Ψηφιακό Λεύκωμα για το 1821 - Αρσάκειο Λύκειο Πατρών

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών κε ο γιος του Νικόλαος και ο Γιάννης (1805) αδέλφια του Νικηταρά. Ο Γιάννης θανατώθηκε βάναυσα από τους Τούρκους το 1816 μαζί με τον πατέρα του Σταματέλο στη Μονεμβασιά και αγιοκατατάχθηκε αργότερα από την Ορθόδοξη Εκκλησία ως \"Άγιος Ιωάννης ο Τουρκολέκας\". Το 1816, μετά τη σφαγή του πατέρα του από τους Τούρκους ο Νικηταράς ακολούθησε τον θείο του Κολοκοτρώνη στα Επτάνησα, όπου εντάχθηκε στα Ρωσικά τάγματα και μετέβη στην Ιταλία, για να πολεμήσει κατά του στρατού του Ναπολέοντα. Στη συνέχεια επέστρεψε στα Επτάνησα και υπηρέτησε τους Γάλλους, οι οποίοι στο μεταξύ τα είχαν καταλάβει με τη συνθήκη του Τίλσιτ. Ακολούθως υπηρέτησε στον Αγγλικό στρατό με το βαθμό του Πεντηκόνταρχου φέροντας το οικογενειακό του επώνυμο Τουρκολέκας. Στις 18 Οκτωβρίου 1818, ενώ βρισκόταν στην Καλαμάτα, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Ηλία Χρυσοσπάθη. Ο Νικηταράς δεν κρά- τησε το οικογενειακό επώνυμο Σταματέλος, αλλά το 1818 μετά τη μύησή του στη φιλική εταιρία, το υποκοριστικό Σταματελόπουλος. Το παρά- δειγμα του ακολούθησε και ο αδελφός του Νικόλας. Στον Ελληνικό λαό όμως έμεινε με το αγαπημένο του προσωνύμιο Νικηταράς, το οποίο υιοθέτησε ως επώνυμο ο γιός του Ιωάννης μετά το 1854. Ελληνική Επανάσταση Με την έκρηξη της Επανάστασης, πήρε μέρος στην πρώτη Μάχη που δόθηκε στο Βαλτέτσι της Αρκαδίας στις 24 Απριλίου του 1821 (είχε προηγηθεί μια συμπλοκή στο Λεβίδι). Μετέπειτα, στη Μάχη των Δολιανών, ο Νικηταράς που κρατούσε με 450 άντρες τα Άνω Δολιανά, κατάφερε να αποκρούσει χιλιάδες Τούρκους που επιτίθενται με πυροβο- λικό. Επειδή έπεσαν πολλοί Τούρκοι από το χέρι του εκείνη την ημέρα, οι άντρες του τον ονόμασαν Τουρκοφάγο. Διακρίθηκε και στις μάχες που ακολούθησαν, όπου συνεργάστηκε με το θείο του, κυρίως δε στην πο- λιορκία και την άλωση της Τριπολιτσάς, και σε άλλες μάχες στην Στερεά Ελλάδα. Ήταν ένας από τους σημαντικότερους αγωνιστές της Επανάστα- σης του 1821. Συντηρούσε δικό του σώμα ενόπλων με άνδρες που προ- έρχονταν από διάφορα μέρη της Ελλάδας. Συμμετείχε στην αντιμετώπιση του Δράμαλη στην Πελοπόννησο. Όταν οι Έλληνες κατέστρεψαν τη στρατιά του Δράμαλη στα στενά των Δερβενακίων, ο Νικηταράς μαζί με τους Δημήτριο Υψηλάντη και Παπαφλέσσα, είχε καταλάβει τη χαράδρα γύρω από τον Άγιο Σώστη, απ' όπου θα περνούσαν οι Τούρκοι, προκαλώντας τους μεγάλη καταστροφή. Κατά τη διάρκεια της μάχης μάλιστα έσπασε τρία σπαθιά και όταν έσπα- σε το τελευταίο, το χέρι του έπαθε αγκύλωση και χρειάστηκε γιατρός για να του ανοίξει το χέρι και να βγάλει το σπαθί. Καθώς ο Δράμαλης υπο- 51

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - χωρούσε προς το Άργος, ο Νικηταράς κατέλαβε την οχυρή θέση Αγιονόρι και σκότωσε πολλούς Τούρκους που προσπάθησαν να διαφύ- γουν μέσω αυτής. Συνετέλεσε στο να υποχωρήσει τελικά ο Δράμαλης, υφιστάμενος πανωλεθρία (26 - 28 Ιουλίου 1822). Ο Νικηταράς πήρε μέ- ρος σε πολλές ακόμη μάχες μέχρι που απελευθερώθηκε η χώρα. Στο κόμμα των Ναπαίων (Ρωσόφιλων) Επί Καποδίστρια και Όθωνα ανήκε στο Κόμμα των Ναπαίων (Ρωσόφιλων). Η Ελληνική Κυβέρνηση, φοβούμενη ότι το ρωσόφιλο Κόμμα επεδίωκε να αντικαταστήσει τον Βασιλιά Όθωνα με κάποιον Ρώσο Πρίγκιπα, συνέλαβε το Νικηταρά το 1839 και τον καταδίκασε, σε ενάμιση χρόνο φυλάκιση, την οποία εξέτισε στις φυλακές της Αίγινας. Ο Νικηταράς είχε εμπλακεί σε συνωμοσία εναντίον του Όθωνα, και είχε προδοθεί η δράση των συνωμοτών από πρώην μέλος. Στην δίκη που ακο- λούθησε δεν προσκομίστηκαν ενοχοποιητικά στοιχεία τα οποία θα μπο- ρούσαν να αποδείξουν έστω τη σύσταση \"μυστικής εταιρείας\" γι’ αυτό και αθωώθηκε. Όταν αποφυλακίστηκε ο Νικηταράς, η υγεία του ήταν εξασθενη- μένη από τα βασανιστήρια που υπέστη κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του. Έπασχε από ζάχαρο χωρίς να το γνωρίζει, με αποτέλεσμα να χάσει σε μεγάλο βαθμό την όρασή του. Του χορηγήθηκε \"άδεια επαιτείας\", στον χώρο όπου υπάρχει σήμερα ο ναός της Ευαγγελίστριας, κάθε Παρασκευή. Το 1843, όταν ο Βασιλιάς Όθωνας αναγκάστηκε να δώσει Σύνταγμα στην Ελλάδα του απονεμήθηκε ο βαθμός του υποστράτηγου μαζί με μία πενιχρή σύνταξη. Απεβίωσε στις 25 Σεπτεμβρίου 1849 σε ηλικία 62 ετών. Τελευταία του επιθυμία ήταν να ταφεί δίπλα από το Θείο του Θ. Κολοκοτρώνη στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. 52

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Εμπνεόμαστε από τον Νικηταρά Ο Νικηταράς χαρακτηρίζεται από τις πιο ηρωικές μορφές του ’21 και ξεχώριζε για την σεμνότητα του και την ανθρώπινη συ- μπόνια του καθώς όμως και για την ανδρεία του και τη σκληρή αγριάδα του προς τους τούρκους. Κατά την γνώμη μου πιστεύω πως αυτό ήταν και το μήνυμα που ήθελε να περάσει και στους αν- θρώπους του. Παρά την κακία που μπορεί να βγάζει ο καθένας, πάνω από όλα πρέπει να είσαι πάντοτε σεμνός και καλός μαζί τους ανεξαρτήτως αν θα κάνουν το ίδιο και για σένα. Μέσα από πολλές πηγές φαινόταν πάντα πόσο φιλόπατρις ήταν και πόσο πολύ αγα- πούσε την πατρίδα του και ήλπιζε ότι μια μέρα θα την δει ξανά μονιασμένη. Όπως και άλλοι στρατηγοί σαν αυτόν, δεν αναζητού- σε ποτέ μεγάλη ανταμοιβή για τα κατορθώματα του παρά μόνο να βοηθήσει στην απελευθέρωση των Ελλήνων. Κάθε πράξη του στηριζόταν μόνο στην ανιδιοτελή αγάπη για την πατρίδα του. Κρίμα που αυτός και πολλοί ακόμα στρατηγοί με το ίδιο σκεπτικό κατέληξαν φτωχοί και ζητιάνοι στον δρόμο. Νάσια Νταβλούρου Νάσια Νταβλούρου, μαθήτρια της Α΄ τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α2) & Θεόδωρος Κορδάς, μαθητής της Α΄ τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών Πηγές Σπαρτόραμα Μαργαρίτης Γ. , Ενάντια σε Φρούρια και Τείχη, Μια μικρή εισαγωγή για την Ελληνι- κή Επανάσταση. Εκδ. Διόπτρα. 2020. Wikipedia 53

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - 9. Παλαιών Πατρών Γερμανός Ο επίσκοπος Γερμανός κατά κόσμον Γεώργιος Γκόζιας γεννήθηκε ανήμε- ρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στις 25 Μαρτίου του 1771 στην πε- ριοχή της Δημητσάνας του νομού Αρκαδίας. Οι γονείς του ήταν ο Ιω- άννης και η Κανέλλα Γκόζια. Ο μη- τροπολίτης Γερμανός πέθανε στις 30 Μαΐου του 1826 στο Ναύπλιο χτυ- πημένος από εξανθηματικό τύφο που είχε καταστεί τότε ενδημικός στην περιοχή του Ναυπλίου. Βιογραφικά στοιχεία και η συμμετοχή του στην ελληνική επανάσταση Ο Γεώργιος Γκόζιας φοίτησε στην σχολή της Δημητσάνας, του Άργους και της Σμύρνης. Χειροτονήθηκε διάκονος το 1797 και πήρε το όνομα Γερμανός. Ο θείος του ήταν ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄, ο οποίος τον χειροτόνησε το 1806 σε μητροπολίτη της παλαιάς πόλης των Πατρών. Η συμμετοχή του στην προετοιμασία της επανάστασης ξεκινά το 1818, όταν μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία από τον φιλικό Αντώνιο Πελοπίδα. Η συμβολή του στην προετοιμασία της Επανάστασης ήταν πολύ σημαντική, καθώς βοήθησε στο να συγκεντρωθούν χρήματα για τις ανάγκες του αγώνα και επίσης δημιούργησε μία πολιτική οργάνωση με σκοπό να προετοιμαστούν όσο το δυνατό πιο γρήγορα για τον ξεσηκωμό. Ο μητροπολίτης Γερμανός ήταν ένα από τα πρόσωπα τα οποία παρευρε- θήκαν στις 30 Ιανουαρίου του 1821 στην μυστική συνέλευση της Βοστίτσας με θέμα την ημερομηνία έναρξης του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα. Σε αυτήν την συνέλευση συγκρούστηκε με τον Παπαφλέσσα καθώς πίστευε πως η χώρα δεν ήταν ακόμη έτοιμη για τον ξεσηκωμό. Στις αρχές της τρίτης εβδομάδας του Μαρτίου κατά την πολιορκία της πόλεως των Πατρών οι επαναστατημένοι Πατρινοί δεν ήταν καλά οπλισμένοι με αποτέλεσμα οι τούρκοι οι οποίοι ήταν κλεισμένοι στο κά- στρο της Πάτρας και το πολιορκούσαν, να κάνουν έξοδο και να αρχίζουν να πυρπολούν τα σπίτια αλλά και ολόκληρη την Πάτρα. Έτσι οι κουρα- σμένοι και δυσαρεστημένοι Έλληνες ζήτησαν με επιστολή που έστειλαν στον Παλαιών Πατρών Γερμανό την βοήθειά του. Έτσι τις επόμενες μέ- ρες ο μητροπολίτης Γερμανός, ο οποίος βρίσκονταν στα Καλάβρυτα προκειμένου να βοηθήσει να μην παραδοθεί η πόλη της Τριπολιτσάς στον τουρκικό ζυγό, μετέβη στην πόλη της Πάτρας και πιο συγκεκριμένα 54

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών στην πλατεία Αγίου Γεωργίου όπου ευλόγησε τους αγωνιστές, τα όπλα τους και τους αναπτέρωσε το ηθικό. Επίσης ο μητροπολίτης Γερμανός έχει μείνει στην ιστορία -χωρίς όμως να επιβεβαιώνουν οι πηγές την εγκυρότητα της ημερομηνίας- για την συμμετοχή του στην δοξολογία της 25ης Μαρτίου του 1821 στην ιερά μονή Αγίας Λαύρας στα Καλάβρυτα. Εκεί κατά την δοξολογία σήκωσε το λάβαρο της Αγίας Λαύρας και ευλόγησε τους αγωνιστές που είχαν συγκεντρωθεί και τα όπλα τους. Έργα τέχνης προς τιμήν του Παλαιών Πατρών Γερμανού Η συμβολή του Παλαιών Πατρών Γερμανού στην Επανάσταση ή- ταν πολύ σημαντική. Έτσι οι Έλληνες καλλιτέχνες, θέλοντας να τον τιμήσουν για όλα αυτά που έκανε και πριν και κατά την διάρκεια της Επανάστασης έχουν δημιουργήσει πολλούς πίνακες, στους οποίους απει- κονίζεται ο ίδιος ο μητροπολίτης ή κάποιο σημαντικό γεγονός στο οποίο συμμετείχε. Επίσης έχουν συνθέσει πολλά τραγούδια αλλά και ποιήματα που αναφέρουν τα κατορθώματα και την προσωπικότητα του. Τέλος έχουν στηθεί προς τιμήν του πολλά αγάλματα σε πολλές περιοχές της χώρας και ιδιαίτερα στις περιοχές που έδρασε ( Πάτρα- Καλάβρυτα- Ναύπλιο). ΠΙΝΑΚΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ: (Διονύσιος Τσόκος Ελαιογραφία) 55

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - (Θ. Βρυζάκης) ΑΓΑΛΜΑΤΑ: (Ψηλά Αλώνια Πάτρα) (Δημητσάνα) «Το Ελληνικόν Έθνος, αφ’ ού υπέκυψεν εις τον βάρβαρον και σκληρότα- τον ζυγόν της Οθωμανικής τυραννίας, υστερήθη όχι μόνον την ελευθερίαν του, αλλά και παν είδος μαθήσεως…και ήτον ενδεχόμενον να εκλείψη διό- λου από το Έθνος η Ελληνική γλώσσα, εάν δεν την διέσωζεν η Εκκλησία προς ήν οφείλεται και κατά τούτο ευγνωμοσύνη». Παλαιών Πατρών Γερμανός Αυτά τα λόγια του Παλαιών Πατρών Γερμανού, τα οποία έχουν μείνει στην ιστορία δείχνουν σε λίγες γραμμές όλα αυτά που στερήθηκαν οι Έλληνες κατά τα 400 χρόνια σκλαβιάς. Επίσης ο μητροπολίτης λέει ότι η Ελληνική γλώσσα δεν χάθηκε στα 400 χρόνια σκλαβιάς διότι η εκκλησία μεριμνούσε για αυτό. Δεν είναι λιγοστές οι φορές όπου σε πολλές μονές της χώρας υπήρχε και ένα κρυφό σχολειό, στο οποίο οι μοναχοί μάθαιναν στα μικρά παιδιά γράμματα. 56

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Εμπνεόμαστε από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό Κατά την γνώμη μου ο μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Γερμανός υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς αγωνιστές και πρωτεργάτες της Ελληνικής Επανάστασης. Η συμβολή και τα έργα του είναι τεράστια. Θα πρέπει να σκεφτούμε πως ο επίσκοπος Γερμανός από τα πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής του είχε ως όνειρο να δει την πατρίδα του ελεύθερη και αγωνίστηκε για αυτό αψηφώντας ακόμα και τον θάνατο. Όλοι μας πρέπει να έχουμε ως παράδειγμα αυτούς του ήρω- ες της ελευθερίας και να τους τιμούμε. Και ειδικότερα φέ- τος που η χώρα μας γιορτάζει και πανηγυρίζει την συμπλή- ρωση των 200 χρόνων από αυτό το θαυμαστό γεγονός . Ο καθένας μπορεί να συμβάλει στην ανάδειξη αλλά και στην αξιοποίηση αυτής της τεράστιας παρακαταθήκης που άφη- σαν οι πρόγονοί μας. Ας είναι αιωνία η μνήμη τους! Σπύρος Κάκκος, μαθητής της Α΄τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών Πηγές Καθημερινή Σαν Σήμερα Ελευθεροτυπία Ελλάδα 2021 Wikipedia In.gr Μηχανή του Χρόνου Τέταρτο Press Ιερά Μονή Παντοκράτορος 57

