฾วย และการ ความต฾องการของชุมชนของตน ส฽วนร฽วมคือการท่ีประชาชน เข฾าไปมีส฽วนในการตัดสินใจในระดับต฽างๆ ทางการจัดการบริการทางการเมือง เพื่อกําหนด สําหรับ สุชาดา จักรพิสทุ ธ์ิ (2547) ได฾แบ฽งการมสี ว฽ นรว฽ มจัดการศึกษาของชุมชน ออกเป็น 2 ลกั ษณะ ได฾แก฽ 1) ลกั ษณะการมสี ่วนร่วมของชุมชนจากความเกยี่ วขอ้ งทางด้านเหตุผล โดยการเปิดโอกาสเท ลง องคแกรต฽าง ๆ ในชุมชน ประชาชนมีบทบาทหลักตามสิทธิ หน฾าท่ีในการเข฾ามามีส฽วนร฽วมในการ ดาํ เนนิ งาน ตงั่ แต฽ การคิดริเร่ิม การพิจารณาตัดสินใจ การวางแผน การร฽วมปฏิบัติและการรับผิดชอบใน

264 ผลกระทบที่เกิดขนึ้ รวมทัง้ การสง฽ เสริม ชกั นาํ สนบั สนนุ ให฾การดําเนนิ งานเกิดผลประโยชนตแ อ฽ ชุมชนตาม จดุ ม฽ุงหมายทก่ี ําหนดดว฾ ยความสมคั รใจ 2) ลักษณะการมีส่วนร่วมของชุมชนจากความเกี่ยวข้องทางด้านจิตใจ เป็นการมีส฽วนร฽วมของ ชุมชน ท่ีเกิดจากความเกี่ยวข฾องทางด฾านจิตใจ อารมณแ รวมท้ังค฽านิยมของประชาชนก็เป็นเคร่ืองช้ีนํา ตนเองให฾เขา฾ มามี ส฽วนร฽วมแสดงความคิดริเรมิ่ สรา฾ งสรรคแและการกระทําให฾บรรลุวตั ถุประสงคแทีก่ าํ หนดไว฾ ทําให฾ผู฾ที่เข฾ามามีส฽วนร฽วม เกิดความผูกพัน มีความรู฾สึกรับผิดชอบต฽อกิจกรรมท่ีดําเนินงานด฾วยความ สมคั รใจ แนวคิดและทศั นะที่ได฾กล฽าวมาทั้งหมดสามารถสรปุ ไดว฾ า฽ การมีส฽วนร฽วมของประชาชนหรือชุมชน เกดิ ขนึ้ จากเปูาหมายทต่ี ฾องการ คา฽ นยิ ม ความเช่อื วฒั นธรรมประเพณี ความผกู พัน การเสรมิ แรง โอกาส ความสามารถ และ การสนับสนุน นอกจากน้ี การมีส฽วนร฽วมยังกระต฾ุนให฾ชุมชนสามารถแสดงออกซ่ึง ความต฾องการของตน การจัดลําดับ ความสําคัญ การเข฾าร฽วมในการพัฒนา และความต฾องการได฾รับ ประโยชนจแ ากการพฒั นานน้ั โดยเน฾นการใหอ฾ ํานาจใน การตัดสนิ ใจแก฽ชมุ ชนและเป็นกระบวนการท่ีทําให฾ ชุมชนมีความสมัครใจเข฾ามามีส฽วนในการกําหนดการเปล่ียนแปลง เพ่ือชุมชนเองโดยมีส฽วนในการ ตัดสนิ ใจเพือ่ ตนเอง ทง้ั นี้ มิใชก฽ ารกําหนดกรอบความคดิ จากบคุ คลภายนอก จึงเหน็ ไดว฾ ฽า การมสี ว฽ นร฽วมของประชาชนในฐานะสมาชิกของสังคม ไม฽ว฽าจะในบริบทของการพัก เบา สังคม เศรษฐกิจ การเมืองหรือวัฒนธรรม ย฽อมเป็นสิ่งที่แสดงให฾เห็นถึงการพัฒนาการรับร฾ู และภูมิ ปใญญาในการ กําหนดชีวิตของตัวเองที่จะจัดการควบคุมการใช฾และการกระจายทรัพยากรท่ีมีอยู฽เพื่อ ประโยชนแต฽อการดํารงชีวติ ตามความจาํ เปน็ อย฽างสมศักดศ์ิ รี ผลของการมสี ว฽ นร฽วมจงึ ทําให฾ผู฾มีส฽วนร฽วมได฾ พัฒนาการเรยี นรูแ฾ ละภมู ิปญใ ญาของตนอยา฽ งแทจ฾ รงิ ด฾วยเหตุน้ี การมีส฽วนรวมของชุมชนกับครอบครัวในการพัฒนาเด็กปฐมวัยจึงเป็นกระบวนการที่ ชุมชนร฽วมมือกับครอบครัวท่ีมีเด็กปฐมวัยในกิจกรรมต฽าง ๆ เพื่อช฽วยพัฒนาให฾ครอบครัวเกิดการเรียนร฾ู สามารถค฾นหาปใญหาของตน ดําเนินการวางแผน และตัดสินใจแก฾ปใญหาเพ่ือส฽งผลให฾การพัฒนาเด็ก ปฐมวัยเป็นไปอยา฽ งมปี ระสิทธิภาพ 2. ความสาคัญของการส่วนร่วมของชุมชนกับครอบครวั ในการพฒั นาเด็กปฐมวัย ในค.ศ. 1975 กลุ฽มผู฾เช่ียวชาญขององคแการสหประชาชาติได฾ให฾ข฾อเสนอแนะไว฾ว฽าการมีส฽วนร฽วม ของประชาชน เปน็ คําทไี่ มอ฽ าจกําหนดนิยามความหมายเดยี วทค่ี รอบคลุมได฾ เพราะความหมายของการมี ส฽วนร฽วมอาจแตกต฽างกันไป ในแต฽ละประเทศหรือแม฾แต฽ในประเทศเดียวกันก็ตามอย฽างไรก็ตาม กลุ฽ม ผ฾ูเช่ียวชาญดังกล฽าวได฾กล฽าวถึงความสําคัญ ของการมีส฽วนร฽วมของประชาชน โดยครอบคลุมประเด็น ตา฽ งๆ (United Nation, 1975) ดังนี้ 1. ชว฽ ยสร฾างโอกาสท่ีเอ้อื ให฾สมาชิกทุกคนของชุมชนและของสังคมได฾ร฽วมกิจกรรมซึ่งนําไปส฽ู และ มีอทิ ธพิ ล ตอ฽ กระบวนการพัฒนา และเอ้อื ใหไ฾ ด฾รับประโยชนจแ ากการพัฒนาโดยเทา฽ เทยี มกนั

265 2. ช฽วยสะท฾อนความร฽วมมือร฽วมใจท่ีเอ้ือให฾เกิดความพยายามพัฒนา การแบ฽งสรรผลประโยชนแ จากการ พัฒนาโดยเท฽าเทียมกัน และการตัดสินใจเพ่ือกําหนดเปูาหมาย นโยบายและการวางแผน ดําเนินการโครงการพฒั นา ทางเศรษฐกิจและสังคม 3. สนบั สนนุ ใหเ฾ กิดการเช่ือมโยงระหว฽างประชาชนและทรัพยากรเพ่ือพัฒนากับประโยชนแที่ได฾รับ จากการ ลงทุนดังกล฽าว กล฽าวอีกนัยหนึ่งก็คือ การมีส฽วนร฽วมของประชาชนในการตัดสินใจ ไม฽ว฽าระดับ ท฾องถิ่น ภูมิภาค และ ระดับชาติช฽วยก฽อให฾เกิดความเช่ือมโยงระหว฽างสิ่งที่ประชาชนลงทุนลงแรงกับ ประโยชนทแ ไ่ี ด฾รับ นอกจากน้ี การมีส฽วนร฽วมยังมีความจําเป็นต฽อการบริหารหรือการจัดการองคแกร ดังนี้ 1. ก฽อให฾เกิดความเข฾าใจร฽วมกันในการปฏิบัติงานท่ีมุ฽งหวัง 2. เป็นกระบวนการตัดสินใจที่สามารถรองรับ พฤติกรรมของบุคคลในองคกแ รได฾กว฾างขวางและเกิดการยอมรับได฾ 3. เป็นหลักการของการบริหารท่ีอาศัยการดําเนินการเชิงวิเคราะหแอย฽างมีเหตุผลเพ่ือความคิดที่ เปิดกวา฾ งและ การระดมความคิดซง่ึ นาํ ไปสูก฽ ารตดั สนิ ใจได฾ 4. สามารถลดชอ฽ งว฽างของระบบการสอ่ื สารในองคแกรและขจัดปใญหาความขัดแย฾งได฾ 5. ชว฽ ยให฾ผูม฾ สี ว฽ นร฽วมเกดิ ความร฾สู ึกความเป็นเจ฾าของ (Ownership) และทําให฾ผ฾ูมีส฽วนร฽วมหรือผู฾ มีส฽วนได฾ ส฽วนเสียนั้น ยินยอมปฏิบัติตาม (compliance) และรวมถึงตกลงยอมรับ (Commitment) ได฾ อยา฽ งสมคั รใจ เต็มใจ และสบายใจ จากแนวคิดดังกล฽าวจึงเห็นได฾ว฽า การมีส฽วนร฽วมของชุมชนกับครอบครัวเพื่อพัฒนาเด็กปฐมวัยมี ความสาํ คญั พอสรุปได฾ ดังนี้ 1. ชว่ ยพัฒนากระบวนการรู้คิดของประชาชน ซง่ึ ก็คือ สมาชิกในชุมชนกับครอบครัวมีส฽วนร฽วม ในการ ดําเนินโครงการหรือกิจกรรมท่ีเก่ียวกับครอบครัวและเด็กปฐมวัยนับต้ังแต฽เร่ิมต฾นจนส้ินสุดภาระ งาน ได฾แก฽ การร฽วม กันคน฾ หาปญใ หา การวางแผนการตดั สินใจการระดมทรัพยากรและเทคโนโลยีท฾องถ่ิน การบรหิ ารจดั การ การตดิ ตาม ประเมินผล รวมทัง้ การรบั ผลประโยชนแที่เกิดขน้ึ จากการดาํ เนินงาน 2. ช่วยส่งเสริมสิทธิและพลังอานาจของประชาชนท่ีทางานร่วมกันในการพัฒนาขีด ความสามารถของตน เพื่อการจัดการรักษาผลประโยชนแของกล฽ุม ควบคุมการใช฾และการกระจาย ทรพั ยากรของชมุ ชนอันจะก฽อใหเ฾ กดิ ผลประโยชนแสูงสุดจากการพฒั นา 3. ช่วยให้ผู้มีส่วนร่วมเกิดความรู้สึกรับผิดชอบร่วมกันในการพัฒนาเด็กปฐมวัย โดยพัฒนา ความร฾ูสกึ ของ การเปน็ เจา฾ ของและทําใหผ฾ ฾มู ีสว฽ นได฾ส฽วนเสียซงึ่ หมายถงึ สมาชกิ ในครอบครัวและสมาชิกใน ชุมชนยินยอมปฏิบัตติ าม รวมถึงตกลงยอมรับในบทบาทหนา฾ ท่ีของตนไดอ฾ ย฽างเต็มใจ อาจกล฽าวได฾ว฽า การมีส฽วนร฽วมของชุมชนในการพัฒนาครอบครัวที่มีเด็กปฐมวัยมีผลกระทบเชิง บวก ล฾าเดก็ ครอบครัว ชุมชน และประเทศชาติ ดังนี้ 1. ผลกระทบตอ่ ตวั เดก็ คอื สร฾างและพัฒนาเครือข฽ายการพัฒนาเด็กปฐมวัยอย฽างรอบภาพ การ การจดั การในท฾องถน่ิ อาทิ อาสาสมัครสาธารณสุข และปราชญแชาวบา฾ น

