รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์ โครงการวิจัยย่อยที่ 1

รายงานวิจยั ฉบับสมบูรณ โครงการวจิ ัยยอ ยที่ 1 ความสามารถในการแขง ขนัดา นการทองเทยี่ วและโอกาสทางการตลาดนกั ทองเท่ียว กลมุ อาเซยี นของประเทศไทย แผนงานนโยบายการสงเสรมิ และพฒั นาความสามารถ ในการแขง ขนั ดา นการทอ งเทย่ี วของไทยเพื่อรองรับการรวมกลุม ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (RDG5650061) โดย ศ. ดร.ม่ิงสรรพ ขาวสอาด และคณะ พฤษภาคม 2558

สญั ญาเลขท่ี RDG5650061 รายงานวจิ ัยฉบับสมบูรณโครงการวิจยั ยอ ยท่ี 1 เรอ่ื ง ความสามารถในการแขง ขันดานการทองเทยี่ วและโอกาสทางการตลาดนักทอ งเทย่ี ว กลมุ อาเซียนของประเทศไทย โดย1. ศ. ดร.มง่ิ สรรพ ขาวสอาด สถาบันศกึ ษานโยบายสาธารณะ2. ดร.อัครพงศ อน้ั ทอง สถาบันศึกษานโยบายสาธารณะ3. ผศ. ดร.ปย ะลกั ษณ พทุ ธวงศ คณะเศรษฐศาสตร ม.เชยี งใหม4. นายณัฐพล อนนั ตธ นสาร สถาบนั ศกึ ษานโยบายสาธารณะ สถาบนั ศกึ ษานโยบายสาธารณะ5. นายวรวรรธ ทรายใจ แผนงานนโยบายการสงเสริมและพฒั นาความสามารถ ในการแขงขันดานการทอ งเท่ยี วของไทยเพ่ือรองรับ การรวมกลุมประชาคมเศรษฐกจิ อาเซียน (RDG5650061) สนบั สนุนโดยสํานกั งานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ (วช.) และสํานกั งานกองทุนสนบั สนุนวจิ ยั (สกว.)(ความเหน็ ในรายงานน้เี ปนของผวู จิ ยั วช. – สกว. ไมจําเปนตองเห็นดว ยเสมอไป)

บทสรปุ สาํ หรบั ผูบ ริหาร อาเซียนเปนทั้งคูแขงและโอกาสทางการตลาดทองเที่ยวท่ีสําคัญของไทย โดยมีสัดสวนถึงเกือบรอยละ 30 ของจํานวนนักทองเท่ียวตางชาติทั้งหมด การขยายตัวทางเศรษฐกิจอยางตอเน่ืองของแตละประเทศในภูมิภาคอาเซียน รวมทั้งการกาวสูการเปนประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (AEC) ในป พ.ศ. 2558เปนหน่ึงในปจจัยกระตุนใหคนอาเซียนออกมาทองเท่ียวมากข้ึน โดยเฉพาะการเดินทางทองเท่ียวภายในภูมภิ าค ดังนน้ั ตลาดอาเซยี นจึงเปน หนึ่งในตลาดทอ งเท่ียวทไี่ ทยไมควรมองขาม การศกึ ษานีม้ วี ตั ถปุ ระสงคเพื่อ 1) เปรียบเทียบความสามารถในการแขงขันดานการทองเที่ยวของประเทศในภูมิภาคอาเซียน 2) วิเคราะหขนาดและรูปแบบการทองเท่ียวภายในภูมิภาคอาเซียน รวมทั้งการคนหาตําแหนงทางการตลาดของการทองเท่ียวไทยเม่ือเทียบกับประเทศในอาเซียน และ 3) ศึกษาพฤติกรรมการการทองเท่ียวไทยของนักทองเท่ียวอาเซียนท่ีแตกตางกันในแตละกลุมความสามารถในการแขง ขนั ดานทอ งเท่ยี วของประเทศอาเซยี นในเวทีโลก การศึกษาเร่ิมจากการทบทวนการจัดลําดับขององคกรระดับโลก ซ่ึงขอมูลในดานดีมานดของUNWTO พบวา ในป พ.ศ. 2556 เม่ือวัดจากรายรับประเทศไทยเปนที่ 7 ของโลก และท่ี 1 ในอาเซียนแตในดานการบริหารจัดการซัพพลาย ซึ่ง World Economic Forum (WEF) เปนผูจัดลําดับประเทศไทยกลับกลายเปนที่ 43 ของโลก เปนรองทั้งสิงคโปร และมาเลเซีย และจากขอมูลของ WEF ท่ีรายงานในปพ.ศ. 2556 ยังชี้ใหเห็นวาวา ในบรรดาปจจัยหลักที่เปนองคประกอบสําคัญของการทองเที่ยวท่ีย่ังยืน ไทยมีคะแนนและลําดับท่ีคอนขางตํ่า เชน ในดานนโยบายอยูในลําดับ 4 ของอาเซียน ดานความย่ังยืนของส่ิงแวดลอมเปนลําดับ 6 และอยูในลําดับตํ่าสุดในดานคุณภาพการศึกษา สําหรับตัวชี้วัดในดานสุขอนามัยประเทศไทยอยูในลาํ ดบั 5 และในดา นความปลอดภยั อยใู นลําดับ 7 จาก 8 ประเทศทม่ี ีขอมูล ตัวชี้วัดท่ีไทยมีลําดับตํ่าลวนเปนตัวช้ีวัดจากการบริหารจัดการของภาครัฐ จึงสรุปไดวา ระบบราชการที่รองรับการจดั การทองเที่ยวยังดอยประสิทธิภาพ ดังน้ัน แมวาในแงรายรับจากการทองเท่ียวและจํานวนผูมาเยือนประเทศไทยจะโดดเดนท่ีสุดในบรรดาประเทศอาเซียนในเวทีโลก แตก็คอนขางตกตํ่าในดานการจัดการซพั พลาย i

รายงานฉบบั สมบูรณความสาํ คัญของตลาดอาเซยี น การมองภาพตลาดอาเซียนโดยรวม พบวา ตลาดอาเซียนเปนตลาดท่ีมีจํานวนนักทองเท่ียวมาเยอื นไทยมากกวาตลาดยโุ รปและเอเชียตะวันออก มคี วามเปนฤดกู าลนอ ยและมเี สถยี รภาพมากกวาตลาดเอเชียตะวันออก ถึงจะมีรายจายตอหัวตํ่ากวาเอเชียตะวันออกและยุโรปก็จริง แตมีอัตราการเจริญเติบโตของรายรบั สงู กวายโุ รปและเอเชยี ตะวันออก การศึกษาน้ีพยากรณวา ในป พ.ศ. 2560 ประเทศไทยจะมีนักทองเท่ียวจากกลุมประเทศอาเซียนมาเยือนประมาณ 14.46-15.26 ลานคน เพ่ิมข้ึนในอัตรารอยละ 18 ตอป ซ่ึงต่ํากวา 9.5 ลานคนท่ี PATAพยากรณไ วการวิเคราะหอุปสงคก ารทองเท่ียวไทยในระยะยาว ตลาดนักทองเที่ยวอาเซียนสวนใหญตอบสนองตอราคาการทองเท่ียวไทยมาก (RPT > -1)ยกเวน ฟลิปปนสที่คาความยืดหยุนมีคานอยกวา -1 ขณะที่กัมพูชาเปนตลาดท่ีไมออนไหวตอราคาการทองเที่ยวไทยอยางมีนัยสําคัญทางสถิติท่ี 0.10 ท้ังน้ีเปนท่ีนาสังเกตวา ประเทศท่ีมีชายแดนติดกับประเทศไทยอยาง สปป. ลาว มาเลเซีย สหภาพเมียนมาร มีคาความยืดหยุนตอราคาการทองเที่ยวไทยสูงกวาประเทศอ่ืนๆ ในอาเซียนอยางเห็นไดชัด ประเทศเหลานี้มักเดินทางเขามาทองเท่ียวไทยในชวงวันหยุดสุดสัปดาห เพ่ือมาจับจายซอ้ื ของ (shopping) พกั ผอ น และเทย่ี วบนั เทิงราตรี แมวาเศรษฐกิจของอาเซียนจะกระตุนใหคนอาเซียนมาทองเที่ยวประเทศไทยเพิ่มข้ึน แตจากการวิเคราะหแนวโนมการขยายตัวของตลาดนักทองเท่ียวอาเซียนในแตละตลาด พบขอสังเกตที่นาสนใจวาตลาดอาเซยี นคอนขา งออนไหวตอ วิกฤตการเมืองภายในประเทศไทยและการจัดเทศกาลและอีเวนทขนาดใหญส ามารถดึงดดู นักทอ งเทีย่ วอาเซยี นไดด ีแบบแผน รสนิยม และความชอบของนักทองเท่ียวอาเซยี น การศึกษาในระดับจุลภาคหรือระดับนักทองเท่ียว เปนการศึกษาท่ีมุงการวิเคราะหพฤติกรรมการทองเท่ียวไทยของนักทองเที่ยวจากภูมิภาคอาเซียนแยกตามรายประเทศ (สัญชาติ) และตามกลุมความชอบของนักทองเท่ียวโดยอาศัยเทคนิคการวิเคราะหทางเศรษฐมิติสําหรับศึกษาและเขาใจนักทองเที่ยวกลุมทั่วไป ท้ังนี้ยังไดศึกษาถึงพฤติกรรมของนักทองเท่ียวที่เดินทางมาเพื่อวัตถุประสงคทางดานธุรกจิ โดยมจี ํานวนตัวอยางของแตละกลุมเทากับ 3,095 ราย และ 420 ราย ตามลาํ ดบั นักทองเที่ยวอาเซียนท่ัวไปมีความถี่ในการเดินทางไปตางประเทศและในประเทศใกลเคียงกันโดยการเดินทางไปตางประเทศสวนใหญเปนการเดินทางมายังอาเซียน คาเฉล่ียของการเดินทางมายังอาเซียนประมาณ 3 คร้ังตอป การเดินทางมายังประเทศไทยโดยใชสายการบินตนทุนต่ํามีบทบาทมากข้ึนนักทองเทย่ี วกลุมตวั อยางเห็นวา หากไมเดินทางมาประเทศไทย จะเลอื กไปประเทศที่มกี ารพัฒนาคอนขางสูงในอาเซยี น เชน สิงคโปร และมาเลเซีย รวมถงึ ฮอ งกง นักทอ งเที่ยวอาเซยี นท่เี ดินทางมายังประเทศไทยมีจํานวนวันพักเฉล่ียประมาณ 3-4 วัน สวนใหญเดินทางมายงั ประเทศไทยเพยี งประเทศเดียว วัตถุประสงคหลกั ของการเดนิ ทางมายงั ประเทศไทยในครัง้ น้ี ii

ความสามารถในการแขงขันดา นการทอ งเทยี่ วและโอกาสทางการตลาด นักทอ งเท่ยี วกลุมอาเซียนของประเทศไทยนกั ทอ งเทยี่ วอาเซยี นเดนิ ทางมาเพอื่ พักผอ นหยอ นใจเปนหลัก นักทองเท่ียวนิยมเดินทางไปกรุงเทพมหานครชลบุรี ภูเก็ต ประจวบคีรีขันธ (หัวหิน) และกระบี่ กิจกรรมหลักท่ีช่ืนชอบ 3 อันดับแรก คือ การซื้อสินคาการชมทิวทัศน/ ชมเมือง และกิจกรรมเกี่ยวกับแสงแดด/ ทะเล/ ชายหาด นักทองเท่ียวชอบเดินทางมายังประเทศไทยเพราะความเปนแหลงชอปปงมากที่สุด รองลงมาคือ ความเปนมิตรของคนไทย การทําสปา/นวด และความปลอดภัยโดยรวม นักทองเที่ยวธุรกิจชาวอาเซียนมีการเดินทางบอยคร้ังกวานักทองเท่ียวทั่วไป โดยเดินทางไปตา งประเทศเฉล่ีย 6 ครง้ั ตอ ป สว นใหญเปน การทอ งเท่ียวในภูมิภาคอาเซียน และการเดินทางทองเที่ยวในประเทศของตนประมาณ 5 ครั้งตอป นักทองเท่ียวอาเซียนสวนใหญเคยเดินทางมายังประเทศไทยนักทองเท่ียวกลุมน้ีเดินทางมาเพ่ือติดตอธุรกิจ ประชุม สัมมนา และเขารวมนิทรรศการ รองลงมาคือการเดินทางทองเที่ยวเนื่องจากไดรับรางวัลจากการทํางาน การเขารวมการฝกอบรม นักทองเที่ยวธุรกิจเกือบท้ังหมดเดินทางมาทางอากาศ กิจกรรมท่ีนักทองเท่ียวนิยมคือ การทําสปาและการนวดเทากับการซ้ือสินคามากที่สุด รองลงมาคือ กิจกรรมบันเทิงยามคํ่าคืน และการเท่ียวชมทิวทัศน นักทองเท่ียวธุรกิจมีจํานวนวันพักเฉลี่ยในครั้งน้ีเทากับ 5 วัน ซ่ึงสูงกวานักทองเท่ียวทั่วไป กลุมตัวอยางนักทองเท่ียวธุรกิจประมาณหนงึ่ ในสามไดข ยายเวลาเพือ่ การทองเทย่ี วเพม่ิ อีก 2 วนั การจัดกลุมนักทองเที่ยวท่ีมีความชอบในเบ้ืองตน ใชการจําแนกความชอบการทองเท่ียวออกเปน3 ประเภท คือ ประเภทที่ 1 นักทองเท่ียวที่ชื่นชอบธรรมชาติ (Nature) ประเภทที่ 2 นักทองเที่ยวท่ีช่ืนชอบวัฒนธรรม (Culture) และประเภทที่ 3 นักทองเที่ยวท่ีชื่นชอบความบันเทิง (Entertainment) โดยนักทองเท่ียวคนหนึ่งอาจจะมีความชอบมากกวาหน่ึงประเภท ดังนั้นการศึกษาในครั้งน้ีจึงจัดนักทองเที่ยวออกเปน 8 กลุมยอย คือ 1) คนรักธรรมชาติ (Nature Fans) 2) คนชอบของเกา (Golden Oldies) 3) คนรักความสนุกสนาน (Fun Lovers) 4) ผูรักธรรมชาติและความบันเทิง (N-tertainers) 5) คนรักความย่ังยืน(Greeners) 6) นักสันทนาการวัฒนธรรม (Traditions Entertainers) 7) คนชอบความคุมคา (ValueLovers) และ 8) นกั ทอ งเท่ียวกลมุ อนื่ ๆ (Others) ท่ีไมไ ดช ื่นชอบธรรมชาติ วฒั นธรรม หรอื บนั เทงิ การศึกษาพบวา นักทองเท่ียวกลุมตัวอยางถูกจัดอยูในกลุมที่ 4 (N-tertainers) คือ ช่ืนชอบธรรมชาติและบันเทิงมากท่ีสุด รองลงมาคือกลุมที่ 3 (Fun Lovers) ที่ชื่นชอบบันเทิงเพียงอยางเดียว และกลุมที่ 7 (Value Lovers) ท่ีช่ืนชอบทุกกิจกรรม คือ ธรรมชาติ วัฒนธรรม และบันเทิง พฤติกรรมการเดินทางครั้งนี้สอดคลองกับกลุมความชอบของนักทองเที่ยว เชน นักทองเที่ยวกลุมท่ีชื่นชอบธรรมชาติและ/ความบันเทงิ ชืน่ ชอบและเดนิ ทางไปยงั จงั หวดั ทม่ี ีแหลงทอ งเที่ยวทางทะเล เชน ชลบุรี ภูเก็ต เปนตนและเลอื กเดนิ ทางไปแหลงทองเที่ยวเชิงวัฒนธรรม เชน เชยี งใหม เปน ตน การศึกษาจํานวนวันพักของนักทองเท่ียวอาเซียนพบวา นักทองเท่ียวที่มีอายุ 60 ปข้ึนไป หรือมีการศึกษาระดับสูงจะมีจํานวนวันพักมากกวา ขณะที่กลุมอาชีพพนักงานเอกชนและแรงงาน/แรงงานเกษตรมีจํานวนวันพักนอยกวากลุมอ่ืน นอกจากนี้ การเดินทางโดยลําพัง และการเดินทางโดยทางบกมีผลเชิงลบกับจํานวนวันพัก แตหากนักทองเที่ยวเดินทางคร้ังแรกก็จะใชเวลาในประเทศยาวนานกวาผูที่เคยมาแลว นักทองเที่ยวท่ีวางแผนจะกลับมามีวันพักนอยกวา นักทองเที่ยวชาวลาวจะมีวันพักตํ่ากวา iii

รายงานฉบับสมบูรณนักทองเท่ียวชาติอื่นๆ ขณะท่ีนักทองเที่ยวเวียดนาม และมาเลเซียมีจํานวนวันพักสูงกวานักทองเที่ยวประเทศอื่นๆ นอกจากน้ีกลมุ คนรักความสนกุ สนาน (fun lovers) จะมีจํานวนวันพักนอ ยกวากลมุ อน่ื ผลการวิเคราะหการจําแนกพหุ (MCA) ของคาใชจายของนักทองเท่ียว แสดงใหเห็นวา กลุมท่ีมีคาใชจายมากท่ีสุดจะมีคาใชจายประมาณ 245.57 เหรียญสหรัฐฯ ตอวันตอคน และมาจากครอบครัวมากกวา 200,000 เหรียญสหรัฐฯ ตอป เดินทางมายังประเทศไทยทางอากาศ เปนนักทองเท่ียวซ้ํา ที่มีสัญชาตจิ ากกลุม ประเทศกมั พูชา ลาว และสหภาพเมียนมาร และชืน่ ชอบความบนั เทิงเพียงอยา งเดียวขอเสนอแนะกลยทุ ธสวนผสมทางการตลาดดานการทอ งเที่ยว 1) กลยุทธด านราคา  นโยบายราคาท่ีจูงใจเหมาะท่ีจะสงเสริมตลาดท่ีตอบสนองตอการเปล่ียนแปลงราคาการทองเที่ยวไทยมาก เชน มหกรรมลดราคากลางปจะเหมาะกับ สปป. ลาว สหภาพเมียนมาร และมาเลเซียเปน ตน 2) กลยุทธด า นผลิตภัณฑ  การจัดเทศกาลและอีเวนทขนาดใหญ เชน งานพืชสวนโลก จะชวยกระตุนใหคนอาเซียนเดนิ ทางมาทองเท่ยี วไทยเพิ่มขึ้น  จัดกิจกรรมใหผูท่ีตองการด่ืมนํ้าผ้ึงพระจันทรในประเทศไทยใหมีความหลากหลาย เชน รวมนวดผอนคลาย สปา หรอื บอลลูน เปน ตน  ควรมีการพัฒนาและผสมผสานสินคาทองเท่ียว เชน สรางสินคาทองเท่ียว manmade เชนTheme parks ใหมในลักษณะท่ีแสดงใหเห็นถึงความทันสมัย การชอปปง และการทองเที่ยวลักษณะของบันเทงิ ทส่ี นกุ สนานมากกวาการนําเสนอขายในเรอ่ื งของวฒั นธรรมหรือธรรมชาติ  สําหรับตลาดมุสลิมอยางบรูไนและอินโดนีเซียควรเนนนโยบายการพัฒนาหวงโซอุปทานภายในประเทศใหสามารถตอบสนองความตองการของตลาดมุสลิมในดานอาหาร การจัดพื้นท่ีใหละหมาดฯลฯ กอนทจ่ี ะดาํ เนินนโยบายสง เสรมิ ตลาดดังกลาว  รกั ษาสมดลุ ของวฒั นธรรมและความบนั เทงิ ในจงั หวัดเชยี งใหมใหเ ขม แข็ง 3) กลยุทธส งเสรมิ การขาย  ทําขอเสนอพิเศษระหวาง การทองเที่ยวแหงประเทศไทย หรืออบจ. อาจทํารวมกับสายการบินที่นักทองเท่ียวอาเซียนนิยมใชเดินทางมายังประเทศไทย แตไมจําเปนตองอยูในรูปของแพ็คเก็จทัวรเพราะนกั ทอ งเทย่ี วอาเซียนมีจํานวนนอยทีใ่ ชบริการบรษิ ทั นําเที่ยว  การสงเสริมการขายท่ีใหราคาพิเศษกับผูเดินทางเปนคู เชน คูบาวสาว คูฮันนีมูน หรือเปนกลุมเพ่ือใหน กั ทองเทีย่ วอาเซียนตัดสนิ ใจเดินทางมายงั ประเทศไทยยาวนานขนึ้  การนําเสนอภาพของความหลากหลายและนาสนใจของแหลงและกิจกรรมการทองเที่ยวสําหรับตลาดท่ีตอบสนองตอราคานอย เชน ฟลิปปนส สิงคโปร เวียดนาม เปนตน นําเสนอภาพของการพกั ผอน บนั เทิงราตรี เทยี่ วไทยไดท้ังป iv

ความสามารถในการแขง ขันดา นการทอ งเท่ียวและโอกาสทางการตลาด นกั ทองเทีย่ วกลุมอาเซียนของประเทศไทย 4) กลยทุ ธด า นชองทางการขาย  สงเสริมการเปดเสนทางสายการบินตนทุนต่ําจากเมืองรองที่สําคัญในอาเซียน เชน โฮจิมินหซิตี้มายังเมืองรองของไทย เชน ภเู กต็ และสมุย เปน ตน  พฒั นาสนามบนิ อูตะเภา (ทีส่ ตั หบี ) ใหเปนสนามบนิ พาณชิ ยอ ยา งเรง ดวน  สงเสริมการจัดประชุม พรอมแพ็กเก็จทองเท่ียว 1 วัน การตรวจสุขภาพ การจับจายซ้ือของและการทําสปา/ นวด เขา ไวดว ยกัน v

Executive Summary Other ASEAN countries are both important rivals and market opportunities for Thailand asASEAN tourists account for around 30 % of the yearly international arrivals. The upcoming AECin 2015 is expected to further stimulate ASEAN outbound especially within the Region. Therefore,ASEAN is a market that one cannot overlook. This project primarily aims at 1) examining the ranking of the competitiveness of Thailandand other ASEAN countries in tourism services, 2) estimating the size and the pattern of ASEANdemand by country for Thai tourism, and 3) investigating tourism behavior and preferences ofASEAN tourists visiting Thailand in order to derive market position of Thailand for each ASEANcountry.Ranking of Tourism Competitiveness in the ASEAN Region Thailand was ranked seventh by UNWTO as the World 10 top earners of tourismreceipts. However when ranked by the Tourism and Travel Competitiveness Index of the WorldEconomic Forum (WEF), which comprises mainly of supply management indicators, Thailandranked 43rd globally and has remained third in ASEAN after Singapore and Malaysia. In the areaof policy and regulation, Thailand ranked fourth; as for environmental management, which isfoundation for sustainable tourism development, Thailand ranked fifth. In the area of humanresources, Thailand fared the worst in ASEAN in education quality. In the area of health andsanitation Thailand ranked fifth. Moreover as far as safety is concerned, Thailand was ranked 7thout of 8 countries for which data are available. Since most of the indicators which derived low scores are mostly related to publicmanagement indicators, it can be concluded that our public management which supports tourismis inefficient. Therefore, even though Thailand is outstanding in term of tourism revenue but isvery weak in public infrastructure and public service management. vii