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - 10. Παναγιώτης Καρατζάς Ο Παναγιώτης Αναστασόπουλος ήταν Έλληνας οπλαρχηγός και πρωτεργάτης της επανάστασης στην Πάτρα το 1821. Γεννή- θηκε το 1776 στην Πάτρα και έχει μείνει γνωστός με το προσωνύμιο Καρατζάς, που στα τούρκικα σημαίνει το ζαρκάδι και ο μελαχρινός άνδρας. Τα χαρακτηριστικά που ξεχώριζαν πάνω του ήταν η πολεμική ανδρεία, το επαναστατικό πνεύμα που τον είχε κυριεύσει από μικρό, αλλά και το στρατιωτικό μυαλό που είχε. Εξαιτίας των προστριβών που υπήρχαν ανάμεσα στον Καρατζά και τους Οθωμανούς της Πάτρας οδηγήθηκε στην απόφαση να καταφύγει στη Ζάκυνθο τον Σεπτέμβριο του 1809 ασκώντας το επάγγελμα του υπο- δηματοποιού. Προκειμένου να βοηθήσει υπό καλύτερες προϋποθέσεις την πατρίδα του και ιδιαίτερα την Πάτρα κατατάχθηκε εθελοντικά στην Ελληνική Λεγεώνα της Γραμμής, η οποία είχε συστηθεί από τους Άγγλους στη Ζάκυνθο και υπηρετώντας εκεί για τρία χρόνια έφθασε μέ- χρι το αξίωμα του ανθυπολοχαγού. Το 1812 παραιτήθηκε από τη Λεγεώ- να και επέστρεψε στη Πάτρα το ίδιο έτος ασκώντας το παλιό του επάγ- γελμα. Η Πάτρα εξαρχής παραμέρισε αυτόν τον σημαντικό ήρωα και αυτό αποκορυφώθηκε με την ίδρυση του «Αχαϊκού Διευθυντηρίου» από τον Παλαιό Πατρών Γερμανό και από τους προύχοντες της Αχαΐας, οι οποίοι πήραν την εξουσία της περιοχής στα χέρια τους. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο Καρατζάς –χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία- είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία από τον Παπαφλέσσα. Υπό την αιγίδα του Παναγιώτη Καρατζά πραγματοποιήθηκε η πρώτη σημαντική οργανωμένη και συντονισμένη επαναστατική απελευθερωτική πράξη των Πατρινών. Το κίνημα αυτό δεν ήταν επιτυχημένο, αυτό όμως δεν οφειλόταν σε καμία περίπτωση στον ίδιο, αλλά στο γεγονός ότι δεν βοήθησε κανένας άλλος από αυτούς στους οποίους απευθύνθηκε για βο- ήθεια. Βεβαίως, ο Καρατζάς απέδειξε το στρατιωτικό του μυαλό και τις πολλές πολεμικές γνώσεις του στην σημαντική επαναστατική πράξη που στέφθηκε με επιτυχία, στην μάχη με τους Τούρκους στο Γηροκομείο της Πάτρας. Αυτή η πράξη ήταν η πρώτη τακτική μάχη που ναι μεν κίνησε τον θαυμασμό των Ελλήνων, αλλά προκάλεσε και την διχόνοια ανάμεσα στην οικογένεια των οπλαρχηγών Κουμιανωταίων και στον Καρατζά. Οι αδερφοί Κουμανιώτη πίστευαν ότι ο Καρατζάς σκότωσε τον αδερφό τους, με συνέπεια στις 4 Σεπτεμβρίου 1821 ένας από τους άνδρες των 58

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Κουμανιωταίων να σκοτώσει πισώπλατα τον αδικοχαμένο ήρωα στο μο- ναστήρι Ομπλού. Ο ποιητής και δάσκαλος του Γένους Τριαντάφυλλος Σπονδής χαρα- κτηρίζει τη δολοφονία του Καρατζά σε ένα ελεγείο του «φρικώδες απο- τέλεσμα του πάθους και του φθόνου». Μπορεί ο κόσμος να έχει παρα- γκωνίσει αυτόν τον σπουδαίο αγωνιστή του 1821, αλλά η λαϊκή μούσα όμως όχι. Για αυτό λόγο δημιούργησε το ακόλουθο τραγούδι με σχέση τη δολοφο- νία του: Τρεις περδικούλες κάθονταν στης Κούκουρης τη ράχη η μια τηράει τα πέλαγα κι άλλη κατά την Πάτρα κι η τρίτη η καλύτερη μοιρολογάει και λέει: Θε μου ο Καρατζάς τι γίνηκε, αυτός ο καπετάνιος; Μάιδε στην Πάτρα φαίνεται μάιδε στο Σαραβάλι Μας είπαν πως τον σκότωσαν μεσ’ στου Ομπλού την πόρτα. 59

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Εμπνεόμαστε από τον Παναγιώτη Καρατζά Ο Παναγιώτης Καρατζάς είναι αδικημένος από την ιστορία και όχι όσο θα έπρεπε τιμημένος από το κράτος και ιδιαίτερα από την αγαπημένη του πόλη, την Πάτρα, ενώ πα- ραμένει αγνοημένος και από τους νεοέλληνες. Βεβαίως, ο συγκεκριμένος ήρωας με τις πράξεις του εμπνέει όλους εμάς, σε μεγάλο βαθμό. Μέσα από τις πράξεις του μας δίνε- ται η ευκαιρία να αντιληφθούμε πως προσπαθώντας να επι- τύχεις αυτό που αγαπάς ανεξαρτήτως αν οι υπόλοιποι γύρω σου συμφωνούν ή όχι, εσύ είσαι υποχρεωμένος να συνεχί- σεις δυναμικά με σκοπό να πετύχεις τον στόχο σου ακόμα και αν χρειαστεί να φύγεις, να σε συκοφαντούν κ.α.. Ο Παναγιώτης Καρατζάς ήταν ένας άνθρωπος που αγαπού- σε την πατρίδα του και ήθελε οι επόμενες γενεές να είναι ελεύθερες από τον οθωμανικό ζυγό και όχι σκλαβωμένες. Αυτό είναι και η αιτία που ώθησε τον οπλαρχηγό να μην σταματήσει σε κανένα «εμπόδιο», αλλά να συνεχίσει δυνα- μικά. Η αλήθεια μαθαίνεται δύσκολα και καθυστερημένα, με αποτέλεσμα να πρέπει να παλέψουμε για αυτή συνεχώς. Οφείλουμε να παραδειγματιστούμε από το Παναγιώτη Καρατζά και να πράττουμε έχοντας πάντα ως πρότυπα αν- θρώπους που θυσιάστηκαν για τα όνειρά τους και για την πατρίδα! Βίκυ Σαράντη, μαθήτρια της Α΄τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α2) Πηγές Σαν Σήμερα Λεωνίδας Μαργαρίτης Το Κουτί της Πανδώρας 60

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών 11. Αλέξανδρος Υψηλάντης Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης γεννήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου του 1792 στην Κωσταντινούπολη μεγάλωσε στη Ρωσία και ήταν γιος της Ελισάβετ Βακαρέσκου και του Κωνσταντίνου Υψηλάντη, ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας και γόνου εύπορης και ισχυρής Φαναριώτικης οικογένειας με καταγωγή από την Τραπεζούντα, η οποία εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1655. Ο Υψηλάντης φυλακίστηκε από τους Αυστριακούς και ελευθερώθηκε στις 24 Νοεμβρίου του 1827 και λόγω της κλονισμένης του υγείας πέθανε μετά από 2 μήνες σχεδόν, στις 31 Ιανουαρίου του 1828,σε συνθήκες μεγάλης φτώχιας και μιζέριας στη Βιέννη. Η μεγάλη του επιθυμία ήταν η καρδιά του να βγει από το σώμα του και να σταλεί στην Ελλάδα, την οποία πραγματοποίησε ο Γεώργιος Λασσάνης και τώρα βρίσκεται στο Αμαλιείο Ορφανοτροφείο στην Αθήνα. Τα οστά του μεταφέρθηκαν τον Αύγουστο του 1964 (136 χρόνια μετά τον θάνατο του) στην εκκλησία των Αγίων Ταξιαρχών στο Πεδίον του Άρεως. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ήταν στρατηγός του τσαρικού στρατού και διακρίθηκε στους ναπολεόντειους πολέμους. Στη μάχη της Δρέσδης, τον Αύγουστο του 1813, έχασε το δεξί του χέρι, σε ηλικία μόλις 21 ετών. Η ανδρεία που επέδειξε σε πολλές μάχες εναντίον του Ναπολέοντα, είχε ως αποτέλεσμα μετά από εννέα χρόνια να καταφέρει να διακριθεί ως υπασπιστής του τσάρου Αλεξάνδρου Α΄ της Ρωσίας και να λάβει το βαθ- μό του υποστράτηγου, στα 25 του χρόνια. Τον Απρίλιο του 1820 σε ηλι- κία 25 ετών ανέλαβε τη γενική αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας κι ήταν ο πολιτικός αρχηγός της Επανάστασης. Διαποτισμένος από μεγάλη αγάπη για την πατρίδα, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διέθεσε την προσωπική και οικογενειακή του περιουσία για τη δημιουργία ελεύθερου ελληνικού κράτους. 61

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Με τη θυσία του ενσάρκωσε το όραμα της ελευθερίας των Ελλήνων και συνήγειρε τον πολιτισμένο κόσμο της Ευρώπης, υπέρ του υπόδουλου ελληνικού γένους. Στις 26-2-1821 στο ναό των Τριών Ιεραρχών τελέστηκε η δοξολογία και ο μητροπολίτης Βενιαμίν ευλόγησε σημαία με έμβλημα το σταυρό και παρέδωσε το ξίφος στον Υψηλάντη, κατά το βυζαντινό τυπικό. Το γεγονός μάλιστα αυτό επιβεβαιώνει ότι η επανάσταση του ’21 άρχισε νωρίτερα από τις 25 Μαρτίου. Αμέσως διε- νεργείται έρανος για τη συλλογή ενός εκατομμυρίου γροσίων και υπο- γράφεται σε κτίριο στο Κισινάου της Μολδαβίας η Διακήρυξη προς το Έθνος και η πρόσκληση εθελοντών. Απ’όλη την Ευρώπη καταφθάνουν στη Μολδαβία και συγκροτείται αμέσως ο Ιερός Λόχος, αποτελούμενος από 500 σπουδαστές. Η ορκωμοσία των ιερολοχιτών έγινε με τις φράσεις: «Ορκίζομαι να χύσω και αυτήν την υστέραν ρανίδα του αίματός μου υπέρ της θρησκείας και της πατρίδος μου. Να φονεύσω και αυτόν τον ίδιον τον αδελφόν αν τον εύρω προδότην της πατρίδος… Να μην παραιτήσω τα όπλα προτού να ίδω ελευθέραν την πατρίδα μου και εξολοθρευμένους τους εχθρούς της…». Τον Μάρτιο ο Υψηλάντης υψώνει τη σημαία στο Βουκουρέστι, και αντιμετωπίζει τον οθωμανικό στρατό στο Γαλάτσι, το Δραγατσάνι, τη Σλατίνα, το Σκουλένι και το Σέκο. Ο Ιερός λόχος του Υψηλάντη κατα- στράφηκε στη μάχη του Δραγατσανίου τον Ιούνιο του 1821 και οι στρα- τιώτες άρχισαν να λιποτακτούν. Οργισμένος ο Υψηλάντης εξέδωσε προ- κήρυξη στην οποία χαρακτήριζε τους λιποτάκτες ανάνδρους. «Τρέξατε εις τους Τούρκους, τους μόνους άξιους φίλους των φρονημάτων σας. Άνανδροι αγέλαι λαών». Ο ίδιος, με τα δύο αδέλφια του, υποχώρησε προς τα αυστριακά σύνορα και οι αυστριακοί για να τον παγιδεύσουν, τον εφοδίασαν με πλαστό διαβατήριο για να φύγει με το ψευδώνυμο Παλαιογενείδης. Τον συνέλαβαν, τον έκλεισαν στα ανθυγιεινά κελιά του μεσαιωνικού φρουρίου του Μουγκάτς, στο οποίο υπέστη τα πάνδεινα, αφού ήταν γνωστή η σκληρή «μετερνιχική» πολιτική απέναντι σε επανα- στάτες. Αποφυλακίστηκε με την παρέμβαση του Τσάρου, όμως η υγεία ήταν πολύ κλονισμένη. Δύο μήνες μετά πεθαίνει στην Βιέννη σε ηλικία 36 ετών. Δυστυχώς δεν πρόλαβε να έλθει στην ελεύθερη ελληνική γη. Έμα- θε όμως ότι ο Καποδίστριας αναλαμβάνει κυβερνήτης της ελεύθερης πλέον Ελλάδος και χαρούμενος φώναξε «Δόξα σοι ο Θεός» και άρχισε να απαγγέλει με τά μάτια ψηλά στον ουρανό το Πάτερ ημών. Δεν επρόφθα- σε να το τελειώσει, έγειρε το κεφάλι του και πέθανε ήσυχος και ευτυχι- σμένος, που έμαθε ότι η πατρίς είναι ελεύθερη μετά από 400 έτη σκληρό τουρκικό ζυγό. 62

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Έργα τέχνης προς τιμήν του: Το μνημείο του Αλέξανδρου Υψηλάντη στο Πεδίον του Άρεως, στο οποίο έχουν αποτεθεί και τα οστά του. Έργο του γλύπτη Λ. Δρόση (1869) σε σχέδιο του Χρ. Χάνσεν (1842). Προτομή του Αλέξανδρου Υψηλάντη στη Νέα Τραπεζούντα Πιερίας Η καρδιά του Αλέξανδρου Υψηλάντη Η σπάθη του 63

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - «Αν εγώ εγνώριζον ότι οι ομογενείς μου είχον ανάγκην από εμέ και εστοχάζοντο, ότι εδυνάμην να συντελέσω εις την ευδαιμονίαν των, σου λέγω εντίμως, ότι ήθελον μετά προθυμίας κάμω κάθε θυσίαν, ακόμη και την κατάστασίν μου, και τον εαυτόν μου θα εθυσίαζον υπέρ αυτών» Αλέξανδρος Υψηλάντης Εμπνεόμαστε από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης μας αποδεικνύει πως πάλευε για όσα πίστευε και άρα μάς διδάσκει πως πο- τέ δεν πρέπει να σταματάμε να παλεύουμε, γιατί και η ήττα μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να είναι μια νίκη. Η επιμονή και η αγωνιστικότητά του δίνουν κουράγιο και σε μας τους νεότερους να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε παρά τις δυσκολίες και τις απώ- λειες, γιατί εστί μόνο θα επιτύχουμε τους στόχους μας, με θυσίες και ελπίδα. Γιάννης Τσομαρίδης Σοφία Παπαδοπούλου, μαθήτρια της Α΄ τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α2) & Γιάννης Τσομαρίδης, μαθητής της Α΄ τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α2) Πηγές In.gr Εύξηνος Πόντος Άγιοι Ανάργυροι Wikipedia Ορθοδοξία News Agency 64