266 2 ผลกระทบตอ่ ครอบครวั คือ เสริมสร฾างพลงั ความรู฾ โดยมีพื้นท่ีแลกเปล่ียนเรยี นรู฾ทั้งในส฽วนของ ความร฾ู ทักษะ เคล็ดลับในการดูแลเด็กปฐมวัย เสริมพลังใจให฾พ฽อแม฽มีความหวังและกําลังใจในการดูแล เดก็ ปฐมวัย พรอ฾ มกบั การเรียนรู฾รว฽ มกับเครือขา฽ ยครอบครวั ในลักษณะเดยี วกัน 3. ผลกระทบต่อชุมชน คือ ช฽วยสร฾างภูมิคุ฾มกันทางสังคม ท้ังในส฽วนของการเฝูาระวังสภาวการ ณะ ต฽าง ๆ ที่จะเกิดข้ึน เป็นการปูองกันปใญหาและการวางแผนเพื่อเตรียมการรับมือกับปใญหา รวมท้ัง เปน็ การสนับสนุน ทรพั ยากรท่จี ําเป็นตอ฽ การฟ้นื ฟแู ละเยียวยาครอบครัวในชุมชน 4. ผลกระทบต่อประเทศชาติ คอื สร฾างรากฐานการพัฒนาสงั คมทีม่ ่นั คงในอนาคต การมีส฽วนร฽วมของชุมชนและครอบครัวในการพัฒนาเด็กปฐมวัยอาจแตกต฽างกันไ ปตามสภาพ เศรษฐกิจ ของประเทศ นโยบาย และโครงสร฾างการบริหาร รวมทั้งลักษณะเศรษฐกิจสังคมของประเทศ แตม฽ ีความสาํ คัญที่ สอดคลอ฾ งกัน เพราะเป็นกระบวนการพฒั นาท่เี ปดิ โอกาสให฾สมาชิกจากครอบครัวและ ชมุ ชนเขา฾ มามสี ว฽ นร฽วมในการ ตดั สนิ ใจกําหนดความตอ฾ งการของตวั เอง และการตดั สนิ ใจใช฾ทรพั ยากร ซ่ึง นอกจากจะช฽วยพัฒนากระบวนการร฾ูคิด ของผ฾ูมีส฽วนได฾ส฽วนเสียอย฽างมีระบบแล฾วยังเป็นการเสริมพลัง อํานาจของตนเองให฾เป็นฝุายเชิงรุกท่ีจะแก฾ปใญหาและ พัฒนาด฾วยตนเองมากกว฽ารอคอยนโยบายหรือ คําสั่งจากเบ้ืองบน รวมถึงการเสริมสร฾างความเป็นเจ฾าของร฽วมกัน เพื่อผลักดันภารกิจในการพัฒนาเด็ก ปฐมวยั ให฾ประสบความ 2.เป้าหมายการมีสว่ นร่วมของชมุ ชนกับครอบครัวในการพฒั นา เด็กปฐมวยั แนวคดิ การมสี ว฽ นร฽วมของประชาชน (People's Participation) ได฾เข฾ามามีบทบาทสําคัญในการ พัฒนาชมุ ชนหรอื ทอ฾ งถนิ่ ตั้งแต฽แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหง฽ ชาติ ฉบบั ท่ี 8 ที่มงุ฽ เน฾นคนเป็นสําคัญ มากกวา฽ การเตบิ โตทาง เศรษฐกจิ โดยพยายามเปลี่ยนแปลงแนวทางการพัฒนาจากระดับบนลงล฽าง (Top - down) มาเป็นจากระดับล฽างขึ้นบน (Bottom-up) แนวทางดังกล฽าวสอดรับกับแนวคิดของโอคเลยแ (Oakley, 1984: 17) ที่ได฾กล฽าวว฽า แนวทางจากระดับ ล฽างขึ้นบนน้ี เก่ียวข฾องอย฽างยิ่งกับแนวคิดการมี สว฽ นร฽วมของประชาชน ซงึ่ เปน็ สงิ่ ที่ขาดหายไปในกระบวนการพฒั นา การมีส฽วนร฽วมของชุมชนกับครอบครัวในการพัฒนาเด็กปฐมวัยเพ่ือส฽งเสริมคุณภาพชีวิตเด็ก ปฐมวัยก็อาศัย หลักการนี้ โดยทั่วไป ชุมชนร฽วมมือกับครอบครัวโดยมีเปูาหมายเพื่อค฾นหาและประเมิน แววอัจฉริยภาพ ความถนัด และความสนใจในด฾านต฽าง ๆ ของเด็ก เพื่อทําการพัฒนาให฾เหมาะสมกับ พฤติกรรม และบุคลิกภาพของเด็ก ร฽วมกับ การพัฒนาวิธีคิดของเด็ก โดยเสริมสร฾างกระบวนการความ ฉลาดทางปใญญา ความฉลาดทางอารมณแ และความฉลาด ทางสังคม ให฾เด็กมีพฤติกรรมสุขภาพและ คณุ ภาพชีวิตท่เี หมาะสม แต฽ทว฽าเปูาหมายของการมีส฽วนร฽วมดังกล฽าวยังไม฽ได฾ช฽วยให฾เกิดความยั่งยืนในการเรียนรู฾ของ ครอบครวั ดว฾ ย เหตนุ ี้ กระบวนการพฒั นาครอบครวั เพือ่ สรา฾ งความย่งั ยืนในการเรยี นร฾จู ึงต฾องวกกลบั มายัง ทอ฾ งถนิ่ โดยเร่มิ มองหา การเชื่อมโยงระหวา฽ งสมาชกิ ในชุมชน ทงั้ นี้สถาบันเสริมสรา฾ งการเรียนรเู฾ พือ่ ชุมชน เป็นสุข (สรส.) ได฾พัฒนารูปแบบ การจัดกระบวนการเรียนรู฾ของชุมชนในลักษณะที่เรียกว฽า “โรงเรียน

267 ครอบครัว” ซ่ึงเป็นแนวทางการปรับฐานความคิด ที่ดึงการมีส฽วนร฽วมจาก “บ฾าน โรงเรียน วัด องคแกร ปกครองส฽วนท฾องถิ่น” และหน฽วยงานพื้นฐานต฽าง ๆ เพื่อเข฾ามา มีส฽วนร฽วมจัดการเรียนรู฾ การถ฽ายทอด ความรู฾ และใช฾ความรู฾ท่ีมีอยู฽เชื่อมโยงท้ังในและนอกชุมชน เพื่อพัฒนาคุณภาพ ชีวิตของครอบครัวที่มีเด็ก ปฐมวยั ให฾ทันตอ฽ การเปล่ียนแปลงส฽กู ารเรยี นร฾ใู นศตวรรษท่ี 21 สํานักงานคณะกรรมการการประถมศึกษาแห฽งชาติ (2529: 23) ได฾ระบุว฽า จุดมุ฽งหมายของการ สร฾างการมี สว฽ นร฽วมและสานสัมพนั ธแระหวา฽ งชมุ ชนและครอบครวั มีดงั ตอ฽ ไปน้ี 1. เพื่อเสริมสร฾างความเข฾าใจอันดีเพื่อช฽วยให฾ได฾รับความร฽วมมือและความสะดวกในการ ดําเนินงานร฽วมกับ ต฽อการพัฒนาครอบครัวได฾ ครอบครัว รวมท้ังสามารถใช฾ประโยชนแจากทรัพยากรใน ชมุ ชน ได฾แก฽ บุคคล วสั ดุและส่งิ แวดล฾อม อยา฽ งมเี ปาู หมาย 2. เพอ่ื สร฾างการมีส฽วนร฽วมในชุมชนเพื่อให฾ได฾รับความสนับสนุนและช฽วยเหลือจากชุมชน ท้ังด฾าน การเงิน แรงงาน วัสดุอุปกรณแ และความคิดเห็นหรือข฾อเสนอแนะในการปรับปรุงการดําเนินงาน ในการ พัฒนาสงั คมอกี ทางหนง่ึ 3. เพอ่ื ใหค฾ วามช฽วยเหลือครอบครัวคนในชุมชนทางด฾านวิชาการและอ่ืนๆ อันจะนําไปส฽ูการสร฾าง การมสี ฽วนรว฽ มในการพฒั นาสงั คมอกี ทางหนึ่ง 4. เพ่ือสร฾างบรรยากาศท่ีดี ส่ิงแวดล฾อมที่ดีให฾ครอบครัว ชุมชน จะนําไปส฽ูชุมชนอบอุ฽นแพละ เขม฾ แขง็ ไดใ฾ นอนาคต ทั้งนแิ นวทางการมีส฽วนร฽วมของชุมชนกบั ครอบครวั ในการพัฒนาเด็กปฐมวัยน้ันต฾องอาศัยแนวคิด การม ส฽วนร฽วมของบ฾านและชุมชนเป็นฐานในการเลี้ยงดู (Home based approach) ซ่ึงอาจมีหลาย ลักษณะ อาทิ 1. ใช฾สถานพัฒนาเด็กหรือรูปแบบอื่นที่เป็นท้ังในระบบ นอกระบบ และตามอัธยาศัย โดยเหตุ ลกั ษณะเป็น “มืออาชีพ” รว฽ มมือกับครอบครวั ในการพฒั นาเดก็ ปฐมวัย 2. สร฾างและมีระบบการส฽งต฽อ เพ่ือเช่ือมโยงจากบา฾ นไปศูนยแพฒั นาเดก็ ปฐมวยั และโรงเรียน 3. พฒั นาความรแ฾ู ละทกั ษะแก฽ผ฾ูที่เกี่ยวข฾องกับเด็กปฐมวัย สร฾างความพร฾อมให฾ชุมชนและท฾องถิ่น เพอื่ ให฾ สามารถดําเนนิ การจัดการศึกษาและพฒั นาเดก็ ได฾อย฽างมปี ระสทิ ธิภาพ 4. สังคมร฽วมรับผิดชอบในการพัฒนาเด็กปฐมวัยอย฽างครบวงจร ตั้งแต฽วางแผนปฏิบัติการ เฝูา ระวงั ตรวจสอบ และประเมินผล โดยเปาู หมายของการมสี ฽วนรว฽ มของชุมชนกับครอบครวั ในการพัฒนาเดก็ ปฐมวัย มดี ังนี้ 1. เพ่ือจัดบริการเสริมความรู฾ ความเข฾าใจ ตลอดจนฝึกทักษะพ฽อแม฽ ครอบครัว คู฽สมรส ให฾มี ความรูค฾ วาม เข฾าใจในวิธีการอบรมเลี้ยงดูเด็กอย฽างถูกต฾องเหมาะสมตามวัย รวมทั้งสร฾างจิตสํานึกให฾เห็น คุณค฽าของการพัฒนาเด็ก รับผิดชอบ อบรมเล้ียงดูด฾วยความรัก ความอบอ฽ุน ความเอาใจใส฽ สร฾าง ประสบการณแการเรียนรู฾และเปน็ แบบอย฽าง ที่ดแี กเ฽ ดก็

268 2. เพื่อสนับสนุนโครงการต฽าง ๆ ที่มีจุดมุ฽งหมายเพื่อการพัฒนาเด็กปฐมวัย เช฽น โครงการพัฒนา ครอบครัว โครงการครอบครัวดีมีสุข เป็นต฾น โดยสนับสนุนชุมชนท่ีมีการดําเนินการอย฽ูแล฾วให฾ได฾ ดําเนินการอย฽างต฽อเน่ือง มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล ตลอดจนโครงการอ่ืน ๆ ท่ีเป็นประโยชนแต฽อ ชุมชนในเมือง หมู฽บ฾าน/ตําบลต฽าง ๆ ที่ ม฽ุงพัฒนาเด็ก โดยอาศัยผู฾นําท฾องถ่ินเป็นแกนหลักและมีการ ประสานงานกบั หน฽วยงานของภาครัฐและเอกชนเพ่ือ เป็นผ฾ใู ห฾การสนับสนนุ 3. เพ่อื จัดให฾มีวธิ ีการประเมนิ ผลการพัฒนาเด็กปฐมวัยโดยพ฽อแม฽ผ฾ูปกครองแบบง฽ายที่สามารถใช฾ เองได฾ รวมท้ังรวบรวมแหล฽งความรู฾ต฽าง ๆ ท่ีพ฽อแม฽ ผ฾ูปกครอง สามารถติดต฽อขอคําแนะนําหรือความ ชว฽ ยเหลอื ได฾ 3.หลักการการมสี ่วนร่วมของชุมชนกบั ครอบครัวในการพฒั นาเด็กปฐมวัย การสรา฾ งการมีสว฽ นร฽วมของประชาชนซ่งึ เปน็ การเปดิ โอกาสใหป฾ ระชาชนและผู฾ที่เกี่ยวข฾องทุกภาค สว฽ นขอ สังคมไดเ฾ ขา฾ มามสี ว฽ นรว฽ มกบั ภาคราชการนน้ั มีหลากหลายแนวคดิ ซงึ่ จะกลา฽ วตอ฽ ไปน้ี สมาคมระหว฽างประเทศเพื่อการมีส฽วนร฽วมของประชาชน (International Association for Public Participation) ไดเ฾ สนอแนะหลักการสร฾างการมีส฽วนร฽วมของประชาชนไว฾ 5 ระดับ จากตํ่าไปสูง ดังนี้ 1. การให้ข้อมูลข่าวสาร ถือเป็นการมีส฽วนร฽วมของประชาชนในระดับตํ่าที่สุด แต฽เป็นระดับท่ี สําคัญที่สุด เพราะเป็นก฾าวแรกที่ภาคราชการจะเปิดโอกาสให฾ประชาชนเข฾าสู฽กระบวนการมีส฽วนร฽วมใน เรือ่ งต฽างๆ วิธีการให฾ขอ฾ มลู สามารถใช฾ช฽องทางต฽างๆ เช฽น เอกสารส่ิงพิมพแการเผยแพร฽ข฾อมูลข฽าวสารผ฽าน ทางส่ือต฽างๆ การจัดนิทรรศการจดหมาย ข฽าวการจัดงานแถลงข฽าว การติดประกาศ และการให฾ข฾อมูล ผ฽านเวบ็ ไซตแ เป็นตน฾ 2. การรับฟังความคิดเห็น เป็นกระบวนการท่ีเปิดให฾ประชาชนมีส฽วนร฽วมในการให฾ข฾อมูล ขอ฾ เท็จจรงิ และ ความคิดเหน็ เพ่ือประกอบการตัดสนิ ใจของหน฽วยงานภาครัฐดว฾ ยวิธตี ฽าง ๆ เช฽น การรบั ฟใง ความคิดเหน็ การสํารวจ ความคิดเห็น การจัดเวทสี าธารณะ การแสดงความคิดเห็นผ฽านเวบ็ ไซตแ เปน็ ต฾น 3. การเข้ามามีส่วนร่วม เป็นการเปิดโอกาสให฾ประชาชนมีส฽วนร฽วมในการปฏิบัติงาน หรือร฽วม เสนอแนะ ทางที่นําไปส฽ูการตัดสินใจ เพื่อสร฾างความม่ันใจให฾ประชาชนว฽า ข฾อมูลความคิดเห็นและความ ตอ฾ งการของประชาชน จะถูกนําไปพิจารณาเป็นทางเลือกในการบริหารงานของภาครัฐ เช฽น การประชุม เชิงปฏิบัติการเพ่ือพิจารณาประเด็น นโยบายสาธารณะ ประชาพิจารณแ การจัดต้ังคณะทํางานเพื่อ เสนอแนะประเดน็ นโยบาย เปน็ ตน฾ 4. ความร่วมมือ เป็นการให฾กลุ฽มประชาชนผ฾ูแทนภาคสาธารณะมีส฽วนร฽วม โดยเป็นหุ฾นส฽วนกับ ภาครัฐใน ทุกข้ันตอนของการตัดสินใจ และมีการดําเนินกิจกรรมร฽วมกันอย฽างต฽อเน่ือง เช฽น คณะกรรมการที่มีฝุายประชาชน รว฽ มเป็นกรรมการ เปน็ ต฾น