รายงานฉบับสมบูรณSignificance of the ASEAN Market and Its Trend The importance of the ASEAN market is manifested by its scale which has becomebigger than the EU’s and the West Asia. Moreover, The ASEAN market is more stable, lessseasonal than the East Asian market. Although its expenditure per head is lower, the ASEANmarket has shown higher tourism receipts growth than the EU and the Eastern Asian market. The number of ASEAN tourists visiting Thailand 5 years from now are projected to reach14 – 15 million at the rate of 18 percent per year which is much larger than the 9.5 milliontourists predicted by PATA.Demand analysis Our findings indicate that the majority of the ASEAN market is responsive to prices ofThai tourism (RPC  -1) except the Philippines and that the RPT of Cambodia is notstatistically significant at 0.10. Countries which share borders with Thailand such as Lao PDR,the Republic of Myanmar and Malaysia tend to have higher price elasticities. This could bebecause Thailand is a week-end destination the trip for which requires less planning and is thuseasy to postpone the trips. Although rising income of ASEAN countries will stimulate outbound tourism includingincreasing number of visits to Thailand, our finding further suggests that ASEAN markets arerelatively sensitive to political shocks in Thailand and to big festivals and organized mega eventssuch as international exhibitions and games are factors that could well influence ASEAN visits.Travel Pattern and Preference of ASEAN Tourists This section aims to investigate the tourism behavior of ASEAN tourists traveling toThailand by country (nationality) and by tourism preferences using econometric models forgeneral and business tourists. The samples of general ASEAN tourists and business ASEANtourists were 3,095 and 420 respondents, respectively. For general tourists, the frequencies of domestic and international travels were similar.Most of international travels are within ASEAN, an average of 3 times a year. Low-cost airlineshave become a major mode of transport from ASEAN to Thailand. The findings suggested that ifthey had not traveled to Thailand, they would have chosen relatively developed destinations,such as Singapore, Hong Kong and Malaysia. The average length of stay of ASEAN tourists in Thailand was 3-4 days. Thailand was asingle destination for most of the respondents. The main purpose of the trip to Thailand wasvacation. Bangkok, Phuket, Prachuap Khiri Khan (Hua Hin) and Krabi are the favorite viii

แผนงานนโยบายการสง เสริมและพฒั นาความสามารถในการแขง ขนั ดานการทองเทยี่ วของไทย เพื่อรองรบั การรวมกลมุ ประชาคมเศรษฐกจิ อาเซยี นdestinations in Thailand. Their favorite activities were shopping, sightseeing/city tour and sun/sand/ sea. Thailand was attractive to ASEAN tourists because of its variety and diversity ofshopping sites followed by the friendliness of the Thais, spa/ massage, and overall safety. ASEAN business tourists traveled abroad more frequently than general tourists. Onaverage they travel abroad, mainly within ASEAN region, 6 times per year and traveled in theirown country 5 times per year. Most of them had been to Thailand before. In general, they cameto Thailand mainly for business, conference, seminars and exhibitions followed by an incentivetrip and other activities such as training. Most of the business travelers arrived by air. The mostpopular activities during business trip were spa/ massage as well as shopping, followed bynightlife and sightseeing respectively. The average length of stay for business tourists was 5days, which was higher than general tourists. About one-third of business tourists extended twomore days for leisure and tourism. To group tourists by preferences, we first classified tourists’ preferences into threecategories: (1) Nature, (2) Culture and (3) Entertainment. An individual tourist may have apreference for more than one category. The findings revealed eight subgroups of tourists whichwere (1) Nature Lovers, (2) Golden Oldies, (3) Fun Lovers, (4) N-tertainers, (5) Greeners, (6)Traditions Entertainers, (7) Value lovers and (8) Other. The findings indicated that subgroup (4) (N-tertainers) who prefer both nature andentertainment was the largest group followed by subgroup (3) (Fun Lovers) who preferentertainment only and subgroup (7) (Value Lovers) who prefer nature, culture andentertainment. The behaviors of the subgroups were in line with their preferences. For example,tourists who loved nature and/or entertainment traveled to provinces with marine attractions suchas Chonburi and Phuket while tourists who prefer culture chose to go to places with culturalattractions such as Chiang Mai. For the analysis of length of stay, the study found that tourists aged 60 or over andhaving higher education stayed longer while tourists working as the private sector employees andworkers/ agricultural workers and traveling alone stayed shorter. In addition, those traveling byland tended to show shorter duration. If tourists were in the country for the first time, they wouldtake longer time to stay. Tourists who planned to come back spent less time than others. Laotourists tended to have a shorter stay than other countries while Vietnamese and Malaysiantourists took a longer trip. Tourists in Fun lover subgroup would spend fewer days than othersubgroups. Multiple classification analysis (MCA) of tourists’ expenditure showed that biggestspenders (245.57 USD per day per person) were tourists had family incomes over 200,000 USD ix

รายงานฉบับสมบรู ณper year, traveled to Thailand by air, were repeat tourists, those who came from Cambodia, LaoPDR and Myanmar and prefer entertainment only (Fun lovers).Recommendations for Marketing Mix Strategy 1) Price Strategy  Our elasticities study suggests different price strategies for ASEAN countries, forLao PDR, Myanmar and Malaysian customers who are more sensitive to prices, price strategiessuch as those stressing value for money (Mid-year sales) are suitable. 2) Product Strategy  Big Events and Festivals such as International Horticulture Fair could be usedas products attracting ASEAN tourists.  A combination of a variety of activities could be offered to honeymooners suchas Thai massage for relaxation, spa, ballooning and so on.  For ASEAN tourists, new man made attractions such as theme parks could beinteresting attractions. Modern and soft adventures in which participation of tourists is includedare more preferred to cultural themes.  Cultural and religious supporting capacity for Muslim tourists should bedeveloped before market promotions.  Strengthen Chiang Mai cultural tradition and maintain a good balance betweenculture and entertainments. 3) Promotion Strategies  Joint promotion between TAT or provincial government with low cost airlines forFIT ASEAN tourists.  Promotion packages for secondary tourist cities for those traveling in pairs,honeymooner groups for a longer trip duration.  For countries that are less price sensitive such as the Philippines, Singaporeand Vietnam, Thailand should present diversity and attractiveness of our products and activitiesi.e. offering leisure, nightlife and as a year-round destination. 4) Channel of Sales  Promote the connectivity between second cities in the ASEAN regions to majortourism hubs in Thailand such as Phuket and Samui with Ho Chi Minh City  Develop Satahip airport to be a new commercial airport.  Promote conferences and meeting with optional packages including spa, Thaimassage, health check – up, shopping etc. x

บทคดั ยอ การศึกษานี้มีวัตถุประสงคเพื่อ 1) เปรียบเทียบความสามารถในการแขงขันดานการทองเที่ยวของไทยกับประเทศในภูมิภาคอาเซียน 2) วิเคราะหขนาดและอุปสงคการทองเท่ียวไทยของนักทองเท่ียวอาเซียน และ 3) ศึกษาพฤติกรรมการทองเที่ยวไทยของนักทองเท่ียวจากอาเซียนท่ีแตกตางในแตละกลุมโดยประยุกตใชแนวคิดและเคร่ืองมือทางเศรษฐศาสตรการทองเท่ียวในการวิเคราะหขอมูลท้ังท่ีเปนขอมูลทุติยภมู ิจากหนวยงานตา งๆ และขอ มลู ที่ไดจ ากการสมั ภาษณนกั ทอ งเทีย่ วอาเซียนกวา สามพนั คน การศึกษาพบวา แมวาในแงรายรับจากการทองเที่ยวและจํานวนผูมาเยือน ประเทศไทยจะโดดเดนที่สุดในบรรดาประเทศอาเซียนในเวทีโลก แตติดลําดับ 3 ของ World Economic Forum ดานการจัดการซัพพลาย โดยเฉพาะระบบราชการท่ีรองรับการจัดการทองเที่ยวยังดอยประสิทธิภาพเมื่อเทียบกับประเทศอื่นๆ ในอาเซยี น ตลาดอาเซียนเร่ิมสําคัญกวาตลาดยุโรปในแงจํานวนและอัตราการขยายตัวของรายรับ และพยากรณขนาดตลาดในป 2560 ที่ 14-15 ลานคน โดยเติบโตในอัตรารอยละ 18 ตอป การศึกษาน้ียังไดประมาณคาความยืดหยุนของความตองการทองเที่ยวไทยตอราคาของไทยข้ึนของรายไดของแตละประเทศใน ASEAN การสํารวจพฤตกิ รรมนักทองเที่ยว 3095 ตวั อยาง และนักธุรกจิ 420 ตวั อยาง พบวา ประเทศไทยเปนแหลงชอปปงและบันเทิงที่สําคัญ จากการแบงกลุมนักทองเท่ียวอาเซียนทั่วไปตามความชอบ พบวานักทองเที่ยวที่เปนชุดตัวอยางถูกจัดอยูในกลุม N-tertainers คือ กลุมท่ีชื่นชอบธรรมชาติและบันเทิงมีจาํ นวนเปน สัดสว นมากที่สดุ รองลงมาคือกลมุ Fun Lovers ท่ชี ่ืนชอบบนั เทิงเพียงอยางเดียว และกลุมที่ 7(Value Lovers) ท่ีช่นื ชอบทุกกิจกรรม คอื ธรรมชาติ วฒั นธรรม และบันเทงิ สําหรับนักทองเท่ียวกลุมธุรกิจจะเดินทางบอยครั้งกวากลุมทั่วไป สวนใหญเปนนักทองเท่ียวกลุมเที่ยวซ้ํา (re-visit) โดยกิจกรรมทองเท่ียวท่ีนิยม คือ การทําสปาและการนวดเทากับช็อปปง ท้ังน้ีนักทอ งเทย่ี วธรุ กจิ ประมาณหน่งึ ในสามที่เปนชดุ ตัวอยางมักขยายเวลาเพื่อการทองเท่ยี วเพม่ิ อกี 2 วัน การศึกษานี้ยังไดใหขอเสนอแนะกลยุทธสวนผสมทางการตลาดดานการทองเที่ยวท่ีจะมาซ่ึงการเสรมิ สรางความสามารถในการแขง ขันดานการทอ งเทย่ี วของไทยในตลาดอาเซียน xi

Abstract The objectives of the report are to 1) examine the ranking of the competitiveness ofThailand and other ASEAN countries in tourism services, 2) analyze estimate the size of thedemand for each ASEAN country and 3) tourism behavior and preferences of ASEAN touristsvisiting Thailand using both secondary data and interviewing over 3,000 ASEAN tourists. The findings indicate that Thailand ranked first in term of tourism receipts and arrivals butaccording to WEF, Thailand ranked third in term of supply management especially public servicemanagement. Our public management of infrastructure and tourism amenities is relatively weakcompared to other ASEAN countries. Our demand study reveals an increasing role of the ASEAN market surpassing the EC interm of arrivals and the rate of growth of receipts. The ASEAN market is forecast to grow to 14-15 million tourists by 2017. The study also provides income and price elasticities of demand ofeach ASEAN country for Thai tourism. Our micro analysis of tourist behavior and preference from an exit survey comprising3,095 samples of ASEAN leisure tourists and 420 business tourists from 9 countries. The studyindicates that Thailand has become an important shopping and entertainment hub of ASEAN.Our behavior study helps to classify tourist groups into 7 groups according then to tastes andpreference and found that N-tertainers those preferring nature and entertainments are the largestgroup, followed by Fun lovers who focus on entertainments and Value lovers who prefer mixactivities. Our study reveals that business tourists tend to travel more frequently and are repeaters.Favorite activities of this group include spa and, Thai massage as well as shopping. About one thirdof this group are likely to extend their business trip to include 2 more days for leisure and tourism. This study also provides a number of useful marketing strategies to enhance Thailand’scompetitiveness in the ASEAN countries. xiii

สารบญั หนา บทสรุปผบู รหิ าร i Executive Summary vii บทคัดยอ xi Abstract xiii สารบญั xvบทท่ี 1 บทนํา 1 1.1 ทมี่ าและความสําคญั 1 1.2 วัตถุประสงคข องการวจิ ัย 2 1.3 ขอบเขตของการวจิ ยั 3 1.4 ขอจาํ กัดในการศกึ ษา 3 1.5 ทฤษฏี กรอบแนวคดิ และการดําเนนิ การวจิ ัย 4 4 1.5.1 การศกึ ษาในระดบั มหภาค 22 1.5.2 การศึกษาพฤติกรรมนักทอ งเท่ยี วในระดบั จุลภาค 30 1.6 ประโยชนทีค่ าดวา จะไดร บั 31บทที่ 2 การทบทวนวรรณกรรม 31 2.1 การประเมนิ ศกั ยภาพและความสามารถในการแขง ขนั ดานการทอ งเที่ยว 32 2.2 การวิเคราะหการเปลยี่ นแปลงโครงสรา งตลาด 34 2.3 การทอ งเท่ียวภายในภมู ิภาคอาเซยี น 35 2.4 ความยดื หยนุ ของอปุ สงคการทอ งเทยี่ วรวม 39 2.5 ปจ จยั ทก่ี าํ หนดพฤตกิ รรมของนกั ทองเทย่ี ว 41 2.6 การศกึ ษาเกีย่ วกบั การตดั สนิ ใจเดนิ ทางทอ งเท่ียว 42 2.7 ปจจยั ท่มี อี ิทธิพลตอ จํานวนวนั พักของนักทอ งเทยี่ ว 45 2.8 ปจจยั ทมี่ อี ิทธพิ ลตอคาใชจายของนกั ทองเทยี่ ว 46 2.9 การศึกษาเกย่ี วกบั การจดั กลมุ ตลาดนกั ทองเที่ยว 49บทที่ 3 ความสามารถในการแขงขนั ดานการทอ งเที่ยวของประเทศอาเซยี น 49 3.1 กรอบแนวคิดการวัดความสามารถในการแขงขนั ดานการทอ งเทยี่ วของ World Economic Forum 54 3.2 ภาพรวมความสามารถในการแขง ขนั ดานการทองเทยี่ วของประเทศ อาเซียน xv

3.3 เสาหลักและตวั ชวี้ ัดในกลมุ กฎและระเบยี บขอบงั คบั ของการเดนิ ทางและ หนา การทอ งเทย่ี ว 60 3.4 เสาหลักและตวั ชวี้ ดั ในกลมุ โครงสรา งพืน้ ฐานและสภาพแวดลอมของ ธุรกจิ การเดนิ ทางและการทอ งเทยี่ ว 67 3.5 เสาหลักและตวั ชวี้ ัดในกลมุ กรอบกฎระเบยี บดา นทรพั ยากรมนษุ ย 74 วัฒนธรรมและทรพั ยากรธรรมชาติ 81บทท่ี 4 สถานการณแ ละความสามารถในการแขงขนั ของไทยในตลาดอาเซยี น 81 82 4.1 แนวโนม และสถานการณทองเท่ียวโลก 89 4.2 สถานการณทองเทีย่ วอาเซียนเทยี่ วอาเซยี น 93 101 4.3 สถานการณท องเทย่ี วไทย 101 4.4 สถานการณอ าเซยี นเทยี่ วไทย 4.5 ความสามารถในการแขงขันของไทยในตลาดอาเซยี น 104 106 4.5.1 การวเิ คราะหที่มาของอตั ราการขยายตวั ของตลาดนกั ทอ งเที่ยว 107 อาเซยี น 107 109 4.5.2 การวเิ คราะหอตั ราสวนความไดเปรยี บในการแขงขัน 114 4.6 บทสรุป 118บทที่ 5 อปุ สงคการทอ งเที่ยวไทยในระยะยาวของนกั ทองเทีย่ วอาเซยี น 122 126 5.1 ภาพรวมและโครงสรา งตลาดนกั ทองเทยี่ วอาเซยี น 130 5.2 อุปสงคการทองเที่ยวไทยของนกั ทองเที่ยวมาเลเซีย 134 5.3 อปุ สงคการทองเท่ียวไทยของนกั ทอ งเทย่ี วสิงคโปร 138 5.4 อุปสงคการทอ งเทย่ี วไทยของนักทองเทย่ี ว สปป. ลาว 142 5.5 อุปสงคก ารทอ งเที่ยวไทยของนักทอ งเท่ยี วเวยี ดนาม 146 5.6 อุปสงคการทอ งเทยี่ วไทยของนกั ทอ งเที่ยวกมั พูชา 151 5.7 อปุ สงคก ารทองเที่ยวไทยของนกั ทอ งเท่ียวอินโดนเี ซีย 151 5.8 อุปสงคการทองเที่ยวไทยของนักทอ งเท่ยี วฟล ิปปน ส 168 5.9 อุปสงคก ารทองเทีย่ วไทยของนักทอ งเท่ยี วสหภาพเมียนมาร 193 5.10 อปุ สงคก ารทองเท่ยี วไทยของนกั ทอ งเท่ยี วบรไู น 5.11 บทสรปุบทท่ี 6 พฤติกรรมของนกั ทองเทยี่ วอาเซยี นกลมุ ทว่ั ไป 6.1 ลักษณะและพฤติกรรมการทอ งเท่ียวอาเซยี นในภาพรวม 6.2 ลักษณะและพฤติกรรมการทองเทย่ี วอาเซียนจําแนกรายประเทศ 6.3 ลักษณะและพฤติกรรมการทองเทย่ี วอาเซยี นจําแนกตามความชอบ การทองเที่ยว xvi

6.4 ปจจัยท่มี ีอิทธพิ ลในการกําหนดจํานวนวันพักในประเทศไทย หนา 6.5 ปจจยั ทม่ี ีอิทธิพลในการกาํ หนดคา ใชจายของนักทองเท่ียวอาเซียน 6.6 ปจจยั ท่ีมอี ิทธพิ ลในการกําหนดคาใชจ า ยการตดั สินใจเดินทาง 225 230 ทอ งเทีย่ วเมือ่ เกดิ ปญหาความไมสงบทางการเมืองในประเทศไทย 233 บทที่ 7 พฤติกรรมของนกั ทอ งเทยี่ วชาวลาวและกมั พชู า 235 7.1 พฤตกิ รรมการทอ งเทยี่ วของนักทองเทย่ี วชาวลาว 235 245 7.2 พฤติกรรมการทองเทย่ี วของนักทอ งเทีย่ วชาวกัมพูชา 255 บทท่ี 8 พฤติกรรมของนักทอ งเทยี่ วอาเซยี นกลมุ ธุรกิจ 255 8.1 ลักษณะเศรษฐกิจและสังคมของชดุ ตวั อยางท่ีเปน นกั ทอ งเทยี่ วอาเซยี น 257 กลุมธุรกจิ 258 8.2 พฤติกรรมการทอ งเที่ยวโดยทว่ั ไปของนกั ทอ งเท่ียวอาเซียนกลมุ ธรุ กิจ ที่เปน ชุดตัวอยา ง 263 263 8.3 พฤตกิ รรมการทอ งเทยี่ วในครง้ั นีข้ องนกั ทอ งเทย่ี วอาเซยี นกลมุ ธรุ กจิ ที่ 263 เปน ชุดตัวอยาง 264 264 บทท่ี 9 สรปุ และขอเสนอแนะ 266 267 9.1 ผลการศกึ ษาระดบั มหภาค 267 9.1.1 การเปรียบเทยี บการแขงขันระดบั โลกและอาเซียน 271 9.1.2 การแขงขันในดานการทอ งเทีย่ วภายในอาเซยี น 273 9.1.3 การประมาณอปุ สงคใ นระยะยาว 275 9.1.4 ขอ เสนอแนะเชิงนโยบาย 285 287 9.2 ผลการศกึ ษาพฤตกิ รรมนกั ทอ งเท่ยี ว 292 9.2.1 นักทองเที่ยวอาเซยี นทวั่ ไป 296 9.2.2 นักทองเทย่ี วธรุ กจิ ชาวอาเซียน 302 308 9.3 ขอ เสนอแนะเชิงนโยบายบรรณานุกรมภาคผนวก ภาคผนวก ก รายละเอยี ดของเสาหลักและตัวชว้ี ัด ภาคผนวก ข แบบสอบถามนกั ทอ งเทยี่ วธุรกจิ ภาคผนวก ค แบบสอบถามนกั ทองเท่ยี วท่ใี ชบริการบรษิ ัทนําเทย่ี ว ภาคผนวก ง แบบสอบถามนักทอ งเทีย่ วเดนิ ทางเอง ภาคผนวก จ ตารางอน่ื ๆxvii