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Δ. Οι Φιλέλληνες 1. Λόρδος Βύρων–Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον–Λόρδος Μπάιρον Άγγλος ποιητής, ηγετική μορφή του ρομαντισμού και ένα από τους πιο ένθερμους φιλέλληνες που έδωσε την ζωή του για την ελευθερία της Ελλάδας. Ήταν ένας γενναίος άντρας, που ήρθε να πεθάνει για την Ελλάδα, επειδή αγαπούσε την ελευθερία. Βιογραφία Ο Λόρδος Βύρων γεννήθηκε στο Λονδίνο στις 22 Ιανουαρίου το 1788. Καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια. Υπήρξε από τους ση- μαντικότερους λυρικούς ποιητές των πρώτων δεκαετιών του 19ου αιώνα. H αριστοκρατική του καταγωγή δεν τον εμπόδισε να γίνει ένας από τους πλέον δυναμικούς φιλελεύθερους σε μια περίοδο όπου η απολυταρχία εδραιωνόταν ξανά στην ευρωπαϊκή Ήπειρο (Παλινόρθωση). Aπό το 1816 και έως το 1823 εγκαταστάθηκε σε αρκετές ιταλικές πόλεις. Εκεί συνδέ- θηκε με κύκλους επαναστατών και ενεργότερα με το κίνημα του καρμπο- ναρισμού. H καταστολή των καρμπονάρων στα 1823 τον υποχρέωσε να εγκαταλείψει την Ιταλική χερσόνησο. Tο ενδιαφέρον του τότε στράφηκε ενεργότερα προς την ελληνική υπόθεση. Όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση, ο Βύρων, που με το ποίη- μά του «Προφητεία του Δάντη» είχε καταδικάσει τα τυραννικά καθεστώ- τα και είχε εκφράσει τη συμπάθειά του για τους απελευθερωτικούς αγώ- νες των λαών, έδειξε αμέσως το ενδιαφέρον του. Το 1823 έγινε μέλος του «Φιλελληνικού Κομιτάτου», ενός συλλόγου από άγγλους φιλελευθέρους 65

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - και φιλέλληνες, που είχαν σκοπό να ενισχύσουν τους έλληνες επαναστά- τες. Στις 3 Αυγούστου 1823 έφθασε στο Αργοστόλι. Οι Έλληνες τότε ή- ταν διχασμένοι κι αυτό πίκραινε τον ευαίσθητο και φλογερό νέο. Περίμε- νε μήπως πάψουν οι διχόνοιες, αλλά του κάκου. Έχοντας διορισθεί αντι- πρόσωπος του «Φιλελληνικού Κομιτάτου», μοίρασε στους επαναστάτες τα εφόδια, που του έστειλαν από το Λονδίνο. Από δικά του χρήματα έ- στειλε στο Μαυροκορδάτο 4.000 λίρες για τη συντήρηση του στόλου. Στις 5 Ιανουαρίου 1824 έφθασε στο Μεσολόγγι, εκεί συνεργάσθη- κε με άλλους ξένους εθελοντές και με δικά του έξοδα οργάνωσε το στρα- τό και φρόντισε για την οχύρωση του Μεσολογγίου. Στις 25 Ιανουαρίου η κυβέρνηση τον αναγνώρισε αρχιστράτηγο. Οι κόποι του, όμως, για την οργάνωση του στρατού και για τη συμφιλίωση των οπλαρχηγών, καθώς και το κακό κλίμα, υπέσκαψαν την υγεία του. Στις 9 Απριλίου έπεσε στο κρεβάτι με δυνατό πυρετό. Παραμιλούσε διαρκώς, αλλά και τότε ακόμα παρακινούσε τους Έλληνες να συμφιλιωθούν, για να πετύχουν την απε- λευθέρωσή τους. Τα χαράματα της 19ης Απριλίου 1824, Δευτέρα του Πάσχα, άφησε την τελευταία του πνοή στο Μεσολόγγι, σε ηλικία 36 χρο- νών. Τα τελευταία του λόγια του ήταν για την Ελλάδα: «Της έδωσα τον καιρό, την υγεία μου, την περιουσία μου, και τώρα της δίνω τη ζωή μου. Τι μπορούσα να κάνω περισσότερο;» Έργα προς τιμήν του: 1. Διονύσιος Σολωμός, Eις τον Θάνατον του Λόρδου Μπάιρον (Ποίημα με 166 στροφές, εκ των οποίων παραθέτουμε 2 ενδεικτικά) Λευτεριά, γιὰ λίγο πάψε νὰ χτυπᾶς μὲ τὸ σπαθί. Τώρα σίμωσε καὶ κλάψε εἰς τοῦ Μπάιρον τὸ κορμί. […] Ἄκου, Μπάϋρον, πόσον θρῆνον κάνει, ἐνῶ σὲ χαιρετᾶ, ἡ πατρίδα τῶν Ἑλλήνων. Κλαῖγε, κλαῖγε, Ἐλευθεριά. 66

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών 2. Ανδρέας Κάλβος, Ωδή πρώτη [XI] Η Βρετανική Μούσα (26 στροφές, εκ των οποίων παραθέτουμε μία ενδεικτικά) Ὦ Βύρων· ὦ θεσπέσιον πνεῦμα τῶν Βρεττανίδων, τέκνον μουσῶν καὶ φίλε ἄμοιρε τῆς Ἑλλάδος καλλιστεφάνου. 3. Κωστής Παλαμάς, Μπάιρον (1824‒1924) (Ποίημα με 19 στροφές, εκ των οποίων παραθέτουμε τις 2 ενδεικτικά) Εκατό χρόνια πέρασαν. Δεν πέρασες. Μιλεί για σε η κλαγγή του χρυσαϊτού κι η αναπνοή των κρίνων. Στων Πιερίδων τους ναούς και θρόνοι και βωμοί για σένα, και στη μνήμη των Ελλήνων. […] Δεν ήρθες με του τραγουδιού σου τον ωραίο θυμό· ήρθες την ίδια σου ζωή στης ιερής θυσίας να φέρεις το βωμό, κι αν έζησες Διόνυσος, ξεψύχησες Μεσσίας. Το κύκνειο άσμα του Μπάιρον, το ποίημα που έγραψε λίγο πριν πεθάνει «Στην 36η επέτειο της γεννήσεώς μου» Αν θρηνείς χαμένα νιάτα γιατί θέλεις πια να ζεις; Της τιμής εδώ είν’ ο τάφος! Τρέξε αυτού να σκοτωθείς! Δεν σου μένει παρά να ‘βρεις ό,τι γύρευες παντού και να το ‘βρεις δεν μπορούσες: Μνήμ’ αντρός πολεμικού. 67

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Εμπνεόμαστε από τον Λόρδο Μπάιρον Ο Λόρδος Μπάιρον αν και λυρικός ποιητής ήταν ένας από τους ικανότερους πολεμιστές της Ελληνικής Επανάστασης κα- θώς, τα λόγια του αποτέλεσαν πηγή δύναμης και επιμονής για όλους όσους μάχονταν για την ελευθερία της πατρίδας. Η προ- σπάθειά του να συμφιλιώσει τις δύο φατρίες των Ελλήνων για το κοινό καλό αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για τους νέους καθώς, το μήνυμα που αφήνει να εννοηθεί είναι αδιαμφισβήτη- τα διαχρονικό. Σε μία δύσκολη κατάσταση όλοι να παραμένουν ενωμένοι και να μάχονται με πάθος για τα ιδανικά και τις αξίες τους και να μην αφήνουν τίποτα και κανέναν να τους πάρει μέ- σα από τα χέρια αυτό που δικαιωματικά τους ανήκει. Η ελευθε- ρία σε όλα τα επίπεδα είναι αναπόσπαστο δικαίωμα του ανθρώ- που και πρέπει ο καθένας να το υπερασπίζεται και ν’ αντιδρά όταν νιώθει ότι αυτό καταπατάται. Οι νέοι πρέπει να πάρουν την ζωή στα χέρια τους και να πάψουν να είναι παθητικοί δέ- κτες αποστασιοποιημένοι από αυτόν τον κόσμο. Πρέπει να εί- ναι ενεργοί πολίτες και να μένουν αλώβητοι από οποιαδήποτε προσπάθεια καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων τους. Η εσωτερική τους δύναμη ν’ ακτινοβολεί και ο λόγος τους ν’ ακούγεται δίχως να κατακρίνεται. Όλοι πρέπει να στηρίζουν αυτό που πρεσβεύουν και να κάνουν τα αδύνατα δυνατά για να βγει η αλήθεια τους στο φως. Το χρωστάμε άλλωστε σε όλους όσους πάλεψαν για την ελευθερία του έθνους μας και πήραν τα λόγια του Μπάιρον ως εφόδια για να συνεχίσουν των αγώνα που αποτελεί σημείο αναφοράς για τα ιδανικά και τις αξίες μας ως χώρα και ως άτομα. Λουκιανή Παπαζαφείρη, μαθήτρια της Α΄τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α2) Πηγές Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού Αντίβαρο Σαν Σήμερα 68

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών 2. Κάρολος Νόρμαν Ο Καρλ Φρίντριχ Λέμπερεχτ φον Νόρμαν- Έρενφελς, γεννήθηκε στη Στουτγκάρδη στις 14 Σεπτεμβρίου του 1784 και πέθανε στο Μεσολόγγι 15 Νοεμβρίου του 1822. Ο Κάρολος είχε αποκλειστεί τελείως από τη στρατιωτική του ζωή και έτσι του επετράπη να γυρίσει στη πατρίδα του το 1817. Παράλληλα είχε συνάψει γάμο με την Ελβετίδα Frida von Orelli με την οποία είχε δυο παιδιά και ζουσε στο πατρικό κτήμα Ehrenfels στο Metzingen. Εκεί τον πλησίασαν το 1821 παλιοί σύ- ντροφοι του από το στράτευμα αλλά και νεαροί Φιλέλληνες οι οποίοι του ζήτησαν να βοηθήσει την Ελληνική υπόθεση. Έτσι λοιπόν, τον έπεισαν καθώς του είπαν ότι το όνομά του θα έδινε νέο δυναμισμό στο ενδιαφέ- ρον για την Ελλάδα, ότι θα δελέαζε περισσότερους εθελοντές και ότι θα βοηθούσε να συγκεντρωθούν μεγαλύτερες χρηματικές εισφορές. Δέχτηκε λοιπόν να συμμετάσχει στην Επανάσταση, γιατί πίστευε στην ελληνική υπόθεση και είχε αφοσιωθεί στον σκοπό που υπηρετούσε το Φιλελληνικό κίνημα της εποχής του. Στις αρχές του 1822 ο Κάρολος μαζί με άλλους Φιλέλληνες, κατευθύνθηκε προς την Ελλάδα για να συμπαρασταθεί στους Έλληνες Επαναστάτες. Υπηρέτησε ως αρχηγός του επιτελείου του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου στην Μάχη του Πέτα [η οποία ήταν καταστροφική] στις 4 Ιουλίου 1822 και έζησε παρ’όλα τα τραύματα του στο Μεσολόγγι. Επιπρόσθετα, ο Γερμανός αξιωματικός Νόρμαν, τον Ιανουάριο του 1822 μετέβη στο Νεόκαστρο και στις 30 το ίδιου μηνός, το υπερασπίστηκε από την τουρκική επίθεση. Έτσι λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Κάρολος εμπνέει του σύγχρονους Έλληνες καθώς έδειξε την αγάπη του για την Ελλάδα και πολέμησε γι’ αυτή. Άντυ Μαρκοπούλου, μαθήτρια της Α΄ τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α1) Πηγές Wikipedia Εταιρεία για τον Ελληνισμό και Φιλελληνισμό Huffington Post 69

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - 3. Σαντόρε ντι Σανταρόζα Ο Ιταλός στρατιωτικός Κόμης Σαντόρε ντι Σανταρόζα ήταν σπου- δαίος φιλέλληνας και επαναστάτης, ο οποίος σκοτώθηκε στη Σφακτηρία κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Ο Σανταρόζα γεννήθηκε το 1783 στο Σαβιλιάνο του Πεδεμοντίου, στη Σαρδηνία. Ακολούθησε το στρατιωτικό επάγγελμα και έλαβε μέρος σχεδόν σε όλες τις μάχες κατά του Ναπολέοντα στην Ιταλία, έχοντας έντονα πατριωτικά και φιλελεύθερα αισθήματα. Μετά την κατάληψη του Πεδεμοντίου παραιτήθηκε από το στρατό. Επανήλθε, όμως, στο στρατό μετά την πτώση του Ναπολέοντα και έλαβε μέρος στην εκστρατεία της Γκρενόμπλ όπου υποκίνησε σε επανάσταση το Πεδεμόντιο κατά της Αυστριακής κατοχής. Εκεί ανέλαβε υπουργός των Στρατιωτικών της επαναστατικής κυβέρνησης. Αφού όμως η επανάσταση αυτή απέτυχε, κατέφυγε στη Γαλλία, στην συνέχεια στην Ελβετία και τέλος κατέληξε στο Λονδίνο. Έλληνες απεσταλμένοι του εκεί συγκροτημένου φιλελληνικού κομι- τάτου στο Λονδίνο, ζήτησαν από τον Σανταρόζα να συμμετάσχει στον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων. Αποδέχθηκε την πρόσκληση με ιδιαίτερο ενθουσιασμό, και έτσι έφτασε στο Ναύπλιο τον Δεκέμβριο του 1824. Από εκεί μετέβη στην Επίδαυρο, και έπειτα στην Αίγινα και την Αθήνα με σκοπό να επισκεφθεί διάφορα αρχαία μνημεία που θαύμαζε. (Πτώση της Σφακτηρίας) 70

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Ο Σανταρόζα ήταν θερμός φιλέλληνας και είχε μεγάλο θαυμασμό προς τον ελληνικό πολιτισμό. Προτού ο Σανταρόζα έλθει στην Ελλάδα, έγραψε στον Γάλλο φίλο του, φιλόσοφο Βικτόρ Κουζέν τα εξής: «Φίλε μου, την Ελλάδα, την πατρίδα του Σωκράτους, την αγαπώ με έρωτα, που έχει μέσα του κάτι το ιερό. Ο ελληνικός λαός, γενναίος, αγαθός, που έχει επιζήσει ύστερ’ από ολόκλη- ρους αιώνες δουλείας, είναι αδελφός του δικού μου λαού. Κοινές είναι οι τύχες της Ιταλίας και της Ελλάδας, και επειδή δεν μπορώ να κάνω τίποτε για την πατρίδα μου, οφείλω ν’ αφιε- ρώσω τα λίγα χρόνια της ακμής που μου μένουν…» Με το όνομα Ντερόσι ακολούθη- σε τον Γεώργιο Κουντουριώτη και τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο ως απλός αγωνιστής έλαβε μέρος στην εκστρα- τεία στην Πύλο. Στις 20 Απριλίου του 1825 κατάφερε να εισέλθει στο φρούριο Νεόκαστρο της Πύλου.. Στις 7 Μαΐου, ο Αναγνωσταράς, ο οποίος αγωνιζόταν στη Σφακτηρία, απέναντι από το Νεόκαστρο, ζήτησε βοήθεια και του στάλθηκαν ενισχύσεις, 100 περίπου αγωνιστές μεταξύ, τον οποίον ήταν και ο Ντερόσι.Την επόμενη ημέρα, ο Αιγύπτιος στρατηγός Ιμπραήμ Πασάς ξεκίνησε επίθεση κατά της Σφακτηρίας. Εκεί ο Ντερόσι, λίγο πριν την Πτώση της Σφακτηρίας, τραυματίσθηκε βαριά, αρνούμενος όμως να πα- ραδοθεί, φονεύθηκε από έναν Αιγύπτιο στρατιώτη τον φόνευσε. Στη συ- νέχεια πήρε από τα ρούχα του χρήματα και μία σφραγίδα, από την οποία και πληροφορήθηκε ένας φίλος του Σανταρόζα, που υπηρετούσε στον αι- γυπτιακό στόλο, για το τι είχε συμβεί, όπως έγραψε αργότερα στο ημερο- λόγιό του. Προς τιμή του ηρωικού φιλέλληνα Σανταρόζα, που έπεσε μαχόμε- νος για την ελευθερία της Ελλάδος, στην επέτειο 100 ετών του θανάτου του, τελέστηκε επίσημο μνημόσυνο στη Σφακτηρία, και ανεγέρθη εκεί μνημείο. Επίσης Ο Δήμος Αθηναίων έδωσε τιμητικά το όνομά του σε μία από τις οδούς της πόλης. Τέλος, και στη γενέτειρά του, Σαβιλιάνο, υψώ- θηκε μαρμάρινος ανδριάντας του και τιμάται ως εθνικός ήρωας. 71

