วิวัฒนาการของมนุษย์

บทท&ี 9: การแพร่กระจายของ โฮโม เซเปี ยนส์ 244 อเมริกา ทวีปอเมริกา (หมายถึงอเมริกาเหนือและอเมริกาใต้) เป็นทวีปใหญ่ มีพืนR ท&ี ประมาณ \\; ล้านตารางกิโลเมตร หรือมากกว่าหนึ&งในสี&ของผิวโลกทังR หมด แต่ ประวตั ิศาสตร์ความเป็นมาของมนุษยชาติเริ&มต้นช้ากว่าทวีปอื&น หลกั ฐานที&มีในขณะนี R บ่งชีวR ่าในโลกใหม่หรือทวีปอเมริกาไม่เคยมี โฮโม อีเรกตสั อาศยั อย่มู าก่อน ดังนันR การ แพร่กระจายของมนษุ ย์ โฮโม เซเปี ยนส์ ในตอนเหนือของทวีปจึงเป็นการเข้าไปอยู่ใหม่ ไม่ใช่การเข้าไปแทนท&ี โดยมนษุ ย์ โฮโม เซเปี ยนส์ อพยพจากเอเชียตะวนั ออกเฉียงเหนือ ขึนR ไปทางเหนือแล้วเข้าไปในทวีปอเมริกาเมื&อราว ?;,<<< ปีมาแล้ว ผ่านช่องแคบเบร&ิง (Bering Landbridge) เข้าสอู่ ลาสกา (Alaska) (รูปท&ี b.33) นกั โบราณคดบี างคนเสนอว่า มนษุ ย์ โฮโม เซเปี ยนส์ เดินทางเข้าสู่ดินแดนโลกใหม่มานานก่อนหน้า ?;,<<< ปีมาแล้ว แต่ขณะนยี R งั ถกเถยี งกนั อย่วู า่ จริงหรือไม่ และหลกั ฐานนา่ เชอื& ถอื เพียงใด (ดสู รุปข้อมลู และ ข้อเสนอใหม่ ใน สวา่ ง เลศิ ฤทธ±ิ 2542) รูปท&ี b.33 เส้นทางอพยพเข้าสทู่ วปี อเมริกา ของ โฮโม เซเปียนส์ เมอื& ประมาณ ?^,<<< – ?;,<<< ปีมาแล้ว

บทที& 9: การแพร่กระจายของ โฮโม เซเปี ยนส์ 245 เส้นทางการอพยพเข้าสู่โลกใหม่อาจมีสองทาง ทางหน&ึงผ่านแผ่นดินบนบกไป ตามช่องทางระหว่างแผ่นนาํ R แข็งขนาดใหญส่ องแผ่น คอื ชอ่ งทางระหว่างแผ่นนําR แข็งทวีป Cordilleran และ Laurentide เส้นทางนีใR ช้เวลาในการอพยพนานมาก อาจกินเวลา หลายพนั ปี อีกเส้นทางหนงึ& คอื เลียบชายฝ&ังม่งุ ลงใต้ ซ&งึ เดนิ ทางได้เร็วกว่าเส้นทางแรก ปัจจบุ นั มีความพยายามพิสจู น์วา่ มนษุ ยร์ ุ่นใหมแ่ พร่กระจายเข้ามาในทวีปอเมริกา มานานกว่าที&เคยเชื&อกันมาแต่เดิม คือนานกว่า ?;,<<< ปี เช่น ที&แหล่งโบราณคดีมี โดวครอฟท์ (Meadowcroft) ในรัฐเพนซิลวาเนีย สหรัฐอเมริกา ซ&ึงมีลักษณะเป็นเพิงผา พบเคร&ืองมอื หนิ ทีก& ําหนดอายไุ ด้ราว ?—,<<< ปีมาแล้ว และการค้นพบเคร&ืองมอื หินท&ีแหล่ง โบราณคดแี คคตสั ฮลิ ล์ (Cactus Hill) ในมลรฐั เวอร์จเิ นยี สหรฐั อเมริกา ทม&ี ลี กั ษณะคล้าย กับเคร&ืองมือหินในวฒั นธรรมโซลูเทรียนของยุโรป ซึ&งเชื&อว่ามีอายุประมาณ ?^,<<< ปี (Begley and Murr 1999) นอกจากนีกR ารขุดค้นท&ีแหล่งโบราณคดีมอนเต เวอร์ ดี (Monte Verde) ในประเทศชิลี ในอเมริกาใต้ พบซากไม้ท&ีใช้สร้างกระท่อม ชินR ส่วนหนัง ช้างมาสโตดอน (mastodon) และก้อนหินใช้ขว้างล่าสตั ว์ (bola stone) (รูปท&ี b.34) แหล่ง โบราณคดีแห่งนีกR ําหนดอายปุ ระมาณ ?m,<<< ปีมาแล้ว (Dillehay 2000) อย่างไรกต็ าม ขณะนียR ังไม่มีการค้นพบกะโหลกหรือโครงกระดูกมนุษย์รุ่นใหม่ท&ีกําหนดอายุได้ถึง ?;,<<< ปีเลย (ยกเว้นกะโหลกของมนษุ ย์ผ้หู ญิงพบที&แหล่ง Pedro Leopoldo ในประเทศ บราซิล ท&นี กั มานษุ ยวทิ ยาตงั R ช&อื วา่ “ลเู ซยี ” หรือ Luzia กาํ หนดอายไุ ด้ประมาณ m<,<<< ปี มาแล้ว แต่นักวิชาการบางคนก็เชื&อว่าน่าจะเกิดความผิดพลาดบางอย่างในการกําหนด อายุ และเสนอว่าอายุของซากกะโหลกชนิ R นันR ไมน่ ่าจะเกิน ?5,<<< ปี ดูรูปท&ี b.35) ควร กล่าวด้วยว่ากะโหลกมนุษย์ท&ีค้นพบในทวีปอเมริกาส่วนมากมีอายุน้อยกว่า ?<,<<< ปี รูปท&ี b.34 ภาพเคร&ืองมอื หินและก้อนหนิ ใช้ ขว้างลา่ สตั ว์ (bola stone) ท&แี หล่งโบราณคดี มอนเต เวอร์ดี (Monte Verde) ประเทศ ชลิ ี อเมริกาใต้

บทที& 9: การแพร่กระจายของ โฮโม เซเปี ยนส์ 246 รูปท&ี b.35 กะโหลกของ “ลเู ซยี ” พบที&ประเทศบราซลิ (ซ้าย) และภาพจาํ ลองหน้าตาของ “ลเู ซีย” (ขวา) ในขณะที&การค้นคว้ากําลังดําเนินต่อไป เราอาจสรุปได้ว่าการแพร่กระจายของ มนษุ ย์รุ่นใหม่เข้าส่โู ลกใหมห่ รือทวีปอเมริกาเป็นการเข้ามาบุกเบิกครังR แรก กล่มุ ที&เข้ามา ครังR แรกคือ โฮโม เซเปี ยนส์ และประชากรที&อพยพเข้ามาครังR แรกน่าจะมาจากเอเชีย ในภายหลงั จึงอาจมีทงัR ผ้คู นจากเอเชียและยโุ รปอพยพตามเข้ามาอกี หลายระรอก มนุษย์ โฮโม เซเปี ยนส์ รุ่นแรกๆ ในอเมริกาเป็นนักล่าสตั ว์ นิยมล่าสัตว์ใหญ่ เช่น ช้าง ม้า วัว ควาย กวาง โดยใช้เคร&ืองมือหินปลายแหลมท&ีเรียกว่า Clovis Point (รูปท&ี 9.36) รูปท&ี b.36 เครื&องมอื หนิ แบบ Clovis Point

บทท&ี 9: การแพร่กระจายของ โฮโม เซเปี ยนส์ 247 ต่อมาราว —,<<< - @,<<< ปีพบว่าผู้คนบางกลุ่มโดยเฉพาะกลุ่มท&ีอาศัยอยู่ใกล้ ชายฝั&งทะเลหนั มาจบั ปลาและเกบ็ อาหารจากพชื ป่ามากขนึ R แต่กล่มุ ทีอ& าศยั อยใู่ นแผน่ ดิน ภายในทวปี ก็ยงั คงล่าสตั ว์ สตั ว์ทนี& ยิ มลา่ มากทสี& ดุ คือกวาง ประมาณ ^,<<< ปี จึงพบว่ามี การปลูกพืชเกิดขึนR พืชชนิดแรกท&ีปลูกคือข้าวโพด (maize) ซึ&งต่อมากลายเป็นอาหาร หลกั ของคนพนื R เมอื งมาจนถึงปัจจุบนั การผลติ ภาชนะดินเผาเกดิ ขนึ R ครงัR แรกเมื&อประมาณ \\,<<< ปี ซึ&งพบที&แหล่งโบราณคดีตามชายฝั&งมหาสมุทรแปซิฟิ กในประเทศโคลอมเบีย ช่วงนผี R ้คู นตงั R ถน&ิ ฐานถาวร มหี ม่บู ้านเกษตรกรรมเกดิ ขึนR ต่อมาเราพบว่าเม&ือประมาณ ;,<<< - ?,^<< ปีมาแล้วเร&ิมปรากฏชมุ ชนใหญร่ ะดับ รัฐหรือเมืองในอเมริกากลาง มีสถาปัตยกรรมขนาดใหญ่ เช่น ปิรามิด วิหาร หลุมฝังศพ กษัตริย์ ประติมากรรมสลกั บนหินก้อนใหญ่ แล้วพัฒนามาเร&ือยๆ จนเป็นอาณาจกั ร เช่น มายา แอซเต็ก ส่วนในอเมริกาใต้ก็พบชุมชนเมืองหรือรัฐแถบเทือกเขาแอนดีสในเขต ประเทศเปรูและชิลี เช่น อาณาจักรโมชิกา (Mochica) นาสกา (Nazca) อินคา (Inca) ตามลําดบั สรุปส่งท้าย จากที&กล่าวมาทังR หมดตังR แต่บทท&ี ? จนถึงบทที& b นี R เราพบว่าวิวัฒนาการของ มนษุ ย์ไม่ได้สินR สดุ ลงพร้อมกบั กําเนิดของมนษุ ยร์ ุ่นใหม่ หรือ โฮโม เซเปี ยนส์ แต่อย่างใด หากแต่เกิดการเปลี&ยนแปลงทางวัฒนธรรมและชีววิทยาอย่างต่อเนื&องมาตลอดจนถึง ปัจจุบนั โดยเฉพาะนบั ตังR แตช่ ่วง 100,000 - 20,000 ปีที&ผ่านมาซ&ึงเป็นชว่ งท&ีมพี ฒั นาการ ทางวัฒนธรรมอย่างรวดเร็ว และเร็วกว่าการเปล&ียนแปลงทางชีววิทยาอีกด้วย การเปลี&ยนแปลงทังR ทางวัฒนธรรมและชีววิทยาคงดําเนินต่อไปไม่สินR สุดในอนาคต ตัวอย่างเช่นจากการศึกษาวิจัยของนักวิชาการท่านหน&ึง (Henneberg 1988 อ้างใน Relethford 1997:253) พบว่าความจสุ มองของมนษุ ยไ์ ด้ลดลงจากเดมิ พร้อมๆ กบั ขนาด กะโหลกศีรษะและรอยหยกั ของสมองกม็ ีขนาดเลก็ ลงด้วย นอกจากนีฟR ันก็มขี นาดเล็กลง ด้วย ซึ&งอาจจะสะท้อนให้เห็นว่าฟันเล็กอาจมีข้อดีมากกว่าข้อเสียเม&ือเทียบกับฟันใหญ่ กไ็ ด้ (ฟันใหญ่ใช้พลงั งานในการดแู ลรกั ษาและเจริญเตบิ โตมากกวา่ ฟันเล็ก) นอกจากววิ ฒั นาการทางชวี วิทยาแล้ว เราพบวา่ ในช่วง 10,000 - 15,000 ปีทผ&ี ่าน มามีการเปล&ียนแปลงทางวัฒนธรรมอย่างใหญ่เกิดขึนR หลายประการ ประการท&ีหนึ&งคือ การที&มนุษย์รู้จักการเพาะปลูก หรือการเกษตรกรรม ซ&ึงเกิดขึนR ราว 12,000 ปีท&ีผ่านมา ก่อนหน้านีวR ิถีการดํารงชีพหลักของมนษุ ย์คือการเก็บของป่ า-ล่าสัตว์-ตกปลา (hunting- gathering-fishing) แต่เม&ือมีการเกษตรกรรมมนุษย์ได้เปลี&ยนแปลงธรรมชาติเพ&ือความ