สารบัญตารางตารางที่ 1.1 นยิ ามสถานการณก ารสงออกการทอ งเทย่ี วโดยวธิ พี ลวตั ความไดเ ปรยี บโดย หนา เปรยี บเทียบทป่ี รากฏ 8ตารางที่ 1.2 สถานการณท ีเ่ ปนไปไดของ Allocation effectตารางท่ี 1.3 ชวงของขอมลู ปฐาน และประเทศทเี่ ปน แหลง ทองเทย่ี วทดแทน/คแู ขงของไทย 10ตารางที่ 1.4 จํานวนนักทอ งเทย่ี วจําแนกตามดานตรวจคนเขาเมือง ป พ.ศ. 2555 16ตารางที่ 1.5 จาํ นวนกลมุ ตวั อยา งท่ีเกบ็ จรงิ จําแนกตามประเทศและวธิ กี ารเดินทาง 24ตารางท่ี 1.6 วธิ กี ารวิเคราะหขอมลู จาํ แนกตามวตั ถุประสงคยอ ย 26ตารางท่ี 2.1 ลําดบั การตัดสนิ ใจของนักทองเท่ยี ว 29ตารางที่ 2.2 ปจ จยั ที่มอี ิทธพิ ลตอการตัดสินใจทองเที่ยว 40ตารางที่ 2.3 ผลงานการศกึ ษาปจ จยั ทม่ี ีอิทธิพลตอจํานวนพักและระยะเวลาของการ 40 44 ทอ งเทย่ี วที่สําคญัตารางที่ 2.4 ลักษณะของผูบ รโิ ภคจําแนกตามไลฟส ไตล 7 ประเภท 48ตารางที่ 3.1 ลําดบั และคาคะแนนของดัชนีรวมและดชั นยี อย World Economic Forum 55 (WEF) 2013: The Travel & Tourism Competitiveness Index (ป พ.ศ. 2556) 55ตารางที่ 3.2 คะแนนและลาํ ดับของดชั นรี วม The Travel & Tourism Competitiveness 57 Index 2009, 2011 และ 2013 (ป พ.ศ. 2552, 2554 และ 2556) 58ตารางที่ 3.3 คาคะแนนเสาหลกั ของดัชนยี อยกลมุ กฎและระเบยี บขอ บังคบั ฯ ป พ.ศ. 2556ตารางท่ี 3.4 คาคะแนนเสาหลกั ของดชั นยี อ ยกลมุ โครงสรางพื้นฐานและสภาพแวดลอ ม 60 ของธรุ กจิ การเดินทางและการทอ งเทย่ี ว ป พ.ศ. 2556 61ตารางที่ 3.5 คา คะแนนเสาหลักของดชั นยี อยกลมุ ทรัพยากรมนษุ ย วัฒนธรรม และ 62 64 ทรพั ยากรธรรมชาตขิ องการเดนิ ทางและการทองเที่ยว ป พ.ศ. 2556 65ตารางท่ี 3.6 ลําดบั ของตวั ชีว้ ัดในเสาหลกั นโยบาย กฎ และระเบยี บขอ บงั คับ 66ตารางที่ 3.7 ลาํ ดับของตวั ชว้ี ัดในเสาหลกั ความย่งั ยนื ของสิ่งแวดลอม 68ตารางท่ี 3.8 ลําดับของตวั ชี้วัดในเสาหลกั ความปลอดภัยและการรักษาความปลอดภยัตารางท่ี 3.9 ลําดบั ของตวั ชว้ี ดั ในเสาหลกั สุขภาพและสขุ อนามัย 69ตารางท่ี 3.10 ลาํ ดบั ของตวั ชว้ี ัดในเสาหลักลาํ ดบั ความสําคัญของการสง เสริมการทอ งเท่ยี ว 70ตารางท่ี 3.11 ลําดบั ของตวั ชีว้ ัดในเสาหลกั สาธารณปู โภคขน้ั พนื้ ฐานดานการขนสง ทางอากาศตารางท่ี 3.12 ลําดบั ของตวั ชี้วดั ในเสาหลกั โครงสรา งพ้ืนฐานการขนสงทางบกตารางท่ี 3.13 ลาํ ดบั ของตวั ช้วี ดั ในเสาหลกั โครงสรา งพืน้ ฐานดา นการทองเทีย่ ว xviii

ตารางท่ี 3.14 ลําดบั ของตวั ชีว้ ดั ในเสาหลกั โครงสรางพืน้ ฐานดาน ICT หนาตารางท่ี 3.15 ลาํ ดบั ของตวั ช้ีวดั ในเสาหลกั ความสามารถในการแขงขนั ดา นราคาตารางที่ 3.16 ลําดบั ของตวั ช้วี ดั ในเสาหลกั ทรพั ยากรมนษุ ย 72ตารางที่ 3.17 ลาํ ดับของตวั ช้ีวดั ในเสาหลกั การเปดรับนกั ทอ งเที่ยว 73ตารางท่ี 3.18 ลาํ ดับของตวั ช้วี ัดในเสาหลกั ทรพั ยากรธรรมชาติ 75ตารางท่ี 3.19 ลาํ ดับของตวั ชีว้ ัดในเสาหลกั ทรพั ยากรทางวฒั นธรรม 77ตารางท่ี 4.1 จํานวนคนอาเซยี นที่ออกไปทอ งเทีย่ วตา งประเทศใน พ.ศ. 2551 78 79 และ พ.ศ. 2554 82ตารางที่ 4.2 สัดสว น ASEAN Outbound ตอ ประชากร ในป พ.ศ. 2554ตารางที่ 4.3 การทอ งเทีย่ วตางประเทศของอาเซียน (ASEAN Outbound) ป พ.ศ. 2554 83ตารางท่ี 4.4 จดุ หมายปลายทางทสี่ าํ คัญ 3 อนั ดบั แรกของคนอาเซียนในป พ.ศ. 2555 84ตารางที่ 4.5 โครงสรางการใชจ ายในการทอ งเท่ียวตา งประเทศของคนอาเซียน 85ตารางท่ี 4.6 จาํ นวนคนอาเซียนที่ออกมาทอ งเท่ียวในอาเซียนใน พ.ศ. 2551 85 87 และ พ.ศ. 2555ตารางท่ี 4.7 ประเทศทเ่ี ปนจดุ หมายปลายทางของการทองเทีย่ วกนั เองของคนอาเซยี น 87 ใน พ.ศ. 2551 และ พ.ศ. 2555 88ตารางที่ 4.8 การทอ งเทย่ี วกันเองภายในประเทศอาเซยี น (Intra ASEAN Tourism) 89 พ.ศ. 2555 91ตารางท่ี 4.9 ผลการพยากรณค นอาเซยี นทีอ่ อกมาทองเท่ียวในอาเซียน ป พ.ศ. 2560 92ตารางท่ี 4.10 การเติบโตและขนาดของภาคเศรษฐกจิ ทอ งเทีย่ วในประเทศไทยตารางท่ี 4.11 โครงสรางตลาดนักทองเท่ยี วตา งชาตขิ องประเทศไทย พ.ศ. 2552 และ 93 พ.ศ. 2555 95ตารางที่ 4.12 โครงสรางรายรับจากนกั ทองเทยี่ วตา งชาตขิ องประเทศไทย พ.ศ. 2552 และ 96 พ.ศ. 2555ตารางท่ี 4.13 โครงสรางตลาดนักทองเที่ยวอาเซยี นของประเทศไทย พ.ศ. 2552 และ 96 97 พ.ศ. 2555 99ตารางที่ 4.14 โครงสรา งรายรบั จากนักทองเทยี่ วอาเซยี นของประเทศไทย พ.ศ. 2552 และ พ.ศ. 2555ตารางท่ี 4.15 วันพักเฉลีย่ และคาใชจา ยเฉลี่ยตอวนั ของนกั ทองเท่ียวอาเซยี นตารางท่ี 4.16 สัดสว นการใชจ ายตอวันของนกั ทอ งเทีย่ วอาเซียน พ.ศ. 2555ตารางที่ 4.17 ดุลการทองเทย่ี วระหวา งประเทศไทยกบั อาเซยี นป พ.ศ. 2552 และ พ.ศ. 2555xix

ตารางที่ 4.18 ผลการพยากรณนกั ทองเท่ียวอาเซียนทอี่ อกมาทอ งเทีย่ วในอาเซียน ป หนา พ.ศ. 2560 100 102ตารางท่ี 4.19 การขยายตวั ของนักทองเที่ยวตางชาติทเ่ี ดินทางมาทองเท่ียวประเทศไทย 103 ระหวางป พ.ศ. 2552-2555 104 104ตารางที่ 4.20 สถานการณตลาดนกั ทองเทยี่ วจากภูมภิ าคตางๆ ท่ีเดินทางมาทองเทย่ี วไทย 105ตารางที่ 4.21 การขยายตวั ของตลาดนกั ทอ งเทยี่ วอาเซยี นเดินทางมาทอ งเทยี่ วประเทศไทย 112 113 ระหวางป พ.ศ. 2552-2555 117ตารางท่ี 4.22 สถานการณตลาดนกั ทองเทย่ี วจากประเทศอาเซยี นที่เดนิ ทางมา 118 121 ทองเทยี่ วไทย 122ตารางท่ี 4.23 ความไดเ ปรยี บในการแขง ขนั ของประเทศไทยในตลาดอาเซยี นแตล ะประเทศ 125ตารางท่ี 5.1 ผลการทดสอบความคงทข่ี องตัวแปรในแบบจําลองอปุ สงคการทองเทย่ี วไทย 126 129 ของมาเลเซยี 130ตารางที่ 5.2 ผลการประมาณคา ความยดื หยุนของแบบจําลองอุปสงคก ารทอ งเทีย่ ว 133 ของมาเลเซยีตารางที่ 5.3 ผลการทดสอบความคงท่ขี องตัวแปรในแบบจําลองอุปสงคการทอ งเท่ยี วไทย ของสงิ คโปรตารางท่ี 5.4 ผลการประมาณคา ความยืดหยนุ ของแบบจําลองอุปสงคก ารทองเทยี่ วของ สงิ คโปรตารางท่ี 5.5 ผลการทดสอบความคงท่ขี องตัวแปรในแบบจําลองอปุ สงคการทอ งเที่ยวไทย ของ สปป. ลาวตารางท่ี 5.6 ผลการประมาณคา ความยดื หยนุ ของแบบจาํ ลองอปุ สงคก ารทองเทยี่ ว ของ สปป. ลาวตารางท่ี 5.7 ผลการทดสอบความคงที่ของตัวแปรในแบบจาํ ลองอปุ สงคการทอ งเท่ียวไทย ของเวยี ดนามตารางที่ 5.8 ผลการประมาณคา ความยดื หยุนของแบบจาํ ลองอุปสงคการทองเทยี่ ว ของเวียดนามตารางท่ี 5.9 ผลการทดสอบความคงท่ขี องตัวแปรในแบบจําลองอปุ สงคการทอ งเทยี่ วไทย ของกมั พูชาตารางท่ี 5.10 ผลการประมาณคาความยืดหยุน ของแบบจาํ ลองอปุ สงคการทอ งเทย่ี วไทย ของกัมพูชาตารางที่ 5.11 ผลการทดสอบความคงทขี่ องตัวแปรในแบบจาํ ลองอปุ สงคก ารทองเทีย่ วไทย ของอินโดนีเซียxx

ตารางที่ 5.12 ผลการประมาณคา ความยดื หยนุ ของแบบจาํ ลองอุปสงคการทองเท่ยี ว หนา ของอนิ โดนีเซีย 134ตารางท่ี 5.13 ผลการทดสอบความคงทขี่ องตัวแปรแบบจําลองอุปสงคก ารทองเทยี่ วไทย 137 ของฟลิปปนส 138ตารางท่ี 5.14 ผลการประมาณคาความยืดหยนุ ของแบบจาํ ลองอปุ สงคก ารทอ งเทีย่ ว ของฟล ปิ ปน ส 141ตารางที่ 5.15 ผลการทดสอบความคงที่ของตัวแปรในแบบจําลองอุปสงคก ารทองเท่ียวไทย 142 ของสหภาพเมยี นมาร 145ตารางท่ี 5.16 ผลการประมาณคาความยืดหยนุ ของแบบจําลองอุปสงคก ารทองเทีย่ ว ของสหภาพเมยี นมาร 146ตารางท่ี 5.17 ผลการทดสอบความคงทีข่ องตวั แปรในแบบจาํ ลองอปุ สงคการทอ งเท่ยี วไทย 147 ของบรไู น 148ตารางที่ 5.18 ผลการประมาณคา ความยดื หยนุ ของแบบจําลองอุปสงคการทองเท่ียว 152 ของบรูไน 155 158ตารางที่ 5.19 สรุปคาความยดื หยุน ของอปุ สงคก ารทอ งเทย่ี วไทยในระยะยาวของ 164 นักทองเท่ยี วอาเซียน 167 168ตารางท่ี 5.20 ผลการพยากรณจ าํ นวนนักทองเทย่ี วอาเซียนในป พ.ศ. 2663ตารางท่ี 6.1 ลกั ษณะเศรษฐกจิ และสังคมของนักทองเท่ยี วอาเซียนทีเ่ ปน ชดุ ตวั อยาง 170ตารางท่ี 6.2 พฤตกิ รรมการทอ งเท่ยี วโดยทัว่ ไปของนักทอ งเทยี่ วอาเซียนท่เี ปนชดุ ตัวอยา งตารางท่ี 6.3 พฤตกิ รรมการทอ งเทีย่ วในครัง้ นีข้ องนักทองเทีย่ วอาเซยี นทเี่ ปนชดุ ตวั อยา ง 174ตารางที่ 6.4 ความคิดเห็นนกั ทองเท่ยี วอาเซยี นท่เี ปนชดุ ตวั อยา งตารางท่ี 6.5 รายละเอยี ดคา ใชจ า ยของนักทองเที่ยวอาเซยี นท่เี ปนชุดตวั อยาง 178ตารางที่ 6.6 รายละเอยี ดดานที่พกั รา นอาหารและสายการบนิ ของนักทองเทยี่ วอาเซยี น 186 ทเ่ี ปน ชุดตวั อยา ง 190ตารางท่ี 6.7 ลกั ษณะเศรษฐกิจและสังคมของนกั ทอ งเที่ยวอาเซียนทเ่ี ปน ชดุ ตัวอยา ง จาํ แนกตามประเทศตารางท่ี 6.8 พฤตกิ รรมการทอ งเที่ยวโดยท่ัวไปของนักทองเท่ียวอาเซียนท่ีเปน ชดุ ตัวอยา ง จาํ แนกตามตามประเทศตารางที่ 6.9 พฤติกรรมการทองเทีย่ วในครง้ั นขี้ องนักทองเทยี่ วอาเซยี นทเ่ี ปน ชุดตวั อยา ง จําแนกตามตามประเทศตารางท่ี 6.10 ความคิดเหน็ นกั ทองเท่ียวอาเซียนท่เี ปน ชุดตวั อยาง จาํ แนกตามประเทศตารางท่ี 6.11 รายละเอยี ดคาใชจ า ยนกั ทอ งเที่ยวอาเซยี นท่ีเปน ชดุ ตวั อยาง จําแนกตามประเทศ xxi

ตารางที่ 6.12 รายละเอียดดา นท่พี กั รา นอาหารและสายการบนิ ของนกั ทอ งเทย่ี วอาเซียนที่ หนา เปน ชุดตวั อยา ง จําแนกตามประเทศ 191ตารางท่ี 6.13 ผลการวเิ คราะหส ว นประกอบหลักเพื่อกําหนดกลุมความชอบของนักทองเท่ยี ว 194ตารางท่ี 6.14 ลกั ษณะนกั ทอ งเท่ียวตามความชอบกลุมตา งๆ 195ตารางท่ี 6.15 ผลการประมาณประเภทความชอบของนักทอ งเทีย่ ว 197ตารางท่ี 6.16 ความแมน ยําในการพยากรณข องแบบจาํ ลองการจาํ แนกประเภทความช่นื ชอบ 200 ของนักทองเที่ยว 203ตารางที่ 6.17 ลักษณะเศรษฐกจิ และสังคมของนกั ทอ งเทยี่ วอาเซยี นทเ่ี ปนชุดตัวอยาง จาํ แนก 207 ตามกลุมความชอบของนักทอ งเที่ยวตารางที่ 6.18 พฤติกรรมการทองเท่ยี วโดยทวั่ ไปของนกั ทองเทย่ี วอาเซียนท่เี ปน ชุดตวั อยา ง 210 จาํ แนกตามกลมุ ความชอบของนกั ทองเทยี่ ว 218ตารางท่ี 6.19 พฤติกรรมการทอ งเท่ียวในครง้ั น้ขี องนกั ทอ งเท่ยี วอาเซยี นทีเ่ ปนชดุ ตวั อยาง 222 จาํ แนกตามกลมุ ความชอบของนักทอ งเทย่ี วตารางท่ี 6.20 ความคดิ เหน็ นกั ทอ งเท่ยี วอาเซียนท่ีเปนชดุ ตวั อยาง จําแนกตามกลุม 223 ความชอบของนกั ทอ งเทย่ี ว 225ตารางท่ี 6.21 รายละเอยี ดคา ใชจ า ยนักทองเทย่ี วอาเซียนทเี่ ปน ชดุ ตวั อยา ง จาํ แนกตามกลุม 226 ความชอบของนกั ทอ งเทีย่ ว 228ตารางที่ 6.22 รายละเอียดทพ่ี ัก รานอาหารและสายการบนิ ของนักทองเทย่ี วอาเซียนท่ีเปน 230 232 ชดุ ตวั อยา ง จําแนกตามกลมุ ความชอบของนักทองเที่ยว 232ตารางที่ 6.23 การแจกแจงจํานวนวันพกั ในประเทศไทยของนักทองเทย่ี วทีเ่ ปน ชดุ ตวั อยา ง 234ตารางท่ี 6.24 คา เฉลย่ี จาํ นวนวนั พกั ของนกั ทองเท่ียว จาํ แนกตามลกั ษณะเศรษฐกิจ สังคม 256 และความชอบของนกั ทองเท่ยี ว 259ตารางท่ี 6.25 ผลการประมาณแบบจาํ ลองจาํ นวนวนั พกั ของนักทอ งเที่ยวตารางท่ี 6.26 คา พยากรณจาํ นวนวันพักของนักทอ งเทย่ี ว และคา Hazard 260ตารางที่ 6.27 ผลการวิเคราะหค วามแปรปรวนของคา ใชจ า ยนักทอ งเท่ยี วอาเซียนตารางท่ี 6.28 ผลการวเิ คราะหก ารจําแนกพหุ (MCA) ของคาใชจ า ยของนักทองเที่ยวตางชาติตารางที่ 6.29 ผลการประมาณปจ จัยท่ีมผี ลตอ การตัดสนิ ใจเดินทางทองเท่ียวเมือ่ เกิดปญ หา ความไมสงบทางการเมอื งในประเทศไทยตารางท่ี 8.1 ลักษณะเศรษฐกจิ และสงั คมของนกั ทอ งเทีย่ วอาเซยี นกลุม ธุรกจิ ทีเ่ ปน ชุดตัวอยา งตารางที่ 8.2 พฤตกิ รรมการทองเท่ยี วทวั่ ไปของนักทอ งเทย่ี วอาเซยี นกลุมธุรกิจทเ่ี ปนชุด ตวั อยา งตารางที่ 8.3 พฤตกิ รรมการทอ งเท่ยี วคร้งั น้ีของนักทอ งเทย่ี วอาเซยี นกลุมธุรกจิ ทเี่ ปนชุด ตวั อยาง xxii

สารบัญรปูรปู ที่ 1.1 ข้นั ตอนของการประมาณคา สมั ประสทิ ธขิ์ องแบบจาํ ลองอุปสงคก ารทองเท่ียว หนา ในระยะยาว 19รูปที่ 1.2 กรอบแนวคดิ ท่ีใชใ นการศกึ ษาพฤตกิ รรมนกั ทอ งเทยี่ วรูปที่ 3.1 แผนผังดัชนรี วม ดชั นยี อ ย และเสาหลกั 22รปู ท่ี 3.2 แผนผังตวั ชวี้ ดั ในดัชนยี อ ยกลมุ กฎและระเบยี บขอ บังคับของการเดนิ ทาง 50 และการทอ งเท่ียว 51รูปที่ 3.3 แผนผังตวั ชวี้ ดั ดชั นยี อยกลมุ โครงสรา งพืน้ ฐานและสภาพแวดลอม ของธุรกจิ การเดินทางและการทอ งเท่ยี ว 52รูปท่ี 3.4 แผนผงั ตวั ชว้ี ดั ดัชนยี อยกลมุ ทรัพยากรมนษุ ย วฒั นธรรมและ ทรพั ยากรธรรมชาตฯิ 53รูปที่ 4.1 โครงสรา งตลาดนักทอ งเทย่ี วตา งชาตขิ องอาเซยี นระหวา งป พ.ศ. 2545-2555รปู ที่ 4.2 จํานวนและรายรบั จากนกั ทอ งเท่ยี วตา งชาติ พ.ศ. 2503-2556 86รปู ท่ี 4.3 จํานวนและรายไดจ ากนกั ทองเท่ยี วอาเซยี น พ.ศ. 2546-2555 90รปู ที่ 4.4 ความเปน ฤดกู าลของนกั ทอ งเทยี่ วอาเซยี น 94รูปที่ 5.1 จํานวนนักทอ งเทยี่ วอาเซียนที่เดินทางมาทองเทยี่ วในประเทศไทยป พ.ศ. 98 2530-2556 108รปู ท่ี 5.2 โครงตลาดนกั ทองเทย่ี วอาเซยี นของประเทศไทยในป พ.ศ. 2556รปู ที่ 5.3 จํานวนนักทอ งเท่ยี วมาเลเซยี ท่ีเดินทางมาทอ งเทีย่ วในประเทศไทยป 109 พ.ศ. 2530-2556 110รูปที่ 5.4 โครงตลาดนกั ทอ งเท่ียวมาเลเซียของประเทศไทยในป พ.ศ. 2556รูปที่ 5.5 จาํ นวนนกั ทองเที่ยวสิงคโปรทเ่ี ดนิ ทางมาทองเทีย่ วในประเทศไทยป 111 พ.ศ. 2530-2556 115รูปที่ 5.6 โครงตลาดนกั ทอ งเที่ยวสิงคโปรข องประเทศไทยในป พ.ศ. 2556รปู ท่ี 5.7 จาํ นวนนักทองเทย่ี ว สปป. ลาว ท่เี ดนิ ทางมาทองเท่ียวในประเทศไทยป 116 พ.ศ. 2530-2556 119รูปท่ี 5.8 โครงตลาดนกั ทองเทยี่ ว สปป. ลาว ของประเทศไทยในป พ.ศ. 2556รูปที่ 5.9 จํานวนนักทอ งเทยี่ วเวยี ดนามทเี่ ดินทางมาทอ งเที่ยวในประเทศไทยป 120 พ.ศ. 2530-2556 123รปู ท่ี 5.10 โครงตลาดนกั ทองเทยี่ วเวยี ดนามของประเทศไทยในป พ.ศ. 2556 124 xxiii