269 5. การเสริมพลังอานาจแก่ประชาชน เป็นขั้นท่ีให฾บทบาทประชาชนในระดับสูงที่สุด โดยให฾ ประชาชนเป็น ผ฾ูตัดสินใจ เช฽น การลงประชามติในประเด็นสาธารณะต฽าง ๆ โครงการกองทุนหมู฽บ฾านท่ี มอบอาํ นาจใหป฾ ระชาชนเป็น ผ฾ตู ดั สินใจทั้งหมด เปน็ ตน฾ นอกจากน้ี การสรา฾ งการมสี ฽วนร฽วมยังมีหลักการสําคญั ท่ีไดร฾ ับการกลา฽ วถึงอกี 2 ประการ ได฾แก฽ 1. หลักการตัดสินใจ การมีส฽วนร฽วมจะนําไปสู฽การตัดสินใจอย฽างมีคุณค฽า ยุติธรรม และมี ความหมายอย฽าง แท฾จริงถ฾าการตดั สนิ ใจทเี่ กิดจากการมีส฽วนร฽วมมีความสมเหตสุ มผลและชอบธรรมก็ต฾อง นําไปปฏิบัติ แต฽ถ฾าผ฾ูนําชุมชน เห็นว฽าการตัดสินใจน้ันไม฽เหมาะสม ขัดกับการตัดสินของการมีส฽วนร฽วม ก็ จะต฾องอธบิ ายได฾โดยมมี าตรฐานแห฽งความ ชอบธรรมทจ่ี ะเลือกตัดสินใจ โดยที่สงั คมสว฽ นใหญย฽ อมรบั ได฾ 2. หลักการปรึกษาหารือ ถือว฽าเป็นหลักของการมีส฽วนร฽วมในระดับที่สูงขึ้นมาอีกเล็กน฾อย คือ ได฾รบั ฟงใ ความคิดเหน็ ก฽อนตดั สินใจ วธิ ีการทมี่ กั จะหยบิ ข้นึ มาทาํ กนั บอ฽ ยๆ ในระดบั น้ี ไดแ฾ ก฽ 2.1 การทาประชาพิจารณ์ หรือการรับฟใงความคิดเห็นของประชาชน ต฾องเน฾นยํ้าว฽า กระบวนการ รับฟใงความคิดเห็นของผ฾ูมีส฽วนได฾ส฽วนเสีย จะต฾องทําตั้งแต฽เร่ิมคิดและตระหนักถึงปใญหา เชน฽ ตระหนักวา฽ มีปใญหา เรือ่ งจํานวนขยะทเ่ี พ่ิมข้ึนส฽งกลิน่ เหมน็ เป็นอันตรายต฽อสุขภาพของเด็กเล็ก จึงมี ความจาํ เป็นท่ีจะตอ฾ งหาทท่ี งิ้ ขยะและ จัดการอยา฽ งเหมาะสม ดว฾ ยเหตุนี้ จงึ จดั การใหค฾ นมามีส฽วนร฽วมเพื่อ คิดหาวิธีแก฾ปใญหาร฽วมกัน กระบวนการมีต้ังแต฽จัดเวทีคุยกันในกล฽ุมเล็ก เคาะประตูบ฾าน ใช฾แบสอบถาม แลว฾ ประมวลขอ฾ มูลเพ่ือนาํ เสนอต฽อผมู฾ ีอาํ นาจเพอื่ ตดั สินใจ การตดั สนิ ใจก็ต฾องฟใงประเด็นต฽าง ๆ พิจารณา ทกุ ประเด็น และตอบคาํ ถามใหไ฾ ด฾ทกุ ประเด็น การตดั สินใจต฾องมีคณุ ธรรมและเป็นท่ียอมรับได฾ หากไม฽ทํา กระบวนการมีส฽วนร฽วมเหล฽าน้ี แต฽มาทําเพียงวิธีการรับฟใงความคิดเห็นอย฽างเป็นทางการคร้ังเดี่ยวหรือ สองครั้ง ก็จะเกิดปใญหา เพราะกลายเป็นเวทีท่ีแต฽ละฝุาย คือ ฝุายสนับสนุนและฝุายด฾านมาแสดงจุดยืน ตอกยํ้าความคิดเห็นด฾วยและไม฽เห็นด฾วย มายืนยันว฽าถูก เธอผิด เวทีจึงมักไม฽เหมาะสมที่จะเป็นเวทีแห฽ง การมาพดู คุยกัน 2.2 การร่วมเจรจาหาข้อยุติ หรือเจรจาโดยมีคนกลางกากับกระบวนการ ในกรณีมีข฾อ ขัดแย฾งกันมากการปรึกษาหารือหรือการรับฟใงความคิดเห็นเฉย ๆ จะไม฽เหมาะสม จําเป็นต฾องใช฾ กระบวนการมีส฽วนร฽วมที่ระดับสูงกวา การมีคนกลางที่มากํากับกระบวนการจะต฾องไม฽ใช฽ผู฾ท่ีมีอํานาจ หนา฾ ท่ใี นการตัดสินใจ ผู฾ที่จะทําหนา฾ ที่ตัดสินใจคอื ผู฾มี สว฽ นได฾สว฽ นเสยี ทงั้ หลายหรอื คูเ฽ จรจา หาทางออกที่ดี ที่สุดโดยกระบวนเรียนรรู฾ ฽วมกนั จนทุก ๆ ฝาุ ยพอใจ สําหรับหน฽วยงานทางการศึกษาหลายหน฽วยงานได฾กล฽าวถึงหลักการการส฽งเสริมการมีส฽วนร฽วม ของประชาชน ในการพัฒนาชุมชนไว฾ 2 ประการ ได฾แก฽ 1. การจดั กระบวนการเรียนร้เู พ่ือสร้างการมีส่วนรว่ มของชุมชน สามารถทาได้หลายวธิ ี ดังน้ี 1.1 จัดเวทวี เิ คราะหแสถานการณแของชุมชนเพื่อทําความเข฾าใจและเรียนร฾ูร฽วมกันในประเด็น ตา฽ ง ๆ 1.2 จัดเวทีแลกเปลี่ยนประสบการณแหรือจัดทัศนศึกษาระหว฽างกล฽ุมองคแกรต฽าง ๆ ภายในชุมชน และ

270 ระหว฽างชุมชน 1.3 จัดอบรมเพ่ือพัฒนาทกั ษะเฉพาะดา฾ นต฽าง ๆ 1.4 ลงมือปฏบิ ัตจิ ริง 1.5 ถ฽ายถอดประสบการณแและสรุปบทเรียนที่จะนําไปสู฽การปรับปรุงกระบวนการทํางานท่ี เหมาะสม 2. การพัฒนาผู้นาและเครือข่าย เพ่ือให฾ผู฾นําเกิดความม่ันใจในความและความสามารถท่ีมีจะ ช฽วยให฾สามารถ รเิ รม่ิ กจิ กรรมการแกไ฾ ขปใญหา หรอื กจิ กรรมการพฒั นาได฾ ซง่ึ สามารถทําไดห฾ ลายวธิ ี ดังน้ี 2.1 แลกเปลยี่ นเรยี นร฾ูระหวา฽ งผู฾นาํ ทัง้ ภายในและภายนอกชุมชน 2.2 สนับสนุนการจัดเวทีแลกเปล่ียนเรียนอย฽างต฽อเน่ือง และสนับสนุน ข฾อมูลข฽าวสารท่ี จาํ เป็นอย฽าง ตอ฽ เนอ่ื ง 2.3 แลกเปลี่ยนเรียนร฾ูและดําเนินงานร฽วมกันของเครือข฽ายอย฽างต฽อเนื่องซ่ึงจะทําให฾เกิด กระบวนการ จัดการและจัดองคกแ รร฽วมกนั จากหลักการการมสี ว฽ นร฽วมท้งั หมดดังกลา฽ ว สามารถนํามาประยุกตแใช฾เป็นหลักการการมีส฽วนร฽วม ของชมุ ชน กับครอบครวั เพ่ือพัฒนาเด็กปฐมวัย (ชิต นลิ พานิช และกุลธน ธนาพงศธร 2532: 362) ดงั นี้ 1. หลักการสร้างความสัมพันธ์ท่ีดีต่อกันระหว฽างชุมชนกับครอบครัวท่ีมีเด็กปฐมวัยโดยยึดถือ ความศรทั ธา ของครอบครวั ทม่ี ตี อ฽ ผนู฾ ําชมุ ชนและคนในชุมชน 2. หลักการขจัดความขดั แย้งทง้ั ในเร่อื งผลประโยชนแ์ ละความคิด ความขัดแยง฾ จะมอี ทิ ธพิ ลต฽อ การดําเนินงาน พัฒนาเป็นอย฽างมากเพราะจะทําให฾งานหยุดชะงักและล฾มเหลว จึงต฾องมีแนวทางร฽วม เจรจาเพอ่ื หาขอ฾ ยตุ ิ 3. หลกั การสรา้ งอุดมการณ์และค่านิยมในด฾านความขยัน ความอดทน การร฽วมมือ การซ่ือสัตยแ และการพง่ึ ตนเอง เพราะอุดมการณแเป็นเร่อื งที่จะจูงใจประชาชนใหร฾ ว฽ มสนับสนุนนโยบายและเปูาหมาย การดําเนินงาน และอาจ กอใหเ฾ กิดขวัญและกําลงั ใจในการปฏบิ ตั งิ าน 4. หลกั การใหก้ ารศึกษาอบรมอยา่ งต่อเน่ือง เปน็ การสง฽ เสริมให฾คนมีความรู฾ความคิดของตนเอง ชว฽ ยให฾ ครอบครัวผ฾ปู กครองมคี วามม่ันใจในตนเองมากข้นึ การให฾การศกึ ษาอบรมโดยให฾รู฾จักวิเคราะหแเห็น คณุ คา฽ ของปญใ หา ทเี่ กดิ ขนึ้ จากการเลยี้ งดบู ตุ รหลาน นําไปส฽ูการแกป฾ ใญหาและการเข฾าร฽วมในการพัฒนา 5. หลักการทางานเป็นทีม สามารถนํามาใช฾ในการแสวงหาความร฽วมมือในการตัดสินใจและ พัฒนางานได฾ 6. หลักการสร้างพลังชุมชน เป็นการรวมกลุ฽มกันทํางานเพื่อให฾เกิดพลังในการทํางานและทําให฾ งานเกดิ ประสทิ ธภิ าพ 4.รปู แบบการมสี ว่ นร่วมของชมุ ชนกบั ครอบครัวในการพฒั นาเด็กปฐมวยั การมีส฽วนร฽วมแบบสมบูรณแ คือ การมีส฽วนร฽วมในทุกข้ันตอนของการพัฒนาด฾วยความเท฽าเทียม กันทุกฝุาย จัดเป็นการมีส฽วนร฽วมในการพัฒนาอย฽างแท฾จริงของประชาชนตามแนวคิดและหลักการของ

271 การพัฒนาชุมชน มอน มาประยุกตแใช฾เพื่อการมีส฽วนร฽วมของชุมชนกับครอบครัวเพื่อการพัฒนาเด็ก ปฐมวัย จึงต฾องใช฾ในการสนับสนุนและ ส฽งเสริมให฾เกิดกระบวนการเรียนร฾ูร฽วมกันของผ฾ูมีส฽วนร฽วมเพ่ือให฾ การมีสว฽ นร฽วมดําเนินไปอย฽างมปี ระสิทธิภาพ 1. แนวคดิ เกยี่ วกบั รปู แบบการมีส่วนร่วม องคแการสหประชาชาติ (United Nation, 1981) ได฾รวบรวมรูปแบบของการมีส฽วนร฽วมไว฾ 3 รปู แบบ ดงั นี้ 1. การมีส่วนร่วมแบบเป็นไปเอง (Spontaneous) เป็นการเข฾าร฽วมโดยการอาสาสมัครหรือ รวมตวั กนั เอง ขึ้นมาเพอ่ื แกป฾ ใญหาของตนเอง โดยเป็นการกระทําที่ได฾รับความช฽วยเหลือจากภายนอกซึ่ง เป็นรูปแบบทเ่ี ปน็ เปูาหมาย 2. การมีสว่ นร่วมแบบชักนา (Induced) เป็นการเขา฾ รว฽ ม โดยความต฾องการความเห็นชอบหรือ การสนบั สนุน โดยรัฐบาล ซง่ึ เปน็ รปู แบบที่เปน็ ในลักษณะทัว่ ไปของประเทศที่กาํ ลังพฒั นา 3. การมีส่วนร่วมแบบบังคับ (Coercived) เป็นการเข฾าร฽วมโดยเป็นผ฾ูมีส฽วนร฽วมภายใต฾การ ดําเนินการตาม นโยบายของรัฐบาล ภายใต฾การจัดการโดยเจ฾าหน฾าท่ีของรัฐบาลหรือโดยการบังคับ โดยตรง เป็นรูปแบบท่ีผู฾กระทํา ได฾รับผลทันที แต฽จะไม฽ได฾ผลในระยะยาวและมีผลเสียที่ไม฽ได฾รับการ สนับสนนุ จากประชาชนมากท่สี ดุ โคเฮนและอัฟฮอฟ (Cohen and Uphoff, 1981 : 6) ได฾เสนอรูปแบบการมีส฽วนร฽วมของชุมชน ว฽า สมาชิกของ ชมุ ชนต฾องเข฾ามามีส฽วนเก่ยี วข฾องใน 4 แบบ ไดแ฾ ก฽ 1. การมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ อาจรวมถึงการริเริ่มการตัดสินใจ การดําเนินการตัดสินใจ และการ ตัดสนิ ใจในการปฏิบตั ิ 2. การมสี ว่ นรว่ มเสยี สละในการพฒั นารวมทั้งลงมือปฏบิ ตั ติ ามท่ไี ดต฾ ดั สนิ ใจ 3. การมสี ่วนรว่ มในการแบง่ ปันผลประโยชน์ ทเี่ กิดขนึ้ จากการดาํ เนนิ งาน 4. การมีส่วนร่วมในการประเมินผลโครงการโดยสร฾างโอกาสให฾สมาชิกทุกคนของชุมชนได฾เข฾า มามีส฽วนร฽วม ช฽วยเหลือและเข฾ามามีอิทธิพลต฽อกระบวนการดําเนินกิจกรรมในการพัฒนา รวมถึงได฾รับ ผลประโยชนแจากการระบาย น้ันอยา฽ งเสมอภาค นอกจากน้ี เฉลยี ว บุรีภักดี และคณะ (2545: 115) ได฾จําแนกรูปแบบการส฽วนร฽วมของประชาชน เป็น 2 รูปแบบ 1.การมสี ่วนรว่ มแบบชายขอบ เป็นการมสี ฽วนร฽วมที่เกิดจากความสัมพันธแเชิงอํานาจไม฽เท฽าเทียม กัน กลา฽ วคอื ฝาุ ยหนึ่งร฾ูสึกดอ฾ ยอาํ นาจกวา฽ มีทรพั ยากรและความรู฾ด฾อยกว฽าอกี ฝุายหน่ึง 2. การมีส่วนร่วมแบบบางส่วน เป็นการมีส฽วนร฽วมท่ีเกิดจากการกําหนด ต฾องการประชาชน ดังนั้น การมีส฽วนร฽วมจึงเป็นเพียงประชาชนได฾ร฽วมแสดงความคิดเห็นในการดําเนินการดําเนินกิจกรรม บางสว฽ นบางเร่ืองเทา฽ น้ัน