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Εμπνεόμαστε από τον Σανταρόζα Ο Σανταρόζα άφησε το κοσμοπολίτικο Λονδίνο, ώστε να έρθει στην τότε ρημαγμένη Ελλάδα, με μοναδικό σκοπό να υπηρετήσει ως απλός στρατιώτης την Επανάσταση, χω- ρίς να προσβλέπει σε κανένα δικό του όφελος. Αυτό που τον οδήγησε στην χώρα μας ήταν οι φιλελεύθερες απόψεις του, ο θερμός φιλελληνισμός και η αγάπη του για το ελλη- νικό παρελθόν και τελικά κατέληξε να δώσει ακόμα και τη ζωή του για την ελευθερία της πατρίδας μας. «Όταν έπεσε, οι σύντροφοί του έχασαν έναν Έλληνα που πολέμησε σαν θεριό…» Κι εμείς οι σύγχρονοι Έλληνες πρέπει να τον τιμάμε και να εμπνεόμαστε από τη ζωή και το έργο του. Εριφύλη Μπιρμπίλη, μαθήτρια της Α΄ τάξης του Αρσακείου Λυκείου Πατρών (Α1) Πηγές: Μηχανή του Χρόνου News Beast Οδός Φιλελλήνων Time News 72

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Ενότητα 2η Το 1821 Μέσα από την Τέχνη Στόχος των εργασιών της ενότητας αυτής είναι να έλθουν οι μαθη- τές σε επαφή με διάφορες μορφές καλλιτεχνικής δημιουργίας που αντλούν τα θέματά τους από τον Αγώνα του 1821. Οι εργασίες των μα- θητών και των μαθητριών αναδεικνύουν έργα ζωγράφων και δημοτικά τραγούδια με θέμα το 1821. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Νικολίτσα Αναστασοπούλου, Φιλόλογος 1. ΖΩΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Οι εγκληματικές ενέργειες των Τούρκων απέναντι στους Έλληνες συγκίνησαν και κέρδισαν την αγάπη των περισσότερων ξένων λογοτε- χνών και ζωγράφων. Αυτός ήταν και ο κυρίως λόγος που Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες άρχισαν μέσα από τα έργα τους να αποτυπώνουν τον ηρωισμό των ελλήνων αγωνιστών. Επιπρόσθετα, δεν πρέπει να ξεχάσου- με ότι οι Έλληνες για τους ευρωπαίους θεωρούνται οι απόγονοι των αρ- χαίων Ελλήνων. Οι λογοτέχνες και ζωγράφοι ήταν στενά συνδεδεμένοι με την κλασική παράδοση. Ήταν φανερό πως η Αρχαία Ελλάδα τούς είχε γοητεύσει. Γι’ αυτό, μάλιστα, στα έργα τους υπάρχει η παρουσία της αρ- χαίας ελληνικής κληρονομιάς, την οποία υπερασπίζονται οι Έλληνες. Καταληκτικά, οι φιλέλληνες ευαισθητοποιήθηκαν, γιατί στη λέξη Ελλάδα ο πολιτισμός αναγνώριζε τις καταβολές του. Οι Έλληνες θεω- ρούνταν, με λίγα λόγια, οι πατέρες του πολιτισμού. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ : Με τη δράση τους, οι φιλέλληνες δεν παρακίνησαν μόνο την ευ- ρωπαϊκή κοινή γνώμη εκείνης της εποχής, αλλά οι δημιουργίες τους έ- χουν επίδραση και σήμερα. Αποτελούν σημεία αναγνώρισης και αναφο- ράς του αγώνα για την ελευθερία. Η ιστορική μας μνήμη, εξάλλου, βασί- ζεται στις εικόνες των φιλελλήνων, που κατάφεραν να απεικονίσουν την επαναστατημένη Ελλάδα. Για παράδειγμα, μέσα από τον πίνακα του Λουδοβίκου Λιπαρίνι, μπορούμε να βιώσουμε τον βαθύ πόνο και την προσπάθεια των Ελλήνων να υλοποιήσουν τον αγώνα προς την ελευθερί- 73

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - α. Ακόμη, έχουμε στα χέρια μας μια εικόνα πολλών από τα πρόσωπα που αποτελούν ορόσημα της ιστορίας. Λόγου χάρη, το πορτρέτο του Μακρυγιάννη από τον Κάρλ Κρατσάιζεν. ΠΙΝΑΚΕΣ: O Θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη O «Θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη» είναι ένα επίσης γνωστό έργο, του Ιταλού ζω- γράφου Λουντοβίκο Λιπαρίνι. Δικό του έρ- γο είναι και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός Υψώνει τη Σημαία Της Ανεξαρτησίας, όπως και ο Όρκος Του Λόρδου Βύρωνα. Προσωπογραφία του Κολοκοτρώνη Ένας Δανός, ο Adam Friedel, βρέθηκε στην επαναστατημένη Ελλάδα το 1821 και επί τρία χρόνια σχεδίαζε τις μορφές των Ελλήνων αγω- νιστών. Αν και είχε τον τίτλο του αντισυνταγ- ματάρχη, εν τούτοις δεν πολέμησε (δεν είναι εξακριβωμένο εάν όντως ήταν ευγενής), αλλά είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον Ιωάννη Μακρυγιάννη, ενώ θεωρείται πως ήταν έμπιστος του Δημήτριου Υψηλάντη. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, ήταν εκείνος που σχεδίασε τις πρώτες σφραγίδες του Ελληνικού Κράτους. Το 1824 εγκαταστάθηκε στην Αγγλία, όπου και κυκλοφόρησε σε λιθο- γραφίες 241 πορτρέτα αγωνιστών. Σουλιώτισσες Γυναίκες Ο Άρι Σέφερ και οι Ελληνίδες: Δύο πο- λύ εκφραστικούς πίνακες των γυναικών της Ελλάδος μας έδωσε ο Γαλλολλανδός ρομαντικός ζωγράφος Άρι Σέφερ (Ary Scheffer, 1795-1858). Πρόκειται για τους πίνακες “Σουλιώτισσες Γυναίκες” του 1827 και “Ελληνίδες εκλιπαρούν την Παναγία για βοήθεια” (1826). Το περιστατικό των Σουλιωτισσών ανα- φέρεται αρκετά πριν την επανάσταση και συγκεκριμένα το 1803 όταν ο Αλή Πασάς των Ιωαννίνων πολιορκούσε το Σούλι. 74

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Ο θάνατος του Λάμπρου Τζαβέλα Ζωγράφος καταγόμενος από οικογένεια καλλιτεχνών, ο Francesco deVivo έζη- σε στη Νάπολη κατά την εποχή της άν- θισης εκεί της ιστορικής ζωγραφικής και της επίδρασης που άσκησε σ’ αυ- τήν ο ζωγράφος ιστορικών σκηνών και καθηγητής στην Ακαδημία Καλών Τε- χνών της Νάπολης TommasodeVivo (1790 – 1884), πατέρας, ίσως, του Francesco, αφού η προσθήκη της λέξης figlio αυτό πιθανώς υποδηλώνει. Ελάχιστα Βιογραφικά στοιχεία του καλλιτέχνη είναι γνωστά. Πάντως, σύμφωνα με βιβλιογραφικές αναφορές, είναι βέβαιο ότι στο μέσο του 19ου αιώνα βρισκόταν στη Νάπολη, όπου και παρουσίασε το 1855 τον παραπάνω πίνακα. Η Ελλάς ευγνωμονούσα Είναι πίνακας του Έλληνα ζωγράφου Θεόδωρου Βρυζάκη, που φιλοτεχνήθηκε το έτος 1858. Ανήκει στην συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης. Πρόκει- ται για έργο με ιδιαίτερο συμβολισμό, αφού απει- κονίζει την Ελλάδα με τη μορφή νέας στεφανωμέ- νης γυναίκας, ενδεδυμένης αρχαιοπρεπώς, εν μέσω αγωνιστών της Επανάστασης του 1821, να έχει σπάσει τις αλυσίδες της σκλαβιάς από τα πόδια της. Προσωπογραφίες Ελλήνων αγωνιστών. Κρατσάιζεν Καρλ, ζωγράφος των αγωνι- στών του ’21 Bαυαρός αξιωματικός του πεζικού και ερασιτέχνης ζωγράφος, γεν- νήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 1794 στο Kαστελλάουμ του Παλατινάτου και πέθα- νε στο Μόναχο στις 27 Ιανουαρίου 1878. Τα περισσότερα έργα έγιναν με μολυβί και σε χαρτί μικρού μεγέθους. Επιστρέ- φοντας στη Γερμανία ο Κράτσαϊζεν λιθο- γράφησε τα σχέδιά του και τα κυκλοφό- ρησε, από το 1827 έως το 1831, σε επτά λευκώματα με το γενικό τίτλο (Προσωπογραφίες των διασημότερων Ελλήνων και Φιλελλήνων, μαζί με μερικές απόψεις και ενδυμασίες σχεδιασμένες εκ του φυσικού και δημο- σιευμένες από τον Καρλ Κράτσαϊζεν). Στο 4ο λεύκωμα είναι ο Γεώργιος Καραϊσκάκης (1828) στο 5ο Ανδρέας Μιαούλης (1829) στο 6ο Κωνστ/νος Κανάρης (1829) και στο 2ο Νικηταράς (1828). 75

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Ο φιλελληνισμός ήταν πολύ σημαντικός στον αγώνα των Ελλήνων. Η κινητοποίηση των ξένων υπέρ της Ελληνικής υπόθεσης βό- ηθησε στην ηθική δικαίωση και ψυχολογική ενίσχυση των Ελλήνων επαναστατών και του αγώνα τους. Όσον αφορά τις κυβερνήσεις φαίνεται να έμειναν ανεπηρέαστες στις αποφάσεις τους από όλη αυτήν την κίνη- ση. Οι ενδοευρωπαϊκοί ανταγωνισμοί και συσχετισμοί των δυνάμεων κα- θώς και η επιθυμία τους να κλείσει ένα πεδίο αναταραχής στην ανατολι- κή Μεσόγειο καθόρισε την πολιτική τους απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση. Ο φιλελληνισμός του Αγώνα τερματίζει για διάφορους λόγους: α) η δημιουργία του Ελληνικού κράτους που είναι το επιστέγασμα των Ελληνικών προσπαθειών β) η σύγκρισή του με το ευρωπαϊκό πολιτισμικό επίπεδο προκαλεί την απογοήτευση γ) ο κλασικισμός γνωρίζει μια κάμψη και περιορίζεται σε επιστημονικό επίπεδο δ) οι δημοκρατικοί και φιλελεύθεροι κύκλοι της Ευρώπης αναζητούν εκτός αρχαίων ελληνικών προτύπων τα μέσα έκφρασής τους. ε) αναδύεται η αμφισβήτηση της αρχαιοελληνικής καταγωγής των Νεοελλήνων από τον Γιάκομπ Φίλιπ Φαλμεράυερ. Πηγές Λογοτέχνες της επανάστασης του 1821 Η Επανάσταση του 1821 στην Ελληνική ζωγραφική Τέχνη και επανάσταση,. Οι ξένοι ζωγράφοι Φιλέλληνες ζωγράφοι Η σφαγή τησ Χίου Ο θάνατος του Λάμπρου Τζαβέλα Η Ελλάς ευγνωμονούσα Το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη Επιμέλεια: Άννα Περδίκη & Ελισάβετ-Γεωργία Μαρούδα 76

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών 2. ΤΟ 1821 ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΉ ΚΑΙ ΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΨΥΧΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Ήρωας είναι, αυτός που της ζωής του το χώμα, αξίζει να γίνει χρώμα Ο πνευματικός κόσμος της Ευρώπης είχε διαποτίσει τους λαούς με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό που διδάσκονταν στα Πανεπιστήμια και επέφερε μια γενική και ισχυρή διάθεση συμπαράστασης στους εξεγερμέ- νους Έλληνες. Οι άνθρωποι της τέχνης, κυρίως μέσα από την ζωγραφική και την ποίηση, ενίσχυαν το φιλελληνικό πνεύμα. Οι περιηγητές και οι καλλιτέχνες που ταξίδευαν εκείνη την εποχή στην Ελλάδα γοητεύτηκαν από τη γη που κάποτε δοξάστηκε από τους αρχαίους συγγραφείς, ποιη- τές, φιλοσόφους και που γέννησε τη δημοκρατία, τις τέχνες και τις επι- στήμες. Με το ξέσπασμα λοιπόν της επα- νάστασης το 1821 πολλοί φοιτητές, ποι- ητές, στρατιωτικοί, ιδεολόγοι, τρέχουν να υπερασπιστούν τους Έλληνες. Από πάντα, πολλοί ζωγράφοι και γενικότερα καλλιτέχνες παραλάμβαναν συστηματι- κά την έμπνευσή τους από την αρχαία Ελλάδα, την ιστορία και τη μυθολογία της. Είναι φανερό ότι η χώρα μας τους εμπνέει. Όμως με τις πρώτες μάχες του 1821, ο Λεωνίδας, η Μέδουσα, ο Αχιλ- λέας, δίνουν τη θέση τους στους σύγ- Καρλ Κράτσαϊζεν: χρονους Έλληνες και στην επικαιρότητα Γεώργιος Καραϊσκάκης που τρέχει. Κύριο λόγο έπαιξε και η πα- ρουσία του φημισμένου Άγγλου ποιητή Λόρδου Βύρωνα που κατάφερε να στρέψει ακόμα περισσότερα βλέμματα στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα η οποία προσπαθούσε να βρει τον δρόμο της προς την ελευθερία. Ο Βύρωνας περιοδεύει στην Ελλάδα μεταξύ 1809 και 1811 και επιστρέ- φοντας στην πατρίδα του προκαλεί το αυξημένο ενδιαφέρον των ευρω- παίων για την Ελλάδα που δεν είναι μια ερειπωμένη χώρα αλλά μια χώρα με ζωή, ανθρώπους και ζωντανά τοπία. Κι όταν αυτή η γη βράζει, τότε όλα αρχίζουν να αλλάζουν. Στην πρώτη περίοδο της ελληνικής τέχνης μετά τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας δεσπόζουν η ιστορική ζωγραφική και η προσωπογραφία. 77

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Ο ηρωισμός, η αυτοθυσία και η γενναιότητα των Αγωνιστών του ΄21 προβάλλονται ως ηθικό πρότυπο και ως μαρτυρία της αδιάλειπτης ιστορικής συνέχειας του ελληνισμού. Η ιστορική ζωγραφική του 19ου αιώνα στην Ελλάδα αφοσιώνεται στην απομνημόνευση του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Βρισκόμαστε στην εποχή του Ρομαντισμού και λίγο πριν αναδυθεί η εποχή του Εμπρεσιονι- σμού. Επομένως αυτό είναι και το αισθητικό στίγμα και η μορφή που παίρνει το περιεχόμενο των θεμάτων είναι τα περιστατικά της Επανάστασης. Στη ζωγραφική ιστορικών γεγονότων τα έργα είναι μνημειακά, με- γάλων διαστάσεων, οι συνθέσεις σκηνοθετημένες, το ύφος τελετουργικό στο στυλ του ακαδημαϊκού ρομαντισμού. Ταυτόχρονα, το φιλελληνικό ρεύμα, το οποίο μέσα στο κλίμα του ρομαντισμού που επικρατεί στην Ευρώπη και επηρεασμένο από τους αγώνες της μικρής σκλαβωμένης Ελλάδας, συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας ειδυλλιακής ηθογραφίας. Αργό- τερα, το νέο κράτος σπεύδει να ιδρύσει “Σχολείο των Τεχνών”, το 1836, αναγνωρίζοντας τη θεσμική σημασία της τέχνης και τον ιδεολογικό ρόλο που μπορεί να παίξει στη διαμόρφωση της εθνικής συνείδησης. Εκτός από τον διάσημο Ντελακρου- ά, κι άλλοι φιλέλληνες καλλιτέχνες, όπως ο Καρλ Κράτσαϊζεν, ζωγραφίζουν “στο πεδί- ο” τα πορτρέτα μορφών της Επανάστασης και Φιλελλήνων που συναντούν στα στρα- τόπεδα και στις Εθνοσυνελεύσεις. Επι- στρέφοντας στις χώρες τους, συχνά τα εκ- δίδουν σε λευκώματα, τα οποία γίνονται ανάρπαστα, μια πρώιμη μορφή πολεμικής ανταπόκρισης με έντονο το ρομαντικό στοιχείο. Οι Έλληνες προσωπογράφοι, ό- πως είναι ο Τσόκος, ο Προσαλέντης και ο Λεμπέσης, για τα πορτρέτα των Αγωνι- στών, συχνά βασίζονται σ΄ αυτά τα αρχικά Πίτερ Φον Ες: Μπουμπουλίνα σκίτσα των φιλελλήνων. Ακόμα και στο πεντοχίλιαρο του 1984 η πασίγνωστη μορφή του Κολοκοτρώνη βασίστη- κε σε σχέδιο του Κράτσαϊζεν. Ο Λουδοβίκος Ά, πατέρας του Όθωνα που αργότερα θα γινόταν ο βασι- λιάς της Ελλάδας, με το ξεκίνημα της Επανάστασης στέλνει στην Ελλάδα τον Βαυαρό ζωγράφο Πίτερ φον Ες να απεικονίσει τον αγώνα. Ήταν κάτι σαν πολεμικός ανταποκριτής. Η θεματογραφία του Ελληνικού αγώ- να γενικά στους Ευρωπαίους καλλιτέχνες ήταν συνδυασμός θρησκευτι- κού και ηρωικού στοιχείου, κλασικού και ανατολίτικου. Το θέμα έγινε 78