บทท&ี 9: การแพร่กระจายของ โฮโม เซเปี ยนส์ 248 อย่รู อด จนอาจกล่าวได้ว่าการเกษตรกรรมเป็นจุดเริ&มต้นท&ีทําให้ความสมดลุ ของระบบ นิเวศเปลี&ยนแปลงไป มนษุ ย์เริ&มดดั แปลงสภาพแวดล้อมเพื&อเพ&ิมผลผลิต เช่น การปลกู พืชและเลยี R งสตั ว์เพอ&ื รบั ประกนั ว่าจะมีอาหารกินตลอดปี ไม่ต้องเร่ร่อนหาอาหารไปตามที& ต่างๆ นกั วิชาการพยายามหาสาเหตุวา่ การเกษตรกรรมเกดิ ขึนR ด้วยเหตใุ ด บางคนเสนอ ว่าการเกษตรกรรมเป็นทางเลือกท&ีช่วยแก้ปัญหาประชากรเพิ&มขึนR โดยอธิบายว่าการ เกษตรกรรมสามารถผลิตอาหารได้มาก และดงั นนัR จงึ สามารถเลยี R งประชากรขนาดใหญไ่ ด้ การเกษตรกรรมมีกําเนิดพัฒนาการในหลายส่วนของโลก ในทังR โลกเก่า (ยุโรป แอฟริกา เอเชีย) และโลกใหม่ (อเมริกา) ไม่ได้เกิดขึนR ท&ีหน&ึงท&ีใดก่อนแล้วจึงแพร่กระจาย ออกไป การเกษตรกรรมได้รบั ความนิยมเพ&ิมขึนR อย่างต่อเนื&องมาจนถึงปัจจุบัน ดงั เราจะ เห็นวา่ มีจํานวนเกษตรกรมากกว่าจํานวนนกั ล่าสตั ว-์ หาอาหารป่าหลายเทา่ ในปัจจบุ นั นบั ตงั R แต่ 12,000 ปีเป็นต้นมาการเปล&ยี นแปลงทางวฒั นธรรมได้ดําเนินต่อเนื&องไป และมีแนวโน้มว่าจะเปลี&ยนแปลงไปในอัตราที&เร็วขึนR นับตังR แต่มีการเปล&ียนแปลงจาก สังคมเก็บของป่ า-ล่าสัตว์ (hunting-gathering society) มาเป็นสังคมเกษตรกรรม ต่อจากนนัR เราพบการเปลี&ยนจากสงั คมเกษตรกรรม (agricultural society) มาเป็นสงั คม เมืองหรือรัฐ (state society) ต่อมาก็พัฒนามาเป็นสังคมอุตสาหกรรม (industrial society) ต่อมามพี ฒั นาการเป็นสงั คมแบบรัฐชาติ (nation-state society) นอกจากนีใR น ปัจจบุ นั สงั คมมนษุ ยย์ งั มคี วามก้าวหน้าทางเทคโนโลยีจนมนษุ ย์สามารถสํารวจและอาศัย ในสภาพแวดล้อมต่างๆ ทกุ รูปแบบบนโลกได้ รวมทงัR ยงั มกี ารสาํ รวจนอกโลกเพ&อื สร้างถ&ิน ท&ีอยู่ใหม่ๆ จนโลกปัจจุบันเป็นสังคมท&ีมีเทคโนโลยีการส&ือสารด้วยส&ืออีเลคทรอนิกส์ การเปลยี& นแปลงเหล่านอี R าจมองได้ว่าเป็นความต่อเนื&องในการปรับตวั ของมนษุ ย์นบั ตงั R แต่ เมื&อ 2.5 ล้านปีมาแล้วที&เริ&มมีวิวัฒนาการทางวัฒนธรรมของมนุษย์ วิวัฒนาการทังR ชีววิทยาและทางวฒั นธรรมที&เกดิ ขึนR ส่งผลให้เกิดความหลากหลายของมนษุ ย์มากขึนR ตาม ไปด้วย และควรกลา่ วด้วยว่าววิ ัฒนาการทางวฒั นธรรมยงั มีผลกระทบอน&ื ๆ ตามมา เชน่ การเปลีย& นแปลงแบบแผนการดาํ รงชพี จากการเก็บของป่า-ลา่ สตั ว์มาเป็นการเกษตรกรรม และรูปแบบสงั คมทซี& บั ซ้อนทาํ ให้มนษุ ยย์ งั ต้องเผชิญกับโรคภยั และปัญหาสขุ อนามัยมาก ขึนR ไปพร้อมวิวฒั นาการทางวฒั นธรรมด้วย (ธนิก เลิศชาญฤทธ์ ;^\\b) กลา่ วได้วา่ ในช่วงไม่ก&ีศตวรรษท&ีผา่ นมา สงั คมมนษุ ยเ์ ปล&ียนแปลงไปมาก และน่า สังเกตด้วยว่าการเปลี&ยนแปลงที&เกิดขึนR ส่วนมากเป็นการเปล&ียนแปลงทางวัฒนธรรม การท&ีการเปลี&ยนแปลงทางวัฒนธรรมดําเนินไปอย่างรวดเร็วกว่าการเปลี&ยนแปลงเชิง วิวฒั นาการ ทาํ ให้วิวฒั นาการทางชวี วทิ ยาไล่ตามววิ ฒั นาการทางวฒั นธรรมไมท่ นั ดงั นนัR จงึ นา่ สนใจวา่ การเปลย&ี นแปลงทางวฒั นธรรมทเ&ี กิดขึนR มผี ลกระทบอย่างไรต่อลกั ษณะทาง ชีววทิ ยาของมนษุ ยใ์ นอนาคต

บทท&ี 9: การแพร่กระจายของ โฮโม เซเปี ยนส์ 249 ในอนาคตเราอาจต้ องศึกษาความหลากหลายของมนุษย์โดยใช้ กรอบ แนวความคิดวิวฒั นาการโดยม่งุ เน้นที&ปัจจยั หรือแรงผลกั ที&ทําให้เกดิ ความเปลย&ี นแปลง 4 ประการท&ีเคยกล่าวมาแล้วในบทที& 2 คือ การผ่าเหล่า (mutation) การผันแปรของยีน (genetic drift) การเลือกสรร (selection) และการเลื&อนไหลของยีน (gene flow) กนั มาก ขึนR และยงั คงต้องตดิ ตามความเคล&อื นไหวและการเปลี&ยนแปลงลักษณะตา่ งๆ ของมนษุ ย์ อย่างใกล้ชดิ ยิ&งขนึ R

อภิธานศพั ท์ (Glossary) Absolute dating: การกําหนดอายุสมัยท0ีแน่นอนของซากบรรพชีวิน ชนั< ดิน แหล่งโบราณคดี หรือ โบราณวัตถุสถาน วิธีการนีส< ามารถระบุหรือกําหนดช่วงเวลาได้ค่อนข้ างสัมบูรณ์ชัดเจน ประกอบด้วยเทคนิคต่างๆ ทัง< ทางวิทยาศาสตร์ (chronometric techniques) เช่น เรดิโอคาร์บอน (radiocarbon dating) อา ร์ ก อน - อา ร์ ก อน (argon-argon dating) เ ท อร์ โ ม ลูมิ เ น สเซนส์ (thermoluminescence) เป็นต้น และเทคนิคอ0ืนๆ เช่น การเทียบวงปีไม้ (dendrochronology) การจดั ลําดบั ชนั< ตะกอนธารนํา< แข็ง (varve chronology) การใช้จารึก (inscription) และการศกึ ษา เหรียญเงนิ (numismatic studies) เป็นต้น Acheulean tool industry: วัฒนธรรมเคร0ืองมือหินยุคหินเก่าตอนต้น ปรากฏขึน< ระหว่างประมาณ m.o ล้านปี - pqq,qqq ปีมาแล้ว ปรากฏในแอฟริกาเป็นครัง< แรก ต่อมาก็พบในยุโรป และเอเชียด้วย เช0ือกันว่าเป็นวัฒนธรรมของบรรพบุรุษหรือโฮมินิดส์กลุ่ม Homo erectus และ Homo ergaster ลกั ษณะเดน่ คือเป็นเครื0องมอื หินกะเทาะสองหน้า มคี วามพถิ ีพิถนั และรูปร่างเป็นมาตรฐานมากกว่า วฒั นธรรมเคร0ืองมือหนิ แบบโอลโดวาน ใช้ในการเฉือนและตดั ชิน< ส่วนตา่ งๆ ของสตั ว์ Aegyptopithecus: แอนโทรปอยด์สมัยโอลิโกซีน จัดอยู่ในลําดับย่อยท0ีเรียกว่า Catarrhines พบท0ี อยี ปิ ต์ ลกั ษณะเดน่ คอื เคล0ือนย้ายส0ีเท้า หางยาว แขนยาวกะโหลกเหมือนกบั ลงิ มีหางปัจจบุ นั Afropithecus: เป็นโฮมินอยด์ หรือลิงไม่มีหางสกุลหน0ึง อยู่ในสมัยไมโอซีนตอนต้น (ราว pq – 17 ล้านปีมาแล้ว) พบในแอฟริกาตะวนั ออก Algeripithecus: แอนโทรปอยด์สมัยอีโอซีนตอนต้น-ตอนกลาง อายุราว {q ล้านปี พบท0ีประเทศ อลั จีเรีย ทางตอนเหนอื ของแอฟริกา Allele: รูปทรงหน0ึงของยนี ซึ0งเกิดขนึ < ในนิวเคลียสในเซลลต์ ่างๆ พบเป็นค่ใู นโครโมโซม ยีนบางชนิด อาจมหี น0ึงอลั ลลี หรือบางชนิดมสี องอลั ลีล บางชนดิ ก็มอี ลั ลีลมากกวา่ นี < Altiatlasius: โปรซเิ มียนสมยั พาลโี อซีนตอนปลาย กลา่ วกนั ว่าเป็นโปรซิเมียนสกลุ ที0เก่าแกท่ สี0 ดุ ทพี0 บ ในขณะนี < พบทปี0 ระเทศโมรอกโก ทางตอนเหนอื ของแอฟริกา Amphipithecus: แอนโทรปอยดส์ กลุ หนงึ0 อยู่ในสมยั อีโอซนี ตอนปลาย พบในประเทศพมา่ Analogous trait: ลกั ษณะท0แี สดงโครงสร้างต่างกนั แตอ่ าจจะทําหน้าทีเ0 หมือนกนั

อภิธานศพั ท์ 251 Analogy: ความเหมือนกันของสิ0งมีชีวิตแต่ละสายพันธ์ุที0แตกต่างกัน แต่ปรับตัวเข้ากับเงื0อนไข ส0ิงแวดล้อมทคี0 ล้ายคลงึ กนั Anatomically modern Homo sapiens: มนุษย์ปัจจุบนั หรือสายพนั ธ์ุของมนุษย์ในปัจจบุ ัน ซึ0งเชื0อ ว่าปรากฎขนึ < ครงั< แรกเมื0อประมาณ pqq,qqq - mqq,qqq ปีมาแล้ว Anthropoids: สัตว์ไพรเมตชัน< สูง ประกอบด้วย ลิงมีหาง (monkeys) และลิงไม่หาง (ape) มี ลกั ษณะทส0ี มั พนั ธ์กบั มนษุ ย์มากกวา่ โปรซิเมยี น Anthropology: วชิ ามานษุ ยวิทยา เป็นศาสตร์ท0ีศึกษาเก0ยี วกบั มนุษยชาติทุกแง่มมุ เพื0อเข้าใจความ หลากหลายและวิวฒั นาการทางชวี ทิ ยาและวฒั นธรรมในทุกที0และทกุ เวลา Ape: ลิงไร้หาง โดยทว0ั ไปมรี ่างกายใหญก่ ว่าลงิ มีหาง เป็นสตั วไ์ พรเมตชนั< สงู ลกั ษณะเดน่ ประการ หนึ0งคือไมม่ ีหาง ประกอบด้วย p ชนิดใหญ่ ได้แก่ ลิงไร้หางขนาดใหญ่ (great ape) ได้แก่ อรุ ังอตุ งั กอริลล่า ชิมแพนซี และโบโนโบ และลิงไร้ หางขนาดเล็ก (lesser ape) ประกอบด้วย ชะนี และ เซยี มมงั Arboreal: อาศยั อยูบ่ นต้นไม้ หรือรอบๆ ต้นไม้ เชน่ สตั วไ์ พรเมตในกลมุ่ โปรซเิ มยี น ลิง และลิงไร้หาง Archaeology: วิชาโบราณคดี ศึกษาวัฒนธรรมของมนุษย์ในอดีตจากซากวัตถุและโบราณสถาน ต่างๆ Archaic Homo sapiens: บรรพบุรุษของมนุษยส์ มยั ใหม่รุ่นแรก ปรากฏครัง< แรกเมื0อราว ‚qq,qqq- ƒqq,qqq ปีมาแล้ว Ardipithecus ramidus: โฮมินิดส์สกุลหนึ0ง พบท0ีประเทศเอธิโอเปีย แอฟริกาตะวนั ออก เคยปรากฏ อยู่บนโลกเมอ0ื ประมาณ {.„-ƒ.ƒ ล้านปีมาแล้ว เดมิ เชื0อกนั วา่ เป็นโฮมินิดส์ทีเ0 กา่ แก่ทส0ี ดุ แต่ปัจจบุ นั ไม่ใช่อีกตอ่ ไปเน0ืองจากพบโฮมินิดส์ท0ีเกา่ กว่า Aurignacian culture: วัฒนธรรมยุคหินเก่าตอนปลาย พบในยุโรปเป็นส่วนมาก เป็นวัฒนธรรม เครื0องมือหินที0ปรากฏในช่วงเวลาประมาณ ƒq,qqq-po,qqq ปีมาแล้ว ลักษณะเด่นคือการทํา เครื0องมือที0ตกแต่งด้วยการแกะสลกั เป็นลวดลายตา่ งๆ และการทําประติมากรรมรูปสตั ว์ขนาดเลก็ จดั เป็นวฒั นธรรมรุ่นแรกของมนุษย์ โฮโม เซเปียนส์ รุ่นใหม่ในยโุ รป Australopithecines: เป็นศัพท์ทวั0 ไปที0ใช้เรียกกลุ่มสายพนั ธ์ุต่างๆ ในสกุล ออสตราโลพิเทคสั แบ่ง ออกเป็น p กลมุ่ ใหญ่ ได้แก่กลมุ่ Gracile Australopithecine และกลมุ่ Robust Australopithecine