272 สําหรับนักวิชาการของสํานักส฽งเสริมการมีส฽วนร฽วมของประชาชน (2552: 24-26) ได฾ประยุกตแ แนวคิดของ หลักการการมีส฽วนร฽วมท่ีเสนอโดยสมาคมระหว฽างประเทศเพ่ือการมีส฽วนร฽วมของประชาชน (International Association for Public Participation) โดยเสนอการมีส฽วนร฽วมไว฾ 5 รูปแบบ เรียง ตามลําดบั การมีสว฽ นร฽วมจาก น฾อยไปมาก ดังน้ี 1. การมสี ว่ นร่วมในรูปแบบการให้ข้อมูลข่าวสาร (Inform) เป็นการมีส฽วนร฽วมของประชาชน ในระดับท่ี ตํ่าท่ีสุด บทบาทของประชาชนน฾อยมาก เพียงแต฽รับทราบว฽าเกิดอะไร ที่ไหน ดังน้ัน รูปแบบ การมีสว฽ นรว฽ มในแบบนี้ อย฽ูในลักษณะให฾ข฾อมูลทางเดียว เช฽น การจัดทําส่ือเผยแพร฽ การทําวารสาร การ จดั ทาํ ปูาย การพาชมสถานท่ีจริง การใช฾ส่ือวิทยุ และโทรทัศนแ ถึงแม฾ว฽าการให฾ข฾อมูลจะเป็นไปในลักษณะ การมีส฽วนร฽วมตํ่า แต฽การให฾ข฾อมูลเป็นส่ิงท่ี จําเป็นมากต฽อการมีส฽วนร฽วมในระดับท่ีสูงข้ึน เพราะถ฾า ประชาชนไม฽ทราบข฾อมูลท่ีครบถ฾วนการตัดสินใจท่ีสมเหตุสมผล คงไม฽เกิดข้ึน มีเปูาหมายสําคัญอยู฽ท่ีการ ให฾ข฾อมูลข฽าวสารแก฽ประชาชน และเสริมสร฾างความเข฾าใจของประชาชน เกี่ยวกับประเด็นปใญหา ทางเลือก และทางแก฾ไข ดังนั้นการมีส฽วนร฽วมในระดับน้ี คือ การให฾สัญญากับประชาชน และ กลุ฽มผู฾มี สว฽ นไดส฾ ว฽ นเสีย ว฽าเราจะทาํ ใหป฾ ระชาชนไดร฾ บั ขอ฾ มูลข฽าวสารที่จําเปน็ และถกู ตอ฾ ง 2. การมสี ่วนรว่ มในรูปแบบการให้คาปรึกษาหารือ (Consult) เป็นลักษณะการให฾ประชาชนมี ส฽วนร฽วมใน การให฾ข฾อมูล ข฾อเทจ็ จรงิ ความรูส฾ ึก และความคิดเห็นประกอบการตัดสินใจ ดังน้ันประชาชน มีบทบาทในฐานะการให฾ ขอ฾ มูลการตดั สนิ ใจเปน็ ของหนว฽ ยงานภาครัฐ รูปแบบการมีส฽วนร฽วมในลักษณะน้ี เช฽น การสํารวจความคิดเห็น การประชุมสาธารณะ มีเปูาหมายสําคัญอย฽ูท่ีการได฾รับข฾อมูลและความ คิดเหน็ จากประชาชนเกย่ี วกบั สภาพปใญหา ทางเลือก และแนวทางแก฾ไข ดังนั้น การมีส฽วนร฽วมในระดับนี้ คือ การให฾สัญญากับประชาชนและกล฽ุมผ฾ูมีส฽วนได฾ ส฽วนเสียว฽า เราจะให฾ข฾อมูลข฽าวสารกับประชาชน รับ ฟใงความคิดเห็น รวมท้ังตระหนักถงึ ขอ฾ มลู และความคิดเหน็ จาก ประชาชนในการตดั สนิ ใจ 3. การมีส่วนร่วมในรูปแบบการเข้ามามีบทบาท (Involve) เป็นลักษณะการเปิดโอกาสให฾ ประชาชนมีส฽วนร฽วม ทํางาน ตลอดกระบวนการตัดสินใจ มีการแลกเปลี่ยนความคิดเห็น และข฾อมูล ระหว฽างรัฐกับประชาชนอย฽าง จริงจัง และมีจุดมุ฽งหมายชัดเจน ข฾อมูลความคิดเห็นจะสะท฾อนออกมาใน ทางเลือกต฽าง ๆ การมีส฽วนร฽วมในระดับน้ี เปูาหมายความสําคัญอย฽ูท่ีการร฽วมทํางานกับประชาชน เพ่ือ สร฾างความมั่นใจกับประชาชนว฽า ความคิดเห็น และความ ต฾องการของประชาชนจะได฾รับการพิจารณา ดังน้ัน การมีส฽วนร฽วมในระดับน้ี คือ การให฾สัญญากับประชาชนและกล฽ุม ผู฾มีส฽วนได฾ส฽วนเสียว฽า เราจะ ทาํ งานร฽วมกบั ประชาชนเพือ่ ใหค฾ วามคดิ เห็นและข฾อมลู จากประชาชนสะท฾อนใน ทางเลอื ก 4. การมีสว่ นรว่ มในรูปแบบการสร้างความร่วมมือ (Collaboration) เป็นการให฾บทบาทของ ประชาชนใน ระดบั สงู โดยประชาชนและภาครฐั จะทาํ งานร฽วมกันในกระบวนการของการตัดสินใจฉะน้ัน ความคิดเห็นของประชาชน จะสะท฾อนออกมาในการตัดสินใจค฽อนข฾างสูง รูปแบบการมีส฽วนร฽วมในระดับ นี้ เช฽น คณะกรรมการร฽วมภาครัฐและ ภาคเอกชน และคณะท่ีปรึกษาฝุายประชาชนและกลุ฽มผ฾ูมีส฽วนได฾

273 ส฽วนเสียว฽า เราร฽วมงานกับประชาชนเพื่อให฾ได฾ ข฾อเสนอแนะ และความคิดใหม฽ รวมท้ังนําข฾อเสนอแนะ ของประชาชนมาเปน็ สว฽ นหนึ่งของการตัดสินใจใหม฾ ากที่สดุ ท่ีจะทาํ ได฾ 5. การมสี ่วนร่วมในรูปแบบการเสริมพลังอานาจแก่ผู้มีส่วนร่วม (empower) เป็นระดับที่ให฾ บทบาทประชาชน ในระดับท่ีสงู ที่สดุ เพราะให฾ประชาชนเป็นผ฾ูตัดสินใจ รูปแบบการมีส฽วนร฽วมในระดับนี้ ร฾ูจกั กนั ดี คือ การลงประชามติ และการแก฾ไขปใญหาความขัดแย฾งโดยกระบวนการประชาคม เป็นการให฾ ประชาชนเป็นผ฾ูตัดสินใจและภาครัฐดําเนินการ ตามผลการตัดสินใจ ซ่ึงประเด็นท่ีให฾ประชาชนตัดสินใจ มักเป็นเร่ืองท่ีกระทบต฽อประชาชนโดยตรง ประโยชนแของการ ตัดสินใจในระดับนี้ คือ การสร฾างการ เรียนรร฾ู ฽วมกนั ความเข฾าใจ และความรส฾ู กึ เปน็ เจา฾ ของร฽วมกัน มีเปาู หมายสําคัญอย฽ูท่ีการให฾ประชาชนเป็น ผู฾ตัดสินใจมือด฾วยตนเอง หรือเพ่ือภาครัฐปฏิบัติตาม ดังนั้นการมีส฽วนร฽วมในระดับน้ี คือ ระเบากับ ประชาชน และกลุ฽มผ฾มู ีสว฽ นได฾สว฽ นเสยี ว฽า เราจะปฏิบัติในสงิ่ ท่ปี ระชาชนตัดสินใจ ในส฽วนของรูปแบบการมีส฽วนร฽วมของชุมชนกับครอบครัวในการพัฒนาเด็กปฐมวัยสามารถบอก แบบที่เสนอโดยนักวิชาการของสํานักส฽งเสริมการมีส฽วนร฽วมของประชาชนข฾างต฾น ใน 5 รูปแบบ เรียง ตามลําดับ การมีส฽วนร฽วมจากน฾อยไปมาก ได฾แก฽ 1) รูปแบบการให฾ข฾อมูลข฽าวสาร 2) รูปแบบการให฾ คําปรึกษาหารือ 3) รูปแบบ การเข฾ามามีบทบาท 4) รูปแบบการสร฾างความร฽วมมือ และ 5) รูปแบบการ เสรมิ พลังอาํ นาจแก฽ผ฾ูมีส฽วนร฽วม ทั้งน้ี ผ฾ูท่ีเก่ียวข฾องต฾องพึงตระหนักว฽า การเลือกใช฾รูปแบบดังกล฽าวต฾องมี ความเหมาะสมสอดคล฾องกับความพร฾อมของ เนื่องจากระดับความพร฾อมของครอบครัวในการมีส฽วน รว฽ มกับชุมชนมีความแตกต฽างกัน บางครอบครัวต฾องเร่ิมจาก เปิดโอกาสให฾ครอบครัวได฾เรียนร฾ูและค฽อยๆ พัฒนาจนเขา฾ ส฽กู ารมสี ฽วนร฽วมในระดบั การตดั สินใจได฾ แตบ฽ างคอย ๆ ซงึ่ พร฾อมมากในด฾านกระบวนการคิด วิเคราะหแก็สามารถมีส฽วนร฽วมในระดับสูงได฾ 2. ข้ันตอนการมสี ว่ นร่วม การมสี ฽วนรว฽ มทแ่ี ทจ฾ ริงของประชาชนเพอ่ื การพฒั นาชุมชน โดยท่วั ไปมี 4 ข้นั ตอน ดงั นี้ 1. การมีส่วนร่วมในการค้นหาปัญหาและสาเหตุของปัญหาของแต่ละท้องถ่ินกล฽าวคือถ฾าหาก ชาวชนบทอง ไมส฽ ามารถทราบถึงปใญหาและเข฾าใจถึงสาเหตุของปใญหาในท฾องถิ่นของตนเป็นอย฽างดีแล฾ว การดาํ เนินงานต฽าง ๆ เพอ่ื เหลา฽ นั้น แก฾ปใญหาของท฾องถ่ินย฽อมไร฾ประโยชนแ เพราะชาวชนบทจะไม฽เข฾าใจ และมองไมเ฽ หน็ ถึงความสาํ คัญของการดาํ เนนิ งาน 2. การมีส่วนร่วมในการวางแผนดาเนินกิจกรรม เพราะการวางแผนดําเนินงาน เป็นข้ันตอนที่ จะช฽วยให฾ ชาวชนบทรจ฾ู ักวิธีการคดิ การตดั สนิ ใจอยา฽ งมเี หตุผล ร฾ูจักการนาํ เอาปจใ จัยข฽าวสารข฾อมูลต฽าง ๆ มาใชใ฾ นการวางแผน 3. การมสี ่วนร่วมในการลงทุนและการปฏิบัติงาน แม฾ชาวชนบทส฽วนใหญ฽จะมีฐานะยากจน แต฽ ก็มีแรงงาน ของตนท่ีสามารถใช฾เข฾าร฽วมได฾ การร฽วมลงทุนและปฏิบัติงานจะทําให฾ชาวชนบทสามารถคิด ต฾นทนุ ดําเนินงานไดด฾ ฾วย ตนเอง และทาํ ให฾ไดเ฾ รยี นรกู฾ ารดําเนนิ กจิ กรรมอย฽างใกลช฾ ิด