รปู ที่ 5.11 จํานวนนกั ทองเท่ียวกมั พชู าท่เี ดนิ ทางมาทองเทยี่ วในประเทศไทยป หนา พ.ศ. 2538-2556รปู ที่ 5.12 โครงตลาดนักทองเที่ยวกมั พชู าของประเทศไทยในป พ.ศ. 2556 127รูปที่ 5.13 จํานวนนักทอ งเท่ียวอินโดนเี ซียทีเ่ ดินทางมาทอ งเทยี่ วในประเทศไทยป พ.ศ. 2530-2556 128รปู ที่ 5.14 โครงตลาดนกั ทอ งเทย่ี วอนิ โดนเี ซยี ของประเทศไทยในป พ.ศ. 2556 131รูปที่ 5.15 จํานวนนกั ทอ งเทีย่ วฟล ปิ ปน สที่เดนิ ทางมาทอ งเท่ยี วในประเทศไทยป พ.ศ. 2530-2556 132รูปท่ี 5.16 โครงตลาดนักทองเทย่ี วฟล ปิ ปนสข องประเทศไทยในป พ.ศ. 2556 135รูปท่ี 5.17 จํานวนนักทองเที่ยวเมียนมารท่เี ดนิ ทางมาทองเทีย่ วในประเทศไทยป พ.ศ. 2538-2556 136รปู ท่ี 5.18 โครงตลาดนกั ทอ งเที่ยวเมยี นมารข องประเทศไทยในป พ.ศ. 2556 139รูปที่ 5.19 จาํ นวนนกั ทองเที่ยวบรไู นทเี่ ดนิ ทางมาทองเท่ยี วในประเทศไทยป พ.ศ. 2530-2556 140รูปท่ี 5.20 โครงตลาดนักทอ งเทย่ี วบรูไนของประเทศไทยในป พ.ศ. 2556 143รูปท่ี 6.1 การจําแนกนักทอ งเท่ียวออกเปน 8 กลมุ ยอยตามความชอบของนกั ทองเท่ยี วรูปที่ 6.2 Hazard function 144รูปที่ 7.1 ดานตรวจคนเขา เมอื งจงั หวัดหนองคาย 194รปู ท่ี 7.2 แผนทีด่ านตรวจคนเขา เมอื งจงั หวดั หนองคาย 229รูปที่ 7.3 ศนู ยการคา โลตัสอัศวรรณ จังหวัดหนองคาย 235รปู ท่ี 7.4 ศูนยการคาเซน็ ทรลั พลาซา จังหวัดอุดรธานี 236รปู ท่ี 7.5 ทต่ี ั้งดา นตรวจคนเขาเมอื งอรญั ประเทศ-ปอยเปต อําเภออรัญประเทศ 237 จังหวดั สระแกว 238รปู ท่ี 7.6 บรรยากาศภายในตลาดโรงเกลือ 245รูปที่ 7.7 ตวั อยางสนิ คาที่ขายภายในตลาดโรงเกลอืรปู ท่ี 7.8 การตั้งดานตรวจคนสินคาผิดกฎหมายบริเวณหนาดานพรมแดน ในชวงวันหยุด 246 สดุ สปั ดาห 247 248 xxiv

บทที่ 1 บทนํา1.1 ทม่ี าและความสาํ คญั แมวาประเทศไทยจะมีความกาวหนามากที่สุดในการพัฒนาการทองเที่ยวในภูมิภาคอาเซียนแตกวาทศวรรษที่ผานมาหลายๆ ประเทศในภูมิภาคนี้มีนโยบายที่ชัดเจนในการสงเสริมการทองเที่ยวโดยมุงหวังใหการทองเที่ยวเปนหน่ึงในตัวขับเคล่ือนเศรษฐกิจท่ีสําคัญเชนเดียวกับที่เกิดขึ้นในประเทศไทยทําใหปจ จุบันไทยกําลังเผชิญกับการแขงขันที่รุนแรงจากประเทศตางๆ ในภูมิภาคเดียวกัน และมีแนวโนมการแขง ขันที่รุนแรงมากขึ้นในอนาคต เน่ืองจากประเทศเหลาน้ีมีทรัพยากรการทองเท่ียวและสภาพแวดลอมที่ใกลเคียงกับไทย นอกจากน้ีในบางประเทศยังมีทรัพยากรการทองเท่ียวที่สมบูรณมากกวาไทย เชนกมั พูชา สปป. ลาว เวียดนาม เปนตน และบางประเทศไดลงทุนเพิ่มข้ึนในการพัฒนาสิ่งดึงดูดใจและสิ่งอํานวยความสะดวกทางดา นการทอ งเทย่ี ว รวมทง้ั บรกิ ารตา งๆ เพ่ือสนับสนุนและรองรับการพัฒนาการทองเที่ยวของตนเอง เชน สิงคโปร มาเลเซยี เปนตน แมวาประเทศในภูมิภาคอาเซียนจะมีทรัพยากรการทองเท่ียวท่ีคลายคลึงกัน อยางไรก็ตามแตละประเทศมีความเขมแขง็ ของทรัพยากรและสิง่ สนบั สนนุ ดา นการทองเท่ียวแตกตางกัน หรือมีปจจัยการผลิตและ/ทรพั ยากรการทอ งเท่ียวทเี่ อือ้ อํานวย (factor endowment) และความชาํ นาญพเิ ศษดานการทองเท่ียว(tourism specialization) รวมท้ังความสามารถในการแขง ขนั (competitiveness) และระดับการพัฒนาการทองเที่ยวแตกตางกัน ทําใหแตละประเทศมีจํานวนและรายรับจากการทองเท่ียวแตกตางกัน ภายใตความแตกตางดังกลาวทําใหแตละประเทศในภูมิภาคน้ีมีนโยบายและเทคนิคการจัดการทองเที่ยวแตกตางกันเพ่ือใหไดมาซึ่งผลประโยชนสูงสุดจากการสงเสริมหรือการพัฒนาการทองเท่ียวภายในประเทศของตนนโยบายการแขงขันดานการทองเท่ียวของประเทศตางๆ ในภูมิภาคอาเซียน สวนใหญมุงหวังท่ีจะเพิ่มจํานวนและรายรับจากการทองเที่ยวมากกวาท่ีจะมีนโยบายรวมกันในการสงเสริมการทองเท่ียวภายในภมู ภิ าค นอกจากนี้ จากการเพิ่มข้ึนของแหลงทองเท่ียวในภูมิภาคนี้ทําใหการเปดเสรีดานบริการ (รวมถึงสาขาการทองเท่ียว) ของกลุมประเทศอาเซียน และการเกิดประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน (ASEANEconomic Community: AEC) ในป พ.ศ. 2558 เปนทั้งโอกาสและภัยคุกคามที่สําคัญของไทย กอปรกับ 1

รายงานฉบบั สมบรู ณการหดตัวของตลาดยุโรปท่ีเปนตลาดสําคัญของไทยมากวาทศวรรษ และจากการวิเคราะหของ Untong et al.(2012) พบวา ไทยตอง re-planning การตลาดเอเชียตะวันออกเฉียงใต (อาเซียน) ที่เปนตลาดในภูมิภาคเนื่องจากเปนตลาดที่ไทยไมมี competitive advantage และ non-specialization ดังน้ันจึงถึงเวลาแลวที่ไทยตองหันมาใหความสําคัญกับตลาดในภูมิภาคอาเซียนมากขึ้น รวมทั้งตองใหความสําคัญกับการพัฒนาการทองเที่ยวรวมกับประเทศอ่ืนๆ ในภูมิภาค ในลักษณะของการสรางความรวมมือและการหาพันธมิตรดานการทองเที่ยวภายในภูมิภาค เพ่ือสรางประโยชนรวมกันในลักษณะของการสงเสริมการทองเที่ยวแบบ one-region–Multi-destination ที่อยูในรูปแบบของการทองเท่ียวรวมกัน หรือcomplementary destinations ภายในภูมิภาคแทนการแขงขันกัน และควรใชโอกาสจากการเขาเปนประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน และการพัฒนาเสนทางคมนาคมภายในภูมิภาคดวยการกําหนดนโยบายสงเสริมการตลาดในภูมิภาคอาเซียน รวมทั้งการศึกษาการทองเที่ยวภายในภูมิภาคอาเซียน (intra-tourism) เพ่ือทราบขนาดและรูปแบบการทองเท่ียวกันเองภายในภูมิภาค และการวิเคราะหเปรียบเทียบสมรรถนะ (benchmarking) การแขง ขันดานการทองเท่ยี วของไทยกับประเทศตางๆ ในภูมภิ าค เพื่อคนหาปจจัยท่ชี ว ยสนับสนนุ และสง เสรมิ ความสามารถในการแขง ขันดา นการทอ งเท่ียวของไทยในอนาคต ดงั นัน้ โครงการวิจัยน้ีจึงมุงเนนท่ีจะศึกษาวิเคราะหเพ่ือเปรียบเทียบศักยภาพและความสามารถในการแขงขันดานการทองเที่ยวของไทยกับประเทศตางๆ ในภูมิภาคอาเซียน โดยใชแนวคิดและเคร่ืองมือทางเศรษฐศาสตรการทองเที่ยวในการวิเคราะหการทองเที่ยวภายในภูมิภาค และตําแหนงความสามารถในการแขงขันของไทยในแตละตลาดเม่ือเทียบกับประเทศอ่ืนๆ ในภูมิภาคอาเซียน รวมท้ังเปรียบเทียบสมรรถนะในการใชประโยชนจากความสามารถในการแขงขันดานการทองเท่ียวของประเทศตางๆ ในภูมิภาคน้ี นอกจากน้ีในการศึกษาจะวิเคราะหพฤติกรรมการตัดสินใจเลือกทองเท่ียวไทยของนักทองเที่ยวจากภูมิภาคอาเซียน เพ่ือทราบรูปแบบและลักษณะการทองเท่ียวท่ีแตกตางกันของนักทองเท่ียวอาเซียนแตละกลุมที่เดินทางมาทองเท่ียวไทย ผลการศึกษาท่ีไดเปนประโยชนตอการวางนโยบายเพ่ือเสริมสรางความสามารถในการแขงขันใหกับการทองเท่ียวไทยสําหรับรองรับการรวมกลุมประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน และเปนขอมูลสําคัญที่จะนํามาสูการวางนโยบายเพื่อสรางความรวมมือในการพัฒนาการทองเที่ยวรวมกันในภูมิภาค ทั้งนี้ขอมูลท่ีไดจากการวิเคราะหพฤติกรรมการตัดสินใจเลือกทองเท่ียวไทยที่แตกตางกันของนักทองเที่ยวจากภูมิภาคอาเซียนเปนขอมูลทางการตลาดท่ีสําคัญในการวางแผนการตลาดอาเซยี นของไทย และนํามาสกู ารเพิ่มจํานวนและรายรับจากนักทอ งเทย่ี วอาเซียนในอนาคต1.2 วตั ถปุ ระสงคของการวจิ ัย 1) ศึกษาเปรียบเทียบความสามารถในการแขงขันดานการทองเท่ียวของประเทศในภูมิภาค อาเซียน 2) ศึกษาขนาดและรปู แบบการทองเท่ยี วภายในภูมภิ าคอาเซยี น 3) คนหาตําแหนงทางการตลาดของการทอ งเท่ียวไทยเมอ่ื เทยี บกบั ประเทศในอาเซยี น 4) ศึกษาพฤติกรรมการตัดสินใจเลือกทองเที่ยวไทยของนักทองเที่ยวอาเซียนที่แตกตางกันใน แตละกลุม 2

ความสามารถในการแขง ขนั ดา นการทอ งเทย่ี วและโอกาสทางการตลาด นกั ทองเท่ยี วกลุมอาเซียนของประเทศไทย1.3 ขอบเขตของการวจิ ัย การศึกษาน้ีแบงออกเปน 2 ระดับ คือ ระดับมหภาค ซึ่งจะทบทวนการเปล่ียนแปลงเชิงโครงสรางโดยใชดัชนี Travel & Tourism Competitiveness Index (TTCI) ท่ีรายงานโดย Word Economics Forum(WEF) วิเคราะหความสามารถในการแขงขันดานการทองเที่ยวในระดับประเทศของประเทศตางๆ ในภูมิภาคอาเซียน 8 ประเทศ (ตามที่มีการรายงานโดย WEF) ไดแก กัมพูชา ฟลิปปนส บรูไน มาเลเซียสิงคโปร เวียดนาม อนิ โดนเี ซยี และไทย นอกจากนี้จะวิเคราะหขอมูลนักทองเที่ยวภายในภูมิภาคอาเซียนเพื่อใหเขาใจภาพรวมของอาเซียนเที่ยวอาเซียน และอาเซียนเที่ยวไทย รวมท้ังประยุกตใชแนวคิดและเครือ่ งมือทางดานเศรษฐศาสตรวิเคราะหที่มาของความสามารถในการแขงขันของไทยในแตละประเทศในอาเซียน การพยากรณการมาเยือนของนักทองเท่ียวอาเซียนใน 5 ป ขางหนา และพัฒนาแบบจําลองอุปสงคการทองเที่ยวรวม (aggregate demand) เพ่ือทราบคาความยืดหยุนของอุปสงคการทองเที่ยวไทยของนักทอ งเทยี่ วอาเซียน สวนการศึกษาในระดับจุลภาคหรือระดับนักทองเท่ียว เปนการศึกษาเชิงพฤติกรรม โดยใหความสําคัญกับการศึกษาพฤติกรรมของนักทองเที่ยวอาเซียนท่ีเดินทางมาทองเท่ียวไทยทั้งในภาพรวมและแยกรายประเทศรวม ครอบคลุมประเทศตางๆ ในอาเซียน 8 ประเทศ (ยกเวน บรูไน) ไดแก กัมพูชาอินโดนีเซีย สปป. ลาว มาเลเซีย เมียนมาร ฟลิปปนส สิงคโปร และเวียดนาม ภายใตกลุมนักทองเที่ยวท่ีเดนิ ทางมาประเทศไทยเพ่อื การทองเที่ยวท่ัวไป และการทองเที่ยวธุรกิจ โดยศึกษาพฤติกรรมการเดินทางทอ งเท่ียวโดยทั่วไป พฤติกรรมการทองเทีย่ วในคร้ังน้ี ทศั นคติ และความเหน็ ตางๆ ท่ีเก่ยี วขอ งกับลักษณะความชอบ (Preference) ดานการทอ งเทย่ี วของนกั ทอ งเท่ยี วอาเซยี น1.4 ขอจํากดั ในการศกึ ษา 1) เน่ืองจากจํานวนนักทองเท่ียวจากประเทศบรูไนท่ีเดินทางมายังประเทศไทยมีเพียง 10,453 ราย(สถิติป 2555) หรือคิดเปนรอยละ 0.17 จึงทําใหไมสามารถเก็บขอมูลกลุมตัวอยางที่เปนตัวแทนของนกั ทอ งเท่ียวไดครบ 400 ราย ไดตามเปาหมายภายในชว งเวลาท่เี กบ็ ขอมูล 2) ถึงแมวาสถิติจํานวนผูมีสัญชาติลาวท่ีเดินทางมายังประเทศไทยในป พ.ศ. 2555 มีจํานวนสูงถึง 965,702 ราย คิดเปนรอยละ 15.49 แตเปนสถิติของผูเย่ียมเยือน (visitors) ท่ีสวนใหญจะเดินทางผานดานตรวจคนเขาเมืองทางบกโดยไมไดพักคางแรม ซ่ึงไมเปนไปตามนิยามของนักทองเที่ยว (tourists) ท่ีตองพักคางแรมอยางนอย 1 คืน นอกจากนี้กระบวนการตรวจคนเขาเมืองทางบกมีความรวดเร็ว จึงทําใหการเก็บขอมูลของกลุมตัวอยางจึงเปนไปไดยาก ดังนั้นจํานวนนักทองเท่ียวกลุมตัวอยางจาก สปป. ลาวต่าํ กวา 400 ราย จึงมกี ารเก็บขอมูลเชิงลึกมากข้ึนเพิ่มเติม 3) ชวงท่ีมีการเก็บขอมูลนักทองเท่ียวอยูระหวางเดือนเมษายน ถึง มิถุนายน พ.ศ. 2557 เปนชวงท่ีครอบคลุมชวงเวลาท่ีมีการรัฐประหารโดยคณะรักษาความสงบแหงชาติ (คสช.) จึงทําใหนกั ทอ งเที่ยวอาเซียนท่เี ดินทางมายังประเทศไทยบางสวนมกี ารยกเลิกการเดินทาง หรือ เลอื่ นการเดินทางกลุมตัวอยางที่ใชในการศึกษานี้จึงอาจไมใชกลุมตัวอยางท่ีเปนตัวแทนที่ดีของประชากรนักทองเที่ยวอาเซยี นในภาวะปกติ 3

รายงานฉบับสมบูรณ1.5 ทฤษฏี กรอบแนวคิด และการดําเนินการวจิ ัย ทฤษฏี กรอบแนวคิด และการดําเนินการวิจัยภายใตโครงการยอยท่ี 1 แบงออกเปน 2 สวน ตามขอบเขตการศึกษาที่ไดนําเสนอไวแลวในหัวขอท่ี 1.3 โดยแบงออกเปนการศึกษาในระดับมหภาค และการศกึ ษาในระดบั จลุ ภาค โดยมีรายละเอยี ดในแตละสวนพอสังเขปดังน้ี 1.5.1 การศึกษาในระดับมหภาค ก. การวดั ความสามารถในการแขง ขนั ดานการทอ งเทยี่ ว ความสามารถในการแขงขันดานการทองเท่ียว คือ ความสามารถโดยเปรียบเทียบของประเทศ/แหลงทองเท่ียวในการตอบสนองประสบการณการทองเท่ียวในดานตางๆ ตามความตองการของผูมาเยี่ยมเยือน (visitors) หรือนักทองเที่ยว (tourists) (Ritchie and Crouch, 2000) โดยท่ัวไปความสามารถในการแขงขันดานการทองเที่ยวจะถูกกําหนดโดยปจจัยท่ีเกี่ยวกับการทองเที่ยว (tourism-specific factors) และปจจัยอ่ืนๆ ท่ีมีอิทธิพลตอการใหบริการการทองเที่ยว (Ritchie, Crouch andHudson, 2001; Enright and Newton, 2005) ความสามารถในการแขงขันเปนแนวคิดเชิงเปรียบเทียบ (relative concept) เชนจะเปรียบเทียบอะไรกับใครหรือประเทศใด เปนตน และมีมุมมองไดหลายมิติ (multi-dimensional) เชนอะไรคือคุณลักษณะเดน/คุณภาพที่โดดเดนของความสามารถในการแขงขัน เปนตน (spence andHazard, 1988; Dwyer and Kim, 2003) ที่ผานมามีการนําเสนอกรอบแนวคิด (conceptual model)เกี่ยวกับความสามารถในการแขงขันของแหลงทองเที่ยวหลายแบบจําลอง เชน competitive forces (Porter,1980) diamond model (Porter, 1990) price competitiveness approach (Dwyer, Forsyth and Rao, 2000)เปน ตน อยา งไรกต็ ามกรอบแนวคดิ ทไี่ ดรับการกลาวถงึ และนิยมใชม ากท่ีสดุ คอื กรอบแนวคิดของ Ritchieand Crouch (2003) ท่ีเสนอวา ความสามารถในการแขงขันของแหลงทองเท่ียวข้ึนอยูกับความไดเปรียบโดยเปรยี บเทยี บ (competitive advantage) ที่อยูบนฐานของ resource endowments และความไดเปรียบในการแขงขันที่เกิดจากการใชทรัพยากร (resource deployment) ท่ีมีประสิทธิภาพของแหลงทองเที่ยว(Ritchie and Crouch, 2003) สําหรับแนวคิดการวดั และ/ประเมินความสามารถในการแขงขันดานการทองเท่ียวท่ีผานมาอยูบนพื้นฐานของปจจัยหลายๆ ปจจัยทั้งในระดับจุลภาคและมหภาค แตสวนใหญยังคงศึกษาอยูบนพ้ืนฐานของดัชนีการทองเท่ียว (tourism indices) ท่ีมีการศึกษาท้ังในระดับชาติหรือนานาชาติ เชน Kozak andRimmington (1999) Dwyer, Forsyth and Rao (2000) Enright and Newton (2004, 2005)Gooroochurn and Sugiyarto (2005) World Economic Forum (2007, 2008, 2009, 2011) เปนตนอยางไรก็ตาม มีการศกึ ษาจํานวนนอ ยท่ปี ระยุกตใชเ คร่ืองมือทางเศรษฐศาสตรภายใตการประยุกตแนวคิดดานการคาระหวางประเทศมาใชในการวิเคราะหความสามารถในการแขงขันดานการทองเที่ยว (Sahli,2006; Untong et al., 2012) 4

ความสามารถในการแขงขันดานการทอ งเที่ยวและโอกาสทางการตลาด นักทองเที่ยวกลุมอาเซียนของประเทศไทย ดังนั้นการศึกษาน้ีจึงมุงที่จะประยุกตใชเคร่ืองมือและแนวคิดทางดานเศรษฐศาสตรระหวางประเทศในการวิเคราะหและเปรียบเทียบความชํานาญพิเศษดานการทองเที่ยวและความสามารถในการแขงขันในตลาดนักทองเที่ยวตางชาติระหวางไทยกับประเทศในภูมิภาคอาเซียน รวมทั้งการคนหาตําแหนง ทางการตลาดของการทองเที่ยวไทยเม่ือเทียบกับประเทศในอาเซียน โดยมีรายละเอียดของแตละเครือ่ งมือพอสังเขปดังนี้1) Static and Dynamic Coverage RatioSahli (2006) เสนอวา external competitiveness ของแตละประเทศเปนความไดเปรียบในการแขงขันที่แตละประเทศสามารถรักษาหรือเพิ่มสวนแบงการตลาดในการสงออกการทองเท่ียวของตนซึ่งสามารถวิเคราะหผานความสามารถสุทธิของแตประเทศในการสงออกการทองเท่ียว โดยประเมินจากอัตราสวนความสามารถในการสงออกการทองเท่ียวของประเทศเทียบกับประเทศหรือกลุมประเทศที่ใชอางอิง สามารถแสดงสตู รการคาํ นวณดังกลา วไดด ังน้ี (Hazari, Nowak and Sahli, 2003; Sahli, 2006) X tj Mtj CR j  X ts Mts (1)โดยที่ CR j คือ Coverage ratio ของประเทศ jXtj คอื มูลคาการสงออกการทองเท่ียวของประเทศ jMtj คือ มลู คาการนําเขา การทองเท่ียวของประเทศ jXts คอื มลู คาการสง ออกการทองเทีย่ วของภูมภิ าคอาเซียนMts คือ มูลคา การนาํ เขาการทองเที่ยวของภูมิภาคอาเซียนj คือ ประเทศในภูมภิ าคอาเซียนเกณฑการพิจารณาความไดเปรียบในการแขงขันดานการทองเท่ียว (Sahli, 2006; Jelili andEbrahim, 2010) คอื- ถาคา CR j  1 แสดงวา ประเทศ j มีดุลยภาพ (equilibrium) ในลักษณะท่ีวา มี อัตราสวนความสามารถในการสงออกการทองเที่ยวเทากับ ภูมภิ าคอาเซยี น- ถาคา CR j  1 แสดงวา ประเทศ j มีความไดเปรียบในการแขงขันดานการทองเที่ยว เนื่องจากมีอัตราสวนความสามารถในการสงออกการทองเที่ยว สูงกวาภูมิภาคอาเซยี น- ถา คา CR j  1 แสดงวา ประเทศ j ไมมีความไดเปรียบในการแขงขันดานการทองเที่ยว เน่ืองจากมีอัตราสวนความสามารถในการสงออกการทองเที่ยว นอยกวาภูมภิ าคอาเซยี นCR ในสมการท่ี (1) เปนการวิเคราะหเชิงสถิตท่ีสะทอนความไดเปรียบในการแขงขันดานการทองเที่ยว อยา งไรกต็ ามสามารถวเิ คราะหในเชิงพลวัต (dynamic) โดยการพิจารณาความไดเปรียบใน 5