อภิธานศพั ท์ 252 Australopithecus: เป็นสกุลหน0ึงของบรรพบุรุษของมนษุ ย์หรือโฮมนิ ิดส์ ประกอบด้วยสายพนั ธ์ตุ ่างๆ เช่น อฟาเรนสิส แอฟริกานสั เอธิโอปิ คสั โรบสั ตสั และ อนาเมนสิส เป็นต้น Australopithecus aethiopicus: สายพนั ธ์ุหน0ึงของโฮมินิดส์สกุล ออสตราโลพิเทคสั จดั อยู่ในกล่มุ Robust Australopithecus อายปุ ระมาณ p.o - m.ˆ ล้านปีมาแล้ว พบในแอฟริกาตะวนั ออก Australopithecus afarensis: สายพนั ธ์ุหนึ0งของโฮมินดิ ส์สกุลออสตราโลพิเทคสั อายุประมาณ ƒ-‰ ล้านปีมาแล้ว พบในแอฟริกาตะวนั ออก Australopithecus africanus: สายพนั ธ์หุ น0ึงของโฮมนิ ดิ สส์ กุล ออสตราโลพิเทคสั อายุประมาณ ‰.{ - p.{ ล้านปีมาแล้ว พบในแอฟริกาใต้ Australopithecus anamensis: สายพันธ์ุหน0ึงของโฮมินิดส์สกุล ออสตราโลพิเทคัส ที0เก่าแก่ท0ีสุด อายุประมาณ ƒ.ˆ - ‰.p ล้านปีมาแล้ว พบในประเทศเคนยา แอฟริกาตะวนั ออก Australopithecus bahrelghazali: สายพนั ธ์หุ น0งึ ของโฮมินดิ สส์ กุล ออสตราโลพิเทคสั อายุประมาณ ‰.{ - ‰ ล้านปีมาแล้ว พบในประเทศชาด แอฟริกากลาง Australopithecus boisei: สายพนั ธ์ุหน0ึงของโฮมินิดส์สกุล ออสตราโลพิเทคัส อยู่ในกลุ่ม Robust Australopithecus อายุประมาณ p.‰ - m.p ล้านปีมาแล้ว พบในแอฟริกาตะวนั ออก Australopithecus garhi: สายพนั ธ์ุหน0งึ ของโฮมินดิ ส์สกุล ออสตราโลพิเทคสั อายปุ ระมาณ p.{ ล้าน ปีมาแล้ว พบในประเทศเอธิโอเปีย แอฟริกาตะวนั ออก Australopithecus robustus: สายพันธ์ุหนึ0งของโฮมินิดส์สกุล ออสตราโลพิเทคสั ในกลุ่ม Robust Australopithecus อายปุ ระมาณ m.„ - m ล้านปีมาแล้ว พบในแอฟริกาใต้ Biface: ประเภทเคร0ืองมือหินกลมุ่ หนึ0งทมี0 ีขอบคมเกดิ จากการกะเทาะผิวหน้าแกนหินหรือสะเก็ดหิน ทงั< สองด้าน เชน่ ขวานมือ หวั หอก และหวั ธนู เป็นต้น Bipedal: การเคลื0อนไหวหรือเดนิ ตวั ตรงบนสองเท้า หรือการเดนิ สองเท้า เชน่ มนุษย์ Bonobo: ลิงไม่มีหางชนิดหนงึ0 พบในแอฟริกา และเป็นหนึง0 ในกล่มุ ลิงใหญแ่ ห่งแอฟริกา ลักษณะ ทั0วไปคล้ายกับชิมแพนซี จัดอยู่ในสกุลเดียวกับชิมแพนซี แต่ต่างสายพันธ์ุ นักวิชาการบางคน เรียกวา่ pigmy chimpanzee ชือ0 วิทยาศาสตร์คือ Pan paniscus

อภิธานศพั ท์ 253 Brachiation: รูปแบบการเคล0อื นย้ายบนต้นไม้โดยการใช้มือเก0ยี วกิ0งไม้แล้วกระโดดจากกิ0งหนึ0งไปยัง กิง0 หนึ0ง พบในหม่ชู ะนี และลิงบางชนดิ Branisella: แอนโทรปอยด์สกุลหนึง0 อยใู่ นสมยั โอลิโกซีนตอนปลาย อายปุ ระมาณ po ล้านปี จดั อยู่ ในลาํ ดบั ยอ่ ยทเี0 รียกว่า Platyrrhine หรือลงิ โลกใหม่ พบทป0ี ระเทศโบลเิ วยี ในอเมริกาใต้ Canine: ฟันเขีย< ว Carnivore: (สตั ว์ท)0ี กนิ เนือ< Catarrhines: ลําดบั ยอ่ ยของไพรเมตกล่มุ แอนโทรปอยด์ ซ0ึงประกอบด้วย ลงิ โลกเก่า ลงิ ไมม่ หี างและ มนุษย์ ลกั ษณะเดน่ คือมีรูจมกู แคบและแบน Cenozoic: มหายุคทางธรณีกาล เริ0มต้นเม0ือประมาณ ‚{ ล้านปี เป็นมหายุคท0ีสัตว์ไพรเมตต่างๆ ปรากฏขึน< อย่างมากมาย ประกอบด้วยเจ็ดสมยั ได้แก่ พาลโี อซนี อีโอซนี โอลโิ กซนี ไมโอซีน ไพลโอ ซนี ไพลสโตซีน และโฮโลซีน Chatelperonian culture: วัฒนธรรมยุคหินเก่าตอนปลาย พบในยุโรปตะวันตกเป็นส่วนมาก เป็น วัฒนธรรมเครื0องมอื หินท0ปี รากฏในช่วงเวลาประมาณ ƒq,qqq - po,qqq ปีมาแล้ว หรือร่วมสมยั กบั วฒั นธรรม โอริกเนเชียน แตม่ กั พบร่วมกบั มนุษยน์ ีแอนเดอร์ธัล Chimpanzee: ลิงไม่มีหางชนิดหน0ึง พบในแอฟริกา จัดอยู่ในกล่มุ ลิงใหญ่แห่งแอฟริกา (African great ape) มชี ื0อวทิ ยาศาสตร์วา่ Pan troglodytes Chromosome: โครงสร้างของ ดีเอ็นเอ ที0มีลักษณะเป็นเส้นยาวและม้วนเป็นวง ซึ0งพบในนิวเคลยี ส ของเซลลท์ ุกเซลล์ ในโครโมโซมจะประกอบด้วยยีนต่างๆ จํานวนมาก Cladistic classification: การจดั จําแนกส0ิงมีชีวิต หรืออนุกรมวิธาน โดยพิจารณาความสมั พนั ธ์ทาง วิวฒั นาการของสง0ิ มชี ิต หรือที0เรียกอีกอย่างหนึง0 วา่ Phylogenetic Classification Continental drift: ทฤษฎกี ารเคล0อื นย้ายของเปลือกโลกในช่วงเวลาต่างๆ ท0มี ผี ลตอ่ การเปลี0ยนแปลง ตาํ แหนง่ ของทวปี ต่างๆ Cranial capacity: ปริมาตรหรือความจสุ มองในกะโหลก วดั เป็นลกู บาศก์เซนตเิ มตร

อภิธานศพั ท์ 254 Cro-Magnon: มนุษย์รุ่นใหม่ท0ีมีลกั ษณะทางกายวิภาคเหมือนมนษุ ย์ปัจจุบนั อาศัยอยู่ในยุโรปเม0ือ ระหวา่ ง ƒq,qqq - mq,qqq ปีมาแล้ว Culture: วฒั นธรรม หมายถึงระบบพฤติกรรมท0ีเกิดจากการเรียนรู้ ระบบสัญลกั ษณ์ ขนบประเพณี ความเช0ือ สถาบัน สิ0งของที0มนุษย์ประดิษฐ์ รวมทงั< เทคโนโลยีต่างๆ ที0มนุษย์คิดประดิษฐ์ขึน< และ ถา่ ยทอดให้สมาชิกในสงั คม Derived trait: ลกั ษณะที0พฒั นาขึน< ใหม่ของส0ิงมชี วี ติ Diurnal: ชอบออกหากินตอนกลางวนั เช่น มนษุ ย์ ลงิ ไมม่ หี าง และลงิ มีหาง Dominance hierarchy: การจดั โครงสร้างตามลําดบั ตําแหน่งของกล่มุ สตั ว์ไพรเมต โดยปกตขิ นึ < อยู่ กบั ผลชนะหรือพ่ายแพ้จากการต่อสู้ Dryopithecus: เป็นลิงไม่มีหางสกุลหน0ึง อยู่ในสมัยไมโอซีนตอนกลางถึงตอนปลาย (ราว mƒ - mq ล้านปีมาแล้ว) ขนาดเล็ก พบในยโุ รปตะวนั ตกและยโุ รปกลาง Eocene: สมยั ทางธรณกี าลในมหายุคซีโนโซอิก อายุระหวา่ ง ‰{ - {„ ล้านปี เป็นยุคทแ0ี อนโทรปอยด์ ปรากฏเป็นครัง< แรก Eon: ยุคทางธรณีกาลใหญ่ หรือบรมยุค ประกอบด้วย p บรมยุค ได้แก่ บรมยุคพรีแคมเบรียน (Precambrian eon) และ บรมยุคฟาเนอโรโซอกิ (Phanerozoic eon) Eosimias: แอนโทรปอยดส์ กลุ หน0ึง อยูส่ มยั อีโอซีนตอนกลาง อายรุ าว ƒ{ ล้านปี พบในประเทศจีน Epoch: สมยั ทางธรณกี าล เป็นหนว่ ยย่อยของยุคทางธรณี (period) Era: มหายคุ ทางธรณกี าล เป็นหนว่ ยย่อยของบรมยคุ (eon) Estrous: ช่วงทแ0ี สดงถึงความพร้อมสําหรับการสืบพนั ธ์ุและระยะตกไข่ อาจแสดงออกอย่างชดั เจน ในสัตว์บางชนิด โดยเฉพาะในสัตว์ไพรเมตและสตั ว์เลีย< งลกู ด้วยนม ซึ0งเพศเมียจะมีช่วงท0ีแสดงถึง ความพร้อมสําหรับการสืบพนั ธ์ุและระยะตกไข่ ตวั อย่างเช่น ลิงบาบูนจะมอี วยั วะเพศขยายใหญ่ ใน วัว-ควายจะมีนาํ < เมือกไหลออกจากอวัยวะเพศ เป็นต้น ลักษณะเชน่ นีเ< รียกว่า Advertised estrous ถ้าไมม่ อี าการแสดงออกทางกายภาพชดั เจนเรียกว่า Concealed estrous

อภธิ านศพั ท์ 255 Evolution: วิวฒั นาการ หรือการเปลย0ี นแปลงในลกั ษณะโดยรวมของประชากรของส0งิ มชี วี ติ ซง0ึ เกดิ ขนึ < จากรุ่นหนง0ึ สรู่ ุ่นหนึ0งหรือข้ามหลายชว0ั อายคุ น Extinction: การสูญพันธ์ุ หรือการสญู หายไปของสายพันธ์ุใดสายพนั ธ์ุหนึ0งเน0ืองจากการตายของ สมาชิกทงั< หมด Fission-fusion: รูปแบบโครงสร้างประชากรของกลุ่มที0แตกแยกออกเป็นกลุ่มเล็ก และต่อมาอาจ กลับมารวมกลุ่มกับประชากรกลุ่มอื0นเพื0อสร้ างกลุ่มใหม่ท0ีใหญ่กว่าเดิม ตัวอย่างเช่นกลุ่มสังคม ชมิ แพนซี Folivore: (สตั ว์ท)ี0 กินใบไม้ Fossil: ซากสิ0งมชี วี ิต หรือซากดึกดาํ บรรพ์ หรือร่องรอยหลกั ฐานทางตรงของสงิ0 มีชวี ติ ทีป0 ระทบั อยู่ใน หนิ เช่น รอยเท้า มลู สตั ว์ กระดกู และฟัน เป็นต้น Fossilization: การกลายเป็นซากบรรพชวี ิน หรือซากดึกดําบรรพ์ กระบวนการท0ีทําให้ซากพืชหรือ ซากสตั วท์ 0ฝี ังอยูใ่ นตะกอน ทาํ ให้ซากพชื หรือซากสตั ว์นนั< ไม่เสอื0 มสลายผุพงั ไปจนหมด โดยมธี าตบุ าง ชนิดเข้าไปแทนทธ0ี าตบุ างอย่างทเ0ี สอ0ื มหายไป แต่รูปร่างของซากนนั< ยงั คงอยู่ ซากนนั< อาจคงสภาพให้ เหน็ ทงั< หมด หรือเห็นบางสว่ น หรือเหน็ เป็นเพียงร่องรอยกไ็ ด้ Frugivore: (สตั ว์ท0ี) กินผลไม้ Gene: ยีน หรือสารพนั ธกุ รรม เป็นส่วนหนึ0งของ DNA ซง0ึ มโี ครงสร้าง หรือ หน้าที0ทสี0 ามารถระบไุ ด้ Gene flow: กลไกหรือแรงขบั อยา่ งหนึ0งที0ทาํ ให้เกิดววิ ฒั นาการ อนั เป็นผลมาจากการเคลือ0 นย้ายจาก กล่มุ ประชากรหน0ึงไปยังประชากรอีกกลุ่มหน0ึง เช่น การแต่งงานข้ามกล่มุ ประชากร เป็นต้น ผลท0ี ตามมากค็ อื ประชากรมีความแตกต่างทางพนั ธุกรรมลดลง Genetic/Molecular clock: การประมาณลําดับและเวลาของการแยกตัวตามสายวิวฒั นาการของ สายพนั ธ์ุต่างๆ ในปัจจุบนั ออกจากบรรพบุรุษโดยการวิเคราะห์ทางพนั ธุศาสตร์ บางครัง< เรียกว่า molecular dating Genetic drift: กลไกหรือแรงขบั อย่างหน0ึงที0ทําให้เกิดวิวัฒนาการ อันเป็นผลมาจากการขึน< ๆ ลงๆ ของความถ0ขี องยีนจากประชากรรุ่นหนึ0งถงึ ประชากรรุ่นตอ่ ไป Genotype: ลกั ษณะทางพนั ธุกรรมของปัจเจกบุคคลที0ไม่แสดงออกมาภายนอก