274 4. การมีสว่ นร่วมในการตดิ ตามและประเมินผลงาน ถ฾าหากการติดตามงานและประเมินผลงาน ขาดการ มีสว฽ นร฽วมแลว฾ ชาวชนบทย฽อมจะไม฽ทราบดว฾ ยตนเองว฽างานที่ทําไปน้ันได฾รับผลดี ได฾รับประโยชนแ หรือไมอ฽ ยา฽ งใด การดาํ เนนิ กิจกรรมอย฽างเดยี วกนั ในโอกาสต฽อไป จึงอาจจะประสบความยากลาํ บาก ในทํานองเดียวกัน การมีส฽วนร฽วมของชุมชนกับครอบครัวในการพัฒนาเด็กปฐมวัย สามารถ ประยกุ ตใแ ช฾ ขัน้ ตอนดังกลา฽ วได฾ ดงั น้ี 1. ขันมีส่วนร่วมในการค้นหาปัญหาและสาเหตุของปัญหาเกี่ยวกับครอบครัวและการอบรม เลี้ยงดูเด็กปฐมวัย เป็นข้ันตอนที่สําคัญเพราะผ฾ูมีส฽วนร฽วมซ่ึงถือว฽าเป็นผู฾มีส฽วนได฾ส฽วนเสียต฾องใช฾ข฾อมูล สารสนเทศที่เก่ียวข฾องมากําหนด ความต฾องการของครอบครัวและชุมชน และจัดลําดับความสําคัญของ ความต฾องการ 2. ขันมีส่วนร่วมในการวางแผนพัฒนา โดยผ฾ูมีส฽วนได฾ส฽วนเสียในการพัฒนาเด็กปฐมวัยร฽วมกัน กําหนด นโยบายและวัตถุประสงคแของโครงการ กําหนดวิธีการ และแนวทางการดําเนินงาน ตลอดจน กําหนดทรัพยากร แหลง฽ ทรพั ยากรทใ่ี ช฾ 3. ขันมีส่วนร่วมในการดาเนินงานพัฒนาเป็นขั้นตอนที่ผ฾ูมีส฽วนร฽วมเข฾าร฽วมการสร฾างประโยชนแ จากแผนงาน โครงการที่กําหนดไว฾ โดยท฽ุมเทแรงกาย แรงใจ สติปใญญา และสนับสนุนทรัพยากรต฽าง ๆ รวมถึงการเขา฾ ร฽วม บริหาร งาน ประสานงานและดาํ เนนิ การขอความช฽วยเหลือสนับสนุนจากภายนอก 4. ข้ันการมีส่วนร่วมในการกากับติดตามและประเมินผลการพัฒนา เป็นขั้นท่ีผ฾ูมีส฽วนร฽วมเข฾า ร฽วมควบคุม ตรวจสอบระหว฽างการดําเนินกิจกรรมเพื่อหาทางปรับปรุงแก฾ไขเป็นระยะ ๆ และเมื่อส้ินสุด โครงการก็ร฽วมประเมนิ ว฽า การพฒั นาทีไ่ ด฾กระทําไปน้นั สาํ เรจ็ ตามวตั ถุประสงคแหรอื ไม฽เพียงใด 5. ข้ันการมีส่วนร่วมในการรับผลประโยชน์จากการพัฒนา เป็นข้ันตอนที่ผู฾มีส฽วนร฽วมทุกฝุาย ร฽วมรบั ผลประโยชนแทพ่ี ่งึ ได฾รบั จากการพฒั นาหรือยอมรับผลประโยชนแอันเกิดจากการพัฒนาทั้งด฾านวัตถุ และจติ ใจท้ังนี้ ผม฾ู ีส฽วนได฾ส฽วนเสยี ในการพฒั นาเดก็ ปฐมวยั ควรแสดงออก ดงั นี้ 1. ร฽วมทําการศึกษา ค฾นคว฾าปใญหาและสาเหตุของปใญหาท่ีเกิดข้ึนในการพัฒนาเด็กปฐมวัย รวมทงั้ ความ ต฾องการของทง้ั ครอบครัวและชุมชน 2. รว฽ มคดิ หาสร฾างรปู แบบและวธิ ีการพฒั นาเพ่อื แกไ฾ ขและลดปใญหาของครอบครัวและชุมชนเพื่อ สร฾างสรรคแ ส่ิงใหม฽ที่เป็นประโยชนแและสนองความต฾องการของครอบครัวและชุมชนในการพัฒนาเด็ก ปฐมวยั 3. รว฽ มวางนโยบาย แผนงาน โครงการ หรอื กจิ กรรมเพอื่ ขจัดและแกป฾ ญใ หาปใญหาตลอดจนสนอง ตอ฾ งการ ของครอบครวั และชมุ ชน 4. รว฽ มการตัดสนิ ใจการใชท฾ รัพยากรทีม่ จี าํ กดั ใหเ฾ ปน็ ประโยชนตแ อ฽ ส฽วนรว฽ ม 5. ร฽วมจัดหรอื ปรับปรงุ ระบบการบรหิ ารงานพฒั นาใหม฾ ปี ระสทิ ธภิ าพและประสิทธิผล 6. ร฽วมการลงทุนทงั้ พลงั กาย พลงั ใจ และพลงั สติปใญญา ในกิจกรรมหรือโครงการของชุมชนตาม ขีดความ สามารถของตนเอง

275 7. รว฽ มปฏบิ ัตติ ามนโยบายและแผนงาน โครงการ และกิจกรรมใหบ฾ รรลุตามเปูาหมาย 8. รว฽ มกาํ กบั ติดตาม ประเมนิ ผล และรว฽ มธาํ รงรกั ษาโครงการทม่ี คี ณุ ภาพใหย฾ ัง่ ยนื 5.ปัจจยั และเงือ่ นไขของชุมชนที่เกย่ี วขอ้ งกบั ครอบครวั ในการพัฒนา เดก็ ปฐมวัย 1. ปัจจยั ทส่ี ง่ เสริมการมีสว่ นรว่ มของชมุ ชนกับครอบครวั โดยท่ัวไป อาจกล฽าวได฾ว฽า ปใจจัยสําคัญท่ีส฽งผลให฾เกิดการมีส฽วนร฽วมของสมาชิกในชุมชนกับ ครอบครวั มี 2 ประการสาํ คญั ไดแ฾ ก฽ แรงจูงใจ และภาวะของผ฾นู าํ 1.1 แรงจูงใจ คือ สิ่งที่เป็นตัวกระต฾ุนเพ่ือก฽อให฾เกิดพลังในบุคคลอันจะส฽งผลต฽อการแสดง พฤติกรรมและ วิธีการในการทํางานเพื่อบรรลุเปูาหมายหลักท่ีต฾องการ เพราะแรงจงใจมีผลต฽อ กระบวนการทํางานของคนในทศิ ทาง แห฽งประสิทธิภาพและสัมฤทธ์ิตามเปาู หมายที่ตอ฾ งการ ลักษณะของแรงจูงใจจะแสดงออกได฾โดยการกระทําหรือลักษณะพฤติกรรมซึ่งมีหลาย ทศิ ทางขึ้นอยูก฽ ับบคุ คล และข้ึนกบั ธรรมชาติแหง฽ ความตอ฾ งการของบุคคลด฾วย ทั้งนี้ มีการเปลี่ยนแปลงได฾ ตลอดเวลาโดยเปน็ ไปตามความ ปรารถนา ความคาดหวัง และจดุ มุ฽งหมายตา฽ ง ๆ ของตนเอง จงึ เห็นได฾ว฽า แรงจงู ใจมีความสาํ คัญตอ฽ กระบวนการมีส฽วนรว฽ ม จนมีคํากลา฽ ววา฽ “ผู฾บรหิ ารท่ีดี คือ ผู฾ท่ีสามารถ ทํางานให฾สําเร็จได฾โดยผู฾ร฽วมงานที่ร฽วมแรงร฽วมใจกันทํางานโดยคํานึงถึงเปูาหมายของ องคกแ ารมากกวา฽ เปาู หมายสว฽ น ตัว” ซ่งึ หมายถงึ ผู฾กําหนดนโยบาย ถ฾าต฾องการให฾นโยบายส฽ูการปฏิบัติได฾ จรงิ ต฾องให฾ความสําคญั กบั แรงจูงใจและการ ใช฾กระบวนการมีส฽วนร฽วมในการดาํ เนินกิจการต฽างๆ ของงาน เพื่อใหบ฾ รรลุผลตามเปูาหมายทีก่ ําหนด ดังน้นั แรงจูงใจ จึงเก่ยี วข฾องกบั กระบวนการมสี ว฽ นรว฽ มดังนี้ • ส฽งเสริมให฾เกดิ การรว฽ มมอื ร฽วมใจเพื่องาน • กระตุน฾ ความจงรกั ภักดแี ละซื่อสัตยแต฽อองคแกร • เก้อื หนุนให฾เกดิ ระเบียบ ขอ฾ บังคบั เพ่อื ผลในการกํากบั ควบคุมคนในองคแกร • เกดิ ความสามคั คีในองคกแ รหรือกลม฽ุ • เข฾าใจต฽อนโยบายและวตั ถปุ ระสงคแรว฽ มกนั ของบุคคลในองคกแ ร • สร฾างความคิดใหมแ฽ ละมุง฽ มัน่ เพ่ือองคแกร • มีศรัทธาความเชือ่ มัน่ ตอ฽ ตนเองและกลุ฽ม 1.2 ภาวะผู้นา มีผลต฽อการมีส฽วนร฽วมขององคแกรหรือบุคคลในองคแกรในลักษณะของ กระบวนการตัดสินใจ เพราะการมีแรงจูงใจให฾ปฏิบัติหรือการมีส฽วนร฽วมให฾ปฏิบัติ หากกระบวนการ ตัดสินใจไม฽เป็นผลแล฾ว จะส฽งผลต฽อ การที่ไม฽บรรลุความสําเร็จได฾ การตัดสินใจในระดับผู฾นําข้ึนอย฽ูกับ ความเชี่ยวชาญที่เพื่อนร฽วมงานให฾การยอมรับและ ให฾ความร฽วมมือ ส฽วนความดึงดูดใจ เป็นเหตุผลทาง อารมณแและอิทธิพลซึ่งเป็นพรสวรรคแเฉพาะตัวของผู฾นําสํา หรับการท่ีชุมชนจะเข฾ามามีส฽วนร฽วมกับ ครอบครัวในการพัฒนาเด็กปฐมวัยน้ันนอกจากจะข้ึนกับภาวะผู฾นํา ของบุคคลในท฾องถ่ินหรือชุมชนและ

276 แรงจูงใจทัง้ ในระดบั ตวั บุคคลและระดับชุมชนแล฾ว ยงั ขึ้นกับปใจจัยอน่ื ๆ อีก หลายปใจจัย ซึ่งมีนักวิชาการ ได฾เสนอแนวคดิ หลากหลาย ดงั น้ี ทัศนะของคอฟแมน (Koufman, 1949: 7) แสดงให฾เห็นว฽า ปใจจัยท่ีเก่ียวข฾องกับการมีส฽วนร฽วม ของสมาชิก สมชนกับครอบครัวมีหลายปใจจัย ได฾แก฽ อายุ เพศ การศึกษา ขนาดของครอบครัว อาชีพ รายได฾ และระยะเวลาการ อยอู฽ าศยั ในท฾องถิ่น ประยรู ศรีประสาธนแ (2542 5) ไดเ฾ สนอว฽า ปใจจัยท่สี ง฽ ผลต฽อการมีส฽วนร฽วมเก่ียวขอ฾ งกับ 3 ปใจจัย 1) ปจใ จัยสว฽ นบุคคล ได฾แก฽ อายุ เพศ ฯลฯ 2) ปใจจัยทางสงั คมและเศรษฐกจิ ไดแ฾ ก฽ การศึกษา อาชีพ รายได฾ และการเป็นสมาชิกกลุ฽ม 3) ปใจจัยด฾านการสอ่ื สาร ไดแ฾ ก฽ การรับขา฽ วสารจากสอื่ มวลชนและส่อื บุคคล จากแนวคดิ ที่กล฽าวมาข฾างต฾นจะเหน็ ได฾วา฽ ปจใ จยั ทีส่ ามารถสง฽ ผลตอ฽ ความร฽วมมือระหว฽างสมาชิกใน ชุมชนและ ครอบครวั ในการทํากจิ กรรมตา฽ ง ๆ เพอ่ื พฒั นาเดก็ ปฐมวยั มดี งั นี้ 1) ลกั ษณะสว฽ นบุคคล ไดแ฾ ก฽ เพศ อายุ ระดับการศึกษา ประสบการณแตา฽ ง ๆ 2) ลกั ษณะทางเศรษฐกิจและสังคม ได฾แก฽ อาชพี รายได฾ การเป็นสมาชกิ กลุ฽ม 3) การได฾รับข฾อมูลข฽าวสาร ได฾แก฽ ความถ่ีในการรับร฾ูข฽าวสาร และแหล฽งที่มาของข฽าวสาร สําหรับเนื้อหาของเอกสารน้ีจะเน฾นถึงปใจจัยร฽วมท่ีเก่ียวข฾องสัมพันธแกับการมีส฽วนร฽วมของชุมชน กับครอบครัว ซึ่งประกอบด฾วยปใจจัยตา฽ งๆ ภายในชุมชน โดยแต฽ละปใจจยั นั้นล฾วนแลว฾ แตอ฽ ิงอาศัยกันอย฽าง เป็นเหตุเป็นผลและเป็น พ้ืนฐานสําคัญของการสร฾างความเข฾มแข็งของการมีส฽วนร฽วมของชุมชนกับ ครอบครัวอย฽างย่งั ยืน ไดแ฾ ก฽ 1) การมีปใจจัยพื้นฐานในชุมชนที่สําคัญ ซึ่งหมายถึง สมาชิกในชุมชนและครอบครัวต฾องมีความ เคารพ ยอมรับ และเชื่อมั่นในภูมิปใญญาและองคแความร฾ูของชุมชนท่ีส่ังสมเป็นวิถีชีวิตและการดํารงชีวิต ของชมุ ชนว฽า เป็นสิง่ ที่มีค฽าและถือเป็นวัฒนธรรมท฾องถิ่นที่สําคัญท่ีสุด สิ่งสําคัญอย฽างยิ่งอีกประการหน่ึง ท่ีชมุ ชนจะต฾องมีคือ มีระบบคุณค฽า ร฽วมกันของชุมชนท่ีจะเป็นอุดมการณแหรือเคร่ืองยึดเหน่ียวจิตใจ เช฽น ศาสนา ระบบความเช่ือ หรอื ค฽านิยมสําคญั เชน฽ การนับถือผ฾ูใหญ฽ เป็นต฾น 2) ทุนทางสังคม เป็นความสัมพันธแทางสังคมแบบเครือญาติ พ่ีน฾อง ในแนวระนาบเดียวกัน นับเป็น หัวใจในการทํางานร฽วมกันท้ังระดับภายในชุมชนของครอบครัวแต฽ละครอบครัว และระหว฽าง ชมุ ชนกับโรงเรยี น และ หน฽วยงานภายนอกต฽าง ๆ ก฽อให฾เกิดกระบวนการเรียนร฾ูแบบมีส฽วนร฽วม และการ มีส฽วนร฽วมอย฽างแท฾จรงิ ของคนใน ชมุ ชน 3) การนาํ ภมู ปิ ใญญาท฾องถิ่นมาเปน็ ฐานในการจดั กิจกรรมตา฽ ง ๆ เพอ่ื เดก็ ปฐมวยั การอบรมเลยี้ งดู เด็ก ปฐมวัยโดยนําภูมิปใญญาท฾องถิ่นซึ่งได฾ผ฽านกระบวนการดัดแปลง คัดสรรจากบรรพบุรุษมาเป็นฐาน นั้นจะทําให฾เด็ก เติบโตอย฽างมี “รากฐาน” และเกิดความ “มั่นคง” ในการดํารงชีวิต เพราะการที่ชุมชน และครอบครวั ตระหนกั ในคุณคา฽ ของท฾องถ่นิ จะเปน็ การส฽งผา฽ นความภาคภูมิใจในท฾องถ่ินไปสู฽เด็กปฐมวัย ได฾