รายงานฉบับสมบูรณการแขงขันดานการทองเที่ยวรวมกับการขยายตัวของความสามารถในการสงออกการทองเท่ียวของประเทศ โดยการ taking logs และ totally differentiating สมการท่ี (1) จะไดองคประกอบของการเปลยี่ นแปลงของคา CR j ดงั นี้ CR j  (Xtj / Xts )  (Mtj /Mts ) (2) CR j (Xtj / Xts ) (Mtj /Mts ) (Xtj / Xts)จากสมการที่ (2) ประเทศ j จะตัดสินใจเขารวมแขงขันในการทองเที่ยวหาก (Xtj / Xts) 0และ CRj 1 (Sahli, 2006)2) Revealed Comparative Advantage (RCA)ความไดเปรียบโดยเปรียบเทียบที่ปรากฏ (RCA) เปนเครื่องมือที่นักเศรษฐศาสตรนิยมใชวัดความชํานาญพิเศษดานการคาระหวางประเทศ (trade specialization) หรือความสามารถในการสงออกวิธีการนี้ถูกเสนอคร้ังแรกโดย Balassa ในป ค.ศ. 1965 ดัชนี RCA ของ Balassa (หรือเรียกวา BRCA)คํานวณโดยการเปรียบเทียบสัดสวนมูลคาการสงออกการทองเที่ยวของประเทศหน่ึงๆ เทียบกับสัดสวนมูลคา การสงออกการทองเทีย่ วของภูมภิ าคอาเซยี น ดงั น้ี สดั สวนมลู คา การสงออกการทองเทย่ี วของประเทศ j BRCA j  สดั สวนมูลคา การสงออกการทอ งเทีย่ วของภมู ิภาคอาเซียนและสามารถเขยี นเปนสตู รการคาํ นวณทางคณติ ศาสตรไ ดดังน้ี X tj Xj X tjBRCA j  X ts Xs หรอื Xj  Xs (3) X tsโดยท่ี BRCAj คือ ความไดเ ปรยี บโดยเปรยี บเทียบทีป่ รากฏดา นทอ งเท่ียวของประเทศ jXtj คอื มูลคา การสงออกการทองเท่ียวของประเทศ jXj คอื มลู คา การสงออกท้ังหมด (สินคาและบรกิ าร) ของประเทศ jXts คือ มูลคา การสงออกการทองเท่ยี วของภมู ภิ าคอาเซยี นXs คอื มูลคา การสงออกท้งั หมด (สนิ คา และบรกิ าร) ของภมู ภิ าคอาเซยี นj คอื ประเทศในภมู ิภาคอาเซยี นการพิจารณาความชํานาญพิเศษดานการทองเท่ียว (tourism specialization) จากคา BRCAจะพิจารณาวา ถาคา BRCA มากกวา 1 (BRAC > 1) แสดงวา มีความชํานาญพิเศษดานการทองเที่ยว หรือมคี วามไดเ ปรยี บโดยเปรยี บเทียบในการแขง ขนั ดา นการทอ งเท่ยี ว ในทางกลับกนั ถา คา BRCA มีคานอยกวา1 (BRAC < 1) แสดงวา ไมมีความชาํ นาญพเิ ศษดานการทองเทยี่ ว หรอื ไมมคี วามไดเปรียบโดยเปรียบเทียบในการแขงขันดานการทอ งเท่ยี วคา BRCA ที่ไดจากสมการท่ี (3) มีคาระหวาง 0- ดังนั้นคาเฉลี่ยของ BRCA ท่ีคํานวณไดในแตล ะประเทศหรือในชวงเวลาทแ่ี ตกตางกันจึงมขี นาดไมเทากัน ทําใหไมสามารถนําคา BRAC ดังกลาว 6

ความสามารถในการแขงขันดานการทอ งเที่ยวและโอกาสทางการตลาด นกั ทอ งเทยี่ วกลุมอาเซยี นของประเทศไทยมาเปรียบเทียบกันได (Yu, Cai and Leung, 2009) ตอมาจึงมีการปรับปรุงสูตรการคํานวณของ Balsasaโดยมุงเนนการแกไขคุณสมบัติท่ีไมสมมาตร (asymmetric property) ของคา BRAC ท่ีคํานวณได เชนsymmetrical RCA (SRCA) (Laursen, 1998) weigh a country’s RCA (WRCA) (Produdman and Rodding,1998) additive RCA (ARCA) (Hoen and Oosterhaven, 2006) normalized RCA (NRCA) (Yu, Cai andLeung, 2009) เปนตน ในวิธีการเหลานี้ วิธี NRCA ที่เสนอโดย Yu, Cai and Leung (2009) เปนวิธีเดียวท่ีสามารถนําคา RCA มาเปรียบเทียบระหวางประเทศและชวงเวลาท่ีแตกตางกันได ดังนั้นในการศึกษาน้ีจึงเลือกวิธดี งั กลาวในการตรวจสอบความเขม แข็ง (robustness) ของผลลพั ธท ีไ่ ดจากวิธี BRAC โดยมสี ตู รการคาํ นวณคา NRCA ไดด งั นี้ Xij Xj  Xts Xs X s2 NRCA j   (4) คา NRCA j ท่ีคํานวณไดมีคาระหวาง -1/4 ถึง +1/4 (Yu, Cai and Leung, 2009) โดยคาNRCA j  0 เปน จดุ มาตรฐานทีใ่ ชเ ปรียบเทียบวาประเทศ j มีความชาํ นาญพเิ ศษดา นการทอ งเทย่ี วหรือไม(เชนเดียวกับ BRCA j  1) หากคา NRCA j  0 แสดงวา ประเทศ j มีความชํานาญพิเศษดานการทองเท่ียว (หรือ BRCA j  1) ในทางกลับกันหากคา NRCA j  0 แสดงวา ประเทศ j ไมมีความชํานาญพิเศษดานการทองเที่ยว (หรือ BRCA j  1) โดยสามารถแสดงความสัมพันธระหวาง BRCA j และNRCA j ไดดังน้ี NRCA j Xs )(X j BRCA j  (Xts Xs) 1 (5) การวิเคราะหความไดเปรียบโดยเปรียบเทียบท่ีปรากฏในกรณีขางตนเปนการวิเคราะหเชิงสถิต(static) ดังนั้นจึงมีการพัฒนาการวิเคราะหเชิงพลวัต (dynamic) ที่เรียกวา “พลวัตความไดเปรียบโดยเปรียบเทียบท่ีปรากฏ (dynamic revealed comparative advantage: dynamic-BRCA)” (Tshikata, 1999;Valentine, and Krasnik, 2000; Edwards and Schoer, 2001; Kaosa-ard and Untong, 2008; Untong et al.,2012) โดยการ taking logs และ totally differentiating สูตร BRCA j ในสมการที่ (3) จะไดองคประกอบของการเปลี่ยนแปลงของคา BRCA j ที่ประกอบดวยการเปลี่ยนแปลงของสัดสวนมูลคาการสงออกการทองเที่ยวของประเทศ j และสัดสวนมูลคาการสงออกการทองเที่ยวของภูมิภาคอาเซียน ดังแสดงไดดังน้ี BRCA j  ( X tj Xj)  ( X ts Xs) (6) BRCA j ( X tj Xj) ( X ts Xs) จากสมการที่ (6) สามารถนิยามสถานการณการสงออกการทองเท่ียวของแตละประเทศออกเปน 6 สถานการณ ดังนี้ 7

รายงานฉบบั สมบรู ณตารางที่ 1.1 นิยามสถานการณการสงออกการทองเท่ียวโดยวิธีพลวัตความไดเปรียบโดย เปรยี บเทยี บท่ปี รากฏแนวโนม การเปลีย่ นแปลง แนวโนมการเปลีย่ นแปลงของ ของคา BRCA สัดสว นการสงออก สัดสวนการสงออกการทอ งเทีย่ ว นิยาม การทองเทีย่ วของประเทศ j ของภมู ภิ าคอาเซียน เพิม่ ข้นึ  >  ดาวรงุ พงุ แรง   สวนกระแส ลดลง  <  ต้งั รบั ปรบั ตัวทม่ี า: Kaosa-ard and Untong (2008)  <   ควาไมท นั  >  เสียโอกาส  ถอยนําจากตารางขา งตน สามารถอธิบายสถานการณตางๆ ไดด ังนี้ก. ในกรณที ่ีคา BRCA เพมิ่ ขึ้น (มคี วามชาํ นาญพิเศษดา นการทอ งเทย่ี วเพิม่ ขึน้ )1. ดาวรุงพุงแรง เปนสถานการณที่การทองเที่ยวของภูมิภาคอาเซียนมีแนวโนมดีขึ้น และประเทศ j สามารถขยายการสง ออกการทอ งเท่ยี วไดเรว็ กวา อัตราการขยายตวั ของภมู ิภาคอาเซียน2. สวนกระแส เปนสถานการณท่ีประเทศ j มีความสามารถในการสงออกการทองเท่ียวไดม ากขน้ึ แตส ถานการณท องเทย่ี วในภมู ิภาคอาเซยี นกลบั หดตัว3. ต้ังรับปรับตัว เปนสถานการณท่ีประเทศ j มีความสามารถในการสงออกการทองเท่ียวลดลงโดยความสามารถในการสงออกของประเทศ j ลดลงชา กวา การหดตัวของการทองเที่ยวในภมู ภิ าคอาเซียนข. ในกรณีคา BRCA ลดลง (มคี วามชาํ นาญพิเศษดานการทอ งเท่ียวลดลง)1. ควาไมท นั เปนสถานการณท ่กี ารทอ งเท่ยี วในภูมิภาคอาเซียนและประเทศ j มีแนวโนมดีข้ึนแตค วามสามารถในการสงออกของประเทศ j กลบั ขยายตวั ตาํ่ กวา อตั ราการขยายตัวของภูมิภาคอาเซยี น2. เสียโอกาส เปนสถานการณท่ีการทองเที่ยวในภูมิภาคอาเซียนมีแนวโนมดีข้ึน แตประเทศ jกลบั มคี วามสามารถในการสงออกการทองเท่ยี วลดลง3. ถอยนํา เปนสถานการณท่ีเกิดการหดตัวของการทองเท่ียวในภูมิภาคอาเซียนและประเทศ jแตค วามสามารถในการสง ออกของประเทศ j ลดลงเรว็ กวา อัตราการหดตัวของภูมภิ าคอาเซยี น3) Shift-Share Analysis (SSA) shift-share analysis (หรือ constant market share: CMS) เปนหนึ่งในเครื่องมือที่นักเศรษฐศาสตรนิยมใชแยกองคประกอบของการเติบโต/การขยายตัวของตัวแปรทางเศรษฐกิจ เชน การขยายตัวของเศรษฐกิจภูมิภาค อุตสาหกรรม การสงออก การจางงาน เปนตน (Alavi and Yasin, 2000)และถูกนํามาประยุกตใชอยางกวางขวางในการวิเคราะหการเติบโต/การขยายตัวของการจางงานในภาคการทองเที่ยว รวมทั้งการขยายตัวของจํานวนและรายรับจากการทองเที่ยว (Sirakaya, Uysal andToepper, 1995; Fuchs et al., 2000; Ton, Kham and Lim, 2004; Shi et al., 2007; Vu and Turner,2011; Untong et al., 2012) 8

ความสามารถในการแขงขนั ดานการทอ งเทีย่ วและโอกาสทางการตลาด นักทองเที่ยวกลุมอาเซยี นของประเทศไทย แบบจําลอง shift-share ดั้งเดิมที่เสนอ Creamer (1943) แยกองคประกอบของการเติบโต/การขยายตัวออกเปน 3 องคประกอบ คือ nation growth effect (หรือ share effect) industry-mix effect และcompetitive effect (Ton, Kham and Lim, 2004; Vu and Turner, 2011) ตอมา Esteban-Marquillas (1972)ไดเสนอแบบจําลองใหมที่แกไขการละเลยผลกระทบรวมกัน (interaction effect) ระหวาง industry-mixeffect และ competitive effect โดยการเพิ่ม allocation effect เปนองคประกอบที่ 4 และไดรับการพิสูจนในเวลาตอมาวาเปนแบบจําลองท่ีมีความสามารถในการวิเคราะหเหนือกวาแบบจําลองดั้งเดิม (Haynesand Machunda, 1987) และเปนแบบจําลองท่ีครอบคลุมการเปลี่ยนแปลงที่เกิดข้ึนอยางตอเน่ืองของindustry-mix effect (Wilson and Mei, 1999; Ton, Kham and Lim, 2004) ดังนั้นการศึกษานี้จะใชแบบจําลองของ Esteban-Marquillas เนื่องจากมีความไดเปรียบเหนือกวาแบบจําลองด้ังเดิมตามท่ีไดกลาวมาแลวขางตน โดยจะนําแบบจําลองดังกลาวมาวิเคราะหการเติบโตของจํานวนนักทองเที่ยวตางชาติของประเทศตางๆ ในภูมิภาคอาเซียน กอนท่ีจะวิเคราะหตอเนอื่ งถงึ ตาํ แหนงทางการตลาดของไทยและประเทศตา งๆ ในภมู ิภาคอาเซยี นในแตล ะตลาด แบบจาํ ลอง Esteban-Marquillas พ้นื ฐานมลี ักษณะดงั น้ีTrtj Tr0j Tr0j Gs Tr0j (grs Gs )Tj0(Tr0s Ts0 )(grj grs)(Tr0j Tj0(Tr0s Ts0 )(grj grs) (7) หารสมการท่ี (7) ดว ย Tr0j และคดิ เทยี บเปน รอยละ (คณู ดว ย 100) จะไดสมการใหมด ังนี้ Tj0(Tr0s Ts0)(grj grs)(Tr0j Tj0(Tr0s Ts0)(grjTrtj Tr0j TrT0jrG0j s Tr0j (grTsr0jGs) Tr0j Tr0j grs)  (8) Tr0j และสามารถเขยี นสมการที่ (8) ใหมไดด ังนี้grj  Gs  (grs Gs )   Tj0 (Tr0s Ts0 )(grj  grs )   (Tr0j  Tj0 (Tr0s Ts0 )(grj grs )  (9)  Tr0j  Tr0j โดยที่ Trtj คือ จํานวนนักทอ งเท่ียวจากภูมภิ าค r ทเ่ี ดินทางมายงั ประเทศ j ในปท่ี tTr0j คือ จํานวนนกั ทองเทย่ี วจากภมู ภิ าค r ทเี่ ดนิ ทางมายังประเทศ j ในปท่ี 0Tj0 คอื จํานวนนักทองเที่ยวท้งั หมดทเี่ ดนิ ทางมายงั ประเทศ j ในปที่ 0Tr0s คอื จาํ นวนนกั ทองเทย่ี วจากภมู ภิ าค r ท่เี ดนิ ทางมายังภมู ภิ าคอาเซียนในปท่ี 0Gs คอื อตั ราการเติบโตของจํานวนนักทอ งเท่ยี วทง้ั หมดในภูมิภาคอาเซยี นgrs คือ อัตราการเตบิ โตของจาํ นวนนักทองเท่ียวจากภมู ิภาค r ท่ีเดนิ ทางมายงั ภมู ภิ าคอาเซยี นgrj คือ อตั ราการเติบโตของจํานวนนักทองเที่ยวจากภมู ิภาค r ทเี่ ดนิ ทางมายงั ประเทศ jr คอื ภูมิภาคท่ีเปนประเทศตนทางของนักทองเที่ยว แบงออกเปน 7 ภูมิภาค คือ เอเชีย ตะวันออกเฉียงใต เอเชียใต เอเชียตะวันออก โอซีเนีย ยุโรป อเมริกา และอัฟริกาและ ตะวนั ออกกลางj คอื ประเทศในภูมภิ าคอาเซยี น 9

รายงานฉบับสมบูรณ จากสมการท่ี (9) อัตราการเติบโต/การขยายตัวของจํานวนนักทองเท่ียวจากภูมิภาค r ท่ีเดนิ ทางมายังประเทศ j ในปท ่ี t เกิดจากอทิ ธิพลหลัก 4 ดาน คอื 1. ผลจากการขยายตัวของตลาดนักทองเที่ยวตางชาติท้ังหมดในภูมิภาคอาเซียน ซ่ึงเรียกวา“area-wide effect” คอื พจน Gs 2. ผลของการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของนักทองเที่ยวจากภูมิภาค r ท่ีเดินทางมาทองเที่ยวในภูมิภาคอาเซียน ซ่ึงเรียกวา “region-mix effect” คือ (grs  Gs ) หากประเทศ j มีคา region-mix effectเปนบวก แสดงวา ภมู ิภาคอาเซียนสามารถดึงดูดนักทองเท่ียวจากภูมิภาค r ไดมากกวาอัตราการเติบโตของนักทองเที่ยวตางชาติทั้งหมดของภูมิภาคน้ี หรือภูมิภาคอาเซียนมีความไดเปรียบในการแขงขัน(competitive advantage) ในตลาดนักทองเทย่ี วจากภูมิภาค r 3. ผลของความสามารถในการแขงขันของประเทศ j ในตลาดนักทองเท่ียวจากภูมิภาค rเรียกวา “competitive effect” คือ พจน  Tj0 (Tr0s Ts0 )(grj  grs )  หากประเทศ j มีความชํานาญพิเศษ  Tr0j (specialization) ในตลาดนักทองเท่ียวจากภูมิภาค r เม่ือเทียบกับประเทศอ่ืนๆ ในภูมิภาคอาเซียนคา competitive effect จะมีคาเปน บวก 4. ผลของการจัดสรรท่ีเปนผลกระทบรวมกันระหวาง region-mix effect และ competitive effectซึ่งเรยี กวา “allocation effect” คือ พจน  (Tr0j  Tj0 (Tr0s Ts0 )(grj grs )  ขนาดของ allocation effect สะทอน  Tr0j ใหเห็นถึงความชํานาญพิเศษและความความไดเปรียบในการแขงขันของประเทศ j ในการดึงดูดนักทอ งเท่ียวจากภูมภิ าค r เมือ่ เทียบประเทศอื่นๆ ในภูมิภาคอาเซียน จากองคประกอบของ allocation effect ท่ีประกอบดวย ความไดเปรียบในการแขงขัน คือ พจน(grj  grs ) และความชํานาญพิเศษ คือ พจน (Tr0j  Tr0j (Tr0s Ts0 ) สามารถแสดงสถานการณ allocationeffect ที่เปน ไปไดของประเทศ j ไดดังตารางท่ี 2ตารางท่ี 1.2 สถานการณท่ีเปน ไปไดของ Allocation effect ความไดเปรียบในการแขงขันความชํานาญพิเศษ ไมมคี วามไดเปรียบ (-) มคี วามไดเปรียบ (+) (grj  grs )  0 (grj  grs )  0 มีความชํานาญพเิ ศษ (+) (Tr0j  Tr0j (Tr0s Ts0 )  0 (Tr0j  Tr0j (Tr0s Ts0 )  0 ไมมคี วามชํานาญพเิ ศษ D, S (repositioning) A, S (natural markets) (-) (grj  grs )  0 (grj  grs )  0 (Tr0j  Tr0j (Tr0s Ts0 )  0 (Tr0j  Tr0j (Tr0s Ts0 )  0 D, N (re-planning) A, N (emerging markets)ทม่ี า: ดัดแปลงมาจาก Herzog and Olsen (1977) 10

ความสามารถในการแขงขันดา นการทองเที่ยวและโอกาสทางการตลาด นกั ทองเท่ียวกลุมอาเซยี นของประเทศไทย คาที่คํานวณไดจากสมการท่ี (9) มีหนวยเปนรอยละ (%) และหมายความวา องคประกอบในดานน้ันๆ มีสวนชวยใหจํานวนนักทองเที่ยวมีอัตราการเติบโต/การขยายตัวเทาไหร และผลรวมของท้ังสีอ่ งคป ระกอบจะเทา กับอตั ราการเตบิ โตหรือการขยายตัวของจํานวนนักทอ งเทย่ี ว สําหรับตารางท่ี 2 จะสะทอนใหเห็นถึงตําแหนงทางการตลาดในแตละภูมิภาคของประเทศไทยและประเทศตางๆ ในอาเซียนข. การศกึ ษาอุปสงคการทองเทย่ี ว 1) การวิเคราะหเ สถยี รภาพของการเตบิ โต เน่ืองดว ยขอ จาํ กัดของขอมูลท่ีมีจํานวนนอย การศึกษาน้ีจึงไมสามารถประยุกตใชดัชนีความไมมีเสถียรภาพได (instability index: I) ดังน้ันในการพิจารณาเสถียรภาพของการทองเที่ยวจังหวัดพังงาจะพิจารณาผานคาสัมประสิทธ์ิความแปรปรวน (coefficient of variation: CV) ทเี่ ปน หนึ่งในวธิ ีท่ีนิยมใชวัดความไมมีเสถียรภาพ วิธี CV เปนการคํานวณโดยหาสัดสวนระหวางสวนเบี่ยงเบนมาตรฐาน (standarddeviation: S.D.) กบั คาเฉลยี่ (mean) ซ่งึ มีสตู รการคาํ นวณดังน้ี S.D. CV  X  100 (10)โดยที่ CV คือ คาสมั ประสิทธคิ์ วามแปรปรวนS.D. คือ สวนแบง เบนมาตรฐาน X คอื คา เฉล่ยี ทั้งนี้หากคาสัมประสิทธิ์ความแปรปรวนที่คํานวณไดมีคาสูง แสดงใหเห็นถึงความไมมีเสถียรภาพ แตถาหากคาสัมประสิทธิ์ความแปรปรวนมีคาเขาใกลศูนยมากเทาไร แสดงวามีเสถียรภาพมากข้ึนเทาน้ัน 2) การวเิ คราะหความเปน ฤดูกาลของการทองเท่ยี ว ในการพิจารณาแบบแผนการเคล่ือนไหวของความเปนฤดูกาลดวยกราฟ ในการศึกษาน้ีจะพิจารณาจากคา ดชั นฤี ดกู าล (seasonal index) โดยมสี ตู รการทําคาํ นวณดงั นี้ Xi Si  100 ; i = 1, 2, 3 และ 4 (11) 4 Xi i1โดยท่ี Xi คือ ขอ มลู จํานวนนกั ทองเท่ียวในไตรมาสท่ี i สําหรับการวัดขนาดความเปนฤดูกาลประยุกตใช Gini-coefficient (GC) ซ่ึงคา GC จะแสดงใหเห็นถงึ การกระจุกตัวหรือความไมเทาเทียมกันของความเปนฤดูกาล โดย GC จะเปนการวัดกระจายตัวของจํานวนนักทอ งเทยี่ วทีเ่ กดิ ขน้ึ ในรอบป อนั เนอื่ งมาจากอิทธพิ ลฤดูกาล ซึ่งมสี ตู รการคํานวณดังน้ี 11