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών πολύ οικείο στην Ευρώπη που με αυτό εξέφραζαν και την διαμαρτυρία τους στις δικές τους κυβερνήσεις. Ήταν πολλοί οι ξένοι ζωγράφοι που αποτύπωσαν αυτήν την Ελλάδα, τους ανθρώπους της, τους πρωταγωνιστές στο πεδίο της μάχης, τις ίδιες και τις μάχες που συγκλόνισαν. Τα τοπία που δοξάστηκαν, κοκκίνισαν από το αίμα. Θεόδωρος Βρυζάκης Τα έργα του Βρυζάκη θεωρούνται ως τα κατεξοχήν δείγματα των Ελλήνων ρομαντικών ζωγράφων του 19ου αιώνα, οι περισσότεροι από τους οποίους σπούδασαν στη Γερμανία και δημιούργησαν τη λεγόμενη «Σχολή του Μονάχου». Οι ελαιογραφίες του - όλες σχε- δόν με θέματα ελληνικά - χαρα- κτηρίζονται από το ύφος των Δυτικοευρωπαίων ρομαντικών ζωγράφων του 19ου αιώνα. Στον 20ό αιώνα η αντίδραση κατά του ρομαντισμού οδήγησε πολλούς επικριτές του συγκε- κριμένου ρεύματος να καταγ- γείλουν το ύφος του ως «πο- μπώδες», όμως μια εξίσου με- γάλη μερίδα το αξιολογεί θετικά ως «πληθωρικό». Στην εποχή τους, τα έργα του Βρυζάκη εί- χαν μεγάλη ζήτηση ως ζωντανές και πιστές αναπαραστάσεις της ελληνικής ιστορίας. Μερικά μά- Η Έξοδος του Μεσολογγίου, 1855, λιστα από αυτά τα έργα έγιναν Θ. Π. Βρυζάκης, λάδι σε μουσαμά από νωρίς ευρύτερα γνωστά στο κοινό χάρη στις λιθογραφίες και άλλου είδους αναπαραγωγές. Στους πίνακές του, το ενδιαφέρον του ζωγράφου επικεντρώνεται στην ενδυμασία των ατόμων και το στήσιμο της σκηνής γύρω από αυτά. Ωστόσο, αυτή η όμορφη θεατρικότητα των έργων του έχει ως αποτέλε- σμα να διακρίνεται με δυσκολία κάποιο αίσθημα στα πρόσωπα που απει- κονίζει. Οι κριτικοί τον επέκριναν επίσης για το γεγονός ότι φαινόταν να προσεγγίζει τα θέματά του με την ματιά ενός ξένου, όμως — χωρίς καμία αμφιβολία — ο Βρυζάκης είναι ένας από τους κύριους θεμελιωτές της νεότερης (μεταβυζαντινής) ελληνικής ζωγραφικής και συγκαταλέγεται στους κορυφαίους Έλληνες ζωγράφους του 19ου αιώνα. 79

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Το 1982, όταν το Μέγαρο Μαξίμου ορίστηκε ως έδρα του πρωθυπουργι- κού γραφείου, ο Ανδρέας Παπανδρέου τοποθέτησε στον τοίχο πίσω α- κριβώς από την πολυθρόνα του πρωθυπουργού ένα έργο του Βρυζάκη, τον πίνακα «Η Ελλάς Ευγνωμονούσα» Άλλοι γνωστοί του πίνακες είναι οι εξής: Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογών Η υποδοχή του λόρδου Βύρωνα την σημαίαν της Επαναστάσεως, στο Μεσολόγγι, 1861, 1865, Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη Ευγένιος Ντελακρουά Ο Ευγένιος Ντελακρουά ήταν μεγάλος Γάλλος ρομαντικός ζωγρά- φος του 19ου αιώνα, που επηρέασε την ζωγραφική συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του ιμπρεσιονισμού. Εμπνεύστηκε από ιστορικά γεγονότα όπως η Ελληνική και η Γαλλική Επανάσταση. Τα έργα του αποτέλεσαν σημαντικό ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση. “Η Σφαγή της Χίου” ξυπνά με το τρομερό τοπίο του τη θλίψη για έναν τόπο που καταστρεφό- ταν, που σφαζόταν δίχως λογική από τον ισχυρό δυνάστη. Ο πίνα- κας αυτός απεικονίζει άρρω- στους, ετοιμοθάνατους ανθρώ- πους που σε λίγο θα σφαγιαστούν από τους Οθωμανούς. Η αποτύ- πωση όμως τέτοιων παθών έλαβε Η σφαγή της Χίου μικτές αντιδράσεις, καθώς το 1824 Ευγένιος Ντελακρουά, κοινό ήταν συνηθισμένο σε πίνα- κες με δοξαστικά θέματα αντί για καταστροφές. Και δεν ήταν πια φαντα- 80

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών σία κάποιου ζωγράφου όλα αυτά ή μόνο στίχοι κάποιου ποιητή αλλά η απτή, σκληρή πραγματικότητα που έγραφε τη δική της ιστορία. Η Ελλά- δα καιγόταν. Κι όταν ο πίνακάς του παρουσιάζεται το 1824 σε έκθεση, καθηλώνει τη φιλότεχνη, και όχι μόνο, δυτική Ευρώπη. Ο δεύτερος πίνακας που δημιούργησε για την ελληνική επανάσταση είχε ως θέμα την πολιορκία του Μεσολογγίου το 1825. «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» 1826, Ευγένιος Ντελακρουά. Ο πίνακας ολοκληρώθηκε έναν χρόνο μετά, αποτυπώνοντας την ιστορία πολύ γρηγορότερα από ό,τι είχε συνηθίσει η ανθρωπότητα. Η παλέτα του μετριάστηκε για να ταιριάξει με την αλληγορία της Ελλάδας στα ερείπια του Μεσολογγίου, όπου η χώρα μεταμορφώνεται σε μία γυ- ναίκα με το στήθος γυμνό και τα χεριά τεταμένα σε ένδειξη παράκλησης μπροστά από τη μακάβρια σκηνή των Ελλήνων που διαλέγουν το θάνατο και την καταστροφή της πόλης τους έναντι της παράδοσης στους Τούρκους και της τυραννίας. Η συγκεκριμένη σκηνή αποτίνει φόρο τιμής και σε έναν ποιητή που ο Ντελακρουά θαύμαζε πολύ, τον λόρδο Βύρων, ο οποίος απεβίωσε στο πλευρό του ελληνικού μετώπου στην ίδια πόλη. Διαβάστε όλο το άρθρο: ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Οι πίνακες του Ντελακρουά για την επανάσταση. 81

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Και άλλοι γνωστοί πίνακες του 1821 που σίγουρα δεν μένουν αξέχαστοι στο μυαλό… Ο περίφημος πίνακας του Εμίλ ντε Νικόλαος Γύζης: Λανσάκ: Η αυτοθυσία της μάνας Το κρυφό σχολειό. Μπορεί να μην είχαν σπαθί για να πολεμήσουν μαζί με τους επα- ναστάτες του ’21 αλλά τα πινέλα τους αξίζουν όσο και τα σπαθιά. Δεν πολέμησαν δίπλα από τους περίφημους ήρωες αλλά και οι δικές τους μά- χες ήταν εξίσου δύσκολες και εν τέλει νικηφόρες. Κατάφεραν μέσα από την τέχνη να περάσουν τα μηνύματα που ήθελαν και να ευαισθητοποιή- σουν τον υπόλοιπο κόσμο για τα γεγονότα αυτά. Δεν χρωστάμε την ζωή μας μόνο στους πολεμιστές με τα τσαρούχια και την φουστανέλα αλλά και σε αυτούς με τον καμβά και τα πινέλα. Πηγές Η επανάσταση των ξένων ζωγράφων: όταν οι Ευρωπαίοι μας αγαπούσαν... - Elniplex Η Επανάσταση του 1821 μέσα από τη Ζωγραφική των Φιλελλήνων (του Γεώργιου Κακή Κωνσταντινάτου) – ΗΧΏ Φλώρινας (echoflorina.gr) ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΖΩΗ: Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (texni-zoi.blogspot.com) Το 1821 μέσα από 34 έργα τέχνης | Το 1821 μέσα από 34 έργα τέχνης | Σαν Σήμερα | PLUS | Θέματα | LiFO Θεόδωρος Βρυζάκης - Βικιπαίδεια (wikipedia.org) Ευγένιος Ντελακρουά: Ο καλλιτέχνης της ελληνικής επανάστασης | CultureNow.gr Επιμέλεια: Νάσια Νταβλούρου, μαθήτρια της Α΄ Λυκείου 82

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών 3. 1821: ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ Το δημοτικό τραγούδι είναι μια μορφή λαϊκής παραγωγής, δηλαδή εί- ναι πάντα “αναμειγμένο” με τη μουσική και συχνά με τον χορό. Είναι γε- γονός πως η περίοδος του 1821 ήταν μια εποχή ακμής του δημοτικού τραγουδιού αφού δημιουργήθηκαν περίπου 400 διαφορετικά είδη. Σε αυ- τά καταγράφονταν κι απεικονίζονταν οι ενέργειες των κλεφτών στις πα- ραμονές της Επανάστασης, αλλά ξεσήκωναν και τροφοδοτούσαν την ψυ- χή, ώστε να επαναστατήσει. Τα δημοτικά τραγούδια έχουν μια μεγάλη ποικιλία θεμάτων. Κάποια από αυτά αφορούν εκδηλώσεις της ζωής αλλά είναι ιστορικά στα οποία αναλύονται ιστορικά γεγονότα σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους, όπως τα κλέφτικα και τα ακριτικά. Πολλά ιστορικά τραγούδια δημιουρ- γήθηκαν κατά την περίοδο του 1821. Τέλος έχουμε τις παράλογες που α- φορούν ιστορίες και περιπέτειες της ζωής με μια έντονη δόση υπερβολής. Ο στόχος των δημοτικών τραγουδιών είναι να μεταφέρουν κυρίως ι- στορικά γεγονότα, να προβάλλουν τη ζωή που επικρατούσε σε διαφορε- τικές χρονικές περιόδους με έναν δικό τους τρόπο. Είναι ένα μέσο έκ- φρασης των συναισθημάτων και των απόψεων κάθε ατόμου. «Η προφο- ρική ιστορία περνά μέσα από τα δημοτικά τραγούδια, καθώς έχουν το χαρακτηριστικό της παρότρυνσης. Δεν έδιναν μόνο το θάρρος και την ελπίδα, αλλά απέπνεαν τη σιγουριά ότι μπορούσαν να επαναστατήσουν. Μοναδικός τους στόχος ήταν να θρέψουν την ελπίδα και να τονώσουν το εθνικό αίσθημα για την επανάσταση και την απελευθέρωση», λέει η κ. Μαντουβάλου Το 1821 παράχθηκαν αρκετά δημοτικά τραγούδια και κυρίως ιστορικά, κλέφτικα. Οι παραγωγοί αυτών είναι κυρίως ανώνυμοι αλλά υπάρχουν και άλλοι αρκετά γνωστοί όπως ο Κολοκοτρώνης και ο Μακρυγιάννης, Παπασιδέρης, ο Βασίλης Κολοβός, Χρήστος Σερέτης και πολλοί ακόμα. Κάποια από τα πιο γνωστά δημοτικά τραγούδια που δημιουργήθηκαν το 1821 είναι: ΣΑΝ ΠΑΣ ΠΟΥΛΙ ΜΟΥ ΣΤΟ ΜΩΡΙΑ (Παπασιδέρης) Το προεπαναστατικό τραγούδι αυτό λοιπόν, το οποίο άλλαξε μετά την Επανάσταση του ’21 και πήρε τη μορφή που είναι ευρύτερα γνωστή, ταιριασμένο στο Μωρηά και στην Άγια Λαύρα, με κύριο πρό- σωπο τον Κατσαντώνη, αναφέρεται σε ένα πραγματικό γεγονός, τη Φραγκιά (Λευκάδα) και την Αγία Μαύρα στη Λευκάδα. 83

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - ΤΗΣ ΔΕΣΠΩ ΜΠΟΤΣΗ Αυτό το δημοτικό τραγούδι παρουσιάζει ένα πραγματικό επεισόδιο από τους αγώνες των Σουλιωτών εναντίον του Αλή Πασά των Ιωαννίνων στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα. ΛΑΜΠΟΥΝ ΤΑ ΧΙΟΝΙΑ ΣΤΑ ΒΟΥΝΑ (Νίκος Δέλης) Το παρακάτω κλέφτικο δημοτικό τραγούδι αναφέρεται ειδικότερα στα γεγονότα του 1806, όταν ο σουλτάνος εξέδωσε φιρμάνι για την εξό- ντωση των κλεφτών της Πελοποννήσου και της Στερεάς. Ύστερα από συνεχείς αγώνες τριών μηνών και αφού πολλοί σύντροφοί του σκοτώθη- καν και οι υπόλοιποι διασκορπίστηκαν, κατόρθωσε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης να διαφύγει στη Ζάκυνθο. 200 χρόνια μετά το 1821 είναι καιρός να κατανοήσουμε πως τα δημοτικά τραγούδια δεν περιγράφουν ένα παραμύθι, δεν είναι άλλος ένας τρόπος διήγησης. Είναι ένα χρήσιμο εργαλείο μνήμης. Ένα εργαστήριο κατανόησης των όσων συνέβησαν σε αυτή την περίοδο… Πηγές «Η Καθημερινή» Το Δημοτικό τραγούδι και η σχέση του με το 1821 «Η Αυγή» Δημοτικό τραγούδι και επανάσταση του 1821: \"Δεν ήταν όλοι μ' ένα σπα- θί στο χέρι\" «iefimerida” Τα Δημοτικά τραγούδια της Επανάστασης του '21 -Αμόρφωτοι κλέφτες οι δημιουργοί τους “Afterschool bar” Της Δέσπως - Δημοτικό τραγούδι Νέα Ελληνική Λογοτεχνία (Α Λυκείου): Των Κοντογιανναίων Επιμέλεια: Χριστιάνα Μέξα, μαθήτρια της Α΄ Λυκείου 84

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Ενότητα 3η Λογοτεχνικά απανθίσματα για την Επανάσταση του 1821 «ἐλευθερίας ἔγερσις» Εξώφυλλο: Θεόδωρος Βρυζάκης (1819 - 1878) Η Ελλάς ευγνωμονούσα, 1858 Λάδι σε μουσαμά, 215 x 157 cm Κληροδότημα Μ. χήρα Θ. Υψηλάντη. Όσοι το χάλκεον χέρι βαρύ του φόβου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας ας έχωσι. Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία. Ανδρέας Κάλβος, Λυρικά, Ωδή ΙΙ, Εις Σάμον, 1826. 85