อภิธานศพั ท์ 256 Genus: กล่มุ สายพนั ธ์ทุ ี0มีลักษณะการปรับตวั คล้ายกนั ตามหลกั การจดั ทาํ อนุกรมวิธานหรือมบี รรพ บุรุษร่วมกนั Gigantopithecus: เป็นลิงไมม่ ีหางสกุลหน0ึง อยใู่ นสมยั ไมโอซีนตอนปลายและสมยั ไพลสโตซนี (ราว ‚ ล้านปีถึงประมาณ ‰qq,qqq ปีมาแล้ว) มีร่างกายขนาดใหญ่มาก พบในเอเชยี เช่น ประเทศจีน อนิ เดยี และเวียดนาม Gorilla: หน0ึงในกลุ่มลิงไม่มหี างและลิงใหญแ่ หง่ แอฟริกา จัดเป็นลิงไม่มหี างทีม0 ีขนาดใหญ่ท0ีสดุ มี สองกล่มุ ใหญ่ คือกลุ่มท0ีอาศยั บนภูเขา (mountain gorilla) และกล่มุ ที0อาศยั ในพืน< ล่างหรือท0ลี ่มุ ตา0ํ (lowland gorilla) กินพชื เป็นอาหาร ช0ือวทิ ยาศาสตร์ คอื Gorilla gorilla Gracile australopithecines: ออสตราโลพิเทคสั ในกลุ่มที0รูปร่างได้สัดส่วน ขนาดเล็ก นํา< หนักเบา เชน่ ออสตราโลพิเทคสั แอฟริกานสั ออสตราโลพิเทคสั อฟาเรนซิส และ ออสตราโล พิเธคสั การ์ฮี เป็นต้น Gravettian culture: วัฒนธรรมยุคหินเก่าตอนปลายในยุโรป พบมากโดยเฉพาะในยุโรปตะวนั ตก อายอุ ยรู่ ะหว่างช่วงเวลาประมาณ po,qqq - pm,qqq ปีมาแล้ว วฒั นธรรมเดน่ คือการทําประตมิ ากรรม นนู ตา0ํ รูปวนี สั Herbivore: (สตั วท์ 0)ี กินพชื Heterodont: มีฟันหลายรูปแบบ (เช่น ฟันหน้า ฟันเขีย< ว ฟันกรามน้อย ฟันกรามใหญ่ เป็นต้น) และ แตล่ ะรูปแบบทําหน้าทีใ0 ช้งานตา่ งกนั Hobbit Man: ดู Homo floresiensis Home base: พนื < ทพี0 กั ชว0ั คราวที0กลมุ่ โฮมินิดส์ ใช้เป็นท0ชี ุมนมุ พบปะในงานสงั คม ท0นี อน และพืน< ที0 ในการแบ่งอาหาร Home range: พนื < ทท0ี 0ีกลมุ่ ของสตั ว์ไพรเมตเคลอ0ื นย้ายวนเวยี นหากนิ หลบั นอน และกิจกรรมอน0ื ๆ อยู่ ภายในขอบเขตเฉพาะในแตล่ ะปี Hominids: สัตว์ไพรเมตชัน< สูง ได้ แก่มนุษย์และบรรพบุรุษรุ่นแรกของมนุษย์สกุลต่างๆ เช่น ออสตราโลพิเทคสั อาร์ดิพิเธคสั และ โฮโม เป็นต้น Hominoids: สตั ว์ไพรเมต สว่ นหน0ึงของแอนโทรปอยด์ ประกอบด้วยลิงไมม่ หี าง และมนษุ ย์เทา่ นนั<

อภิธานศพั ท์ 257 Homo: โฮมินิดส์สกุลหนึ0ง ปรากฏขึน< ครัง< แรกเมื0อประมาณ p.{ ล้านปีมาแล้ว ประกอบด้วยสาย พันธ์ุต่างๆ เช่น โฮโม แฮบิลิส โฮโม อีเรกตสั และ โฮโม เซเปี ยนส์ เป็นต้น ลักษณะเด่นคือ มีสมอง ใหญ่ และใช้วฒั นธรรมในการปรบั ตวั Homo antecessor: สายพันธ์ุใหม่ของบรรพบุรุษของมนุษย์ ซ0ึงพบที0แหล่งแกรน โดลินา (Gran Dolina) ในประเทศสเปน กําหนดอายุได้ประมาณ o„q,qqq ปีมาแล้ว Homo ergaster: สายพันธ์ุหน0ึงของโฮมินิดส์สกุลโฮโม อายุประมาณ m.„ - m.{ ล้านปีมาแล้ว นักวิชาการบางท่านเช0ือว่าวิวัฒนาการมาจาก โฮโม แฮบิลิส พบในแอฟริกาใต้ และแอฟริกา ตะวนั ออก ปริมาตรสมองเฉล0ยี ประมาณ „o{ ลกู บาศก์เซนตเิ มตร Homo erectus: สายพนั ธ์หุ น0งึ ของสกุลโฮโม อายปุ ระมาณ m.ƒ ล้านปีมาแล้ว ถึงประมาณ p{q,qqq ปีมาแล้ว เป็นบรรพบรุ ุษของมนุษย์สายพนั ธ์แุ รกที0เดนิ ทางออกจากแอฟริกา ปริมาตรสมองใหญก่ วา่ โฮโม แฮบิลิส (เฉลี0ยประมาณ mqqq ลกู บาศก์เซนตเิ มตร) Homo floresiensis: สายพันธ์ุหน0ึงของโฮมินิดส์สกุล โฮโม พบท0ีเกาะฟลอเรส ประเทศอินโดนีเซีย กําหนดอายุประมาณ „q,qqq - mƒ,qqq ปีมาแล้ว ลักษณะเด่นคือตัวเล็ก ความจุสมองเล็ก (ประมาณ ƒqq ลกู บาศก์เซนติเมตร หรือใกล้เคียงกบั สมองของชมิ แพนซ)ี แต่ลกั ษณะทางกายวภิ าค คล้ายกับมนุษย์รุ่นใหม่หรือมนุษย์ปัจจุบนั มาก มีชื0อเรียกอีกชื0อว่า มนุษย์ฮอบบิท (Hobbit Man) หรือมนษุ ย์แคระ Homo habilis: สายพนั ธ์หุ นึง0 ของสกุลโฮโม จดั เป็นสายพนั ธ์โุ ฮโมทเี0 ก่าแกท่ 0ีสดุ สายพนั ธ์ุหนงึ0 อ า ยุ ประมาณ p.{ - m.‚ ล้านปีมาแล้ว ร่วมสมยั กบั โฮโม แฮบิลิส พบในแอฟริกา ลกั ษณะทัว0 ไปคล้าย กบั ออสตราโลพิเทคสั แตส่ มองใหญ่กว่า ปริมาตรสมองเฉลีย0 ‚‰q ลกู บาศก์เซนติเมตร Homo heidelbergensis: สายพนั ธ์หุ นึง0 ของบรรพบุรุษของมนษุ ย์สกลุ โฮโม เช0ือกนั ว่าพฒั นามาจาก โฮโม อีเรกตสั ปรากฏครงั< แรกเม0อื ประมาณ „qq,qqq - ‚qq,qq ปีมาแล้ว และอาจจะเป็นบรรพบรุ ุษ ของ นีแอนเดอร์ธลั และ โฮโม เซเปียนส์ Homo rudolfensis: สายพันธ์ุหน0ึงของโฮมินิดส์สกุล โฮโม จดั เป็นสายพนั ธ์ุโฮโมท0ีเก่าแก่ท0ีสดุ สาย พนั ธ์หุ นง0ึ อายปุ ระมาณ p.ƒ - m.o ล้านปีมาแล้ว พบในแอฟริกาตะวนั ออก ลกั ษณะทว0ั ไปคล้ายกับ โฮโม แฮบิลิส แตส่ มองใหญ่กว่า ปริมาตรสมองเฉลีย0 o{q ลกู บาศก์เซนติเมตร Homo sapiens: สายพนั ธ์ุหนง0ึ ของสกลุ โฮโม เป็นสายพนั ธ์ุทเี0 ป็นบรรพบุรุษของมนุษยป์ ัจจุบนั แบง่ ออกเป็นสองกลมุ่ คือ archaic Homo sapiens และ anatomically modern Homo sapiens พบใน ทุกภูมิภาคของโลก เช่น แอฟริกา ยุโรป เอเชีย และออสเตรเลีย เป็นต้น ปรากฏขึน< ครัง< แรกบนโลก เม0อื ประมาณ m‚q,qqq ปีมาแล้วหรือเกา่ กวา่ นนั< เลก็ น้อย ลกั ษณะเด่นคอื มีสมองใหญก่ ว่า โฮโม สาย พนั ธ์ุอื0น

อภธิ านศพั ท์ 258 Homology: ความเหมอื นกนั ของส0งิ มชี ีวิตต่างสายพนั ธ์ุ แตเ่ คยมีบรรพบรุ ุษร่วมกนั Homologous trait: ลกั ษณะท0ีแสดงโครงสร้างเหมอื นกนั แตอ่ าจจะทาํ หน้าที0แตกตา่ งกนั Hybridization and replacement model: ทฤษฎีเกี0ยวกับกาํ เนิดมนุษยร์ ุ่นใหม่ หรือ โฮโม เซเปียนส์ นักวิชาการท0ีเสนอทฤษฎีนีม< ีมุมมองว่า โฮโม เซเปี ยนส์ กําเนิดในแอฟริกาและอพยพออกจาก แอฟริกาเม0ือประมาณ pqq,qqq ปีมาแล้วหรือหลงั จากนนั< เล็กน้อย จากนัน< ประชากรบางกล่มุ ได้ แตง่ งานข้ามกลมุ่ กบั มนษุ ย์ดงั < เดิมท0ีเคยอาศยั อยู่ในพนื < ท0ีตา่ งๆ มาก่อน และในที0สดุ ลกู หลานในสมัย ต่อมากว็ ิวฒั นาการมาเป็น โฮโม เซเปียนส์ ทแ0ี พร่กระจายในภูมภิ าคตา่ ง ๆ ทวั0 โลก ทฤษฎนี ีเ< ป็นที0ร้จู กั ในอีกหลายชื0อ เช่น Intermediate Model, Partial Replacement Model, และ Middle Ground Model Hyoid bone: กระดกู บริเวณลําคอ หรืออยู่ใต้ขากรรไกรล่าง มีหน้าที0รองรับเส้นเสียงและกล้ามเนือ< ของลนิ < มีขนาดเลก็ รูปร่างคล้ายตวั ยู (U) Incisor: ฟันหน้า หรือฟันตดั Insectivore: (สตั ว์ท0ี) กินแมลง Intermediate evolutionary theory: ดู Hybridization and replacement model Kenyapithecus: เป็นลงิ ไม่มีหางสกุลหนง0ึ อยใู่ นสมยั ไมโอซนี ตอนกลาง (ราว m‚ - mƒ ล้านปีมาแล้ว) พบในแอฟริกาตะวนั ออก Kenyanthropus platyops: เป็นโฮมนิ ดิ ส์อีกสกุลหนง0ึ อายปุ ระมาณ ‰.{ ล้านปีมาแล้ว พบท0ีประเทศ เคนยา แอฟริกาตะวนั ออก Knuckle walking: รูปแบบหน0ึงของการเคลือ0 นย้ายแบบเดนิ สเ0ี ท้าโดยให้เท้าทงั< สีส0 ัมผสั กบั พนื < และให้ นาํ < หนกั ของเท้าหน้าหรือแขนตกอยู่บนข้อต่อระหวา่ งมือกบั นิว< ในขณะท0ฝี ่ าเท้าเหยยี บพืน< พบในกลมุ่ กอริลล่า ชมิ แพนซี และโบโนโบ Levallois tool technology: เทคนคิ การทาํ กะเทาะหินอยา่ งหนง0ึ เพ0อื ทําเครื0องมือสะเกด็ หิน โดยการ กะเทาะแกนหินให้ได้รูปทรงที0สามารถกะเทาะสะเก็ดหินโดยรอบได้ ปรากฏครัง< แรกในยุโรปเมื0อ ประมาณ p{q,qqq ปีมาแล้ว