รายงานฉบับสมบูรณ n n  1 2iSi G i1 (12) nโดยที่ G คอื คา สมั ประสทิ ธจิ์ ีนี i คอื อนั ดับของสัดสวนของไตรมาสท่ี i Si คอื สดั สวนจํานวนนักทองเที่ยวของไตรมาสท่ี i n คอื จํานวนไตรมาสในรอบป (4 ไตรมาส) คาสัมประสิทธิ์จีนีท่ีคํานวณไดมีคาระหวาง 0 (ไมมีความเปนฤดูกาล) ถึง lim G(n1)/n S1( 0.75) (มฤี ดทู อ งเทย่ี ว 1 ไตรมาส หรือมคี วามเปน ฤดกู าลสงู ) จากสมการที่ (12) สามารถคํานวณ relative marginal effects (RME) ที่เปนการวัดผลของการเปล่ียนแปลงสวนแบง ตลาดของนักทองเท่ียวแตละกลุมที่มีตอการกระจุกตัวของความเปนฤดูกาลของนักทองเที่ยวทั้งหมด ตามวิธีท่ีเสนอโดย Fernández-Morales and Mayorga-Toledano (2008)ไดดังนี้ RMEk  Sk  RkGk  1 (13) Gโดยที่ RMEk คอื relative marginal effects ของนกั ทองเทีย่ วกลุม k Sk คอื สวนแบง ตลาดของนกั ทองเที่ยวกลุม k Rk คือ Gini-correlation ระหวางนกั ทอ งเที่ยวกลมุ k กบั นักทอ งเทย่ี วทง้ั หมด Gk คือ คา สมั ประสทิ ธ์ิจนี ขี องนักทอ งเทีย่ วกลมุ k G คอื คาสัมประสิทธ์จิ นี ีของนักทอ งเท่ยี วทงั้ หมด คา RMEk ท่ีคํานวณไดแสดงใหเห็นวา ควรเพ่ิมสวนแบงตลาดของนักทองเที่ยวกลุมใดจึงจะทําใหการกระจกุ ของความเปนฤดูกาลของนักทอ งเท่ียวทง้ั หมดลดลง (ในกรณนี คี้ า RMEk  0 ) เน่อื งจากสวนแบงตลาดสามารถควบคุมเปล่ียนแปลงไดงายกวาการเปล่ียนแปลง Gini-correlation (Rk) และคาสัมประสิทธิ์จีนี (Gk) ที่เปนการเปล่ียนแปลงในระดับโครงสราง ขณะท่ีการเปลี่ยนแปลงสวนแบงตลาดข้นึ อยกู บั ความสําเร็จของนโยบายหรือแผนการตลาดท่แี หลงทองเทยี่ วแตล ะแหง ใชสงเสริมการทองเทย่ี ว 3) การวเิ คราะหแ นวโนมและการพยากรณ การศึกษานี้ใชอัตราการเติบโตสะสมเฉลี่ยตอป (cumulative annual growth rate: CAGR)ในการพิจารณาอัตราการเติบโตตอป เนื่อง CAGR จะใหคาอัตราการเติบโตเฉลี่ยที่เทากันทุกป ต้ังแตปแรกจนถึงปสดุ ทา ยที่พิจารณา ซ่งึ มีสตู รคํานวณดังนี้ 1 CAGR(t0,tn )   Ntn  tnt0 1 (14) Nt 0โดยท่ี Ntn คือ จํานวนนักทองเที่ยวในปแรกทพ่ี จิ ารณา 12

ความสามารถในการแขงขนั ดานการทองเทย่ี วและโอกาสทางการตลาด นกั ทองเทยี่ วกลุมอาเซยี นของประเทศไทยNt0 คอื จาํ นวนนักทองเทีย่ วในปส ดุ ทายท่ีพจิ ารณาt0 คอื ปแ รกทพ่ี ิจารณาtn คือ ปส ดุ ทายทพ่ี ิจารณา เน่ืองดวยขอจํากัดของขอมูลท่ีมีจํานวนนอย และเน่ืองจากแนวโนมของการทองเที่ยวที่มีความผันผวนมากขึ้น การศึกษานี้จึงไมสามารถประยุกตใชเทคนิคการพยาการณดวยการวิเคราะหอนุกรมเวลา(time series analysis) โดยทั่วไป เชน วิธีบ็อกซและเจนกินส (Box and Jenkins) เปนตน และวิธี artificial neural network (ANN) ได ในการศึกษานี้จึงประยุกตใชแบบจําลอง Grey ในการพยากรณเนอ่ื งจากมคี วามเหมาะสมในกรณที ่ขี อ มลู มจี าํ นวนนอย ซ่งึ เพียง 4 คา สังเกต กเ็ พียงพอท่ีจะใชแบบจําลองGrey ในการพยากรณได (Chin-Tsai and Ya-Ling, 2009; Huang, 2012) นอกจากน้ีแบบจําลอง Grey ยังมีความแมน ยํามากกวาแบบจาํ ลองอนุกรมเวลา เชน แบบจาํ ลองแนวโนม แบบจําลองบ็อกซแ ละเจนกนิ ส เปนตน (Ho, 2012) ในชวงทผี่ านมามกี ารนาํ เสนอแบบจําลอง Grey ในหลายรูปแบบ โดยแบบจําลอง Grey ท่ีไดรับความนิยม คือ single-variable first-order grey model หรือเรียกยอๆ วา GM(1,1) (Haung, 2012)ซง่ึ มขี ้ันตอนในการพยากรณดังน้ี ข้นั ตอนที่ 1: สมมตใิ หลาํ ดบั ข้นั เรมิ่ ตน ของ x0 มีลกั ษณะดังน้ี x0 x0(1),x0(2),,x0(n) โดยที่ x0 เปนเมตริกซข องขอ มลู ในอดีตท่มี คี วามตอ เน่อื ง ขั้นตอนท่ี 2: กําหนดให x1 เปนลําดับข้ัน x0’s first-order accumulated generating operation(AGO) ดงั นี้ x1  x1(1),x1(2),,x1(n) 1 2 n   x 0 (k), x 0 (k ),, x 0 (n)     k1 k1 k1  ขน้ั ตอนที่ 3: สมการอนุพันธลาํ ดบั ที่ 1 (first-order differential) ของแบบจําลอง GM(1,1) คือ dx 1(t ) dt  ax 1(t)  bเม่ือ t หมายถึง ตัวแปรอิสระในระบบ, a แสดงถึง คาสัมประสิทธิของการพัฒนา (coefficientdevelopment) และ b แสดงถึง ตัวแปรควบคุม (หรือ Grey controlled variable) โดยที่ a และ b คือคา พารามิเตอรท ่ีทราบคา ข้ันตอนที่ 4: ใชวธิ ี ordinary least-squares (OLS) ประมาณคา a และ b ดังนี้ a b  BB1BY เม่ือเมตริกซ B และ เวกเตอร Y คอื 13

รายงานฉบับสมบรู ณ  x1(1)  (1 )x1(2) 1  x 0 (2)   x1(2)  (1 )x1(3) 1  และ x 0(2) B   Y    1   x1(n 1)  (1 )x1(n) 1   x 0 (n)  โดยท่ี  คือ generation coefficient ที่มีคาระหวาง 0–1 แตโดยทั่วไปกําหนดท่ี 0.5คาสัมประสิทธิ์ตัวนี้แสดงใหเห็นควรใหความสําคัญกับขอมูลใหมหรือเกา หากตองการใหความสําคัญกับขอมูลใหม ก็กําหนดใหคา  > 0.5 ในทางตรงกันขาม หากตองการใหความสําคัญกับขอมูลเกาก็กาํ หนดใหค า  < 0.5 ข้ันตอนท่ี 5: กําหนดคาเร่ิมตนของ xˆ1(1) ใหเทากับ x0(1) และกําหนดให t = 1 ดังน้ัน จากสมการอนุพันธลําดับท่ี 1 ของแบบจําลอง GM (1, 1) ท่ีไดจากขั้นตอนที่ 3 สามารถแสดงเปนสมการพยากรณไดด ังน้ี xˆ1(k 1)   x 0 (1)  b e ak  b ;k= 2, 3, 4, … a a ข้ันตอนท่ี 6: จากที่กําหนดให xˆ1(1)  xˆ0(1) ดังน้ันเมื่อ inverse AGO ท่ีไดจากขั้นตอนที่ 2จะไดว า xˆ 0(k 1)  xˆ1(k 1)  xˆ1(k) และจะไดวา xˆ 0(1) = xˆ 0(2),xˆ 0(3),,xˆ 0(n) สําหรับการพิจารณาระดับคา  จะเลือกระดับคา  ท่ีใหผลการพยากรณท่ีแมนยํามากที่สุดโดยจะพจิ ารณาความแมนยําของการพยากรณจาก คาเฉล่ียของคาสัมบูรณของความคลาดเคลื่อน (meanabsolute error: MAE) คาเฉล่ียของคาสัมบูรณของเปอรเซ็นตของความคลาดเคลื่อน (mean absolutepercentage error: MAPE) รากที่สองของคาเฉลี่ยของความคลาดเคลื่อนกําลังสอง (root mean squareerror: RMSE) และรากท่ีสองของคาเฉลี่ยของเปอรเซ็นตของความคลาดเคล่ือนกําลังสอง (root meansquare percentage error: RMSPE) 4) การพฒั นาแบบจาํ ลองอุปสงคก ารทองเทยี่ วไทยในระยะยาว การศึกษาน้ีพัฒนาแบบจําลองอุปสงคการทองเที่ยวไทยในระยะยาวตามแนวทางของแบบจาํ ลองอปุ สงคก ารทอ งเที่ยวรวม (aggregate tourism demand models) ที่เนน การพัฒนาแบบจําลองที่เหมาะสม (model fit) กับชดุ ขอมลู ท่ีใชในการประมาณคาสมั ประสิทธ์ิ (คาความยดื หยนุ ) ของแบบจาํ ลองบนพื้นฐานของทฤษฏีอุปสงคทางตรงท่ีสมมติใหอุปสงคการทองเท่ียวข้ึนอยูกับรายไดท่ีมีศักยภาพของผูบริโภค (income of potential consumers) ราคาของแหลงทองเท่ียว (prices at destination) และราคาของแหลงทอ งเที่ยวทดแทน (price at substitute destination) เนื่องจากนักทองเที่ยวแตละประเทศตนทาง(country of origin) มีความยืดหยุนของอุปสงคแตกตางกัน (Song, Witt and Li, 2003; Song, Kim andYang, 2010; Untong et al. 2014) ดงั นนั้ การศกึ ษาคร้งั นี้จงึ พฒั นาแบบจาํ ลองอุปสงคก ารทองเที่ยวไทยใน 14

ความสามารถในการแขงขนั ดานการทอ งเทย่ี วและโอกาสทางการตลาด นกั ทอ งเทีย่ วกลุมอาเซียนของประเทศไทยระยะยาวของประเทศอาเซียนแตละประเทศ ซึ่งมี 9 ประเทศ ไดแก มาเลเซีย สิงคโปร สปป. ลาวเวียดนาม อนิ โดนีเซยี กัมพชู า ฟลปิ ปน ส สหภาพเมยี นมาร และบรไู น จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา จํานวนนักทองเที่ยวเปนตัวแปรที่นิยมใชเปนตัวแทน(proxy) อุปสงคของนักทองเท่ียว หรือตัวแปรอิสระ (Crouch, 1994; Song and Li, 2008; Untong et al.2014) ขณะท่ีผลิตภัณฑมวลรวมประชาชาติ (gross domestic product: GDP) และผลิตภัณฑมวลรวมประชาชาติตอหัว (GDP per capita) มักถูกใชเปนตัวแทนของรายไดของนักทองเท่ียว (Song, Witt andLi, 2003; Narayan, 2004; Song et al, 2009; Untong et al. 2014) ซง่ึ ในการศกึ ษาครง้ั นจี้ ะใชผลิตภัณฑมวลรวมประชาติที่แทจริง (GDP ณ ราคาคงที่) เปนตัวแทนรายไดของนักทองเที่ยว เนื่องจากสามารถสะทอนผลกระทบของการขยายตัวทางเศรษฐกิจของประเทศอาเซียนที่มีตอการเปล่ียนแปลงของจํานวนนักทองเที่ยวอาเซียนไดดีกวา GDP per capita ท่ีประกอบดวยผลของการเปล่ียนแปลงของ การขยายตัวทางเศรษฐกิจและประชากร สําหรับราคาการทองเท่ียวไทยใชราคาเปรียบเทียบ (relative price) เปนตัวแทนราคาดังกลาว เน่ืองจากเปนราคาท่ีสะทอนคาครองชีพ (cost of living) ของนักทองเที่ยวอาเซียนเมอ่ื เดินทางเขา มาทองเทย่ี วในประเทศไทย โดยมสี ตู รการคํานวณราคาการทองเทยี่ วไทยดังน้ี CPIT,t RPTi,t  CPIi,t *ER (15) i / T,tโดยที่ RPTi,t คอื ราคาการทอ งเท่ยี วไทย (T) เทยี บกับประเทศอาเซียนที่ i ในปท ่ี tCPIT,t คอื ดชั นีราคาผบู ริโภคของไทย ณ ปฐาน (ดูปฐ านในตารางท่ี 1) ในปที่ tCPIi,t คอื ดัชนรี าคาผบู รโิ ภคของประเทศอาเซียนท่ี i ณ ปฐ าน (ดูปฐ านในตารางที่ 1) ในปท่ี tERi/ T,t คือ อตั ราแลกเปลี่ยนระหวางประเทศอาเซยี นท่ี i กับประเทศไทยในปที่ ti คอื ประเทศอาเซียนจํานวน 9 ประเทศ ซ่ึงประกอบดวย มาเลเซีย สิงคโปร สปป. ลาว เวียดนาม อินโดเนีย กัมพูชา ฟล ิปปนส สหภาพเมยี นมาร และบรูไนสําหรับราคาการทองเท่ียวของประเทศคูแขงใชราคาเปรียบเทียบเปนตัวแทนเชนเดียวกันโดยพิจารณาประเทศคูแขงจากสวนแบงตลาดของนักทองเที่ยวอาเซียนแตละประเทศ ดังมีรายละเอียดของประเทศคูแขงแตละประเทศในตารางท่ี 1.3 สําหรับประเทศท่ีมีจํานวนคูแขงมากกวา 1 ประเทศ จะใชสูตรการคาํ นวณท่มี ีการถว งนํ้าหนักราคาเปรยี บเทยี บของประเทศทีเ่ ปนแหลง ทองเทย่ี วทดแทนดงั นี้ RPSi,t  N CPIS,t (16) CPIi,t *ERi/  WS,t S,t S1โดยท่ี RPTi,t คือ ราคาการทองเท่ียวเฉล่ียของประเทศที่เปนแหลงทองเท่ียวทดแทนเทียบกับ CPIS,t CPIi,t ประเทศอาเซยี นท่ี i ในปที่ t คอื ดัชนีราคาผูบริโภคของประเทศท่ีเปนแหลงทองเที่ยวทดแทน ณ ปฐาน (ดูปฐานใน ตารางท่ี 1.3) ในปท ี่ t คอื ดชั นีราคาผูบ ริโภคของประเทศอาเซยี นท่ี i ณ ปฐ าน (ดูปฐานในตารางท่ี 1.3) ในปที่ t 15

รายงานฉบับสมบรู ณ ERi/S,t คือ อัตราแลกเปล่ียนระหวางประเทศอาเซียนท่ี i กับประเทศที่เปนแหลงทองเท่ียว ทดแทนในปท ี่ t WS,t คอื คา ถวงนาํ้ หนักของประเทศท่ีเปนแหลง ทองเทยี่ วทดแทนท่ี S ในปท ่ี t S คอื ประเทศท่ีเปนแหลงทองเที่ยวทดแทนจํานวน N ประเทศ (ดูรายละเอียดใน ตารางที่ 1.3) โดยทั่วไปนิยมใชสวนแบงตลาดของจํานวนหรือรายไดจากนักทองเที่ยวเปนคาถวงนํ้าหนัก(อัครพงศ อ้ันทอง, 2555) ดวยขอจํากัดของขอมูลรายไดจากนักทองเที่ยว ดังน้ันการศึกษานี้จึงใชสวนแบงตลาดของจํานวนนักทองเท่ียวของประเทศที่เปนแหลงทองเท่ียวทดแทนเปนคาถวงนํ้าหนัก โดยมีสูตรการคํานวณ ดังน้ี WS,t  TAi,S,t (17) TAi,tโดยท่ี TAi,S,t คือ จํานวนนักทองเทย่ี วจากประเทศ S ท่เี ดนิ ทางมาทองเทยี่ วประเทศอาเซียนท่ี i ในปท ่ี t TAi,t คอื จํานวนนักทองเทีย่ วทง้ั หมดที่เดนิ ทางมาทอ งเที่ยวประเทศอาเซียนที่ i ในปที่ tตารางที่ 1.3 ชวงของขอมลู ปฐ าน และประเทศทเี่ ปน แหลงทอ งเทย่ี วทดแทน/คูแขง ของไทยประเทศตนทาง ชว งปทใ่ี ชวเิ คราะห ปฐาน ประเทศท่ีเปนแหลงทอ งเท่ียวทดแทน/คูแ ขงมาเลเซยี 2530-2556 2548 สงิ คโปร, อินโดนีเซยีสงิ คโปร 2530-2556 2548 มาเลเซีย, อนิ โดนเี ซยีสปป. ลาว 2536-2556 2545 กัมพชู าเวียดนาม 2535-2556 2553 สปป. ลาว, กัมพชู าอนิ โดนเี ซีย 2530-2556 2543 มาเลเซยี , สิงคโปรกัมพูชา 2538-2556 2543 เวียดนามฟลิปปนส 2530-2556 2543 มาเลเซยี , สิงคโปรสหภาพเมยี นมาร 2538-2556 2553 มาเลเซีย, สิงคโปรบรไู น 2530-2556 2543 มาเลเซยีหมายเหต:ุ ประเทศที่เปน แหลง ทอ งเทีย่ วทดแทน/คแู ขง พิจารณาตามสว นแบง ตลาด การศึกษาที่ผานมานิยมใชฟงกชันฟอรม (function form) แบบ log-linear เนื่องจากจะทราบคา ความยดื หยุนโดยตรงจากการประมาณคาสัมประสิทธ์ิของแบบจําลอง และการแปลงขอมูลดวย naturallogarithm ยังเปน การบรรเทาความไมค งท่ีของความแปรปรวนของขอ มลู (อคั รพงศ อนั้ ทอง, 2555) ดังนั้นแบบจาํ ลองอุปสงคการทองเท่ียวไทยของแตละประเทศอาเซียนท่ใี ชในการศึกษามีลักษณะดงั นี้ lnNTAi,t  0,i  Y,iYi,t  RPT,i lnRPTi,t  RPS,i lnRPSi,t  i,t (18)โดยที่ lnNTAi,t คือ natural logarithm ของจาํ นวนนกั ทอ งเที่ยวจากประเทศอาเซียนท่ี i ท่ีเดินทางมา ทองเท่ยี วไทยในปท่ี t 16

ความสามารถในการแขง ขันดานการทอ งเทย่ี วและโอกาสทางการตลาด นกั ทองเทีย่ วกลุมอาเซียนของประเทศไทยlnYi,t คอื natural logarithm ของผลิตภณั ฑม วลประชาชาติที่แทจริง (GDP ณ ราคาคงที่) ของ ประเทศอาเซยี นที่ i ในปท ่ี tlnRPTi,t คอื natural logarithm ของราคาการทอ งเทีย่ วไทยของประเทศอาเซียนท่ี i ในปท ี่ tlnRPSi,t คอื natural logarithm ของราคาการทองเท่ียวของประเทศที่เปนแหลงทองเท่ียว ทดแทนของประเทศอาเซียนที่ i ในปท่ี t คอื คา สมั ประสิทธิ์ (coefficient)i,t คอื คา สวนทเ่ี หลอื (residual) การศึกษาใชขอมูลอนุกรมเวลารายป ซ่ึงมีชวงเวลาท่ีแตกตางกันตามขอจํากัดของขอมูลที่มีการเผยแพร ดังแสดงในตารางท่ี 1.3 โดยประเทศ มาเลเซีย สิงคโปร อินโดนีเซีย ฟลิปปนส และบรูไน มีขอมูลต้ังแตป พ.ศ. 2530-2556 รวม 27 ตัวอยาง สวนประเทศ สปป. ลาว และ เวียดนาม มีขอมูลต้ังแตปพ.ศ. 2535-2556 และป พ.ศ. 2536-2556 รวม 22 และ 21 ตัวอยาง ตามลําดับ สําหรับประเทศกัมพูชา และสหภาพเมียนมาร มีขอมูลตั้งแตป พ.ศ. 2538-2556 รวม 19 ตัวอยาง ขอมูลจํานวนนักทองเท่ียวของทั้ง9 ประเทศ รวบรวมจากสถิติการทองเท่ียวของประเทศไทยที่รายงานโดยการทองเที่ยวแหงประเทศไทย(ระหวางป พ.ศ. 2535-2550) และกระทรวงการทองเที่ยวและกีฬา (ระหวางป พ.ศ. 2551-2556)สําหรับขอมูลผลิตภัณฑมวลรวมประชาชาติท่ีแทจริง ดัชนีราคาผูบริโภค และอัตราแลกเปล่ียนของแตละประเทศ รวบรวมจากรายงาน International Financial Statistics ของ International Monetary Fund(IMF) ทีใ่ หบริการออนไลนทางอนิ เตอรเนต็สมการท่ี (18) เปนแบบจําลองเชิงสถิต (static) ที่แสดงวา อุปสงคการทองเท่ียวในปจจุบันถูกอธิบายดวยตัวแปรอธิบายในชวงเวลาเดียวกัน ซ่ึงตัวแปรที่ใชในแบบจําลองจะตองมีคุณสมบัติคงท่ี(stationary) ทุกตัวแปร จึงจะทําใหคาสัมประสิทธ์ิที่ประมาณคาดวยวิธีกําลังสองนอยที่สุด (ordinary leastsquares: OLS) มีประสิทธิภาพ และนาเช่ือถือ หากในแบบจําลองมีตัวแปรบางตัวท่ีมีคุณสมบัติไมคงท่ี(non-stationary) คา สัมประสทิ ธทิ์ ไ่ี ดจากวธิ ี OLS จะขาดความนา เชือ่ ถอื และแบบจาํ ลองดังกลาวอาจเผชิญกบั ปญ หา spurious regression (Granger and Newbold, 1974) ดงั น้นั Banerjee et al. (1986) จงึ เสนอวาในกรณีท่ีมีจํานวนตัวอยางนอยและตัวแปรในแบบจําลองมีคุณสมบัติไมคงท่ี ควรประยุกตใชแบบจําลองเชิงพลวัต (dynamic modelling) แทนแบบจําลองเชิงสถิตในการพัฒนาแบบจําลองระยาว แบบจําลองดังกลาวจะใหคาสัมประสิทธ์ิที่นาเชื่อถือ (reliable) มากกวาการวิเคราะห co-integration เมื่อประยุกตใชวิธีOLS ในการประมาณคา สัมประสทิ ธิ์ (Maddala, 2001)อยางไรก็ตาม Engle and Granger (1987) เสนอวา ขอมูลอนุกรมเวลาท่ีไมคงที่อาจมีความสัมพันธในระยะยาว (long run relationships) หากพบวา คาเบี่ยงเบน (deviation) ท่ีไดจากความสัมพันธเ ชิงดุลยภาพในระยะยาวมีลักษณะนิ่ง (stationary) ความสัมพันธในลักษณะดังกลาวเรียกวาco-integration ซึ่งตอมาไดมีการนําเสนอวิธีการทดสอบ co-integration หลายวิธี โดยวิธีท่ีนิยมใช ไดแกวธิ ี two-step residual-based (Engle and Granger, 1987) วิธี system-based reduced rank regression(Johansen, 1988, 1995; Johansen and Juselius, 1990) วิธี ARDL bounds test (Pesaran, Shin and 17