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Εισαγωγικό σημείωμα Με αφορμή τον εορτασμό των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, αποφασίσαμε να εστιάσουμε στην έννοια της “Ελευθερίας” στην Ποίηση. Αν η επανάσταση έχει ως στόχο την ελευθε- ρία -και δεν μπορεί παρά να την έχει-, τότε η ποίηση είναι στο πλευρό της, όπως και κάθε άλλη μορφή τέχνης. Γιατί η εθνική ελευθερία δεν ση- μαίνει απλώς το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης ενός λαού, αλλά και του κά- θε ατόμου ξεχωριστά , πράγμα που πρωτίστως ενδιαφέρει την ποίηση, γιατί χωρίς την ελευθερία αυτήν, δεν μπορεί να υπάρξει κι εκείνη. Γι’ αυ- τό και στέκεται αλληλέγγυα στον εξεγερμένο λαό, όπως δείχνει η περί- πτωση του Σολωμού και του Κάλβου. Η “ Ελευθερία” ως ιδανικό εμπνέει τους Ποιητές διαχρονικά. Από τον Κάλβο και τον Σολωμό έως τον Σικελιανό, τον Ελύτη, τον Ρίτσο και σύγχρονους μεγάλους Ποιητές, προ- σεγγίζουμε με σεβασμό και σύνεση το έργο τους, που εστιάζει στην “Ελευθερία”, και συνθέτουμε έναν διάλογο, τοποθετώντας τους μεγάλους αυτούς δημιουργούς να συνυπάρχουν, να συνομιλούν, να συναντώνται σε χρόνο εξακολουθητικό και πάντα ενεστώτα, και τόπο την ψυχή του “ανθρώπου”. Η παρούσα εργασία απαρτίζεται από τέσσερις θεματικές ενότητες με σκοπό τη μελέτη των νεοελληνικών ποιημάτων που αφιερώνονται στον Εθνικό Αγώνα του 1821 και ειδικότερα στην αξία της Ελευθερίας. Το πρώτο μέρος αποτελείται από τα κείμενα που αφορούν στην προετοι- μασία του απελευθερωτικού αγώνα. Το δεύτερο μέρος, από τις μεγαλό- πνοες συνθέσεις του Διονυσίου Σολωμού και των ποιητών της Επτανησιακής Σχολής, ενώ το τρίτο μέρος διανθίζεται με χαρακτηριστικά ποιήματα του Κωστή Παλαμά και του Άγγελου Σικελιανού. Στο τέταρτο και τελευταίο μέρος της εργασίας, παρατίθενται ενδεικτικά ποιήματα μεταγενέστερων Ελλήνων ποιητών, με βασική θεματική την ιδέα της Ελευθερίας, τονίζοντας την αξία της σε κάθε ιστορική και πολιτική συγκυρία. Οι μαθητές του τμήματος Α1 Λυκείου Αδαμόπουλος Θεόδωρος, Ανεσίδης Κωνσταντίνος, Αντωνοπούλου Μαρία – Ζωή, Βλασταράς Σπυρίδων, Γιαννακοπούλου Μαρία – Κρυσταλλένια, Δημητράκης Αθανάσιος, Ζαβού Ελένη, Θανόπουλος Ηλίας, Θεοδωρόπουλος Γεώργιος, Κάκκος Σπυρίδων, Καλατζή Ελένη, Κορδάς Θεόδωρος, Κρέπης Παναγιώτης, Κτιστάκης Νικόλαος, Μαρκοπούλου Αδαμαντία, Μπιρμπίλη Εριφύλη, Πλακιά Μαρία Συντονισμός ομάδων εργασίας: Καλατζή Ελένη, Ζαβού Ελένη, Πλακιά Μαρία, Μπιρμπίλη Εριφύλη Υπεύθυνη καθηγήτρια: Βασιλική Παναγοπούλου, Φιλόλογος Med 86

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Θεόδωρος Βρυζάκης (1819 – 1878) Προσωπογραφία Αναγνωστόπουλου, 19ος αιώνας Λάδι σε μουσαμά, 97 x 90 cm Δωρεά Πανεπιστημίου 87

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Κεφάλαιο 1: Ο αγώνας της Απελευθέρωσης του 1821 Η Προεπαναστατική περίοδος – Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός Το 1453 οι Τούρκοι κατακτούν την Κωνσταντινούπολη. Η Άλωση της Πόλης θεωρήθηκε εθνική συμφορά και στάθηκε τρομερό χτύπημα για ολόκληρη την Ευρώπη. Μετά την Άλωση ένα μεγάλο κύμα Ελλήνων λογίων μετακινήθηκε προς τη Δύση. Οι Έλληνες λόγιοι του Βυζαντίου μετέφεραν εκεί τα χειρόγραφα των αρχαίων και βυζαντινών συγγραφέων και τη γνώση της κλασικής παιδείας συμβάλλοντας στην Αναγέννηση. Η υποδούλωση και η φυγή των Ελλήνων λογίων οδήγησε σε πνευ- ματική οπισθοδρόμηση. Στις περιοχές όμως που έμειναν για αρκετό χρο- νικό διάστημα έξω από την τουρκική κυριαρχία, στην Κρήτη, τη Ρόδο, την Κύπρο και στα Επτάνησα, αναπτύχθηκε μεγάλη εμπορική δραστη- ριότητα. Το γεγονός αυτό και ο πλούτος που συγκεντρώθηκε στα νησιά επέτρεψαν να δημιουργηθεί μια μορφωμένη αριστοκρατία η οποία εν- διαφέρθηκε για την ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών. Η επαφή με τη Δύση και περισσότερο με την Ιταλία είχε ως αποτέλεσμα να μετα- δοθεί στον ελλαδικό χώρο το πνεύμα της Αναγέννησης που έφερε στη λογοτεχνία νέα στοιχεία. Τη συνέχεια της γραπτής λογοτεχνικής παράδο- σης εξασφάλισε η διάδοση των κειμένων χάρη στην εφεύρεση της τυπο- γραφίας. Τυπογραφεία ιδρύθηκαν στη Βενετία και αργότερα σε άλλες ελληνικές παροικίες των ευρωπαϊκών πόλεων. Τα Πανεπιστήμια της Ιταλίας (κυρίως της Πάντοβας) εκπαιδεύουν πλήθος νέους όχι μόνο από τα βενετοκρατούμενα μέρη αλλά και από την υπόλοιπη Ελλάδα, οι οποίοι επιστρέφοντας στην πατρίδα μεταδίδουν όσα έμαθαν. Η πνευματική κίνηση εξαπλώνεται στον ελληνικό χώρο και έχει κέντρο την Κωνσταντινούπολη και τον κύκλο του Πατριαρχείου. Αργό- τερα θα μεταφερθεί στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Στα κρίσιμα αυτά χρόνια θα δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις που θα οδηγή- σουν στην Επανάσταση του 1821. Με τον όρο Διαφωτισμός εννοούμε την πνευματική κίνηση που εκδηλώθηκε στην Ευρώπη το 17ο και 18ο αιώνα και πυροδότησε τις εξε- λίξεις στην τέχνη, τη φιλοσοφία και την πολιτική σκέψη. Οι διαφωτιστές πίστευαν στη δύναμη του «ορθού λόγου», χάρη στην οποία ο άνθρωπος κατανοεί το σύμπαν και τη θέση του μέσα στον κόσμο. Πολιτικά αποτε- λέσματα της πνευματικής αυτής κίνησης ήταν η Αμερικανική Ανεξαρτη- σία (1776) και η Γαλλική Επανάσταση (1789). 88

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Οι Έλληνες σπουδάζουν στη Δύση και μεταλαμπαδεύουν τα φώτα στην πατρίδα τους. Οι περισσότεροι είναι λόγιοι, φιλόσοφοι, φιλόλογοι και θεολόγοι, αλλά όχι λογοτέχνες. Έχουν όμως τη θέση τους στην Ιστο- ρία της λογοτεχνίας μας, γιατί με το έργο τους συνδέουν την παράδοση της βυζαντινής πεζογραφίας με την παράδοση της εποχής. O Νεοελληνικός Διαφωτισμός είναι παρακλάδι του Ευρωπαϊκού που στην Ελλάδα διαμορφώθηκε σταδιακά. Οι ιδέες του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού φτάνουν στην Ελλάδα χάρη στους Έλληνες που σπούδαζαν στην Ευρώπη αλλά και χάρη στους Έλληνες εμπόρους που με τις συνε- χείς τους μετακινήσεις μετέφεραν τη μόρφωση και τα πνευματικά τους ενδιαφέροντα. Τα όρια του Νεοελληνικού Διαφωτισμού τοποθετούνται ανάμεσα στο 1669 και το 1821. Οι ιστορικοί διακρίνουν συνήθως δύο περιόδους: η πρώτη είναι η περίοδος της προετοιμασίας (1669-1774) και η δεύτερη η περίοδος της ακμής (1774-1821). Τότε παρατηρείται ένα συ- νεχές ενδιαφέρον για την έκδοση αρχαίων συγγραφέων και για μεταφρά- σεις ευρωπαϊκών έργων της εποχής. Παράλληλα ιδρύονται σχολεία, ενώ σημαντικός είναι ο ρόλος των ελληνόφωνων εφημερίδων και περιοδικών, που εκδίδονται στις παροικίες, ειδικά τα τελευταία χρόνια πριν την επα- νάσταση. Οι εκπρόσωποι του Νεοελληνικού Διαφωτισμού υπήρξαν λό- γιοι, κληρικοί ή έμποροι και στράφηκαν κυρίως προς τη γαλλική παιδεία. Γι' αυτό και ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός επηρεάστηκε από τις ιδέες του Βολταίρου, του Ντιντερό και των Εγκυκλοπαιδιστών καθώς και των Ιδε- ολόγων της Γαλλικής Επανάστασης. Οι σημαντικότεροι φορείς του Νεοελληνικού Διαφωτισμού είναι οι Φαναριώτες και, επίσης, οι εξής λόγιοι: Ο Ευγένιος Βούλγαρις (1586-1669) από την Κέρκυρα, διευθυντής της Αθωνιάδος Σχολής και βιβλιοθηκάριος της Αικατερίνης Β΄ της Ρωσίας. Προοδευτικός και θαυμαστής του Βολταίρου ο Βούλγαρις έγρα- ψε φιλολογικά και φιλοσοφικά έργα, όλα στην αρχαϊζουσα γλώσσα. Θεωρείται ο σοφότερος διδάσκαλος του γένους μετά τον Κοραή. O Νικηφόρος Θεοτόκης (1736-1805), επίσης από την Κέρκυρα, συγγραφέας πολλών επιστημονικών έργων στην αρχαϊζουσα. Ο Θεοτόκης έγραψε το «Κυριακοδρόμιον», που ερμηνεύει τις περικοπές των Ευαγγελίων κάθε Κυριακής σε απλή γλώσσα. Στους αρχαϊστές, δηλαδή εκείνους που χρησιμοποιούσαν την αρ- χαΐζουσα, ανήκουν οι Νεόφυτος Δούκας (περ.1760-1845), Παναγιώτης Κοδρικάς (1762-1827) και ο Αθανάσιος Πάριος (περ. 1725-1813). Αντίθετα οι δημοτικιστές (που προτιμούσαν τη δημοτική γλώσσα) εκ- φράζουν τη ροπή προς τις νέες ιδέες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι Ιώσηπος Μοισιόδακας (περ. 1730-1780), συγγραφέας παιδαγωγικών κυρίως έργων και ο Δημήτριος Καταρτζής ή Φωτιάδης (1730-1807), 89

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - φωτισμένος και προοδευτικός, ο οποίος ασχολήθηκε και με μεταφράσεις, ενώ έγραψε Γραμματική της αρχαίας σε νεοελληνική γλώσσα και Γραμ- ματική της νεοελληνικής. Στον κύκλο του Καταρτζή ανήκουν οι Γρηγόριος Κωνσταντάς (1758-1844) και Δανιήλ Φιλιππίδης (1755-1832) που έγραψαν τη Γεω- γραφία Νεοτερική (1791), από τα σημαντικότερα μνημεία του Νεοελλη- νικού Διαφωτισμού. Μαθητής του Καταρτζή ήταν επίσης και ο Ρήγας Φεραίος(1758-1798) από το Bελεστίνο, ένα μικρό χωριό της Θεσσαλίας (ο ίδιος ονομάζεται πάντα Bελενστινλής, το Φεραίος είναι μεταγενέστε- ρος εξαρχαϊσμός). Ο Ρήγας αφού έλαβε την εγκύκλια μόρφωση στην ι- διαίτερη πατρίδα του, έγινε γραμματικός αρχικά του Υψηλάντη, στην Κωνσταντινούπολη, μετά του Μαυρογένη, ηγεμόνα της Bλαχίας, και στη συνέχεια, όπως σημειώνει ο Λίνος Πολίτης, έπαρχος (καϊμακάμης) σε μια μικρή περιοχή. Εμπνευσμένος από τη Γαλλική Επανάσταση πήγε στη Bιέννη, όπου τύπωσε τα πρώτα βιβλία του και ανέπτυξε μεγάλη πολιτική και εθνική δράση. Ο Ρήγας τύπωσε τη μεγάλη Χάρτα της Ελλάδας, μια εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μεταφράσεις και συνέταξε το επανα- στατικό του μανιφέστο, που περιελάμβανε τα Δίκαια του Ανθρώπου, το Σύνταγμα και το γνωστό Θούριο. Για την επαναστατική δράση του συνε- λήφθη από τους Αυστριακούς και παραδόθηκε στον Tούρκο έπαρχο του Bελιγραδίου, όπου μαζί με εφτά συντρόφους του θανατώθηκε. Στη συγγραφική του δράση αναφέρεται μια συλλογή έξι διηγημά- των,το Σχολείον των ντελικάτων εραστών, που τυπώθηκε στη Bιέννη το 1790, όπου μεταφράζονται και διασκευάζονται διηγήματα του Ρετίφ ντε λα Μπρετόν (Restif de la Bretonne). Tον ίδιο χρόνο τυπώθηκε στη Bιέννη και ένα εγχειρίδιο Φυσικής, το Φυσικής απάνθισμα. Ανάμεσα στους πρώτους Έλληνες διαφωτιστές ανήκει και ο Κοσμάς ο Αιτωλός (1714-1779), από την Αιτωλία, ο οποίος υπήρξε μα- θητής του Βουλγάρεως και «λαϊκός διδάσκαλος της Τουρκοκρατίας», κατά τον Κ. Θ. Δημαρά. Ο Κοσμάς γύριζε την Ελλάδα διδάσκοντας τους ανθρώπους της υπαίθρου σε απλή, ανεπιτήδευτη γλώσσα και προτρέπο- ντάς τους στην ίδρυση σχολείων. Τις διδαχές του τις αυτοσχεδίαζε και στη συνέχεια τις κατέγραφαν αφοσιωμένοι ακόλουθοί του. Σύμφωνα με το Λίνο Πολίτη, «ο Κοσμάς μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος για την αφύ- πνιση του γένους, όπως και ο Ρήγας». Το 1779 συνελήφθη από τις οθω- μανικές αρχές και εκτελέστηκε. Ένα έργο που καταδικάζει τη βαρβαρότητα και την τυραννία που χαρακτηρίζει την απόλυτη εξουσία είναι ο Ανώνυμος του 1789 (έτος της Γαλλικής Επανάστασης). Αδέξιο στη γραφή το έργο αυτό, όπως γράφει ο Κ. Θ. Δημαράς, «μαρτυρεί τι εσκέπτονταν τότε κάποιες ομάδες λογίων». 90