277 4) การปรับตัวของครอบครัว โรงเรียน และชมุ ชน การทส่ี ถานพัฒนาเด็กปฐมวัยเข฾าถึงครอบครัว และชุมชนได฾ ทั้งครูและผู฾บริหารต฾องเห็นความสําคัญของการปฏิรูปการศึกษาและเจตนารมณแของ พระราชบญั ญัติ การศกึ ษาแหง฽ ชาตทิ ี่เน฾นการมสี ฽วนร฽วมของชมุ ชนและครอบครวั ในการพัฒนาเด็กปฐมวัย พรอ฾ มกับการช฽วยส฽งเสริม สนับสนุนให฾ท้ังครอบครัวและชุมชนมีความเข฾าใจและตระหนักในความสําคัญ ของการร฽วมมอื ในการพฒั นาเดก็ ปฐมวัย ไม฽ใช฽ปล฽อยใหเ฾ ป็นหนา฾ ทีข่ องฝุายใดฝาุ ยหน่งึ 5) กระบวนการเรียนร฾ูแบบมีส฽วนร฽วม เงื่อนไขท่ีจะช฽วยให฾เกิดความร฽วมมือของชุมชนกับ ครอบครัวที่ สําคัญอีกประการหนึ่ง คือ การสร฾างให฾ชุมชนและครอบครัวเกิดการเรียนรู฾ร฽วมกันอย฽าง แท฾จริง กล฽าวโดยสรุปก็คือ หนว฽ ยงานท่ีเก่ยี วข฾องรวมทง้ั สถานพัฒนาเดก็ ปฐมวยั ต฾องกระตุน฾ ให฾บุคลากรใน องคแกร ครอบครัว และสมาชิกจาก ทุกภาคส฽วนในชุมชนได฾ตระหนักและมีความมั่นใจในการร฽วมมือ พัฒนาเด็กปฐมวยั อยา฽ งมีประสทิ ธภิ าพ 2. เง่อื นไขทสี่ ง่ ผลตอ่ การมสี ว่ นรว่ มของชมุ ชนกับการพฒั นาครอบครัว การมสี ว฽ นรว฽ มของชุมชนและครอบครัวในการพัฒนาเด็กปฐมวัยจะประสบความสําเร็จมากน฾อย เพียงใดยัง ขึน้ กับเงอื่ นไขสาํ คญั บางประการ ดังน้ี 2.1 การพัฒนาความร฾ูสึกรับผิดชอบ บุคคลในฐานะต฽าง ๆ ท่ีเกี่ยวข฾องต฾องสร฾างความร฾ูสึก และสร฾าง แรงกระต฾ุนซึ่งกันและกันเพ่ือให฾มีความคิดริเริ่มสร฾างสรรคแ บนพ้ืนฐานแห฽งความม่ันใจ \" \" เด็ก ปฐมวยั เป็นส่งิ ที่มคี ณุ ค฽าสมควรไดร฾ ับการสนบั สนุนจากผ฾ทู ี่เกี่ยวข฾องทั้งระดับนโยบายและระดบั ปฏบิ ตั ิ 2.2 การกล฾าแสดงออก เป็นการปรับเปล่ียนความรู฾สึกหรือทัศนคติเพ่ือการสร฾างรูปลักษณแ ของบุคคลในการ แสดงออก เพื่อลดและขจัดปมความคดิ แย฾งหรอื ความขลาดกลวั ของบคุ คลให฾ลดน฾อยลง และสร฾างความกล฾าต฽อการ แสดงออกให฾มากขึ้นเพื่อแสดงถึงพลังอํานาจท่ีตนเองมีอย฽ูภายในและความ เชื่อมั่นว฽า ความร฽วมมือและการกล฾าแสดง ความคิดเห็นและการกระทําจะช฽วยให฾เด็กปฐมวัยได฾เรียนร฾ู และมพี ฒั นาการทุกดา฾ นเต็มศักยภาพ 2.3 การเปิดโอกาสเพ่ือการแลกเปลี่ยนการแลกเปล่ียนประสบการณแและการเรียนร฾ูเป็น ตน฾ ทนุ จากสงั คมย฽อม เปน็ ผลดตี ฽อสมาชกิ ในชมุ ชนและครอบครัวในระดับปฏิบัติการ อย฽าปล฽อยให฾อํานาจ คําสั่ง และความคิดจากเบ้ืองบน ปิดกันความคิดและประสบการณแที่ทั้งชุมชนและครอบครัวมีเพ่ือการ พัฒนาเด็กปฐมวัยทุกคนควรได฾รับโอกาสในการ แลกเปลี่ยนเรียนรู฾เพื่อพัฒนาเหตุและผลในการ ปฏิบัติงานรว฽ มกนั 2.4 การสนับสนุนแนวความคิดที่สามารถเป็นแบบอย฽างได฾ การสนับสนุนแนวคิดหรือ โครงการและ กิจกรรมที่ดีเพ่ือการพัฒนาครอบครัวและเด็กปฐมวัย องคแกรต฽างๆ ในชุมชนสามารถ ดาํ เนินการไดใ฾ นหลายลักษณะ เช฽น การสนบั สนนุ งบประมาณ วัสดุอุปกรณแ อาคารสถานท่ี หรือบุคลากร ท่ีมีความเชี่ยวชาญเก่ียวกับครอบครัวและ เด็กปฐมวัย หรืออ่ืน ๆ การสนับสนุนเหล฽าน้ีจะช฽วยให฾สังคม เกิดความไว฾วางใจองคกแ รทใี่ หค฾ วามร฽วมมอื ต฽อครอบครัว มากข้ึน

278 2.5 การมง฽ุ เน฾นการบรหิ ารแบบมสี ฽วนร฽วม ผ฾นู าํ ทอ฾ งถิ่นที่นาํ นโยบายการพัฒนาเด็กปฐมวัยลง ส฽ูการปฏิบัติ ต฾องคํานึงถึงการบริหารจัดการเสมอเพ่ือให฾เกิดผลสูงสุดต฽อตัวเด็กและครอบครัว ปใจจุบัน การบริหารส฽วนใหญ฽มุ฽งเน฾น การบริหารแบบการมีส฽วนร฽วมเพราะเป็นการเปิดโอกาสแห฽งบรรยากาศการ ริเรม่ิ สรา฾ งสรรคขแ องบุคคลทเ่ี กย่ี วข฾อง 2.6 การเสรมิ สร฾างแรงจงู ใจ การสรา฾ งแรงจูงใจจะช฽วยให฾บุคคลทีเ่ กีย่ วข฾องตอ฾ งการมสี ฽วนร฽วม เสมอหาก ผลตอบแทนเหล฽านีม้ ีคณุ ค฽าและเกิดประโยชนแทงั้ ต฽อสังคมและต฽อตน จากการสังเคราะหแเอกสารและงานวิจัยท่ีเกี่ยวข฾องพบว฽า มีตัวแปรที่เป็นเง่ือนไขที่มีผลต฽อการมี ส฽วนร฽วม ของชมุ ชนกับครอบครัว ดังน้ี 1) คณุ ลักษณะดา฾ นคุณธรรมของผ฾ูนําในท฾องถิน่ หรือชมุ ชน ได฾แก฽ • การเป็นทพ่ี งึ่ ให฾กับคนในชุมชน • นา฽ เคารพศรัทธา • มีความน฽าเชือ่ ถอื • เสียสละ มีคณุ ธรรม 2) คุณสมบตั ดิ า฾ นความสามารถของผ฾ูนําท฾องถิ่นหรอื ชมุ ชน ได฾แก฽ • กลา฾ ตดั สินใจ • มีความสนใจท่ีจะแกป฾ ญใ หาท่เี กิดขนึ้ กบั ครอบครัวและเด็กปฐมวยั • กระตุ฾นให฾สมาชกิ ในชมุ ชนมสี ฽วนร฽วมในการแกไ฾ ขปใญหา • มีศักยภาพในการวเิ คราะหปแ ญใ หาและแนวทางแก฾ไข • รูจ฾ ักแหลง฽ ขอความชว฽ ยเหลอื • มีความรับผิดชอบ 3) การใหค฾ ณุ ค฽าทางสงั คมของสมาชิก ไดแ฾ ก฽ • ให฾คณุ คา฽ ระบบอาวโุ ส • ใหค฾ วามสาํ คัญกบั ระบบเครือญาติ • ใหค฾ วามสาํ คญั ต฽อสทิ ธชิ ุมชน • เหน็ คุณคา฽ ภูมปิ ญใ ญาทอ฾ งถน่ิ 4) ความตระหนักของครอบครัว ไดแ฾ ก฽ • จติ สาํ นกึ รกั ครอบครวั • ภาคภูมใิ จในครอบครัว • สํานกึ ความเป็นเจา฾ ของทรัพยากร • ตระหนักถงึ ปญใ หาหรอื การไดร฾ บั ผลกระทบร฽วมกัน • ตอ฾ งการใหช฾ มุ ชนมสี ภาพแวดล฾อมทดี่ ี 5) ความใสใ฽ จในกจิ กรรมของชมุ ชน ไดแ฾ ก฽

279 • สนใจรับรข฾ู อ฾ มูลขา฽ วสารดา฾ นต฽าง ๆ • มคี วามรคู฾ วามเข฾าใจต฽อความสําคญั ของกจิ กรรมต฽าง ๆ ทจ่ี ดั ข้นึ ในชมุ ชน • มีความพร฾อมในการเข฾าร฽วมกิจกรรมต฽าง ๆ ในชุมชน เช฽น มีเวลา มีความสนใจ มีความ ตง้ั ใจ 6) ความเข฾มแขง็ ของชุมชน ได฾แก฽ • เขา฾ ร฽วมทํากิจกรรมสาธารณะของหมูบ฽ ฾าน • สามคั คีท้งั ในระดบั หม฽บู ฾านและครัวเรอื น • แสดงความคิดเหน็ เพื่อประโยชนแของชมุ ชน • รว฽ มแสดงความคดิ เห็นเพือ่ คน฾ หาและแก฾ไขปใญหา • จดั กิจกรรมเรยี นร฾ูในชมุ ชน • จดั ทาํ แผนชมุ ชน • สมาชิกในชุมชนมคี วามรบั ผดิ ชอบตอ฽ หน฾าท่ี • กรรมการหมบ฽ู ฾าน/ชมุ ชนรับผิดชอบขยันขนั แขง็ 7) การได฾รับการสนับสนุนและการยอมรับ ได฾แก฽ • ไดร฾ บั การสนบั สนุนเงนิ ทุน • ได฾รบั การสนบั สนุนข฾อมูลขา฽ วสาร • พาไปศึกษาดงู านตา฽ งท฾องถิน่ • เข฾ารว฽ มกจิ กรรมสาธติ /อบรม • ไดร฾ ับการยอมรบั จากหน฽วยงานภาครฐั • ไดร฾ บั การยอมรับจากชมุ ชนอืน่ ๆ อาจกล฽าวได฾ว฽า ทั้งปใจจัยและเง่ือนไขที่ส฽งเสริมความร฽วมมือระหว฽างชุมชนกับครอบครัว ประกอบด฾วยปใจจัย ต฽าง ๆ ภายในชุมชนซ่ึงแต฽ละปใจจัยน้ันล฾วนแล฾วแต฽อิงอาศัยซ่ึงกันและกันอย฽างเป็น เหตเุ ป็นผล และเป็นพน้ื ฐานสาํ คญั ของการนําไปสู฽การสร฾างความเขม฾ แข็งของชุมชนและครอบครัวในการ พฒั นาเด็กปฐมวัยอย฽างยั่งยืน ทั้งน้ีผ฾ูบริหารระดับนโยบายและระดับปฏิบัติท่ีเก่ียวข฾องทุกฝุายต฾องให฾การ สนับสนนุ ท้ังดา฾ นนโยบาย ทรพั ยากรต฽าง ๆ และการบริหาร แบบมีสว฽ นร฽วม 6.บทบาทของชุมชนรว่ มกับครอบครัวในการพัฒนาเดก็ ปฐมวยั 1. ชุมชนร่วมกบั ครอบครวั ในการพัฒนาเด็กปฐมวัย ดังได฾กล฽าวมาแล฾วว฽า ชุมชนมีความสําคัญอย฽างย่ิงในการร฽วมมือกับครอบครัวเพ่ือพัฒนาเด็ก ปฐมวัย ดังนั้น บทบาทของชุมชนในการร฽วมมือกับครอบครัว เพ่ือให฾เกิดผลต฽อเด็กปฐมวัยอย฽างแท฾จริง อย฽างน฾อยควรคาํ นึงถงึ บทบาท ทีส่ าํ คัญใน 3 ประการ ดงั นี้ 1.1 การให้ความรู้หรือให้การศึกษาสาหรับผู้ปกครอง (Parent education) เป็นการให฾ ผ฾ูปกครองตระหนกั ถงึ อทิ ธิพลหรือบทบาทของตนท่ีมีต฽อเด็กปฐมวัย แทนท่ีจะปล฽อยให฾เป็นภาระของครู