อภธิ านศพั ท์ 259 Life history: การศึกษาประวัติชีวิต และการเปล0ียนแปลงทางชีวิทยาตัง< แต่เกิดจนตาย เช่น พฒั นาการของสรีระ การเจริญเตบิ โตของสมอง และระบบฮอร์โมน เป็นต้น Lower Paleolithic: ยุคหินเก่าตอนต้น จัดเป็นยุคสมัยของเทคโนโลยีการทําเคร0ืองมือหินท0ีเก่าแก่ ที0สุด เร0ิมต้นเมื0อประมาณ p.{ - p ล้านปี จนถึงเม0ือประมาณ pqq,qqq ปีมาแล้ว และมกั ใช้เรียก เทคโนโลยเี ครื0องมือหินของ โฮโม แฮบิลิลส โฮโม รูดอล์ฟเฟนซิส โฮโม อีเรกตสั โฮโม เออร์แกสเตอร์ เชน่ วฒั นธรรมเคร0ืองมือหนิ Oldowan และเครื0องมือหนิ แบบ Acheulean Lufengpithecus: เป็นลิงไมม่ หี างสกุลหน0งึ อยใู่ นสมยั ไมโอซนี ตอนปลาย (ราว „ ล้านปีมาแล้ว) พบ ในเอเชยี เชน่ ประเทศจนี และประเทศไทย Lufengpithecus chiangmuanensis: เป็นลิงไม่มีหางสายพนั ธ์ุหน0ึงของสกุล ลูแฟงพิเธคัส อยู่ใน สมัยไมโอซนี ตอนปลาย (ราว m‰ - mq ล้านปีมาแล้ว) พบในประเทศไทย ที0อําเภอเชยี งม่วน จังหวดั พะเยา นกั วิชาการบางท่านสนั นิษฐานวา่ อาจจะเป็นบรรพบรุ ุษของอรุ งั อตุ งั Macroevolution: การเปลีย0 นแปลงเชิงววิ ฒั นาการในระยะยาว ประมาณ m,qqq ปีขนึ < ไป Magdalenian: วัฒนธรรมยุคหินเก่าตอนปลาย พบในยุโรปตะวันตก กําหนดอายุในช่วงประมาณ m‚,{qq ถึง mm,qqq ปีมาแล้ว ลกั ษณะสําคญั การใช้เครื0องมอื ใบมดี และฉมวก Male dominance: สงั คมที0ผู้ชายหรือเพศผู้เป็นใหญ่ Manuport: หินท0ีไม่ได้ผ่านการดัดแปลงตกแต่ง อาจมีอยู่แล้วในธรรมชาติ และอาจพบในแหล่ง โบราณคดีโดยมคี นนําไปทงิ < ไว้ หน้าทกี0 ารใช้งานยงั ไม่ชดั เจน Microevolution: การเปลี0ยนแปลงเชงิ ววิ ฒั นาการในระยะสนั < จากรุ่นหนึง0 สรู่ ุ่นหนงึ0 Middle Paleolithic: ยุคหินเก่าตอนกลาง จดั เป็นยคุ สมัยของเทคโนโลยีการทําเครื0องมือหนิ ในโลก เก่า (ส่วนมากใน แอฟริกา ยุโรป และเอเชียตะวนั ตก) เริ0มต้นเม0ือประมาณ pqq,qqq ปี จนถึงเมอ0ื ประมาณ ‰{,qqq ปีมาแล้ว และมักใช้เรียกเทคโนโลยีเครื0องมือหนิ ของ โฮโม นีแอนเดอร์ธลั เลนซิส หรือมนุษยน์ ีแอนเดอร์ธัล เชน่ วฒั นธรรมเครื0องมอื หนิ แบบ Mousterian Miocene: สมัยทางธรณีกาลในมหายคุ ซีโนโซอิก อายุระหว่าง pƒ - { ล้านปี เป็นสมัยทีโ0 ฮมินอยด์ หรือลงิ ไม่หาง (apes) ปรากฏขึน< เป็นครัง< แรก

อภธิ านศพั ท์ 260 Modern Homo sapiens: มนุษย์สมยั ใหม่ ซ0งึ เป็นบรรพบรุ ุษของมนุษย์ ปรากฏครงั< แรกเม0ือประมาณ pqq,qqq - m‚q,qqq ปีมาแล้ว Molar: ฟันกรามใหญ่ Molecular dating: การกําหนดหรือประมาณอายโุ ดยการคํานวณการเปลย0ี นแปลงโครงสร้างโมเลกลุ หรือสารพันธุกรรมของส0ิงมีชีวิต เป็นการวิเคราะหท์ างพันธุศาสตร์เพ0ือประมาณลําดบั และเวลาการ แยกสายวิวฒั นาการของสตั วต์ ่างๆ (ดู Genetic / molecular clock) Monogamy: ผ้ชู ายหรือผ้หู ญงิ ท0มี ีคคู่ รองคนเดียว ใช้กบั มนุษย์ Monogyny: เพศผ้ทู ม0ี คี ่คู รองหน0งึ เดียว ใช้กบั สตั ว์ Monomorphism: เพศผ้แู ละเพศเมียมลี กั ษณะคล้ายกนั หรือไมม่ คี วามแตกตา่ งทางกายภาพระหว่าง เพศเพศ เช่น ขนาดร่างกายเทา่ กนั ความยาวของฟันเขยี < วเท่ากนั เป็นต้น มกั พบในกลมุ่ ชะนี Morotopithecus: เป็นลิงไม่มหี างสกุลหนึง0 อยใู่ นสมยั ไมโอซีนตอนต้น (ราว pm - pq ล้านปีมาแล้ว) พบในแอฟริกาตะวนั ออก Mousterian tool industry: วัฒนธรรมเครื0องมือหินยุคหินเก่าตอนกลาง หรือเทคโนโลยีเครื0องหนิ ท0ี มกั พบร่วมกบั บรรพบรุ ุษของมนษุ ยส์ ายพนั ธ์ุนีแอนเดอร์ธลั พบในยโุ รปและตะวนั ออกกลาง ลกั ษณะ เด่นคือเป็นเคร0ืองมอื สะเก็ดหินขนาดเล็กทไ0ี ด้จากการกะเทาะแกนหินอยา่ งพถิ พี ิถนั Movius Line: เส้นแบ่งสภาพภูมิศาสตร์ระหว่างพืน< ที0ท0ีพบวฒั นธรรมเคร0ืองมือหินแบบอาชเู ลยี นใน แอฟริกา เอเชียตะวนั ตก และยุโรป กับวฒั นธรรมเคร0ืองมือหินแบบเคร0ืองมือสับ-ตัดทพี0 บในเอเชีย ตะวนั ออกและเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใต้ Multiregional evolution theory: ทฤษฎีเกี0ยวกับกําเนิดมนุษย์รุ่นใหม่ หรือ โฮโม เซเปี ยนส์ นกั วิชาการทเ0ี สนอทฤษฎนี ีม< มี มุ มองวา่ มนุษย์รุ่นใหม่ หรือ โฮโม เซเปียนส์ มีววิ ฒั นาการมาจากมนษุ ย์ รุ่นก่อนท0ีเคยอาศัยอยู่ในพืน< ท0ีต่างๆ ของโลก เช่น โฮโม เซเปี ยนส์ ในเอเชีย วิวัฒน์มาจาก โฮโม อี เรกตสั สว่ น โฮโม เซเปี ยนส์ ในยุโรป ก็วิวฒั นาการมาจาก โฮโม นีแอนเดอร์ธลั เป็นต้น ทฤษฎนี ี < เป็นท0ีรู้จักในอีกช0ือหนึ0งว่า Regional Continuity Model (โปรดดู Replacement Evolution Theory ทฤษฎีท0ีเสนอมมุ มองในทาง ตรงข้าม)

อภธิ านศพั ท์ 261 Neanderthal/Neandertal: สายพนั ธ์ุหนึ0งของบรรพบุรุษของมนุษยส์ กลุ โฮโม พบครัง< แรกในหุบเขา นีแอนเดอร์ ในเยอรมนี จึงเรียกชื0อตามแหล่งทพ0ี บ ต่อมาพบในแหล่งโบราณคดีหลายร้อยแหง่ ใน ยุโรป และบางแหลง่ ในเอเชียตะวนั ตก ขนาดสมองใหญก่ ว่าของมนษุ ย์ปัจจุบนั แต่สญู พนั ธ์ไุ ปก่อน นีแอนเดอร์ทัลมีชีวิตอยู่ในช่วงเวลาประมาณ mqq,qqq - ‰q,qqq ปีมาแล้ว ชื0อวิทยาศาสตร์คือ Homo neanderthalensis New World: โลกใหม่ หมายถึงทวปี อเมริกา ซึง0 รวมถงึ ทวีปอเมริกาเหนือและทวีปอเมริกาใต้ New World monkeys: ลิงโลกใหม่ ได้แก่ลิงมีหางที0อาศัยอยู่ในทวีปอเมริกาเหนือ อเมริกากลาง และอเมริกาใต้ ลักษณะเด่นประการหนึ0งคือสามารถใช้หางเก0ียวก0ิงไม้เพื0อช่วยในการห้อยโหนได้ คลอ่ งแคลว่ Nocturnal: ชอบออกหากนิ ตอนกลางคนื เช่น สตั วใ์ นกล่มุ โปรซิเมียน Old World: โลกเกา่ หมายถึงพืน< ทท0ี วปี แอฟริกา ยโุ รป และเอเชีย Old World monkeys: ลิงโลกเก่า ได้แก่ลิงมีหางท0ีอาศัยอยู่ในทวีปแอฟริกาและยูเรเซีย แม้ว่าจะมี หาง แตล่ งิ กลมุ่ นีไ< มช่ ํานาญในการใช้หางเกาะเกี0ยว Oldowan tool industry: วัฒนธรรมเครื0องมือหินที0เช0ือกันว่าเก่าแก่ท0ีสดุ ของมนุษย์ ปรากฏขึน< เมื0อ ประมาณ p.{ ล้านปีมาแล้วในแอฟริกาตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ต่อมากพ็ บในบริเวณอื0นๆ ด้วย เชื0อกนั วา่ เป็นวฒั นธรรมของบรรพบรุ ุษหรือโฮมนิ ิดสก์ ลมุ่ Homo habilis และ Homo rudolfensis ลกั ษณะ เดน่ คือเป็นเคร0ืองมือหินกะเทาะอย่างง่ายๆ ใช้ในการสบั ตดั และทบุ กระดกู Oligocene: สมยั ทางธรณีกาลในมหายคุ ซโี นโซอิก อายุระหว่าง p{ - ‰{ ล้านปี เป็นยุคที0แอนโทร ปอยด์สองลําดบั ย่อย (Catarrhines และ Platyrrhines) เริ0มแยกสายออกจากกนั Oligopithecines: แอนโทรปอยด์กลุ่มหนึ0ง อยู่ในสมัยอีโอซีนตอนปลาย พบในประเทศอียิปต์ ประกอบด้วย Oligopithecus, Proteopithecus, และ Catopithecus Orangutan: หน0ึงในกลุ่มลิงไม่มีหาง พบในเอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้ในเกาะบอร์เนียว และสมุ าตรา ประเทศอินโดนีเซีย ชอบอาศัยบนต้นไม้ มีความสามารถในการห้อยโหน ช0ือวิทยาศาสตร์ คือ Pongo pygmaeus Orrorin tugenesis: เป็นสกุลหน0ึงของบรรพบุรุษของมนุษย์หรือโฮมินิดส์ อายุประมาณ ‚ ล้านปี มาแล้ว พบทีป0 ระเทศเคนยา แอฟริกาตะวนั ออก

อภิธานศพั ท์ 262 Osteodontokeratic culture: วฒั นธรรมการใช้กระดกู ฟัน และเขาสตั ว์เป็นเคร0ืองมือของ ออสตราโล พิเธคสั แอฟริกานสั เม0ือ ‰ - p ล้านปีมาแล้วตามสมมติฐานของ เรย์มอนด์ ดาร์ท (Raymond Dart) ปัจจบุ นั แนวคิดนไี < ม่คอ่ ยมใี ครเชื0อแล้ว Otavipithecus: เป็นลิงไม่มีหางสกุลหนง0ึ อยู่ในสมัยไมโอซนี ตอนกลาง (ราว m‰ ล้านปีมาแล้ว) เป็น ลิงไม่มหี างสกลุ เดียวทพ0ี บท0ีประเทศนามเิ บยี ในแอฟริกาใต้ Paleoanthropology: การศึกษาซากบรรพชีวินและซากวัตถุทางวัฒนธรรม และหลักฐานอื0นๆ ท0ี เกย0ี วกบั บรรพของมนษุ ย์ซึ0งสญู พนั ธ์ไุ ปแล้ว Paleocene: สมยั ทางธรณกี าลในมหายุคซีโนโซอิก อายุระหว่าง {„ - ‚{ ล้านปี เป็นยุคทส0ี ตั วไ์ พร เมตใน กล่มุ โพรซเิ มยี นปรากฏขึน< เป็นครงั< แรก Paleolithic: ยุคหินเก่า เทียบได้กับ Old Stone Age เป็นยุคแรกที0มนุษย์รู้จักการทําเครื0องมือหิน เร0ิมต้นเมอ0ื ประมาณ p.{ ล้านปีมาแล้วจนถึงประมาณ mp,qqq ปีมาแล้ว แบ่งออกเป็น ‰ สมยั ย่อย ได้แก่ ยุคหินเกา่ ตอนต้น (Lower Paleolithic) ยุคหินเกา่ ตอนกลาง (Middle Paleolithic) และยคุ หนิ เก่าตอนปลาย (Upper Paleolithic) Paleoontology: โบราณชีววิทยา การศึกษาซากบรรพชีวิน หรือฟอสซิลของสิ0งมีชีวิตในอดีต โดยเฉพาะสตั ว์ Period: ยุคทางธรณกี าล เป็นหน่วยย่อยของมหายุค (era) Partial Replacement Model: ดู Intermediate Evolutionary Theory Phanerozoic eon: บรมยุคฟาเนอโรโซอิก ครอบคลมุ ช่วงเวลาประมาณ {ƒ{ ล้านปีจนถึงปัจจบุ นั ประกอบด้วยสามมหายุค ได้แก่ พาลีโอโซอิก เมโสโซอิก และซีโนโซอิก เป็นบรมยุคที0สัตว์ต่างๆ วิวฒั นาการขนึ < มา เชน่ สตั วท์ 0มี กี ระดกู สนั หลงั สตั วเ์ ลอื < ยคลาน สตั วเ์ ลีย< งลกู ด้วยนม และสตั ว์ไพรเมต เป็นต้น Phenetic classification: การจดั จาํ แนกสิ0งมชี วี ิต หรือ อนุกรมวิธาน โดยขึน< อยู่กบั ความเหมอื นหรือ แตกต่างทางกายภาพระหว่างสายพนั ธ์ุ Phenotype: ลักษณะทางพันธุกรรมของปัจเจกบุคคลที0ปรากฏให้เห็นภายนอก เช่น สีผม สีผิว เป็นต้น