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Το έργο όμως που μελετήθηκε περισσότερο στην προεπαναστατι- κή εποχή ήταν σίγουρα η Ελληνική Νομαρχία (1806), έργο «Ανωνύμου του Έλληνος» αφιερωμένο στο Ρήγα. Ο συγγραφέας του παραμένει ά- γνωστος, αλλά το έργο αυτό εκφράζει καλύτερα από κάθε άλλο την αφύ- πνιση του ελληνισμού. Ο ανώνυμος Έλληνας εκδηλώνει την ελληνολα- τρία του με συχνές αναφορές στους αρχαίους και επιτίθεται εναντίον ό- λων εκείνων, που, ταυτίζοντας τα συμφέροντά τους με αυτά των Τούρκων, φέρονται στους φτωχούς ραγιάδες με μεγάλη σκληρότητα, ενώ είναι δουλοπρεπείς προς την οθωμανική εξουσία. Ταυτόχρονα ο ανώνυ- μος καλεί τους Έλληνες της διασποράς να επιστρέψουν στην πατρίδα και να βοηθήσουν το λαό με τις γνώσεις και τις ικανότητες που απέκτησαν στην ξενιτειά. Ο ανώνυμος Έλληνας διακρίνει τους πολέμους σε δίκαιους και άδικους ανάλογα με τα αίτια που τους προκαλούν και εκφράζει την πεποίθησή του στην ελευθερία του πολίτη. Η αξία του βιβλίου βρίσκεται στο γεγονός ότι δε δίνει έτοιμες λύ- σεις στα προβλήματα μιας συγκεκριμένης εποχής, αλλά γίνεται το κλειδί για τη λύση των προβλημάτων κάθε εποχής, που δεν είναι παρά η εφαρ- μογή των αρχών της δημοκρατίας. Γι' αυτό και το έργο διατηρεί πάντα την επικαιρότητά του. Τα πρώτα κείμενα της Επανάστασης για την Ελευθερία «Ο Όρκος των Φιλικών» Ορκίζομαι ενώπιον του αληθινού θεού οικειοθελώς, ότι θέλω είμαι επί ζωής μου πιστός εις την Εταιρείαν κατά πάντα. Να μη φανερώσω το παραμικρόν από τα σημεία και λόγους της, μήτε να σταθώ κατ'ουδένα λόγον η αφορμή του να καταλάβωσιν άλλοι ποτέ, ότι γνωρίζω τι περί τούτων, μήτε εις συγγενείς μου, μήτε εις πνευματικόν ή φίλον μου. Ορκίζομαι, ότι εις το εξής δεν θέλω έμβει εις καμίαν άλλην εται- ρείαν, οποία και αν είναι, μήτε εις κανένα δεσμόν υποχρεωτικόν. Και μά- λιστα, οποιονδήποτε δεσμόν αν είχα, και τον πλέον αδιάφορον ως προς την Εταιρείαν, θέλω τον νομίζει ως ουδέν. Ορκίζομαι, ότι θέλω τρέφει εις την καρδίαν μου αδιάλλακτον μί- σος εναντίον των τυράννων της πατρίδος μου, οπαδών και των ομοφρό- νων με τούτους. Θέλω ενεργεί κατά πάντα τρόπον προς βλάβην και αυ- τόν τον παντελή όλεθρόν των, όταν η περίστασις το συγχωρήση. Ορκίζομαι να μη μεταχειρισθώ ποτέ βίαν δια να συγγνωρισθώ με κανένα συνάδελφον, προσέχων εξ εναντίας με την μεγαλυτέραν επιμέ- λειαν να μη λανθασθώ κατά τούτο, γινόμενος αίτιος ακολούθου τινός συμβάντος. 91

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Ορκίζομαι να συντρέχω, όπου εύρω τινά συνάδελφον, με όλην την δύναμιν και την κατάστασίν μου. Να προσφέρω εις αυτόν σέβας και υ- πακοήν, αν είναι μεγαλύτερος εις τον βαθμόν, και αν έτυχε πρότερον ε- χθρός μου, τόσον περισσότερον να τον αγαπώ και να τον συντρέχω κα- θ'όσον η έχθρα μου ήθελε είναι μεγαλυτέρα. Ορκίζομαι, ότι, καθώς εγώ παρεδέχθην εις την Εταιρείαν, να δέ- χωμαι παρομοίως άλλον αδελφον, μεταχειριζόμενος πάντα τρόπον και όλην την κανονιζομένην άργητα, εωσού τον γνωρίσω Έλληνα αληθή, θερμόν υπερασπιστήν της πατρίδος, άνθρωπον ενάρετον και άξιον όχι μόνον να φυλάττη το μυστικόν, αλλά να κατηχήση και άλλον ορθού φρο- νήματος. Ορκίζομαι να μην ωφελώμαι κατ'ουδένα τρόπον από τα χρήματα της Εταιρείας, θεωρών αυτά ως ιερόν πράγμα και ενέχυρον ανήκον εις όλον το έθνος μου. Να προφυλάττωμαι παρομοίως και εις τα λαμβανόμε- να και στελλόμενα εσφραγιαμένα γράμματα. Ορκίζομαι να μην ερωτώ ποτέ κανένα των Φιλικών με περιέρ- γειαν, δια να μάθω οποίος τον εδέχθη εις την Εταιρείαν. Κατά τούτο δε μήτε εγώ να φανερώσω, ή να δώσω αφορμήν εις τούτον να καταλάβη, ποίος με παρεδέχθη. Να υποκρίνωμαι μάλιστα άγνοιαν, αν γνωρίζω το σημείον εις το εφοδιαστικόν τινος Ορκίζομαι να προσέχω πάντοτε εις την διαγωγήν μου, να είμαι ε- νάρετος. Να ευλαβώμαι την θρησκείαν μου, χωρίς να καταφρονώ τας ξέ- νας. Να δίδω πάντοτε το καλόν παράδειγμα. Να συμβουλεύω και να συ- ντρέχω τον ασθενή, τον δυστυχή και τον αδύνατον. Να σέβωμαι την διοίκησιν, τα έθιμα, τα κριτήρια και τους διοικητάς του τόπου, εις τον οποίον διατρίβω. ΤΕΛΟΣ ΠΑΝΤΩΝ ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ ΕΙΣ ΣΕ, Ω ΙΕΡΑ ΠΛΗΝ ΤΡΙΣΑ- ΘΛΙΑ ΠΑΤΡΙΣ, ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ εις τους πολυχρονίους βασάνους Σου, ορκί- ζομαι εις τα πικρά δάκρυα, τα οποία τόσους αιώνας έχυσαν και χύνουν τα ταλαίπωρα τέκνα Σου, εις τα ίδια μου δάκρυα, χυνόμενα κατά ταύτην την στιγμήν, και εις την μέλλουσαν ελευθερίαν των ομογενών μου, ότι αφιε- ρώνομαι όλως εις Σε. Εις το εξής Συ θέλεις είσαι η αιτία και ο σκοπός των διαλογισμών μου. Το όνομά Σου ο οδηγός των πράξεών μου και η ευτυχία Σου η ανταμοιβή των κόπων μου. Η θεία δικαιοσύνη ας εξα- ντλήση επάνω εις τη κεφαλήν μου όλους τους κεραυνούς της, το όνομά μου να είναι εις αποστροφήν, και το υποκείμενόν μου το αντικείμενον της κατάρας και του αναθέματος των Ομογενών μου, αν ίσως λησμονή- σω εις μίαν στιγμήν τας δυστυχίας των και δεν εκπληρώσω το χρέος μου. Τέλος ο θάνατός μου ας είναι η άφευκτος τιμωρία του αμαρτήματός μου, δια να μη μολύνω την αγνότητα της Εταιρείας με την συμμετοχήν μου. 92

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Πίνακας: Θεόδωρος Βρυζάκης (1819 – 1878). Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της Επανάστασης, 1865. Λάδι σε μουσαμά, 164 x 126 cm Δωρεά Πανεπιστημίου 93

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Θεόδωρος Βρυζάκης (1819 - 1878), Δύο πολεμιστές, 1855. Λάδι σε μουσαμά, 67 x 79 cm Δωρεά Πανεπιστημίου. Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» Η ὥρα ἦλθεν, ὦ Ἄνδρες Ἕλληνες! Πρὸ πολλοῦ οἱ λαοὶ τῆς Εὐρώπης, πολεμοῦντες ὑπὲρ τῶν ἰδίων Δικαιωμάτων καὶ ἐλευθερίας αὐτῶν, μᾶς ἐπροσκάλουν εἰς μίμησιν, αὐτοί, καίτοι ὁπωσοῦν ἐλεύθεροι, ἐπροσπάθησαν ὅλαις δυνάμεσι νὰ αὐξήσωσι τὴν ἐλευθερίαν, καὶ δι’ αὐτῆς πᾶσαν αὐτῶν τὴν Εὐδαιμονίαν. Οἱ ἀδελφοί μας καὶ φίλοι εἶναι πανταχοῦ ἕτοιμοι, οἱ Σέρβοι, οἱ Σουλιῶται, καὶ ὅλη ἡ Ἤπειρος, ὁπλοφοροῦντες μᾶς περιμένωσιν· ἂς ἑνωθῶμεν λοιπὸν μὲ Ἐνθουσιασμόν! ἡ Πατρὶς μᾶς προσκαλεῖ! Ἡ Εὐρώπη, προσηλώνουσα τοὺς ὀφθαλμούς της εἰς ἡμᾶς, ἀπορεῖ διὰ τὴν ἀκινησίαν μας, ἂς ἀντηχήσωσι λοιπὸν ὅλα τὰ Ὄρη τῆς Ελλάδος ἀπὸ τὸν Ἦχον τῆς πολεμικῆς μας Σάλπιγγος, καὶ αἱ κοιλάδες απὸ τὴν τρομερὰν κλαγγὴν τῶν Ἁρμάτων μας. Ἡ Εὐρώπη θέλει θαυμάση τὰς ἀν- δραγαθίας μας, οἱ δὲ τύραννοι ἡμῶν τρέμοντες καὶ ὠχροί θέλουσι φύγει ἀπ’ ἐμπροσθέν μας. 94

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Οἱ φωτισμένοι λαοὶ τῆς Εὐρώπης ἐνασχολοῦνται εἰς τὴν ἀποκατά- στασιν τῆς ἰδίας εὐδαιμονίας· καὶ πλήρεις εὐγνωμοσύνης διὰ τὰς πρὸς αὐτοὺς τῶν Προπατόρων μας εὐεργεσίας, ἐπιθυμοῦσι τὴν ἐλευθερίαν τῆς Ἑλλάδος. Ἡμεῖς, φαινόμενοι ἄξιοι τῆς προπατορικῆς ἀρετῆς καὶ τοῦ παρό- ντος αἰῶνος, εἴμεθα Εὔελπεις, νὰ ἐπιτύχωμεν τὴν ὑπεράσπισιν αὐτών καὶ βοήθειαν· πολλοὶ ἐκ τούτων φιλελεύθεροι θέλουσιν ἔλθη, διὰ νὰ συνα- γωνισθῶσι μὲ ημᾶς. Κινηθῆτε, ὦ φίλοι, καὶ θέλετε ἰδῆ μίαν Κραταιὰν δύ- ναμιν νὰ υπερασπισθῇ τὰ δίκαιά μας! Θέλετε ἰδῆ καὶ ἐξ αὐτῶν τῶν ἐχθρῶν μας πολλούς, οἵτινες, παρακινούμενοι ἀπὸ τὴν δικαίαν μας αἰτί- αν, νὰ στρέψωσι τὰ Νῶτα πρὸς τὸν ἐχθρὸν καὶ νὰ ἑνωθῶσι μὲ ἡμᾶς· ἂς παῤῥησιασθῶσι μὲ εἰλικρινὲς φρόνημα, ἡ Πατρίς θέλει τοὺς ἐγκολπωθῆ! Ποῖος λοιπὸν ἐμποδίζει τοὺς ἀνδρικούς σας Βραχίονας; ὁ ἄνανδρος ἐχθρός μας εἶναι ἀσθενὴς καὶ ἀδύνατος. Οἱ στρατηγοί μας ἔμπειροι καὶ ὅλοι οἱ ὁμογενεῖς γέμουσιν ἐνθουσιασμού! ἑνωθήτε λοιπόν, ὦ ἀνδρεῖοι καὶ μεγαλόψυχοι Ἕλληνες! ἂς σχηματισθῶσι φάλαγκες ἐθνικαί, ἂς ἐμφα- νισθῶσι Πατριωτικαὶ λεγεῶνες, καὶ θέλετε ἰδῆ τοὺς παλαιοὺς ἐκείνους Κολοσσοὺς τοῦ δεσποτισμοῦ νὰ πέσωσιν ἐξ ἰδίων, ἀπέναντι τῶν θριαμ- βευτικῶν μας Σημαίων! Εἰς τὴν φωνήν τῆς Σάλπιγκός μας ὅλα τὰ παρά- λια τοῦ Ἰωνίου καὶ Αἰγέου πελάγους θέλουσιν ἀντηχήση· τὰ Ἑλληνικὰ πλοῖα, τὰ ὁποῖα ἐν καιρῷ εἰρήνης ἤξεραν νὰ ἐμπορεύωνται, καὶ νὰ πο- λεμῶσι, θέλουσι σπείρη εἰς ὅλους τοὺς λιμένας τοῦ τυράννου μὲ τὸ πῦρ καὶ τὴν μάχαιραν, τὴν φρίκην καὶ τὸν θάνατον... Ποία ἑλληνικὴ ψυχὴ θέλει ἀδιαφορήση εἰς τὴν πρόσκλησιν τῆς Πατρίδος; Εἰς τὴν Ῥώμην ἕνας τοῦ Καίσαρος φίλος σείων τὴν αἱματομέ- νην χλαμύδα τοῦ τυράννου ἐγείρει τὸν λαόν. Τί θέλετε κάμη Σεῖς ὦ Ἕλληνες, πρὸς τοὺς ὁποίους ἡ Πατρὶς γυμνὴ δεικνύει μὲν τὰς πληγάς της καὶ μὲ διακεκομμένην φωνὴν ἐπικαλεῖται τὴν βοήθειαν τῶν τέκνων της; Ἡ θεία πρόνοια, ὦ φίλοι Συμπατριῶται, εὐσπλαγχνισθεῖσα πλέον τὰς δυστυχίας μας ηὐδόκησεν οὕτω τὰ πράγματα, ὥστε μὲ μικρὸν κόπον θέ- λομεν απολαύση μὲ τὴν ἐλευθερίαν πᾶσαν εὐδαιμονίαν. Ἂν λοιπὸν ἀπὸ ἀξιόμεμπτον ἀβελτηρίαν ἀδιαφορήσωμεν, ὁ τύραννος γενόμενος ἀγριώ- τερος θέλει πολλαπλασιάση τὰ δεινά μας, καὶ θέλομεν καταντήση διὰ παντὸς τὸ δυστυχέστερον πάντων τῶν ἐθνῶν. Στρέψατε τοὺς ὀφθαλμούς σας, ὦ Συμπατριῶται, καὶ ἴδετε τὴν ἐλε- εινήν μας κατάστασιν! ἴδετε ἐδῶ τοὺς Ναοὺς καταπατημένους! ἐκεῖ τὰ τέκνα μας ἁρπαζόμενα διὰ χρῆσιν ἀναιδεστάτην τῆς ἀναιδοῦς φιληδονίας τῶν βαρβάρων τυράννων μας! τοὺς οἴκους μας γεγυμνωμένους, τοὺς ἀγρούς μας λεηλατισμένους καὶ ἡμᾶς αὐτούς ἐλεεινὰ ἀνδράποδα! Εἶναι καιρὸς νὰ ἀποτινάξωμεν τὸν ἀφόρητον τοῦτον Ζυγόν, νὰ ἐλευθερώσωμεν τὴν Πατρίδα, νὰ κρημνίσωμεν ἀπὸ τὰ νέφη τὴν ἡμισέλη- 95