280 แตเ฽ พยี งผ฾ูเดียวฉนั ทนา ภาคบงกช (2531 : 4-5) กลา฽ วว฽า การให฾การศึกษาแก฽ผู฾ปกครองเป็นการทําความ เขา฾ ใจ การให฾ความรู฾ความเขา฾ ใจแก฽ผ฾ปู กครอง เก่ยี วกับการอบรมเลย้ี งดูเด็ก และสร฾างทัศนคติที่ถูกต฾องใน การอบรมเล้ียงดู ทั้งนี้เพ่อื ประโยชนแสูงสุดแก฽เดก็ ปฐมวัย 1.2 การร่วมมือกับผู้ปกครองในการพัฒนาเด็กปฐมวัย (Community-family involvement) นักวิชาการ ส฽วนใหญ฽มีความเห็นสอดคล฾องกันว฽า การมีส฽วนร฽วมของผ฾ูปกครองและ ชมุ ชนในการพฒั นาเดก็ ปฐมวัยมคี วามสาํ คัญ หรรษา นิลวิเชยี ร (2535: 235) กล฽าววา฽ การมีส฽วนร฽วมของ พ฽อแม฽และชุมชน เป็นกระบวนที่พ฽อแม฽และบุคคลในชุมชน ทํางานร฽วมกันนับตั้งแต฽การวางแผนการ ทํางาน การเรียนรู฾การตัดสินใจ เพ่ือผลประโยชนแทางการศึกษาของเด็กและ โปรแกรมปฐมวัยศึกษา กล฽าวคือการให฾ผ฾ูเก่ียวข฾องกับการพัฒนาเด็กและชุมชนมีส฽วนร฽วมในงานการพัฒนาเด็กจะชวย สร฾าง ความร฾ูสกึ เปน็ เจ฾าของและเกดิ จติ สาํ นึกรบั ผดิ ชอบในงาน นอกจากนี้ ฮอนเบน และวอชลียแ (Hogben and Wasley, 1989: 98) มีความเห็นว฽า การให฾ ผู฾ปกครองมีส฽วนรว฽ มจะมอี ทิ ธิพลตอ฽ การพัฒนาการเรียนรู฾ของเดก็ เชน฽ เดียวกบั ลีอองสแ รอบบนิ สแ และสมิธ (Lyons, Robbins and Smith, 1983: ix) ท่ีพบว฽า การให฾ผ฾ูปกครองมีส฽วนร฽วมจะเพ่ิมพูนเจตคติความ ประพฤติและดารเรียนของนักเรียน ทําให฾ผลสัมฤทธิ์การเรียนสูงขึ้น ท้ังผ฾ูปกครองมีความเข฾าใจความ ต฾องการของเด็กมากขึ้น อนั จะส฽งผลให฾การพฒั นาเดก็ ประสบผลสาํ เร็จได฾ 1.3 การใหส้ นับสนุนแก่ผู้ปกครอง (Parent Support) เป็นส่ิงท่ีเกิดขึ้นเพราะโครงสร฾างระบบ ครอบครัว เปล่ียนจากครอบครัวขยายเป็นครอบครัวเดี่ยว ทําให฾คุณภาพการอบรมเลี้ยงดูเด็กของ ครอบครัวมีความจํากัด เนื่องจากครอบครัวขาดทั้งความร฾ูและปใจจัยสนับสนุนด฾านต฽างๆ เมื่อเด็กเติบโต ขึน้ จะขาดปฏสิ ัมพนั ธกแ บั ผใู฾ หญ฽ อกี ทั้ง ผู฾ใหญ฽กข็ าดทักษะและเจตคตกิ ารเป็นพ฽อแม฽ผู฾ปกครองที่ดี ด฾วยเหตุ น้ีชุมชนจึงต฾องเข฾ามาเกี่ยวข฾องและให฾การสนับสนุน แก฽ครอบครัวในการอบรมเล้ียงดูเด็กปฐมวัยอย฽างมี ประสิทธิภาพ (Powell, 1989) 2.แนวทางการกาหนดนโยบายสง่ เสริมการเรียนร้ขู องครอบครวั ในการพฒั นาเดก็ ปฐมวยั แนวโน฾มโลกที่เปล่ียนแปลงไปมีนัยต฽อการเรียนรู฾ของครอบครัวยุคใหม฽ เนื่องจากพลังของ ครอบครัวออก รากฐานความเข฾มแข็งให฾ชุมชนและสังคมน้ันกําลังอ฽อนล฾าลงอันเป็นผลจากโครงสร฾าง ครอบครัวท่ีเปลี่ยนไป ในกาวน้ี ครอบครัวยุคใหม฽ต฾องการชุดความรู฾ท่ีพอเพียงต฽อการรู฾เท฽าทันกระแส ความเปล่ียนแปลงต฽าง ๆ ดังนั้น ผู฾นําท฾องถ่ิน หรือชุมชนต฾องกําหนดนโยบายท่ีชัดเจนเพ่ือส฽งเสริมการ เรียนร฾ูของครอบครัว พร฾อมทั้งสนับสนุนปใจจัยเง่ือนไขให฾เอ้ือ ต฽อการเรียนรู฾และปรับตัวของครอบครัว โดยครอบคลุมสาระสาํ คญั 4 ประการ ดังนี้ 2.1 กาหนดนโยบายและแผนงาน โครงการส่งเสริมการเรียนรู้ของครอบครัวเพ่ือรู้เท่าทัน ความเปล่ยี นแปลง โดยมีเปาู หมายเพื่อสร฾างและพัฒนาสาระความรู฾ กระบวนการเรียนรู฾ที่สนองตอบต฽อ ความทนั สมัยสอดคลอ฾ งกับวิถี ชีวิต เน฾นการเรียนรู฾ทางเลือกหรือการศึกษาทางเลือก และการบูรณาการ เช่ือมต฽อการเรียนรต฾ู ฽าง ๆ รวมถึงการเปิด พื้นที่การเรียนร฾ู การสร฾างโอกาสทางการศึกษาให฾ครอบครัวใน

281 ยุคใหม฽ ท้ังนี้ หน฽วยงานระดับนโยบาย เช฽น กระทรวง ศึกษาธิการร฽วมกับสถาบันอุดมศึกษา และภาคีใน ท฾องถิน่ รว฽ มกนั สง฽ เสรมิ การเรยี นรข฾ู องครอบครวั เพอื่ ร฾ูเทา฽ ทนั ความ เปล่ียนแปลง 2.2 สร้างพ้ืนท่ีสร้างสรรค์สาหรับครอบครัว โดยมีเปูาหมายของท฾องถ่ินหรือชุมชน คือ ความ ต฾องการสรา฾ ง พื้นทท่ี ี่มสี ฽วนรว฽ มและสง฽ เสรมิ ให฾คนในครอบครัวได฾ร฽วมกันแลกเปลี่ยนเรียนร฾ู เปิดใจ พูดคุย และพัฒนาศักยภาพใน ด฾านต฽าง ๆ โดยมีจุดมุ฽งหมาย คือ การอบรมเล้ียงดูเด็กปฐมวัยในครอบครัวให฾มี ประสิทธิภาพสูงสุด ซึ่งอาจมีหลาย รูปแบบ อาทิ การจัดกลุ฽มสนับสนุนช฽วยเหลือซึ่งกันและกัน (Group support) การเรยี นร฾แู บบรวมกลุ฽มหรือเครือขา฽ ย (learning network) หรอื การจัดการเรยี นรร฾ู ฽วมกนั ของ ครอบครัวและชุมชน (Knowledge management) 2.3 ส่งเสริมการเรียนรู้ทักษะชีวิตเพ่ือสร้างภูมิคุ้มกันให้ครอบครัว โดยมีเปูาหมายเพ่ือให฾ ครอบครวั มีทกั ษะ ” ชวี ิต (Life เช฽น “เพศศกึ ษา) เสอื่ ศกึ ษา” “เหลา฾ ยาศึกษา” “จริยศึกษา” รวมถึงการ ส฽งเสริมทักษะชวี ิตให฾กับเดก็ เยาวชนและ ครอบครวั 2.4 สร้างเสริมพลังเครือข่ายคนทางานด้านครอบครัว โดยมีเปูาหมายเพ่ือส฽งเสริมการมีส฽วน ร฽วมระหว฽าง ครอบครัว ภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคท฾องถิ่น เพื่อขับเคล่ือนการนโยบายการพัฒนาเด็ก ปฐมวยั ให฾บรรลุตามที่ กําหนด นอกจากน้ี การส฽งเสริมการเรียนร฾ูของครอบครัว ยังสามารถดําเนินการร฽วมกันได฾โดยภาคสังคม อื่น ๆ อาทิ การดําเนินการร฽วมกับภาคส่ือต฽างๆ เช฽น การผลักดันเร่ืองส่ือสาธารณะ โทรทัศนแ ส่ือ สร฾างสรรคแเพือ่ เดก็ เยาวชน และ ครอบครวั หรือแม฾แต฽การขับเคล่ือนงานร฽วมกับงานทางด฾านการส฽งเสริม การเรียนร฾ูทางวัฒนธรรมผ฽านองคแกรเอกชน หรือแหล฽งเรียนร฾ูทางวัฒนธรรมภูมิปใญญาท฾องถิ่นต฽างๆ รวมถึงการจัดการศึกษาเก่ยี วกับครอบครวั ทุกรปู แบบทง้ั ใน และนอกระบบโรงเรยี น เพอ่ื สรา฾ งยทุ ธศาสตรแ ใหม฽เป็น “นวัตกรรมทางสงั คม” เพื่อพฒั นาเด็กและเยาวชนในอนาคต ทั้งน้ี สว฽ นท฾องถ่ินหรือชุมชนควรยึดหลักการทํางาน 4 ประการ ดังนี้ 1) การจัดการบนฐานข฾อมูล โดยการพัฒนาระบบเฝูาระวังสภาวการณแครอบครัว การพัฒนา ตัวช้ีวดั ครอบครัวระดับทอ฾ งถ่นิ รวมท้งั ตวั ช้วี ดั ความสาํ เรจ็ ของกิจกรรมหรือแผนงาน 2) การจัดการแบบพหุภาคี โดยการให฾ความสําคัญกับการทํางานร฽วมกับภาควิชาการภายนอก อาทิ กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษยแ มลนิธิเครือข฽ายครอบครัว สํานักงานกองทุน การสรา฾ งเสริม สขุ ภาพ (สสส.) ฯลฯ 3) การจัดการแบบบูรณาการ โดยการมองสถานการณแปใญหาครอบครัวและบูรณาการเพื่อการ พัฒนา ครอบครัวในพ้ืนท่ีอยา฽ งเป็นองครแ วม 4) การจัดการเชิงระบบโดยมีการพัฒนานโยบาย แผนยุทธศาสตรแ แผนบุคลากร และแผน งบประมาณ ด฾านการส฽งเสริมการเรียนร฾ูของครอบครัวเข฾าส฽ูระบบแผนงานประจําปีขององคแกรส฽วน ท฾องถ่นิ ทเ่ี พยี งพอและต฽อเนื่อง 3. แนวทางในการพฒั นาครอบครวั ในการพฒั นาเดก็ ปฐมวัย