อภธิ านศพั ท์ 263 Platyrrhines: ลาํ ดบั ย่อยของไพรเมตกลมุ่ แอนโทรปอยด์ ซง0ึ ประกอบด้วย ลิงโลกใหม่สายพนั ธ์ตุ ่างๆ ลกั ษณะเด่นคอื มีรูจมกู กว้างและกลม Pleistocene: สมยั ทางธรณีกาลในมหายุคซีโนโซอิก อายรุ ะหวา่ ง m.„ ล้านปีถงึ mq,qqq ปี Pliocene: สมัยทางธรณีกาลในมหายุคซีโนโซอิก อายุระหว่าง { - m.„ ล้านปี เป็นสมัยทโ0ี ฮมนิ ดิ ส์ หรือบรรพบุรุษของมนุษยป์ รากฏขนึ < Polyandry: ผู้หญงิ ที0มีสามหี ลายคน Polygamy: ผู้ชายมคี คู่ รองหรือภรรยาหลายคน Polygyny: ตวั ผู้ทมี0 คี ่คู รองตวั เมียมากกวา่ หน0งึ ตวั Pondaungia: แอนโทรปอยดส์ กุลหนึ0ง อยใู่ นสมยั อีโอซีนตอนปลาย พบในประเทศพมา่ Precambrian eon: บรมยคุ พรีแคมเบรียน เริ0มจากกําเนิดของโลกเมือ0 ประมาณ ƒ.‚ พนั ล้านปี จนถงึ เมอ0ื ประมาณ {ƒ{ ล้านปี เป็นยุคที0สตั วเ์ ซลล์เดียวกาํ เนิดขนึ < ครงั< แรก Prehensile: ความสามารถในการเกาะเกี0ยว สตั ว์ไพรเมตสว่ นมากมีทกั ษะในเร0ืองนี < โดยเฉพาะการ ใช้มือและเท้า ไพรเมตบางกล่มุ เช่น ลิงโลกใหม่ (New World monkeys) มีความสามารถในการใช้ หางเกาะเกย0ี วได้ดมี าก Premolar: ฟันกรามน้อย Primatology: การศึกษาเกี0ยวกบั ชีววิทยาและพฤติกรรมของสัตว์ตระกูลไพรเมตทุกชนิดที0มีอยู่ใน ปัจจบุ นั และท0สี ญู พนั ธ์ุไปแล้ว (เชน่ โปรซเิ มยี น ลงิ และลิงไร้หาง) ยกเว้นมนษุ ย์ Primitive trait: ลักษณะดัง< เดิมที0มีมาตัง< แต่บรรพกาล ไม่เปลี0ยนแปลงจากเดิม เรียกอีกอย่างว่า ancestral trait Primate: ลําดบั ของสัตว์เลีย< งลกู ด้วยนมที0มีลกั ษณะต่างๆ ท0ีสมั พันธ์กับการปรับตวั ในระยะแรกใน การใช้ชีวิตบนต้นไม้ ประกอบด้วย p ลําดับย่อย คือ โปรซิเมียน (Prosimians) และแอนโทรปอยด์ (Anthropoids)

อภธิ านศพั ท์ 264 Proconsul: เป็นลิงไม่มีหางสกุลหน0ึง อยู่ในสมยั ไมโอซีนตอนต้น (ราว p‰ - mo ล้านปีมาแล้ว) มี ลกั ษณะคล้ายลงิ มหี าง พบในแอฟริกาตะวนั ออก Promiscuous: ทงั< เพศผู้และเพศเมยี มีคหู่ ลบั นอนหลายคน/ตวั หรือมกี ารสงั วาสไม่เลอื กคู่ มกั พบใน สงั คมลิงบาบนู Prosimians: สตั ว์เลีย< งลูกด้วยนมในลําดับไพรเมตทอ0ี าศยั อยู่บนต้นไม้ บางครัง< เรียกว่า “สตั ว์เลยี < ง ลกู ด้วยนมท0มี ีลกั ษณะกอ่ นจะเป็นลิง” หรือ premonkey ประกอบด้วย ลงิ ลม ทาร์เซีย และลีเมอร์ Quadrupedal: การเคลอ0ื นไหวหรือเดนิ สีเ0 ท้า เชน่ ลิง และลิงไร้หางบางชนดิ Relative dating: การกําหนดอายสุ มยั ซากบรรพชวี ิน แหล่งโบราณคดี หรือโบราณวตั ถสุ ถานในเชงิ เทียบ หรือการประมาณความเกา่ แก่ ไม่สามารถระบหุ รือกําหนดช่วงเวลาได้แน่นอน Replacement evolution theory: ทฤษฎีเก0ียวกับกําเนิดมนุษย์รุ่นใหม่ หรือ โฮโม เซเปี ยนส์ นกั วิชาการทีเ0 สนอทฤษฎีนีม< มี มุ มองว่ามนษุ ยร์ ุ่นใหม่ หรือ โฮโม เซเปียนส์ มวี วิ ฒั นาการมาจากมนษุ ย์ รุ่นก่อนท0ีอาศยั อยู่ในแอฟริกา จากนัน< เมื0อประมาณ mqq,qqq - pqq,qqq ปีมาแล้วก็อพยพเข้าไป แทนที0มนุษย์รุ่นก่อนที0เคยอาศยั อยู่พืน< ทีต0 ่างๆ ของโลก โดยไม่มีการผสมพนั ธ์ุหรือแต่งงานกับกลมุ่ มนุษย์รุ่นก่อน ทฤษฎีนีเ< ป็นท0ีรู้จักในอีกช0ือหนึ0งว่า Out of Africa Model (โปรดดู Multiregional Evolution Theory ทฤษฎที 0เี สนอมมุ มองในทางตรงข้าม) Robust australopithecines: ออสตราโลพิเทคสั ในกลมุ่ ทีร0 ูปร่างกาํ ยาํ บกึ บึน ลา0ํ สนั กล้ามเนอื < แนน่ หนา นํา< หนักมาก เช่น ออสตราโลพิเทคัส เอธิโอปิ คสั ออสตราโลพิเทคัส บัวเซอิ และ ออสต ราโลพิเทคสั โรบสั ตสั เป็นต้น Sahelenthropus: เป็นสกุลหน0ึงของบรรพบุรุษของมนุษย์หรือโฮมินิดส์ อายุประมาณ o - ‚ ล้านปี มาแล้ว พบทป0ี ระเทศชาด แอฟริกากลาง เช0ือกนั ว่าเป็นโฮมนิ ดิ ส์ท0เี ก่าแกท่ สี0 ดุ ในขณะนี < Sexual dimorphism: ความแตกต่างด้านกายวิภาคระหวา่ งเพศผ้แู ละเพศเมียในสายพนั ธ์เุ ดยี วกนั Siamopithecus: แอนโทรปอยด์สกุลหนึ0ง อยู่ในสมัยอีโอซีนตอนปลาย อายุประมาณ ‰o ล้านปี มาแล้ว พบทจี0 งั หวดั กระบ0ีในภาคใต้ของประเทศไทย Sivapithecus: เป็นลงิ ไม่มหี างหรือโฮมนิ อยดส์ กุลหนง0ึ อย่ใู นสมยั ไมโอซนี ตอนกลางต่อเนือ0 งถงึ ตอน ปลาย (ราว mƒ - o ล้านปีมาแล้ว) พบในเอเชียใต้ เชน่ ประเทศปากีสถาน Solitary: กลมุ่ ทางสงั คมทเ0ี ล็กทส0ี ดุ ในสงั คมสตั วไ์ พรเมต ประกอบด้วยแมแ่ ละลกู

อภิธานศพั ท์ 265 Solutrean: วัฒนธรรมยุคหินเก่าตอนปลาย พบในยุโรปตะวันตกเป็นส่วนมาก เป็นวัฒนธรรมท0ี ปรากฏในช่วงเวลาประมาณ pm,qqq - m‚,qqq ปีมาแล้ว เคร0ืองมอื หนิ ประเภทเด่นของวฒั นธรรมนี < คอื เคร0ืองมือใบมดี ปลายแหลมรูปร่างคล้ายใบลอเรล (“laurel-leaf” blade) Speciation: การเกิดหรือการผลติ ส0ิงมีชีวติ สายพนั ธ์ใุ หม่ อาจเกิดจากการเปลี0ยนแปลงรูปทรงอยา่ ง ช้าๆ คอ่ ยเป็นค่อยไป หรือการแยกสาขาออกไปจากสายพนั ธ์ุเดิม Species: ประชากรของส0ิงมีชีวิตท0ีแสดงลกั ษณะโครงสร้างและพฤติกรรมเหมือนกนั และสามารถ ผสมพนั ธ์ุและมลี กู ได้ คาํ วา่ species ในหนงั สือนจี < ะเรียกว่า “สายพนั ธ์”ุ Stereoscopic vision: ทศั นวิสยั ที0เกดิ จากการมองด้วยสองตาซ0งึ มีมุมมองเหล0ือมซ้อนกนั ทาํ ให้เกดิ การมองเห็นสามมิติ และกาํ หนดระยะทางและความลึกได้ พบในสตั ว์ไพรเมต และสตั ว์นกั ล่า Szalatavus: แอนโทรปอยด์สกุลหนึ0ง อยู่ในสมัยโอลิโกซนี ตอนปลาย อายุประมาณ po ล้านปี จดั อยูใ่ นลาํ ดบั ย่อยทีเ0 รียกวา่ Platyrrhine หรือลิงโลกใหม่ พบทปี0 ระเทศโบลเิ วยี ในอเมริกาใต้ Taphonomy: การศึกษากระบวนการหรือเงือ0 นไขต่างๆ ท0กี ระทําตอ่ ซากพืชหรือสตั วห์ ลงั จากทต0ี ายไป แล้ว Taxonomy: อนุกรมวิธาน หรือการจดั จําแนกส0ิงมีชีวิต ทงั< พืชและสตั ว์ ออกเป็นหมวดหมู่ตามลําดบั ชนั< โดยพจิ ารณาจากลกั ษณะทเ0ี หมอื นหรือแตกต่างกนั Terrestrial: ชอบอาศยั อยบู่ นพนื < ดิน เช่น ลงิ ไมม่ หี างบางชนิด และมนษุ ย์ Territory: พืน< ที0ทีถ0 กู ครอบครองและป้องกนั โดยกล่มุ หรือปัจเจกบุคคล Turkanapithecus: เป็นลงิ ไมม่ หี างสกลุ หนึ0ง อยใู่ นสมยั ไมโอซีนตอนต้น (ราว m„ - m‚ ล้านปีมาแล้ว) ขนาดเลก็ พบในแอฟริกาตะวนั ออก Upper Paleolithic: ยุคหินเก่าตอนปลาย จดั เป็นยุคสมัยของเทคโนโลยีการทําเครื0องมอื หินในโลก เกา่ เร0ิมต้นเมอื0 ประมาณ ‰{,qqq ปีจนถงึ เมอ0ื ประมาณ mq,qqq ปีมาแล้ว และมกั ใช้เรียกเทคโนโลยี เคร0ืองมอื หนิ ของ โฮโม เซเปียนส์ Variation: ความหลากหลาย หรือแตกต่างที0พบหรือมีอยู่ในแต่ละบุคคลหรือในกลุ่มประชากร นกั มานุษยวทิ ยาสนใจศกึ ษาความหลากหลายทงั< ทางชวี วทิ ยาและทางวฒั นธรรมของมนุษย์

อภธิ านศพั ท์ 266 Venus figurines: งานประติมากรรมขนาดเล็ก ทําเป็นรูปผู้หญิง อาจจะเป็นสญั ลักษณ์ของความ อดุ มสมบรู ณ์ หรือวตั ถทุ 0ีมีความหมายทางเพศ หรือการแสดงตวั ตนของผู้หญงิ สว่ นมากพบในยคุ หนิ เกา่ ตอนปลายในยุโรป Woodland: ประเภทของพืชพรรณอย่างหน0งึ ประกอบด้วยต้นไม้เตีย< สลับกบั ทุ่งหญ้า เช่น ท0ีพบใน ทวปี แอฟริกา บางครัง< เรียกวา่ ป่าโปร่ง เป็นพนื < ท0ีทเ0ี ชือ0 กนั วา่ โฮมินิดส์รุ่นแรกๆ เคยอาศยั อยู่ Y-5 pattern: แบบป่มุ ฟันที0พบบนฟันกรามลา่ ง ซ0งึ ประกอบด้วยป่มุ ฟันหลกั { ป่มุ โดยมรี ่องทําหน้าที0 แยกป่มุ ฟันออกจากกนั เป็นรูปตวั วาย (Y) แบบป่มุ ฟันนเี < ป็นลกั ษณะเด่นประการหนง0ึ ที0พบในฟันของ โฮมนิ อยด์ Zinjanthropus: ช0ือเดิมของ ออสตราโลพิเทคสั บวั เซอิ พบครัง< แรกในประเทศแทนซาเนีย แอฟริกา ตะวนั - ออก ผู้ตงั < ช0ือคอื หลยุ ส์ และแมรี0 ลีกกี <

เอกสารอ้างองิ งามพศิ สตั ย์สงวน 2543 มานุษยวทิ ยากายภาพ: วิวฒั นาการทางกายภาพและวัฒนธรรม. พิมพ์ครัง6 ท9ี 4. กรุงเทพฯ: สาํ นกั พิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั . ธนกิ เลิศชาญฤทธ์ 2549 สขุ อนามยั และโรคภยั ไข้เจ็บครัง6 เกา่ ก่อน. ศลิ ปวฒั นธรรม UV(X): 28-35. เยาวลกั ษณ์ ชยั มณี 2546 ฟอสซลิ บรรพบรุ ุษอรุ งั อตุ งั พบครงั6 แรกในประเทศไทย. ศลิ ปวัฒนธรรม 24(6): 108-112. รศั มี ชทู รงเดช UfgX แกะรอยววิ ฒั นาการมนษุ ยใ์ นเมอื งไทย. ใน ไขปริศนากาํ เนดิ มนุษย์, หน้า kX - Ul . กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริน6 ตงิ 6 แอนด์พบั ลชิ ชง9ิ . สมศกั ดิm ประมาณกจิ และวฒั นา สภุ วนั 2544 รายงานเบือ6 งต้นการพบหลกั ฐานมนษุ ย์ก่อนประวตั ิศาสตร์ท9เี กา่ ที9สดุ ในประเทศไทย. ศลิ ปวฒั นธรรม 23(2): 45-47. สว่าง เลศิ ฤทธิm 2542 ปัญหาและทฤษฎใี หมเ่ กีย9 วกบั การตงั 6 ถิ9นฐานของมนุษยร์ ุ่นแรกๆในดินแดนโลกใหม่. เมืองโบราณ Uf(l): 126-133. UfgV ค้นพบคนแคระรุ่นแรกๆ ของโลก. สารคดี Us(UlX): 26, 28 สรุ ินทร์ ภู่ขจร UflV รายงานขัGนสรุปการขดุ ค้นทีIถาํG หมอเขียว จงั หวดั กระบีI ถาํG ซาไก จงั หวดั ตรัง และ การศกึ ษาชาติพนั ธ์วุ ทิ ยาทางโบราณคดีชนกล่มุ น้อยเผ่าซาไก จงั หวดั ตรัง. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลยั ศิลปากร. Ambrose, S. H. 1998 Chronology of the Later Stone Age and Food Production in East Africa. Journal of Archaeological Science 25: 377-392. Anderson, Douglas D. 1997 Cave Archaeology in Southeast Asia. Geoarchaeology: An International Journal 12(6): 607-638.