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - νον νὰ ὑψώσωμεν τὸ σημεῖον, δι’ οὗ πάντοτε νικῶμεν! λέγω τὸν Σταυ- ρόν, καὶ οὕτω νὰ ἐκδικήσωμεν τὴν Πατρίδα, καὶ τὴν Ὀρθόδοξον ἡμῶν Πίστιν ἀπὸ τὴν ὰσεβῆ τῶν ἀσε-βῶν Καταφρόνησιν. Μεταξὺ ἡμῶν εὐγενέστερος εἶναι, ὅστις ἀνδρειοτέρως ὑπερασπι- σθῆ τὰ δίκαια τῆς Πατρίδος, καὶ ὠφελιμοτέρως τὴν δουλεύση. Τὸ ἔθνος συναθροιζόμενον θέλει ἐκλέξη τοὺς Δημογέροντάς του, καὶ εἰς τὴν ὕψι- στον ταύτην Βουλὴν θέλουσιν ὑπείκει ὅλαι μας αἱ πράξεις... Ἂς κινηθῶμεν λοιπὸν μὲ ἕν κοινὸν φρόνιμα, οἱ πλούσιοι ἂς κατα- βάλωσιν μέρος τῆς ἰδίας περιουσίας, οἱ ἱεροὶ ποιμένες ἂς ἐμψυχώσωσι τὸν λαὸν μὲ τὸ ἴδιόν των παράδειγμα, καὶ οἱ πεπαιδευμένοι ἂς συμβου- λεύσωσιν τα ωφέλιμα. Οἱ δὲ ἐν ξέναις αυλαῖς ὑπουργοῦντες στρατιωτικοὶ καὶ πολιτικοὶ ὁμογενείς, ἀποδίδοντες τὰς εὐχαριστίας εἰς ἣν ἕκαστος υ- πουργεῦ δύναμιν, ἂς ὁρμήσωσιν ὅλοι εἰς τὸ ἀνοιγόμενον ἤδη μέγα καὶ λαμπρὸν στάδιον, καὶ ἂς συνεισφέρωσιν εἰς τὴν πατρίδα τὸν χρεωστού- μενον φόρον, καὶ ὡς γενναῖοι ἂς ἐνοπλισθῶμεν ὅλοι ἄνευ αναβολῆς και- ροῦ μὲ τὸ ἀκαταμάχητον ὅπλον τῆς ἀνδρείας καὶ ὑπό-σχομαι ἐντὸς ὀλί- γου τὴν νίκην καὶ μετ' αὐτὴν πᾶν ἀγαθόν. Ποῖοι μισθωτοὶ καὶ χαῦνοι δοῦλοι τολμοῦν να αντιπαραταχθώσιν ἀπέναντι λαοῦ, πολεμοῦντος ὑπὲρ τῆς ἰδίας ἀνεξαρτησίας; Μάρτυρες οἱ Ἡρωικοὶ ἀγῶνες τῶν προπατόρων μας· Μάρτυς ἡ Ἰσπανία, ἥτις πρώτη καὶ μόνη κατετρόπωσε τὰς ἀηττή- τους φάλα-γκας ἑνὸς τυράννου. Μὲ τὴν Ἕνωσιν, ὦ Συμπολῖται, μὲ τὸ πρὸς τὴν ἱεράν Θρησκείαν Σέβας, μὲ τὴν πρὸς τοὺς Νόμους καὶ τοὺς Στρατηγοὺς ὑποταγήν, μὲ τὴν εὐτολμίαν καὶ σταθηρότητα, ἡ νίκη μας εἶναι βεβαία καὶ ἀναπόφευ-κτος, αὐτὴ θέλει στεφανώση μὲ δάφνας ἀειθαλεῖς τοὺς Ἡρωικούς ἀγῶνάς μας, αὐτὴ μὲ χαρακτῆρας ἀνεξαλείπτους θέλει χαράξη τὰ ὀνόματα ἡμῶν εἰς τὸν ναὸν τῆς ἀθανασίας, διὰ τὸ παράδειγμα τῶν ἐπερχομένων γενεῶν. Ἡ Πατρὶς θέλει ανταμείψη τα ευπειθή καὶ γνήσιά της τέκνα μὲ τὰ βρα- βεῖα τῆς δόξης καὶ τιμῆς· τὰ δὲ ἀπειθῆ καὶ κωφεύοντα εἰς τὴν τωρινήν της πρόσκλησιν, θέλει ἀποκηρύξη ὡς νόθα καὶ Ἀσιανὰ σπέρματα, καὶ θέλει παραδώση τὰ ὀνόματά των, ὡς ἄλλων προδότων, εἰς τὸν ἀναθεμα- τισμὸν καὶ κατάραν τῶν μεταγενεστέρων. Ἂς καλέσωμεν λοιπὸν ἐκ νέου, ὦ Ἀνδρεῖοι καὶ μεγαλόψυχοι Ἕλληνες, τὴν ἐλευθερίαν εἰς τὴν κλασικὴν γῆν τῆς Ἑλλάδος! Ἂς συ- γκροτήσωμεν μάχην μεταξὺ τοῦ Μαραθῶνος καὶ τῶν Θερμοπυλῶν! Ἂς πολεμήσωμεν εἰς τοὺς τάφους τῶν Πατέρων μας, οἱ ὁποῖοι, διὰ νὰ μᾶς αφήσωσιν ελευθέρους, ἐπολέμησαν καὶ ἀπέθανον ἐκεῖ! Τὸ αἷμα τῶν τυράννων εἶναι δεκτὸν εἰς τὴν σκιὰν τοῦ Επαμεινώνδου Θηβαίου, καὶ τοῦ Ἀθηναίου Θρασυβούλου, οἵτινες κατετρόπωσαν τοὺς τριάκοντα τυράν- νους, εἰς ἐκείνας τοῦ Ἁρμοδίου καὶ Αριστογείτωνος, οἱ ὁποῖοι συνέτρι- ψαν τὸν Πεισιστρατικὸν ζυγόν, εἰς ἐκείνην τοῦ Τιμολέοντος, ὅστις ἀπε- 96

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών κατέστησε τὴν ἐλευθερίαν εἰς τὴν Κόρινθον καὶ τὰς Συρακούσας, μάλι- στα εἰς ἐκείνας τοῦ Μιλτιάδου καὶ Θεμιστοκλέους, τοῦ Λεωνίδου καὶ τῶν τριακοσίων, οἵτινες κατέκοψαν τοσάκις τοὺς ἀναριθμήτους στρατοὺς τῶν βαρβάρων Περσῶν, τῶν ὁποίων τοὺς βαρβαροτέρους καὶ ἀνανδροτέρους ἀπογόνους πρόκειται εἰς ἡμᾶς σήμερον, μὲ πολλὰ μικρὸν κόπον, νὰ ἐξα- φανίσωμεν ἐξ ὁλοκλήρου. Εἰς τὰ ὅπλα λοιπὸν, φίλοι, ἡ Πατρίς Μᾶς Προσκαλεῖ! Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης Τὴν 24ην Φεβρουαρίου 1821, Εἰς τὸ γενικὸν στρατόπεδον τοῦ Ἰασίου Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος) Θούριος, ἤτοι Ὁρμητικὸς Πατριωτικὸς Ὕμνος πρῶτος, εἰς τὸν ἦχον. (απόσπασμα) Ὡς πότε παλικάρια νὰ ζοῦμεν στὰ στενά, Μονάχοι σὰ λιοντάρια, σταὶς ράχαις στὰ βουνά; Σπηλιαὶς νὰ κατοικοῦμεν, νὰ βλέπωμεν κλαδιά, Νὰ φεύγωμ΄ ἀπ΄ τὸν Κόσμον, γιὰ τὴν πικρὴ σκλαβιά. Νὰ χάνωμεν ἀδέλφια, Πατρίδα, καὶ Γονεῖς, Τοὺς φίλους, τὰ παιδιά μας, κι΄ ὅλους τοὺς συγγενεῖς. Καλλιῶναι μίας ὥρας ἐλεύθερη ζωή, Παρὰ σαράντα χρόνοι σκλαβιά, καὶ φυλακή. Τί σ΄ ὠφελεῖ ἂν ζήσης, καὶ εἶσαι στὴ σκλαβιά, Στοχάσου πὼς σὲ ψένουν καθ΄ ὤραν στὴ φωτιά. Βεζύρης, Δραγουμάνος, Ἀφέντης κι΄ ἂν σταθῆς, Ὁ Τύραννος ἀδίκως, σὲ κάμει νὰ χαθῆς. Δουλεύεις ὂλ΄ ἡμέρα, σὲ ὅ,τι κι΄ ἂν σοὶ πῆ, Κι΄ αὐτὸς πασχίζει πάλιν, τὸ αἷμα σου νὰ πιῆ. Ὁ Σοῦτζος, κι΄ ὁ Μουρούζης, Πετράκης, Σκαναβής, Γγίκας, καὶ Μαυρογένης, καθρέπτης, εἶν΄ νὰ ἰδῆς. Ἀνδρεῖοι Καπετάνοι, Παπάδες, λαϊκοί, Σκοτώθηκαν κι΄ Ἀγάδες, μὲ ἄδικον σπαθί. Κι΄ ἀμέτρητ΄ ἄλλοι τόσοι, καὶ Τοῦρκοι, καὶ Ρωμιοί, Ζωήν, καὶ πλοῦτον χάνουν, χωρὶς καμμιὰ ΄φορμή. Ἐλᾶτε μ΄ ἕναν ζῆλον, σὲ τοῦτον τὸν καιρόν, 97

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Νὰ κάμωμεν τὸν ὅρκον, ἐπάνω στὸν Σταυρόν. Συμβούλους προκομμένους, μὲ πατριωτισμόν, Νὰ βάλλωμεν εἰς ὅλα, νὰ δίδουν ὁρισμόν. Οἱ νόμοι νάν΄ ὁ πρῶτος, καὶ μόνος ὁδηγός, Καὶ τῆς πατρίδος ἕνας, νὰ γένη Ἀρχηγός. Γιατί κ΄ ἡ ἀναρχία, ὁμοιάζει τὴν σκλαβιά, Νὰ ζοῦμε σὰ θηρία, εἶν΄ πλιὸ σκληρὴ φωτιά. Καὶ τότε μὲ τὰ χέρια, ψηλὰ στὸν Οὐρανόν, Ἂς ποῦμ΄ ἀπ΄ τὴν καρδιά μας, ἐτοῦτα στὸν Θεόν. Ἐδῶ σηκώνονται οἱ Πατριῶται ὀρθοί, καὶ ὑψώνοντες τὰς χεῖρας πρὸς τὸν Οὐρανόν, κάμνουν τὸν ὅρκον. Ὅρκος κατὰ τῆς Τυραννίας, καὶ τῆς ἀναρχίας. Ὢ Βασιλεῖ τοῦ Κόσμου, ὁρκίζομαι σὲ σέ, Στὴν γνώμην τῶν τυράννων, νὰ μὴν ἐλθῶ ποτέ. Μήτε νὰ τοὺς δουλεύσω, μήτε νὰ πλανηθῶ, εἰς τὰ ταξίματά τους, γιὰ νὰ παραδοθῶ. Ἐν ὄσῳ ζῶ στὸν Κόσμον, ὁ μόνος μου σκοπός, Γιὰ νὰ τοὺς ἀφανίσω, θὲ νάναι σταθερός. Πιστὸς εἰς τὴν Πατρίδα, συντρίβω τὸν ζυγόν, Ἀχώριστος γιὰ νᾶμαι, ὑπὸ τὸν Στρατηγόν. Κι΄ ἂν παραβῶ τὸν ὅρκον, νὰ στράψ΄ ὁ Οὐρανός, Καὶ νὰ μὲ κατακάψη, νὰ γένω σὰν καπνός. Τέλος τοῦ Ὅρκου. (…) Τ΄ ἅρματα καὶ νὰ βγοῦμεν, ἀπ΄ τὴν πικρὴ σκλαβιά. Νὰ σφάξωμεν τοὺς λύκους, ποὺ στὸν ζυγὸν βαστοῦν, Καὶ Χριστιανούς, καὶ Τούρκους, σκληρὰ τοὺς τυραννοῦν. Στεργιᾶς, καὶ τοῦ πελάγου, νὰ λάμψη ὁ Σταυρός, Καὶ στὴν δικαιοσύνην, νὰ σκύψη ὁ ἐχθρός. Ὁ Κόσμος νὰ γλυτώση, ἀπ΄ αὔτην τὴν πληγή, Κ΄ ἐλεύθεροι νὰ ζῶμεν, ἀδέλφια εἰς τὴν Γῆ. Πέρας μὲν ὧδε, Ἡ δὲ αὖ πράξις τέρας. 98

Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία – Αρσάκειο Λύκειο Πατρών Ρήγας Φεραίος και Αδαμάντιος Κοραής. Έργο του Θεόφιλου. 99

«Ἐκ τῶν γραμμάτων γεννᾶται ἡ προκοπὴ μὲ τὴν ὁποίαν λάμπουν τὰ ἐλεύθερα ἔθνη» - Όψεις του 1821 μέσα από τα μάτια των μαθητών του 2021 - Κεφάλαιο 2: Η Νεοελληνική Λογοτεχνία μετά τον Αγώνα μέ- χρι τη Γενιά του 1880 – Επτανησιακή Σχολή Με τον αγώνα για την απελευθέρωση συμπίπτει και η εμφάνιση δύο μεγάλων ποιητών από τα Επτάνησα, του Διονυσίου Σολωμού και του Ανδρέα Κάλβου που ύμνησαν με το έργο τους τα πολεμικά κατορθώματα των Ελλήνων. Με την απελευθέρωση ενός μέρους του ελληνισμού σχηματίστηκε το Ελληνικό Κράτος, ένας πρώτος πυρήνας που θα περιελάμβανε μικρό μόνο τμήμα του σημερινού και θα αποκτούσε την πραγματική του μορφή μόνο όταν περιβαλλόταν από σημαντικά τμήματα του ελληνισμού που βρίσκονταν ακόμα κάτω από ξένη κυριαρχία: Επτάνησος, Θεσσαλία, Μακεδονία, Κρήτη, Θράκη, νησιά Αιγαίου. Η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα (1864), ύστερα από έξι περίπου αιώνες ξενοκρατίας (Βενετών, Γάλλων, Άγγλων), σήμανε για την ιστορία της λογοτεχνίας μας τη συνάντηση δύο Σχολών που αντιπροσωπεύουν δύο παραδόσεις: την Επτανησιακή, που αντιπροσωπεύει την παράδοση του δημοτικού τραγουδιού και που ανανεώνεται με στοιχεία της δυτικής λογοτεχνίας, και την Αθηναϊκή, που αντιπροσωπεύεται κυρίως από Φαναριώτες, οι οποίοι ζουν πλέον στην Αθήνα, πρωτεύουσα του νέου Κράτους, όπου συγκεντρώνονταν οι πνευματικές δυνάμεις από όλα τα τμήματα του ελεύθερου και του υπόδουλου Έθνους. Την έκφραση της πολιτισμικής παράδοσης διεκδίκησαν στο εξής δύο διαφορετικές δυνάμεις: οι Επτανήσιοι και οι Φαναριώτες, δύο Σχολές που έμειναν ανταγωνιστικές και δεν προχώρησαν σε γόνιμο μεταξύ τους διάλογο. Και οι δύο δέχτηκαν την επίδραση του ρομαντισμού, του ρεύ- ματος που κυριάρχησε στην Ευρώπη το 19ο αιώνα. Ο ρομαντισμός όμως αφομοιώθηκε διαφορετικά από τους εκπροσώπους κάθε Σχολής. Η ιστορική μοίρα της Επτανήσου, που δε γνώρισε την τουρκική κατάκτηση, ευνόησε την ανάπτυξη της λογοτεχνίας. Πολλοί Επτανήσιοι μορφώνονταν στα ιδιωτικά σχολεία που είχαν ιδρυθεί στα νησιά και συ- μπλήρωναν τις σπουδές τους σε δυτικά πανεπιστήμια. Μερικοί από αυ- τούς έγιναν σημαντικοί επιστήμονες. Τα Επτάνησα έγιναν το σπουδαιό- τερο πνευματικό κέντρο της Ελλάδας που κράτησε ζωντανή στην παιδεία την κλασική και την ιστορική παράδοση και μαζί με αυτή καλλιέργησε και την εθνική ιδέα. Η ίδρυση της Ιονίου Ακαδημίας (Μάιος 1824) ήταν η κορύφωση της εκπαιδευτικής προσπάθειας. Η Ιόνιος Ακαδημία ήταν το πρώτο ελληνικό πανεπιστήμιο και λειτούργησε επί τέσσερις δεκαετίες. 100