รายงานฉบับสมบูรณSmith, 2001) โดยวิธี ARDL bounds test เปนวิธีท่ีพัฒนาแบบจําลองการทดสอบ co-integrationบนพื้นฐานของแบบจําลองเชิงพลวัตท่ีเรียกวา แบบจําลอง autoregressive distributed lag (ARDL) จึงมีความไดเปรียบกวาวิธีทดสอบสองวิธีแรก (อัครพงศ อ้ันทอง, 2555) และคาสัมประสิทธ์ิที่ไดจากวิธี OLSของแบบจําลอง ARDL มีความนาเชื่อถือมากกวาสองวิธีแรก (Maddala, 2001) อยางไรก็ตามท่ีผานมายังคงมกี ารประยกุ ตใ ชว ิธีทัง้ สามในการทดสอบ co-integration บนเงือ่ นไขและขอ จํากดั ของขอ มลู ท่แี ตกตา งกนั นอกจากนท้ี ่ีผานมายงั มีการพฒั นาเทคนิคการประมาณคา สมั ประสิทธิ์ของแบบจําลองในระยะยาวท่ีมี co-integration หรือแบบจําลองความสัมพันธในระยะยาวท่ีเปนสมการเดี่ยวหลายวิธี เชน fully modifiedordinary least squares (FMOLS) (Phillips and Hansen, 1990) canonical cointegration regression(CCR) (Park, 1992) dynamic ordinary least squares (DOLS) (Stock and Watson, 1993)autoregressive distributed lag (ARDL) (Pesaran and Shin, 1995) เปนตน อยางไรก็ตามวิธี DOLS และARDL เปนสองวิธีที่ไดความนิยมนํามาใช เนื่องจากเปนวิธี parametric ท่ีใหผลลัพธท่ีเที่ยงตรง และนาเชื่อถือ (อัครพงศ อ้ันทอง และม่ิงสรรพ ขาวสอาด, 2554) ซ่ึงตอมา Panopoulou and Pittis (2004)ไดพิสจู นใหเ หน็ เชงิ ประจกั ษวา ภายใตเง่ือนไขในอุดมคติทางสถิติ วิธี ARDL มีความเท่ียงตรงและนาเช่ือถือในการอนุมานทางสถิติมากกวาวิธี DOLS ดังน้ันการศึกษาท่ีผานมาจึงนิยมใชวิธี ARDL ในการประมาณคาสัมประสิทธิ์ของแบบจําลองในระยะยาวท่ีมี co-integration หรือแบบจําลองความสัมพันธในระยะยาวที่เปนสมการเด่ียว และใชวิธี DOLS ในการตรวจสอบความเขมแข็ง (robustness) ของคาสัมประสิทธิ์ท่ีไดจากวธิ ี ARDL (อตั รพงศ อ้นั ทอง, 2555) จากขางตนสามารถสรุปเปนข้ันตอนของการประมาณคาสัมประสิทธิ์ของแบบจําลองอุปสงคการทองเท่ียวในระยะยาวไดดังรูปที่ 1.1 ซึ่งประกอบไปดวยการทดสอบความคงที่ของขอมูล (stationarytesting) การทดสอบความสัมพันธเชิงดุลยภาพระยะยาว (หรือการทดสอบ co-integration) และการประมาณคาสัมประสิทธิ์ของแบบจําลองดวยวิธีเศรษฐมิติที่เหมาะสม จากขั้นตอนดังกลาวจะเห็นไดวา การทดสอบความคงท่ีของขอมูลถือไดวาเปนเง่ือนไขสําคัญของการประมาณคาสัมประสิทธ์ิของแบบจําลองอุปสงคการทองเท่ียวในระยะยาว ท้ังน้ีเน่ืองจากขอมูลท่ีใชเปนอนุกรมเวลา (timer series data) ความคงที่ของขอมูลอนุกรมเวลาเปนขอสมมติเบื้องตนหรือเงื่อนไขสําคัญเมื่อตองใชวิธีเศรษฐมิติในการวิเคราะหขอมูล (Engeland Granger, 1987; Banerjee et al., 1993; Enders, 2004) และการตรวจสอบความคงท่ี (stationary)ของขอมูลยังเปนเง่ือนไขสําคัญเม่ือตองทดสอบ co-integration ของแบบจําลองระยะยาว ทั้งนี้จากการทบทวนวรรณกรรมท่ีผานมา พบวา วิธีตรวจความคงที่ของขอมูลอนุกรมเวลาแบบรายปที่นิยมใช ไดแกการทดสอบ unit root เชน ADF-test (Said and Dickey, 1984) PP-test (Phillips and Perrson, 1988)KPSS-test (Kwiatkowski, Phillips, Schmidt and Shin, 1992) เปน ตน 18

ความสามารถในการแขง ขนั ดา นการทอ งเทย่ี วและโอกาสทางการตลาด นักทองเท่ียวกลุมอาเซยี นของประเทศไทย ทดสอบความคงท่ีของขอ มูล (stationary testing) non-stationary ไมมคี วามสัมพันธ no co-integration ทดสอบความสัมพันธ stationary เชิงดลุ ยภาพในระยะยาว เชงิ ดลุ ยภาพในระยะยาว  co-integration  ประมาณคา สัมประสทิ ธ์ิระยะยาว ดว ยวิธีเศรษฐมิติทเี่ หมาะสมรปู ที่ 1.1 ขัน้ ตอนของการประมาณคาสัมประสิทธ์ิของแบบจาํ ลองอปุ สงคการทอ งเทีย่ วในระยะยาว อยางไรก็ตามเนื่องจากการทองเที่ยวมักออนไหวตอเหตุการณวิกฤตและความไมแนนอน(crisis and uncertainty) รวมท้ังความวุนวายทางการเมือง สงคราม และโรคระบาด (Faulkner, 2001;Ritchie, 2004; Araña and León, 2008) ดังน้ันคาความยืดหยุนของอุปสงคการทองเที่ยวอาจมีการเปล่ียนแปลงตามเวลา สถานการณ และนโยบาย หรืออาจมีการเปลี่ยนแปลงโครงสรางในแบบจําลองอุปสงคตามสถานการณวิกฤตและความไมแนนอนตางๆ (อัครพงศ อั้นทอง, 2555; Untong et al., 2014)ทําใหวิธีการทดสอบ unit root การทดสอบ co-integration และการประมาณคาสัมประสิทธิ์ระยะยาวท่ีเสนอขางตนอาจไมเหมาะสมสําหรับแบบจําลองอุปสงคที่มีการเปลี่ยนแปลงโครงสราง ซึ่ง Song Wittand Li (2009) และอัครพงศ อั้นทอง (2555) เสนอใหมีการทดสอบการเปลี่ยนแปลงโครงสรางของแบบจําลองอุปสงคการทองเที่ยวดวยวิธี Chow-test หรือ recursive OLS และหากพบวาแบบจําลองดังกลาวมีการเปลี่ยนแปลงโครงสราง ควรประมาณคาสัมประสิทธิ์ของแบบจําลองระยะยาวดวยแบบจาํ ลอง long-run static model of time varying parameter (TVP-LRM) สาํ หรับวิธีทดสอบ unit root ในกรณีที่ขอมูลมีการเปลี่ยนแปลงโครงสราง (structural break)ที่นิยมใช ไดแก วิธีของ Zivot-Andrews (1992) ซึ่งเหมาะสําหรับกรณีที่ไมทราบชวงที่เกิดการเปล่ียนแปลงโครงสราง และวิธีของ Perron (1997) ที่เปนการทดสอบ unit root กับการเปลี่ยนแปลง(break) ในฟงกชันแนวโนมที่ไมทราบเวลา ซึ่งปรับปรุงเพิ่มเติมมาจากวิธีของ Zivot-Andrews (1992)โดยวิธีการทั้งสองจะไมมีการกําหนดชวงหรือจุดที่เกิดการเปลี่ยนแปลงโครงสราง (break point) แตกําหนดใหการเปลี่ยนแปลงโครงสรางเปนหนึ่งตัวแปรภายในของแบบจําลองเชนเดียวกับคาคงที่(intercept) และแนวโนม (trend) สวนวิธีทดสอบ co-integration ที่เหมาะสมในกรณีที่แบบจําลองอุปสงคมีการเปลี่ยนแปลงโครงสราง ไดแก วิธีของ Gregory and Hansen (1996) ที่ไดพัฒนาแบบจําลองสําหรับการทดสอบ co-integration ภายใตความสัมพันธของชุดขอมูลอนุกรมเวลาที่สามารถเปลี่ยนแปลงความสัมพันธได โดยการเพิ่มตัวแปรหุน (dummy variable) เขาไปในสมการทดสอบ 4 รูปแบบ คือ 1) level shift (C) สําหรับทดสอบการเปลี่ยนแปลงของคาคงที่ (intercept), 2) level shift with trend (C/T) สําหรับทดสอบการ 19

รายงานฉบบั สมบรู ณเปลี่ยนแปลงของคาคงที่ และแนวโนม (intercept and time trend), 3) regime shift (C/S) สําหรับทดสอบการเปลี่ยนแปลงของคาคงที่และคาสัมประสิทธิ์ความสัมพันธ (intercept and slope) และ 4)regime shift with trend (C/S/T) สําหรับทดสอบการเปลี่ยนแปลงของคาคงที่ คาสัมประสิทธิ์ความสัมพันธ และแนวโนม (intercept, slope and time trend) โดยสมการทดสอบทั้ง 4 รูปแบบมีสมมติฐานหลักวา ไมมีความสัมพันธเชิงดุลยภาพในระยะยาว (H0: no co-integration) ดังนั้นหากคาสถิติที่คาํ นวณไดจากการทดสอบ unit root ของสวนที่เหลือจากสมการความสัมพันธในระยะยาวมีคามากกวาคาวิกฤติที่เสนอโดย Gregory and Hansen (1996) แสดงวา สมการดังกลาวมีความสัมพันธเชิงดลุ ยภาพในระยะยาวภายใตการเปล่ียนแปลงโครงสรางในรูปแบบตางๆ ดังที่ไดกลาวมาแลวขางตน นอกจากน้ี การศึกษาที่ผานมาโดยสวนใหญมักจะนําเสนอคาความยืดหยุนที่ไดจากการประมาณคาแบบจําลองอุปสงคการทองเที่ยวในระยะยาวท่ีเปนคาความยืดหยุนแบบจุด (เรียกวา pointestimates) ที่ขาดการนําเสนอขอมูลเก่ียวกับความแปรปรวนของคาความยืดหยุนที่ประมาณได และในบางคร้งั คาความยืดหยุนที่ประมาณไดอาจมีความอคติ (biased) หากแบบจําลองมีลักษณะความสัมพันธท่ีไมใชเสนตรง (non-linear function) นอกจากนี้ภายใตขอมูลจํานวนนอยทําใหคาความยืดหยุนท่ีประมาณไดมักละเมิดขอสมมติในเร่ืองของการแจกแจงแบบปกติ (normal distribution) และขาดความนาเชื่อถือ(reliable) (Song, Kim and Yang, 2010) ดังน้ันภายใตสภาพปญหาดังกลาว Song, Kim and Yang (2010) เสนอใหใชการประมาณคาความยืดหยุนแบบชวง (interval estimates) หรือประยุกตใช bias-corrected bootstrap ภายใตbootstrapping approach ในการประมาณคาสัมประสิทธิ์ (หรือ คาความยืดหยุน) เน่ืองจากเปนวิธีท่ีเหมาะสมในกรณีท่ีมีชุดตัวอยางจํานวนนอย ซึ่งไมเพียงพอที่จะทําใหตัวประมาณคาท่ีไดจากวิธี OLS มีคุณสมบัติสมมาตร (asymptotic properties) และคาสวนท่ีเหลือ(residue) จากสมการความสัมพันธในระยะยาวไมมีลักษณะของการแจกแจงแบบปกติ ทั้งน้ีชวงความเช่ือมั่น (confidence interval) ของคาความยืดหยนุ ท่ไี ดจ ากการประมาณคาแบบชวง ยังทําใหคาความยืดหยุนท่ีไดมีความเขมแข็ง (robust) ตอความอคตทิ เ่ี กิดจากการมีชุดตัวอยางจํานวนนอยและคาคลาดเคล่ือนมีการแจกแจงแบบไมปกติ และจะใหชวงความเช่ือม่ันของคาความยืดหยุนของอุปสงคที่ถูกตอง (accurate) และนาเช่ือถือ (reliable) ซึ่งมีสวนชวยในการกาํ หนดระดบั ของความเช่อื มั่นของคาความยืดหยุนที่เปนประโยชนตอการตัดสินใจเชิงนโยบายของผูก าํ หนดนโยบาย โดยเฉพาะนโยบายท่เี ก่ียวขอ งกับราคา (Song, Kim and Yang, 2010) จากข้ันตอนในรูปท่ี 1.1 สามารถสรุปขั้นตอนของการประมาณคาความยืดหยุนของแบบจําลองอุปสงคการทองเท่ียวไทยในระยะยาวของแตละประเทศในอาเซียนท่ีประยุกตใชในการศึกษาไดดงั้ นี้ ขัน้ ตอนท่ี 1: การทดสอบความคงทข่ี องขอมลู (stationary testing) ในข้ันตอนนี้เปนการทดสอบคุณสมบัติความคงท่ีของขอมูลอนุกรมเวลาที่ใชในการศึกษา(ตัวแปรท่ีใชในการศึกษาทั้งหมดจะแปลงใหอยูรูป natural logarithm เพ่ือลดความแปรปรวน และงายตอการอธบิ ายเม่ือไดผ ลลพั ธจากการประมาณคา) โดยประยุกตใชวิธีทดสอบ unit root ท่ีสําคัญ 2 วิธี ภายใตลักษณะของขอมูลท่ีแตกตางกัน คือ 1) กรณีท่ีขอมูลมีการเปล่ียนแปลงโครงสรางจะประยุกตใชวิธีของ 20

ความสามารถในการแขงขันดานการทองเทยี่ วและโอกาสทางการตลาด นกั ทอ งเทย่ี วกลุมอาเซยี นของประเทศไทยPerron (1997) ในการทดสอบความคงที่ของขอมูล และ 2) ในกรณีที่ขอมูลมีจํานวนนอยไมเพียงพอที่จะทดสอบดวยวิธี Perron (1997) จะประยุกตใชวิธี KPSS-test ในการทดสอบแทน เน่ืองจากเปนวิธีท่ีใหผลการทดสอบที่เทยี่ งตรงมากกวาวิธอี ื่นๆ (Lütkepohl and Krätzing, 2004) ขั้นตอนที่ 2: การทดสอบความสัมพนั ธเ ชงิ ดุลยภาพในระยะยาว หรือ co-integration ข้ันตอนนี้เปนการตรวจสอบความสัมพันธระหวางชุดตัวแปรในแบบจําลองอุปสงคการทอ งเท่ยี ววามีความสัมพนั ธเชงิ ดุลยภาพในระยะยาวหรือไม โดยประยุกตใชวิธีทดสอบ co-integrationที่สําคัญ 2 วิธี ภายใตลักษณะความสัมพันธท่ีแตกตางกันของตัวแปรในแบบจําลองอุปสงคการทองเที่ยวไทยในระยะยาว คือ 1) หากความสัมพันธของตัวแปรในแบบจําลองมีการเปลี่ยนแปลงโครงสราง จะประยุกตใชวิธีทดสอบ co-integration ของ Gregory and Hansen (1996) ในการทดสอบความสัมพันธเชิงดุลยภาพในระยะยาว และ 2) หากความสัมพันธของตัวแปรในแบบจําลองไมมีการเปล่ียนแปลงโครงสราง จะประยุกตใชวิธี Bounds-test ในการทดสอบความสัมพันธเชิงดุลยภาพในระยะยาว ท้ังนี้หากพบวา ตัวแปรในแบบจําลองมีความสัมพันธเชิงดุลยภาพในระยะยาวและมีการเปล่ียนแปลงโครงสราง ก็จะประยุกตวิธีChow-test ในการทดสอบการเปล่ียนแปลงโครงสรางของแบบจําลอง เพ่ือใหม่ันใจวามีการเปลี่ยนแปลงโครงสราง ณ จุด breakpoint (ปท่ีมีการเปล่ียนแปลงโครงสราง) ที่ไดจากการทดสอบ co-integration ดวยวิธขี อง Gregory and Hansen (1996) จริง ข้นั ตอนที่ 3: การประมาณคาสัมประสิทธ์ิเชงิ ดุลยภาพในระยะยาว หลังจากการทดสอบ co-integration แลวพบวา ชุดตัวแปรที่ใชในการศึกษามีความสัมพันธเชิงดุลยภาพในระยะยาว ก็จะนําชุดตัวแปรดังกลาวมาพัฒนาเปนแบบจําลองอุปสงคการทองเท่ียวกอนท่ีจะประมาณคาความยืดหยุนของอุปสงคการทองเท่ียวในระยะยาวดวยแบบจําลอง long-run static model oftime varying parameter (TVP-LRM) จากขอจํากัดของขอมูลที่มีจํานวนนอยทําใหมีจํานวนตัวอยางไมเพียงพอที่จะทําใหการใชแบบจําลองเชิงพลวัต หรือแบบจําลอง ARDL มีประสิทธิภาพ (efficient)นาเชื่อถือ และเที่ยงตรง เนื่องจากการใชวิธีถดถอย (regression) จะตองมีขนาดจํานวนตัวอยางอยางนอย 10 ตัวอยางตอคาสัมประสิทธิ์ที่ตองประมาณคา 1 ตัว (Hair et al., 1998; Van Voorhis andMorgan, 2007) นอกจากนี้ ตามที่ไดนําเสนอไวแลววา หนึ่งในลักษณะพิเศษของสินคาทองเที่ยว คือการออนไหวตอเหตุการณวิกฤตและความไมแนนอน ซ่ึงมีผลทําใหคาความยืดหยุนของอุปสงคการทองเที่ยวอาจมีการเปล่ียนแปลงตามเวลา สถานการณ และนโยบาย ดังนั้นแบบจําลอง TVP-LRMจึงเปนแบบจําลองที่เหมาะสมที่สุดในการประมาณคาความยืดหยุนของอุปสงคการทองเที่ยวในระยะยาวอยางไรก็ตาม เพื่อใหคาความยืดหยุนที่ไดมีความเขมแข็ง (robust) ตอความอคติท่ีเกิดจากการมีชุดตัวอยางขนาดเล็กและคาคลาดเคลื่อนมีการแจกแจงแบบไมปกติ รวมทั้งเพ่ือเปนประโยชนตอการตัดสินใจเชิงนโยบาย การศึกษาครั้งน้ีจึงประยุกตใช bootstrapping approach และประมาณคาความยืดหยุนแบบชวง (interval estimates) ณ ระดับความเช่ือมน่ั ทางสถิตทิ ีร่ อยละ 95 21