หนงั สอื อ้างอิง 268 Andrefsky, William, Jr. 1998 Lithics: Microscopic Approaches to Analysis. Cambridge: Cambridge University Press. Ankel-Simons, Friderun 1983 A Survey of Living Primates and Their Anatomy. New York: Macmillan. Asfaw, B., Tim White, Owen Lovejoy, B. Latimer, S. Simson, G. Suwa 1999 Australopithecus garhi: A New Species of Early Hominid from Ethiopia. Science 284: 629-635. Baba, H. and S. Narasaki 1991 Minatogawa Man, the Oldest Type of Modern Homo sapiens in East Asia. The Quaternary Research 30: 221-230. Begley, Sharon, and Andrew Murr 1999 The First Americans. Newsweek 133 (17): 50-57. Bellwood, Peter 1997 Prehistory of the Indo-Malaysian Archipelago. Revised edition. Honolulu: University of Hawai’i Press. Bermudez de Castro, J., J. Arsuaga, E. Carbonell, A. Rosas, I. Martinez, and M. Mosquera 1997 A Hominid from the Lower Pleistocene of Atapuerca, Spain: Possible Ancestor to Neanderthals and Modern Human. Science 276: 1392-1395. Bloom, Steve 1999 In Praise of Primates. Köln: Könemann Verlagsgesellschaft. Boesch, Christophe, and Michael Tomasello 1998 Chimpanzee and Human Cultures. Current Anthropology 39(5): 591-614. Boonsong Lekagul and Jeffrey A. McNeely 1977 Mammals of Thailand. Bangkok: Kurusapha Ladprao. Bowler, J.M., R. Jones, H. Allen, and A.G. Thorne 1970 Pleistocene Human Remains from Australia: A Living Site and Human Cremation from Lake Mungo, Western New South Wales. World Archaeology 2: 39-60. Brauer, Gunter 1992 Africa’s Place in the Evolution of Homo sapiens. In Continuity or Replacement: Controversies in Homo sapiens Evolution, edited by G. Brauer and F. Smith, pp. 83-98. Rotterdam: Balkema.

หนงั สืออ้างอิง 269 Brauer, G., and M. Schultz 1996 The Morphological Affinities of the Plio-Pleistocene Mandible from Dmanisi, Georgia. Journal of Human Evolution 30: 445-481. Brown, P. 2000 The First Australians. Australian Science 21(4): 28-31. Brown, P., T. Sutikna, M. Morwood, R.P. Soejono, E. Wayhu Saptomo, and R.A. Due 2004 A New Small-Bodied Hominin from the Late Pleistocene of Flores, Indonesia. Nature 431: 1055-1061. Brunet, Michel and Others 2002 A New Hominid from the Upper Miocene of Chad, Central Africa. Nature 418: 145-151. Burenhult, Goran (editor) 1993 The First Humans: Human Origins and History to 10,000 BC. Queensland: University of Queensland Press. Calvin, W. H. 2002 Bonobos (the “Left Bank Chimps”). http://www.williamcalvin.com/teaching/bonobo.htm (accessed January 10, 2003) Cambell, Bernard G. and James D. Loy 2000 Humankind Emerging. Eighth edition. Boston: Allyn and bacon. 2002 Humankind Emerging. The Concise Edition. Boston: Allyn and Bacon. Cartmill, Matt 1992 Non-Human Primates. In The Cambridge Encyclopedia of Human Evolution, edited by Steve Jones, Robert martin, and David Pilbeam, pp. 24-32. New York: Cambridge University Press. Chagnon, Napoleon A. 1992 Yanomamo: The Last Days of Eden. San Diego: Harcourt Brace. Chaimanee, Y., V. Suteethorn, , J.-J. Jaeger, and S. Ducrocq 1997 A New Late Eocene Anthropoid from Thailand. Nature 385: 429-431. Chaimanee, Y., D. Jolly, M. Benammi, P. Tafforeau, D. Duzer, I. Moussa, and J.-J. Jaeger 2003 A New Middle Miocene Hominoid from Thailand and Orangutan Origins. Nature 422:61-65.

หนงั สอื อ้างอิง 270 Ciochon, Russell L. 1985 Paleoanthropological Field Research in Vietnam. The Institute of Human Origins Newsletter 4: 6-7. 1991 The Ape That Was. Natural History 11: 56-65. Ciochon, R., V. T. Long, R. Larick, L. Gonzalez, R. Grun, J. de Vos, C. Yonge, L. Taylor, H. Yoshida, and M. Reagan 1996 Dated Co-Occurrence of Homo erectus and Gigantopithecus from Tham Khuyen Cave, Vietnam. Proceedings of the National Academy of Sciences 93 (7): 3016-3020. Clark, G. A. 2002 Neandertal Archaeology—Implication for Our Origins. American Anthropologists 104(1): 50-67. Connah, Graham 2005 Holocene Africa. In The Human Past, edited by Chris Scarre, pp. 350-391. London: Thames and Hudson. Davidson, Iain, and William C. McGrew 2005 Stone Tools and the Uniqueness of Human Culture. Journal of the Royal Anthropological Institute 11: 793-817. Delson, Eric 2000 Dmanisi. In Encyclopedia of Human Evolution and Prehistory, edited by I. Tattersall, J. A. Van Couvering, and A. S. Brooks, p. 213. New York: Garland Publishing. Delson, Eric, Ian Tattersall, John A. Van Couvering, and Alison S. Brooks (editors) 2000 Encyclopedia of Human Evolution and Prehistory. New York: Garland Publishing. Deraniyagala, S. U. 1998 Pre- and Protohistoric Settlement in Sri Lanka. Proceedings of the XIII U.I.S.P.P. Congress 5:277-285. Diamond, Jared 1996 Why Women Change. Discover 4:130-137. 1998 Guns, Germs, and Steel. London: Vintage. 2002 The Rise and Fall of the Third Chimpanzee. London: Vintage. Dillehay, T.D. 2000 The Settlement of the Americas: A New Prehistory. New York: Basic Books. Dizon, E., F. Detroit, F. Semah, C. Falgueres, S. Hameau, W. Ronquillo, and E. Cabanis 2002 Notes on the Morphology and Age of the Tabon Cave Fossil Homo sapiens. Current Anthropology 43(4): 660-666.

หนงั สอื อ้างอิง 271 Dobres, Marcia-Anne 1996 Venus Figurines. In The Oxford Companion to Archaeology, edited by B. M. Fagan, pp.740-741. New York: Oxford University Press. Ember, Carol R. and Melvin Ember 1990 Anthropology. Sixth edition. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Fagan, Brian M. 1978 World Prehistory: A Brief Introduction. Boston: Little, Brown and Company. Feder, Kenneth L. 2003 The Past in Perspective: An Introduction to Human Prehistory. Third edition. Boston: McGraw-Hill Fossey, Dian 1983 Gorillas in the Mist. Boston: Houghton Mifflin. Gabunia, L., and A. Vekua 1995 A Plio-Pleistocene Hominid Mandible from Dmanisi (East Georgia, Caucasus). Nature 373: 509-512. Glover, Ian C. 1993 Tools and Cultures in Late Paleolithic Southeast Asia. In The First Humans: Human Origins and History to 10,000 BC, edited by Goran Burenhult, pp. 128- 133. Queensland: University of Queensland Press. Goodall, Jane 1992 The Chimpanzee: The Living Link Between “Men” and “Beast”. Edinburgh: Edinburgh University Press. Goran-Inbar, Na’ama 1986 A Figurine from the Acheulian Site of Berekhat Ram. M’tekufat Ha’even 19: 71-72. Gore, Rick 1997 The First Europeans. National Geographic 192(1): 96-1112. Grine, F. E. 1987 The Diet of South African Australopithecines based on a Study of Dental Microwear. L’Anthropologie 91: 467-482. Gross, Daniel R. 1992 Discovering Anthropology. Mountain View, CA: Mayfield Publishing. Groves, C. P. and V. Mazak 1975 An Approach to the Taxonomy of the Hominidae: Gracile Villafranchian Hominids to Africa. Casopis Pro Mineralogii 20: 225-247.

หนงั สอื อ้างอิง 272 Haviland, William A. 1999 Anthropology. Eight edition. Forth Worth, TX: Harcourt Brace College Publishers. Hawkes, Jacquetta 1993 The Atlas of Early Man. New York: St. Martin’s Press. Hester, Thomas R. 1997 Chronological Methods. In Field Methods in Archaeology. Seventh edition, edited by Thomas R. Hester, Harry J. Shafer, and Kenneth L. Feder, pp. 319- 344. Mountain View, California: Mayfield Publishing. Higham, Charles 2002 Early Cultures of Mainland Southeast Asia. Bangkok: River Books. Johanson, D. C., F. T. Masao, G. G. Eck, T. D. White, R. C. Walter, W. H. Kimbel, B. Asfaw, P. Manega, P. Ndessokia, and G. Suwa 1987 New Partial Skeleton of Homo habilis from Olduvai Gorge, Tanzania. Nature 327: 205-209. Jolly, Clifford J. and Fred Plog 1987 Physical Anthropology and Archaeology. Fourth edition. New York: McGraw- Hill, Inc. Jurmain, R., L. Kilgore, W. Trevathan, and H. Nelson 2004 Essentials of Physical Anthropology. Fifth edition. Belmont, California: Thomspn/Wadsworth. Keates, Susan G. 2001 The Lower Paleolithic of Thailand—The Evidence from Lampang. In Origine des Peuplements et Chronologie des Cultures Paleolithiques dans le Sud-Est Asiatique. Paris: Semenanjung. Kennedy, K. A. R. 1977 The Deep Skull of Niah. Asian Perspectives 20: 32-50. 1991 Is the Narmada Hominid an Indian Homo erectus? American Journal of Physical Anthropology 86: 475-496. Kennedy, K. A. R., S.U. Deraniyagal, W.J. Roertjen, J. Chiment, and T. Disotel 1987 Upper Pleistocene Fossil Hominids from Sri Lanka. American Journal of Physical Anthropology 72: 441-461. Klein, Richard G. 1999 The Human Career: Human Biological and Cultural Origins. Chicago: University of Chicago Press. 2000 Archaeology and the Evolution of Human Behavior. Evolutionary Anthropology 9(1): 17-36.

หนงั สอื อ้างอิง 273 2001 Fully Modern Humans. In Archaeology at the Millennium, edited by Gary M. Feinman and T. Douglas Price, pp. 109-135. New York: Plenum Press. 2003 Whiter the Neanderthals? Science 299: 1525-1527. 2005 Hominid Dispersals in the Old World. In The Human Past, edited by Chris Scarre, pp. 84-1123. London: Thames and Hudson. Klein, Richard G., and Blake Edgar 2002 The Dawn of Human Culture. New York: John Wiley & Sons. Klinowski, Margaret 1994 Brains, Behaviour and Intelligence in Cetaceans (Whales, Dolphins and Porpoises). In 11 Essays on Whales and Man, edited by , pp. . High North Publication. Krantz, Grover S. 1995 Process of Human Evolution. Second edition. Pullman, WA: Student Book Corporation. Krings, M., C. Capelli, F Tschentscher, H. Geisert, S. Meyer, A. von Haeseler, K. Grossschmidt, G. Possnert, M. Paunovic, and S. Paabo 2000 A View of Neanderthal Genetic Diversity. Nature Genetics 26: 144-146. Krings, M., A. Stone, R. W. Schmitz, H. Krainitzki, M. Stoneking, and S. Paabo 1997 Neanderthal DNA Sequences and the Origin of Modern Humans. Cell 90: 19-30. Kunzig, Robert 1997 Atapuerca: The Face of an Ancestral Child. Discover 18(12): 88-101. 1999 Learning to Love Neanderthals. Discover 20(8): 68-75. Larsen, Clark S., Robert M. Matter, and Daniel L. Gebo 1998 Human Origins: The Fossil Record. Third edition. Prospect Height, IL: Waveland Press. Leakey, L. S. B., P. V. Tobias, and J. R. Napier 1964 A New Species of the Genus Homo from Olduvai Gorge. Nature 4927: 7-9. Leakey M.G., F. Spoor, F. Brown, P.N. Gathogo, C. Kiarie, and L.N. Leakey 2001 New Hominin Genus from Eastern Africa Shows Diverse Middle Pliocene Lineages. Nature 410: 433-440. Lee, Sang-Hee, and Milford H. Wolpoff 2003 The Pattern of Evolution in Pleistocene Human Brain Size. Paleobiology 29(2): 186-196. Lekagul, Boonsong, and Jeffrey A. McNeely 1988 Mammals of Thailand. Bangkok: Darnsutha Press.