282 ทอ฾ งถน่ิ หรอื ชุมชนสามารถพฒั นาครอบครวั เพ่อื ส฽งผลตอ฽ การพัฒนาเด็กปฐมวยั ได฾หลายแนวทาง ดังเชน฽ 3.1 จัดบรกิ ารเสริมความรู้ ความเข้าใจ ตลอดจนฝกึ ทกั ษะพ฽อแม฽ ครอบครัว คู฽สมรส ฯลฯ ให฾มี ความรู฾ ความเข฾าใจในวิธีการอบรมเลี้ยงดูเด็กอย฽างถูกต฾องเหมาะสมตามวัยรวมท้ังสร฾างจิตสํานึกให฾เห็น คุณคา฽ ของการพัฒนา เด็กรับผดิ ชอบ อบรมเลยี้ งดดู ฾วยความรัก ความอบอนุ฽ ความเอาใจใส฽ สามารถสร฾าง ประสบการณกแ ารเรียนรูแ฾ ละเปน็ แบบอยา฽ งที่ดีแกเ฽ ดก็ 3.2 สนบั สนนุ โครงการต่าง ๆ ที่มีจุดมุ่งหมายเพ่ือการพัฒนาเด็กปฐมวัย เช฽น โครงการพัฒนา ครอบครัว โครงการครอบครัวดีมีสุข เป็นต฾น โดยสนับสนุนชุมชนท่ีมีการดําเนินการอย฽ูแล฾วให฾ได฾ ดําเนินการอย฽างต฽อเน่ือง มีประสิทธิภาพและประสิทธิผล ตลอดจนโครงการอ่ืน ๆ ที่เป็นประโยชนแต฽อ ชุมชนในเมือง หมู฽บ฾าน/ตําบลต฽าง ๆ ท่ี ม฽ุงพัฒนาเด็ก โดยอาศัยผ฾ูนําท฾องถ่ินเป็นแกนหลักและมีการ ประสานงานกบั หน฽วยงานของภาครฐั และเอกชนเปน็ ผใู฾ หก฾ ารสนับสนุน 3.3 จัดใหม้ ีวธิ กี ารประเมินผลการพัฒนาเด็กปฐมวัยแบบง่าย โดยพ฽อแม฽ ผ฾ูปกครองสามารถใช฾ เองได฾ รวมทงั้ รวบรวมแหลง฽ ตา฽ ง ๆ ทีพ่ อ฽ แมผ฽ ู฾ปกครอง สามารถตดิ ตอ฽ ขอคําแนะนําหรือความช฽วยเหลอื ได฾ 3.4 จัดทาเอกสารคู่มือการพัฒนาเดก็ ปฐมวยั สาหรับพ่อแม่ ผปู้ กครอง และสมาชิกครอบครัว รวมถึง เอกสารคู฽มือการพัฒนาเด็กปฐมวัย สําหรับสถานรับเล้ียงและพัฒนาเด็ก และโรงเรียนอนุบาล เพอ่ื ใหเ฾ กิดการพัฒนา คุณภาพการดูและเสริมสร฾างพัฒนาการเด็กปฐมวัยอย฽างถูกต฾องและเหมาะสม ทั้ง ในครอบครัวและในสถานรับเล้ียง และพฒั นาเดก็ 4.แนวทางการพฒั นาสถานพัฒนาเด็กปฐมวัยและบคุ ลากร ท฾องถิ่นหรือชุมชนสามารถพัฒนาสถานพัฒนาเด็กปฐมวัยและนคลากรเพื่อส฽งผลต฽อการพัฒนา เดก็ ปฐมวยั ได฾หลายแนวทาง ดังเช฽น 4.1 ส่งเสริมและสนับสนุนการจัดบริการพัฒนาเด็กและบริการการศึกษาในรูปแบบที่ หลากหลายสาหรับเดก็ ปฐมวัยให้ท่วั ถงึ และมคี ุณภาพ โดยมุ฽งเนน฾ การอบรมบ฽มนิสัยและการส฽งเสริมให฾ เด็กมีพัฒนาการทางร฽างกาย จิตใจ อารมณแสังคม สติปใญญา ค฽านิยมและบุคลิกภาพอย฽างต฽อเน่ืองและ เหมาะสมกับวัย 4.2 ส่งเสริมและสนับสนุนการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ที่เน้นตัวเด็กปฐมวัยเป็นสาคัญ โดยเน฾น ทักษะ คิดสร฾างสรรคแ การคิดริเริ่มจินตนาการการมีส฽วนร฽วมอย฽างแข็งขันในการเรียนรู฾ของตนเอง และ สามารถแสดงออกซง่ึ ความคดิ ทรรศนะและความรสู฾ ึกได฾อยา฽ งเสรี และเหมาะสม มกี ารสรา฾ งวินยั ในตนเอง มีความสัมพันธแกับผ฾ูอ่ืนในทางท่ีดี และสามารถช฽วยเหลือกันและกัน ร฾ูจักมองโลกในแง฽ดี มีความ กระตอื รือร฾นในการใฝุรแู฾ ละการอยากออก ซาบซง้ึ ในความงามของธรรมชาติ และสนใจใฝุดีรวมท้ังปฏิรูป วธิ ีการถ฽ายทอดความร฾ูวิธกี ารเรยี นรวู฾ ธิ คี ดิ และส่ือการ เรียนรู฾ทุกรูปแบบ เพื่อให฾เด็กสามารถพัฒนาตนเอง ได฾ตามกระบวนหรือแบบการเรียนรู฾ที่เหมาะสมกับตนพร฾อมสร฾างเสริมสิ่งแวดล฾อมและบรรยากาศ แวดลอ฾ มทเ่ี อื้อตอ฽ การเรียนรู฾ทา฾ ทายเดก็ ให฾อยากเรยี นรม฾ู ากขน้ึ และสรา฾ งความพอ และความสุขใหแ฾ กเ฽ ดก็

283 4.3 ดาเนินการพัฒนาบุคลากรทุกประเภทในสถานบริการสาหรับเด็กปฐมวัยให้เป็น “มือ อาชีพ” โดยจัด ใหม฾ กี ารจัดฝึกอบรมท่ีเปน็ ระบบแต฽หลากหลายสําหรบั ผู฾ดแู ลเดก็ ครู อาสาสมัคร ฯลฯ ท่ี มีความร฾ูพ้ืนฐานและระดับ การศึกษาต฽างกันให฾สามารถมีความรู฾และทักษะเฉพาะทางเพิ่มข้ึนรวมท้ัง ความรแ฾ู ละทักษะท่ีรูจ฾ กั เยียวยาเด็กท่มี ปี ใญหา ดา฾ นพฤติกรรม ดา฾ นสตปิ ญใ ญา และดา฾ นการเรยี นร฾ู 4.4 พัฒนาระบบการส่งต่อเช่ือมโยง จากบ฾านไปส฽ูสถานรับเล้ียงเด็ก/สถานพัฒนาเด็กปฐมวัย/ อนุบาล ศึกษาและระบบเช่อื มสัมพนั ธทแ ่ีตอ฽ เนือ่ งระหว฽างพ฽อแม฽ ผ฾ูปกครอง กบั ผู฾ดแู ลเดก็ ประเภทต฽าง ๆ ที่ ใหบ฾ รกิ ารสาํ หรับ เด็กปฐมวยั 4.5 พัฒนาแนวทางการประเมินพัฒนาการเด็กที่เหมาะสมตามวัย เพื่อให฾สถานพัฒนาเด็ก และหน฽วยงานท่ี เกยี่ วขอ฾ งสามารถนาํ ไปใช฾ได฾ 5. แนวทางสาหรับการกากับติดตามประเมินผล และให้การสนับสนุนการดาเนินงานในการพัฒนา เด็ก ปฐมวยั ท฾องถ่ินหรือชุมชนเม่ือได฾มีการวางแผนการดําเนินเพื่อร฽วมมือกับครอบครัว และเครือข฽ายต฽าง ๆ ในการ พัฒนาเด็กปฐมวัยอย฽างเป็นระบบแล฾วจะต฾องมีการกํากับติดตามและประเมินผลการดําเนินงาน ดงั นี้ 5.1 สร้างกลไกและเอ้ือให้เกิดความร่วมมือในการกากับติดตามการดาเนินงาน โดยรวมภาคี ส฽วนต฽าง ๆ ให฾ เขา฾ มามสี ว฽ นรว฽ มและสนบั สนุนข฾อมูลวิชาการ 5.2 สื่อสาร เผยแพร่ ให้ข้อมูล จากการกากับติดตามการดาเนินงานต่อสาธารณะ เพื่อให฾ สงั คมเกิดความ ตระหนักในความรว฽ มมอื กับครอบครวั เพือ่ พัฒนาเดก็ ปฐมวัย จะเห็นได฾ว฽า บทบาทท่ีสําคัญของชุมชนในการร฽วมมือกับครอบครัวเพ่ือพัฒนาเด็กปฐมวัย มี 3 ประการ ได฾แก฽ 1) การให฾ความร฾ูหรือให฾การศึกษาสําหรับผ฾ูปกครอง 2) การร฽วมมือกับผ฾ูปกครองในการ พัฒนาเด็กปฐมวัย และ 3 ให฾ความสนับสนุนแก฽ผ฾ูปกครอง ทั้งน้ี ชุมชนต฾องวางแผนการทํางานอย฽างเป็น ระบบนับต้ังแต฽การกําหนด นโยบาย แผนงานโครงการ การกําหนดแนวทางการดําเนินงานกับผู฾ท่ี เก่ยี วขอ฾ ง และการกํากับติดตามและประเมนิ ผล การดําเนินงาน รวมทงั้ การเผยแพรข฽ อ฾ มลู ใหส฾ งั คมไดร฾ ับร฾ู

284 บรรณานกุ รม จิตจํานง กิติกีรติ (2532) การพัฒนาชุมชน: การมีส฽วนร฽วมของประชาชนในงานพัฒนาชุมชน กรงุ เทพมหานคร สาํ นกั พิมพแ พฒั นาหลกั สูตร จํานง แรกพินิจ (2541). “บทบาทของชุมชนกับการศึกษา รายงานการศึกษาวิจัยเสนอสํานักงาน คณะกรรมการแหง฽ ชาติ กรงุ เทพมหานคร: สาํ นกั นายกรัฐมนตรี ชินรตั นแ สมสบื (2531), “การมสี ว฽ นร฽วมของประชาชนในการพัฒนาชนบท” ใน ชุดวิชาการพัฒนาชนบท. มหาวทิ ยาลัยสุโขทยั ธรรมาธิราช ประยูร ศรีประสาธนแ (2542) รายงานการวิจัย เร่ือง ปใจจัยท่ีส฽งผลต฽อการมีส฽วนร฽วม ในการดําเนินงาน ของ คณะกรรมการศึกษาประจําโรงเรียนประถมศึกษา ปทุมธานี มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช “พบูลยแวัฒนศิริธรรม แลหน฾าเศรษฐกิจสังคมไทย ค฾นคืนวันที่ 25 มกราคม 2547. จาก http://www.thailabour.orgenews/47120601.html. ยุพาพร รูปงาม. (2545). การมีส฽วนร฽วมของข฾าราชการสํานักงบประมาณ ในการปฏิรูประบบราชการ. ภาค นิพนธศแ ิลปศาสตร มหาบัณฑติ , สถาบันบัณฑิตพฒั นบรหิ ารศาสตรแ, วิรัช วิรัชนิภาวรรณ. (2546). การบริหารและจัดการเทศบาลในยุคปฏิรูปการเมือง กรุงเทพมหานคร: สํานัก พมิ พเแ ฟรเแ ฟซ สุชาดา จกั รพิสุทธ.์ิ (2547). การศกึ ษาทางเลอื กของชมุ ชน. วารสารศึกษาศาสตรแ มหาวิทยาลัยขอนแก฽น 27 (4) หนา฾ 18 - 23 อดิน รพีพัฒนแ. (2547). การมีส฽วนร฽วมของประชาชนในงานพัฒนา, กรุงเทพมหานคร ศูนยแการศึกษา นโยบายสาธารณสขุ อภญิ ญา กงั สนารักษแ (2544) รูปแบบการบริหารแบบมีส฽วนร฽วมในองคแกรท่ีมีประสิทธิผลระดับคณะของ สถาบันอดุ มศึกษากรุงเทพมหานคร: จุฬาลงกรณมแ หาวทิ ยาลัย, 2544 Cohen , J. M. & Uphoff, N. T. (1981). Rural development participation: Concept and measures for projectdesign implementation and evaluation. Rural Development Committee Center for International Studies, Cornell University. Fornaroff, A. (1980). Community involvment in health system for primary health care. Geneva: World Health Organization Koufman. H. F. (1949). Participation organized activities in selected Kentucky localities. Agricultural Experiment Station Bulletins, (March). Oakley P. (1984). Approaches to participation in rural development. Geneva: International Office.

285 Peeder w w (1974). Some aspects of the information social participation of farm families in New York State.New York: Unpublished Ph.D. Dissertation, Cornell University, Uinited Nation Department of International Economic and Social Affair. (1975). Popular participation as a Strategy for promoting community level action and nation development. New York: United Nation Ttnited Nation (1981). Report of the meeting for the adhoc group of expert. New York: United Nation.

286 คณะผจู้ ัดทา ทีป่ รกึ ษา รองผู฾วา฽ ราชการจังหวดั นครศรีธรรมราช 1. นายถาวรวัฒนแ คงแก฾ว ศกึ ษาธกิ ารจังหวดั นครศรธี รรมราช 2. ดร.เจียร ทองนนุ฽ ศึกษานิเทศกแชํานาญการพิเศษ ผู฾อํานวยการกลุ฽มการนิเทศ 3. ดร.เผชญิ อุปนันทแ ติดตามและประเมินผล สํานักงานศึกษาธิการจังหวัด นครศรธี รรมราช 4. นางจันทรา ด฽านคงรกั ษแ ศึกษานิเทศกแเชี่ยวชาญ สํานักงานศึกษาธิการจังหวัด นครศรีธรรมราช คณะทางาน 1. ผศ.ดร.วรี วรรณ จงจิตร ศิริจริ กาล อาจารยแคณะวทิ ยาศาสตรแแ ละเทคโนโลยี มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั นครศรีธรรมราช 2. ผศ.ดร.สมพร เรืองอ฽อน อาจารยแคณะวทิ ยาศาสตรแแ ละเทคโนโลยี มหาวิทยาลยั ราชภัฏนครศรีธรรมราช 3. ดร.ปรีชา สามัคคี อาจารยคแ ณะวทิ ยาศาสตรแและเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยราชภฏั นครศรธี รรมราช 4. ดร.สริ ิลักษณแ สินธุพาชี อาจารยคแ ณะวทิ ยาศาสตรแแ ละเทคโนโลยี มหาวิทยาลยั ราชภัฏนครศรีธรรมราช 5. นายจิรพล ลิวา ครชู าํ นาญการโรงเรียนสตรปี ากพนงั 6. นายอานนทแ สุขทอง นักวชิ าการคอมพวิ เตอรแอสิ ระ 7. ร.ต.อ.ปยิ ะ บญุ เรอื ง รองสารวัตรกองกาํ กบั การ ตชด.42 8. นางกรุณา โชติวัน ศึกษานิเทศกแ สพป.นศ.2 9. นางสาวประภาพรรณ วฒั นะ นักสงั คมสงเคราะหแ สนง.พมจ.นศ. 10. นายบรู ทิ รภแ ฏั พรหมมาศ ผอ฾ู าํ นวยการกองการศึกษาเทศบาลท฽าแพ บรรณาธกิ ารกจิ ศึกษานิเทศกแชํานาญการพิเศษ หัวหน฾างานพัฒนาหลักสูตร ดร.ดาวน฾อย ญาณสตู ร การศึกษาปฐมวัย สาํ นักงานศกึ ษาธกิ ารจังหวดั นครศรีธรรมราช