รายงานฉบับสมบรู ณ 1.5.2 การศึกษาพฤติกรรมนกั ทอ งเที่ยวในระดบั จลุ ภาค การศึกษาในครัง้ นจ้ี าํ แนกนักทองเท่ียวออกเปนสองกลุมคือ กลุมนักทองเท่ียวที่เดินทางทองเที่ยวท่ัวไป ทั้งผูท่ีใชบริการบริษัทนําเที่ยว และผูที่เดินทางเอง และกลุมนักทองเท่ียวท่ีมีวัตถุสงคหลักเพ่ือการทําธุรกิจแบบทั่วไป หรือการประชุมสัมมนา โดยลักษณะทางเศรษฐกิจและสังคม และกลุมตลาดนักทองเท่ียวยอยจําแนกตามประเทศที่พํานักอาศัย และความชอบดานการทองเที่ยวของนักทองเที่ยวเปนสง่ิ ท่กี ําหนดพฤตกิ รรมการทอ งเท่ยี วในคร้ังน้ี กลุมตลาดยอย ลักษณะเศรษฐกจิ และสงั คม (1) ประเทศที่พาํ นักอาศัย (สญั ชาติ) • พฤติกรรมการทองเที่ยวนักทองเทีย่ วท่ัวไป • จาํ นวนวนั พกั ความชอบดานการทองเทย่ี ว • คา ใชจ า ยในการทองเท่ยี ว (ทะเล, วฒั นธรรม, บนั เทิงราตร,ี อืน่ ๆ) (2) ลักษณะเศรษฐกิจและสงั คม • พฤตกิ รรมการทองเทย่ี วนักทองเทย่ี วธุรกิจรูปท่ี 1.2 กรอบแนวคิดที่ใชใ นการศึกษาพฤติกรรมนกั ทองเทย่ี ว ก. ประชากรและกลมุ ตัวอยา ง ประชากรท่ีใชในการศึกษาคือนักทองเที่ยวท่ีเดินทางทองเท่ียวมาจากกลุมประเทศอาเซียน ซึ่งหมายถึง บุคคลท่ีมีภูมิลําเนาอาศัยอยูในประเทศอาเซียนท้ังหมด คือ บรูไน กัมพูชา อินโดนีเซีย สปป.ลาว มาเลเซีย เมียนมาร ฟลปิ ปน ส สงิ คโปร และเวียดนาม รวมทงั้ ส้นิ 9 ประเทศ (ไมน บั รวมประเทศไทย)และเดินทางมาประเทศไทย ซ่ึงจะตองมีการคางคืนอยางนอย 1 คืน แตไมเกินระยะเวลา 1 ป เพื่อการพักผอน ทําธุรกิจ และวัตถุประสงคอื่นๆ โดยไมใชเพ่ือการประกอบอาชีพเพื่อหารายได หรือ รับคาตอบแทนใดๆ จากการมาเย่ียมเยือนประเทศไทย (นิยามผูมาเยี่ยมเยือนที่เปนนักทองเท่ียวท่ีใหไวโดยEUROSTAT, OECD, WTO and UN Division, 2001) สถานท่ีเก็บขอมูลคือดานตรวจคนเขาเมือง โดยศึกษานักทองเที่ยวที่กําลังเดินทางออกนอกประเทศไทย (Exit survey) ทางบก และทางอากาศ โดยพิจารณาจากขอมูลจํานวนนักทองเท่ียวอาเซียนจําแนกตามดานตรวจคนเขาเมืองในป พ.ศ. 2556 พบวานักทองเท่ียวสวนใหญเดินทางมาทางอากาศ มีเพียงนักทองเท่ียวบางประเทศที่มีจํานวนนักทองเท่ียวสวนใหญเดินทางมาทางบก ไดแก สปป. ลาวกัมพูชา และมาเลเซีย ทั้งนี้เน่ืองจากประเทศดังกลาว (ยกเวนเวียดนาม) มีอาณาเขตติดตอกับประเทศไทย ทําใหมีการเดินทางโดยทางบกสะดวกสบายกวาการเดินทางมาจากประเทศอื่นๆ เชน บรูไน หรือฟลิปปนส ดังน้ันจึงทําการเลือกตัวอยางแบบโควตา (Quota sampling) โดยในกรณีท่ีบางประเทศที่มีการ 22

ความสามารถในการแขงขันดา นการทอ งเทยี่ วและโอกาสทางการตลาด นักทอ งเที่ยวกลุมอาเซยี นของประเทศไทยเดนิ ทางโดยทางบกเปนจํานวนมากจะมีการเก็บขอมูลจากดานตรวจคนเขาเมืองทั้งทางบกและทางอากาศแตในกรณีที่นักทองเท่ียวสวนใหญเดินทางโดยเคร่ืองบินก็จะเก็บขอมูลจากสนามบินเพียงอยางเดียวดังนัน้ นักทองเที่ยวจาก 3 ประเทศหลักท่ีมีการเก็บขอมูลจากการเดินทางทางบกคือ นักทองเท่ียวชาวลาวณ ดานหนองคาย จังหวัดหนองคาย นักทองเที่ยวกัมพูชา ณ จุดผานแดนถาวรบานคลองลึก (ดานอรัญประเทศ) จังหวัดสระแกว และนักทองเที่ยวชาวมาเลเซีย ณ ดานนอก(สะเดา) จังหวัดสงขลา อยางไรก็ตามหากพบนักทองเท่ียวอาเซียนชาติอื่น ๆ นอกเหนือจากท่ีไดกลาวมา ก็จะเก็บตัวอยางเพ่ิมเติมดวยและสําหรับประเทศอ่ืนๆ เก็บจากสนามบินที่มีจํานวนนักทองเท่ียวเดินทางมากท่ีสุด ไดแก สนามบินสุวรรณภูมิ สนามบินดอนเมือง สนามบินภูเก็ต และเชียงใหม ดังนั้นการศึกษาในคร้ังนี้จึงเก็บขอมูลจากดานตรวจคนเขา เมืองท้งั 7 แหง จากตาราง 1.4 จะเห็นไดวาจํานวนนักทองเท่ียวชาวบรูไนที่เดินทางมายังประเทศไทยมีอยูนอย ดังน้ันการเก็บตัวอยางในครั้งน้ีจึงไมไดวางแผนเก็บนักทองเท่ียวชาวบรูไน อยางไรก็ตามการเก็บตวั อยางในภาคสนามพบนักทอ งเทย่ี วชาวบรูไน 2 รายทีเ่ ดนิ ทางมายังประเทศไทย จึงไดรวมนักทองเท่ียวดงั กลาวไวในการวิเคราะหพฤตกิ รรมของนกั ทอ งเทย่ี วในภาพรวม ขนาดตัวอยางที่ใชในการศึกษานักทองเที่ยวท่ัวไปน้ัน เพื่อใหสามารถวิเคราะหขอมูลรายประเทศใหเหมาะสมตามหลักสถิติจึงกําหนดใหทําการศึกษากลุมตัวอยางจากประเทศอาเซียน คิดเปนประเทศ ๆ ละไมนอยกวา 400 ราย แตเนื่องจากชาวลาวที่เดินทางมายังประเทศไทย มักเดินทางมาทางบก และเขาขายเปนผูเยี่ยมเยือน (Visitors) เนื่องจากมาเชากลับเย็น ไมไดพักคางแรม จึงทําใหนักทองเที่ยวชาวลาวที่เขาขายการเปนนักทองเท่ียวต่ํากวารายงานของดานตรวจคนเขาเมือง ดังนั้นในการศกึ ษาครั้งน้จี งึ มีจาํ นวนนักทอ งเท่ยี วชาวลาวต่าํ กวา ประเทศอ่นื ๆ โดยมกี ารศกึ ษาขอมูลเชิงลึกของชาวลาวเพมิ่ เตมิ จํานวนตัวอยางสําหรับนักทองเท่ียวทั่วไปที่เก็บในแตละประเทศเปนดังตาราง 1.4ประกอบดวย นักทองเที่ยวชาวบรูไน 2 ราย นักทองเที่ยวชาวกัมพูชา 209 ราย นักทองเท่ียวชาวอินโดนีเซีย 452 ราย นักทองเท่ียวชาวลาว 173 ราย นักทองเที่ยวชาวเมียนมาร 407 ราย นักทองเที่ยวชาวมาเลเซีย 408 ราย นักทองเที่ยวชาวฟลิปปนส 419 ราย นักทองเท่ียวชาวสิงคโปร 407 ราย และนักทองเทีย่ วชาวเวียดนาม 418 ราย รวมเปน 3,095 ราย การศึกษาในคร้ังน้ีไดแยกศึกษานักทองเท่ียวธุรกิจออกจากนักทองเที่ยวโดยทั่วไป เน่ืองจากนักทองเที่ยวธุรกิจน้ันไมไดมีวัตถุประสงคท่ีตองการทองเทียวเพ่ือพักผอนหยอนใจเปนหลัก ซึ่งนักทองเที่ยวกลุมน้ีจะเปนผูที่เดินทางมาเพื่อทําธุรกิจในประเทศไทย โดยมีวัตถุประสงคเพื่อทําธุรกิจแบบดั้งเดิม (Conventional business) เขารวมการประชุม (Conference) สัมมนา (Seminar) นิทรรศการ(Exhibition) หรือการเดินทางเนื่องมาจากไดรับรางวัลจากการทํางาน (Incentive trip) โดยทําการศึกษานักทองเที่ยวธุรกิจจากกลุมประเทศอาเซียนอีกไมตํ่ากวา 400 ราย อยางไรก็ตามสําหรับนักทองเที่ยวธรุ กิจจะไมไดก ําหนดตามวธิ ีการเดนิ ทางออกไปจากประเทศไทย แตจะเปนการเก็บขอมูลแบบบังเอิญจากทั้ง 7 ดาน ไดจํานวนตัวอยางท้ังสิ้น 420 ราย รวมจํานวนกลุมตัวอยางท้ังหมดท่ีใชในการศึกษาครั้งนี้เทา กบั 3,505 ราย 23

รายงานฉบบั สมบรู ณตารางที่ 1.4 จํานวนนกั ทอ งเท่ยี วจําแนกตามดานตรวจคนเขาเมอื ง ป พ.ศ. 2555 หนว ย: คนลาํ ดบั ดาน บรูไน กัมพูชา อินโดนิเซีย สปป. ลาว มาเลเซยี เมียนมาร ฟลิปปน ส สงิ คโปร เวียดนาม รวม จาํ นวน รอ ยละ จํานวน รอยละ จํานวน รอ ยละ จํานวน รอยละ จํานวน รอยละ จํานวน รอ ยละ จํานวน รอ ยละ จาํ นวน รอยละ จํานวน รอยละ ทางอากาศ1 สุวรรณภูมิ 8756 84 50677 12 258399 58 30302 3 434244 17 117054 90 206423 71 520561 67 318052 50 19444682 ดอนเมือง 331 3 885 0 42485 9 358 0 66906 3 6360 5 2394 1 13966 2 7694 1 1413793 อูตะเภา 00 00 20 00 10 0 10 1 0 975 0 1 0 9904 เชียงใหม 49 0 23 0 1811 0 825 0 51458 2 3068 2 518 0 14941 2 1187 0 738805 หาดใหญ 78 1 32 0 3443 1 40 0 35775 1 174 0 708 0 33588 4 3496 1 773346 กระบี่ 54 1 17 0 1460 0 5 0 35816 1 122 0 1324 0 21375 3 2936 0 631097 ภเู กต็ 372 4 71 0 37563 8 103 0 112090 4 1313 1 13127 5 84652 11 14516 2 2638078 สมุย 54 1 9 0 854 0 11 0 15848 1 32 0 904 0 8657 1 1560 0 27929 ทางเรือ9 ทาเรอื กรุงเทพ 0 0 31 0 228 0 29 0 31 0 33 0 340 0 61 0 183 0 93610 ทาเรือสมทุ รปราการ 4 0 2019 0 53 0 0 0 00 4 0 95 0 23 0 67 0 226511 ทาเรอื คลองใหญ 5 0 20378 5 62 0 379 0 463 0 24 0 497 0 119 0 1693 0 2362012 ทาเรอื ศรรี าชา 0 0 25 0 120 0 0 0 288 0 7 0 1245 0 841 0 45 0 257113 ทา เรอื นครพนม 0 0 231 0 79 0 34867 4 462 0 12 0 169 0 97 0 31605 5 6752214 ทาเรือเชยี งของ 0 0 67 0 72 0 17477 2 1340 0 77 0 88 0 307 0 3079 0 2250715 ทา เรอื เชยี งแสน 0 0 12 0 29 0 4350 0 172 0 10 0 1 0 23 0 93 0 469016 ทา เรือกระบ่ี 1 0 0 0 128 0 0 0 5569 0 9 0 45 0 88 0 19 0 585917 ทาเรือภูเกต็ 53 1 15 0 12763 3 5 0 40489 2 90 0 5843 2 29288 4 4312 1 9285818 ทาเรอื สตูล 5 0 168 0 706 0 20 0 14341 1 5 0 121 0 293 0 20 0 1567919 ทาเรอื สงขลา 3 0 0 0 2108 0 0 0 1785 0 15 0 929 0 297 0 68 0 520520 ทาเรอื ตากใบ 5 0 5891 1 1260 0 3876 0 33752 1 58 0 44 0 171 0 86 0 45143 24

ความสามารถในการแขง ขนั ดานการทองเทยี่ วและโอกาสทางการตลาด นักทองเทีย่ วกลุมอาเซียนของประเทศไทยตารางที่ 1.4 (ตอ)ลาํ ดับ ดา น บรไู น กมั พชู า อนิ โดนเิ ซยี สปป. ลาว มาเลเซยี เมียนมาร ฟล ิปปน ส สงิ คโปร เวียดนาม รวม จาํ นวน รอ ยละ จํานวน รอยละ จํานวน รอยละ จาํ นวน รอ ยละ จํานวน รอ ยละ จํานวน รอยละ จาํ นวน รอ ยละ จาํ นวน รอ ยละ จํานวน รอยละ ทางบก21 อรญั ประเทศ 8 0 314564 74 6046 1 100031 10 9436 0 778 1 22981 8 4832 1 30740 5 489416 331 0 52 0 714 0 176 0 868 0 1563622 กาบเชงิ 0 0 9080 2 358 0 4057 0 1507 0 49 0 1281 0 337 0 24331 4 122259 7313 0 9 0 16423 6 3845 0 152789 24 67293223 มุกดาหาร 2 0 887 0 75 0 93790 10 585 0 14 0 381 0 190 0 8411 1 106869 191880 8 16 0 187 0 3430 0 829 0 20314924 หนองคาย 292 3 1757 0 3745 1 486759 50 34953 1 0 0 1212 0 409 0 435 0 76117 158431 6 0 0 734 0 2145 0 553 0 16708525 พิบูลยม งั สาหาร 0 0 306 0 76 0 96906 10 1131331 44 0 0 9901 3 30834 4 18742 3 1299384 167785 7 0 0 924 0 973 0 5102 1 19821426 เบตง 27 0 383 0 6038 1 359 0 2554391 100 129386 100 289554 100 777494 100 633512 100 623281227 ควนโดน 5 0 855 0 527 0 37721 428 ปาดังเบซาร 42 0 363 0 1416 0 3401 029 สะเดา 267 3 4842 1 64552 14 38915 430 สุไหงโกลก 40 0 9382 2 2892 1 11116 1 รวม 10453 100 422970 100 449350 100 965702 100สดั สว นของนกั ทอ งเทีย่ วรวม 0.17 6.79 7.21 15.49 40.98 2.08 4.65 12.47 10.16 100.00 (รอ ยละ)ทมี่ า: กรมการทองเทยี่ ว (2556) 25

รายงานฉบับสมบูรณตารางท่ี 1.5 จาํ นวนกลุม ตวั อยางทีเ่ กบ็ จริงจําแนกตามประเทศและวิธกี ารเดินทาง ประเทศ วธิ เี ดินทาง หนว ย: คน1. บรไู น อากาศ บก รวม2. กัมพูชา3. อนิ โดนเี ซยี 2 0 24. สปป. ลาว 213 196 4095. เมยี นมาร 449 4526. มาเลเซยี 106 3 1737. ฟล ปิ ปน ส 407 67 4078. สิงคโปร 208 0 4089. เวียดนาม 419 200 419 406 0 407 รวม 417 1 418นกั ทองเทีย่ วธุรกิจ 2,625 1 3,095 470 420 รวม 3,505ข. เครื่องมือท่ใี ชในการศกึ ษา การศึกษาในคร้ังน้ีใชแบบสอบถามในการเก็บรวบรวมขอมูล โดยตัวอยางของแบบสอบถามปรากฏในภาคผนวก (1) แบบสอบถามนกั ทองเทย่ี วทั่วไป ประกอบไปดวย 4 สวน คือ ก) ลักษณะทางเศรษฐกิจและสังคมของนักทองเท่ียว ข) พฤติกรรมการทองเท่ียวโดยทั่วไป/พฤติกรรมการทองเท่ียวในคร้ังนี้ค) ทัศนคตแิ ละความชอบดานการทอ งเท่ยี ว และ ง) คา ใชจา ยที่ใชใ นการเดนิ ทางทอ งเท่ียวครั้งน้ี (2) แบบสอบถามนักทองเท่ียวธุรกิจ ประกอบดวย 2 สวน คือ ก) ลักษณะทางเศรษฐกิจและสงั คมของนกั ทองเที่ยว ข) พฤติกรรมการทอ งเท่ยี วโดยทวั่ ไป/พฤตกิ รรมการทอ งเทีย่ วในครงั้ นี้ แบบสอบถามที่ใชในคร้ังนี้มีภาษาหลักเปนภาษาอังกฤษ และมีการแปลเปนภาษาทองถ่ินอีก6 ภาษา คือ ภาษาเมียนมาร ภาษาลาว ภาษามาลายู ภาษาเขมร ภาษาจีน และภาษาเวียดนาม ท้ังนี้เนื่องจากการทดสอบแบบสอบถามในเบ้ืองตนพบวากลุมนักทองเที่ยวบางประเทศไมสะดวกท่ีจะตอบแบบสอบถามเปนภาษาอังกฤษ ผูวิจัยจึงตองการอํานวยความสะดวกใหผูตอบแบบสอบถาม โดยผูตอบแบบสอบถามสามารถเลือกไดวาตองการแบบสอบถามภาษาใด แบบสอบถามภาษาทองถิ่นมีคําถามที่เหมือนกันกับแบบสอบถามภาษาอังกฤษ เน่ืองจากการแปลภาษาใชวิธีการ double translation ที่ใหผูแปลคนหนึ่งแปลคําถามจากตนฉบับภาษาอังกฤษมาเปนภาษาทองถ่ิน แลวใหผูแปลอีกรายหน่ึงทําการแปลภาษาทอ งถ่ินกลบั มาเปน ภาษาองั กฤษอีกครัง้ หนงึ่ เพื่อยนื ยันความถูกตอ งของการแปล 26

ความสามารถในการแขง ขันดา นการทองเที่ยวและโอกาสทางการตลาด นักทองเที่ยวกลุมอาเซยี นของประเทศไทย ค. วิธีการศกึ ษา การศึกษาในคร้ังน้ีมีวัตถุประสงคเฉพาะในการศึกษาท้ังส้ิน 3 ขอ คือ (1) เพ่ือจําแนกกลุมนักทองเท่ียวตามความชอบ (preferences) ของนักทองเท่ียว (2) เพื่อประมาณอุปสงคการทองเท่ียวของนักทองเที่ยวจากจํานวนวันพักในประเทศไทย (3) เพ่ือประมาณการใชจายของนักทองเท่ียวตามลักษณะเศรษฐกิจและสังคมของนักทองเท่ียว และการศึกษาเพ่ิมเติมเก่ียวกับการตัดสินใจทองเท่ียวและความไมสงบทางการเมืองโดยมีรายละเอียดดังน้ี 1) การจาํ แนกกลมุ นกั ทองเท่ียวตามความชอบ (Preferences) ของนกั ทอ งเทยี่ ว การศกึ ษาในครั้งนจ้ี ะใชก ลมุ คําถามเกี่ยวกบั ปจ จัยที่มผี ลตอ การตดั สินใจเดนิ ทางมายงั ประเทศไทยเพื่อจําแนกกลุมนักทองเท่ียวออกเปนกลุมตลาดยอยตามความชอบ โดยแบบสอบถามแสดงรายการปจจัยท่ีมีผลตอการตัดสินใจเดินทางทองเที่ยวท้ังส้ิน 21 รายการ นักทองเท่ียวกลุมตัวอยางจะเลือกระดับความมีอิทธิพลจาก 0 (ไมมีอิทธิพลเลย) จนกระทั่งสูงสุดคือ 4 (มีอิทธิพลมากที่สุด) โดยมีแนวคิดวานักทองเที่ยวที่มีปจจัยท่ีมีผลตอการทองเที่ยวเหมือนกันควรจะถูกจัดใหอยูเปนกลุมประเภทเดียวกันการศึกษานี้ใชวิธี Factor analysis และ K-mean cluster analysis จากการวิเคราะห สวนประกอบหลัก(Principle component analysis) เมื่อจําแนกนักทองเท่ียวไดตามกลุมความชอบแลว จะทําการพยากรณกลุมของนักทองเท่ียวโดยพิจารณาจากลักษณะทางเศรษฐกิจและสังคมของนักทองเท่ียวโดยใชแบบจาํ ลองทางโพรบิตหลายตัวแปร (Multivariate probit) 2) การประมาณอุปสงคก ารทอ งเท่ียวของนกั ทองเทีย่ วจากจํานวนวนั พกั ในประเทศไทย จํานวนวันพักเปนการวัดอุปสงคการทองเท่ียวท่ีสําคัญอยางหน่ึงนอกเหนือไปจากจํานวนนักทอ งเท่ียว (Tourist arrivals) หรือ คาใชจายในการเดินทางทองเท่ียว (Tourist expenditure) การศึกษาจํานวนวันพักนั้นมีความสําคัญในสองประเด็นคือ (1) จํานวนวันพักนั้นมีผลตอการทํากิจกรรมของนักทองเท่ียว ซึ่งมผี ลโดยตรงตอ การใชจา ยและความรูส กึ ผูกพนั กบั แหลงทองเท่ียว จํานวนวันพักจึงมักถูกนํามาใชในการแบงกลุมตลาดเพื่อเพิ่มคาใชจายของนักทองเท่ียว (Davies and Mangan, 1992;Legoherel, 1998; Mok and Iverson, 2000) และ (2) การประมาณอุปสงคจากจํานวนวันพักนั้นมีประโยชนต อการวิเคราะหค วามย่งั ยืนของการทอ งเทีย่ ว ซ่ึงเปนเปาหมายสําคญั ของการทองเทีย่ ว การศึกษาจาํ นวนวันพักของนักทองเทย่ี วพิจารณาจากจํานวนวันทั้งหมดท่ีนักทองเที่ยวพํานักในประเทศไทย โดยพจิ ารณาจากปจ จยั ที่เปน ลกั ษณะทางเศรษฐกิจและสังคมของนักทองเที่ยว ไดแก อายุเพศ รายได สถานภาพการสมรส ระดับการศึกษา กลุมอาชีพ และสัญชาติ และปจจัยที่เปนลักษณะการเดินทาง ไดแก วัตถุประสงคการเดินทาง การเดินทางลําพัง หรือการเดินทางเปนกลุม การเดินทางมายังประเทศไทยทางอากาศหรือทางบก การใชบริการบริษัทนําเท่ียว การเดินทางมายังประเทศไทยครั้งแรกและความต้ังใจท่ีจะกลับมายังประเทศไทย ซึ่งกลุมตัวแปรดังกลาวเปนตัวแปรทั่วไปท่ีนิยมใชอธิบายจาํ นวนวันพกั ในการเดนิ ทางทองเที่ยว สําหรับการประมาณจาํ นวนวนั พักนจ้ี ะใชการวเิ คราะหความอยูรอด(Survival analysis) ซ่ึงเปน แบบจาํ ลองเกย่ี วกับระยะเวลา (Duration model) ที่ไดนํามาใชในการประมาณจํานวนวันพักแทนการวิเคราะหความถดถอยแบบเชิงเสน (Linear Regression) เน่ืองจากตัวแปรจํานวน 27