หนงั สอื อ้างอิง 274 Locke, Robert 1999 The First Humans? Discovering Archaeology July/August: 32-39. Lovejoy, Owen W. 1981 The Origin of Man. Science 211:341-350. 1984 The Natural Detective. Natural History 93(10): 24-28. Majid, Suraina 2003 Archaeology in Malaysia. Penang: Center for Archaeological Research Malaysia, University Sains Malaysia Martin, Robert 1992 Classification and Evolutionary Relationships. In The Cambridge Encyclopedia of Human Evolution, edited by Steve Jones, Robert martin, and David Pilbeam, pp. 17-23. New York: Cambridge University Press. McHenry, Henry M. and Katherine Coffing 2000 Australopithecus to Homo: Transformations in Body and Mind. Annual Review of Anthropology 29: 125-146. Morell, Virginia 1995 The Earliest Art Becomes Older—and More Common. Science 267(31): 1908- 1909. Morwood, M., R.P. Soejono, R.G. Roberts, T. Sutikna, K.E. Westaway, W.J. Rink, J.-X Zhao, G.D. van den Bergh, R.A. Due, M.W. Moore, M.I. Bird, L.K. Fifield 2004 Archaeology and Age of a New Hominin from Flores in Eastern Indonesia. Nature 431: 1055-1061. Mulvaney, J., and J. Kamminga 1999 Prehistory of Australia. New South Wales: Allen & Unwin Napier, John. R. 1993a The Evolution of the Hand. In The Human Evolution Source Book, edited by R. L. Ciochon and J. G. Fleagle, pp. 39-45. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. 1993b The Antiquity of Human Walking. In The Human Evolution Source Book, edited by R. L. Ciochon and J. G. Fleagle, pp. 46-56. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Nishida, Toshisada. and Mariko Hiraiwa-Hasegawa 1987 Chimpanzees and Bonobos: Cooperative Relationships among Males. In Primate Societies, edited by B. B. Smuts, D. L. Cheney, R. M. Seyfart, R. W. Wrangham, and T. T. Struhsaker. Chicago: University of Chicago Press. Oota, H., K. Kurosaki, Surin Pookajorn, T. Ishida, and S. Ueda 2001 Genetic Study of the Paleolithic and Neolithic Southeast Asians. Human Biology 73(2): 225-231.

หนงั สอื อ้างอิง 275 Pettitt, Paul 2005 The Rise of Modern Humans. In The Human Past, edited by Chris Scarre, pp. 124-173. London: Thames and Hudson. Phillipson, D. W. 1993 African Archaeology. Second edition. Cambridge: Cambridge University Press. Pickford, Martin, Brigitte Senut, Dominique Gommery, and Jacques Treil 2002 Bipedalism in Orrorin tigenensis Revealed by Its Femora. C. R. Palevol 1: 191-203 Poirier, Frank E. 1990 Understanding Human Evolution. Second edition. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. Pookajorn, Surin 1996 Human Activities and Environmental Changes during the Late Pleistocene to Middle Holocene in Southern Thailand and Southeast Asia. In Humans at the End of the Ice Age: The Archaeology of the Pleistocene-Holocene Transition, edited by L. G. Straus, B. V. Eriksen, J. M. Erlandson, and D. R. Yesner, pp.201-213. New York: Plenum Press. Pope, Geoffrey G. 1989 Bamboo and Human Evolution. Natural History 98: 49-56. 1995 The Influence of Climate and geography on the Biocultural Evolution of the far Eastern Hominids. In Paleoclimate and Evolution, with Emphasis on Human Origins, edited by E. S. Vrba, G. H. Denton, T. C. Partridge, and L. H. Burckle, pp. 493-506. New Haven: Yale University Press. Potts, Richard 2000 Acheulean. In Encyclopedia of Human Evolution and Prehistory, edited by E. Delson, I. Tattersall, J. A. Van Couvering, and A. S. Brooks, pp. 1-3. New York: Garland Publishing. Pureepatpong, Natthamon 2006 Recent Investigation of Early People (Late Pleistocene to Early Holocene) from Ban Rai and Tham Lod Rockshelter Sites, Pang Mapha District, Mae Hong Son Province, Northwestern Thailand. In Uncovering Southeast Asia’ Past, edited By Elisabeth A. Bacus, Ian C. Glover, and Vincent C. Pigott, pp. 38-45. Singapore: National University of Singapore Press. Relethford, John. H. 1995 Genetics and Modern Human Origins. Evolutionary Anthropology 4: 53-63. 1997 Fundamentals of Biological Anthropology, Second edition. Mountain View, CA: Mayfield Publishing. 2001 Summary of Human Evolution. http://www.oneonta.edu/academics/anthro/anth239/summary.html

หนงั สอื อ้างอิง 276 Ridley, Matt 1993 The Red Queen: Sex and the Evolution of Human Nature. New York: Penguin Books. Rightmire, G. Philip 1990 The Evolution of Homo Erectus: Comparative Anatomical Studies of an Extinct Human Species. Cambridge: Cambridge University Press. 1998 Human Evolution in the Middle Pleistocene: The Role of Homo heidelbergensis. Evolutionary Anthropology 6: 218-227. Rowley-Conwy, Peter 1993 Was There a Neanderthal Religion? In The First Humans: Human Origins and History to 10,000 BC, edited by G. Burenhult, pp. 70-73. Queensland: University of Queensland Press. Saidin, Mokhtar 2006 Bukit Bunuh, Lenggong, Malaysia: New Evidence of Late Pleistocene Culture in Malaysia and Southeast Asia. In Uncovering Southeast Asia’ Past, edited by Elisabeth A. Bacus, Ian C. Glover, and Vincent C. Pigott, pp. 60-64. Singapore: National University of Singapore Press. Sapolsky, Robert 1997 A Gene for Nothing. Discover October: 40-46. Senut, B., M. Pickford, D. Gommery, P. Mein, K. Cheboi, and Y. Coppens 2001 First Hominid from the Miocene (Lukeino Formation, Kenya). Comptes Rendus de l’Academie des Sciences Paris 332: 137-144. Schick, Kathy, and Nicholas Toth 2001 Paleoanthropology at the Millennium. In Archaeology at the Millennium: A Sourcebook, edited by Gary M. Feinman and T. Douglas Price, pp. 39-107. New York: Plenum Press. Schrenk, F., G. G. Bromage, C. G. Betzler, U. Ring, and Y. Juwayeyi 1993 Oldest Homo and Pliocene Biogeography of the Malawi Rift. Nature 365: 833- 836. Schwartz, Jeffrey H. and Ian Tattersall 2002 The Human Fossil Record, Volume One: Terminology and Craniodental Morphology of Genus Homo (Europe). New York: Wiley-Liss. Simons, Elwyn L. 1972 Primate Evolution: An Introduction to Man’s Places in Nature. New York: Macmillan. 1995 Egyptian Oligocene Primates: A Review. Yearbook of Physical Anthropology 38: 199-238.

หนงั สืออ้างอิง 277 Stanford, Craig B. 1998 The Social Behavior of Chimpanzees and Bonobos. Current Anthropology 39(4): 399-420. Stein, Philip L., and Bruce M. Rowe 1993 Physical Anthropology. Fifth edition. New York: McGraw-Hill. Stoneking, Mark 1993 DNA and Recent Human Evolution. Evolutionary Anthropology 2(2): 60-73. Storm, P. and A.J. Nelson 1995 The Many Faces of Wadjak Man. Archaeology in Oceania 27: 37-46. Stringer, C. and P. Andrews 1988 Genetic and Fossil Evidence for the Origin of Modern Humans. Science 239: 1263-1268. Stringer, C. and Clive Gamble 1993 In Search of Neanderthals: Solving the Puzzle of Human Origins. London: Thames and Hudson. Suzuki, H. and K. Hanihara (editors) 1982 The Minatogawa Man. Tokyo: University of Tokyo Press. Swisher, C. C., G. H. Curtis, T. Jacob, A.G. Getty, A. Suprijo, and Widiasmoro 1994 Age of the Earliest Known Hominids in Java, Indonesia. Science 263: 1118- 1121. Tattersall, Ian 2001 The Human Odyssey: Four Million Years of Human Evolution. San Jose: iUniverse.com, Inc. 2002 The Monkey in the Mirror: Essays on the Science of What Makes Us Human. San Diego: Harcourt. 2003 Once We Were Not Alone. Scientific American 13(2): 20-27. Theunissen, B. 1989 Eugene Dubois and the Ape-Man from Java. New York: Cluwer. Thieme, Hartmut 1997 Lower Paleolithic Hunting Spears from Germany. Nature 387: 173-176. Thomas, David H. 1999 Archaeology: Down to Earth. Second edition. Forth Worth, TX: Harcourt Brace. Thorne, Alan G., and Milford H. Wolpoff 2003 The Multiregional Evolution of Humans. Scientific American 13(2): 46-53.

หนงั สืออ้างอิง 278 Tiemel, Chen, Yang Quan, and Wu En 1994 Antiquity of Homo sapiens in China. Nature 368: 55-56. Tobias, Phillip V. 2001 The Pleistocene Dispersal of Humanity and Place of Thailand. ปาฐกถาสดุ แสง- วิเชียร พ.ศ. Ufgf. คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวทิ ยาลยั มหิดล Toth, N., K. D. Schick, E. S. Savage-Rumbaugh, R. A. Sevcik, and D. M. Rumbaugh 1993 Pan the Tool-Maker: Investigations into the Stone Tool-Making and Tool- Using Capabilities of a Bonobo (Pan paniscus). Journal of Archaeological Science 20: 81-91. Vignaud, Patrick and Others 2002 Geology and Palaeontology of the Upper Miocene Toros-Menalla Hominid Locality, Chad. Nature 418: 152-155. de Waal, Frans 1997 Bonobo: The Forgotten Ape. Berkeley: University of California Press. Walker, A., R. E. Leakey, J. M. Harris, and F.H. Brown 1986 2.5 Myr Australopithecus boisei from West of Lake Turkana, Kenya. Nature 322(6079): 517-522. Watkins, Trevor 2005 From Foragers to Complex Societies in Southwest Asia. In The Human Past, edited by Chris Scarre, pp. 200-233. London: Thames and Hudson. Weiss, Mark L., and Alan E. Mann 1981 Human Biology and Behavior: An Anthropological Perspective. Third edition. Boston: Little, Brown and Company. Wenke, Robert J. 1990 Patterns in Prehistory. Third edition. New York: Oxford University Press. Wheeler, 1991 The Influence of Bipedalism on the Energy and Water Budgets of Early Hominids. Journal of Human Evolution 21: 117-136. White, Randall 2000 The Dawn of Adornment. In Exploring the Past: Readings in Archaeology, edited by James M. Bayman and Miriam T. Stark, pp. 391-395. Durham, North Carolina: Carolina Academic Press.

หนงั สืออ้างอิง 279 White, T. D. 2003a Early Hominids - Diversity or Distortion? Science 299:1994-1997. 2003b Once Were Cannibals. Scientific American 13(2): 86-93. White, T.D., B. Asfaw, D. DeGusta, H. Gilbert, G. D. Richard, G. Suwa, and F. C. Howell 2003 Pleistocene Homo sapiens from Middle Awash, Ethiopia. Nature 423: 742- 747. White, T.D., G. Suwa, and B. Asfaw 1994 Australopithecus ramidus, a New Species of Early Hominid from Aramis, Ethiopia. Nature 371(6495): 306-312. Whittaker, John C. 1994 Flintknapping: Making and Understanding Stone Tools. Austin: University of Texas Press. Wisconsin Primate Research Center 2002 Pigmy Chimpanzee (Bonobo). Website: http://www.primate.wisc.edu/pin/factsheets/pan_paniscus.htm (accessed January 10, 2003) WoldeGabriel, Giday, and Others 1994 Ecological and Temporal Placement of Early Pliocene Hominids at Aramis, Ethiopia. Nature 371: 330-333. Wolpoff, Milford H. 1989 Multiregional Evolution: The Fossil Alternative to Eden. In The Human Rovolution: Behavioural and Biological Perspectives in the Origins of Modern Humans, edited by P. A. Mellars and C. Stringer, pp. 62-108. Edinburgh: Edinburgh University Press. 1999 Paleoanthropology, second edition. Boston: McGraw Hill. Wolpoff, Milford H. and Rachel Caspari 1997 Race and Human Evolution. New York: Simon and Schuster. Wolpoff, M. H., J. Hawks, D. W. Frayer, and K. Hunley 2001 Modern Human Ancestry at the Peripheries: A Test of the Replacement Theory. Science 291: 293-297. Wood, Bernard 1991 Koobi For a Research Project Volume 4: Hominid Cranial Remains. Oxford: Clarendon. 1992 Early Hominid Species and Speciation. Journal of Human Evolution 22: 351- 365. 2002 Hominid Revelations from Chad. Nature 418: 133-135.

หนงั สอื อ้างอิง 280 World Wildlife Funds 2002 Bonobo at a Glance. Website: http://www.panda.org/resources/publications/species/greatapes/glanceC.htm Wrangham, Richard, and Dale Peterson 1996 Demonic Males: Apes and the Origins of Human Violence. Boston: Mariner Books/Houghton Mifflin. Wu, X. 1992 The Origin and Dispersal of Anatomically Modern Humans in East and Southeast Asia. In The Evolution and Dispersal of Modern Humans in Asia, edited by T. Akazawa, K. Aoki, and T Kimura, pp. 373-378. Tokyo: Hokusen- sha. Wu, X., and Z. Zhang 1985 Homo sapiens Remains from Late Paleolithic and Neolithic China. In Paleoanthropology and Paleolithic Archaeology in the People’s Republic of China, edited by R. Wu and J.W. Olsen, pp. 107-133. London: Academic Press. Wynn, Thomas 1995 Handaxe Enigmas. World Archaeology 27: 10-24. Yamei, H., R. Potts, Y. Baoyin, G. Zhengtang, A. Deino, W. Wei, J. Clark, X. Guangmao, and H. Weiwen 2000 Mid-Pleistocene Acheulean-like Stone Technology of the Bose Basin, South China. Science 287: 1622-1626. Zimmer, Carl 1996 First Kill the Babies. Discover September: 73-78.